Professional Documents
Culture Documents
Giao Trinh Phan Tu Tu Dong
Giao Trinh Phan Tu Tu Dong
Bi M u
Hnh 1
Mun duy tri nhit ta phi :
- Quan st tnh trng lm vic ca l thng qua nhit k
- So snh nhit d ca l vi nhit cn duy tr cp = const
- Nu thy c s sai khc gia hai nhit th cn tin hnh hiu chnh
+ < cp : cn kho K cho in tr hot ng gia nhit lm cho
l tng nhit cho php.
+ < cp : cn ngt kho K v hiu ho in tr gia nhit lm
nhit l gim ti nhit cho php.
2. Khi s dng phn t t ng : s c bn gm nhit k thu ngn c
gn tip im v cng tc t .
H Bch Khoa H Ni
Hnh 2
K k hiu ca cun dy nam chm in ca cng tc t
S duy tr nhit ca l trong mt khong nhit ln cn nhit
cn duy tr. Khi nhit ca l nh hn khong nhit cho php th tip
im m, K khng c in. Lc in tr gia nhit R hot ng gia nhit
cho l lm nhit ca l tng. Nhit ca l tng ti lc vt mc nhit
cho php, mc thy ngn trong nhit k dng cao lm tip im nhit k
ng. Cun dy K c in, in tr gia nhit khng c in nn l khng
c gia nhit. Do nhit l gim xung ti mc cho php. Khi nhit
l gim xung mc cho php th qu trnh li c lp li. Tm li qu trnh
Qua v d trn, ta thy mt h thng t bao gm nhng khu nh sau :
i tng iu
khin
Chp
hnh
Tng hp
x l
o lng
kim tra
H Bch Khoa H Ni
H Bch Khoa H Ni
PTTD
Hnh 1
Vi phn t t ng, nu cng sut nng lng ra nh hn cng sut nng
lng u vo th phn t ny l phn t t th ng.
- Loi 2 : z l ngun ph hay ngun nui
PTTD
Hnh 2
Nng lng z c tc dng iu ch qu trnh bin i nng lng t xy.
Phn t ny l phn t hot tnh (tch cc). Nng lng u ra ln hn nng
lng u vo.
2. Theo tnh cht ca i tng u ra, vo : gm c in, in t
3. Theo chc nng lm vic
- Phn t cm bin (sensor) dng bin i cc i lng t dng ny
sang dng khc. Thng t i lng khng in sang i lng
in, thng nm h thng o lng kim tra.
- Cc phn t khuch i : tng cng tn hiu, vi mt s bin thin
nh ca tn hiu u vo s dn n s bin thin ca tn hiu ra.
Quan h hai i lng th hin qua c tnh vo ra.
- Cc phn t rle : l cc phn t c mi quan h gia i lng vo
ra theo dng c tnh rle. Cc phn t rle c th tc ng hoc
khng tc ng.
H Bch Khoa H Ni
y (ra)
ymax
ymin
xnh
xt
X
(vo)
Hnh 3
- Phn t n nh : phn t t ng iu chnh mt thng s no
tr s khng i lu ng lng u vo thay i trong phm vi nht
nh
- Phn t bin i : dng bin i cc tn hiu t dng ny sang
dng khc nhm to iu kin thun li v tng chnh xc cho s
lm vic khc, cho cc phn t khc trong h thng.
- Phn t chp hnh : l cc phn t dng tc ng trc tip ln cc
i tng iu khin iu chnh cc thng s v trng thi ca i
tng theo yu cu nh.
4. Theo nguyn l : chia lm 4 nhm chnh
- Cc phn t in c
- Cc phn t nhit
- Cc phn t st t
- Cc phn t bn dn v vi mch
H Bch Khoa H Ni
3. Cc c Tnh C Bn V Cc Thng S
Ca Phn T T ng
1. H s bin i :
- H s bin i l t s gia ng lng u ra v ng lng u
vo hay l t s gia s bin thin ng lng u ra y v s bin thin
ng lng u vo x.
y dy
y
K = hoc K ' =
x dx
x
Ch :
+ gi tr K,K ph thuc c tnh vo ra ca phn t y = f(x)
+ Vi phn t tuyn tnh th K, K l const . Cn vi phn t phi tuyn
th K, K l hm s.
+ K, K l mt i lng vt l c n v o. Cn gi tr tng i th
n khng c n v.
+ Vi cc phn t khc nhau th h s bin i c nhng tn gi khc
nhau ph hp vi chc nng ca phn t.
2. Sai s :
Sai s l s thay i ca ng lng ra khi ng lng vo khng thay
i. Sai s c nhiu nguyn nhn :
- Ch quan : do t phn t gy nn.
- Khch quan : do cc i tng bn ngoi tc ng.
C 3 loi sai s :
- Sai s tuyt i : y = y y
y
- Sai s tng i : a % =
.100%
y
y
.100%
- Sai s qui i : b% =
y max
3. Ngng nhy :
Ngng nhy l s thay i gi tr ti thiu ca ng lng u vo m
khng gy ra s thay i ca ng lng u ra.
y
x1
x2
H Bch Khoa H Ni
hnh1
x1, x2 : ngng nhy
4. Phn hi :
- Tc dng : dng tng cng tn hiu (h s khuch i) hoc tng
tnh n nh.
HSBD
xph
H s
phn hi
Hnh 2
- C 2 loi phn hi :
+ phn hi dng l phn hi tn hiu tc dng cng chiu x
+ phn hi m l phn hi tn hiu tc dng ngc chiu x
H s phn hi : nu = 0 th y = k.x
kx
k
nu 0 th y =
k ph =
1
1
H Bch Khoa H Ni
Phn 1
CC B CM BIN
Chng 1 KHI NIM C BN V CM BIN
Trong cc h thng iu khin v o lng, mi qu trnh du c c
trng bi cc bin trng thi, thng l cc i lng khng in. o c
v theo di s bin thin ny ta phi dng cc b cm bin.
1 . mh Ngha V Phn Loi
1. nh ngha :
Cm bin l cc thit b cm nhn v p ng vi cc tn hiu v kch thch
- Trong m hnh mch : cc b cm bin l m hnh mng hai ca
B CB
y
Hnh 1
x bin trng thi cn o
y p ng
y = f(x)
2. Phn Loi :
a. Theo nguyn l chuyn i : nhit in, quang in, c in
b. Theo dng kch thch : m thanh, tn s
c. Theo chc nng : nhy, chnh xc, tr
d. Theo phm vi s dng : trong cng nghip, nng nghip, nghin cu
e. Theo thng s m hnh mch thay th ( 2 loi)
- Cm bin tch cc (b cm bin c ngun) c th coi l ngun dng
hoc ngun p
- Cm bin th ng (khng ngun ) c c trng bi cc thng s
L, R, C, M v s c th tuyn tnh v khng tuyn tnh .
2. Cc c Trng C Bn Ca B Cm Bin
Quan h gia kch thch v p ng ca cm bin c c trng bng
nhiu i lng c bn.
8
H Bch Khoa H Ni
2. ln ca tn hiu vo :
ln ca tn hiu vo l gi tr ln nht ca tn hiu vo m sai s ca
cm bin khng vt qu ngng cho php. Thng ln ca tn hiu vo
tnh theo dB hoc theo log
3. Sai s :
Sai s l s sai khc tn hiu o lng vi gi tr thc ca n.
Sai s c 4 loi :
Sai s tuyt i
Sai s tng i
Sai s qui i
Sai s h thng l sai s khng ph thuc vo thi gian v khng i
hay thay i theo thi gian. Nguyn nhn :
+ do sai s thit k
+ do x l kt qu o
+ do dc tnh phn t
Sai s ngu nhin l sai s xut hin c ln v chiu khng xc nh
do : nhiu v iu kin mi trng.
3. Cc B Cm Bin Tch Cc V Th ng
B cm bin tch cc (c ngun) hot ng nh mt ngun p hoc
ngun dng v biu din nh mt mng hai ca c ngun.
B cm bin th ng (khng ngun) l b cm bin c biu din
bng mng hai ca khng ngun c tr khng ph thuc kch thch
*) Cc hiu ng vt l dng trong cc b cm bin tch cc:
1. Hiu ng cm ng in t :
- Khi mt thanh dn chuyn ng trong t trng s xut hin trn mt
sc in ng t l vi bin thin t thng. Ngha l t l tc chuyn ng
ca thanh dn.
- ng dng : xc nh vn tc chuyn ng ca vt.
Cm ng l c s l lun cho cc thit b in t nh ng c in, my pht
in
H Bch Khoa H Ni
mV
T
Hnh 2
- Hiu ng ny thng c s dng o nhit .
- Ngc li khi cho dng in chy t cht c bn cht ha hc khc nhau
s to ra nhng chnh lch nhit .
3. Hiu ng ha in :
- Mt s tinh th c gi l tinh th ha in c tnh cht phn cc in
t pht ph thuc nhit , s lng in tch tri du ph thuc s phn cc
in.
Hnh 3
- Thng dng o thng lng bc x quang.
4. Hiu ng p in :
- Khi tc ng ng sut c ln b mt ca vt liu p in (thch anh,
mui xec-nht) th lm vt liu bin dng v xut hin cc in tch bng
nhau v tri du. Thng qua in p xc nh c lc F tc dng.
10
H Bch Khoa H Ni
Hnh 4
5. Hiu ng quang in :
- C nhiu dng bin i khc nhau nhng cng chung bn cht, l vic
gii phng cc ht dn t do trong vt liu di tc dng bc x quang.
- S dng ch to cc cm bin quang.
6. Hiu ng quang in t :
I
A
Ut
Hnh 6.1
- Khi tc ng mt t trng vung gc bc x nh sng. Trong vt liu bn
dn c chiu sng, s xut hin mt hiu in th theo phng vung gc
vi t trng.
11
H Bch Khoa H Ni
Ut
Hnh 6.2
- Dng trong cc b cm bin o cc i lng quang bin i tn hiu
quang thnh tn hiu in.
7. Hiu ng Hall
- Trong vt liu bn dn c cc dng I chy qua t trong t trng B c
phng to thnh gc vi I, s xut hin in p UH theo hng vung gc
vi mt phng (B, I).
UH = k.B.I.sin
k - h s ph thuc vt liu v kch thc mu
+
I
B
Ut
Hnh 7
12
H Bch Khoa H Ni
B cm
bin
Mch giao
din
Ti
tn hiu o
Z=
I
- Mch giao din c xy dng trn c s s dng cc b khuch i
thut ton. l cc b khuch i mt chiu c h s khuch i rt ln v
tng tr vo rt ln.
2. c im cc b khuch i thut ton :
Uvo
+
-
Ura
Hnh 1
Ura = Ao.Uvo
2 u vo : o hoc khng o
Rv rt ln
Rra rt nh
Uv rt nh
Di tn lm vic rt nh
3. B khuch i o lng :
- Tc dng : dng tng cng tn hiu o gm 2 u vo v 1 u ra.
13
H Bch Khoa H Ni
Hnh 2
U ra = A( U + U ) = A.U
2R R 3
.
: h s khuch i
A = 1 +
Ra R2
4. Mch kh in p lch :
- in p lch in p bn trong to ra in p phn cc u vo ca
khuch i thut ton. Do c bin i u ra gy sai s.
Hnh 3
- chnh Ulch ta iu chnh in tr R3, khi Uv th Ur = 0 ( 2 u ni t)
14
H Bch Khoa H Ni
5. Mch lp in p :
- C b khuch i thut ton c s dng lm b lp li in p chnh
xc. lm vic ny b khuch i thut ton phi lm vic ch khng
o, k =1.
- Chc nng : lm bin i in tr u vo. Do mch ny thng c
dng ghp ni gia hai khu.
Hnh 4
6. Ngun in p chnh xc :
- chun cc dng c o ta phi s dng in p chun. Ngi ta phi
dng pin weston l pin mu to in p chnh xc U = 0,018 V. Do nh
hng in tr trong pin gy ra s khng chnh xc. Do ta dng s nh
sau :
Hnh 5
15
H Bch Khoa H Ni
S ny l s kt hp 2 s kh in p lch v lp li in p.
7. Mch cu :
Hnh 7
Khi cu cn bng Va = Vb : R1.R4 = R2.R3 . Lc ny nhy ca cu l
ln nht.
Khi R1 >>R2 hoc ngc li th in p trn cu gim. Khi nhy
ca cu b nh hng.
R 4 = R.(1 + R )
K U
R1
=
.
K
=
vi
( nhy )
R2
1 + b2 R
8. B nhit ca cu in tr :
- Do nh hng ca nhit : in tr R bin thin. in p ra ca cu
bin thin v gy sai s. V vy ta phi b nhit ca cu in tr.
- Cc phng php b nhit :
+ S dng nhit in tr (hnh a)
+ S dng in tr c nh (hnh b)
+ S dng ngun p khng ch theo nhit (ngun dng)
+ S dng 4 in tr nhit.
16
H Bch Khoa H Ni
Hnh 8a
Hnh 8b
Hnh8c
17
H Bch Khoa H Ni
Chng 2 CC B CM BIN
1. Cm Bin Quang in
Cm bin quang in l cc linh kin quang in bin i trng thi in
khi c nh sng thch hp tc ng vo b mt ca n.
Tn hiu vo l nh sng, tn hiu ra tn hiu in.
1. Tnh cht c bn ca nh sng :
- nh sng c 2 tnh cht c bn l tnh sng v tnh ht.
- Dng sng ca nh sng l sng in t c lan truyn trong chn
khng vi vn tc rt ln (3.108 m/s)
+ nh sng c tnh cht sng nn khi dng nh sng xuyn qua 1 cht
no c th b hp th hoc tn x lm cho cng tia sng gim.
+ nh sng c tnh cht ht : th hin qua s tng tc vi vt cht, nh
sng gm cc ht photon c nng lng rt nh. Do trong vt cht cc
in t c xu hng gii phng khi phn t thnh cc in t t do nn
cn cp cho n mt nng lng ln thot khi lc lin kt. Khi 1
photon c hp th s c 1 in t c gii phng gy nn hin tng
gii phng in t. Hin tng gii phng in tch di tc dng ca
nh sng do hiu ng quang in gy nn. l ni dung c bn ca cc
nh lut quang in.
2. Ngun sng : 3 dng
- n si t : l mt bng thy tinh cha kh him v si t bng
vonfram.
+ u im : thng lng ln, di ph tn rng v c th bin i c
+ Nhc im : qun tnh ln, tui th thp
- n LED (iot pht quang) : y l ngun sng bn dn, nng lng
c gii phng do s ti hp in t, l trng vng chuyn tip p-n lm
pht sinh cc photon.
+ u im : qun tnh nh, c kh nng iu bin tn s cao, tin cy
cao, tui th cao
+ Nhc im : thng lng nh, d nhy vi nhit .
- Lazer : l ngun sng n sc c chi ln rt nh hng v tnh lin
kt mnh. Da trn hin tng khuch i nh sng bng bc x kch thch.
+ u im : Bc sng n sc hon ton xc nh. Thng lng ln,
chm tia mnh, nh hng cao v truyn i xa.
3. T bo quang dn :
- T bo quang in l mt quang in tr c cu to gm 1 khi bn dn
c t trong mt ng thy tinh.
18
H Bch Khoa H Ni
Hnh 3
Ir
Ud
Rm
Hnh 4
Ud = 0 Iht = 0
Khi Ud 0 th Iht ca ht c bn gim
Iht ht dn khng c bn tng chnh Ir = Io
Khi chiu nh sng c bc sng < o (bc sng ngng) th xut hin cc
cp in t - l trng di tc dng ca in trng u, di chuyn theo
hng chuyn ng ca cc ht khng c bn lm cho dng ngc Ir tng,
dn n URm tng. T xc nh c quang thng
19
H Bch Khoa H Ni
5. Photo tranzitor :
- tranzitor : c cc baz c chiu sng v khng c in p dt trn .
Hnh 5a
Hnh 5b
- C th coi l mt t hp ca 1 photo diot v 1 tranzitor.
2. Cm Bin Pht X
Cm bin pht x l s bin i tn hiu quang thnh tn hiu in c
thc hin nh hin tng pht x quang in. S in t pht x khi b mt
khng t l vi quang thng chiu vo n.
1. T bo quang in chn khng :
Hnh 1a
- Cu to : gm 1 bng thy tinh c ht chn khng c t anot v
catot.
( p = 10-6 10-8 mmHg )
20
H Bch Khoa H Ni
Ia
Rn
E
0,1lm
0,05lm
0,02 lm
Uac(mV)
Hnh 1b
Hnh 1c
Led
mch in
21
H Bch Khoa H Ni
22
H Bch Khoa H Ni
3. Cm Bin Nhit
- o nhit trong h thng t ng c nhiu bin php khc nhau.
Trn c s ngi ta s dng cc b cm bin nhit vi nguyn l lm
vic khc nhau. VD : nhit in tr, nhit ngu, quang
1. Thang o nhit :
c xc nh t cc nh lut nhit ng
a. Thang nhit nhit ng tuyt i : Thang Kenvin (0K) l nhit
cn bng ca im cn bng 3 trng thi nc, nc v hi.
b. Thang Celcius : thang nhit bch phn (0C)
T( 0 K ) = t ( 0 C) + 273.15
c. Thang Farenheit :
5
T( 0 C) = T ( 0 C) 32 .
2
9
T( 0 F) = .T ( 0 C) + 32
5
2. Cm bin nhit in tr :
- Cm bin nhit in tr l cm bin c in tr bin i theo nhit
- Kim loi in tr bin i theo nhit , th hin qua (h s nhit in
tr)
- Phn loi : 3 loi
+ Cm bin nhit in tr kim loi
+ Cm bin nhit in tr bn dn
+ Nhit in tr
a. Cm bin nhit in tr kim loi
C 2 loi :
- Dy kim loi : gm mt si dy kim loi c dn trn ba cch in.
Vt liu thng dng l Pt, Ni, W, Cu.
Khong nhit o c : Pt (2000C 12000C)
Ni (-1900C 2500C)
Cu (-500C 1800C)
R = R 0 (1 + )
khi nhit tng th dn n R tng theo. Qua
R o c ta xc nh c nhit qua cng thc trn.
cm bin c nhy cao ta phi chn kim loi c in tr sut ()
l
khi R tng th l tng, q gim
ln
R = .
q
in tr R cng ln th nhy cng cao v di o cng hp.
- Mng mng : dng o nhit d trn b mt vt rn. Khi o ngi ta
dn mng mng ln b mt vt cn o (mng c m)
23
H Bch Khoa H Ni
24
H Bch Khoa H Ni
mV
t0
2 A
t0
3 B
1
c dy dn
Hnh 3a
t0
2
mV
t
1
Hnh 1b
1 - Mi hn lm vic ; 2 Mi hn t do ; 3 4 Mi hn trung ha ;
c dy dn
c. o nhit bng bn dn diode, tranzitor :
- Dng diode :
25
H Bch Khoa H Ni
I
U
U
I
Hnh 2a
Hnh 2b
- Dng tranzitor
Khi nhit tng th I tng, U tng. Qua U ta xc nh c nhit
- Di o : -500C 1500C
- nhy : s =
du
(khong 2.5mV/0C)
dt
H Bch Khoa H Ni
B - Cm bin in tr :
- nh ngha : cm bin in tr l cm bin m ng lng u vo l
cc di chuyn c (thng hoc quay) cn ng lng u ra l s bin i
in tr tng ng.
- Phn loi : 3 loi
+ Cm bin in tr dy qun
+ Cm bin in tr tip xc
+ Cm bin in tr bin dng
1.Cm bin in tr dy qun :
- Cu to, nguyn l lm vic ging nh mt bin tr iu chnh. ng
lng u vo l ng lng vo tc ng trc tip vo tip im ng cm
bin dn n tr s u ra cm bin bin i tng ng. Tip im ng cm
bin c th chuyn ng thng hoc quay.
Uv
Ur
Uv
Hnh 1a
Ur
Hnh 1b
- Cu to : gm 3 b phn chnh
+ Khung qun dy : lm bng vt liu cch in chu nhit c tit din
khng i (tuyn tnh) hoc thay i (phi tuyn)
+ Dy in tr : c s dng c in tr sut ln, t b oxi ha v h s
nhit in tr thp. Bn ngoi dy c ph mt lp sn cch in.
ln in tr dy ph thuc chnh xc ca cm bin.
d = (0.03 0.1)mm : chnh xc cao
d = (0.1 0.5)mm : chnh xc thp
+ Tip im ng : c lm bng vt liu dn in tt, chu mi mn,
c in tr b
27
H Bch Khoa H Ni
Uv
Uv
Ur
Ur
Hnh 1.1
- Khi khng ti (Rt = ) :
Hnh 1.2
U0
x,r
Ur
Hnh 1.3
U r0 =
U0
x
.r = U 0 = s.x
R0
l
vi s l nhy
28
H Bch Khoa H Ni
r=
- Cm bin quay : U r0 =
U0
. = s.
l max
x
R0
l
c tnh cm bin
U
tgx =s
U0
Hnh 1.4
Nhc im : c tnh vo ra khng i du ( khng nhy cc tnh )
- khc phc nhc im ny dng cm bin in tr dy qun c cc
tnh.
Uv
x
Ur
Hnh 1.5
29
H Bch Khoa H Ni
U0/2
- l/2
l/2
- U0/2
Hnh 1.6
U0
R0
R1
Ur
Hnh 1.7
30
H Bch Khoa H Ni
x
Hnh 1.8
ng knh dy cng nh th chnh xc cng cao. Do gim sai s
cm bin ta phi gim ng knh dy qun v tng s vng dy qun.
b. Sai s do ti :
U0
R0
U0
r
Hnh 1.9
Rt
Ur
R0- r
r
Rt
Ur
Hnh 1.10
31
H Bch Khoa H Ni
Khi c ti Rt ta c s nh hnh v
Uo
R0- r
r
Rt
Ur
Hnh 1.11
r.R t
R td =
r + Rt
ta c
U r = I.R td = I
r.R t
r+R
U0
r.R t
Ur = U0
R 0 r + R td
R 0 R t + R 0 .r r 2
Ta thy in p Ura ph thuc Rt
+ Khi Rt >> R0 : khng ti
r
Ur = U0
= U r0
R0
c tnh Ur0 = f(x) l ng thng
+ Khi Rt R0 c sai s
U
r.R t
U 0 r 2 (R 0 r )
U = U r 0 U r = 0 r U 0
R0
R 0R t + R 0r r 2
R t .R 02
U r 2 (R 0 r )
=
(*)
Sai s tng i : a =
U0
R t .R 02
Ta nhn thy a ph thuc r do tm amax ta xt
2
da
2
r = R
=0 3 0 x= l
dr
3
a = a max
4R 0
R
4
=
Thay gi tr a vo (*) ta c a max =
vi = t gi l h s ti
27 R t 27
R0
I=
32
H Bch Khoa H Ni
Ur
1
2
Rt=
Umax
2/3l
Hnh 1.12
Nh vy do nh hng ca Rt nn c tnh Ur = f(x) khng phi l ng
thng m l cc ng cong c hnh dng ph thuc gi tr ca ti. Do nh
hng Rt cm bin c sai s U. Sai s cng ln khi Rt cng nh v ngc
li.
a
3
2
1
2/3 l
Hnh 1.13
Ngoi 2 nguyn nhn trn cn c nhiu nguyn nhn khc gy sai s cho cm
bin VD : nhit , ma st, in p tip xc
H Bch Khoa H Ni
hx
dx
l
Hnh 1
Do b << hx nn b + hx hx drx = 2h x dx
s
l
ng thi in p Ur bin i mt lng tng ng dUr
34
H Bch Khoa H Ni
U0
2 U 0 .h x w
drx =
dx
R0
R 0ls
R 0 ls dU r
dU
dU
.
hx =
= K. r h x = K. r
2U 0 ..w dx
dx
dx
b. Mc in tr vo cc phn on khc nhau ca cm bin tuyn tnh
- S dng 1 cm bin in tr tuyn tnh v chia n ra lm nhiu on
bng nhau. Ti mi on ta mc song song vi n 1 in tr Rsi c tr s ph
hp sao cho in p ri trn on bng in p chn
dU r =
Rs1
Rs2
U
r
I=
Rsn
r.R si
U
vi R td =
R td
r + R si
i 1
(*)
k =1
R .r 1
Ui
r
= I. si .
= I.
R si
R si + r R si
R si + r
r
)
Vy Ii = I(1
R si + r
Thay Ii vo phng trnh (*) :
Isi =
35
H Bch Khoa H Ni
i 1
i 1
U ri = U k + I(1
).rix = U k + I.K.K i x i = A i + Bi .x i
R si + r
k =1
Ta nhn thy trong 1 phn on th i : Usi =f(xi) c dng ng thng v
nghing vi trc x gc i vi tgi = Bi . Gi tr ca i tu thuc vo Rsi. Do
Usi =f(xi) l mt ng gy khc gm nhiu on thng vi cc gc nghing
khc nhau c ni vi nhau. Nu phi tuyn ho ta s c 1 ng cong lin
tc, sai s cng gim khi phn on cng nhiu.
k =1
Ur
Uri
0
xi
x
Hnh 3
u im :
- Kt cu n gin, chnh xc cao, trng lng v khi lng nh
- C th to c dng in p Ur tu
- c tnh tng i n nh dng cho c ngun 1 chiu v xoay chiu
Nhc im :
- Do c tip xc nn tui th b nh hng
- nhy khng cao
- Tn hao nhit trong qu trnh lm vic
2.Cm bin in tr tip xc
- Cm bin in tr tip xc l cm bin m ng lng u vo l lc
tc ng, cn ng lng u ra l s bin i gi tr ca in tr tip xc
- Cu to : gm nhiu a than c xp chng ln nhau. Mi a c chiu
dy t 1-2 mm , ng knh d = 35 mm. Mt cm bin thng c 1015 a
than
36
H Bch Khoa H Ni
Hnh 1
- c tnh vo ra: Rtx = f(F)
R tx =
K
+ R tx 0
Fm
Fth
Hnh 2
+ c tnh c dng tr (v vt liu a than khng c tnh cht n hi )
+ C sai s, ng thi khi nhit mi trng cng gy sai s cm bin
+ c tnh Rtx = f(F) c dng phi tuyn
- ng dng : dng o p lc v o ti trng hoc c dng trong vic
n nh in p ca my pht in 1 chiu.
- u im : kt n gin, cng sut ln, gi thnh r
- Nhc im : bn khng cao
3.Cm bin in tr bin dng :
- Nguyn l : khi c lc tc ng vo cc vt dn in th kch thc v
cu trc ca chng b bin i, khi in tr s bin i theo.
- Loi cm bin ny thng c dng o cc lc tc ng hoc s
bin i ca cc chi tit my.
37
H Bch Khoa H Ni
Hnh 1
- Nguyn l : lc tc ng F bin i lm cho in tr R bin i nn in
p u ra bin i.
- Vi loi cm bin ny th vic bin i theo chiu di cm bin c tc
dng hn khi bin i tit din. khc phc sai s ca cm bin do nhit
ngi
ta
thng
dng
s
cu
o
.
R=const
R+R
R1
Icb
R1
38
H Bch Khoa H Ni
x()
R, L
x(s)
Hnh 1
39
H Bch Khoa H Ni
I
I = f(s)
I0
s
Hnh 2
L0
L
=
K =
2
0 1 +
0
L0 l gi tr in cm ban u = 0 hoc s0
L L 0
Ks =
=
s s 0
- Nhc im :
+ Dng ti khng i du ( It khng nhy cc tnh)
+ Do nh hng ca lc ht in t tc ng ln phn ng ca cm
bin gy sai s
+ Do nh hng ca dng in I0 nn gy kh khn cho php o hoc
iu khin. khc phc nhc im ny ngi ta s dng cm bin iu
chnh vi sai.
40
H Bch Khoa H Ni
S2
S1
I2
I1
Uv
Phn t t ng
I
I1
It
s/2
41
H Bch Khoa H Ni
-ti s= th It=0.
- Du ca It ph thuc chiu chuyn ng ca np so vi v tr trung gian .
- ln ca It th hin c s chuyn i ca x tng ng .
42
H Bch Khoa H Ni
u1
zt
w
d
x
u2
-tn hiu u vo l cc dch chuyn thng ,
quay hoc o p lc bin dng kch thc .
-tn hiu ra l s bin thin U2 khi S bin
thin t Z1 cng bin i lm U1 cng
bin i dn ti U2 cng bin i .
Z1=jwL1= w1
s
2
U = U1 + U r
Vi
U
U1 =
Z1
Z1 + Z t
.
W .
U 2 = 2 U1
W1
.
T suy ra :
.
V c tnh vo ra Ura=f( ):
43
H Bch Khoa H Ni
- Du U1 khng thay i .
khc phc nhc im ny ngi ta s dng cm bin in cm bin p
kiu vi sai :
u2
w1
u1
W2
1 2
k.u 1
ku 2
u
u1
0
u2
Khi v tr gia (12) th Ur=0
Khi np dch chuyn 1# 2 th Ur # 0
.
cng ln th U1 cng ln .
.
U1
.
U2
.
Z1 i1 W12 .G1 2
=
=
Z 2 i2 W22 .G 2 1
.
U r = k (U1 U1 ) = kU (
G1 G2
) = kU ( 2 1 )
G1 + G2
1 + 2
44
H Bch Khoa H Ni
K=
W2
W1
Suy ra : Ur (21) .
Nhn xt :
nh tnh Ur=f() tuyn tnh
- Trit tiu lc ht in t tc dng ln phn np ng .
- Khi 1=2= th Ur=0 .
- Du ca U2 v ln ph thuc chiu chuyn ng ca np so vi v
trung gian .
b) Cun dy chuyn ng .
u1
u2
w2
w1
H Bch Khoa H Ni
3) cm bin in cm kiu n hi t .
Da vo tnh cht ca vt liu st t khi b mt lc c hc bn ngoi tc ng
th t thm bin thin . l hin tng h n hi t , ngi ta s dng
hin tng ny ch to cm bin in cm n hi t .
- loi ny c s dng o cc ti trng ng hoc tnh hoc o p lc
.
u
u1
+ Loi 1 : khi F bin thin th cng bin thin khi X2 cng bin thin
lm cho dng in cng bin thin .
Xl=WL =W2 ..
s
l
M
I=
U
U
=
s
Xl
W 2 ..
l
s
l
s
l
/ /
=
100
l / l
F / F
46
H Bch Khoa H Ni
s
N
s
- phn loi : c 2 loi .
+ cun dy dch chuyn trong t trng .
+cun dy ng yn , t trng bin thin .
- ng dng :dng lm cm bin o tc chuyn ng ca phn t .
- khi cun dy chuyn ng nn x bin thin t sut in ng cng
bin thin .
E=kBlWv
Suy ra E=S.v
Vi s=kBlW : l nhy
Vi: k :h s t l
B :t cm .
l: Chiu di trung bnh ca mt vng dy
W :s vng dy
V : tc chuyn ng ca cun dy
khi vn tc tng ln th sut n ng cng bin thin qua E xc nh c
vn tc.
- Khi cun dy ng yn : dng o tc quay c dng my o pht
nh sng tc mt chiu hoc xoay chiu.
- Nguyn nhn gy sai s:
+s gi ho ca nam chm vnh cu.
+s bin i in tr cun dy cm bin
5) cm bin in dung.
-nguyn l :Da vo s bin i ca cc thng s cn o v s bin i ca
in dung t in tng ng.
47
H Bch Khoa H Ni
c=
.s
k 4
trong : l h s in mi.
s: din tch ca in cc
:khong cch gia hai cc.
Khi ta bin i mt trong cc thng s trn th c cng bin i tng ng .
+khi bin thin cm bin o chuyn dch thng.
+Khi s bin thin th cm bin o chuyn dch ca gc quay.
+khi bin thin th cm bin o chuyn dch mc cht lng.
R
c=
o ( H h)
2 ln(r n / rt )
c=
h
2 ln(rn / rt )
0 H + ( 0 ) h
2 ln(rn / r t )
nh
H Bch Khoa H Ni
y
ymax
ymin
0 xnh xtd
x
49
H Bch Khoa H Ni
xnh
<1
xtd
1
.xlv > 1
xtd
pdk
ptd
2: Rle in t
-l rle lm vic da trn nguyn l in t .
-l loi c cu to n gin nhng c s dng rng ri nht .
- Cu to : gm 1 NC + thng tip im +h thng phn lc .
-Nguyn l : cho dng in vo cun dy (w) sinh ra mt t thng () sinh
ra mt lc in t Ft> Fph nn RL tc ng .
-Knh=
xnh I nh U nh
=
=
=
xtd I td U td
F nh
Ftd
Inh,Unh ng np bt u m .
50
H Bch Khoa H Ni
Itd,Ut ng no bt u ht .
F td
Fc
0
F nh
- phn loi :
a) theo tnh cht ngun : rle in t xoay chiu
- Rle in xoay chiu :thng c hin tng dnh (khi ngt in cun dy
rle nhng np khng m ) do t d ln ,s nh , c th ln hn phn lc l
xo nh nn chng dnh mun lm gim t d th tng khe h khng s ln
bng cch t trn np mch t m chng dnh .
8
1-mch t
7
1
7-l xo nh
51
H Bch Khoa H Ni
2-cun dy
8- kim iu chnh
3-trc quay.
4- np mch t
5- c chn
6-h thng tip im .
Mch t lm bng thp k thut in ghp nhm gim tn hao
-Np mch t ch Z c cu to bng cc l thp k thut in ghp vi nhau.
c)nguyn l lm vic .
khi cho dng in vo cun dy th trong cun dy to ra mt t thng khi
sinh ra mt lc in t Ft khi i< itd th Fplc >F 4 ng yn nn rle
khng tc ng .
khi i>it th Ft>Fplcz th 4 quay nn 3 cng quay t lm tip im rle dng
nn rle tc ng .
khi i=0 th Ft =0 th Fplz a np rle v v tr ban u .
e) c im :
H khng lm vic mi trng va p rung ng .
H s knh ln ( 0,85)
Lm vic chc chn n nh .
Thi gian tc ng rle nhanh (I=1,2It th t=0,15 s
I=2It th t=0,02 s)
Cng sut tiu th nh c 0,1 w
Gii hn iu chnh dng tc ng ln (14)
iu chnh rle phc tp .
- bin i dng in tc ng thc hin bng hai cch :
+thay i cch u hai cun dy (bin i nhy cc)
+thay i lc cng ca l xo phn lc 7 nh lm vic 8.
Da trn kt cu v nguyn l ny ngi ta ch to rle iu p cc i
dng bo v qu p .Hoc rle iu p cc tiu bo v st p.
RI
RI
td
52
H Bch Khoa H Ni
53
H Bch Khoa H Ni
3
4
5
c) nguyn l :
khi ng , ngt in cun dy rle y l qu trnh qu .
c(t) cm ng F trong ng xut hin ti trong ng .
td (nh )
0 nhod
d
iW
WR l s vng ng tr rng .
R: : n tr ngn mch ca ng .
- bin i thi gian chm ca rle ta phi thc hin bng 2 cch :
+ thay di cng l xo phn lc .
+thay i b dy ca tm m chng dnh .
Thi gian nh chm , thi gian ng chm.
tchm=5s
thi gian chm cu rle b ph thuc vo nhit mi trng c s dao
ng ca a ngun .
4) Rle thi gian thu lc hoc kh nn.
Dng 1 nam chm in v mt h thng thu lc hoc kh nn
4
3
2
1
1-Nam chm in
2-l xo nh
3-xy lanh
54
H Bch Khoa H Ni
4-pittong h 1l
5- tip im
(3-4) h thng thu lc c y du nhn
Khi ng in vo cun dy nam chm in luc pittong 4 chuyn
ng v m chm . khi ngt th ngc li .
- u im :
+ dng vi c ngun 1 chiu v xoay chiu .
+thi gian ng chm v nh chm ln (hng trm giy)
+ tng thi gian chm ca rle c th thc hin bng cch iu chnh
pittng .
-Nhc im : kt cu phc tp do c thm h thng thu lc
3: Rle phn cc
L rle in t c t thng nam chm in vnh cu tc dng ln mch t
do vic ng m np rle ph thuc vo cc tnh ca dng iu khin
trong cun dy rle.
Phn loi : theo kt cu c 3 loi .
+mch t ni tip
+mch t song song
+mch t kiu cu .
a) mch t ni tip
F pl
ld
wld
55
H Bch Khoa H Ni
uld
01
N
s
1 th 0 cng chiu vi k
2 th 0 ngc chiu vi k
np ng v 1 .
56
H Bch Khoa H Ni
3
5
N
12345b.
mch t
Nam chm vnh cu
Tip im.
L xo nh .
Cun dy ng .
phn ng tnh tin
4
3
N
S
i dl
5 : Rle in ng
Nguyn l : da vo lc in ng sinh ra do sinh ra do s tc dng gia t
trng ca dng in ny vi dng in kia v ngc li .
Phn loi :c hai loi .
+Rle in ng khng li st .
57
H Bch Khoa H Ni
Rle in ng c li st.
a) Rle in ng khng li st
w1
w2
a
i
i
w2
2
w1
1
58
H Bch Khoa H Ni
w2
w1
?1
6: Rle cm ng
Nguyn l : da vo s tc ng t thng cun dy phn tnh vi dng cm
n trong phn ng do cun khc to nn .
-phn ng : l vng ngn mch ca ca rle thng c dng hnh a hoc
tr rng c lm bng nhm gm hai loi :
+a quay (loi 1)
+dng tr rng quay (cc quay) (loi 2)
Loi 1 :
-mch t dng
59
H Bch Khoa H Ni
01
26
7
03 10
11
6
8
15
16
14
12
3
1
02
13
5-vt iu chnh
6- tip im
7- thanh truyn .
8- vt iu chnh .
9-trc vt .
10-bnh rng .
11-khung quay
12- Nam chm vnh cu .
60
H Bch Khoa H Ni
13- l xo nh
14-trc quay
15- a cc.
16-vng ngn mch.
- c tnh bo v ca rle .
Tt=f(KI)
KI=
I td
I kd
t
I
II
0
kI
2 tc dng vi Ic1sinh ra sc t ng F2
61
H Bch Khoa H Ni
62
H Bch Khoa H Ni
7: Rle nhit
-l rle m tn hiu u vo l nhit ,tn hiu u ra l s bin i thng s
in hay s bin i trng thi dng m ca rle.
- theo nguyn l b phn cm bin nhit trong rle chia rle thnh cc loi :
+Rle nhit kim loi kp
+Rle nhit cht lng .
+Rle nhit cht kh .
+ Rle nhit ngu nhit
+ Rle nhit nhit in tr .
I)Rle kim loi kp
-Da vo s bin i kch thc kim loi khi nhit tng .
-mt thanh kim loi c hng s gin n nhit 2 , nhit 1 di l1
Khi t nng nhit 2 lm di thm l=l1(2-1)
Nu ta hn ch s gin n ny th thanh kim loi tc dng ln vtcn mt lc
,tc dng lc ny ng m rle.
- Phn loi :
+Rle nhit bo v
+Rle nhit iu chnh nhit .
1)Rle nhit bo v
a) tc dng :
dng bo v qu ti cho thit b in . N thng c lp cng aptomat
v khi ng t .
c) cu to
d) do tn hiu vo l nhit u ra l lc nn s dng phn t nhy cm
nhit l mt tm kim loi kp .gm hai kim loi c khc nhau nn
c ghp cht vi nhau bng phng php cn nng . Tn kim loi c
nh gi l tm b ng .c nh mt u tm kim loi kp v t
nng th tm kim loi kp b un cong v 2 v dch chuyn mt on
f0
f0 =
3
l.
( 1 2 )
4
63
H Bch Khoa H Ni
= 2-1
Nu dng vt cn chn li u t do xc lp lc .
F0 =
3
b.E.
(1 ) 2
l
16
E=
E1 E2
momen n hi trung bnh .
2
t
RLN
bvqn
0 Id0
I td
I dm
64
H Bch Khoa H Ni
c im :
chnh xc cao .
H s thi gian b.
- thng thng mi rle nhit c mt tm kim loi kp v phn t t
nng .Ring rle nhit lp trong aptomat v khi ng t th c hai hoc
ba tm kim loi thp . Mi tm c mc trong mt pha ca mch in
cc tm kim loi kp cng tc ng ln mt h thng truyn ng c
ng m tc ng . Vi rle nhit bo v , sau khi ta ng n khng t
tr v . Mun a rle tr v trng thi ban u ta phi tc ng vo nt
phc hi ca rle v rle nhit thng l tip im thng ng , phi
c nt phc hi m bo an ton cho thit b . Khi cha khc phc
kp s c .
- S (v mt pha , mt tip im ).
1) nt phc hi
2) tip m .
3)
4) Phn t t nng
5) Gi
Khi I=Iqt tm kim loi thp cong nn F0=Fplc rle tc ng tip im rle
m nn rle ngt .
Sau khi khc phc s c xong , mun a rle tr li v tr ban u n nt
phc hi .
Ch : khng nn hn tip im ng trc tip vo tm kim loi kp .
Cch chn rle nhit bo v .
- dng in Im ca rle nhit = Im thit b bo v .
- c tnh bo v rle nhit gn trng vi nh tnh ca ti thit b cn bo
v .
I bng khong (1,21,5) Im thi gian tc ng rle nhit =20 giy .
KI bng tm th thi gian tc ng khong 15 giy .
KI khong (2,53) th thi gian tc ng 30 giy .
lvkhong (90150)0 C .
2) Rle nhit iu chnh nhit .
a) tc dng : dng duy tr nhit thit b mt tr s khng i .
lm c iu ny th rle nhit lm vic c t tr v khi c nhit thit
b t ti nhit tc ng , rle nhit s tc ng v ngt khng cp nng
lng cho thit b lm cho nhit thit b gim n nhit ng th
rle nhit li ng tr li lm cho nhit li tng ln khi nhit bng
nhit tc ng th rle nhit li tc ng do nhit ca thit b c
t ng duy tr quanh gi tr nhit m ta t .
65
H Bch Khoa H Ni
rle bo v
rle iu khin
theo kh nng x l th c hai loi :
Rle c b vi x l .
Rle khng c b vi x l .
Theo i lng vo :
C mt i lng vo l(I,U,)
C nhiu i lng vo .
u im :
+_ tin cy cao .
+ hn ch c s nh hng ca tn hiu nhiu n s lm vic ca rle
.
+cng sut tiu th ca rle nh cho nn iu kin to nhit d dng v
vy cc thng s c tnh ca rle nhit l n nh .
+do khng c chuyn ng c nn thi gian tc ng ca rle nhit
nhanh .
+ chnh xc cao , c th iu chnh t thng s lm vic ca rle st
vi kh nng lm vic ca thit b c bo v .
+Rle s c kch thc trng lng nh rt gn nh .
+ cc thng s bo v v lm vic cu rle c biu th r rng v y
. ng thi n c th ghi nh v lu tr s liu , tnh trng
lm vic ca d liu do thun tin cho ngi s dng .
66
H Bch Khoa H Ni
u
TH tng tvo
Tng
Tn hiu s u
vo
B
bin
i
A/D
RAM
u ra
Interger
PC
67
H Bch Khoa H Ni
--Khi giao din : s dng bn phm hoc nt n ngi s dng rle thao
tc cc vic iu chnh thng s v ni dung chng trnh lm ca rle . y
l ni ni ngi v phng tin trao i thng tin .
- Khi ngun : c nhim v cung cp ngun lm vic cho cc b phn rle
lm vic bnh thng v n nh ngun cp .
Rle dng cc i (digital overloadrelay)
-c cu to trn thng s s dng vi x l v nam chm vnh cu .
Tc dng :
+dng bo v qa dng .
+bo v khng i xng pha (lch pha ).
+bo v mt pha .
+bo v ngc th t pha .
+ bo v kt roto.
-u vo c ba my bin dng ng vi ba pha .
-ch th ca rle :
+tr s dng qu ti cc pha .
+thi gian ct v thi gian tr ca rle .
+nguyn nhn rle tc ng .
-thng s k tht :
+in p ngun cp : 24V,85V,220V,250V,,f=6050 Hz ,AC ,DC.
Imkhong 1600 A
Tip im rle gm :cng tc , in tr khong mt m , dng in nh mc
khong ba ampe.
kod =
68
H Bch Khoa H Ni
+n nh kiu b(2).
Kiu (1): gm mt tng tr tuyn tnh ni vi tng phi tuyn tnh theo mt
s ph hp sao cho in p ra bin i ca n ph thuc vo phn t
phi tuyn .y l b n nh kiu h khng s dng mch phn hi .
Kiu (2) : l n p m in p ra c so snh mt in p chun v cho ra
tn hiu so snh l hiu ca hai in p . tn hiu ny s iu khin b phn
chp hnh ca b n nh iu chnh in p ra t gi tr s cn thit
cho n khi tn hiu so snh bng khng . trong b n p c s dng mch
phn hi .y l b n nh kiu kn .
2: n p st t
1) n p st t .
cu to gm mt cun khng tuyn tnh c ni vi mt cun
khng bo ho , cun khng phi tuyn in p c ly trn cun
khng phi tuyn .
u1
L1
B
B
bh
uv
L2
u2
w1
w1
w2
ur
69
H Bch Khoa H Ni
uv2 uv
uv1
IA
u2
u1 U
IB
Nhn xt :
khi in p vo bin i nhiu ng vi Uv ln th in p ra tng t
ng vi Ur nh . Do in p Ur tng i n nh .
Do cun khng lm vic ch bo ho nn dng khng ti ln
phm vi iu chnh dng in nh .
Uv min phi ln hn in p bo ho cun khng.
Ur ly trn phn t bo ho nn dng sng khng sin . in p ra
nh hn in p vo.
Nn nng cao cht lng n nh in p gim n mc nh nht
ngi ta cun trn li cun tuyn tnh mt cun dy ph hp v u
ngc cc tnh vi cun bo ho .
w1
w2
*
*
*
Ur =U2-Ub = U2
wb
Wb
U1
W1
w1
w1
w2
ur
70
H Bch Khoa H Ni
uv
w1
w2
*
*
*
ur
wb
Uv
C1
C2
Ur
c2 t phi tuyn
c 1 tuyn tnh
dng s sau :
3) n p in tr phi tuyn
Uv
R1
R2
Ur
R1 - in tr nhit (f(t))
4) n p dng n c kh
71
H Bch Khoa H Ni
3: n p kiu b
1) n p st t cng hng c t
- nng cao cht lng n nh v m rng phm vi iu chnh ti ca
n p st t ngi ta mc thm t in song song vi cun khng bo
ho to thnh mch cng hng dng.
u
L1
uv
u
u
L2
uv
L2
u2
L1
IA
IB
I(A)
72
H Bch Khoa H Ni
*
*
w1
L1
C
u2
wloc
uv
2) n p khuych i t .
l n p m nguyn l hot ng lm vic da vo nguyn l khuych i
t .
AT
u2
uv
*
w2*
w cd*
w1*
w' 1*
R cd
R cd
R cd
Ur = (Uv Ukt)KAT
Ukt : in p ri trn khuyt i t .
KAT : h s bin p ca bin p t ngu aptomat.
- Nguyn l : bng cch bin i dng in mt chiu lm cho ng khng
Khuych i t tng ng bin i nn in p ri trn n cng bin i tng
ng lm cho in p ra khng thay i .
Hai cun iu khin W1, W1 u ngc cc tnh cun dy W1 ni in tr phi
tuyn .
in p ra t ng n nh nh mch phn hi phi tuyn nh hnh v :
( I1 ,W1 )
73
H Bch Khoa H Ni
74