Metalne konstrukcije 1

P3-1

Oznaavanje elika
Oznaavanje elika je visoko standardizovano.
Usvojen je Evropski sistem oznaavanja.
JUS EN 10027-1:2003 Sistem za oznaavanje elika Deo 1:
Oznaavanje, osnovne oznake;
JUS EN 10027-2:2003 Sistem za oznaavanje elika Deo 2:
Brojani sistem;
JUS CR 10260:2003 Sistem za oznaavanje elika Dodatne
oznake;
Metalne konstrukcije 1

P3-2

Novi sistem za oznaavanje elika

Fizike karakteristike / grupa 1
(Stanje isporuke)

G Liveni elici
S Konstrukcioni elici

Granica razvlaenja u MPa

355

J2

Osnovna oznaka

G3

Dodatna oznaka 1 Dodatna oznaka 2

Z35

Dopunska oznaka

Neumiren
Umiren
Uslovi isporuke opciono
Uslovi isporuke po izboru proizvoaa
Termomehaniko valjanje
Normalizovano valjanje

Fizike karakteristike / grupa 2

Mehanike karakteristike

L
M
N
O

Energija loma prilikom udara (Charpy)

o

G1
G2
G3
G4
M
N

Temp C

27J

40J

60J

20

JR

KR

LR

J0

K0

L0

-20

J2

K2

L2

-30

J3

K3

L3

-40

J4

K4

L4

-50

J5

K5

L5

-60

J6

K6

L6

Za niske temperature
Termomehaniko oblikovanje
Normalizovani valjani
Za ofor konstrukcije

W Otporni na atmosferske uticaje

Specijalni zahtevi
Z15

min 15% redukcije povrine

Z25

min 25% redukcije povrine

Z35

min 35% redukcije povrine

Metalne konstrukcije 1

P3-3

Slovni simbol osnovne oznake kod

specifinih elika
G

za liveni elik

za konstrukcioni elik (S235, S275, S355 ...)

za betonske elike (B500 ...)

za elik za opremu pod pritiskom (P265, P355 ...)

za elik za mehanike konstrukcije (E295, ...)

za elik za prednaprezanje betona (Y1770 ...)

Za eline konstrukcije u graevinarstvi koriste se preteno

konstrukcioni elici (nelegirani, niskougljenini elici).
Metalne konstrukcije 1

P3-4

Veze starih i novih oznaka optih

konstrukcionih elika
Novi sistem oznaavanja elika
Oznake prema
JUS EN 10027-1

Oznake prema
JUS EN 10027-2

Stari sistem oznaavanja elika

prema JUS C.B0.002:1986

S 185

1.0035

0130

S 235 JR

1.0037

0370

S 235 JRG1

1.0036

0371

S 235 JRG2

1.0038

0361

S 235 J0

1.0114

0362

S 235 J2G3

1.0116

0363

S 275 JR

1.0044

0451

S 275 J0

1.0143

0452

S 275 J2G3

1.0144

0453

S 355 JR

1.0045

0561

S 355 J0

1.0553

0562

S 355 J2G3

1.0570

0563

Metalne konstrukcije 1

P3-5

Tehniki uslovi isporuke proizvoda

Obraeni su u standardu JUS EN 10025:
Toplovaljani proizvodi od nelegiranih konstrukcionih
elika Tehniki zahtevi za isporuku
U ovom standardu se definiu:
vrsta elika (mehanike karakeristike, hemijski sastav),
kvalitet elika (ilavost na krti lom - energija loma na
odgrovarajuoj temperaturi),
nain dezoksidacije i stanje isporuke.

Metalne konstrukcije 1

P3-6

Mehanike karakteristike optih konstrukcionih elika

Metalne konstrukcije 1

P3-7

Hemijski sastav elika

Metalne konstrukcije 1

P3-8

Izbor vrste i kvaliteta elika kao osnovnog

materijala za noseu konstrukciju
Parametri koji utiu na izbor kvaliteta osnovnog materijala:
otpornost na krti lom i zamor materijala
otpornost na lamelarno cepanje.
Zavisi od vie faktora:
vrste i znaaja konstrukcije,
intenziteta i prirode optereenja,
oblikovanja konstrukcije i njenih detalja,
minimalne radne temperature,
ekonomskih pokazatelja.
Metalne konstrukcije 1

P3-9

Tehnika regulativa za izbor kvaliteta elika

JUS U.E7.010/1988: Izbor osnovnog elinog
materijala U koliziji sa novosvojenim
standardom za oznaavanje elika
Evrokod 3 Deo 1-10: Izbor osnovnog materijala
u pogledu otpornosti na krti lom i lamelarno
cepanje Nije jo uvek usvojena definitivna
verzija

Metalne konstrukcije 1

P3-10

S235

S275

S355

S420
S460

S690

Podkvalitet
elika

Kvalitet
elika

Maksimalna debljina elementa tz obzirom na krti lom

JR
JO
J2
JR
JO
J2
M,N
ML,NL
JR
JO
J2
K2,M,N
ML,NL
M,N
ML,NL
Q
M,N
QL
ML,NL
QL1
Q
Q
QL
QL
QL1
QL1

arpijeva
energija
CVN
T
Jmin
[C]
20
27
0
27
-20 27
20
27
0
27
-20 27
-20 40
-50 27
20
27
0
27
-20 27
-20 40
-50 27
-20 40
-50 27
-20 30
-20 40
-40 30
-50 27
-60 30
0
40
-20 30
-20 40
-40 30
-40 40
-60 30

Referentna temperatura TEd [C]

10

-10

-20

-30 -40 -50

10

Ed = 0,75 fy (t)
60
90
125
55
75
110
135
185
40
60
90
110
155
95
135
70
90
105
125
150
40
50
60
75
90
110

50
75
105
45
65
95
110
160
35
50
75
90
130
80
115
60
70
90
105
125
30
40
50
60
75
90

40
60
90
35
55
75
95
135
25
40
60
75
110
65
95
50
60
70
90
105
25
30
40
50
60
75

35
50
75
30
45
65
75
110
20
35
50
60
90
55
80
40
50
60
70
90
20
25
30
40
50
60

-10

-20

-30

-40

-50

10

Ed = 0,50 fy (t)

30
40
60
25
35
55
65
95
15
25
40
50
75
45
65
30
40
50
60
70
15
20
25
30
40
50

25
35
50
20
30
45
55
75
15
20
35
40
60
35
55
25
30
40
50
60
10
15
20
25
30
40

20
30
40
15
25
35
45
65
10
15
25
35
50
30
45
20
25
30
40
50
10
10
15
20
25
30

90
125
170
80
115
155
180
200
65
95
135
155
200
140
190
110
130
155
180
200
65
80
95
115
135
160

75
105
145
70
95
130
155
200
55
80
110
135
180
120
165
95
110
130
155
180
55
65
80
95
115
135

65
90
125
55
80
115
130
180
45
65
95
110
155
100
140
75
95
110
130
155
45
55
65
80
95
115

55
75
105
50
70
95
115
155
40
55
80
95
135
85
120
65
75
95
110
130
35
45
55
65
80
95

45
65
90
40
55
80
95
130
30
45
65
80
110
70
100
55
65
75
95
110
30
35
45
55
65
80

-10

-20

-30

-40

-50

65
85
115
60
80
110
125
165
55
70
95
110
150
100
140
80
95
115
130
155
50
60
75
85
100
120

60
75
100
55
70
95
110
145
45
60
80
95
130
85
120
70
80
95
115
130
45
50
60
75
85
100

Ed = 0,25 fy (t)
40
55
75
35
50
70
80
115
25
40
55
65
95
60
85
45
55
65
75
95
20
30
35
45
55
65

Metalne konstrukcije 1

35
45
65
30
40
55
70
95
25
30
45
55
80
50
70
35
45
55
65
75
20
20
30
35
45
55

135
175
200
125
165
200
200
230
110
150
200
200
210
200
200
175
200
200
200
215
120
140
165
190
200
200

115
155
200
110
145
190
200
200
95
130
175
200
200
185
200
155
175
200
200
200
100
120
140
165
190
200

100
135
175
95
125
165
190
200
80
110
150
175
200
160
200
130
155
175
200
200
85
100
120
140
165
190

85
115
155
80
110
145
165
200
70
95
130
150
200
140
185
115
130
155
175
200
75
85
100
120
140
165

75
100
135
70
95
125
145
190
60
80
110
130
175
120
160
95
115
130
155
175
60
75
85
100
120
140

P3-11

Izbor kvalieta materijala u pogledu lamelarnog cepanja

Z = Za + Zb + Zc + Zd
Parametar Z zavisi od:
debljine avova,
oblika i poloaja avova,
efekata debljine avova...
Potrebna
vrednost Z
<10
11 do 20
21 do 30
>30

Zgrade

M ostovi

Z15
Z25

Z15
Z25
Z35

Metalne konstrukcije 1

Seizmiko
optereenje
Z15
Z25
Z35
Z45
P3-12

Osnove prorauna elinih konstrukcija

Osnovni kriterijum je pouzdanost koja se ogleda kroz:
sigurnost konstrukcija sa odgovarajuim stepenom
sigurnosti mora da bude sposobna da prihvati sva optereenja
koja e se javiti tokom njenog veka (kontrola napona,
stabilnosti,...);
funkcionalost konstrukcija mora da omogui normalno
funkcionisanje objekta shodno njegovoj nameni (kontrola
deformacija i vibracija);
trajnost - faktori od uticaja su izbor i kvalitet materijala,
kvalitet izvoakih radova, konstrukcijsko oblikovanje, nivo
odravanja objekta (korozija, zamor matrijala,)
Metalne konstrukcije 1

P3-13

Metode prorauna
Prema teoriji doputenih napona
deterministiki pristup;
zastupljen u domaim propisima;
Prema teoriji graniih stanja
poluprobabilistiki pristup;
zastupljen u veini savremenih propisa (Evrokod);

Metalne konstrukcije 1

P3-14

Proraun prema teoriji doputenih napona

Standardom se definiu (propisuju) odreeni sluajevi
(kombinacije) optereenja i odgovarjui doputeni naponi
koji ne smeju biti prekoraeni!
Kriterijum za iscrpljenje nosivosti je dostizanje granice
razvlaenja (fy).
Doputeni naponi se odreuju (determiniu) na osnovu
jedinstvenih koeficijenata sigurnosti () kojima se deli
napon na granici razvlaenja (fy).
Zasniva se na Teoriji elastinosti i u pogledu prorauna
uticaja u elementima konstrukcije (globalna analiza) i u
pogledu dimenzionisanja preseka i elemenata (lokalna
analiza).
Pored kontrole napona obavezna je i kontrola deformacija.
Metalne konstrukcije 1

P3-15

Sluajevi optereenja
I sluaj optereenja osnovno optereenje
(sopstvena teina, stalno optereenje, sneg,
korisno optereenje, saobraajno optereenje,...)
II sluaj optereenja osnovno + dopunsko
optereenje (dopunska optereenja su: vetar,
temperatura, sile koenja, boni udari,...)
III sluaj optereenja osnovno + dopunsko +
izuzetno optereenje (izuzetna optereenja su:
udar vozila, seizmiki uticaju, poar...)
Metalne konstrukcije 1

P3-16

Koeficijenti sigurnosti
Sluaj optereenja

Koeficijent sigurnosti

1
2

I sluaj optereenja (osnovno)

II sluaj optereenja (osnovno+dopunsko)

III sluaj optereenja (osnovno+dopunsko+izuzetno)

I = 1,50
II = 1,33
III = 1,20

Doputeni naponi [MPa]

I sluaj optereenja

Oznaka
elika
S235
S275
S355

dop
160
185
240

dop
90
105
140

II sluaj optereenja

dop

dop

180
205
265

100
120
155

III sluaj optereenja

dop
200
235
300

Metalne konstrukcije 1

dop
115
130
175

P3-17

Optere}enja:
- stalno (G)
- korisno (P)
- sneg (S)
- vetar (W)
- temperatura (T)
- seizmika (E)

Osnovni
materijal

Koeficijent
sigurnosti

Analiza optere}enja
Dopu{teni
naponi

Prora~unski model
Kombinacije
Uticaji u
elementima
konstrukcije

Sile u presecima:
N, Vy, Vz, My, Mz, Mt

Geometrijski
podaci
Prora~un napona:

, , u

Kontrola
napona

Deformacije:
u, v, w, ...
Kontrola
deformacija

max dop

max dop

Dopu{tene
deformacije

max dop
Metalne konstrukcije 1

P3-18

Poluprobabilistiki koncept prorauna

Stohastika priroda glavnih parametara za proraun
(dejstva, svojstva materijala, geometrijski podaci);
Sluajno promenljive veliine se uvode u proraun preko
odgovarajue krive raspodele;
Proverava se da li je postignut zahtevani stepen sigurnosti;
Pojednostavljenje Gausova kriva raspodele usvojena za
sve sluajne promenljive;
Svi parametri od uticaja (npr. optereenja, nosivost,...) se
uvode u proraun preko karakteristinih vrednosti;
Ovakav pristup se naziva poluprobabilistiki koncept
prorauna;
Metalne konstrukcije 1

P3-19

Teorija graninih stanja

Konstrukcija treba sa prihvatljivom verovatnoom da
ostane pogodna za upotrebu za koju je namenjena;
Stepen verovatnoe kojim se garantuje sigurnosti zavisi
od posledica koje lom konstrukcije moe da
prouzrokuje;
Uvodi se u proraun i postelastina (plastina) nosivost
elika;
Posebni parcijalni koeficijenti sigurnosti za dejstva i
nosivost;
Granina stanja se dele na granina stanja nosivosti
(ULS) i granina stanja upotrebljivosti (SLS);
Metalne konstrukcije 1

P3-20

Metode analize

Proraun statikih
uticaja
(globalna analiza)
elastina analiza
elastina analiza
plastina analiza

Proraun nosivosti

Plastian

Elastian

Proraun presenih sila

Proraun nosivosti
poprenog preseka
(lokalna analiza)
elastina analiza
plastina analiza
plastina analiza

Metalne konstrukcije 1

P3-21

Granina stanja nosivosti

Gubitak statike ravnotee konstrukcije kao
krutog tela,
Lom konstrukcije ili njenog dela usled
prekoraenja nosivosti poprenog preseka, ili
veze,
Gubitak stabilnosti elementa ili konstrukcije kao
celine usled efekata drugog reda,
Prelazak sistema u potpuni ili delimini
mehanizam formiranjem plastinih zglobova, i
Zamor materijala.
Metalne konstrukcije 1

P3-22

Granina stanja upotrebljivosti

Vezana su za funkcionalnost objekta;
Uglavnom se odnose na:
deformacije konstrukcije ili njenog dela (elementa);
vibracije
Vrednosti doputenih deformacija zavise od namene
konstrukcije, odnosno posmatranog elementa;
Pod deformacijama prvenstveno se misli na ugibe (kod
nosaa), horizontalna pomeranja (kod stubova) i obrtanja.
Parcijalni koeficijenti sigurnosti se razlikuju za ULS i SLS.

Metalne konstrukcije 1

P3-23

Karakteristine vrednosti
Odreuju se na osnovu Gausove krive raspodele;
Za karakteristine vrednosti dejstava na konstrukciju usvajaju
se 95% fraktili;
Za karakteristine vrednosti nosivosti usvajaju se 5% fraktili;

Metalne konstrukcije 1

P3-24

Funkcija ponaanja g i indeks sigurnosti

xg

(xg )

(x E)

(xR )

E E

R R

xE

xR

g g
x

xg

Otkaz
Konstrukcija je
konstrukcije
pouzdana

g=R-E

g > 0 pouzdana konstrukcija

g < 0 otkaz (lom) konstrukcije

xg

Metalne konstrukcije 1

xR xE

R2 + E2
P3-25

Globalni i normirani koeficijenti sigurnosti

(x R)
(x E)

(xR )
(xE )

95%
xE

5%

Ek
Rk = E k

Rk

xR = 0 xE
Metalne konstrukcije 1

xR

Rk
Ek

0 =

xR
xE

Normirani

Globalni
P3-26

Parcijalni koeficijenti sigurnosti

= F M
Nepouzdanost reprezentativnih vrednosti dejstava
(Uncertainty in representative values of actions)

f
F

Nepouzdanost modela dejstava i uticaja od dejstava

(Model uncertainty in actions and action effects)

Sd

Nepouzdanost modela nosivosti konstrukcije

(Model uncertainty in structural resistance)

Rd
M

Nepouzdanost svojstava materijala

(Uncertainty in material properties)

Metalne konstrukcije 1

P3-27

Osnove prorauna prema Evrokodu

Proraunske situacije:
Stalne i povremene
Incidentne
Seizmike
Karakteristine vrednosti stalnih (Gk) i promenljivih (Qk) dejstava
Reprezentativne vrednosti promenljivih dejstava:
vrednosti za kombinovanje 0 Qk
este vrednosti 1 Qk
kvazistalne vrednosti 2 Qk
Metalne konstrukcije 1

P3-28

Kombinacije dejstava za ULS

G, j

Gk , j + Q,1 Qk ,1 + Q ,i 0,i Qk ,i
i >1

Gk , j + Ad + 1,1 Qk ,1 +
i >1

G
j

2,i Qk ,i

k, j

+ I AEk + 2,i Qk ,i

Stalne i prolazne

Incidentne

Seizmike

i 1

Metalne konstrukcije 1

P3-29

Za stalne i prolazne proraunske situacije

Stalne i
prolazne
proraunske
situacije

Stalna dejstva
nepovoljna

povoljna

Gj,supGkj,sup Gj,infGkj,inf

Dominantno
promenljivo
dejstvo1)

Ostala promenljiva
dejstva
glavno
(ako
postoji)

Q,1Qk,1

ostala

Q,i 0,iQk,i

Gj,sup = 1,35
Gj,inf = 1,00
Q,1 = 1,50 (kada je nepovoljno)

Q,1 = 0 (kada je povoljno)

Q,i = 1,50 (kada je nepovoljno)

Q,i = 0 (kada je povoljno)

Promenljiva dejstva su:

- korisno optereenje,
- sneg,
- vetar i
- temperatura.
Metalne konstrukcije 1

P3-30

Za incidentne proraunske situacije

Stalna dejstva
Proraunska
situacija
nepovoljna povoljna
Incidentna1)
Seizmika

Dominantno
incidentno
ili seizmiko
dejstvo

Gkj,sup

Gkj,inf

Ad

Gkj,sup

Gkj,inf

AEd ili AEk

Ostala promenljiva dejstva

glavno
(ako postoji)

ostala

(1,1 ili 2,1) Qk,1

2,i Qk,i

2,i Qk,i

Za sluaj incidentnih proraunskih situacija, glavno promenljivo dejstvo, moe da

bude uzeto sa svojom estom vrednou, ili, kao u seizmikim kombinacijama dejstava,
sa svojom kvazistalnom vrednou.

1)

Metalne konstrukcije 1

P3-31

Koeficijenti za reprezentativne vrednosti

0 , 1 i 2

Saobraajna
optereenja

Korisna
optereenja

Dejstva

0
0,7
0,7
0,7
0,7
1,0

1
0,5
0,5
0,7
0,7
0,9

2
0,3
0,3
0,6
0,6
0,8

Kategorija A:
Kategorija B:
Kategorija C:
Kategorija D:
Kategorija E:
Kategorija F:

Prostorije za boravak i stanovanje

Kancelarije
Prostorije za okupljanje ljudi
Trgovake prostorije
Prostorije za skladitenje
Vozila teine 30 kN

0,7

0,7

0,6

Kategorija G:

Vozila teine >30 kN, ali 160 kN

0,7

0,5

0,3

Kategorija H:

Krovovi

0,0

0,0

0,0

0,7
0,5
0,6
0,6

0,5
0,2
0,2
0,5

0,2
0,0
0,0
0,0

Optereenja od snega

h>1000 m.n.m
h<1000 m.n.m

Optereenja od vetra
Opereenja usled temperaturnih promena

Metalne konstrukcije 1

P3-32

Kombinacije dejstava za SLS

Karakteristina
kombinacija:

esta kombinacija:

k, j

G
j

i >1

k, j

+ 1,1 Qk ,1 + 2,i Qk ,i

k, j

+ 2,i Qk ,i

Kvazistalna kombinacija:

+ Qk ,1 + 0,i Qk ,i

i >1

i 1

Metalne konstrukcije 1

P3-33

Kontrole graninih stanja

Granina stanja nosivosti

G, j

Gk , j + Q ,1 Qk ,1 + Q , j Qk ,i = E d Rd = Rk / M
i >1

Granina stanja upotrebljivosti

E d ,ser Cd

Metalne konstrukcije 1

P3-34

Osnovni
materijal
Dejstva:
- stalno (Gk)
- korisno (Pk)
- sneg (Sk)
- vetar (Wk)
- temperatura (Tk)
- seizmika (Ek)

Koeficijent
sigurnosti

Karakteristi~ne
vrednosti

Geometrijski
podaci

Analiza optere}enja
Prora~un
nosivosti - Rd

Prora~unski model

Uticaji u
elementima
konstrukcije

Parcijalni koeficijenti
sigurnosti
Sile u presecima:
Prora~unske vrednosti
N, Vy, Vz, My, Mz, Mt
dejstava - Ed

Kontrola
nosivosti

E d Rd

Deformacije:
u, v, w, ...

Parcijalni koeficijenti
sigurnosti

Parcijalni koeficijenti
sigurnosti

Kontrola
deformacija

Dopu{tene
deformacije

E d ,ser Cd
Metalne konstrukcije 1

P3-35

Oznaavanje

Indeksi:
f (flange) - noica
w (web) - rebro

Metalne konstrukcije 1

P3-36