Fantastik Eril zne

Tuba Elmac
Giri:
Sinema, kadnlar ve diillik ile erkekler ve erillik, ksacas cinsel farkllklar zerine
mitlerin retildii, yeniden retildii ve bunlarn temsil edildii kltrel bir pratiktir.
(Smelik 2008:1). Trk sinemas da her dnemde ve hemen hemen her denedii trde erkeklik
mitini olaanst kurgulam, arzulatm ve her seferinde yeniden retmitir. Trk
sinemasnn son dnemdeki retimlerine baktmzda gerek televizyondan getirdii, gerekse
kendi yaratt ve izleyici almlamasnn en st seviyede olduu gie filmleri, temelde
fantastik eril zne formlasyonu zerine oturtulmutur. Sinemamzn son yllarda alt izili
eril kahramanlarn hikayelerinin anlatld filmlerle grd ilgi, erilliin gndelik hayat
pratiinde yklmasa da erozyona urayan yapsna ramen, hala ayakta tutulmaya alld
gzlenmektedir. Televizyondan gelen Kurtlar Vadisi Irak, Deli Yrek Bumerang Cehennemi,
Emret Komutanm ah Mat gibi filmlerin yan sra sinemada var olan Ekiya, Son Osmanl
Yandm Ali, Kabaday gibi pek ok son dnem Trk filmi, seyircinin (fantastik) kurtarc
kahraman zlemine cevap veren ya da bu zlemi gdleyen retimler olarak karmza
kmaktadr.
90l yllarn ortalarndan itibaren ivme kazanan ve Trk sinemasnda byk gie
baarlar yakalayan filmlerin genelde, lkenin 80li yllar boyunca yaad kaotik siyasi yap
ve bu siyasi yapnn her iki tarafnda da yer alm erkeklerin, sanki erkeklik zerinden
yaadklar hezeyana tepki olarak retildiini grmekteyiz. 80 sonras yaanan aclarn gerek
edebiyat gerekse beyaz perdedeki yansmalar, erkekliin yerleik kodlarnn dnda
kaybeden, ezik, hayatn sillesini yiyen, aciz grnmleri ya da bunlar dnda ok az bir
kitleye hitap eden entelektel kayglarnn bunalmndaki kopuk karakterlerdedir. 90 sonras
yaplan film retimlerinde eril miti konu alan filmlerde genelde iki ana eilim gzlenmektedir.
Birinci eilim milliyeti muhafazakr dnya gr zerinde ekillenen militarist
kahramanlarn sahnelendii filmlerden oluurken, ikinci eilim kitlelerin nostaljik
belleklerindeki eril kimliin baba figrne sk skya balanan, onuru iin yaayan, bu
toplumun tm kltrel kodlarna koulsuz boyun een ve bu kodlar aktaran kahraman
ycelten filmlerden oluur. Her iki eilim iinde geerli olan ey -zaman ve mekn ne olursa
olsun- egemen erkekliin temel unsuru olarak lanse edilen cesaret ve acya direncin bu
kahramanlarda hayat bulmasdr.
Bu balamda alma kapsamnda incelenen Deli Yrek Bumerang Cehennemi (Osman
Snav 2001) ile Kurtlar Vadisi Irak (Serdar Akar 2006) milliyeti muhafazakr kahramann
anlatld eilim erevesinde incelenirken Ekya (Yavuz Turgul 1996) ve Kabaday (mer
Varg 2007) filmleri ise geleneksel eril kodlarn temsil edildii kahramanlar erevesinden
incelenecektir. Filmlerin incelemesinde yntem olarak olarak ierik analizi kullanlacaktr.
Filmlerin incelenmesinde kullanlan belli kavramlarn neye tekabl ettii ve metin ierisinde
nasl konumlandrldnn anlalmas metnin anlalmasn da kolaylatracaktr.
Erillik:
Toplumsal cinsiyet algs toplumdan topluma deien bir olgudur. Deiik toplumsal
yaplarda kadnn ve erkein toplum ierisindeki konumlan farkllk gsterebilmektedir.
Yerleik alglarn deiebilmesi ise zellikle de bizim gibi geleneksel yapnn terkedilemedii

toplumlarda daha yava gereklemektedir. Bu balamda erillik ya da erkeklie ilikin

yerleik alglamalarmzda radikal bir deiim yoktur. Fakat modernleme ile deien, gelien
gndelik hayat ierisindeki toplumsal rollerdeki deiimde ve toplumsal cinsiyete ilikin
alglamalarda belli bir deiim yaratt gerei grmezden gelinemez. Tm bunlara karn
Trkiyede erkeklik genel olarak srekli alt izilen Erdal Atabekin tabiriyle kkrtlan bir
olgudur. Fethi Akelin kutsal mazlumluun psikopatolojisinde belirttii gibi
muhafazakrlaan sosyal yap erkeklii daha da vurgulu hale getirir. Akele gre kutsal
mazlumluk durumu () snfsal ve kltrel olarak maddi dayanaklarn yitiren, toplumsal
srecin edilgen-ezik znelerinin; kkszlemi ynlarnn; periferinin-tarann
zincirlerinden boalm enerjisinin; arabeskin ben de Allah kuluyum diyen znesinin
baskc bir siyasal aygtla eklemlenmesidir. (Aslan 2005:46) Gereklikte zayflayan ya da
eskiye nazaran dnme urayan eril kodlar, kltrel temsil alannda kolay almlanabilen ve
zdeim kurulabilen erkek kahraman zerinde, baskn kltrel kodla donatlm bir fantastik
zneye dntrlmektedir. Kellner fantezi tarzn aklarken de, muhafazakrln hayatta
kalmac ilkelerinin hkim olduu bir kamusal alanda her gn biraz daha ulalmaz hale gelen
eduyumsal toplumsal ilikilerin idealize edilmi yansmalar iinde bir zemin
oluturduunu (Kellner ve Ryan 1997:377) syler. Fantastik filmlere bakldnda da aslnda
toplumsal gereklik alannda olmayan ama olmas arzulanan imgelerin sunumu zerinden
anlamlar retilir.
Erilliin hem kadn hem de erkek iin kltrellemi bir sre olduu gereinden
hereketle hegemonik bir yan da vardr. Gramscinin hegemonik erkeklik olarak adlandrd
erilliin sadece kadnlar iin deil erkekler arasndaki hiyerariyi de dzenleyen yaps ortak
bir konsenssle srekli yaatlmaktadr. Hegemonya gr, byk lde rza gerektirir.
ok az erkek bir Bogart ya da Stallonedir; byk ounluk ise bu imajlarn ayakta tutulmas
iin ibirlii yapmaktadr. (Connell 1998:248) doal olarak toplumsal temsilde eksilen ya da
tarihsel konumuna gre negatif ieriklenen erkeklik miti daha da mstehcenleen boyutta
beyaz perdede yerini almtr. Erkek iktidarn fetiletiren ve erkek davranna modellik
edebilecek idealize edilmi nesneler sunan eril kahramanlk temsilleri, politik, ekonomik ve
aile ii alanda erkek tahakkmn yeniden retmenin klasik bir yolu olagelmitir. (Kellner
ve Ryan 1997:335). zellikle de her trl temsiliyetin eril alann hkimiyetinde olduu
gereinden hareket edersek hegemonik erkekliin zellikle kahramanlatrlm medya
figrleri araclyla yeniden retilip ve doallatrldn grrz. (Snblolu 2009:130)
Erilliin ise ayakta tutulabilmesi iin belli ritellerin tekrarlanmas ve erillie ilikin belli
gstergelerin yerine getirilmesi gerekmektedir. iddet ve onun tamamlaycs olan lm
kavramlar bu balamda kendi ierisinde erillie ilikin bir dil vazifesi grr.
Eril Dil: iddet ve lm
Ne varsa ple at , belli bal zamanlk;
lm ldrmekte olanca kahramanlk.
Necip Fazl Ksakrek

Erkeklik kazanlan, kaybedilme tehlikesi her an var olduu iin nihai olarak asla elde
edilemeyen bir statdr. Bylece bir erkein erkekliini ispatlamas, erkekliini kaybetmeyle
ilgili srekli bir kaygy beraberinde getirir.(Kandiyoti 2007:82) Eril failin kendi varoluunu
gerekletirebilmesi ve bunu da topluma iletebilmesi iin belli ritelleri yerine getirmesi
gerekmektedir. Gerek gndelik yaam pratiinde gerekse kltrel temsil alannda erkeklie
ilikin en nemli gstergelerden biri iddetin bizzat eril zne tarafndan sunumudur.
zellikle gerektiinde kavga etmenin, erkek olmann mertlik ve erkeklik gstergesi olarak

savunulduu toplumlarda bu durum toplumsal yapnn iine sindirilmektedir. Ataerkil toplum

yapsn dndmzde film ve dizilerde iddet olgusunu ekici klan unsurlarn kkeninde
cinsiyet farkllklar da byk rol oynamaktadr. Gl olan cins tpk snf gibi dierleri
zerinde bask kurma hakkn elde edebilmektedir. Kitle kltrn yanstan filmlerde,
televizyon programlarnda, reklamlarda, gazetelerde, popler ark ve romanlarda erkekler
kendilerini birer eril mit olarak tanmak konusunda cesaretlendirilmektedir. (Pikin
2007:30)Bu mitler yaratlrken de erkekliin ne olmas gerektiine ilikin oluturulan yegne
dil; iddet olarak karmza kmaktadr. Dolaysyla da eril mitin yaratmndaki en nemli
gsterge, iddetin gsterimi zerinden ina edilen imgesel sretir. iddetin yaygnlamasna
konjonktrel olarak bakldnda kitle iletiim aralar en nemli pompalayc g olarak
gsterilmektedir. iddetin estetize edilerek grselletirilmesi ya da imgelerin okluuyla
yaratlan grsel iddet bu durumu doallatrmaktadr.
Eril znenin var olabilmek iin ortaya koymas gereken deerlere (eref, namus, milli
duygular v.s.) giden yegane yol iddet olduu iin kltrel temsil alanna tanan eril
figrlerin iddetin meru taycs olarak kurgulanmas gerekmektedir. Toplumsal olarak
sava kimlie sahip olduumuza ilikin yaygn ve narsistik inan, bu kimlii her defasnda
hortlatan toplumsal hezeyana yol aan gndelik olaylar (askeri saldrlar, terr, gerek kolluk
glerinin yapt gerekse askeri operasyonlar) bu durumun temel dinamiklerini oluturur.
Zamana ramen erkeklik tanm ierisinden uzaklatrlamayan iddetin en meru kurumu
olan militarizm sempatisi de her gn kitle iletiim aralar tarafndan pompalanmakta
dolaysyla da askerlik ve erkeklik ieriksel anlamda birbirleriyle rten bir ierie sahip
olmaktadr. rnek filmlerde de sk sk vurguland gibi asker olmak arkada olmay, erefli
olmay dahas erkek olmay salayan tm unsurlarn gdleyicisidir. Dahas militarizmle
kutsanm eril mit, toplum tarafndan da kabullenilmenin nemli kstaslarndan biri olarak
sunulur; sava alan erkekliin teste tabi tutulduu ve bu unvann bizzat kazanld - verildii
deil- mekndr.
ncelenen filmlerde de alt sk sk sk izilen unsur, yaratlan iddetin kurallarnn bizzat
iddeti yaratanlar tarafndan koyulduudur. Kltrel temsil alannda estetize edilen eril g,
bu kurallar erdem kstaslar ierisinde ycelterek uygulamaldr ki erkekliin bu formunda
zden sapma olmasn. Aslnda, erkekliin bu formu daha narsistik bir alanda ieriklenir;
uygulanan iddeti salt amaca giden ara olarak kullanmak yetmez, iddeti ara olmaktan
kartp bizzat amaca dntrmek gerekir. Ama olarak gsterilen iddet de yine toplumsal
deerler ve erdem zerine ina edilmelidir ki meruiyetini kaybetmesin. Kendi varlndan
bile vazgemeyi salk verecek kadar arlaan eril gsterinin en yce mertebesi ise lmdr.
Bu balamda sunulan iddet deil belki de iddetin amac olan lme meydan
okumadr. lm, yaratlan iddetin ayn zamanda hem amac hem de ou zaman hedefi
olabilmektedir. Dolaysyla da ona yklenen anlam doru irdelemek gerekmektedir. Zaten
eril zneyi kahramanlatran, hayranlk uyandran ve ona saygy getiren lme olan korkusuz
giditir. Varoluulara gre lm, insanda varolusal farkndal arttrr ve kendi
varoluundan yksek bir alana ynlendirir. (Yalom, 1999). Bu ekoln nde gelen isimlerinden
Heideggere gre lm dncesinin temelinde fiziksel olarak yok edicilik olmasna karn
lm dncesi ayn zamanda da kurtarcdr. (Getan, 1989). Bu metinde de pek ok kereler
grld gibi kahramanlarmz iin lm adeta bir varolusal sorun olarak kendi
dnyalarnda yer alr. lm gerek toplumsal gerekse psikolojik olarak ykc deil aksine
onlar var eden bir unsurdur. Kltrel olarak da srekli bir eyler uruna lnmeyi
pompalayan gndelik hayat pratii de eril figrler iin adeta bir metazoridir. Eer eril
zneden, varl sresince kendisinden beklenen mcadelede, lmekle yaamak arasnda bir

yerde durmas istenirse; lme yakn olmann arzula-tlmas/nmas beklenir. zellikle de

toplumca kutsanan lm ekilleri (zellikle de millet, eref uruna lm) lm, bedenin yok
oluu olmaktan kartp hayranlk uyandran, itibar salayan, bir itkiye, eril bir ieriklenmeye
dntrr; vaat edilen her trl eril ierik, iddetin bu karanlk dehlizlerinde verilen cesur
mcadelenin dl olacaktr.
Filmlere bakldnda da eril zneyi mitletiren en nemli unsur aslnda lmdr.
Milliyeti muhafazakr izgide tanmlanan eril zneler lmek iin ok mcadele etseler de
genelde lmezler, nk toplumun hala onlara olan ihtiyac bitmemitir; ama geleneksel mitte
her kahraman misyonunu tamamlayarak bu dnyadan ayrlr. Her iki karakter iin de lmn
erefli bir anlam vardr. lm ister vatan iin olsun isterse mertlik iin fark etmez. nemli
olan lmn bir mcadelenin sonunda gelmesidir, ona yaktrlan da budur. Kltrel temsilde
kahraman hikyelerinin ska yer almas bu meydan okumann gereklikte pek de kolay
olmamasna balanabilir. Fakat kltrel temsil alannda retilen bu kahramanlarn ayn
zamanda kitlesel bir katarsisi de salad filmlerin gielerdeki baarsyla da
anlalabilmektedir. Giede geni kitlelerce benimsenen bu kahramanlar mitletiren
zellikleri ile yeniden deerlendirmek, filmlerin eril fantazm nasl ekillendirdiinin ortaya
konmas asndan da nemlidir.
Fantastik Kahramanlar Geidi
Eril miti sahneye karan ey, genelde gndelik rutinin bozulmas ve onun kudretine
olan ihtiyatr. J. Campell da kahramann geliimini u ekilde aklar; Bir kahraman olaan
dnyadan doast tuhaflklarn blgesine doru ilerler. Burada masals glerle karlar
ve kesin bir zafer kazanr. Kahraman bu gizemli maceradan benzerleri zerinde stnlk
salayan bir gle geri dner.(Bker 2006:147) Bizim sinemadaki kahramanlarmz da
kendilerinden beklenen her trl zorlua kar doast hatta beden st bir gle kar
koyarlar. Bu filmlerde beliren eril zne, erdeme giden yolda toplumun kendisinden bekledii
her eyi yapmasna, bedenini ya da bu dnyadaki en sevdii varln milleti ya da ulvi tm
kavramlar uruna yok etmesine izin verir.
Bu balamda yeni Trk sinemas ierisinde ilk kvlcm yakan film olan 1996 ylnda
gsterilen Ekya (Yavuz Turgul) filmi, sinemaya getirdii heyecanla birlikte uzun yllar
boyunca bekleyen geni kitlelerin kahraman ihtiyacn Baran karakteri ile gidermesini de
salamtr. Bu filmlerle birlikte artk yeni Trk sinemas da Hollywoodun Rocky, Rambo
gibi kahramanlarnn yerine, kklerini bu topraklardan alan yerel kahramanlarn retmi ve
bunun karln da giesinde fazlasyla almtr. Bunu yaparken yerellikten ve kendi
deerlerinden dn vermez. Aksine her eyiyle yerel kalmak ister ve tm abas da z n
korumak zerine odakldr.
Bu balamda znden taviz vermeyen, milliyeti duygularla sarmalanm ilk kahraman,
Yusuf Miroludur. Deli Yrek Bumerang Cehennemi, sinemaya televizyondan aktarlan Yusuf
Mirolu karakterinin Gneydou Anadoluda geen macerasn anlatmaktadr. Yusuf Mirolu
karakteri hem dizinin gsterildii dnemde hem de akabinde filmin gsterildii dnemde
fenomen olmu bir kahramandr. Zaten filmin DVD kapandaki ngilizce tantm yazsnda
Yusuf Mirolu peoples hero (halkn kahraman) olarak tanmlanmaktadr. Kitle kltr
tarafndan oka grselletirilmi ve ikonlatrlm olan Mirolu karakterini, almann eril
zne alanna tatan en nemli zellii, bu karakterin eril kodlar yazl yasalar haline getirmi
olmasdr. Yusuf Mirolu yasalar, videolar, zerine yaplan arklaryla bu eril kahraman
fantastik alana tayan aurann adeta yap talarn oluturur. Filmde de Mirolunun kendi

yasalarndan asla kopmad grlmektedir. Dizideki bir sahnede Yusuf Mirolu dizideki
adamlarna Yusuf Mirolu yasalarn u ekilde bildirir:
1-Sizin lem dediiniz bu bitirim dnyasnn btn raconlarn u andan
itibaren tedavlden kaldryorum. 2-Hibir ekil ve ad altnda para
istemeyeceksiniz. 3-Kumar oynamayacaksnz. 4-Nefsi mdafaa hari hibir
ekilde silah kullanmayacaksnz. 5-Uyuturucu, kadn ticareti, tahsiltlk,
korumaclk, gibi ilere bulam btn tandklarnzla u andan itibaren
selam, sabah keseceksiniz. 6-Bu lemde, polis, asker, brokrat ve siyaseti;
dostunuz da olmayacak, dmannz da. 7-Yalan sylemeyeceksiniz. 8Benimle ya da bensiz yaptnz her iyi ii unutacaksnz. 9-Ben dhil
aramzda bu yasalara uymayan herhangi biri iin asla balanma talebinde
dahi bulunulmayacaktr.1

Yukarda grld gibi gnmz dnyasnda ya da gereklikte artk prim yapmayan ne

kadar eril ilke varsa Mirolunun yasalarnda kendisine yer bulur. Filmde Yusuf Mirolu
askerlik arkada Cemalin dne gitmek iin balad macerada kendisine yklenen tm
iddet ierikli misyonuna uygun hareket ederek kendisini silahl bir kovalamacnn iinde
bulur. Mirolunu silaha ynelten unsur can kadar sevdii arkadann ldrlmesidir. lm
grld gibi kahramanmz harekete geiren en temel unsurdur. Buna paralel olarak beliren
bir dier unsur ise iddetin meru zemini militarizmle olan badr. Filmde can kadar sevdii
arkada ile oluturulan duygusal zeminin tek mekn vardr: asker olduklar dnemlerdeki
operasyon yaptklar dalar yani sava alan. Cemali Mirolunun arkada yapan da sava
alannda arkadalklarn bol bol teste tabi tuttuklar sradaki cesaret gsterileri ve vatanlarna
olan ballklar uruna lme olan meydan okuyulardr. Arkadala ilikin her anda sava,
iddet, atma vardr. Tm film evreni boyunca sergilenen bu eril dil erkeklii her defasnda
yeniden retmek ve kodlamaktadr. Filmin giri sahnelerinde ve Yusuf Mirolunu srekli
gdleyen flashback sahnelerinde de grld zere ikili adeta kutsal uzuvlar haline gelen
tfekleriyle ska grlmektedirler. Bylece fantazmn grsel emas da tamamlanm
olmaktadr. Srekli dmanla savarlar tek hareketle drt tanesini ldrrler, vurulur ama
arkada da onu vuran vurur ve birbirlerinin hayatn kurtarrlar.
Yusuf Mirolu kendi koyduu yasalardan en kt koulda dahi taviz vermez. (Zaten
yasann son maddesi bu konuda kati hkm koyar.) Yusuf Mirolu militarist ve milliyeti
vurgular salam bir karakter olan Bozonun dmann yerini ve kimliini deifre ettikleri
halde, adamlar ldrmesine kzar; Mirolu, gerektiinde -yasalarnda belirttii gibi- ancak
nefsi mdafaa srasnda adam vurur. Filmin son sahnelerinden birinde kendisini tam
ldrecekken elinden kat eref Albay da ldrrken de bu ilkeden taviz vermez. nce
adamn eline silah verir ve tam kendisini vuracakken nefsi mdafaa yaparak erefsiz erefi
ldrr. Bu arada Yusuf Mirolunun, erefin elinden kama giriimi srasnda kelepeden
kurtulabilmek iin baparman nce krp sonra yerine takmas kendisini fantastik alana
tayan muhteem bir acya direni gsterisi olarak hafzalara kaznr.
Filmin lm ve lme meydan okuma arasndaki gelgitlerinde ska lmn bir son
deil bir ama olduu vurgulanr. zellikle de kutsal deerler uruna kazanlan bir lm
srekli arlan ve arzulanan bir olgudur. Deli Yrek Bumerang Cehenneminde, Dakotal
David Yusuf Miroluna dner ve: Siz Trkler lmeyi ne kadar seviyorsunuz diyerek
toplumsal kutsama ritelini de aklam olur.
2006 yl yapm Serdar Akarn ynettii ve Deli Yrek Bumerang Cehennemi
ekibinden kiilerin yaratt Kurtlar Vadisi dizisinin sinemadaki maceras olan Kurtlar Vadisi
1

www.uludagsozluk.com/k/yusuf-miroglu-yasalari/

Irak, Deli Yrek Bumerang Cehennemindekine yakn militarist ve milliyeti kanattan bir
kahramann, bana uval geirilmi lkesinin erefini kurtarma savan anlatmaktadr. Filmin
hikayesi 4 Temmuz 2003 tarihinde Kuzey Irakta konulanan Trk askerlerinin kafasna uval
geirme hadisesinin ardndan subaylardan birinin (Polat Alemdarn yakn arkada) intihar
etmesi ile balyor. Polat Alemdar ve arkadalar intikam almak iin gittikleri kuzey Iraktaki
dier mazlum insanlarn Amerikallarca nasl kt muamelelerden getiklerini grnce
herkesi kurtarma mcadelesine giriir.
Yaratclarndan Bahadr zdener Polat Alemdar u ekilde anlatr; Polat
Alemdar, izgisi ok belli bir bakahraman Halk kahraman ve sper kahramandr. i
iedir. Polat Alemdar devlet tarafndan yetitirilmi ve mafyann ierisine, kertmek iin
yerletirilmi ve bu grevini -ki bu operasyonun ad Kurtlar Vadisidir- baaryla tamamlam
bir halk kahramandr. Polat Alemdarn devlet grevi biter, vatan grevi balar. 2 Yaratcs
tarafndan da sper kahraman olarak tanmlanan Polat Alemdarn ordularla savamak iin
kendisinden ve birka adamndan baka bir eye ihtiyac yoktur. Ayrca Alemdar, Yusuf
Mirolu gibi grsel anlamda kudretli bir karakter de deildir. Ama az konuan ve herkesi
etkileyen karizmasyla devletinin karsnda duran her trl dman yok edebilecek akla ve
imana sahiptir. Yusuf Mirolu gibi yazl olmasa da delikanllk aleminde geerli olan
kurallar vardr. Tetie basmadan nce muhakkak otomatik vicdan devreye girer. Onun iin
devleti iin bile olsa amaca giden her yol mubah olamaz. Filmin giri sahnesindeki Mr.
Marshall ile girdii diyalogda (bombay patlatmak zereyken Mr. Marshall ieriye ocuklar
sokar)
Mr. Marshall: Sen on bir adamn bile feda edemezsin ama ben gerekirse on
bir bin adamm bar iin feda ederim.
Polat Alemdar: ocuklar rehin alsam aramzda ne fark kalr.

der ve bombay patlatamaz. Mr. Marshalln kafasna uval geirmekten vazgeer. Savan
vahi kurallar ierisinde dahi ilkelerinden ve onu ycelten deerlerden kopmayan Alemdar
oyunun mertlik kurallarna uygun olaca zaman bekler.
Polat Alemdar her anlamda (hem fiziksel hem dnsel) bu
corafyaya ait bir yerel kahramandr. Bir rambo deildir. Bu anlamda Seil
Bker Polat Alemdar bir kahraman olarak mitsel bulur. Ona gre; Polat
Alemdar da Don Kiotun stlendii pek ok ilevi kendisine grev
edinmitir. Ama o bunu aklamaz, zerk zne olduunu, modelsiz
olduunu bu konuda sessiz kalarak, Don kiot gibi aklamalar
yapmayarak kantlar. Taklit ettii bir model yokmu, biricikmi gibi
yapar, bylece kendi zerine oluacak olan miti glendirir. Model yoksa,
yalnzca esin daha dorusu vahiy vardr. Vahiy ve biriciklik onu tanrsal
boyutta tar. Bize gre tanrsal boyutta olmak mitsel kahraman olmann
en nemli kouludur. (Seil Bker 2006:150) Polat Alemdar gerek
televizyonda gerekse sinemada yaratt bu mitle belki de Trk sinema
tarihi ierisinde kendisini tarihsel bir figrden almadan bizzat kendiliinden
reten bir kahramandr. Bu balamda da nclerinden ayrlr. Hatta Polat
Alemdar (kurgu) ile Necati amaz (gerek) arasnda gerekliin hangisi
olduu noktas fludur. Gereklik tm film boyunca yle fludur ki drt
2

http://kurtlar.wordpress.com/bahadir-ozdenerin-zaman-gazetesindeki-roportaji/

milyonu akn bir seyirciyi sinemaya getiren en nemli unsur da

gereklikte krlan ulusal onuru hakkyla Polat Alemdarn kurtaracana
olan inantr. Onu fantastik hale getiren de izleyicinin bu irrasyonel n
kabuldr.
Filmin afiinde yazan sonunu dnen kahraman olmaz cmlesi Polat Alemdarn
kahraman olabilmek iin lme meydan okumasn da art koar. Tm film evreni boyunca
verilen mesaj da bu filmin afiindeki kadar nettir. Kurtlar Vadisi Irak filminin giriinde
kafasna uval geirilen subayn intihar notu ise daha da anlamldr. Ogn atalarmza layk
olamadk. Adalet iin, zulm nlemek iin, erefimiz iin lemedik. ve o, dmann kendisine
bahetmedii erefli lm yerine intihar ederek bu utanca son vererek lm bir kez daha
yceltir.
Vatan sevgisiyle rlm, militarist sosla donatlm, fantastik vatan kurtaran kahraman
modelinden farkl olarak uruna lnecek eyi dostluk, arkadalk, evlat sevgisi gibi daha az
ulvi deerlerle deitiren kahraman izgisinde ise; Ekya ve Kabaday rnekleri yer alr.
Aslnda iki karaktere de bakldnda ayn senaristin elinden kmalar nedeniyle rtk bir
izgide ilerledikleri grlr. Kentin kemekei ierisinde hala mertlik, drstlk, adam gibi
adam olma dsturuna sk skya bal karakterlerdir.
Ekya filminde Baran karakteri 35 yl nce kaaklktan ve ekyalktan girdii
hapishaneden kar. Gidecei ky baraj sular altnda kalan Barann yllar nce brakt
ak Kejeyi arama mcadelesi onu stanbulun su ve iddet dolu dnyasna getirir. Burada
pek de mertlikten, drstlkten nasibini almam bitirim bir karakter olan Cumali ile kurduu
baba-oul ve dostluk karm iliki Baran ylar nce dalarda ekyalk yaparken tant
iddetle tekrar buluturur.
Barann da ylar nce dalarda yapt ekyaln bir raconu kendisine gre ve mertlik
erevesinde kurallar vardr. Ama grr ki ehirde bu kurallar gemez. Yine de Baran olu
yerine koyduu Cumalinin intikamn alrken dostu iin karasevdasndan vazgeer. Mertlikte,
eril deerler zerine ina edilmi dostlukta kadnn deeri gerilerde kalr. Baran drstl,
kendisini sunan kadna kar olan tavrndaki namus anlay, kurunu bittii iin kendisini
vuramayan grtlana namlu dayayan polisi brakrken, vicdan ve vefakrl ile geen yzyl
ncesinden adeta dondurularak getirilmi bir karakterdir.
Nurdan Grbilek, Trkiye yeni popler kahramanlarn, her eye ramen adalet
datan, mazlum, madur ama masum yetimlerden ektikleri ileye ramen onurlu davranan
krlgan doulu ocuklardan deil, toplumun yeni korku nesnelerine kar sava aan, ehri
pislik ve kargaadan korumak iin her yola bavuran, sua ve hnca kilitlenmi gl
Trklerden, artk kendini masum olmak zorunda hissetmeyen yeni bir delikanl tipinden
alacaktr. (Suner 2006:51) diyerek aslnda hem Baran hem de Barann karsnda kurulan
Cumali karakterini de tanmlam olmaktadr, ama geleneksel erkeklik kodlarnn estetize ve
fantastik boyutu Cumali karakterini zdeim kurulabilen seyirlik bir zneye dntrmeye
yetmez. Aksine Baran kurtarc kahraman olmaya doru gdler. Baran gemiten gelen
kurtarc baba figrnn yegane temsilcisi olarak film evreninde yer alr. Zaten bu filmlerin
seyirci ile buluma oranlarna bakldnda izleyicinin beklentisi de bu fantastik karakterleri
grebilme arzusudur. Ekya, Polat Alemdar gibi kurtarlmaya bekleyen bir ulus yerine
kurtarlmay bekleyen bir ocuun babas olarak izleyicisinin beklentisine cevap verir. Belki
de ironik olan artk modern dnyada silahyla adalet datanlarn yerleik kodlamadaki gibi
mertlikten ve drstlkten nasibini almam karakterler olarak beyaz perdeden syrld bir

dnemde ekya, gemiin o gvenli kollarndan kp gelmi, hem Trk sinemasna hem de
izleyicisine yeni bir soluk getirmitir.
Baran gdleyen temel itki yine lmdr. Barann srarla kat iddet dolu gemii
onu asla brakmaz. Baran yalln getirdii gzden den erilliine bile, iddeti yeniden
benimsemesiyle kavuur. O ana kadar herkesin pek de umursamad hatta dalga getii
(ekyalk m kald emmi) adam bir anda ycelir. O artk yal bir amca deil, adalet datan
bir kahramandr. Cumaliden Kk ocua kadar herkes onun silahyla tm ktleri
(annesini dven adam) yok edeceine inanr. Baran iddetle bulutuu noktada kahramanlar
ki bunu yaparken uruna her eye katland akndan bile vazgeer. Erilliin srekli
kendisini ispatlamas zerinden var olduu bir kltrel yapda Barann fazla bir seenei
olamaz. Erkek gibi savaarak ve kendi varlndan vazgeer.
Kabaday filmi ise, eski bir kabaday olan Ali Osmann, yllar sonra varlndan
haberdar olduu olu Murat', olunun sevgilisi Karaca'ya sevdal gnmz mafyas
Devrandan korumaya alma hikyesidir. Ama filmin Ali Osman ve Devran arasndaki
mcadelesinde grlr ki gemiin mert erillii oktan erozyona uram ve erillik her yolun
mubah sayld, arkadaln dostluun bile uruna feda edilebildii bir iddetin esiri
edilmitir.
2007 yapm Kabadayda gemiinde iddete maruz kalm ama Nurdan Grbilekin
tanmlad yoksullarn karnn doyuran, evresinden adeta ruhani bir sayg gren, onurlu
ocuk modelini Ali Osman karakteri oluturmaktadr. Ali Osman eski bir kabadaydr. Burada
kabaday kavramn kullanrken genel alglantaki olumlu ierik filmde de grlmektedir.
Kendisine sen eski bir mafyasn diyen oluna Ali Osman Ben mafya deilim hibir zaman
olmadm. Benim arkamda polis yoktu, milletvekilim yoktu. Ben ne uyuturucu sattm ne silah,
ne fahie sattm. Ben iimi tek bama grdm. Dmanlarmla tek bama hesaplatm. Ben
yaptm her eyin bedelini dedim diyerek mafya olmakla gemite yapt ey arasndaki
ayrm vurgular.
Kabaday filmi adeta erkeklie yaklan bir at gibidir. Tm film evreni boyunca
kahraman da anti kahraman da erilliklerini ispatlamaya alr. Ali Osman baba olarak
erilliini yaatmaya alrken; Devran kendisi ya da erilliini rseleyecek fotoraflarnn
peindedir. Srekli bir erkeklii yaatma mcadelesi vardr. lem dedikleri dnyada da onlar
var eden tek ey eril kimlikleridir. Zaten nceki blmlerde de ska bahsedildii gibi eril
hegemonya sadece kadnl basklamaz ayn zamanda erkekler aras hiyerariyi de salad
iin vazgeilemez varolusal bir unsurdur.
Gemi dzendeki her zne bugn mite dnmtr. Ali Osman ve arkadalarn
aran Devrann patronu gemite kendileriyle ilgili anlatlan hikyelerle bydn
anlatrken karsndaki kitle adeta masaldan kp gelen kahramanlar gibi sunulmaktadr. Ali
Osman gemiteki kabaday arkadalarndan farkldr; o hala raconu devam ettiren, drstlk
namus, eref, vefa, gven gibi kavramlara bal olan bir karakterdir, ama arkadalar raconu
inerler ve Ali Osman ile olunun sakland yeri Devrana syleyerek onu srtndan
baklarlar. Ali Osman da mertliin ederinin kalmad yerde, yaamak iin deil yaatmak
iin mcadeleye giriir.
Ali Osman karakteri, Mirolu yasalarna harfiyen uymaktadr. Ali Osman da yapt
iyilii vdrmez, polisi, devleti arkasna almaz, yalandan riyadan holanmaz ve bu kurallara

uymayanlardan katiyetle uzak durur. Erkek olmann kurallar bellidir ve Ali Osman iin de
zamana ve mekna gre deimeden uygulanmaldr.
Ali Osman ayn zaman da Baran gibi hayatnda bir dnem onu var eden iddeti
hayatndan karttktan uzun yllar sonra tekrar hayatna dhil eder. Bu dhil edi ayn zaman
da onun varoluunu da sonunu getirir. Kabaday filminde sunulan lm ise filmin giriinde
Bizler yatanda eceliyle lmeye karar verenler; kurunla lenlerin erefine iiyoruz
denerek olumsuzlansa da final sahnesinde Bu dnyadan kurunla g edenlerin erefine
denerek kutsanan lm ancak Ali Osmana yaktrlr. Yatanda lmedii iin kutsanan Ali
Osmana yaktrlan lm; Ekyada ise fantastik saylabilecek kadar aal bir grsel lene
dntrlr. Baran kurunlarn zerine yrr, yrr, yrr. Kurun kvlcmlaryla karan
havai fiekler adeta ekyann lmn kutlar ve ekya gkte bir yldz olup kayar gider
Sonu
Fantastik eril znenin ynlendirdii iddet, kt dnyaya, kt topluma, kt bireye,
kt aileye, kt kadna (ki ounlukla kt olmas gerekmez) yneltilmiken, tek silah,
yklamayan her daim ayakta kalan fantastik eril beden ve te dnyaya olan dev bilincinden
ibarettir. Trk sinemas kendi kahramanlarn yaratrken onlara yklenen fantastik
saylabilecek en nemli zellik de bu tanrsal kudrete olan inan ve biattir. lme meydan
okuma kltr ve lm dolaysyla da onu amalayan iddeti kutsama gelenei vazgeilmez
iki eril katalizrdr. Dolaysyla fantastik eril znenin hem kendi isel yolculuunda hem de
mevcut sistemle olan mcadelesinde geerli olan -ki onu fantastik ya da hayallerin znesi
haline getiren- yegne doast g de budur.
lgin olan gereklik alannda ieriksel anlamda grece zayflayan erkeklik mitinin
filmlerde ya da televizyonda yaratlan sper kahramanlardan beslenerek kllerinden yeniden
dodurulmasdr. Bu douta yerel kodlar, asla terk edilmemekte tam tersine inandrclk,
mevcut eril kimlie ilikin yerel kodlarn altnn izilmesi zerinden ekillendirilmektedir.
Yaratlan kahramann referans, iinden kt toplumca oluturulmu ve kodlanm
deerlerdedir. Ayrca bu deerlerin mevcut zamanda uygulanmyor olmasnn seyirlik hazz
engelleyen bir durumu yoktur. Burada nemli olan toplumsal hazzn kolektif olarak
yaanmas ve toplumsal bellein erdeme ilikin bilgi ieriinin nostaljik olarak
tazelenmesidir.
Sinema sanat zaten mevcut toplumsal temsilleri (gerek politik, gerekse toplumsal
cinsiyet rolleri asndan) yeniden rettii gereinden hareketle, eril kimlii gereklikten,
yani ataerkil dzenden ban koparmadan retirken, gereklie mdahale edebilecek kadar
gl karakterlerle donatmtr. Toplumsal yaantda ykselen milliyeti muhafazakr
deerler erkeklik vurgusunu belirginletirirken, Trk sinemas da bu balamda konjonktrel
toplumsal hassasiyetleri ya da hazlar fantazm snrlarnda dolaan eril kahramanlara
ykleyerek (Polat Alemdar, Mirolu gibi) katarsis yaratma misyonunu laykyla yerine
getirmitir. Bu balamda yaratlan katarsis birey olma bunalmndaki gerek zne iin (byk
oranda eril olmak kaydyla) gerek tesi bir alanda ama gereklik simlasyonu ierisinde
erkeki gstermekte, erkek olma durumunu fanteziletirmektedir.

Kaynaka

Aslan,U.T.(2005) Bu Kbuslar Neden Cemil, stanbul: Ayrnt Yaynlar.

Bker, S. (2006) Kurtlar Vadisi Irakda Eksii Kahraman Dolduruyor, letiim Kuram ve
Aratrma Dergisi Say 22 K-Bahar
Connell, R.W. (1998) Toplumsal Cinsiyet ve ktidar - Toplum, Kii ve Cinsel Politika, Cem
Soydemir (ev), stanbul :Ayrnt Yaynlar.
oban, B. (2009) Medya Millyetilik iddet, stanbul: Su Yaynlar.
Getan, E. (1989) ada Yaam ve Normal D Davranlar, stanbul:Remzi Kitabevi
Kandiyoti, D. (2007) Cariyeler,Baclar, Yurttalar stanbul: Metis Yaynlar.
Kellner, D. ve M. Ryan (1997) Politik Kamera, Elif zsayar (ev.) stanbul: Ayrnt Yaynlar.
Pikin, G. (2007) Trk Sinemasnda iddet, Sinema Trk Dergisi TEMMUZ-AUSTOS
yl:1 say:9-10.
Smelik, A. (2008) Feminist Sinema ve Film Teorisi, Deniz Ko (ev.) stanbul: Agora
Yaynlar.
Suner, A. (2006) Hayalet Ev, stanbul:Metis Yaynlar
Yalom, I. (1999); Varoluu Psikoterapi, Zeliha yidoan Babayiit (ev.), stanbul:Kabalc
Yaynevi.
nternet Adresleri
http://kurtlar.wordpress.com/bahadir-ozdenerin-zaman-gazetesindeki-roportaji/
www.uludagsozluk.com/k/yusuf-miroglu-yasalari/