T.C.

GAZ NVERSTES
TEKNK ETM FAKLTES
YAPI ETM BLM

YAPI BLGS III DERS DEV:

EKRDEK SSTEMLER
RETM GREVLS:DOC.DR.H.YILMAZ ARUNTA

HAZIRLAYAN
AYTA KARABULUT 011251031
MURAT OKU-011251038
MUHAMMET CAL-011251039
MESUT ZKAN-011251043
AYHAN ZKUL-011251044

ANKARA-2003
1

EKRDEKL SSTEMLER
Tanm ve genel zellikleri
ekirdekler perdelerin birlemesiyle oluan dey tayc elemanlardr.Bu
durumda bu sistemler iki dorultuda da rijitletirilmi perde davran gsterir ,
perde-ler iin tek dorultuda geerli olan ilkeler, ekirdein iki dorultusunda da
uygulanr.
Yukarda da belirtildii gibi tek tek dzlem elemanlardan oluan tayc
perde duvar sistemler,ilevlerin ve kullanc gereksinimlerini belirli ve kesin
olduu apartman tipi binalara genellikle iyi uymaktadr.buna karlk zellikle
bro binalarn ve ticari amal binalarda mmkn olduunca byk ve geni
alanlara gereksinim vardr.Daha mekann blnmesindeki estetik geici yada
hareketli blmelerle salanr.Bu durumdan bina iine perde duvar yerletirmek
gtr.ancak yatay ykleri karlamak iin yinede perdeler gereklidir.Bu nedenle
bro binalarnda perdelerin birletirilmesi ile oluturulan ekirdek yada
ekirdekler kullanlr. Bylece dey sirklasyon ve enerji kullanm sistemlerini
(asansrler,merdivenler, mekanik ve shhi donanm...v.b.)ieren dey tayc
elemanlar ortaya kar.
Binann ilevi ve alanlarna bal olarak ekirdek boylar deiiklik
gstermektedir.Kullanm alan asndan verimi artrmak iin ekirdek
boyutlarn azaltma ynne gidilir.Yinede ekirdek tm katlarda deme
alannn yaklak %20-25 kadarn kaplar.Yatay yklere kar yeterli
mukavemetin kazanlmas amacyla ekirdekte kaplar ve mekanik-shhi
donanm iin braklan aklklarn mmkn olduunca kk olmas yararl
olmaktadr..
ekirdein yeri

ekirdekli yaplarda ekirdein yeri ve ekli bir snrlama

gzkmemektedir.ekirdekli sistemlerde ekirdein nemli zellikleri aadaki
gibi sralanabilir.
-ekirdein yeri;i,eper yada d,
-ekirdein biimi;ak yada kapal
-ekirdeklerin says ;tek,oaltlm
-ekirdeklerin dzenlenmesi ;simetrik, asimetrik
-ekirdek,bina geometrisi ilikisi:ayn yada farkl formda
ekirdek

,blgesinin

kat

plan

iindeki

yerine

gre

ekilde

snflandrlmaktadr.
a)i ekirdekler
evresindeki kullanm alanlar tarafndan evrelenmi ekirdek alanlar
i ekirdekolarak tanmlanmaktadr.bunlarda ekirdek alan ile plan alannn
benzerlii ,kule biiminde yaplarn olumasna yol aar.eitli biimlerde
halkalar eklindeki koridor sistemi,ekirdei faydal alanlara bal.Bu balan
eklinin soyutlamas nokta ile tanmlanabilir.dorusal ulam sistemine bal
ok katl yaplar ise noktasal alanlardan farkl olarak ,ok katl dilim
yapolarak nitelenir.Yap maliyetinin drmek iin genellikle noktasal ok
katl yaplarn yan yana eklenmesiyle dilim biiminde grne sahip noktasal
planlarn toplamndan oluan bir yap btnn ortaya karmaktadr.
b)eper yada u ekirdekler
Plann d snrn deitirmeksizin ,ekirdekler plann d kenarnda yer
alyorsa,eper ekirdek olarak nitelendirilmektedir.eper ekirdek hem
noktasal hemde dilim planl yaplar iin uygun olabilmektedir.ekirdek alanl
kat planl iindeki yerine gre, orta ekirdek ,u ekirdek ayrm yaplmaktadr.
ekirdeklerin dzenlenmesi ve alma ekilleri
Yksek bir yapnn tipik kat plan , evre, i ksm ve ekirdek
blgelerinden olumaktadr.evre blgepencere duvarlarnda ekirdee doru
yaklak planlama modl derinliindeolarak tanmlanmaktadr. blge
3

evre blge iler herkese ak koridorlar arasnda kalan blgedir.ekirdek blgesi

ise ,asansrlerin yer ald yer ald ve bu asansrlerin nlerindeki bekleme ve
gei alanlarnn oluturduu blgedir.
Yaplar ekirdekleri birok ekilde dzenlenebilmektedir.En tipik
dzenleme,merkezi ve ayrk tip ekirdekler olarak grlmektedir.Merkezi
ekirdekli dzenlemeler,derinlii evresel koullar ile snrlandrlm kare planl
yaplar iin en kullanl olarak deerlendirilebilirken,ayn tip ekirdekler daha
ok dikdrtgen planlamalarda elverili olmaktadr.
Merkezi ekirdekli planlar ,merdivenlere ,WC lere ve serbest kullanm
alanlarna ekirdei evreleyen bir koridor ile sirklasyon salanr.ekirdek
alanlar genellikle 2.7 m ile 3.4 m arasnda deien uzun dar biimlere
sahiptir.Bu alan blgede koridor ile ayrldnda snrl kullanm alanna
sahiptir.ayrk ekirdekli planlar bu ekirdekleri daha byk olan ana ekirdee
balayan evresel koridorlara sahiptir.Bu dzenleme

konferans salonlar,

resepsiyon ,depolar gibi yan hizmetlere komuluk kurma yoluyla kolaylkla

ulam salamaktadr.
ekirdekteki ana elemanlar asansr aftlar ,mekanik aftlar ,merdivenler
ve asansr lobileridir.Elektrik ,haberleme ve shhi tesisat sistemleri daha az yer
kaplamaktadr.Her bir kata hizmet eden ekirdek elemanlar ekonomik adan en
geni kullanm alannn ve kesintisiz hizmeti ekilde dzenlenmektedir.
Yksek bir yapda merdiven girileri mmkn olduunca birbirinden uzak
yerletirilmelidir. Mekanik fanlar ,merdivenler,aftlar-tesisat kanallarnda ve
odalarn hava kanallarna dalm engellenmelerinden dolay telefon ve elektrik
kutular ile evrelenmeyen ,yerleri istendiinde kolaylkla deitirilebilecek
serbest blgelere yerletirilmelidir.
Yap formuna bal olarak ekirdek sistemler u ekilde
dzenlenebilmektedirler.

-ekirdein yeri
Yap dnda
Yap iinde a.kenarda b.yap iinde
D merkez
- ekirdek says
Tek
Ayrk
ok sayda
-ekirdek ekli
kapal
ak
yap biimine bal
Perde ve ekirdekler planda simetrik ve asimetrik yerletirilirler ve alrlar.
Simetrik yerletirmede,yatay yklerin bilekesi ,rijitlik merkezinden
gemekte olup,perdelerde yalnz eilme ve kesme etkileri doar.
Asimetrik yerletirmede ise yatay yklerin bilekesi , katlarn rijitlik
merkezinden gemez;bir d merkezlik doar.Bunun sonucu eilme ve kayma
etkilerinin yan sra , burulmalar oluur.Bu durumda perdeler ad geen
burulma

momentlerini

de

karlamaldr.Bu

adan

ekirdekler

ok

olumludur.Ancak ilevsel gereksinimlerle perde ve ekirdekte alan kap ve

donanm boluklar , elemann burulma mukavemetini byk lde
azaltmaktadr.
ekirdeklerin yaps
ok katl yksek bir yapda ekirdek , elik , betonarme veya her iki
malzeme birletirilerek oluturulabilir.
elik ekirdekler Dey stabilite , diyagonal balantl Vierendeel
ereve (dey kafes kiri)ile salanr.elik ereve ekirdeklerin yarar,
prefabrike elemanlarn nispeten hzl montajnda yatmaktadr.
5

Betonarme ekirdekler:Ykleri tamaya ek olarak mekan snrlar

ve yangna kar ek nlemler alnmasna gerek duyulmaz.Ayrca beton
malzemesi akustik adan da yarar salamaktadr.
Gerek elik , gerekse betonarme ekirdekler, zemine ankastre dev
konsollar eklinde yatay yklere kar koyarlar. Bylece ekirdekte oluan
kesme

ve

eilme

gerilmeleri,kutu

kesitli

bir

kirite

olann

benzeridir.ekirdein basn gerilmeleri ile yklenmi olmas yatay yklerin

neden olduu eilmelerden doan ekme gerilmelerinin etkisini nemli lde
azaltr.
Merkezi ekirdekli sistemler
Bu blmde ekirdei ana tayc strktr olarak kullanan sistemlerin
incelenmesi yer alacaktr.Bu tr sistemler daha ok bro olarak kullanlan
yaplar iin uygun olmaktadr.
Bu gruba giren sistemler aadaki snflandrlmaktadr.
A)ekirdek ve d kolonlu
B)ekirdek ve konsol demeli
C)ekirdek ve zemin kat zerinde tabiyeli
D)ekirdek ve asma
E)ekirdek ve kafes kiri kuakl-balkl
F)iki ekirdekli
ekirdek ve d kolonlu sistemler
Bu sistem , tasarm ,retim ve montaj asndan en basit ve en ekonomik
olandr.Merkezi ekirdek elik ya da betonarme olabildii gibi en yaygn
olarak

kullanlan

betonarme

ekirdek

elik

kolon

eklinde

de

uygulanmaktadr.Bu sistemde nce kayar yada trmanan kalpla ekirdek

yerinde dkme yntemi ile yaplmakta , daha sonra ekirdek evresinde
kolonlar monte edilmektedir.Sistemin planlanmasnda serbestlik istenen zemin
kat , ok sayda kolonla dolmaktadr.Buna kar deprem blgelerinde

uygulanmas tartlan , zemin kat stnde ar tahliyeli dzende kolonlarn bir

ksm kaldrlmaktadr.
ekirdek ve konsol demeli sistem
Konsol demeli sistem uygulanmas , zellikle konsol boyu ok fazla ise ve
negatif momentlerin tanmas iin gerekli donatnn artmas nedeniyle snrl
kalmtr.Konsolun Vierendeel kirii eklinde oluturulmas sz edilen
sakncalar nispeten azaltmaktadr.Vierendeel kirili sistem her iki katta bir, bir
kat yksekliindeki tayclardr;yukardaki deme bunlarn zerine oturtmakta
,alttaki ise bunlara aslmaktadr.Bu sistemin yarar her iki katta bir tayc
olmamasdr.4.4.5.3

ekirdek ve zemin kat zerinde tabliyeli sistem

bu sistem yukarda deinilen d kolonlu sistemlerde zemin kat kolonlarnn

kaldrlmas isteinden domaktadr.bylece d kolonlar ,zemin kat tavannda
oluturan zgara ya oturtularak zemin, kat planlamasnda serbestlik salar zemin
kat zerinde yukarda sz edilen kolonlu sistem btn avantajlar ile burada da
uygulanr.

4.4.5.4.

ekirdek ve asma sistem

bu sistemde kat demeleri asklarla ekirdee asolmaktasr.kat yklerinin

dorudan ekme ile tanmas, sistemin elemanlarn

eilme ve burkulma

etkisinden kurtarr . bylece ekme elemanlarnn en kesit alanlar minimuma

indirilerek byk ekonomik salarn. Asklar zel rijitletirme nlemleri
alnmadnda eilme rijitliklri olmaszndan ekillerini deien yklere
uyduramazlar aerodinamik kararszlk ve sallanmaya yol aarlar buna karlk
tayc kablo alttan gerilerek nlem alnr ya da zellikle yangndan koruma
amacyla askya giydirilen beton bu adan yaraldr.
Asma sistemlerin stabil hale getirilmesi problemi nemli bir tasarm
etkenidir.Dahas, ekme elemanlarnda yksek gerilme ylmas balant
noktalarnda sorun karmaktadr .Bu sistemlerin olumlu taraflar zemin katta
aklk salamasnn yan sra ,zellikle zemin gerilmesin yksek ve binann
yaknnda komu temellerin bulunmas durumunda kesin bir stnlk
salamasdr.Ayrca ask elemanlar ekmeye altrldndan ok narin bir
geometri ile yaplmakta dolaysyla cephe duvarlarn ok az engellemektedir.
-Konsol sistemde dey ykler,yukardan aaya sfrdan balayp maksimuma
ular.
-asma sistemde ask kuvvetleri ekirdein st ksmnda ngerme yaratarak ,nce
ekirdek stnde toplanmaktadr.
Bu fark terk edilirse her iki sistem de yatay yklere eilmede benzer ekilde
davranr. Moment diyagram altta en byk momentli dzgn yayl yk
altndaki konsol kiriinkinin benzeridir.

Son 40-50 yl iinde eitli ok katl binalar ve saysz neriler ,tayc sistemde
asma ilkesini kullanmlardr.Asma sistemler ,eitli geometrik formalara
istenen yapm yntemlerine maliyet sre ve mekansal isteklere bal olarak
kullanlmaktadr.
Gnmzde

pek

ok

yksek

binada

rijit

ekirdek

ilkesi

uygulanmaktadr.ekirdek ya da ekirdekler binann tm arln tarlar ve

yatay yklerle konsol edilmesiyle mukavemet ederler.Bu durumda basn
ykleri ile yklerinmi bir ekirdek ,saysz arttrlabilir. ki ya da daha ok ask
varsa asklar bunlar arasnda bir kablo eklini alr .
Asma sistemlerde yapm tepedeki zgara ile balar , diper elemanlar yukarndan
aaya doru aslr. Bu durumda deme sistemlerinin vinler tarafnda
kaldrlabilmesi iin yeteri kadar rijit olmas gerekmektedir .Demeye ait elik
kirilerin bir ular betonarme ekirdee oturtulmakta dier ular ise asklarla
ekirdee aslmaktadr.
4.4.5.5.

ekirdek ve kafes kiri kuakl balkl sistem

bu sistemler btn yapy stte rten bir zgara apka ile tanmlanrlar bylece
btn dey elemanlar tek bir sistem ierisinde toplayan daha tutarl be uygun
bir sistem oluturulur . Ayrca daha da yksek binalar iin uygun den zmler
elde edilir .
bu sistemlerde d kolonlar ekirdee mafsall balantlarda d kolonlar
yalnzca dey ykleri tayabilir ekirdek tm yatay ykleri karlar .Rijit
balant durumunda ise d kolonlar yatay ykn bir ksmn tayarak ekirdee
yardmc olmaktadr.
Bu sistemlerin yapmnda tmyle elik kullanldnda ve kat saylar arttnda
yeterli rijitliin saplanmas iin ekirdein yapmnda harcanan malzeme miktar
hzla artmakta ve sistem ekonomik olmamaktadr. Bu durumda sistemin etkinlii
yann teetinde ve aralarda kullanlan kafes kiri zgaralar ya da balk apka
9

ile salanr .Aralardaki zgaralar ,kafes kiri diyagonallerinin bina ilevinin

engellemedii katlarda ,rnein mekanik donanm katlarnda kullanlr.Yaklak
60 katl uygulamalarda tepede ve ortada kullanlan zgaralar %30 a varan
ekonomi salamaktadr .
Kafes kiri zgaralar ekirdeklere rijit, d kolonlara mafsall olarak balanr..
ekirdek yatay ykler altnda eilmeye alr kafes kiri zgara evre kolonlara
eksen el kuvvet uygular ,kolonlar da zgaray aa eker bylece kolonlarda
eilme etkisi domaz . sistemin st ksmndaki dnme engellendiinden, artk
tam bir konsol gibi hareket edemez, zemindeki eilme etkileri de daha az olur.
Sistemde

ara

zgaralar

kullanldnda

sistemin

dnmesi

aralarda

da

engellenir.Bu engelleme moment etkilerini de azaltr bylece yatay kuvvetlerin

eksen el kuvvetlere dntrlmesi ile bina tabanna doru iyice byyen
eilme momentleri ve binann yatay telenmesi azaltrln.
ift ekirdekli sistem
Bu sisteme burada ekirdekli bina

formalarnn snflandrlmas ynnden

deinilmi olmakla birlikte , sistemin almas ynnden ayrntlar , tbler

sistemler blmnde ele alnacaktr.
ekirdekli sistemlere ilikin proje rnekleri

10

MELBOURNE KULES (AVUSTRALYA )

1989 arda Melbourne da 60 kat yksekliklere varan gkdelenler ina etme
dalgalanmas yaanmtr .Melbourne sakinleri bu yaplarn getirdii moderniz
mi zaman iinde arar olmulardr. ehrin i merkezi konumundaki collins
caddesi bu deiici fazlasyla yaamtr. Zamanla gelien ve yeniden yaplanan
blge ehrin deiici fazlasyla yaamtr. Zamanla gelien ve yeniden
yaplanan belge ehrin merkeziyle evredeki az gelili belgeler arasnda bir iliki
kurmu bu iletiim ehrin gelimesine ve her bakmndan ilerlemesine byk bir
hz kazandrmtr.
Belgeyi gelitirmek iin katkda bulunan kurulular, denton corker marshalll a
gnmnzn olanaklarn teknolojisini yanstan yksek bir yap yapmas iin
bavurdular . bu byk ve grkemli yap Melbourne ehrinin simgesi haline
gelmeliydi.
Kulenin tayc sistemi asada olarak drt ift toplam sekiz kolon ve asansr
aftlar ile servis alanlarnn kapsayan bir ekirdein oluturduu bir ereve ile
demelerden olumaktadr vaziyet

plannda limandan 35 m uzaklatrlan

kulann evresindeki geni alan Melbourne halknn evreci yaklamna uygun

olarak sra sra aalar ve yeil alanlarla kaplanmtr.
Planlama aamasnda kulenin st ste gele birbirinden bo katlarla ayrlan ama
ekirdek ve d cepheyi saran diyagonal elik kulaklarla da birbirine balanana 3
ana blmden olumasna karar verildi. Zeminden balamak zere bu ana
bolmler serasyla ofis konut katlar ve oteldir .ofisler serbest alanlar eklinde
ak bro planlamasna uygun olarak tasarlanmtr her bir katta sekiz konut
birimi oluturulmutur 1350

adet otel odas ise kat alanlarna gre

11

modler olarak dzenlenmitir . yapnn en st noktas cama bir klfla rtlerek

geilmitir. bu ekilde yapnn konik etkisi grsel olarak daha da arttrlmtr.

COMMERZBANK ,FRANFURT , ALMANYA

Mimar

: Norman Foster

Tamamland yl :1997
Ykseklik

:299 m

Kat adedi

:52

Fonksiyonu

:Ofis ynetim

ereve malzemesi :elik Beton Kompozit

Strktr tipi

:ekirdek taycl

Yapm 19997 ylnda tamamlanm olan commerzbank genel merkezi 100000

metre kare kullanm alan ve 299 m ykseklii ile hem Avrupa nn en yksek
binas olma zelliine sahip hem de planlamas ve kullanlan yap teknolojisi
ile yzylmzn nde gelen yaplarnda n saylmaktadr yapmnn tasarm 1991
ylnda normun foster ve associates

tarafndan yaplm tasarmn tm

aamalarnda geni bir teknik danmanlk kadrosu grev almtr.

Cmmerzbanka genel merkezi Hong Kong bankas ile bir ok ynden benzerlik
tamaktadr. Her ikisi de yksek yap olmasnn yan sra yapldklar dnemin
en ileri teknolojilerini yanstmay amalamak tadrlar . her ikisi de mimari
tasarm iler teknik donanm tasarmn erken aamalarnda btnletirilmitir .
gerekten de fostenin commerzbank iin gelitirdii zmde Hong Kong
bankasnda olduu gibi modler bir yaklam grlmektedir.
12

Yapnn genel plan tasarm grubunun kendi deyimine gre bir gvde ve ta
yapraktan olumutur.Ta yapraklar aslnda bir atriumun etrafnda gen
eklinde kmelenmi ofis katlardr.Gvde ise bu ofis katlarna k ve doal
havalandrma olanaklar salayan , zeminde tepeye kadar ykselen bir
atirumdur.Bu atrium etrafnda her drt katta bir farkl ynlere bakan i baheler
dzenlenmitir.Bu baheler drt kat yksekliinde olup,karlarndaki ofislere
yeil bir grnty , Frankfurt manzaras ile birletirerek verebilmekte ve ayn
zamanda servis yaptklar katlar iin rekreasyon ve toplant alan olarak
kullanlmaktadr.
Yapnn dikkati eken zelliklerinden biri , enerji tasarrufunu
amalayan doal havalandrma sistemidir.Yapda d kabua yakn olan ofis
alanlarnn ve atriumun havalandrlmasnda , d hava koullara olanak
tandnda, doal havalandrmadan yararlanlmakta bu amala pencereler ve
atrium camlardaki aklklar kullanlmaktadr.Yksek teknolojinin kullanld
bina ynetim sistemleri kullancya, birincisi statik stma ve soutma sistemleri
ile doal havalandrma ,ikincisi ise statik stma ve soutma sistemleri ile
mekanik havalandrma sistemleri kullanm olmak zere iki farkl iletme
olana sunmaktadr.
Yapnn 52 katna da doal havalandrma olanann sunulabilmesi
pencerelerin almasyla mmkn olmutur.Ofis alanlarnda pencereler alttan
menteeli olup,yukardan ie doru alabilmektedir.Bu ekilde dardan taze
hava salanabilmekte, snm kirli hava ise pencerenin st blmnde dar
atlabilmektedir.Yksek rzgar basnlarnn rahatsz edici etkisinden saknmak
ve alan pencereden yamur ve kar giriini engellemek zere, pencerenin nne
ikinci bir cam yzey monte edilerek, iki cam yzey arasnda hava geiine izin
verecek kadar boluk braklmtr.
Bahelerin ve ortadaki ana atriumun doal havalandrmas benzer
ekilde zlm olup, havann hareketinde deyde baca etkisinden
yararlanlmaktadr.Ancak deyde baca etkisinden fazla glenmesini ve st
13

katlarda ar scak hava birikimini engellemek zere atriumun havalandrma

aklklar oluturulmu , buradan giren havann gene her bir grubun en
stndeki i bahenin cephesinin st blgesinde konumlandrlm havalandrma
kapakklar ile dar atlmas salanmtr.Atriumun dikeyde her 12 katta bir
blnm olmas, yangn srasnda duman kontrol iin de gereklidir.
Yapnn iine giren gne mn kontrol edebilmek zere , pencerelerin stlerine
yatay glgeleme kntlar yaplmtr.

14

KAYNAKA

1.ok katl Yksek Yaaplarda Tayc Sistemler,Ysek

Mim.Mh.ZGNAyhan,
SEV Ayin. MS Mimarlk Fakltesi ,Birsen Yayn Evi
ST.2000
2.Yksek Yaplarda Tayc Sistem Sorunlar BAL Ekrem
(yksek lisans tezi) Mimarlk Ana Bilimdal Austos 1995
ANKARA

15