Harmonik Kuvvetle Zorlanm Snmsz Sistemin Titreimi

1/5

DENEY 5
HARMONK KUVVETLE ZORLANMI SNMSZ SSTEMN TTREM
1. GR
Bir sistemin titreimi srasnda sistem zerine d kuvvet uygulanrsa, sistemin titreimi
zorlanm titreim olarak isimlendirilir.
Titreen btn fiziksel sistemlerde srtnme ve snmlenme etkisi az da olsa vardr. Bu
yzden sistem hareketinin, homojen zmden gelen ksm zamanla yok olur. Ksa bir sre
sonra, sistem zorlama kuvvetinin frekansnda titreir.
Bu deneyde harmonik kuvvetle zorlanm, dikdrtgen kesitli bir kiriin zorlanm titreimi
incelenecek ve analitik sonularla karlatrlacaktr.
2. TEOR
ekil 2.1 de verilen sistem aadaki ksmlardan olumaktadr.
i.

Rijit, ktlesi m, uzunluu L olan ve sol ucundan R mafsal ile balanm AB kirii.

ii.

Kirie C noktasnda balanm, sabiti k olan yay.

iii.

D noktasnda kirie taklm, balanssz ktleye sahip diskleri dndren motor.

(Motorun disklerle birlikte toplam ktlesi = M)

Sistemin hareket denklemi aadaki gibi elde edilir.

1 2
2
2
2
mL + ML1 && + kL2 = mu aL1 sin t
3

Harmonik Kuvvetle Zorlanm Snmsz Sistemin Titreimi

2/5

ekil 2.1 Deney Dzeneinin Modeli

Buradaki terimler aadaki gibi tanmlanmtr:
= Asal yer deitirme,
= Diskin dnme asal hz,
a = Balanssz ktlenin dnme merkezine uzakl,
mu = Balanssz ktle.
Yukardaki denklemin terimleri dzenlenirse,

&& +

kL2

1 2
2
mL + ML1
3

mu 2 aL1
1 2
2
mL + ML1
3

sin t

ya da,

&& + D = A sin t
yazlabilir.
Burada,
D=

kL2

1 2
2
mL + ML1
3

(2.1)

Harmonik Kuvvetle Zorlanm Snmsz Sistemin Titreimi

A=

3/5

mu 2 aL1
1 2
2
mL + ML1
3

olarak tanmlanmtr.
t ken sistem denkleminin homojen zm ortadan kalkar ve sadece zel zm kalr.
Yukardaki denklemin zel zm ise aadaki gibidir:

A
sin t
D 2

Burada nn genlii aadaki gibidir:

max =

A
D 2

Hareketin genlii sonsuza giderken rezonans durumu oluur. Dolaysyla D - 2 = 0 olduunda

rezonans oluur. Bunun sonucu olarak motorun kritik asal hznn = D olduu grlr.
Fakat, pratikte kk miktarda da olsa sistemin kendisinden gelen snmleme olduu iin
sonsuz genlik elde edilemez.
3. DENEY DZENE
ekil 3.1 de grlen deney dzenei aadaki ksmlardan olumaktadr.

Dikdrtgen kiri (D6): Bir ucu dnen bir yataa, dtaki ucu ise yaya balanmtr. Yayn dier
ucu ise, erevenin en stteki elemanna sabitlenmi olan C1 kelepesine civatayla
balanmtr. Bu kelepe sayesinde, yayn kiriin ucuna gre olan pozisyonu ayarlanabilir.
Motor nitesi (D4): Kirie rijit olarak civatalanmtr. Ayrca motorun altna taklm olan
platform zerinde fazladan ktleler vardr. Zorlayc kuvvet, kayl src nitesinin k
aftnn zerindeki balanssz iki diskin dndrlmesiyle salanr. Zorlama frekans ise hz
kontrol nitesi yardmyla dnme hzn deitirerek ayarlanr.
erevenin sa tarafndaki dey elemanna sabitlenmi izici (D7) ile titreimin grafii elde
edilir.

Harmonik Kuvvetle Zorlanm Snmsz Sistemin Titreimi

4/5

ekil 3.1 Deney Dzeneinin Grnm

4. DENEYN YAPILII

E zamanl motor zerindeki elektrik kablosu E11, kontrol nitesi zerindeki yardmc prize
taklr. Sonra, C1 braketinin el tekeri ayarlanarak kiri yatay pozisyona getirilir. izicinin
kalemi kada hafife deecek ekilde ayarlanr.
Deneyde kullanlan sistem iin baz parametre deerleri aadaki gibidir:
M = 4.930 + 0.4n kg
n = Platform zerindeki disk says
m = 1.922 kg
mu = 33.051 g
(2 adet)
a = 41.75 mm
Deneye balamadan nce, L1(m), L2(m) ve L(m), deerlerini lnz. k(N/m) yay sabitini de
basit bir deneyle kendiniz bulunuz.
Deney srasnda zorlama frekansnn deiik deerleri iin aadaki fiziksel byklkleri
ln
a) Frekans deeri
(Dk hzlarda motorun devrini sayarak, yksek hzlarda ise optik takometre)
b) Hareket genlii
(izici kadndaki grafikten)
Rezonans durumunu yakalayabiliyor musunuz?

Harmonik Kuvvetle Zorlanm Snmsz Sistemin Titreimi

5/5

5. RAPOR

Raporunuzda aadaki sonular yer almaldr:

-Deneysel olarak llen deerlerden, Boyutsuz Genlie kar Frekans erisini izin.
Rezonans frekansn bulun ve snmsz sistemin hesaplanan tabii frekansyla karlatrn.
-Rezonans tepesinin yksekliinden sistemin snm orann bulun. (Not: Srtnmeler
tamamen ortadan kaldrlamadndan az da olsa bir snm grlecektir.)
-Rezonans tepesinin snrl olmasna sebep olan baka etkenler var m? Tartn.
REFERANSLAR

1. Ercan, Y., Mhendislik Sistemlerinin Modellenmesi ve Dinamii, Geniletilmi kinci

Basm, Literatr Kitabevi, 2003.
2. Meirovitch, Elements of Vibration Analysis, Second Edition, McGraw-Hill, Inc., 1986.