N a ma

; M e di M ua ma r

Nim

; 13 51 00 42
PAP E R M ATA K U LI A H E TI K A
ETI K A AL -G H A ZA LI D A N E TI K A MI S K AWAI H

E ti k a Al- G h a za l i
a . R iw a ya t H id up Al - G h az a l i
A l- G ha z a li , al ga z e l , l en gk a pn ya Abu H a mi d M u ha m ma d
i bn M uh a mma d ib n M u ha mma d Al- T hu s i Al - G ha za l i , l ah i r d i
T hu s , d ek a t M a s ya d, K h ur as a n, ta hu n 4 50 H /1 05 8 M , da r i
a ya h s e or an g p en en un w oo l ( g haz z a l ) s e hi ng ga d i j ul uk i A lG h az al i 1 . P e nd id ik a n aw al n ya di Thu s , la lu d i J urj an , da la m
b id an g h uk u m ( fi q ih ) d ib aw ah bi mb i ng a n Abu N as r Al- I s ma il i
( 10 15 -1 08 5 M ). P ad a us ia 20 t a hu n, ia pe rgi k e N is ab ur un tu k
me n d al a mi f iq i h d an t eo l og i pa da S l -uw ai n i ( 10 28 -1 08 5 M )
ya n g k e mud i an me nj ad i a s i s t en gu ru n ya s a mp a i s an g gu ru
w af at . Yan g p er lu d ic a t a t, Al - J u aw a i ni a da l ah t ok oh ya n g
me mp un ya i

p er an

p en t in g

da l a m

me mf i ls af a tk a n

te o lo gi

A s y a r i ya h . M en ur ut Taj u dd in Al - S ub ki (w. 1 37 9 M ) , AlJ u aw ai n i i ni l a h ya n g me ng e na l ka n l og i ka Al - G ha z al i pa da

f il s a f at t e r mas uk l og ik a d an fi l s a fa t a la m l ew a t di s i pl i n
t eo l og i .
S el a in me nd a l a mi fi qi h d an te o lo gi , d i N is a bu r, Al - G ha z al i
j u ga be l aj ar da n me l ak uk a n pr ak t ik t as aw uf di bi mb in g Abu Al i
A l- F a r mad z i ( w. 1 08 4 M ), t ok oh s uf i a s a l Thu s , mu r id Al 1 D r. H .A . K hu do ri S ol eh , M .A g . F I LS A FAT IS LA M ; d ar i k la s i k
h in gg a k on te mpo r e r. h l m 1 33 -1 34 .

Q u s ya i r i ( 98 6- 10 72 M ) . H a n ya s aj a, m e nu ru t O s ma n B ak a r,
p ad a s aa t p er t a ma in i, Al - G ha z al i da ri al a m at as . Ia j u ga
me mp e l aj a r i d ok tr in - do kt ri n Ta li mi ya h h in gg a Al- M us t ad zh i r
me n j a di kh al i f ah (1 09 4- 1118 M ) .
P ad a 10 91 M , Al- G h az a l i di un da ng

o le h N i dh a m Al-

M u lk (1 06 3- 10 91 M ) , w a zi r d ar i S ul t an M a li k S ya h I (1 07 21 09 2 M ) un tu k me nj ad i gu ru be s a r di N i dh mi ya h , Ba gh da d.
U n da ng na da n p en gh or ma t a n ya n g di be r ik a n p ih ak pe ng ua s a
k ep ad a Al- G ha za l i i n i, me nu ru t O s ma n B ak a r, di s e ba bk an
p en gu as a da ri

k al a ng an B an i S a lj uk (1 03 7- 119 4 M ) te rs eb u t

s ec ar a k be t ul a n s a ma- s a ma b er ma z ha b S ya f i I (7 67 -8 20 M )
d al a m f iq i h da n As ya r i (8 74 -9 36 M ) d al a m t e ol og i , d is a mp in g
a da n ya

t uj u an - tuj ua n

po li t is

d ar i

pi ha k

pe ng ua s a ,

de mi

me n gu ku hk a n ke du du ka nn ya 2 . N a mun , le pa s da ri i tu s e mua ,
s el a ma

di

Ba gh da d

i ni

Al - G ha z al i

be rh as i l

me n un t as ka n

k aj i a nn ya te n ta ng t eo lo g i, fi ls af a t, ta l i mi ya h, da n t as aw uf .
M as a - mas a d i B ag hd ad m e ru pa k an p ri od e pe nu l is an pa l in g
p ro du kt if . Aka n t e ta p i, di s is i l ai n, pe rk en a l an n ya de ng an
e mp a t a li r an i ni t er n ya t a j us t ru me n ye b ab ka n Al - G ha z a li
me n g al a mi

kr is is

ep is t e mo lo g i

ya n g

ke mud i an

me ma ks a

me n gu nd ur k an d ir i da ri j ab at an n ya , la l u me ng as in gk a n di ri
d an me l ak uk an pe ng e mb a ra a n s e l a ma 10 t ah un , d i mu la i ke
D a mas ku s , Yure s a l e m, me kk ah , k e mb a li ke D a ma s k us , d an
t er a kh ir ke Ba gh da d.
S et e la h
l a ma
d al a m
me n ya k in k an

d ir in ya

pe ng as in g an
ba hw a

k au m

s p ir i tu a l,
s uf il a h

s ee t el a h

or an g

ya n g

me n e mp uh j al an k ep ad a Tuha n s ec ar a b en ar d an la ng s u ng ,
d an s e t el a h me ra s a me n c ap a i t in gk a t te r t in gg i da l a m re al i t as
2 Ib id , h l m, 1 35 .

s p ir i tu a l , Al- G ha za l i mu l a i me r en un gk an d ek as i mo ra l d an
r el i g iu s pa da ko mu ni t as ka u m mus l i mi n s aa t it u. Be rs a ma an
d en ga n it u, F ak hr Al - M ul k, p en gu as a K hu ra s a n (1 09 5- 1113
M ) , me mi n ta me ng a j a r di N is ab u r, t ah un 110 5. N a mun , d i
N is a bu r i ni Al - G ha z al i ti d ak la ma, ha n ya s ek it a r 5 t ah un ,
k ar en a pa da ta hu n 1110 M i a k e mb a li ke Th us .
D i Thu s , Al- G ha za l i me n di r ik an m a dr as ah d an s e bu ah
k ha na qa h (b ia r a s uf i) b ag i pa ra s u fi . D i s i ni i a me ng ha b is ka n
s is a h du pn ya s e ba ga i p en ga j a r a ga ma da n gu ru s uf i di s a mp i ng
me n c ur ah k an di ri da l a m pe n in gk a ta n s pi ri t ua l . Al - G h az a l i
me n i ng ga l pa da ha ri Ah ad , 1 8 D es e mb er 1111 M , di Th us ,
p ad a us i a 5 3 ta hu n 3 .
b . E t ik a Al- G ha za l i 4 .
M en ur ut ka la ng a n

As y a r i ya h ,

ma kn a

e t ik a

mur n i

b er s i fa t s ub ye kt i f, bi s a m e mp un ya i ma k na ap ab i l a a da s ub ye k
(A l la h) . S a tu - s a tu n ya tuj ua n be rt i nd ak mo r a l ad a la h un tu k
me ma t uh i Al l a h. B ag i me re k a, ma k n a mor a l i ta s ha n ya bi s a
d ip ah a mi a pa b il a ma mp u be rt i nd ak s e la r as d en ga n k eh en da k
d an

pe ri nt a h

All a h.

S e da ng ka n

k al an g an

M uta z i la h

b er pe nd a pa t ba hw a s e mu a p er in t ah Al l ah be na r a da n ya , d an
s if at

b en ar n ya

t er p is ah

da r i

pe ri nt a h

Al l ah .

Dia

me me r in t ah k an ki t a u nt uk me l a k uk an s es ua tu ya n g be na r
l an t ar a n me ma ng be na r a da n ya , b er da s a rk an la nd a s a n- l an da s a n
o b ye k t if ,

b uk an

p ad a

p er i nt a h

Al l a h.

Al la h

t i da k

d ap a t

me n un u t k it a un tu k me l a ku ka n s es u a tu ya n g b en ar ka re n a
3 Ib id , h l m. 1 36 .
4 D i a ks es 2 4 N ov e mb er 20 14 p uk ul 0 1. 00 WIB .
h tt p : // a l c a ye t . bl og s p ot . co m/2 01 2 /0 2 /e t ik a - i ma m- a l - gh az a li s el a ya n g - pa nd an g. ht ml

a tu r an - at ur an mo r al i t as b uk an l ah ha - ha l ya n g be ra d a d i ba w a h
k en da l i- N ya .
A l- G ha z a li
mo r a l.

Ia

me ng hu bu ng k an

m e n ya r a nk an

k eb ah a gi a an

s eb ag a i

w a h yu

k ep ad a

k it a

pe mb er i a n

de ng an
un tu k

an ug er ah

ti nd a ka n

me ma n d an g
Tuh an .

Ia

me n g an gg ap ke ut a ma an - ke ut a ma a n d en ga n p er to l on ga n Tuh an
a da l ah

s e bu ah

ke ni s c a ya a n

da l a m

ke u ta ma an

j iw a.

J ad i,

d en ga n me n e ra pk a n i s t i la h k eu t a ma a n k ep ad a p er to l on ga n
Tuh an ,

Al- G h az a l i

be r ma ks ud

me ng hu bu ng k an

k eu t a ma an

d en ga n Tuha n. Tida k ad a ke ut a ma a n la i n ya n g da pa t d ic a pa i
t an p a pe rt o lo ng an Tuh an . B ah ka n, Al- G h az a l i me n eg as ka n
b ah w a t a np a p er to l on ga n Tuh an , us ah a ma n us ia s e nd ir i da la m
me n c ar i

ke ut a ma a n

s ia - s i a,

d an

da pa t

m e mb a w a

ke pa da

s es u at u ya n g s al ah da n do s a .
M en ur ut al - G ha z l ak hl a k a da l ah ke ad a an ba t in ya n g
me n j a di s u mb e r la h ir n ya s ua t u pe rb ua t an d i m a na p er bu a ta n
i tu l a hi r s e ca r a s po nt an , mu da h, t an p a me ng h it un g un tu ng
r ug i. O r an g ya n g be ra kh l ak b ai k, k e ti k a me nj u mp a i o ra ng la i n
ya n g p er lu di to l on g ma k a i a s ec ar a s po nt an me n ol on gn ya
t an p a s e mp a t m e mi k i rk an re s i ko . D e mi k i an j ug a or an g ya n g
b er ak h la k bu ru k s ec ar a s p on ta n me l ak uk a n kej ah a ta n be g it u
p el u an g t er bu ka .
E t ik a at au

ak hl a k

me n ur u t

p an da ng an

al - G h az a l i

b uk an l ah pe ng et a hu an ( ma r if a h) te nt a ng ba ik da n j a ha t a t au
k e ma ua n

(q ud ra h)

u nt uk

ba i k

da n

b ur uk ,

b uk an

p ul a

p en ga ma la n ( fi il ) ya n g b ai k d an j el ek , me l a i nk an s u at u
k ea d aa n j iw a ya n g ma n t ap . M en ur ut al - G ha z al i w a ta k ma n us i a
p ad a

da s a rn ya

me mp er bu ru k

a da
itu

d al a m
a da l ah

ke ad a an

s ei mb a ng

li ng ku ng a n

d an

d an

ya n g

p en di d ik a n.

K eb ai k an - ke ba ik a n da n k eb ur uk an - ke bu ru ka n i tu t er c an tu m
d al a m s ya r i ah da n p en ge t ah u an ak hl ak .

E ti k a M i s k aw aih
a . R iw a ya t H id up M is k aw ai h 5
I bn M is k aw ai h a da l a h Ab Al i Ah ma d b in M uh a mma d
b in Ya qu b b in M is k aw ai h. I a la h ir d i R a yy di d ek at k ot a
Teh er an p ad a ta hu n 32 0 H /9 32 M d an w a fa t pa da us i a la nj ut di
Is fa ha n pa da t a ng ga l 9 S ha fa r 42 1 H /1 6 P eb ru ar i 10 30 M . Ib nu
M is k aw ai h hi du p pa da ma s a pe me r in t a ha n di na s t i B uw a ih i
( 32 0- 45 0 H / 93 2- 10 62 M ) ya n g s eb ag ia n b es ar pe mu ka n ya
b er ma z h ab S yi a h.
I bn M is k aw ai h m e mi l i k i k ea h li a n d al a m b er ba g ai bi da ng
i l mu .

Ia

d ik en a l

s e ba ga i

s ej ar aw an

b es ar

ya n g

me l e b ih i

p en da hu l un ya , a t- T ha b ar i (w. 3 10 H /9 23 M ). J u ga d ik e na l
s eb ag a i do kt e r, pe n ya i r d an ah l i ba ha s a . K e ah l ia nn ya it u
d ib uk t ik a n d en ga n k ar ya tu l is n ya be ru pa 41 b ua h b uk u da n
a rt i ke l da l a m bi d an g t er t en t u n a mun s e la lu be rk a i ta n d en ga n
f il s a f at ak h la k.
D ar i s eg i la t ar b e la k an g pe nd id ik a nn ya t i da k di j u mp a i
d at a s ej a ra h ya n g ri nc i . N a mun d ij u mp a i k et er a ng an , ba hw a ia
me mp e l aj a r i s ej a ra h da ri Abu Ba ka r Ah ma d b in K a mi l a lQ ad li ,

me mp e l aj ar i

f il s a fa t

da ri

Ib nu

a l- A kh ma r

d an

me mp e l aj a r i ki mi a d ar i Ab u Tha yyi b . D a l a m b id an g pe ke rj aa n,
t er c a ta t

b ah w a

pe ke rj aa n

ut a ma

Ib nu

M is ka w a ih

a da l ah

b en da h ar aw an , s e kr et ar i s , pu s t ak aw an d an p en di d ik a na k pa ra
5 D i ak s e s pa da 24 N o ve mb e r 2 01 4 pu ku l 01 .3 5 WI B
h tt p : // w i r ah ad i ku s u ma ye s . b lo gs po t. c o m/ 20 12 / 02 /n or ma l- 0 -f al s e f al s e - fa ls e- i n- x -n on e- a r.h t ml

p e muk a

di na s t i

Buw ai h i.

D is a mp in g

a kr ab

de ng an

pa ra

p en gu as a, ia j ug a ba n ya k be rgau l de ng an pa ra il mua n s ep er t i
A b u H a yya n at - Tauh id i, Yah ya ib n A d i d an Ib nu S in a.
I bn M is ka w a ih s el a in d ik en a l s e ba ga i b ap ak e t ik a Is la m,
M is k aw ai h j ug a di ke na l s eb ag a i s eo ra ng g ur u k et i ga ( al
M u `a l l i m a l Tsal i ts ), s et e la h a l F ar ab i , ya n g di ge l ar s e ba ga i
g ur u k ed ua ( al M u` al l i m al Tsan i) . S e da ng ka n ya n g di pa nd a ng
s eb ag a i

g ur u

pe rt a ma

(a l

M u` al l i m

al

Aww a l)

ad a la h

A r is to t e le s .
A d ap un s it ua s i s o s i a l po li t ik p ad a ma s a I bn M i s k aw a i h.
I bn

M is k aw ai h

r an gk a ia n

h id up

ke kh i l af ah a n

pa da

ma s a

Aba s i ya h

D i na s t i
ya n g

B uw ai hi
s it ua s i

da r i
s os i a l

p ol i t ik n ya t erga mb ar s e ba ga i b er ik u t. P a da pe ri od e 9 45 -9 67 M
me r up a ka n ma s a k ej a ya a n d an ke ma p an an . D ar i t ah un 96 71 01 2 te rj ad i ma s a s ta gn as i d an ke fa ku ma n ka re na ad an ya
p er eb u ta n k ek ua s a a n s e s a ma ke l ua rga. D a la m pe ri od e 10 12 1 05 5 M D in as t i Buw ai h i me ma s u k i fa s e ke mun du ra n da n
k eh a cu ra n.
S ed an gk an s i tu as i p er ke mba ng a n i l mu pe ng e ta hu a n p ad a
ma s a Ib n M is k aw ai h ya i t u D in as ti B uw ai h i s eb ag a i ra ng ka i an
d ar i

k ek hi l a fa h an

Aba s i ya h

me nc ur a hk an

pe rh a t ia n

b es ar

t er h ad ap i l mu p en ge t ah u an d an ke s u s as t er a an . P a da ma s a i ni
mu n cu l il muw an - il muw an bes ar s e pe rt i Is t ak h ar i ; a hl i il mu
b u mi, N a s aw i ; a hl i ma t e ma t ik a , Al- F ar ab i (w. 95 0 M ) , Ib n
S in a (w. 10 37 M ), Al - F a rgha ni Ab d al - Ra h ma n a l- S hu ffi (w.
9 86 M ) , Ab u a l- A la al - M a a rr i (w. 1 05 7 M ) da n ke l o mpo k
I hkw an al - S h af a
b . E t ik a M is ka w a ih
I bn u M is k aw ai h di k en a l s e ba ga i ba pa k et i k a Is l a m.
M en ur ut n ya ;

 P en ge rt i an Ak hl a k ( kh ul uq )
M en ur ut I bn u M is k aw ai h,

a kh l ak

me r up ak a n

b en tu k j a mak da ri kh ul uq , b er ar t i k ea da a n j i w a ya n g
me n g aj ak

a t au

me nd or on g

s es e or an g

u nt uk

me l a ku k an pe rb ua t an - pe rb ua t an ta np a di fi k ir ka n d an
d ip er h i tu ng ka n

s eb el u mn ya .

H al

ya n g

s en ad a

di

k e muk a ka n ol eh Ari s t o te l es b ah w a w a ta k s es eo ra ng
s an ga t mu n gk in da pa t be ru ba h.
D en ga n k a ta l a in a kh l ak a da l ah k ea da a an j iw a
ya n g

me nd or on g

ti mbu ln ya

pe rb ua t an - pe rb ua t an

s ec ar a s po nt an . S ik ap j iw a at a u k ea da a n j iw a s ep er t i
i ni t e rb ag i me n j a di d ua ; ad a ya n g b er as al d ar i w a ta k
( ba w a an ) a t au fi tr ah s ej ak ke ci l da n ad a p ul a ya n g
b er as a l d ar i k eb ia s a a n l a ti h an .
M en ga w a l i p e mba h as an te nt a ng ak hl a k i ni , I bn
M is k aw ai h

me mb ah as

a ta u

me mb e r i

be be r ap a

p er in s i p d as ar te nt a ng ak hl a k, ya k n i:
- Tuj u an i l mu ak hl a k ad a la h me mb a w a ma n us i a
k ep ad a k es e mpu rn a an . K es e mpu rn a an ma n us i a
-

t er l e t ak pa da pe mi k ir a n d an a ma l pe rb ua t a n.
K el e za t an i nd er a w i h an ya s es u ai d en ga n he w a n
t id a k de ng an ma n us i a. B ag i ma nu s i a ke l e za t an
a ka l i

a da l a h

ya n g

le b ih

s es ua i

d en ga n

ma r t ab a t n ya s eb ag a i ma n us ia
A n ak - an ak ha ru s di di k s es u ai de ng an ak h la k
ya n g

mu l ia ,

di s e s u ai k an

d en ga n

re nc an a n ya

d en ga n ur ut an d a ya - d a ya ya n g mu l a - mu la l a hi r
p ad an ya
J iw a (A l N a fs )
M e mpe rb i nc a ng ka n
s eb ag a i ma na

d ef in i s i

a kh l ak ,

mo r a l

a kh l ak

ya n g

a ta u

e t ik a

d ik e mu k ak an

s eb el u mn ya , s a ng at t er k a it d en ga n j iw a. M e nu ru t Ib n
M is k aw ai h j iw a ad al a h j au ha r ro ha ni ya n g k ek a l da n
t id a k h an cu r d en ga n s eb ab k e ma t i an j as a d.
M en ur ut Ib n M is ka w a ih pe nc i pt a an ya n g te r ti ng g i
a da l ah ak a l s ed an gk an ya n g t er e nd ah ad a l ah ma t er i .
A k a l da n j iw a me r up ak a n s eb ab a da n ya a la m ma t e r i
( bu mi ), s e da ng ka n b u mi me ru pa k an s e ba b ad an ya
t ub uh

ma nu s i a.

P a da

di ri

ma nu s i a

te rd a pa t

j iw a

b er fi k ir ya n g h ak i ka t n ya ad a la h ak a l ya n g b er as al
d ar i p an c ar an Tuha n.
D a ya b er na fs u da n

b er an i

b er as al

d ar i

u ns u r

ma t e r i, s ed an gk an d a ya be rf ik i r be ra s a l da ri r uh
Tuh an ya n g t id a k ak an me n ga l a mi ke ha nc ur a n. L eb i h
l an j u t Ib nu M is ka w a ih b er pe nd a pa t b ah w a hu bu ng an
j iw a

a l- b ah i mi yya h / a l- s ya h w i yya h

(d a ya

be rn af s u )

d an j iw a al - gh ad ab i yya h / ls - s a bu i yya h (d a ya b er an i)
d en ga n j a s a d pa da ha ki k a tn ya s a ma de ng an hu bu ng an
s al in g me mp e ng ar uh i . K u at at a u l e ma hn ya , s e ha t a ta u
s ak it n ya

t ub uh

be rp en g ar uh

t er h ad ap

k ua t

at a u

l e ma hn ya d an s ak i t a ta u s eh at n ya ke du a ma c a m j iw a
t er s e bu t . O le h ka re n a i tu , k ed ua ma c a m j i w a i n i,
d al a m me l a ks an ak a n fu ngs in ya t id a k ak an s e mp ur n a
k al a u t id a k me n gg un ak a n a la t be nd aw i a t au al a t
b ad an i ya n g t er d ap a t da l a m t ub uh ma n us i a. J ad i
ma n us i a te rd i ri d ar i du a uns ur j as ad da n ru ha ni ya n g
a nt a ra s a tu s a ma la i nn ya s a li ng be rh ub un ga n.
D al a m ha l j iw a ma n us i a, ya n g m e mi l i k i ti g a da ya
I bn M is ka w a ih m e mi l i k i pe nd ap a t ya n g s a ma de ng an
P la to da n Ar i s t ot e l es . D e mi k i an pu la me ng en a i te or i
J al an Teng ah ( al - w a s a th ), Ib n M is ka w a ih be rp en d ap a t

s a ma d en ga n P la to da n Ar i s t ot e l es ya n g d al a m b ah as a
I ng gr is di ke n al d en ga n is t il a h Th e D ok tr in o f The
M ea n a ta u The G ol de n. H a n ya s aj a d al a m p e ma pa r an
k ee mpa t p ok ok ke ut a ma a n i tu I bn M is ka w a ih l eb i h
b an ya k

d ip en g ar uh i

o l eh

Ari s t o te l e s .

P er be da an

me n c ol ok a n ta r a Ib n M is k aw ai h de ng an Ar i s t ot e l es
t er l e t ak

k et ik a

me mp er o l eh
me n ye b ut

me mb i ca r ak an

pos is i
ak a l

t en ga h.

l a nd as an

u nt uk

Ar is to t e le s

h an ya

s ed an gk an

me n ye r t ak an s ya r ia t di da la mn ya .
K eu ta ma an (A l F a di l ah )
I bn M is ka w a ih m e nd as ar ka n
mo r a ln ya

pa da

po s i s i

al

Ib n

M is ka w a ih

t eo ri

k eu t a ma a n

Was a th

(p er t en ga h an ).

D o kt r in j al an in i s eb en ar n ya s ud ah di ke na l k an ol eh
f il os uf

s eb el u mn ya ,

A r is to t e le s

da n

M is k aw ai h

s ec ar a

s e pe rt i

f i lo s u f
u mu m

Muslim

M e nc i us ,
Al

me mb e r ik a n

P al to ,

K i nd i.

I bn

p en ge rt i an

p er te ng a ha n (j al an te ng a h) te rs eb u t a nt ar a la i n
d en ga n b er ke s i n a mbu ng a n, mod e ra t , h ar mo n i, ut a ma ,
mu l i a , at au p os is i e kt r e m ke le b ih an d an e ks tr e m
k ek ur an g an mas i ng - mas i ng j iw a ma nu s i a .
M en ur ut n ya , s e ti a p s if at ke ut a ma a n me mi l i l ik i du a
e ks tr e m k ek ur an ga n, ya n g te ng ah ad a l ah te rp uj i da n
ya n g eks tr e m ad a la h t er c el a . P os is i t en g ah ya n g
d i ma ks ud ka na a da l ah s ua tu s ta nd ar a t au p er in s i p
u mu m ya n g b er l ak u b ag i ma n us ia . P os i s i te ng a h ya n g
s eb en ar n ya

ad a l ah

s a tu ,

ya k n i

ke ut a ma an

ya n g

d is eb ut ga ri s l ur us . P ok ok s if at ke u ta ma an it u t er b ag i
me n j a di e mp a t, ya i t u h ik mah (k eb ij ak s a na a n) , ` Iffah

( ke s u ci a n) , S yaj a` ah ( ke be r an i an ), ` ad a la h (k ea d i la n) ,
s ed an gk an ya n g j el ek a da d el a pa n. R in c ia nn ya ad a la h
n ek ad ,

pe ng e cu t,

r ak us ,

d in gi n

ha t i,

k el a nc a ra n,

k ed un gu an , a ni a ya , d an te ra n i a ya .
I bn M is ka w a ih m e ng ak u i ba hw a p os i s i t en g ah
s if at n ya re la t i f. M a ka a l at ya n g me nj ad i u ku ra n u nt uk
me mp er o l ah s i ka p te ng a h i ni ad a la h a ka l da n aj ar an
a ga ma.

D o kt ir n j a la n t e ng ah

in i d ap a t d ip ah a mi

s eb ag a i do kt ri n ya n g me n ga nd un g ar t i di na mis d an
f le ks ib e l. J ad i de ng an d ok tr in j al an t en ga h ma n us ia
t id a k a ka n k eh i la ng a n a ra h d al a m k on di s i ap ap un .