EOLA G 2015

An t-Eola g
Leabhar Tuarascla Tionscnaimh

Conas Muid Fin a Chosaint Ghathanna UV

Gaelcholiste Reachrann
Aisling N Laoghaire agus Ailbhe Nic Eoghain.

EOLA G 2015

Nta Trchta

EOLA G 2015

Clr

EOLA G 2015

Achoimre
T an tionscnamh seo bunaithe ar ghathanna UV agus a n-ifeacht. Nuair a bh m ar
laethanta saoire thug m faoi deara an agslacht i bpraghas uachtair grine den fachtir
cosanta grine (FCG) (SPF) canna, ag brath ar bhranda an uachtair.
Bheartaomar ar na ceisteanna seo a fhiosr: An bhfuil an t-ifeacht canna ag branda
uachtair grine nos saoire s at ag branda nos costasa? An dtugann na branda seo an
chosaint a lirtear dinn ar an mbuidal? Cn branda is ifeachta?
Dhromar isteach ar thuismitheoir agus pist mar gurbh iad pist na daoine is goillina
don ghrian agus mar go bhfuil tuismitheoir de shor ag iarraidh airgead a shbhil ach a
bpist a chosaint. Sa tionscnamh seo daimsomar an sl is ifeachta le piste a chosaint n
ngrian agus chuireamar sin i gcomparid le costas na cosanta. Leis an tionscnamh seo t
sil againn le sbhilteacht grine a dhanamh nos fusa do dhaoine, go h-irithe
tuismitheoir.
I dts bire, chuireamar uachtair grine difrila de phraghsanna agsla i gcomparid.
Roghnaomar ceithre bhranda duachtar: dh bhranda costasacha agus dh bhranda saora.
Mar is eol dinn, t uachtair grine de bhranda Tesco, Boots, Superdrug agus a ln eile nach
iad, i bhfad nos saora n branda mar Garnier agus Nivea. An gciallaonn sin go bhfuil siad
nos ifeachta? Baidhm r dtionscnamh seo a fhiosr.
Roghnaomar na branda Garnier, Nivea, Tesco agus Superdrug. Cheannaomar FCG 10, 30
agus 50 de ghach branda (dh bhuidil dag ar an iomln). Dsideamar lampa UV agus
monatir UV chun ifeacht na n-uachtair a fhiosr. Daimsomar lamha UV na huachtair
grine uilig trd an plaisteach a chld le huachtar agus a chur faoin lampa UV leis an
monatir UV faoi.
B an lamh UV is sle an branda is ifeachta. B an lamh UV is airde an branda is laige
thaobh cosanta de. Chuireamar na tortha i gcomparid ansin. Daimsomar an t-uachtar
grine is ifeachta agus fachamar m bh gaol idir ifeacht an uachtair sin agus a chostas.
Chuireamar ifeacht gach uachtar i gcomparid le costas gach uachtar chun a fheiscint m
bh maitheas le huachtar grine costasach a cheannach.

EOLA G 2015

Daimsomar ifeacht ada UV ansin agus chuireamar seo i gcomparid le hifeacht na nuachtair grine. Fuaireamar costais ada UV agsla agus men-chostas culaith UV as sin.
Fuaireamar an costas a bhaineadh le piste den aois 1, 3, 5, n 7 a chosaint le huachtar grine
n le culaith UV.
Rinneamar comparid costais ansin do shaoire 7, 10 agus 14 l. Chuireamar costais na saoire
ag baint side as uachtar grine amhin i comparid le costas na saoire ag baint side as
culaith UV araon le huachtar grine. Le seo, daimsomar an sl is saora chun piste a
chosaint n ngrian: le huachtar grine n le hada UV. Chuireamar na tortha seo i
gcomparid leis na tortha ifeachtachta ansin, agus daimsomar an sl is saoire agus is
ifeachta chun piste a chosaint ghathanna UV.
In ifeachtacht agus costais na n-uachtair, chonaiceamar go raibh Nivea an branda uachtair
grine is costasa, ach gurb an branda is ifeachta chomh maith. Bh Garnier mar an dara
bhranda is costasa, le hathraitheacht i dtaobh ifeachtacht. Bh s mar an tr bhranda is
ifeachta. Bh Superdrug mar an dara bhranda is ifeachta agus an dara bhranda is saora. Ar
dheireadh, bh branda uachtair grine Tesco mar an branda is laige thaobh cosanta de, ach
gurb an branda is saora le ceannach.
T roinnt branda m-threorach thaobh cosanta de agus is cir aire a thabhairt agus uachtar
grine roghn agat. Nl na branda is costasa mar na branda is sbhilte i gcna.
Daimsomar sa turgnamh seo go bhfuil ada UV nos ifeachta n uachtar grine, mar nach
ligeann ada UV le gath UV ar bith dul trd. Rinneamar an tstil seo ar an mbranda adaigh
UV, Mothercare. T ada UV nos costasa go gearr-tarmach thaobh cosanta piste de.

Mholfainn do thuismitheoir ada UV agus uachtar grine a sid chun a bpiste a chosaint
in ionad uachtar grine amhin. Ta ada UV nos saora go fad-tarmach, nos sbhilte agus
t an t-eolas a thugtar nos cruinne.

Ramhr

EOLA G 2015

T sil againn nos m bime a chur ar thbhacht sbhltacht grine leis an dtionscnamh seo.
Ba mhaith linn daoine a chur ar an eolas maidir le hifeacht na grine, gathanna UV agus na
cinelacha galair craicinn at ag bagairt orthu d bharr. Leis an tionscnamh seo t sil againn
le sbhltacht grine a dhanamh nos fusa do dhaoine, go hirithe tuismitheoir, agus
sbhltacht grine a fhiosr agus a spreagadh. Shleamar go gcuirfeadh nos m daoine suim
sa tionscnamh ms rud gurb fhidir leo costas na cosanta seo a sli. Bheartaomar ar
chostas na n-uachtair grine agus na hada UV a fhiosr d bharr. Sa sl seo beidh
tuismitheoir balta a bpaist a chosaint go hifeachtach ghathanna UV, ach ar chostas
rasnta.
Rinneamar taighde ar ghathanna UV chun tuiscint a fhil ar ifeacht na gathanna agus na
gathanna agsla (UVA, UVB, UVC). Scaoileann an grian le dh chinel ghath, gathanna
ultravialait A agus gathanna ultravialait B. T gathanna UVC chomh maith at anchontirteach, ach danann an t-atmaisfar scagadh ar ghathanna UVC roimh gur fidir leo
dromchla an domhain a shroicheadh. T radaocht UV pirteach den speictream
leictreamaighnadach a shroicheann an domhan n grian. T tonnfhaid nos giorra ag
radaocht UV n mar at ag gnth-sholas agus t s dofheicthe don tsil de bharr seo. Glaotar
UVA, UVB n UVC ar na tonnfhaid seo. T UVA an tonnfhad is faide ag 320-400
nanaimadair (nm, billin de mhadar). T UVA roinnte ansin i nd raon tonn, UVA I, a
thomhaiseann 340-400 nanaimadair agus UVA II a shneann 320-340 nanaimadair. T
raon 290-320 nm ag UVB. Bonn UVC site isteach ag an sraith zn le raon nos giorra fi,
agus n shroicheann s an domhan.Briseann UVA agus UVB trd an atmaisfar faraor agus
bonn rl ln-aimseartha acu in aos craicinn neamhaib, damiste sile agus ailse craicinn.
Cuireann siad an cras imdhonachta faoi chois chomh maith, ag laghd do chumas chun iad
seo agus tinnis eile a throid. Tr dhamiste a dhanamh do DNA ceallach an chraicinn,
cruthaonn radaocht iomarcach sochin giniteach a chisonn ailse craicinn. Ta radaocht
UV an chis is m le hailse craicinn neamh-mheileanma. Faigheann nos mo n miliin
daoine an t-ailse seo gach bliain. Creideann an-chuid saineola chomh maith go bhfuil
tionchar lidir ag radaocht UV, go hirithe i measc daoine le craiceann mothlach, i
meileanma, an ailse craicinn is marfa at ann, ag mar nos m n 8,000 daoine i Meirice
gach bliain. (1,2)
Rinneamar taighde ar ada UV chun br an fachtir cosanta a aimsi (fachtir cosanta
ultravialait). Is ard is ciall le FCU (UPF) n Fachtir Cosanta Ultravialait (Ultraviolet
Protection Factor), agus cuireann s in il dinn an mid de radaocht UV na grine a
ionsitear. Mar shampla, ligeadh fabraic le FCU 50, 1/50 de ghathanna UV na grine dul

EOLA G 2015

trd. I dtarma eile, cuireann s bac le 49/50 n 98% de ghathanna UV. Ciallaonn seo go
ndanfaidh an fhabraic laghd mr ar nochtadh do chraiceann do radaocht UV, mar nach
scaoilfidh s ach le 2% de ghathanna UV.
Airtear FCU ag sid an chothromid seo:
FCU =

(UPF =

Is MD an mion-dileog iritimeach (minimal erythemal dose), n cinnocht cumhacht

radaochta at ag teastil chun an chad deargadh craicinn sofheicthe a thirgeadh tar is
22 2 uaireanta de nochtadh leannach. T tagairt danta do na grdaithe FCU agsla thos:
Raon FCU

Catagir Cosanta

Seoladh UV-R
ifeachtach (%)

Grd FCU

15-24

Go Maith

6.7-4.2

15, 20

25-39

An-Mhaith

4.1-2.6

25, 30, 35

40-50+

Ar Fheabhas

Nos l n 2.5

40, 45, 50, 50+

Is fidir le hada do chraiceann a chosaint ghathanna damisteacha UV, ach n dhantar

gach cinel adaigh mar an gcanna. Braitheann righneas an fh, mechan, pirilacht, cinel
sntha, dath agus an mid craiceann a chldatear ar ifeachtacht cosanta an adaigh. Nuair a
bhuaileann radaocht ultravialait an t-bhar teicstleach, cisonn s le idirghnomhaochta
agsla, ag brath ar an bhar agus a choinnollacha. T fachtir cosanta nos airde ag fabraic
fite n cniotilte cosanta grine i gcomparid le fabraic traidisinta. T s intuigthe go
bhfuil tionchar dearfach ag an bhfachtir cosanta ar chosaint i gcoinne gathanna UV. Toisc
seo t taighdeoir tar is anails chlchimni a chur i gcrch agus t s aimsithe acu go
bhfuil comhifeacht dearfach de chomhghaolmhaireacht idir fhachtir cosanta fabraic agus a
ghrd FCU. Is cinntitheach promhil de fhachtir cosanta paraimadar dants fabraic.
Go hiondil, t fachtir cosanta nos airde ag fabraic fite n mar at ag fabraic cniotilte,
mar gheall ar mhinicocht an chrosfh sntha. T pireanna idir shnithe nos m i bhfabraic
cniotilte n mar at i bhfabraic fite. T an-chuid adaigh samhraidh danta suas dfhabraic
le struchtir oscailte, ag a bhfuil fachtir cosanta an-seal. Daimsigh eola teicstleach n
Astril, Palithorpe, go dtirgeann ard i mais in aghaidh an aonad le hard i bhfachtir

EOLA G 2015

cosanta agus ard i FCU, faide is go bhfuil paraimadar dants agus dants snithn an
fhabraic coinnithe. T na pireanna idir shntha nos l, agus cuirtear bac le nos m
radaocht de bharr. Tann solas tr na pireanna amhin. T seoladh ultravialait bainteach le
poirilacht an fhabraic de bharr seo. Is cothromid seo don fhabraic idalach :
FCU=
D bhr sin, is 100 an FCU fideartha is airde, nuair at an phoirilacht cothrom le 1%. Sa
chs go bhfuil poirilacht de 25% ag fabraic tana agus trdhearcadh (mar chads, soda,
olann), is 4 an FCU is airde le bheith ag sil le. Le haghaidh fabraic fite le dromchla
cordaithe (poplin) le poirilacht 1%, is 100 an FCU is airde le bheith ag sil le. T s ar
chumas crocha tirime poirilacht an fhabraic idalach a athr, ach nl sntha trdhearcadh
n teimhneach i gcoinne radaocht ultravialait agus t FCU fabraic i gcna nos l n FCU
an fhabraic idalach d bhr sin.
Poirilacht agus Uasmhid FCU Teoiriciil :
Poirilacht %

Uasmhid FCU Teoiriciil

10

10

20

50

100

Ardaonn an luach FCU le hard i ndls agus tis fabraic, agus braitheann s ar phoirilacht
an fhabraic chomh maith.(3,4)

Rinneamar turgnaimh chun ifeachtacht na n-uachtair grine a thomhais. Dsideamar

suomh idirlne(5) chun muid a threor inr dturgnaimh agsla.
Rinneamar suirbh ar lne chun costais uachtair grine agsla a aimsi.(6,7,8) Fuaireamar
men-chostas gach branda duachtar i gcomhair gach fachtir cosanta grine (FCG).
Rinneamar cairteacha amach de na tortha.

EOLA G 2015

www.skincancer.org
leabhar eolaochta Chemistry Live a scrobhadh ag Declan Kennedy
3
http://benthamopen.com/totextilej/articles/V003/14TOTEXTILEJ.pdf
4
www.coolibar.com
5
www.sciencebuddies.org
6
Tesco.ie
7
Superdrug.com
8
Boots.ie
www.stevespanglerscience.com
2