Elektronski fakultet, Univerzitet u Niu, 2013/2014

Signali i sistemi

Projekat iz predmeta: Osnovi analize signala i sistema

Pavle orevi 13946

Petar Ljubi - 14007

Predmetni profesor: Prof. Dr Radomir Stankovi

Predmetni asistent: Dr Milo Radmanovi

Signali i sistemi

Sadraj
1 Kompleksni brojevi .................................................................................................... 3
1.1 Osnovne operacije nad kompleksnim brojevima ............................................... 3
1.2 Oblici predstavljanja kompleksnih brojeva ........................................................4
2 Signali i sistemi ..........................................................................................................6
2.1 Kontinualni i diskretni signali.............................................................................6
2.2 Energija i snaga signala ...................................................................................... 7
2.3 Transformacije nezavisne promenljive...............................................................9
2.3.1 Periodini i aperiodini signali .....................................................................11
2.3.2 Parni i neparni signali ..................................................................................11
2.4 Eksponencijalni i sinusni signali ...................................................................... 12
2.4.1 Kontinualni kompleksno eksponencijalni i sinusni signali......................... 12
2.4.2 Diskretni kompleksno eksponencijalni i sinusni signali ............................ 15
2.5 Jedinina odskona i jedinina impulsna funkcija ........................................... 16
2.5.1 Diskretne jedinine impulsne i jedinine odskone sekvence .................... 16
2.5.2 Kontinualna jedinina odskona i jedinina impulsna funkcija ................. 18
2.6 Kontinualni i diskretni sistemi ......................................................................... 19
2.6.1 Statiki i dinamiki sistemi ......................................................................... 19
2.6.2 Invertibilnost i inverzni sistemi ................................................................. 20
2.6.3 Uzronost (kauzalnost) sistema ................................................................. 20
2.6.4 Stabilnost sistema ....................................................................................... 21
2.6.5 Vremenska invarijantnost sistema............................................................. 21
2.6.6 Linearnost sistema ...................................................................................... 21
3 Problemi sa reenjima .............................................................................................23
Problem 1.1 ...........................................................................................................23
Problem 1.2 ..........................................................................................................24
Problem 1.3 .......................................................................................................... 25
Problem 1.4 .......................................................................................................... 27
1

Pavle orevi, Petar Ljubi

Problem 1.5 ..........................................................................................................29

Problem 1.6 ......................................................................................................... 30
Problem 1.7...........................................................................................................32
Problem 1.8 ..........................................................................................................34
Problem 1.9 .......................................................................................................... 35
Problem 1.10.........................................................................................................36
Problem 1.11 ......................................................................................................... 37
Problem 1.12 ......................................................................................................... 37
Problem 1.13 ........................................................................................................ 38
Problem 1.14 .........................................................................................................39
Problem 1.15 ........................................................................................................ 40
Problem 1.16 ......................................................................................................... 41
Problem 1.17 .........................................................................................................43
Problem 1.18.........................................................................................................44
Problem 1.19 .........................................................................................................46
Problem 1.20 ....................................................................................................... 50
4 Literatura ................................................................................................................. 52

Signali i sistemi

1 Kompleksni brojevi
Ureeni par realnih brojeva, oznaen sa (, ) pri emu su i realni brojevi (, ) se
naziva kompleksan broj. Skup ovakvih parova, odnosno svih kompleksnih brojeva,
oznaavamo sa . Polje kompleksnih brojeva je (, +,). Kompleksan broj z odreen je
ureenim parom (x, y) i moe se predstaviti u obliku
= + (, ),
koji se drugaije naziva i Dekartov oblik kompleksnog broja, ili algebarski oblik kompleksnog
broja z. Realni broj x zovemo realni deo kompleksnog broja z - Re (z), a realni broj y zovemo
imaginarni deo kompleksnog broja z - Im(z)
Kompleksni brojevi su proirenje skupa realnih brojeva. Naime, ne postoji broj koji
zadovoljava kvadratnu jednainu:
2 = 1,
pa se zbog toga uvodi imaginarna jedinica i , koja ima svojstvo da je 2 = 1.

1.1 Osnovne operacije nad kompleksnim brojevima

Nad skupom kompleksnih brojeva su definisane operacije sabiranja, oduzimanja, mnoenja i
deljenja, i one se definiu na sledei nain.

Sabiranje/oduzimanje:
( + ) ( + ) = ( ) + ( ),

Ako je = + C, broj = je konjugovano kompleksan broju z. Ovo svojstvo

kompleksnog broja se koristi pri operaciji oduzimanja.

Mnoenje/deljenje (deljenje se definie kao mnoenje recipronih vrednosti):

( + ) ( + ) = + 2 + +
= ( ) + ( + ),

Pavle orevi, Petar Ljubi

1.2 Oblici predstavljanja kompleksnih brojeva

Postoje nekoliko razliitih oblika predstavljanja kompleksnih brojeva. To su:

Dekartov oblik,
Polarni ili trigonometrijski oblik i
Eksponencijalni ili Ojlerov oblik.

Slika 1.1
Na slici 1.1 ucrtana je taka koja predstavlja broj + . Ovakav oblik predstavljanja
kompleksnog broja, zbirom realnog i imaginarnog dela pomnoenog imaginarnom jedinicom
se naziva Dekartov oblik kompleksnog broja.
Nacrtan je vektor koji povezuje koordinatni poetak sa ovom takom. Kao rezultat toga, dobili
smo ugao . Dodatno, taka + je udaljena od koordinatnog poetka za duinu r. Zato se,
za bilo koju taku u kompleksnoj ravni moe nai ugao i vrednost r. Sledee formule
povezuju vrednosti x, y, r i :
= cos
= sin
2 = 2 + 2
tan =

Signali i sistemi

Ako primenimo prve dve formule na taku + , dobijamo:

+ = cos + = (cos + sin )
Desna strana ove jednakosti se naziva polarni ili trigonometrijski oblik kompleksnog broja.
Skraena verzija ove polarne forme se pie kao:

Eksponencijalni ili Ojlerov oblik kompleksnog broja glasi:
= cos + sin
Pomou Ojlerovog oblika moemo definisati potenciranje s kompleksnim eksponentom:
= + = = (cos + sin )

Pavle orevi, Petar Ljubi

2 Signali i sistemi
Signal je vremenski promenljiv fiziki fenomen koji nosi neku informaciju. Signali
imaju veoma razliite pojavne oblike: govorni signal kod koga je informacija sadrana u
izgovorenim glasovima, zvuni signal koji informaciju predstavlja pomou boje i visine tona,
toplotni signal od koga je informacija iskazana razliitim temperaturama, svetlosni signal koji
informaciju predstavlja vizuelno ili pomou razliitog intenziteta svetlosti, ili pomou
razliitog trajanja svetlih i tamnih segmenata, elektrini signal kod koga je informacija
sadrana u nekoj od karakteristika signala (amplituda ili uestanost) itd.
Matematiki model signala i sistema je skup jednaina kojima se oni mogu opisati. Pri tome,
budui da i signali i sistemi mogu biti veoma sloeni, matematiki model je veoma esto samo
aproksimacija realnog fizikog signala ili sistema. To nadalje znai da se i rezultati analize
moraju kritiki posmatrati i da se stalno mora voditi rauna o odnosu teorijskih rezultata i
njihove fizike ostvarljivosti.

2.1 Kontinualni i diskretni signali

Prilikom posmatranja nezavisne promenljive, drugim reima definisanosti signala u toku
nekog vremenskog perioda, signale moemo podeliti na kontinualne i diskretne.
1. Kontinualni signali definisani su u svakom trenutku vremena na nekom
vremenskom intervalu. Ovi signali se oznaavaju i kao analogni signali jer je njihova
promena analogna promeni neke fizike veliine koja se posmatra i o kojoj oni nose
informaciju. Treba istai da je najvei broj fizikih fenomena koji se posmatra u po
svojoj prirodi kontinualan. Na slici 2.1 je prikazan grafik kontinualnog sinusnog
signala u zavisnosti od vremena.

Slika 2.1

Signali i sistemi

2. Diskretni signali su definisani samo u odreenim trenucima vremena na nekom

vremenskom intervalu. Diskretni signali mogu nastati tako to se neki kontinualni
fiziki fenomen prati (meri) u odreenim diskretnim trenucima vremena. Tako se , na
primer, meteoroloki podaci u jednom gradu (temperatura, pritisak, brzina vetra,
vlanost vazduha itd.) belee svakog sata. Pored toga, diskretni signali mogu nastati i
u nekom procesu koji je po svojoj prirodi diskretan (na primer obraun dnevne kamate
na raunu tednje). Na slici je prikazan grafik diskretnog signala sa definisanim
vrednostima samo u odreenim takama. Na konkretnom primeru signal je definisan
za vrednosti [5,5]

Slika 2.2
U daljem tekstu teorijskog uvoda ovog projekta, kao i pri reavanju problema iz knjige, bie
potrebe da se pri notaciji razlikuju kontinualni od diskretnih signala. U tu svrhu, e
kontinualni signali biti predstavljani u obliku (), dok e diskretni signali biti predstavljani u
obliku [], gde i predstavljaju nezavisnu promenljivu u kontinualnim, odnosno
diskretnim signalima. Diskretni signal [] moe predstavljati prirodni fenomen ija je
nezavisna promenljiva po svojoj prirodi diskretna, kao to su na primer demografski podaci u
odreenom periodu. Meutim, este su situacije gde se diskretni signal dobija diskretizacijom
(semplovanjem) signala definisanog nad kontinualnim skupom vrednosti nezavisne
promenljive.

2.2 Energija i snaga signala

U mnogim, mada ne svim, primenama, se signali vezuju za fizike entitete koji poseduju
odreenu koliinu energije i karakteriu se odreenom snagom. Ovakvih situacija u realnom
svetu je mnogo, na primer snaga otpornika u strujnom kolu, ili energija koja se oslobaa u
toku trenja guma na automobilu. Obzirom na brojnost ovakvih primera, javlja se potreba za
generalizacijom pojmova energija i snaga signala, kako u sluaju kontinualnih, tako i kod
diskretnih signala.
7

Pavle orevi, Petar Ljubi

Kako emo uskoro videti, vredno je razmatrati signale koji uzimaju kompleksne vrednosti u
takama u kojima su definisani. U ovom sluaju, se ukupna energija kontinualno definisanog
signala, na vremenskom intervalu izmeu 1 i 2 definie kao:
2

|()|2
1

Gde se sa |()| oznaava moduo signala () koji potencijalno uzima kompleksnu vrednost.
Slino, ukupna energija diskretnog signala na intervalu diskretnih vrednosti izmeu 1 i 2
rauna kao:
2

|[]2 |
1

Dalje, u mnogim sistemima e nam biti od interesa da energiju i snagu signala posmatramo
na beskonanom vremenskom intervalu, drugim reima za < < + ili za < <
+. U ovim sluajevima se ukupna energija rauna kao limes izraza za energiju, kada t ili n
tei beskonanosti. Odnosno:
+

= lim |()|2 = |()|2

u sluaju kontinualnih signala, i:

2
+
2
= lim +
|[] | = |[] |

u sluaju diskretnih signala.

Moe se desiti da integral kojim se rauna ukupna energija signala ne konvergira. U tom
sluaju se kae da ti signali na beskonanom vremenskom intervalu imaju beskonanu
energiju. U sluaju signala kod kojih je vrednost < , za njih se kae da imaju konanu
vrednost energije.
Analogno, moemo definisati prosenu vrednost snage signala na beskonanom vremenskom
intervalu, kao:
+/2

1
= lim

|()|2

(2.5)

/2

u sluaju analognih signala, i kao:

+

1
= lim
|[]2 |
2 + 1
=

u sluaju diskretnih signala.

(2.6)

Signali i sistemi

Uz pomo ovih definicija, moemo primetiti da postoje tri klase signala. To su signali sa
konanom vrednou , koji imaju nulu za vrednost svoje srednje snage. Sledea klasa su
signali sa beskonanom vrednou , koji imaju konanu vrednost srednje snage. I poslednja
klasa su signali koji imaju beskonane vrednosti i snage i energije, kao to je na primer signal
() = .

2.3 Transformacije nezavisne promenljive

Centralni koncept u analizi signala i sistema je koncept transformacije signala. Na poetku,
transformacija nezavisne promenljive omoguuje vrlo jednostavnu klasifikaciju signala, to
nam omoguuje da predstavimo neka osnovna svojstva signala. Meutim odavde emo takoe
videti da transformacija nezavisne promenljive omoguuje daleko kompleksniju i bogatiju
klasifikaciju signala. Transformacije nezavisne promenljive su definisane kako za diskretne,
tako i za kontinualne signale.
Jednostavna, i najosnovnija transformacija nezavisne promenljive je vremensko
pomeranje. Signal () moe da kasni ili da prednjai u odnosu na signal (). Ako je 0 >
0, signal () kasni za signalom () za n0 odmeraka. Tada prvo pristiu odmerci signala (),
a zatim odmerci signala (). Na primer, za 0 = 3, odmerak koji se u signalu () pojavio u
trenutku = 0, u signalu () se pojavljuje sa 3 vremenska intervala zakanjenja: (3) = (0).
Za 0 < 0, prvo pristiu odmerci signala (), pa kaemo da signal () prednjai u odnosu
na (). Na slici 2.3 je prikazan signal x(t), kao i isti signal dobijen vremenskim pomeranjem
nezavisne promenljive, ( + 1),.
Sledea poznata transformacija signala je vremenska refleksija. Signal () predstavlja
refleksiju signala () oko = 0 ako je () = (), . Na slici 2.4 je prikazan upravo
takav sluaj.
Jo jedna osnovna transformacija signala je vremensko skaliranje. Odnosi se na linearnu
promenu razmere nezavisne promenljive. Na primer, signali (2) i (3) su vremenski
skalirani u odnosu na signal ().

Pavle orevi, Petar Ljubi

Slika 2.3

Slika 2.4

10

Signali i sistemi

2.3.1 Periodini i aperiodini signali

Za dati diskretan x[n] signal kaemo da je periodian ako postoji pozitivna vrednost N takva
da vai
[] = [ + ],
Ako je diskretni signal periodian sa periodom N , periodian je i sa periodom mN, m .
Najmanja pozitivna vrednost za N za koju je uslov periodinosti ispunjen naziva se
fundamentalna ili osnovna perioda. U sluaju konstantnog diskretnog signala osnovna
perioda nije definisana jer je konstantni signal periodian za bilo koji izbor vrednosti N.
Princip periodinosti vai i za kontinualne signale, i definie se na sledei nain. Za
kontinualan signal x(t), kaemo da je periodian sa periodom T, ukoliko postoji pozitivan ceo
broj T za koji vai:
() = ( + ),

2.3.2 Parni i neparni signali

Za signal kaemo da je paran ako je osno simetrian u odnosu na ordinatu (y osu). Za parne
signale vai da je:
() = ()1.
Neparni signali su centralno simetrini u odnosu na koordinatni poetak i sledi da je :
() = ().
Vano je uoiti da je signal proizvoljnog oblika mogue razloiti na sumu dva signala od kojih
je jedan paran, a drugi neparan. Ako parni deo signala oznaimo sa {()}, a neparni deo
signala sa {()}, onda se signal proizvoljnog oblika predstavlja kao zbir njegovog parnog i
neparnog dela na sledei nain:
() = {()} + {()}.
Na osnovu parnih i neparnih signala sledi da je :
() = {()} + {()}() = {()} {()}
te se parni i neparni deo signala odreuju na sledei nain:
1
[() + ()],
2
1
{()} = [() ()].
2
{()} =

Princip parnosti i neparnosti signala vai kako za diskretne tako i za kontinualne signale. Stoga je
u ovim primerima za signale uzeta notacija x(n) kao generalizacija oba tipa signala.
11
1

Pavle orevi, Petar Ljubi

2.4 Eksponencijalni i sinusni signali

U ovom delu e biti predstavljeno vie razliitih diskretnih i kontinualnih signala, koji
predstavljaju osnovu za prouavanje mnogih komplikovanijih signala obzirom da
predstavljaju njihove sastavne delove.

2.4.1 Kontinualni kompleksno eksponencijalni i sinusni signali

Kompleksni eksponencijalni kontinualni signal se definie sa:
() =
U optem sluaju C i su kompleksne konstante. U zavisnosti od toga da li one pripadaju
skupu realnih ili kompleksnih brojeva, razlikujemo razliite klase ovih signala.
Realni kontinualni eksponencijalni signali
Predstavljaju vrstu signala kada su i i C realne konstante. Tada postoje dva mogua oblika
ovih signala u zavisnosti od znaka konstante . Ako je > 0, tada je funkcija signala rastua
(rastua eksponencijalna funkcija). Ukoliko je < 0, tada je funkcija signala opadajua
(opadajua eksponencijalna funkcija).
Periodini kontinualni kompleksno eksponencijalni i sinusni signali
Druga bitna klasa kompleksnih eksponencijalnih signala se dobija kada se konstanta
ogranii samo na imaginarne vrednosti. Specifino treba razmotriti sledei signal:

() = 0
Vana karakteristika ovog signala jeste da je periodian. Odnosno vai:

() = 0 (+)
Ukoliko je 0 = 0, tada je () = 1, to znai da je signal periodian za bilo koju vrednost T.
Ukoliko je pak 0 0, tada se osnovna perioda 0 rauna kao:

0 =

12

2
|0 |

Signali i sistemi

Signal tesno povezan sa periodinim kompleksno eksponencijalnim signalom je sinusni signal.

() = (0 + )
Oblik signala je dat na slici 2.7. U sluaju prikazanom na slici su vrednosti = 3, 0 = 1 i

= 2.

Slika 2.7
Kao i kompleksno eksponencijalni signal, i sinusni signal je periodian sa periodom T, gde se
osnovna perioda rauna na isti nain kao kod tih signala.
Koristei Ojlerovu relaciju za transformaciju oblika kompleksnog broja, kompleksno
eksponencijalni signal se moe zapisati u obliku dva sinusna signala sa istom osnovnom
periodom:

0 = 0 + 0
Slino tome, sinusni signal se moe zapisati u obliku periodinih kompleksnih
eksponencijalnih signala, sa istom osnovnom periodom.
(0 + ) =

0 0

+
2
2

Periodini signali, a naroito kompleksno eksponencijalni periodini signali, kao i sinusni

signal predstavljaju vrlo bitne primere signala sa beskonanom ukupnom energijom, ali sa
konanom prosenom snagom. Razmotriemo ponovo signal () = 0 :
0

= | 0 |2 = 1 = 0
0

13

Pavle orevi, Petar Ljubi

Odavde sledi da je srednja snaga signala unutar jedne periode:

=

=1
0

Obzirom da postoji beskonaan broj perioda izmeu pozitivne i negativne beskonanosti, to

znai da je ukupna energija, integracijom od do + jednaka beskonanosti. Sa druge
strane, karakteristika periodinih signala je da su ciklusi unutar jedne periode u potpunosti
isti. S tim u vidu, obzirom da je srednja snaga signala u okviru jedne periode jednaka 1, tada i
srednja snaga signala, odreena na celom vremenskom intervalu od do +, ima vrednost
1.
Opti kompleksno eksponencijalni signali
Najoptiji sluaj kompleksnog eksponencijala moe biti predstavljen i prouavan kroz dve
bitne klase signala koje smo do sada predstavili, realnog eksponencijalnog signala i
periodinog kompleksno eksponencijalnog signala. Razmatraemo kompleksno
eksponencijalni signal , gde je kompleksni broj predstavljen u polarnom
(trigonometrijskom), a u Dekartovom obliku. Odnosno:

= ||
i:

= + 0.
Koristei ova dva izraza, imamo:

= || (+0 ) = || (0+)
Dalje, koristei Ojlerovu relaciju, dalje ovaj signal moemo predstaviti kao:

= || cos(0 + ) + || (0 + )
Za = 0 i realni i imaginarni delovi kompleksnog eksponencijala su sinusoidalni. Za > 0
odgovaraju sinusoidalnim signalima pomnoenim rastuim eksponencijalom, a za < 0
odgovaraju sinusoidalnim signalima pomnoenim opadajuim eksponencijalom i ovakvi
signali se esto nazivaju priguenim sinusoidama.

14

Signali i sistemi

2.4.2 Diskretni kompleksno eksponencijalni i sinusni signali

Kompleksni eksponencijalni diskretni signal se definie sa:

[] = .
U optem sluaju i su kompleksne konstante.
Realni diskretni eksponencijalni signali
Ukoliko su i realne konstante, tada razmatramo realne diskretne eksponencijalne signale.
Sa porastom diskretne vremenske promenljive n signal eksponencijalno raste ako je || > 1 ,
dok za || < 1 signal eksponencijalno opada. Za > 0 vrednosti svih elemenata sekvence koja
predstavlja signal su pozitivne (primer na slici 2.8), dok se za < 0 dobiju sekvence iji
elementi naizmenino poprimaju pozitivne i negativne vrednosti. Za = 0 = 1 radi se o
konstantnom signalu [] = , dok su za = 1 elementi sekvence sa parnim indeksima
[2] = , a sa neparnim [2 + 1] = .
Sinusni signali
Ukoliko se iz definicije diskretnog kompleksnog eksponencijalnog signala, predstavi kao ,
tada moemo razmatrati sinusne diskretne signale, ukoliko se ogranii samo na imaginarne
vrednosti. Specifino, razmatraemo signal:

[] = 0
Analogno sa kontinualnim signalima, gorenavedeni signal je tesno povezan sa signalom:

() = (0 + )
Opet analogno sa kontinualnim signalima, koristei Ojlerovu relaciju moemo da poveemo
eksponencijalni signal sa sinusoidama:

0 = 0 + 0
ili:
(0 + ) =

0 0

+
2
2

Takoe, i u sluaju vrednosti ukupne energije i srednje snage signala, postoji analogija sa
kontinualnim signalima. Slino kao kod njih se i ovde iskazuje da je ukupna energija jednaka
beskonanosti, a srednja snaga na svim periodama jednaka 1.

15

Pavle orevi, Petar Ljubi

Slika 2.8

2.5 Jedinina odskona i jedinina impulsna funkcija

U ovom delu emo predstaviti jo nekoliko vrlo znaajnih signala, jedininu odskonu i
jedininu impulsnu funkciju, definisane nad kontinualnim i diskretnim skupovima koje
takoe imaju veliki znaaj pri prouavanju signala i sistema. Najpre emo obraditi sluaj
diskretnog domena.

2.5.1 Diskretne jedinine impulsne i jedinine odskone sekvence

Jedan od najosnovnijih diskretnih signala je jedinina impulsna sekvenca (ili jedinino
uzorkovanje), koja se definie kao: (slika 2.9)

1,
[] = {
0,

Slika 2.9

16

=0
0

Signali i sistemi

Drugi najosnovniji diskretni signal je jedinina odskona sekvenca, koja se oznaava sa []

i definie se kao:

1,
[] = {
0,

0
<0

Diskretna jedinina odskona sekvenca je prikazana na slici 2.10.

Slika 2.10
Postoji i relacija izmeu diskretne jedinine odskone i jedinine impulsne sekvence.
Jedinina impulsna sekvenca predstavlja prvu razliku diskretne jedinine odskone sekvence:

[] = [] [ 1]
Sa druge strane, diskretna jedinina odskona sekvenca predstavlja sumu po jedininoj
impulsnoj sekvenci, u granicama od do :

[] = []
m=

17

Pavle orevi, Petar Ljubi

2.5.2 Kontinualna jedinina odskona i jedinina impulsna funkcija

Kontinualna jedinina odskona funkcija () se definie na slian nain kao u sluaju
diskretnog oblika. Naime:

() = {

1,
0,

>0
<0

Treba primetiti da za = 0, jedinina odskona funkcija nije definisana.

Kontinualna jedinina impulsna funkcija je povezana sa jedininom odskonom funkcijom na
nain analogan diskretnim signalima. Zapravo, kontinualna jedinina odskona funkcija
predstavlja nesvojstveni integral jedinine impulsne funkcije:

() = ()

Uzimajui u obzir gorenavedeni odnos, moe se izvui zakljuak da je kontinualna jedinina

impulsna funkcija, zapravo prvi izvod kontinualne jedinine odskone funkcije:

() =

()
()

Meutim, postoje odreene formalne potekoe pri ovakvom definisanju njihovog

meusobnog odnosa. Razlog lei u tome to je jedinina odskona funkcija nedefinisana za 0,
pa formalno nije diferencijabilna. Meutim, ovo moemo prevazii tako to razmatramo
aproksimaciju () jedinine odskone funkcije. predstavlja beskonano mali vremenski
interval, za koji () promeni vrednost od 0 ka 1. Jedinina odskona funkcija naravno vri
trenutnu promenu vrednosti, tako da se o ovom vremenskom intervalu treba razmiljati kao
idealizaciji vremenskog intervala koji je toliko kratak da nije bitan u bilo kojoj praktinoj
primeni.

18

Signali i sistemi

2.6 Kontinualni i diskretni sistemi

Fiziki sistemi u najirem smislu, predstavljaju meusobno povezane komponente, ureaje i
podsisteme. U najrazliitijim kontekstima primene, za sistem se moe smatrati bilo koji proces
koji prima odreeni broj ulaza, koji se transformiu od strane sistema, ili sistem usled njihovog
prisustva reaguje na odreeni nain, a zatim nakon toga proizvodi odreeni broj izlaza.
Kontinualni sistem je sistem na ije se ulaze dovode kontinualni ulazni signali, i na izlazu se
dobijaju kontinualni izlazni signali. Diskretni sistem je sistem koji diskretno definisane ulaze
transformie u izlaze koji su takoe definisani na diskretnom domenu. Oba ova sistema su
predstavljena na slici 2.11.
Kontinualni fiziki
sistem

()

Diskretni fiziki
sistem

[]

()

[]

Slika 2.11

2.6.1 Statiki i dinamiki sistemi

Na osnovu toga da li sistemi imaju sposobnost da memoriu podatke o signalima ili ne,
izvrena je podela sistema na statike i dinamike. Statiki sistemi su sistemi bez memorije i
kod njih izlaz u nekom trenutku zavisi jedino od pobude u tom istom trenutku. Statiki sistemi
opisuju se algebarskim jednainama. Primer statikog diskretnog sistema je sistem opisan
relacijom:

() = 2(),
Sistemi sa memorijom su dinamiki sistemi. Razmatrajui osobine diskretnih sistema, izlaz
ovakvih sistema u nekom trenutku ne zavisi samo od trenutne, ve i od prethodnih vrednosti
ulaznog signala. Dinamiki sistemi se opisuju jednainama diferencija. Kao primer
dinamikog diskretnog sistema moemo navesti sistem opisan jednainom:
1

() = () + 2 ( 1) 4 ( 1).

19

Pavle orevi, Petar Ljubi

2.6.2 Invertibilnost i inverzni sistemi

Sistem je invertibilan ako poznavajui izlazni signal moemo jednoznano odrediti ulazni
signal. Da bi to bilo mogue neophodno je da razliiti ulazni signali generiu razliite izlazne
signale. Ako se inverzni sistem kaskadno vee originalnom sistemu, signal na njegovom izlazu
jednak je ulaznom signalu u originalnom sistemu.
Na primer, sistem koji dva puta pojaava ulazni signal:

() = 2(),
je invertibilan i njegov inverzni sistem je dat sa:
1

() = 2 (),
Najjednostavniji primer neinvertibilnog sistema je:

() = 0
Takoe, neinvertibilan je i sistem opisan sa:

() = 2 ()
jer nije mogue jednoznano odrediti ulazni signal () na osnovu poznatog izlaznog signala
().

2.6.3 Uzronost (kauzalnost) sistema

Sistem je kauzalan ako izlaz u bilo kom trenutku zavisi samo od vrednosti ulaza u tekuem i
prethodnim trenucima, to znai da kod kauzalnih sistema signal odziva ne postoji pre
dovoenja pobudnog signala na ulaz sistema. Na primer, sistem opisan sa:

() = () ( 0 ), 0 > 0
je kauzalan, dok sistem:

() = () ( + 0 ), 0 > 0
nije kauzalan. Napomenimo da su svi sistemi bez memorije kauzalni. Za odreivanje odziva
nekauzalnih sistema neophodno je poznavanje buduih vrednosti ulaznog signala, tj.
elemenata ulazne sekvence sa veim vrednostima indeksa. Vrednost izlaznog signala sistema
za neku vrednost nezavisne promenljive = 1 , je mogue odrediti tek nakon to je poznata
vrednosti ulaznog signala u trenutku = 1 +0 . Pobuda u trenutku n2 kod kauzalnih sistema
ne utie na odziv sistema u trenutku n1 ukoliko je n2> n1 .
Kauzalni sistemi su veoma vani u primenama kada se izlazni signal generie on-line, tj.
paralelno sa pristizanjem elemenata sekvence ulaznog signala. Meutim, kod diskretnih
sistema kauzalnost nije od presudnog znaaja, posebno u primenama gde nezavisna
promenljiva nije vreme, ili u off-line procesiranju signala (geofiziki, meteoroloki signali,
demografske studije, ekonomske analize), gde se procesiranje signala vri nakon njegovog
praenja i beleenja u duem vremenskom periodu.
20

Signali i sistemi

U takvim sistemima se, za razliku od on-line procesiranja, za generisanje izlaznog signala u

nekom trenutku mogu koristiti i budue vrednosti ulaznog signala, te kaemo da se radi o
nekauzalnim sistemima.

2.6.4 Stabilnost sistema

Sistem je stabilan ako mala promena ulaza ne generie izlaz koji divergira. To znai da
odziv na ogranienu pobudu mora biti ogranien. U suprotnom, sistem je nestabilan.
2.6.5 Vremenska invarijantnost sistema
Ako pomak ulaznog signala u domenu diskretnog vremena uzrokuje samo vremenski pomak
izlaznog signala za isti iznos vremenskih intervala, pri emu vrednosti elemenata signala
ostaju nepromenjene, kaemo da je sistem vremenski invarijantan. Pri tome pod izlaznim
signalom podrazumevamo odziv pri nultim poetnim uslovima. Kod vremenski invarijantnih
sistema oblik izlaznog signala ne zavisi od trenutka u kome se dovodi pobudni signal. Osobinu
vremenske invarijantnosti diskretnih sistema zapisujemo na sledei nain:

() () ( 0 ) ( 0 )
2.6.6 Linearnost sistema
Kaemo da je diskretni sistem linearan ako ispunjava princip homogenosti i princip
aditivnosti. Princip homogenosti je ispunjen ako vai da je:

() () () (), ,
dok je princip aditivnosti ispunjen ako vai sledee:

1 () 1 () 2 () 2 () 1 () + 2 () 1 () + 2 () ,
Kod linearnih sistema odziv na teinsku suma signala je jednak na isti nain formiranoj
teinskoj sumi pojedinanih odziva na svaki od tih signala:

1 () 1 () 2 () 2 () a1 () + 2 ()
1 () + 2 (), ,

Na osnovu principa linearnosti, lako se dokae osobina superpozicije linearnih diskretnih

sistema. Za pobudu datu sa:

() = ()

odziv je jednak:
21

Pavle orevi, Petar Ljubi

() = ()

pri emu su (), = 1,2 pobudni signali, a (), = 1,2 njima odgovarajui signali
odziva.
Treba naglasiti jo jednu osobinu linearnih diskretnih sistema, koja je direktna posledica
linearnosti. Odziv na signal koji je jednak nuli, takoe je jednak nuli:
() = 0 1 () = 0 () = 0 1 () = 0
Ukoliko sistem linearno odgovara na promenu ulaznog signala, tj. ako je razlika odziva na bilo
koja dva ulazna signala linearno zavisna od razlike tih ulaznih signala, nazivamo ga
inkrementalno linearnim sistemom.

22

Signali i sistemi

3 Problemi sa reenjima
U ovom delu projekta su prikazani primeri sa reenjima u programskom paketu SciLab.
Reeni su problemi 1.1-1.20, iz poglavlja Signali i Sistemi, knjige Signali i Sistemi, drugo
izdanje Alana Openhajma i Alana Vilskog.

Problem 1.1
Predstaviti date kompleksne brojeve u Dekartovom obliku:
1
)
2
pol = 0.5*exp(%i*%pi);
cart = 0.5*(cos(log(pol/0.5)/%i)+%i*sin(log(pol/0.5)/%i));
disp(cart);

pol = exp(%i*%pi/2);
cart = cos(log(pol)/%i)+%i*sin(log(pol)/%i);
disp(cart);

) 2

pol = exp(%i*%pi/2);
cart = cos(log(pol)/%i)+%i*sin(log(pol)/%i);
disp(cart);

) 2

pol = exp(-%i*%pi/2);
cart = cos(log(pol)/%i)+%i*sin(log(pol)/%i);
disp(cart);

) 5 2

pol = exp(5*%i*%pi/2);
cart = cos(log(pol)/%i)+%i*sin(log(pol)/%i);
disp(cart);

) 2 4

pol=sqrt(2)*exp(%i*%pi/4);
cart= sqrt(2)*(cos(log(pol/sqrt(2))/%i)+%i*sin(log(pol/sqrt(2))/%i));
disp(cart);
9

) 2 4

pol=sqrt(2)*exp(%i*9*%pi/4);
cart= sqrt(2)*(cos(log(pol/sqrt(2))/%i)+%i*sin(log(pol/sqrt(2))/%i));
disp(cart);
9

) 2 4

pol=sqrt(2)*exp(-%i*9*%pi/4);
cart= sqrt(2)*(cos(log(pol/sqrt(2))/%i)+%i*sin(log(pol/sqrt(2))/%i));
disp(cart);

) 2 4

pol=sqrt(2)*exp(-%i*%pi/4);
cart= sqrt(2)*(cos(log(pol/sqrt(2))/%i)+%i*sin(log(pol/sqrt(2))/%i));
disp(cart);

23

Pavle orevi, Petar Ljubi

Problem 1.2
Predstaviti date kompleksne brojeve u polarnom obliku:
) 5
cart = 5;
mod = sqrt(real(cart)^2 + imag(cart)^2);
cart = cart / mod;
pol = mod*(exp(%i*acos(real(cart))));
disp(pol);

) 2
cart = -2;
mod = sqrt(real(cart)^2 + imag(cart)^2);
cart = cart / mod;
pol = mod*(exp(%i*acos(real(cart))));
disp(pol);

) 3
cart = -3*%i;
mod = sqrt(real(cart)^2 + imag(cart)^2);
cart = cart / mod;
pol = mod*(exp(%i*acos(real(cart))));
disp(pol);

1
3

2
2

cart = 0.5-%i*sqrt(3)/2;
mod = sqrt(real(cart)^2 + imag(cart)^2);
cart = cart / mod;
pol = mod*(exp(%i*acos(real(cart))));
disp(pol);

) 1 +
cart = 1+%i;
mod = sqrt(real(cart)^2 + imag(cart)^2);
cart = cart / mod;
pol = mod*(exp(%i*acos(real(cart))));
disp(pol);

) (1 )2
cart = (1-%i)^2;
mod = sqrt(real(cart)^2 + imag(cart)^2);
cart = cart / mod;
pol = mod*(exp(%i*acos(real(cart))));
disp(pol);

) (1 )
cart = (1-%i)*%i;
mod = sqrt(real(cart)^2 + imag(cart)^2);
cart = cart / mod;
pol = mod*(exp(%i*acos(real(cart))));
disp(pol);

1+
1

cart = (1+%i)/(1-%i);
mod = sqrt(real(cart)^2 + imag(cart)^2);
cart = cart / mod;
pol = mod*(exp(%i*acos(real(cart))));
disp(pol);

24

Signali i sistemi

2 + 2
1 + 3

cart = (sqrt(2)+%i*sqrt(2))*(1+%i*sqrt(3));
mod = sqrt(real(cart)^2 + imag(cart)^2);
cart = cart / mod;
pol = mod*(exp(%i*acos(real(cart))));
disp(pol);

Problem 1.3
Izraunati vrednost srednje snage i ukupne energije za svaki od sledeih signala:

) () = 4 ()
function y=f(x)
y = exp(-4*x);
endfunction
E = intg(0, 4157, f); //4157~=infinity [u sluaju Scilab-a]
if (E<%inf) then
P = 0;
end
printf("E je %.2f, a P je %.2f", E, P);

) () = (2+4)
// Uzete su granice -10000 i 10000 kao ekvivalent -inf i +inf, respektivno
function y=f(x)
y = abs(exp(%i*(2*x+%pi/4)));
endfunction
E = intg(-10000, 10000, f);
if (E >= 20000) then
E = %inf;
//u ovom slucaju, smatra se da je E = inf (zbog uzete aproksimacije za beskonacnost)
// S obzirom da je energija beskonacna, moze se izracunati i snaga
// kao lim(T)-> [dt (od -T do +T)]
// Sto znaci da je P=1;
P = 1;
else
P = 0;
end

) () = cos()
function y=f(x)
y = cos(x)^2;
endfunction
E = intg(-10000, 10000 , f);
if (E>=20000) then
E = %inf;
//u ovom slucaju, smatra se da je E = inf (zbog uzete aproksimacije za beskonacnost)
// S obzirom da je energija beskonacna, moze se izracunati i snaga
// kao lim(T)-> [1/(2*T)*cos(t)^2 dt (od -T do +T)]
// Sto znaci da je P=1/2;
P = 1/2;
else
P = 0;
printf("E je %.2f, a P je %.2f", E, P);

25

Pavle orevi, Petar Ljubi

) [] = ( )
2

E = 1/(1-1/4);
if E < 20000 then
P = 0;
end
printf("E je %.2f, a P je %.2f", E, P);

) [] = 2 +8

function y=f(x)
y = abs(exp(%i*(%pi/2*x+%pi/8)))
endfunction
E = intg(-10000, 10000 , f);
if (E>=20000) then
E = %inf;
//u ovom slucaju, smatra se da je E = inf (zbog uzete aproksimacije za beskonacnost)
// S obzirom da je energija beskonacna, moze se izracunati i snaga
// kao lim(N->) [1/(2*N+1)*sum[-N do +N])x[n]^2]
// Sto znaci da je P=1;
P = 1;
else
P = 0;
printf("E je %.2f, a P je %.2f", E, P);

) [] = cos(

function y=f(x)
y = cos(%pi/4*x)
endfunction
E = intg(-10000, 10000 , f);
if (E>=20000) then
E = %inf;
P = 1;
else
P = 0;
printf("E je %.2f, a P je %.2f", E, P);

26

Signali i sistemi

Problem 1.4
Neka je x[n] signal za koji vai da je x[n]=0 za n < -2 i n > 4. Za svaki od signala, odrediti vrednosti za
koje sigurno ima vrednost 0.
a) x[n - 3]
neg = 0; //ako je negativno n, ovde je T (true)
lBound = -2;
uBound = 4;
shift = -3; //negativno -> u desno, pozitivno -> u levo,
newLBound = lBound - shift;
newUBound = uBound - shift;
if (neg == 0) then
newLBound = lBound - shift;
newUBound = uBound - shift;
printf("Sigurno je nula za n < %d i n > %d", newLBound, newUBound);
else
newLBound = shift - lBound;
newUBound = shift - uBound;
printf("Sigurno je nula za n > %d i n < %d", newLBound, newUBound);
end

b) x[n + 4]
neg = 0;
lBound = -2;
uBound = 4;
shift = 4;
newLBound = lBound - shift;
newUBound = uBound - shift;
if (neg == 0) then
newLBound = lBound - shift;
newUBound = uBound - shift;
printf("Sigurno je nula za n < %d i n > %d", newLBound, newUBound);
else
newLBound = shift - lBound;
newUBound = shift - uBound;
printf("Sigurno je nula za n > %d i n < %d", newLBound, newUBound);
end

c) x[- n]
neg = 1;
lBound = -2;
uBound = 4;
shift = 0;
newLBound = lBound - shift;
newUBound = uBound - shift;
if (neg == 0) then
newLBound = lBound - shift;
newUBound = uBound - shift;
printf("Sigurno je nula za n < %d i n > %d", newLBound, newUBound);
else
newLBound = shift - lBound;
newUBound = shift - uBound;
printf("Sigurno je nula za n > %d i n < %d", newLBound, newUBound);
end

27

Pavle orevi, Petar Ljubi

d) x[- n + 2]
neg = 1;
lBound = -2;
uBound = 4;
shift = 2;
newLBound = lBound - shift;
newUBound = uBound - shift;
if (neg == 0) then
newLBound = lBound - shift;
newUBound = uBound - shift;
printf("Sigurno je nula za n < %d i n > %d", newLBound, newUBound);
else
newLBound = shift - lBound;
newUBound = shift - uBound;
printf("Sigurno je nula za n > %d i n < %d", newLBound, newUBound);
end

e) x[- n - 2]
neg = 1;
lBound = -2;
uBound = 4;
shift = -2;
newLBound = lBound - shift;
newUBound = uBound - shift;
if (neg == 0) then
newLBound = lBound - shift;
newUBound = uBound - shift;
printf("Sigurno je nula za n < %d i n > %d", newLBound, newUBound);
else
newLBound = shift - lBound;
newUBound = shift - uBound;
printf("Sigurno je nula za n > %d i n < %d", newLBound, newUBound);
end

28

Signali i sistemi

Problem 1.5
Neka je x(t) signal za koji vai da je x(t) =0 za t < 3. Za svaki od signala, odrediti vrednosti za koje
sigurno ima vrednost 0.
a) x(1 - t)
bound = 3;
neg = 1; // da li je ispred t + ili shift = 1;
if (neg == 1) then
newBound = shift - bound;
printf("Sigurno je nula za t > %d", newBound);
else
newBound = bound - shift;
printf("Sigurno je nula za t < %d", newBound);
end;

b) x(1 - t) + x(2 t)
bound = 3;
neg1 = 1; // da li je ispred t + ili neg2 = 1;
shift2 = 2;
shift1 = 1;
if (neg1 == 1) then
newBound1 = shift1 - bound;
else
newBound1 = bound - shift1;
end;
if (neg2 == 1) then
newBound2 = shift2 - bound;
else
newBound2 = bound - shift2;
end;
if (neg1 == 1 & neg2 == 1) then
printf("Sigurno je nula za t > %d", max(newBound1, newBound2));
end;

c) x(1 t)x(2 t)
bound = 3;
neg1 = 1; // da li je ispred t + ili neg2 = 1;
shift2 = 2;
shift1 = 1;
if (neg1 == 1) then
newBound1 = shift1 - bound;
else
newBound1 = bound - shift1;
end;
if (neg2 == 1) then
newBound2 = shift2 - bound;
else
newBound2 = bound - shift2;
end;
if (neg1 == 1 & neg2 == 1) then
printf("Sigurno je nula za t > %d", min(newBound1, newBound2));
end;

29

Pavle orevi, Petar Ljubi

d) x(3t)
div = 0; //ako je t*x onda je 0, ako je t/x, onda je 1
x = 3;
bound = 3;
if (div == 0) then
newBound = bound / x;
else if (div == 1) then
newBound = bound * x;
end
end
printf("Sigurno je nula za t < %d", newBound);

e) x(t/3)
div = 1; //ako je t*x onda je 0, ako je t/x, onda je 1
x = 3;
bound = 3;
if (div == 0) then
newBound = bound / x;
else if (div == 1) then
newBound = bound * x;
end
end
printf("Sigurno je nula za t < %d", newBound);

Problem 1.6
Odrediti da li su sledei signali periodini:

) () = 2 (+ 4 ) ()
segOne = 2 * exp(%i*(-5000+%pi/4));
segTwo = 0 // u(t) = 0, za t < 0 (t je -5000);
val = segOne*segTwo;
periodic = 1; // true
for n = -4999:5000
segOne = 2 * exp(%i*(n+%pi/4));
if (n < 0) then
segTwo = 0;
else
segTwo = 1;
end
newVal = segOne*segTwo;
if (newVal <> val) then
periodic = 0;
break;
end
end
if (periodic == 1) then
printf("Signal je periodican");
else
printf("Signal nije periodican");
end

)[] = [] + []
uFromN = 0;
uFromNegN = 1;
val = uFromN + uFromNegN; //za n = -5000, u[n] = 0, u[-n] = 1

30

Signali i sistemi

periodic = 1; // true
for n = -4999:5000
if (n < 0) then
uFromN = 0;
uFromNegN = 1;
else
uFromN = 1;
uFromNegN = 0;
end
newVal = uFromN + uFromNegN
if (newVal <> val) then
periodic = 0;
break;
end
end
if (periodic == 1) then
printf("Signal je periodican");
else
printf("Signal nije periodican");
end

{[ 4] [ 1 4]}

inf
n =
val
for

= 5000;
-5000;
= 0;
k = -5000 : 5000 // od -inf do + inf (aproksimacija)
if (n-4*k == 0) then
diracOne = inf;
else
diracOne = 0;
end
if (n-1-4*k == 0) then
diracTwo = inf;
else
diracTwo = 0;
end

val = val + (diracOne - diracTwo);

end
periodic = 1; // true
for n = -4999:5000
newVal = 0;
for k = -5000 : 5000 // od -inf do + inf (aproksimacija)
if (n-4*k == 0) then
diracOne = inf;
else
diracOne = 0;
end
if (n-1-4*k == 0) then
diracTwo = inf;
else
diracTwo = 0;
end
newVal = newVal + (diracOne - diracTwo);

31

Pavle orevi, Petar Ljubi

end
if (newVal <> val) then
periodic = 0;
break;
end
end
if (periodic == 1) then
printf("Signal je periodican");
else
printf("Signal nije periodican");
end

Problem 1.7
Za svaki od signala ispod, odrediti vrednosti nezavisne promenljive za koje je sigurno vrednost signala
jednaka nuli.
) [] = [] [ 4]
function d=signal(n)
if (n < 0) then
segOne = 0;
else
segOne = 1;
end
if (n - 4 < 0) then
segTwo = 0;
else
segTwo = 1;
end
d = segOne - segTwo;
endfunction
for k = -5000:5000
evenPart = 1/2*(signal(k) + signal(-k));
if (evenPart == 0) then
printf("%d ",k);
end
end

1
) () = sin( )
2
function d=signal(n)
d = sin(0.5*n);
endfunction
for k = -5000:5000
evenPart = 1/2*(signal(k) + signal(-k));
if (evenPart == 0) then
printf("%d ",k);
end
end

32

Signali i sistemi
1
) [] = ( ) [ 3]
2
function d=signal(n)
segOne = 0.5^n
if (n - 3 < 0) then
segTwo = 0;
else
segTwo = 1;
end
d = segOne * segTwo;
endfunction
for k = -5000:5000
evenPart = 1/2*(signal(k) + signal(-k));
if (evenPart == 0) then
printf("%d ",k);
end
end

) () = 5 ( + 2)
function d=signal(n)
segOne = %e^(5*n)
if (n + 2 < 0) then
segTwo = 0;
else
segTwo = 1;
end
d = segOne * segTwo;
endfunction
for k = -10000000:10000000
evenPart = 1/2*(signal(k) + signal(-k));
if (evenPart == 0) then
printf("%d ",k);
end
end

33

Pavle orevi, Petar Ljubi

Problem 1.8
Izraziti realnu komponentu svakog od sledeih signala u obliku cos( + ), gde su , ,
realni brojevi sa > 0 , i < .
) () = 2
t = 1;
x = -2;
A = abs(x);
Phi = atan(imag(x),real(x));
xComp = A * exp(0*t)*cos(0*t + Phi);
if (x == xComp) then
a = 0;
w = 0;
printf('A = %.2f, a=%.2f, Phi=%.2f, w=%.2f', A, a, Phi, w);
end

) () = 2 4 cos(3 + 2)
t = 1;
x = real(sqrt(2)*exp(%i*%pi/4)*cos(3*t+2*%pi));
A =
Phi
w =
a =

abs(x);
= atan(imag(x),real(x));
3;
-%pi/4

printf('A = %.2f, a=%.2f, Phi=%.2f, w=%.2f', A, a, Phi, w);

) () = sin(3 + )
t = 1;
x = exp(-t)*sin(3*t+%pi);
A =
Phi
a =
w =

abs(x);
= atan(imag(x),real(x));
1;
3;

printf('A = %.2f, a=%.2f, Phi=%.2f, w=%.2f', A, a, Phi, w);

) () = (2+100)
t = 1;
x = real(%i*exp(-2+%i*100)*t);
A = abs(x);
Phi = atan(imag(x),real(x));
a = 2;
w = -2;
printf('A = %.2f, a=%.2f, Phi=%.2f, w=%.2f', A, a, Phi, w);

34

Signali i sistemi

Problem 1.9
Odredi za svaki od sledeih signala da li je periodian, ako jeste, odredi njegovu osnovnu periodu.
) () = 10
//x1(t) je kompleksni eksponencijalni signal, sastoji se od 2 komponente
//x1(t) = c1*c2(t)
//cilj nam je da obe komponente predstavimo u eksponencijalnom (polarnom) obliku
//kako bi izraunali periodu
//c1 = j, c2 = exp(10*t*j)
w1 = 0; //ugaona frekvencija prve komponente je 0
w2 = 10; //ugaona frekvencija druge komponente je 10;
//posto je ugaona frekv. jedne komponente 0, fundamentalna perioda signala je jednaka
//periodi druge komponente
t = 2*%pi/w2; //==Pi/5
disp(t);

) () = (1+)
// x2(t) je kompleksni eksponencijalni signal koji se mnozi na nekompleksnim
// opadajucim eksponencijalnim signalom
// stoga, nije periodican

) [] = 7
w =
w =
t =
val
for

7*%pi;
modulo(w, 2*%pi);
2*%pi / w;
= -1;
m1 = 1:100
period = m1*t;
if (modulo(period, 1) == 0) then
val = m1;
break;
end

end
if (val == -1) then
disp("Ne postoji osnovna perioda, signal nije periodican");
else
disp(period);
end
1

) [] = 3 3(+25)
w =
w =
t =
val
for

3*%pi/5;
modulo(w, 2*%pi);
2*%pi / w;
= -1;
m1 = 1:100
period = m1*t;
if (modulo(period, 1) == 0) then
val = m1;
break;
end

end
if (val == -1) then
disp("Ne postoji osnovna perioda, signal nije periodican");
else
disp(period);
end

35

Pavle orevi, Petar Ljubi

) [] = 3 3/5(+2)
w =
w =
t =
val
for

3/5;
modulo(w, 2*%pi);
2*%pi / w;
= -1;
m1 = 1:100
period = m1*t;
if (modulo(period, 1) == 0) then
val = m1;
break;
end

end
if (val == -1) then
disp("Ne postoji osnovna perioda, signal nije periodican");
else
disp(period);
end

Problem 1.10
Odrediti osnovnu periodu signala () = 2 cos(10 + 1) sin(4 1).
w1 = 10;
w2 = 4;
t1 = 2*%pi / w1;
t2 = 2*%pi / w2;
toAdd = min(t1, t2);
Sum = min(t1,t2);
while (Sum < 100)
if (modulo(Sum, t1) == 0 & modulo(Sum, t2) == 0) then
break;
else
Sum = Sum + toAdd;
end
end
disp(Sum);

36

Signali i sistemi

Problem 1.11
Odrediti osnovnu periodu signala [] = 1 + 4/7 2/5 .
period0 = 1;
Omega1 = 4* %pi /7;
Omega2 = 2* %pi /5;
N1 = (2* %pi)/ Omega1 ;
N2 = (2* %pi)/ Omega2 ;
for m1 = 1:100
period = N1*m1;
if( modulo (period ,1) ==0)
period1 = period ;
integer_value = m1
break ;
end
end
for m2 = 1:100
period = N2*m2;
if( modulo ( period ,1) ==0)
period2 = period ;
integer_value = m2
break ;
end
end
disp (period1);
disp (period2);
N = period1 * period2 * period0;
disp(N);

Problem 1.12
Dat je diskretni signal:

[] = 1

[ 1 4]

=3

Odrediti vrednosti celih brojeva M i 0 takve da vai:

[] = [ 0 ]
function y=temp(n)
s = 0;
for k=3:10000
if (n - (1 + k) == 0) then
s = s + 1; // inf ~ 10000
end
end
y = s;
endfunction
n = -2:8;
y = [];
for t = 1:length(n)
y(t) = 1 - temp(n(t));
end
plot2d(n,y, style=-4);
axes = get("current_axes");
axes.data_bounds = [-2,-1;8,2];
// Sa grafika se moe videti da se signal x[n] moe dobiti inverzijom signala u[n] i
pomeranjem vrednosti
// za 3 udesno. Dakle vrednost signala x[n] = u[-n+3]. Odavde sledi da je M = -1 i n0 = -3

37

Pavle orevi, Petar Ljubi

Problem 1.13
Dat je kontinualni signal:
() = ( + 2) ( 2)
Izraunati vrednost ukupne energije za signal:

() = ()

// Po definiciji, integral delta funkcije (Dirakovog impulsa), sa granicama

// od - do + je jednak 1.
// dakle: (t+2)dt [u granicama od - do +], metodom smene se dobija da je
// vrednost
ovog integrala 1. Slian je postupak i isti rezultat za integral
// Dirakovog impulsa definisanog sa (t-2).
// S tim u vidu, signal y(t) = x()d [u granicama od - do t], u skladu sa
// definicijom Dirakovog impulsa, ima vrednost 0 za t < -1, vrednost 1 za t(-2,2)
// i vrednost 0 za t > 2.
// Po obrascu za energiju signala y(t), ona se definie kao:
// E = |y()|^2 d [u granicama od - do +), pa se primenom gorenavedenih
// vrednosti signala y(t) dobija E = d[u granicama od -2 do +2]
function y=f(x)
y = 1;
endfunction
E = intg(-2,2,f);

38

Signali i sistemi

Problem 1.14
Dat je periodian signal:
() = {

1,
2,

01
1<<2

sa periodom T = 2. Izvod ovog signala g(t) je vezan za povorku impulsa na sledei nain:
() =
= ( 2),
takoe sa periodom T = 2. Moe se pokazati da je:
()

= 1 ( 1 ) + 2 ( 2 ).

Odrediti vrednosti 1 , 1 , 2 2 .
tm1=-2:0.01:-1.01;
t0=-1:0.01:0;
t1=0.01:0.01:1;
t2=1.01:0.01:2;
A=repmat([1],1,100);
B=repmat([-2],1,100);
t = [tm1 t0 t1 t2];
xt = [A B A B];
xt(401)=1
plot(t,xt);
gt=diff(xt);
tm2=-1.99:0.01:-1.01;
t = [tm2 t0 t1 t2];
plot(t,gt);
xgrid(40);
a = gca();
polyDerivative =
a.children(1).children;
polyFunction =
a.children(2).children;
polyDerivative.foreground =
20;
polyDerivative.thickness = 3;
polyFunction.thickness = 3;
polyFunction.line_style = 7;
axes = get("current_axes");
axes.data_bounds = [-2,-4;2,4];
handle = legend(['x(t)';'dx(t)/dt']);
// Sa iscrtanog grafika se moe videti da izvod funkcije x(t), predstavljen
// grafikom funkcije dx(t)/dt, odgovara vrednosti 3g(t)3g(t1). Pa odavde
// izvlaimo zakljuak da su traene vrednosti: A1 = 3, t1 = 0, A2 = -3 i t2 = 1

39

Pavle orevi, Petar Ljubi

Problem 1.15
Dat je sistem S, sa ulaznim signalom x[n] i y[n]. Sistem je dobijem povezivanjem sistema 1 i 2
serijskom vezom. Ulazno-izlazna karakteristike sistema 1 2 su redom:
1 [] = 21 [] + 41 [ 1]
1
2 [] = 2 [ 2] + 2 [ 3]
2
Odrediti ulazno-izlaznu karakteristiku celokupnog sistema S i pokazati da li se karakteristika menja
zamenom mesta podsistema 1 2 u sistemu S.
x = [1 2 3 4 5];
function y=y1(x)
for n = 2:length(x)
y(n) = 2*x(n) + 4*x(n-1)
end
endfunction
function y=y2(x)
for n = 4:length(x)
y(n) = x(n-2) + 0.5*x(n-3)
end
endfunction
outputNormal = y2(y1(x));
outputReversed = y1(y2(x));
if (outputNormal <> outputReversed) then
"Input-output relationship changes"
else
"Input-output relationship does not change"
end

40

Signali i sistemi

Problem 1.16
Dat je diskretni sistem sa x[n] kao ulaznim i y[n] kao izlaznim signalom. Ulazno-izlazna karakteristika
ovog sistema je:
[] = [][ 2]
a) Da li je sistem statiki ili dinamiki?
function y=signal(x)
if (x<100) then
y = 0
else
y = 100;
end
endfunction
n = 100;
y = signal(n)*signal(n-2);
if (y == 0) then
disp('Sistem je dinamicki')
else
disp('Sistem je staticki')
end

b) Odrediti signal na izlazu kada je ulazni signal jednak [], gde je A proizvoljan realan ili
kompleksan broj.
A = 1;
function y=ADelta(x)
if (x == 0) then
y = A
else
y = 0;
end
endfunction
k = 0;
for n=-5000:5000
y = ADelta(n)*ADelta(n-2);
if (y <> 0) then
k = 1;
end
end
if (k == 1) then
disp('Vrednost nije nula za svako n.')
else
disp('Vrednost jeste nula za svako n');
end

41

Pavle orevi, Petar Ljubi

c) Da li je sistem invertibilan?
A = 1;
function y=ADelta(x)
if (x == 0) then
y = A
else
y = 0;
end
endfunction
k = 0;
for n=-5000:5000
y = ADelta(n)*ADelta(n-2);
if (y <> 0) then
k = 1;
end
end
if (k <> 1) then
disp('Sistem nije invertibilan');
end

42

Signali i sistemi

Problem 1.17
Dat je kontinualni sistem sa x(t) kao ulaznim i y(t) kao izlaznim signalom. Ulazno-izlazna karakteristika
ovog sistema je:
() = (sin())
a)

Da li je sistem kauzalan?

causal = 1;
for t = -2*%pi:0.01:2*%pi
if (sin(t) > t) then
causal = 0;
end
end
if (causal == 1) then
"System is causal"
else
"System is not causal"
end

b) Da li je sistem linearan?
x1 = [10 20 10 10];
x2 = [50 100 50 50];
// Odredjivanje linearnosti metodom superpozicije
a = 1;
b = 1;
for t = 1:length(x1)
x3(t) = a*x1(t) + b*x2(t);
end
y1 = [];
y2 = [];
y3 = [];
z = [];
for t = 0:%pi/8:%pi/2
y1(t) = x1(floor(sin(t)) + 1);
y2(t) = x2(floor(sin(t)) + 1);
y3(t) = x3(floor(sin(t)) + 1);
end
for t = 1:length(y1)
z(t) = a*y1(t)+b*y2(t);
end
num = 0;
for t = 3:length(y3)
if (y3(t) == z(t))
num = num + 1;
end
end
if (num == length(y3)) then
disp('Princip superpozicije je zadovoljen, sistem je linearan.')
else
disp('Princip superpozicije nije zadovoljen, sistem NIJE linearan.')
end

43

Pavle orevi, Petar Ljubi

Problem 1.18
Dat je diskretni sistem sa x[n] kao ulaznim i y[n] kao izlaznim signalom. Ulazno-izlazna karakteristika
ovog sistema je:
+0

[] =

[]
=0

Gde je 0 konaan pozitivan ceo broj.

a) Da li je sistem linearan?
function y=outputY(x, n, n0)
y = 0;
for t=n-n0:n
y = y + x(t);
end
endfunction
x1 = [10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10];
x2 = [50 50 50 50 50 50 50 50 50 50 50 50 50 50 50];
a = 1;
b = 1;
n0 = 2;
limit = length(x1) - n0;
for t = 1:length(x1)
x3(t) = a*x1(t) + b*x2(t);
end
for t = 1:limit
y1(t) = outputY(x1, t+n0, n0);
y2(t) = outputY(x2, t+n0, n0);
y3(t) = outputY(x3, t+n0, n0);
end
for t = 1:length(y1)
z(t) = a*y1(t)+b*y2(t);
end
num = 0;
for t = 1:length(y1)
if (y3(t) == z(t))
num = num + 1;
end
end
if (num == length(y3)) then
disp('Princip superpozicije je zadovoljen, sistem je linearan.')
else
disp('Princip superpozicije nije zadovoljen, sistem NIJE linearan.')
end

44

Signali i sistemi
b) Da li je sistem vremenski invarijantan?
function y=outputY(x, n, n0)
y = 0;
for t=n-n0:n
y = y + x(t);
end
endfunction
x = [1 2 3 5 1 2 3 5 1 2 3 4 3 4 4];
time_shift = 4;
len = 15;
n0 = 2;
limit = length(x) - n0;
for t = 1:limit
y(t) = outputY(x, t+n0, n0);
end
input_shift = outputY(x, len-time_shift, n0);
output_shift = y(len-time_shift);
if (input_shift == output_shift) then
disp('Dati sistem je vremenski invarijantan')
else
disp('Dati sistem nije vremenski invarijantan')
end

c) Poznato je da je x[n] ogrranieno konanim celim brojem B. Moe se takoe pokazati da je

vrednost y[n] ograniena konanim celim brojem C. Zakljuujemo da je dati sistem stabilan.
Izraziti C preko B i 0 .
// Pretpostavimo da je konacan broj B = 10, dakle maksimalna vrednost koju signal
// moze imati u svim tackama je 10, odatle sledi da je vrednost niza x
// Proizvoljno cemo uzeti da je n0 = 1.
// Matematicki mozemo zakljuciti da je |y[n]| [od n-n0 do n+n0] |x[k]|. A s obzirom da
je
// vrednost |x[k]| <= B = 10. Odatle sledi da je maksimalna vrednost koju ova suma moe
imati
// B*(n+n0 - (n-n0) + 1) = B * (2*n0 + 1)
// Dakle vrednost y[n] je ogranicena vrednou C = B * (2*n0+1)
function y=outputY(x, n, n0)
y = 0;
for t=n-n0:n
y = y + x(t);
end
endfunction
x = [10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10];
n0 = 2;
limit = length(x) - n0;
for t = 1:limit
y(t) = outputY(x, t+n0, n0);
end
disp(y);
// Iz dobijenog reenja se vidi da je maksimalna vrednost signala y <= B*(2*n0+1)

45

Pavle orevi, Petar Ljubi

Problem 1.19
Za svaku od datih ulazno-izlaznih karakteristika, odrediti da li je odgovarajui sistem linearan,
vremenski invarijantan, ili oba.
) () = 2 ( 1)
x1 = [10 20 10 10 10 10 10 10 10 10 10 30 40 10 10];
x2 = [50 100 50 50 50 50 50 50 50 50 50 150 200 50 50];
// Odredjivanje linearnosti metodom superpozicije
a = 1;
b = 1;
for t = 1:length(x1)
x3(t) = a*x1(t) + b*x2(t);
end
for t = 2:length(x1)
y1(t) = t*t*x1(t-1);
y2(t) = t*t*x2(t-1);
y3(t) = t*t*x3(t-1);
end
for t = 2:length(y1)
z(t) = a*y1(t)+b*y2(t);
end
num = 0;
for t = 2:length(y1)
if (y3(t) == z(t))
num = num + 1;
end
end
// Odredjivanje vremenske invarijantnosti
time_shift = 2;
len = 15;
input_shift = (len - time_shift)^2*x1(len - time_shift);
output_shift = y1(len - time_shift);
// Ispitivanje dobijenih rezultata
if (num == length(y3)-1 & input_shift == output_shift) then
disp('Sistem je linearan i vremenski invarijantan.')
else if (num == length(y3)-1) then
disp('Sistem je linearan')
else if (input_shift == output_shift) then
disp('Sistem je vremenski invarijantan')
end

46

Signali i sistemi

) [] = 2 [ 2]
x1 = [10 20 10 10 10 10 10 10 10 10 10 30 40 10 10];
x2 = [50 100 50 50 50 50 50 50 50 50 50 150 200 50 50];
// Odredjivanje linearnosti metodom superpozicije
a = 1;
b = 1;
for t = 1:length(x1)
x3(t) = a*x1(t) + b*x2(t);
end
for t = 3:length(x1)
y1(t) = x1(t-2)^2;
y2(t) = x2(t-2)^2;
y3(t) = x3(t-2)^2;
end
for t = 3:length(y1)
z(t) = a*y1(t)+b*y2(t);
end
num = 0;
for t = 3:length(y1)
if (y3(t) == z(t))
num = num + 1;
end
end
// Odredjivanje vremenske invarijantnosti
time_shift = 2;
len = 15;
input_shift = x1(len - time_shift - 2)^2;
output_shift = y1(len - time_shift);
// Ispitivanje dobijenih rezultata
if (num == length(y3)-2 & input_shift == output_shift) then
disp('Sistem je linearan i vremenski invarijantan.');
else if (num == length(y3)-2) then
disp('Sistem je linearan');
else if (input_shift == output_shift) then
disp('Sistem je vremenski invarijantan');
else
disp('Sistem nije ni linearan ni vremenski invarijantan');
end

47

Pavle orevi, Petar Ljubi

) [] = [ + 1] [ 1]
x1 = [10 20 10 10 10 10 10 10 10 10 10 30 40 10 10];
x2 = [50 100 50 50 50 50 50 50 50 50 50 150 200 50 50];
// Odredjivanje linearnosti metodom superpozicije
a = 1;
b = 1;
for t = 1:length(x1)
x3(t) = a*x1(t) + b*x2(t);
end
for t = 3:length(x1)
y1(t) = x1(t-2)-x1(t-1);
y2(t) = x2(t-2)-x2(t-1);
y3(t) = x3(t-2)-x3(t-1);
end
for t = 1:length(y1)
z(t) = a*y1(t)+b*y2(t);
end
num = 0;
for t = 3:length(y3)
if (y3(t) == z(t))
num = num + 1;
end
end
// Odredjivanje vremenske invarijantnosti
time_shift = 2;
len = 15;
input_shift = x1(len - time_shift - 2)-x1(len - time_shift - 1);
output_shift = y1(len - time_shift);
// Ispitivanje dobijenih rezultata
if (num == length(y3)-2 & input_shift == output_shift) then
disp('Sistem je linearan i vremenski invarijantan.');
else if (num == length(y3)-2) then
disp('Sistem je linearan');
else if (input_shift == output_shift) then
disp('Sistem je vremenski invarijantan');
else
disp('Sistem nije ni linearan ni vremenski invarijantan');
end

48

Signali i sistemi

) [] = {()}
x1 = [10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 330 240 110 210];
x2 = [50 100 50 50 50 50 50 50 50 50 50 150 200 50 50];
// Odredjivanje linearnosti metodom superpozicije
a = 1;
b = 1;
for t = 1:length(x1)
x3(t) = a*x1(t) + b*x2(t);
end
mid = floor(length(x1) / 2);
for t = 1:length(x1)
y1(t) = 0.5*(x1(mid + t)-x1(length(x1) - mid - t + 1));
y2(t) = 0.5*(x2(mid + t)-x2(length(x2) - mid - t + 1));
y3(t) = 0.5*(x3(mid + t)-x3(length(x3) - mid - t + 1));
end
for t = 1:length(y1)
z(t) = a*y1(t)+b*y2(t);
end
num = 0;
for t = 1:length(y3)
if (y3(t) == z(t))
num = num + 1;
end
end
// Odredjivanje vremenske invarijantnosti
time_shift = 2;
len = 15;
input_shift = 0.5*(x1(mid + time_shift + 1)-x1(len - mid + time_shift));
output_shift = y1(time_shift + 1);
// Ispitivanje dobijenih rezultata
if (num == length(y3) & input_shift == output_shift) then
disp('Sistem je linearan i vremenski invarijantan.');
else if (num == length(y3)) then
disp('Sistem je linearan');
else if (input_shift == output_shift) then
disp('Sistem je vremenski invarijantan');
else
disp('Sistem nije ni linearan ni vremenski invarijantan');
end

49

Pavle orevi, Petar Ljubi

Problem 1.20
Kontinualni linearni sistem S, sa ulaznim signalom x(t) i izlaznim signalom y(t), je odreen sledeim
ulazno-izlaznim karakteristikama:

() = 2 () = 3 ,

() = 2 () = 3 ,
a) Ako je 1 () = cos(2), odrediti odgovarajui izlaz 1 () za sistem S.
x1 = [exp(%i*2) exp(%i*4) exp(%i*6) exp(%i*8) exp(%i*10)];
x2 = [exp(%i*-2) exp(%i*-4) exp(%i*-6) exp(%i*-8) exp(%i*-10)];
// Odredjivanje linearnosti
a = 1;
b = 1;
for t = 1:length(x1)
x3(t) = a*x1(t) + b*x2(t);
end
for t = 1:length(x1)
y1(t) = x1(t)^(3/2);
y2(t) = x2(t)^(3/2);
y3(t) = a*y1(t)+b*y2(t);
end
for t = 1:length(y1)
z(t) = a*y1(t)+b*y2(t);
end
num = 0;
for t = 1:length(y3)
if (y3(t) == z(t))
num = num + 1;
end
end
// Ispitivanje dobijenih rezultata
if (num == length(y3)) then
// Sistem je linearan
// tako da moemo oformiti linearnu kombinaciju dva ulazna signala x1 i x2
// koristei koeficijente a = b = 1/2
// Dobija se 1/2*(exp(j*2*t) + exp (-j*2*t)) to je zapravo cos(2t) odnosno
ulazni par iz postavke zadatka. Dalje linearnom kombinacijom izlaza,
// dobijamo 1/2*(exp(j*3*t) + exp (-j*3*t)), to je zapravo cos(3t)

//

disp("Ako je ulazni signal x1 = cos(2t), tada je izlazni signal y1 = cos(3t)");

end

50

Signali i sistemi

b) Ako je 2 () = cos (2( )), odrediti odgovarajui izlaz 2 () za sistem S.

2

x1 = [exp(%i*2) exp(%i*4) exp(%i*6) exp(%i*8) exp(%i*10)];

x2 = [exp(%i*-2) exp(%i*-4) exp(%i*-6) exp(%i*-8) exp(%i*-10)];
// Odredjivanje linearnosti
a = 1;
b = 1;
for t = 1:length(x1)
x3(t) = a*x1(t) + b*x2(t);
end
for t = 1:length(x1)
y1(t) = x1(t)^(3/2);
y2(t) = x2(t)^(3/2);
y3(t) = a*y1(t)+b*y2(t);
end
for t = 1:length(y1)
z(t) = a*y1(t)+b*y2(t);
end
num = 0;
for t = 1:length(y3)
if (y3(t) == z(t))
num = num + 1;
end
end
// Ispitivanje dobijenih rezultata
if (num == length(y3)) then
// Sistem je linearan
// Ulazni signal x1 = cos(2(t-1/2)) moemo zapisati kao:
// x1 = 1/2(exp(-j)*exp(j2t) + exp(j)*exp(-j2t)) to predstavlja
// linearnu kombinaciju ulaznog para iz postavke zadatka
// gde su koeficijenti a=exp(-j)*1/2 i b = exp(j)*1/2
// Linearnom kombinacijom izlaznog para, dobijamo da je izlaz
// y1 = 1/2(exp(-j)*exp(j3t) + exp(j)*exp(-j-3t))
// to je zapravo jednako cos(3t-1)
disp("Ako je ulazni signal x1 = cos(2(t-1/2)), tada je izlazni signal y1 = cos(3t-1)");
end

51

Pavle orevi, Petar Ljubi

4 Literatura

52

Alan W. Oppenheim, Alan S. Wilsky Signals and Systems, 2nd Edition

Branko Dakula Teorija signala i informacija
Zdenka Badi Diskretni signali i sitemi
Duan Oni Radio astronomija: Furijeova transformacija i primene
Zdenka Badi Analogni i digitalni filtri