II deo Pregled sociolokih

teorija
Klasine socioloke teorije

SOCIJALDARVINISTIKE TEORIJE

Utemeljiva Ludvig Gumplovi (1838-1909).

Osnovu drutva i drutvenih odnosa ini sukob
grupa.
Vena borba meu grupama je pokreta svih
drutvenih pojava i procesa.
Uporedo sa borbama, deavali su se procesi
fizikog i psihikog ujedinjenja ljudi.

SOCIJALDARVINISTIKE TEORIJE

Koraci ka ujedinjenju rasno i etniki

razliitih grupa:
1.

2.

3.

Usvajanje jezika osvajaa (ime se postie

politiko jedinstvo)
Usvajanje vere naravi i obiaja (ime se
postie kulturno jedinstvo)
Sklapanje meovitih brakova (etniko
jedinstvo)

SOCIJALDARVINISTIKE TEORIJE

Krajnji ishod drutvene revolucije

stvaranje drave jedne nacije, ali sukobi i
borbe ni tada ne iezavaju
Drutveni procesi se odvijaju slepim
prirodnim zakonima koje ovek ne moe
da menja

SOCIJALDARVINISTIKE TEORIJE

Gustav Racenhofer (1842-1904) je u sukobu

pojedinaca video izvor svih drutvenih pojava i
procesa
Racenhofer odvaja pet uroenih interesa
pojedinca: reporduktivni, fizioloki, individualni,
drutveni i transcedentalni
Oblici drave: 1. osvajaka drava, 2. kulturna
drava, 3. drava pod vostvom intelektualne i
moralne elite

SOCIJALDARVINISTIKE TEORIJE

Albion Smol (1842-1926), drutvene

pojave i procesi su rezultat sukoba
ljudskih interesa, koji su delom razliiti, a
delom isti sa interesima blinjih

SOCIJALDARVINISTIKE TEORIJE

Prema Smolu, glavni motivi svih ljudskih

interesa izviru iz est grupa osnovnih interesa:
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Primarni interes ili interes zdravlja

Interes sticanja imovine
Interes druenja
Interes saznanja
Estetski interes
Interes moralnog uzdizanja

SOCIJALDARVINISTIKE TEORIJE

Smol je u dravi video glavnu polugu

civilizacijskog progresa drava nije samo
politika i ekonomska organizacija, ve
mikrokosmos celokupnog ljudskog progresa
Socijaldarvinistike teorije su jednostrane,
uglavnom samo biologistiki pristup drutva;
Racenhofer i Smol se delom okrenuli
psiholokom

INDIVIDUALNO-PSIHOLOKE
TEORIJE

Krajem XIX i poetkom XX veka

Zaetnik ovih teorija Gabrijel Tard (1843-1904),
dela: Drutveni zakoni i Zakoni podraavanja
Prema Tardu, sve drutvene pojave i procesi su
psiholoke prirode
Izviru iz invencije, a oblikuju se mentalnom
interakcijom pojedinaca kroz tri fundamentalna
socijalna procesa: podraavanje (imitacija),
opozicija i adaptacija

INDIVIDUALNO-PSIHOLOKE
TEORIJE
1.
2.

3.

Invencija izvor svih socijalnih pojava,

drutvenih promena i procesa
Podraavanje (najvaniji socijalni proces)
ovek podraava druge ljude i time
gradi drutveni ivot
Adaptacija agregacija i pronalaenje
uslova za uravnoteenje odnosa posle
opozicije

INDIVIDUALNO-PSIHOLOKE
TEORIJE

Vilfredo Pareto (1848-1923), dela Opta

sociologija i Socioloki sistem
Osnova drutvenog ivota je ponaanje
pojedinca
Nelogini postupci imaju dominantnu
ulogu u ivotu ljudi
Drutveni sistem se sastoji iz: statikog
dela (reziduma) i dinamikog (derivacije)

INDIVIDUALNO-PSIHOLOKE
TEORIJE

Rezidue su manifestacije uroenih i

nepromenljivih sklonosti, sposobnosti i
oseanja oveka
Derivacije su promenljivi deo drutvene
strukture na koje ljudi pirkrivaju, menjaju i
objanjavaju pravi karakter svojih dela. Tri
grupe derivacije: afirmacije, autoritet i
verbalni dokazi

INDIVIDUALNO-PSIHOLOKE
TEORIJE

Ljudska drutva su, prema Paretu, oduvek

vodile vladajue elite sastavljene od ljudi
koji u znaajnoj meri poseduju kvalitete:
inteligenciju, karakter, vetine i
sposobnosti svake vrste.
Istorija je groblje aristokratije

INDIVIDUALNO-PSIHOLOKE
TEORIJE

Maks Veber (1864-1920), delo Privreda i drutvo

Pravio korenitu razliku izmeu prirodnih i
drutvenih pojava prirodne se odvijaju
nezavisno od oveka, drutvene su delo oveka
(zasnivaju se na slobodnoj volji oveka i njegovo
delanju)
Drutveno delanje je takvo delanje koje se po
smernom znaenju onoga ili onih koji deluju
dovodi u vezi sa ponaanjem drugih i u svom
toku je orijentisano prema ovom

INDIVIDUALNO-PSIHOLOKE
TEORIJE

Prema Veberu, 4 tipa ovekovog delanja:

1.
2.

3.
4.

Ciljano racionalno
Vrednosno racionalno
Tradicionalno i
Afektivno

INDIVIDUALNO-PSIHOLOKE
TEORIJE

Drutveni odnos predstavlja delanje veeg

broja pojedinaca, ukoliko je po svom
smisaonom sadraju uzajamno podeeno i na
taj nain orijentisano
Drutveni odnosi se dele na:
1.

2.

Konfliktne delovanje jednog pojedinaca usmereno

protiv htenja, elja i interesa drugog
Solidarne saradnja dva ili vie pojedinaca na
ostvarenju zajednikih ciljeva i vrednosti

INDIVIDUALNO-PSIHOLOKE
TEORIJE

Podela grupa prema Veberu:

Autonomna ili heteronomna poredak
grupe su uspostavili njeni lanovi
Autokefalna ili heterokefalna poredak
grupe su uspostavile osobe izvan grupe

INDIVIDUALNO-PSIHOLOKE
TEORIJE

Veber razlikuje 3 vrste vlasti:

1.

2.

3.

Zakonsku ili racionalnu (vri se na osnovu

zvanine dunosti)
Tradicionalnu (vri se na osnovu poloaja
utvrenog tradicijom) i
Harizmatsku (zasniva se na afektivnoj
predanosti voi)

INDIVIDUALNO-PSIHOLOKE
TEORIJE

U svom delu Protestantska etika i duh

kapitalizma, Veber je otkrio da su naela
protestantske religije i etike znaajno
uticala na razvoj kapitalizma
Razvoju preduzetnikog duha znaajno
doprinelo osnovno protestantsko naelo o
predestinaciji i iz njega izvedena pravila o
odavanju pozivu i asketizmu

INDIVIDUALNO-PSIHOLOKE
TEORIJE

Naelo o predestinaciji predodreenost

malog broja ljudi za veiti ivot
Pobornici individualno-psiholoke teorije,
zbog nominalistikog shvatanja drutva,
nisu otkrili sutinu drutvenih pojava

KOLEKTIVNO-PSIHOLOKE
TEORIJE

Kao kritika biolokih i individualno-psiholokih

teorija
Najznaajniji teoretiar Emil Dirkem (18581917), izgradio sociologistiki teorijski sistem
Drutvo i zbivanja u njemu primarno oblikuju
oveka i usmeravaju njegovo delanje; drutvo
je neto iznad i mimo pojedinca
Drutvo se sastoji iz dva osnovna elementa:
1.
2.

idejnog jezgra i
morfoloke strukture

KOLEKTIVNO-PSIHOLOKE
TEORIJE

Idejno jezgro kolektivna svest, odnosno

koletivne predstave satavljene od ideja i normi
Morfoloka struktura demografski, geografski,
tehnoloki, politiki, ekoomski i etniko-kulturni
inioci (Veber primat pridaje etniko-kulturnim
iniocima)
U osnovi drutvenog ivota se nalaze kolektivne
predstave, a ne pojedinane svesti

KOLEKTIVNO-PSIHOLOKE
TEORIJE

Kolektivna svest, odnosno drutvo, prema

Dirkemu, ne odreuje samo ponaanje
pojedinca ve je i izvor pojedinanih
drutvenih pojava, posebno morala i
religije
Moral je isto drutvena tvorevina. Odlike
svakog moralnog ina su nesebinost i
predanost

KOLEKTIVNO-PSIHOLOKE
TEORIJE

Prema Dirkemu, i religija je isto

drutvena tvorevina, jer religiozne ideje i
praksa simbolizuju drutvo
Dirkem je socijalnu evoluciju video kao
preobraaj tipa moralnosti i solidarnosti,
koja je izazvana porastom stanovnitva i
podelom rada

KOLEKTIVNO-PSIHOLOKE
TEORIJE

Dirkem je ljudsku istoriju podelio na dva

perioda:

Primitivno drutvo zasnovano na

mehanikoj solidarnosti
Civilizovano drutvo utemeljeno na
organskoj solidarnosti

KOLEKTIVNO-PSIHOLOKE
TEORIJE

Marsel Mos (1872-1950) svojim shvatanjem

oveka kao totalnog bia i drutvenih pojava
kao totalnih pojava prevaziao tradicionalni
spor izmeu psihologa i sociologa
ovek kao totalno bie sazdan od
meusobno povezanih biolokih, psihikih i
socijalnih elemenata
Totalne pojave dijalektiko jedinstvo
sociolokih, istorijskih i biopsiholokih elemenata

KOLEKTIVNO-PSIHOLOKE
TEORIJE

Teorija narodnog duha utemeljiva Gistav Le

Bon (1841-1931), delo Psiholoki zakoni u

razvoju

On osnovu drutva i pokretake snage

drutvenog razvoja vidi u idejama i verovanju
Celokupna civilizacija jedne rase ili nacije i opti
tok njenog razvitka temelji se, smatra Le Bon,
na dui rase.
Duu rase ini kompleks emocionalnih, moralnih
i intelektualnih crta nasleenih od predaka koje
deluju nesvesno i koje se ne mogu lako menjati

KOLEKTIVNO-PSIHOLOKE
TEORIJE

Nacionalni karakter i na njemu zasnovana

civilizacija, prema Le Bonu, menjaju se
jako sporo
Udeo revolucija u promenama je
bezvredan
Nestankom nacionalnog karaktera, nacije
propadaju

KOLEKTIVNO-PSIHOLOKE
TEORIJE

Teoriju nacionalnog duha razliitu od Le Bonove

razvio je nemaki socijalni psiholog Vilhem Vunt
(1832-1921)
Drutveni ivot ljudi je psihike, duhovne prirode
Volja je klica psihikog ivota, a apercepcija
osnovni psiholoki proces
Svi vii mentalni procesi temelje se na
apercepciji, odnosno njenoj stvaralakoj sintezi i
uticaju socijalnih faktora, osobito jezika, mitova i
religije

KOLEKTIVNO-PSIHOLOKE
TEORIJE

Miljenje je sistem asocijacije

Vunt je smatrao da svaki narod karakterie
specifina psihologija odnosno narodna dua
Narodna dua je zbir individualnih psiholokih
procesa
Vunt insistira na funkcionalnoj vezi izmeu
pojedinaca koji sainjavaju grupu, odnosno
narod ta veza je nesvesna i sveobuhvatna

KOLEKTIVNO-PSIHOLOKE
TEORIJE

Dirkemova teorija dala najvei doprinos od

svih kolektivno-psiholokih teorija
Prenaglaen znaaj kolektivne svesti u
drutvenom ivotu
Teorija nacionalnog duha krajnje
jednostrana i teko odriva

FORMALNO-SOCIOLOKE TEORIJE

Javljaju se u Nemakoj i nastoje da jasnije

razgranie predmet sociologije od drugih
drutvenih nauka
Utemeljiva ove teorije drutva Georg Zimel
(1850-1918)
Za Zimela, drutvo je priholoka interakcija
ljudskih bia, kao pojedinaca i kao lanova grupe
Umesto pojma drutvo bolje je upotrebljavati
izraz udruenje ili udruivanje

FORMALNO-SOCIOLOKE TEORIJE

Prema Zimelu, drutvom, odnosno

udruenjem se mogu smatrati samo ona
interakcija ljudskih bia gde postoji
uzajamno uticanje i koja ima izvesno
moralno znaenje za njene aktere, gde oni
jedni drugima pridaju odreen ljudski
znaaj i prihvataju reciprona prava i
obaveze

FORMALNO-SOCIOLOKE TEORIJE

Svaka drutvena interakcija se javlja u

dvostrukoj funkciji:

Kao udruivanje motivisano ostvarivanjem

njihovih individualnih interesa
Kao udruivanje koje je samo sebi svrha,
lieno bilo kakvih konkretnih ciljeva (pravo
stanje drutvenosti)

FORMALNO-SOCIOLOKE TEORIJE

Meu strukturalnim odnosima, Zimel

glavnu vanost pridaje odnosima:

Saradnje i sukoba
Nadreenosti i podreenosti
Integracije i dezintegracije

Svaka drutvena grupa predstavlja

jedinstvo procesa saradnje i sukoba

FORMALNO-SOCIOLOKE TEORIJE

Centralno mesto u Zimelovoj analizi ine procesi

integracije odnosno dezintegracije drutvene
grupe
Posebno vaan faktor za odranje grupe je njena
organizovanost
Trajnost i stabilnost grupe odreuje sastav i
struktura grupe
Najire i najue grupe su stabilnije od grupa
srednje veliine

FORMALNO-SOCIOLOKE TEORIJE

Zimel je sutinu drutvenih odnosa video kao

promenu drutvenih oblika (formi)
Ferdinand Tenis (1855-1936) takoe jedan od
osnivaa formalno-socioloke teorije
Prema Tenisu, drutveni odnosi su proizvod
drutvene volje volja moe biti organska i
racionalna
Organska volja u sebi nosi sve uslove zajednice,
a racionalna volja vodi ka drutvu

FORMALNO-SOCIOLOKE TEORIJE

Tenis je sve drutvene entitete razvrstao u:

Drutvene odnose to su drutveno priznati
psiholoki odnosi izmeu pojedinaca
Drutvene skupine nacije, klase, stalei,
politike partije itd.
Drutvene korporacije socijalna tela ili savezi
koji imaju unutranju organizaciju, odnosno
odgovarajue organe i tela koja vre odreene
funkcije, a koje lanovi korporacije kao i lica van
nje smatraju aktima korporacije

FORMALNO-SOCIOLOKE TEORIJE

Tenis razlikuje tri kategorije normi:

Poredak kompleks normi zasnovan na

saglasnosti i konvenciji
Zakon kompleks normi iji se smisao tumai
i primenjuje sudskom odlukom; i
Moral kompleks normi za koje se zamilja
da ih tumai i primenjuje imaginarni sudija
bog ili savest

FORMALNO-SOCIOLOKE TEORIJE

Leopold von Vize (1876-1969), u delu Sistem

opte sociologije, razvio najcelovitiju i
najsistematiniju formalnu teoriju drutva
Drutvenost shvatio kao psiholoku interakciju
pojedinaca
Osnova socijalnog ivota dva procesa:
1.
2.

Proces asocijacije (udruivanja)

Proces disocijacije (razdruivanja)

FORMALNO-SOCIOLOKE TEORIJE

Asocijativni proces obuhvata tri podprocesa:

Napredovanje
Prilagoavanje i
Amalgamaciju

Disocijativni proces obuhvata tri procesa

Takmienje
Opoziciju i
Sukob

FORMALNO-SOCIOLOKE TEORIJE

Asocijativni i disocijativni procesi

proizlaze iz tri izvora:
1.
2.
3.

Emocionalno obojenih nagona

Interesa i
Objektivne situacije

U stvarnom ivotu asocijativni i

disocijativni procesi nisu striktno
omeeni

FORMALNO-SOCIOLOKE TEORIJE

Ove teorije dale znaajan doprinos u

objanjenju drutvenih odnosa i strukture
Odvajanje formi odrutvenih pojava od
njihove sadrine nije realno mogue