INTERNACIONALNI UNIVERZITET TRAVNIK

SAOBRAAJNI FAKULTET

ZAVRNI RAD
Tema:Pravni,ekonomski,saobraajni aspekti u
drumskom saobraaju.

Mentor: Prof. dr.sc Ibrahim Jusufrani

Student: Edo Begi
Broj indeksa: S-52-I/1
Travnik,septembar,2014
SADRAJ:

1. Uvod

2. Uvodna razmatranja o drumskom saobraaju

2.2. Specifina obiljeja drumskog sabraaja...........................................4

3. Prednosti i nedostaci drumskog saobraaja...........................................6
4. Ekonomski aspekti saobraaja................................................................7
4.1. Ekonomski aspekti nelegalnog cestovnog prevoza roba i usluga.....9
4.2. Saobraaj kao proizvoljna djelatnost ...............................................10
4.3. inioci-elementi saobraajne prizvodnje .........................................14
4.4. Rezultati saobraajne proizvodnje.....................................................15
4.5. Naturalna i robna saobraajna proizvodnja.....................................17
5. Pravni aspekti drumskog saobraaja....................................................19
5.1. Zakon o prevozu drumskog saobraaja.............................................19
6. Zakljuak.................................................................................................32
7. Literatura................................................................................................35

1. UVOD:

Za temu zavrnog rada u dogovoru sa mentorom,gdin-om Jusufraniem,sam

odabrao to blie i preciznije pojasniti pravne,ekonomske i saobraajne
aspekte u drumskom saobraaju.
Kroz rad u govoriti o samim obiljejima drumskog
saobraaja,negovoj vanosti kao i prednostima i nedostacima
istog.
Taker,kroz rad u se dotai ekonomskih aspekata nelegalnog cestovnog
prevoza roba i usluga.
Koji su rezultati saobraajne proizvodnje,a i pravnih aspekata vezanih za
drumski saobraaj te nekoliko zakona koji su vezani sa saobraaj i koji ga
odreuju.
Izbor vida transporta poiva na vrednovanju konkurentskih prednosti kojima ti
vidovi raspolau, a koji polaze od ekonomsko-eksploatacionih karakteristika:
transportne sposobnosti, brzine, pouzdanosti (urednosti i tanosti), bezbjednosti
i elastinosti prevoza, kao i kotanja (trokovima) prevoznih usluga,zbog toga
smatram da je veoma vano biti upoznat sa karakteristikama drumskog
saobraaja.

2.UVODNA RAZMATRANJA O DRUMSKOM SAOBRAAJU

2.1. SPECIFINA OBILJEJA DRUMSKOG SAOBRAAJA
Javni drumski saobraaj u BiH zauzimao je sve do 1991. godine znaajniju
ulogu svojim ueem u ukupnom obimu prevoza putnika i roba i ostvarenom
transportnom radu, i slino procesu koji se deavao u nizu zemalja, poinje da
poveava uee u ukupnom radu, da bi ubrzo preuzeo vodeu ulogu. U istom
periodu dolazi do opadanja obima prevoza i ostvarenog transportnog rada na
eljeznici, koja time gubi vodeu poziciju meu vidovima javnog saobraaja.
Razlog vanredno brzog razvoja drumskog saobraaja treba traiti iskljuivo u
njegovim neospornim tehnolokim preimustvima kao savremenom vidu
transporta, a takoe i u naglom jaanju domae proizvodnje automobila. U
periodu od 1965. pa za narednih 25 godina, broj motornih vozila u naoj zemlji
toliko se poveao da smo sa mjesta najnerazvijene zemlje u Evropi, po stepenu
motorizacije, uspjeli da se svrstamo meu zemlje sa srednje razvijenom
motorizacijom. Porast broja motornih vozila uslovio je gradnju novih i
modernizaciju postojeih puteva i gradnju, to je osnovni preduslov za dalje
jaanje drumskog saobraaja.
Opte uzevi, unapreenje transporta znai smanjenje transportnih trokova, ili
vea brzina transporta, ili poboljanje u prirodi, kvalitetu ili sigurnosti
transportnih usluga, to se ve zajedno,moe izraziti veom efikasnou
transporta.
S istorijske take gledita, smanjenje transportnih trokova imalo je, vjerovatno,
najvei znaaj. Svakako je i stalno poveanje brzine transporta od velike
vanosti. Vazduni saobraaj u ovome prednjai, to ima znaajne ekonomske
posljedice.
Efekat stalnog unapreenja i usavravanja drumskog saobraaja, u ekonomskom
pogledu, bio je slijedei:
- da pospijei razmjenu dobara,
- da doprinese stabilizaciji i izjednaenju cijena,
- da proiri teritoriju za snabdijevanje odreenih trita i time valorizuje
zemljite,
- da utie na smanjenje cijene dobara efikasnim transportom,
- da obezbijedi teritorijalnu podjelu rada,
- da podstie poveanje proizvodnje,
- da smanjuje cijene dobara, dajui mogunost veoj konkurenciji,
- da omogui koncentraciju stanovnitva (urbanizaciju),
- da oivljava prirodne proizvodne centre itd.
Efikasan drumski saobraaj doprinosi takoe:

- da se iskoriste prirodne ljepote, istorijske i druge znamenitosti, kao i bogatstva

zemlje s ciljem razvijanja domaeg i inostranog turizma,
- da se to bre postigne prevazilaenje kulturnoprosvjetne zaostalosti
pojedinih krajeva,
- da se podigne opti ivotni standard itd.
injenica je da efikasnost drumskog saobraaja daje mjerilo za stepen
privrednog i kulturnog razvoja jedne zemlje.

3.Prednosti i nedostaci drumskog saobraja

Izbor vida transporta poiva na vrednovanju konkurentskih prednosti kojima ti
vidovi raspolau, a koji polaze od ekonomsko-eksploatacionih karakteristika:
transportne sposobnosti, brzine, pouzdanosti (urednosti i tanosti), bezbjednosti
i elastinosti prevoza, kao i kotanja (trokovima) prevoznih usluga.
Drumski saobraaj glavnu konkurentsku prednost zasniva na visokoj elastinosti
prevoza.Ta elastinost poiva na velikoj gustini saobraajne mree (10-ak puta
veoj od eljeznice) i relativno malim eksploatacionim jedinicama. Sa malim
transportnim jedinicama i velikom gustinom saobraajne mree, ovaj vid
transporta moe da obezbijedi prevoze raznolikih koliina roba na veliki
broj odredita, odnosno prevoz od vrata do vrata na svim kontinentalnim
relacijama. Odlikuje ga i visoka fleksibilnost u pogledu vremena prevoza, jer su
njegove transportne jedinice u tehnolokom pogledu samostalne i ne zahtijevaju
posebne procedure u organizaciji proizvodnje prevoznih usluga.
Na naprijed istaknutom, drumski saobraaj zasniva i obezbjeuje vee
komercijalne brzine prevoza.Ovaj vid transporta odlikuju i relativno dobra
pouzdanost, urednost i tanost, iako je ona manja u odnosu na eljeznicu. Bitne
prednosti su mu i relativno mala ulaganja u nabavku prevoznih kapaciteta, koja
su dostupna i malim firmama, tako da veliki broj firmi moe da posjeduje
sopstveni vozni park.
Nedostaci drumskog saobraaja su niska bezbjednost, velika energetska
potronja po jedinici prevoza i visoki eksterni-ekoloki trokovi, zbog
zagaivanja ivotne sredine. Osim toga, nedostatak mu je i mala transportna
sposobnost njegovih transportnih jedinica, to se dobrim dijelom moe otkloniti
poveavanjem njihovog broja.
U pogledu trokova, drumski saobraaj ima manje terminalne trokove od
eljeznice, ali i znaajno vee operativne trokove koji nastaju na prevoznom
putu. Iz tih razloga trokovno-cjenovna konkurentnost ovog vida transporta
dolazi do posebnog izraaja kod prevoza na kratke udaljenosti.
Ona se odrava i kod prevoza do udaljenosti od oko 200 km, da bi se kod duih
prevoza umanjivala, a kod prevoza na velike udaljenosti ovaj vid postaje
izraeno cjenovno nekonkurentan. Meutim, drumski prevoz obezbjeuje i
ponekad i kod prevoza na vee udaljenosti zato to na njima nema mogunosti
korienja racionalnijih vidova, ili zato to na tim relacijama prevozi relativno
male koliine roba.

4.Ekonomski aspekti saobraaja

Razvijen i efikasan saobraaj je u osnovi efikasne ekonomije:
-vie od 4,5% zaposlenih u EU (vie od 10 miliona ljudi)
-4,6% u BDP-u u EU
-10-15% u cijeni gotovog proizvoda
-zastoji na putevima kotaju oko 1% BDP
-13,2% budeta svakog domainstva
Ekonomski uticaj transporta:
-Direktan je rezultat promjene pristupanosi (dostupnosti), omoguava
zapoljavanje, ostvarivanje dodatne vrijednosti, poveanje trita, utede
vremena i smanjenje trokova
-Indirektan je efekat tzv. ekonomskog multiplikatora gdje cijena robe i
usluga opada, a njihov broj i razliitost rastu.
-Efekat ekonomskog multiplikatoara
em = 1/1 t
gdje je: em ekonomski multiplikator
t potronja u odnosu na zaradu
Primjer: Ako potroa potroi 0,8 od svakog evra nove zarade ekonomski
multiplikator je :
em = 1/1-0,8 = 1/0,2 = 5
T
D
Z
P
r
ioaba
r
r
a
o
n
ld
e
s
je
p
k

o
o
a
t
d
n
r
a
n
t
t
e
n
r
p
a
r
a
-

in

k
p
o
o
o
u
r
p
r
n
t
t
a
u
r
ia
n

d
i
n
s
a

h
o
n
s
t
jki
a
t
t
a
s
p
t

i
v
n
o
s
t
i

Da li se svako transportovanje moe smatrati saobraajem (u drutveno

ekonomskom smislu) ?
Transportovanje moe biti dvojako:
Moe se vriti u okviru procesa proizvodnje (interni ili unutranji ili
fabriki transport)
Moe se vriti u okviru saobraajnog procesa (samostalna privredna
djelatnost)
Transport je samostalna privredna djelatnost koja se bavi prenosom
materijalnih dobara, ljudi i vijesti sa jednog na drugo mjesto, a u cilju
omoguavanja prometa roba i zadovoljenje drutvenih potreba u prevozu
kao i meusobne razmjene misli ljudi .

4.1.EKONOMSKI ASPEKTI NELEGALNOG CESTOVNOG

PREVOZA ROBA I USLUGA
Nakon 1998. godine biljei se obim opadanja prevoza i putnika i robe za oko
15%.To je rezultiralo smanjenjem finansijskog poslovanja i broja uposlenih u
preduzeima koja se bave ovom djelatnosti. Prevoznici ne istrauju potrebe
trita, ne potuju zahtjeve i potrebe stanovnitva, drava nije sistematski uredila
organizaciju prevoza. Linije se odobravaju po neloginim uvjetima, nedostaju
adekvatna pravila ponaanja trita.
Iskoritenost autobuskih mjesta iznosi svega 40 %, dok na nekim linijama ne
prelazi ni 15%. Prije uvoenja novih autobuskih linija neophodno je utvrditi sve
relevantne karakteristike potreba putnika, a najvanije su: intenzitet, vremenske
neravnomjernosti, te svrha putovanja.
Da bi se onemoguilo dalje obavljanje djelatnosti saobraaja nelegalnim
prevoznicima, potrebna je vea angaovanost svih segmenata i nivoa dravne
strukture i nadlenih ministarstava uz podrku prevoznika, te uz adekvatnu
primjenu i promjenu zakonske regulative.
Uz to prisutna je neadekvatna liberaliz acija prevoza, jer se pojavilo niz malih
privatnih, i uglavnom nelegalnih prevoznika. Konkurencija je zaotrena do
najvieg stepena. A trite prevoza putnika i robe je potpuno nesreeno.
Kada se govori o prevozu putnika, moe se rei da zakoni na dravnom,
entitetskom i regionalnom nivou nisu usklaeni i esto su u koliziji. Rezultat
toga je haos na saobraajnom tritu, to potie nelegalnu utakmicu, a posljedice
snosi javno i druga po zakonu ustrojena preduzea koja su ovlatena da
obavljaju ovaj vid prevoza. Tome treba dodati i nesreeno stanje u taksi prevozu
koji je veoma predimenzioniran u odnosu na stvarne potrebe, a sa neraealno
niskim cijenama ine nelojalnu konkurenciju javnom prevozu, tako da se moe
rei da je javni prevoz u BiH danas u dubokoj krizi i da je upitno i njegovo dalje
opstajanje ukoliko se adekvatno zakonom ne regulie ova oblast. Mnoge linije u
gradskom prevozu se daju u koncesiji esto pod neloginim uslovima i bez
odgovarajuih pravila, a uslovi se kreiraju od sluaja do sluaja.
Za odrivi razvitak drumskog transporta neophodno je poeti od vlasti i nauke.
Da bi se stanje prevazilo, potrebno je urediti dugoronu strategiju razvoja
drumskog transporta, kako bi se izbjeglo stihijsko odvijanje. Uz to, treba
sankcionisati nelojalnu konkurenciju i neispunjavanje obaveza preuzetih
licencom. Uz to, javni drumski prevoz ukoliko treba da bude odriv, mora se
racionalizirati i restrukturirati u cjelini i pojedinano. Potrebno je uskladiti
organizaciju i obim prevoza sa novim oblikom prevoznih potreba privrede i
stanovnitva. Tome treba da doprinese i zakonska politika koja uz pomo struke
i nauke moe dati osnove funkcionisanja drumskog transporta na nivou cijele
drave, entiteta, kantona, regije i optine. Ovo zbog toga to se u BiH moe
oekivati relativno bri razvoj ove grane.
Posebno se to oekuje nakon provedene privatizacije, kao i razvoja privrede, to
e dovesti do poveanja robe i putnika u prevozu i porast drutvenog standarda

stanovnitva. Ovom razvoju potrebna je i pomo drave kako bi tempo rasta

kapaciteta realizovao i izmijenio postojeu sliku razvijenosti ove grane po
pojedinim vrstama prevoza i po pojedinim regionima u BiH.
4.2 .Saobraaj kao proizvodna djelatnost
Ekonomska teorija polazi od stanovita, da je saobraaj jedna od osnovnih
oblasti materijalne proizvodnje ( etvrta oblast) jer: "Osim ekstraktivne
industrije, poljoprivrede i industrije postoji jo i etvrta oblast materijalne
proizvodnje, koja takoe, prolazi kroz razliite stupnjeve zanatskog,
manufakturnog i mehanikog rada to je transportna industrija (Lokomotions
industrie) bilo da transportuje ljude ili robu". Analizirajui proces drutvene
reprodukcije, Marks je na sledei nain naao mjesto i znaaj prometa u tom
procesu. Cirkulisanje, tj.stvarni promet robe u prostoru svodi se na transport
robe. Transportna industrija sainjava s jedne strane samostalnu oblast
proizvodnje i stoga posebno podruje za plasiranje proizvodnog kapitala. S
druge strane , ona se oblikuje time to se pojavljuje kao produenje procesa
proizvodnje koji se vri u okviru prometnog procesa i za prometni proces
Prije nego se detaljnije razradi uloga i znaaj saobraaja u procesu drutvene
reprodukcije ukazat e se na znaaj trita u procesu reprodukcije: na njemu se
nabavljaju inputi, i prodaju outputi: to je mjesto razmjene dobara, a ona se moe
simboliki predstaviti Marxovom relacijom procesa reprodukcije prelaz iz
novca u robu i obrnuto (KRUNO KRETANJE KAPITALA ) kroz 3 osnovna
oblika: novac, proizvodnja, roba.
N-R-Re-R1-N1
Novac je univerzalna roba; moe se u razmjeni mijenjati za bilo koju robu i kao
takav je pogodno mjerilo za analize ekonomskih procesa. Koliina novca koja
odslikava trinu vrijednost neke robe jest cijena te robe.
Tenja svih kapitalista usmjerena je na to da se dijelovi kapitala to krae
zadravaju u pojedinim njegovim oblicima (roba, novac,...) jer od brzine
njihovog kretanja zavisi kolika e biti masa vika vrijednosti. Bre kretanje
kapitala poveava masu vika vrijednosti, a sporije je smanjuje.
Uslov racionalnosti procesa reprodukcije:
N1 N (koliina novodobivenog novca mora biti vea za vrijednost uloenog
kreativnog rada ljudi u procesu reprodukcije). Ukoliko je N1=N, radi se o
prostoj reprodukciji, tanije o stagnaciji. Mjesto saobraaja, s obzirom da on
povezuje proizvodnju i potronju, jasno je odreeno u
ciklusu drutvene reprodukcije i. U tom ciklusu, gdje se saobraaj javlja vie
puta, uvjek je mogue odrediti od kog momenta poinje proces transporta i gdje
se on i kada zavrava.
To je oigledno iz krunog kretanja kapitala: promet proizvodnja promet. U
prvoj fazi se za novac obezbeuju sredstva za proizvodnju (sredstva za rad i
predmeti rada) i radna snaga, sa kojima se, u drugoj fazi, proizvode novi

proizvodi vee upotrebne vrednosti. Trea faza je preobraaj novostvorene

upotrebne vrijednosti u uveani novani iznos koji
omoguava sledei ciklus drutvene reprodukcije.
Drutvena podjela rada i ciklus drutvene reprodukcije od saobraaja zahtjevaju
njegovo neprekidno prilagoavanje sve intenzivnijim i izotrenijim zahtjevima
trita transportnih usluga. Ove zahtjeve, meutim, saobraajna proizvodnja
moe ispuniti samo uz primjenu savremene tehnike, tehnologije i organizacije.
Proces proizvodnje, prema ekonomskoj teoriji, zavren je tek onda kada
proizvodi dospiju u sferu potronje. Najvei broj proizvoda ipak nema isto
mjesto proizvodnje i potronje, to znai da se proizvodnja i potronja, kako
prostorno tako i vremenski , ne podudaraju.
Dakle, da bi proizvodi dospjeli u sveru potronje, potrebno je da tamo budu
premjeteni, odnosno transportovani. Na taj nain definiemo i saobraajnu
proizvodnju, kao vrstu proizvodnje u kojoj se upotrebne vrijednosti korisnosti
dobijaju promjenom mjesta.
To jest ljudska djelatnost koja mjenja mjesta neemu ili nekome jeste
saobraajna djalatnost. Pored promjene mjesta stvarima, saobraajna djelatnost
mjenja mjesto i ljudima. Ta promjena mjesta je uslovljena potrebom za radom,
uenjem, radi zadovoljavanja linih potreba u domenu ishrane, kulure,
turizma ...Ova promjena mjesta ljudi, koje obavlja saobraajna djelatnost takoe,
su proizvodnog karaktera. Saobraajna djelatnost obuhvata i prenoenje vjesti,
poruka ili raznih drugih saoptenja, izmeu prostorno udaljenih ljudi i sl.
Proizvodnju , najjednostavnije , definiemo kao proces u kome se predmeti
mjenjaju da bi bili osposobljrni za zadovoljavanje neke ljudske potrebe u linoj,
zajedikoj ili proizvodnoj potronji. Kako promjene mogu biti raznovrsne, zato
se mogu razlikovati i razne vrste proizvodnje.
Takoe, bez obzira na nekoliko hiljada raznovrsnih promjena koje je potrebno
uraditi kako , bi se, recimo dobio sloeni tehniki proizvod - se sve promjene
svode na nekoliko osnovnih vrsta: fizikih, hemijskih ili biolokih promjena
oblika, strukture ili mjesta.
Savremena nauka definie saobraajnu djelatnost kao proizvodnu djelatnost a
saobraaj kao vrstu proizvodnje koja stvara odreene upotrebne vrijednosti,
odnosno rezultate koji imaju sposobnost zadovoljavanja potreba pojedinaca ili
drutveno-ekonomskih zajednica.
Proizvodnja koja stvara upotrebnu vrijednost promjenom mjesta jeste
saobraajna proizvodnja , za razliku od drugih vrsta proizvodnje kod kojih se
rezultati dobijaju mijenjanjem oblika ili strukture. Ljudska djelatnost koja
mjenja mjesto neemu ili nekome jeste saobraajna djelatnost.

Potreba za ovakvom vrstom proizvodnje postoji iz sledeih razloga:

U mnogim proizvodnim procesima nije mogue da se sve promjene oblika i
strukture obave na istom mjestu. Poslije jedne promjene oblika ili strukture
predmeti se prenose na neko drugo mjesto, gdje se vre neke promjene oblika ili
strukture itd.
U mnogim sluajevima rezultati rada dobijeni kroz promjene oblika ili
strukture ne mogu se koristiti na mjestu na kome su izvrene ove promjene. A
ako se ne mogu koristiti oni i nemaju upotrebnu vrijednost. To znai da proces
njihove proizvodnje nije zavren. Zavrna promjena na tim predmetima jeste
promjena mjesta, tj. premjetanje predmeta sa mjesta promjene oblika ili
strukture na mjesto potronje. Oigledno da se promjene mjesta predmeta mogu
vriti prije promjena oblika ili strukture, izmeu dvije promjene oblika ili
strukture i poslije promjene oblika ili strukture. Ali, u svakom od ovih sluajeva,
promjena mjesta ima isti proizvodni karakter, jer su sve ove promjene sastavni
dio produetak procesa materijalne proizvodnje.
Odnosno, proces proizvodnje , kako je prethodno naglaen, zavren je tek onda
kada proizvodi dospiju u sferu potronje. Najvei broj proizvoda ipak nema isto
mjesto proizvodnje i potronje, to znai da se proizvodnja i potronja, kako
prostorno tako i vremenski , ne podudaraju. Dakle, da bi proizvodi dospjeli u
sveru potronje, potrebno je da tamo budu premjeteni, odnosno transportovani.
Na taj nain definiemo i saobraajnu proizvodnju, kao vrstu proizvodnje u
kojoj se upotrebne vrijednosti korisnosti dobijaju promjenom mjesta. To jest
ljudska djelatnost koja mjenja mjesta neemu ili nekome jeste saobraajna
djalatnost.
Saobraajna proizvodnja je proizvodnja koja stvara
upotrebne vrijednosti promjenom mjesta ljudima,
teretu i porukama u definisanom vremenu .

Pored promjene mjesta stvarima (predmetima), saobraajna djelatnost mjenja

mjesto i ljudima. Da bi se na nekom mjestu mogla obaviti proizvodnja, pored
toga to na to mjesto treba dovijesti predmete rada (sirovine i sl.) i orua za rad
(maine, alate i sl.), tu treba dovesti i ljude radnike, proizvoae, zaposlene...

Prije nego to se zaposleni ponu prevoziti na mjesto proizvodnje, odakle e se

poslije rada vraati kui da se odmore i osposobe za dalju proizvodnju moraju
se najprije osposobiti za posao koji e obavljati, odnosno za ivot u datim
drutvenim okvirima. Znai, moraju se prevesti u kolu gdje e stei znanja,
potrebna za budui rad i budui ivot u ljudskoj zajednici. Zadovoljavanje
mnogih potreba ljudi takoe, e zahtjevati da se oni prevezu na mjesto na kome
e zadovoljiti tu potrebu:do stana, do restorana, do pozorita ili bioskopa, do
mjesta odmora, oporavka itd.
Takoe, i promjene mjesta ljudi, koje obavlja saobraajna djelatnost, takoe su
proizvodnog karaktera. Proizvodni karakter ima i prevoz putnika kada se vri
zbog proizvodnje (na radno mjesto), i kada se vri zbog pripreme za proizvodnju
i ivot (u kolu, fakultet i sl), i kada se vri zbog nabavke dobara za potronju (u
trgovinu), i kada se vri zbog potronje (na mjesto podmirenja potreba). To znai
da se svrsishodna djelatnost u saobraaju sastoji u realizaciji kretanja putovanja bez obzira na motive tog putovanja.
Saobraajna djelatnost obuhvata i prenoenje vijesti, poruka ili raznih drugih
saoptenja ili informacija u najirem smilsu, izmeu prostorno udaljenih ljudi,
kako u procesu proizvodnje ili u vezi sa proizvodnjom tako i prilikom raspodele
stvorenih vrijednosti, prilikom razmene dobara ili u potronji, a i u svim drugim
oblicima drutvenog ili privatnog ivota ljudi.

Samostalnost saobraaja kao samostalne privredne djelatnosti se ogleda u

angaovanju posebne organizacije, sredstava i radne snage za izvrenje procesa
transportovanja. Osim toga, saobraaj se u okviru drutvene podjele rada jasno
razgraniava sa ostalim privrednim djelatnostima - mogue je tano utvrditi od
kog momenta nastaje proces transportovanja i gdje se on zavrava.

4.3 inioci elementi saobraajne proizvodnje

Kao i svaka druga, saobraajna proizvodnja ima svoje osnovne inioce
proizvodnje ili svoje proste elemente procesa rada.
1. Prvi elemenat je svrsishodna djelatnost, tj. sam rad, odnosno ljudi sa svojim
proizvodnim (radnim) iskustvom i sa svojim radnim navikama. To je rad ljudi
koji obavljaju saobraajnu djelatnost: vozaa, pilota, motorista, kapetana
brodova, mainovoa, telefonista, dizaliara, skladitara, tehniara, inenjera i
mnogih drugih radnika koji rade u saobraajnim prijeduzeima ili kao
samostalni prevoznici za sopstvene potrebe ili za druge.Tom prilikom odreene
koliine robe ili odreeni broj putnika, prevoze se na zahtjevano rastojanje, tj.
ostvaruje se tzv. transportni rad.
2. Drugi elemenat su sredstva za rad, odnosno sredstva kojima se ljudi slue u
obavljanju saobraajne djelatnosti. Sredstva za rad u saobraaju su tehniki
veoma razvijena. U osnovna sredstva spadaju vozni odnosno plovni park. U
irem smislu u sredstva za rad spadaju i sredstva i ureaji koji predstavljaju
objektivne uslove za izvrenje procesa rada a to je sva saobraajna
infrastruktura: putevi, kanali, eleznike pruge, zatim postrojenja, ureaji i
zgrade itd.
3. Trei elemenat su predmeti rada, tj. objekti prevoza i prenosa, odnosno ono
emu se mjenja mjesto, ono to se prevozi ili prenosi. Predmeti rada saobraajne
proizvodnje mogu biti razne stvari, materijalna dobra koja se kao sirovine ili
polufabrikati prevoze na dalju preradu, gotovi proizvodi (koji se prevoze do
potroaa, orua za rad i oprema koja se prevozi na mjesto njihovog korienja
itd. Predmeti rada saobraajne proizvodnje mogu biti i ljudi, putnici koji se
prijevoze radi zadovoljavanja njihovih linih ili drutvenih potreba: na rad, u
kolu, u pozorite, u posjetu prijatelju, na izlet u prirodu, na ljetovanje itd.
Predmeti rada saobraajne proizvodnje mogu biti i informacije, poruke, vijesti,
saoptenja koja se prenose radi zadovoljenja njihovih linih, poslovnih ili
drutvenih potreba.
Upravo ovaj elemenat sutinski najvie razlikuje saobraajnu proizvodnju u
odnosu na druge vrste proizvodnje.

 Prvo, pored materijalnih dobara koja se mogu javiti kao predmet ili kao
rezultat rada u svim drugim oblastima proizvodnje uzetim zajedno u
saobraajnoj proizvodnji predmet rada jesu i ljudi i informacije,
poruke(saoptenja).
Drugo, na predmetu rada u saobraaju ne vre se (ne smeju se vriti) nikakve
materijalne promjene sem promjena u prostoru.
4.4 Rezultat saobraajne proizvodnje

Upotrebnu vrijednost proizvoda rezultat proizvodnje ini sposobnost toga

proizvoda da zadovolji neku potrebu ljudi. Pri tome je bitna upravo ta
sposobnost, a ne materijalni oblik "opipljivost" ili "neopipljivost" proizvoda, jer
za razliku od ostalih proizvodnih djelatnosti, rezultat rada u procesu saobraajne
proizvodnje nije opipiljivi, materijalizovan gotov proizvod, ve korisni uinak u
vidu obavljene prevozne usluge. Ovaj korisni uinak se moe utroiti samo za
vrijeme procesa proizvodnje. injenica da je u saobraaju potpuno
sinhronizovan proces proizvodnje i potronje ima poseban znaaj za formiranje
cijena prevoznih usluga. Transportna usluga se ne moe akumulirati, skladititi
pa prodavati poslije zavrenog procesa prevoza.
Rezultat saobraajne proizvodnje je korisni uinak-prevozna usluga koja se
moe kvantitativno izraziti kao proizvod teine robe i daljine prevoza, odnosno
broja putnika i daljine prevoza.

Jedinice za mjerenje obima prevoza u saobraaju su neto tonski i putniki

kilometri. Ovim jedinicama mjerimo koristan uinak, odnosno ono to saobraaj
prua privredi odnosno korisnicima transporta. Da bi saobraajno preduzee
moglo da proizvede odreenu koliinu prevoznih usluga (neto rada), ono mora
izvriti znatno veu koliinu bruto rada (u koji ulazi i sopstvena teina
voznog/plovnog parka).
Diferenciranje obima proizvodnje i obima rada u saobraaju je jedna od
njegovih znaajnih specifinosti od ije veliine zavisi veliina trokova. U
literaturi se ponekad mogu nai i neka pogrena tumaenja rezultata saobraajne
proizvodnje. Nesporazumi nastaju iz dva razloga: prvo, iz injenice da je, po
svome obliku i strukturi, predmet rada saobraaja jednak i prije i poslije
prevoenja; i drugo, iz injenice da saobraajna preduzea, po pravilu, ne
prodaju "prevezeni predmet" nego sam prevoz. Naime, tano je da se prevozom

ne mjenjaju ni oblik ni struktura predmeta koji se prevozi. Ali to nikako ne znai

da saobraaj "ne vri fizike promjene" na predmetu svoga rada. Moe li biti
ita"fizikije" od kretanja, premetanja, prevoenja. Prevoz je svakako fizika
pojava a prevoenjem se vri fizika promjena. Promjena mjesta je sama po sebi
i materijalna promjena. Prijevozom se mjenja i kvalitet prevezenih predmeta.
Ako, a drugaije ne moemo, pod kvalitetom podrazumevamo, pored drugih
odlika, i mjesto u prostoru, onda je promjena mjesta i promjena kvaliteta. Jer,
ugalj u jami moe imati isti oblik, istu strukturu, istu kalorinu vrijednost itd.
kao i ugalj pred kotlarnicom ali ne i istu sposobnost zadovoljavanja ljudskih
potreba, pa prema tome ni isti kvalitet.
Prema tome saobraajna proizvodnja promjena mjesta, prevoz jest fizika,
jeste materijalna i jeste kvalitativna promjena predmeta prevoenja. Drugi razlog
koji takoe moe dovesti do pogrenih shvatanja rezultata saobraajne
proizvodnje proizilazi iz injenice da saobraajna preduzea, po pravilu, prodaju
sam proces proizvodnje (prevoz) a ne rezultat te proizvodnje (stvar, putnika,
vijest).
Da li e neki proizvoa, u robnoj proizvodnji, izai na trite sa samom
proizvodnjom ili sa njenim rezultatima ne zavisi od vrste proizvodnje (kovanje,
ivenje, presovanje, prevoenje ili neto peto) nego zavisi od odnosa toga
proizvoaa prema predmetima njegovog rada da li jesu ili nijesu njegova
svojina. Naime, ako jedan kroja kupi tof i od njega napravi odijelo, prodae
muteriji odijelo (rezultat proizvodnje); ali ako isti kroja saije isto takvo
odijelo od materijala koji mu je donijela muterija on ne moe prodati rezultat
proizvodnje (odijelo) nego samo proces proizvodnje (ivenje).
Slinih primjera moemo nai mnogo: mlinar koji samelje tue ito moe
prodati samo meljavu a ne brano kao rezultat proizvodnje; mostogradnja
prodaje montau mosta, a ne most; graevinari (po pravilu) ne prodaju izgraene
zgrade (po projektu, od materijala i na zemljitu invijestitora) nego samo
graenje; itd. Kako ni saobraajna preduzea ne kupuju niti mogu "kupiti" svoje
putnike niti poruke koje prenose a, po pravilu, ne kupuju ni teret koji prevoze,
ne mogu ni prodati rezultat proizvodnje prevezenog putnika, vijest ili teret,
nego prodaju sam proces proizvodnje prevoz.
U izuzetnim sluajevima, u kojima saobraajno preduzee prevozi svoj teret
onda e i prodati prevezeni teret a ne prevoz. Na primjer: Bagersko-brodarsko
preduzee utovaruje pijesak i ljunak sa obala (ili dna) rijeke u sopstvene
teretnjake, prevozi do deponija, pretovaruje u sopstvene kamione i kupcima
prodaje prevezeni pijesak i ljunak (a ne prevoz pijeska i ljunka). Po ovom

principu posluje samo mali broj saobraajnih preduzea te se stvarno radi samo
o izuzetku. Ali, izuzetku koji je dovoljan dokaz da saobraaj ne prodaje proces
prevoenja zato to obavlja saobraajnu proizvodnju ne zato to mjenja mjesto
a ne oblik ili strukturu nego zato to ovu promjenu vri na predmetima rada
koji nijesu njegova svojina.

4.5 Naturalna i robna saobraajna proizvodnja

Kao i svaka druga, i saobraajna proizvodnja moe biti naturalna i robna. Svoje
potrebe za kretanjem ovjek moe da zadovolji tako to e sam obaviti prevoz.
Svojim sopstvenim biciklom ili putnikim automobilom prevee sebe, svoju
porodicu ili neko dobro koje mu je potrebno za potronju. Takav prevoz ima sve
karakteristike naturalne proizvodnje.
Potrebe u prevozu mogu se podmiriti i kupovinom prevoza na tritu. Preduzea
javnog gradskog saobraaja, eleznika prieduzea, kompanije vazdunog
saobraaja, preduzea drumskog, rijenog, pomorskog itd. saobraaja, pediteri,
logistike kompanije, kao i samostalni autotaksi prevoznici obavljaju prevoz za
druge prevoz za prodaju. Isto tako potanski i telekomunikacioni operatori
obavljaju (organizuju) prenos informacija - poruka za druge uz naplatu. Ovakav
prevoz (prenos) dobara, ljudi i vijesti ima sve karakteristike robne proizvodnje.
Rezultati robne saobraajne proizvodnje, namjenjeni tritu, su transportne i
komunikacione usluge.
Specifian je, mada ne rijedak, sluaj da razna industrijska, graevinska,
trgovaka i slina preduzea raspolau prevoznim sredstvima. Ispravno je rei
da se ova sredstva koriste za sopstvene potrebe, ali to ipak nije naturalna
saobraajna proizvodnja. Ovdje se prevoz (prenos, pretovar) javlja kao jedna (ili
vie) faza nekog ireg proizvodnog procesa, koja jeste obavljena za potrebe
drugih faza toga procesa i unutar iste ekonomske cjeline (preduzea). Meutim,
konani proizvod rezultat svih faza procesa namenjen je prodaji. Prema tome
ako je rezultat svih faza procesa proizvodnje robnog karaktera, onda je i
proizvodnja u svakoj od faza (ukljuujui i prevoz) robna proizvodnja, bez
obzira na to to ista organizacija obavlja sve faze procesa i na to to proizvodnja
u jednoj fazi slui "za sopstvene potrebe" proizvodnje u drugim fazama.

U optem sluaju, posebno u poljoprivredi, izradi zanatskih predmeta i nekim

oblicima kune radinosti naturalna proizvodnja se smatra primitivnijim a robna
proizvodnja naprednijim oblikom proizvodnje. Ovo stoga, to je unapreenje
proizvodnje u ovim granama esto nemogue bez prethodnog prelaska sa
naturalne na robnu proizvodnju. Uvoenje maina, mehanizacije, agrotehnike i
drugih dostignua nauke i tehnike nije racionalno u svatarskoj proizvodnji na
malo, kakva je naturalna proizvodnja. Neophodno je da se pree na proizvodnju
na veliko da bi korienje svih ovih dostignua bilo opravdano. A veliku
koliinu istih proizvoda ne moe potroiti sam proizvoa (nitinjegova
porodica) pa je stoga neophodno da ova proizvodnja bude robna, bude
namjenjena prodaji. Ovo vai i za veliki dio saobraajne proizvodnje. Veliki
saobraajni sistemi ne mogu sluiti nekom uskom krugu pojedinaca ili manjih
zajednica. Meutim, u dijelu saobraajne proizvodnje mogue je unapreenje i
bez prelaska na robnu proizvodnju na veliko. Zamjena magarca, ili konja
motociklom, eza automobilom ili ak lakim avionom ne zahtjeva nuno da se
motocikl, automobil ili avion koriste za prevoz na veliko. Iz toga slijedi da
postojanje naturalne proizvodnje u prevozu ne znai obavezno i njegovu
nerazvijenost. Naprotiv, masovna upotreba putnikog automobila izazvana
porastom kupovne moi, dovela je do znaajnog smanjenja uea javnih
usluga prevoza, naroito u gradovima.

5. Pravni aspekti drumskog saobraaja

5.1 Zakon o prevozu drumskog saobraaja

lan 1
Ovim zakonom ureuje se javni prevoz i prevoz za sopstvene potrebe lica i
stvari, uslovi izgradnje, odravanja i rada autobuskih stanica i autobuskih
stajalita i drugi uslovi u pogledu organizacije i obavljanja prevoza u drumskom
saobraaju.
lan 2
Pojedini izrazi upotrebljeni u ovom zakonu imaju sledea znaenja:
1) "javni prevoz" jeste prevoz koji je pod jednakim uslovima dostupan svim
korisnicima prevoznih usluga i obavlja se na osnovu ugovora o prevozu;
2) "linijski prevoz" jeste javni prevoz koji se obavlja na odreenoj liniji po redu
vonje;
3) "linija" jeste odreeni prevozni put od poetne do krajnje stanice, odnosno
stajalita sa jednim ili vie polazaka, odnosno povrataka;
4) "vanlinijski prevoz" jeste javni prevoz za koji se uslovi prevoza utvruju
posebno za svaki prevoz;
5) "auto-taksi prevoz" jeste vanlinijski prevoz putnika koji se obavlja putnikim
automobilom koji ispunjava uslove propisane ovim zakonom;
6) "prevoz za sopstvene potrebe" jeste prevoz koji obavljaju privredna drutva,
pravna lica, preduzetnici i fizika lica radi zadovoljavanja potreba u obavljanju
svoje delatnosti;

7) "autobuska stanica" jeste objekat u kome se vri prihvat i otpremanje

autobusa, prtljaga i stvari, ukrcavanje i iskrcavanje putnika, izdavanje voznih
karata i drugih prevoznih isprava, davanje obavetenja o prevozu i pruanje
drugih usluga u vezi sa prevozom;
8) "autobusko stajalite" jeste ureen prostor pored kolovoza, odnosno oznaeni
prostor na kolovozu na kojima se zaustavljaju autobusi radi ukrcavanja i
iskrcavanja putnika i prtljaga;
9) "putni nalog" jeste akt na osnovu kojeg vozilo moe da obavlja prevoz u
drumskom saobraaju;
10) "prevoznik" jeste privredno drutvo, drugo pravno lice i preduzetnik koje
obavlja delatnost javnog prevoza;
11) "red vonje" jeste akt kojim se utvruje plan obavljanja prevoza na liniji;
12) "putnik" jeste lice koje na osnovu ugovora ima pravo na prevoz;
13) (brisana)
14) "lokalni prevoz" jeste prevoz koji se obavlja na teritoriji optine, grada i
grada Beograda, osim gradskog i prigradskog linijskog prevoza putnika;
15) "BIS prevoz" jeste obavljanje meumesnog prevoza sa dva ili vie autobusa
istog prevoznika po istom redu vonje na celoj liniji;
16) "kabotaa" jeste prevoz putnika ili stvari izmeu naseljenih mesta na
teritoriji Republike Srbije koji obavlja domai prevoznik ili prevoznik koji ima
sedite, odnosno poslovno sedite na teritoriji Republike Crne Gore, u
obavljanju meurepublikog prevoza;

16a) "trasa" je prevozni put na kome se obavlja prevoz putnika ili stvari od
mesta polaska putnika, odnosno utovara stvari, do krajnjeg mesta odredita
putnika, odnosno krajnjeg mesta istovara stvari;
16b) "daljinar" je akt kojim se utvruje udaljenost u kilometrima sa minimalnim
vremenima vonje autobusa izmeu autobuskih stanica, odnosno autobuskih
stajalita na odreenoj relaciji;
16v) "taksi tarifa" je ukupna cena auto-taksi prevoza koju ini zbir pojedinanih
cena, i to cena: za start, po jednom preenom kilometru, po vremenu ekanja, po
dolasku na adresu po pozivu i po komadu prtljaga koji se prevozi, pri emu se
putnici moraju obavestiti pre ulaska u taksi vozilo ukoliko se vri naplata
prevoza prtljaga, koja se odreuje u zavisnosti od doba dana ili noi, od dana u
nedelji (radni dan, nedelja ili praznik) i podruja na kome se vonja obavlja
(teritorija jedne ili vie optina ili gradova) i koja je uitana u merni instrument;
17) "taksimetar" jeste merni instrument koji stalno, za vreme vonje ili stajanja u
toku vonje, automatski izraunava i pokazuje cenu vonje, u zavisnosti od
preenog puta i ukupnog trajanja vonje.

lan 3
Prevoz u drumskom saobraaju obavlja se vozilima koja ispunjavaju uslove
utvrene propisima o bezbednosti saobraaja na putevima i propisima o
standardima za pojedine vrste vozila.
Vozila kojima se obavlja javni prevoz i prevoz za sopstvene potrebe moraju se
redovno odravati i kontrolisati radi obezbeivanja njihove stalne tehnike
ispravnosti i bezbednog korienja u saobraaju.

Vozila kojima se obavlja prevoz u drumskom saobraaju moraju biti

registrovana na teritoriji Republike Srbije.
Zabranjeno je, za vreme trajanja iskljuenja, koristiti vozilo koje je u vrenju
inspekcijskog nadzora iskljueno iz saobraaja.

lan 4
U vozilu kojim se obavlja prevoz u drumskom saobraaju, osim putnikog
automobila privrednih subjekata kojima se obavlja prevoz, putnikog
automobila u svojini fizikog lica kojim to lice vri prevoz za line potrebe i
putnikog automobila kojim se obavlja auto-taksi prevoz putnika, mora se
nalaziti putni nalog za vozilo popunjen na propisan nain, potpisan od strane
vozaa i potpisan i overen od strane ovlaenog lica.

lan 5
Autobus kojim se obavlja prevoz putnika u drumskom saobraaju, osim
autobusa kojim se obavlja gradsko-prigradski prevoz putnika, mora imati
na bonim stranama ispisano poslovno ime, odnosno firmu, a moe imati
i njegov znak koji uiva zatitu u skladu sa zakonom kojim se ureuju
igovi.
Teretno motorno vozilo kojim se obavlja prevoz stvari u drumskom
saobraaju mora imati na bonim vratima, odnosno na bonim stranama
kabine vozila, ispisano poslovno ime, odnosno firmu, a moe imati i
njegov znak koji uiva zatitu u skladu sa zakonom kojim se ureuju
igovi.

Putniki automobil u svojini fizikog lica kojim to lice vri prevoz za line
potrebe, putniki automobil privrednog subjekta kojim se obavlja prevoz,
vozila kojima se obavlja osposobljavanje kandidata za vozae i putniki
automobil kojim se obavlja auto-taksi prevoz putnika, na bonim
stranama ne mora imati ispisano poslovno ime, odnosno firmu, niti
njegov znak.
Na krovu vozila kojim se obavlja prevoz putnika ili stvari u drumskom
saobraaju, osim putnikog automobila kojim se obavlja auto-taksi
prevoz putnika i vozila kojima se obavlja osposobljavanje kandidata za
vozae, ne moe biti stavljeno poslovno ime, odnosno firma, niti se mogu
stavljati drugi natpisi.
U vozilu kojim se obavlja prevoz putnika, odnosno lica, osim putnikog
automobila kojim se obavlja auto-taksi prevoz putnika, ne moe se
nalaziti taksimetar.
Na bonim stranama autobusa, odnosno na bonim vratima ili bonim
stranama kabine teretnog motornog vozila ne mogu se stavljati drugi
natpisi, osim natpisa iz st. 1. i 2. ovog lana.
Poslovno ime, odnosno firma, moraju biti na vozilu ispisani slovima
visine najmanje 5 cm i bojom koja se bitno razlikuje od osnovne boje
vozila.
Primalac lizinga i zakupac vozila smatra se vlasnikom vozila u smislu
prava i obaveza iz st. 1, 2, 3, 4, 6. i 7. ovog lana.

lan 6

Vanlinijski prevoz putnika, osim auto-taksi prevoza putnika ili javni prevoz
stvari moe obavljati privredno drutvo, drugo pravno lice ili preduzetnik
registrovan za obavljanje te vrste prevoza i ako ispunjava uslove
utvrene ovim zakonom u pogledu opremljenosti.
Linijski prevoz putnika moe obavljati privredno drutvo ili drugo pravno
lice registrovano za obavljanje te vrste prevoza i ako ispunjava uslove
utvrene ovim zakonom u pogledu opremljenosti.
Prevoz za sopstvene potrebe moe obavljati privredno drutvo, drugo
pravno lice, preduzetnik i fiziko lice, koji ispunjavaju uslove utvrene
ovim zakonom u pogledu opremljenosti, osim za putnike automobile.

lan 6a
Auto-taksi prevoz mogu obavljati pravna lica i preduzetnici ija je
pretena delatnost auto-taksi prevoz putnika, koji su za obavljanje te
delatnosti registrovani u Registru privrednih subjekata, u skladu sa
zakonom kojim se ureuje registracija privrednih subjekata i koji imaju
odobrenje nadlenog organa lokalne samouprave za obavljanje autotaksi prevoza putnika.
Privredni subjekti iz stava 1. ovog lana ne mogu bilo kojom svojom
radnjom koja se odnosi na davanje na korienje krovne oznake sa
nazivom "TAXI", davanje dokumenata sa svojim poslovnim imenom,
davanje taksi dozvole, davanje taksi vozila i drugo da omogue drugim
pravnim ili fizikim licima koja ne ispunjavaju uslove propisane ovim
zakonom da obavljaju auto-taksi prevoz putnika.

Auto-taksi prevoz pod uslovima iz stava 1. ovog lana moe se obavljati

samo na teritoriji optine, grada i grada Beograda za koju auto-taksi
prevoznik ima izdato vaee odobrenje za obavljanje auto-taksi
delatnosti.
Izuzetno, auto-taksi prevoznik moe obaviti auto-taksi prevoz preko ili na
teritoriji optine, grada i grada Beograda, od koje nema izdato vaee
odobrenje za obavljanje auto-taksi delatnosti, ako je auto-taksi prevoz
zapoet na teritoriji optine, grada i grada Beograda od koje autoprevoznik ima izdato vaee odobrenje za obavljanje delatnosti.
Auto-taksi prevoznik koji obavi prevoz u smislu stava 4. ovog lana
obavezan je da odmah po obavljenom auto-taksi prevozu ukloni krovnu
oznaku i ne moe da prua usluge auto-taksi prevoza na teritoriji optine,
grada i grada Beograda, od koje nema izdato vaee odobrenje za
obavljanje auto-taksi delatnosti.
U sluaju prevoza iz stava 4. ovog lana, kada isti putnik ima nameru da
nakon iskrcavanja istim vozilom nastavi prevoz, auto-taksi prevoznik je
duan da ukloni krovnu oznaku u trenutku kada putnik napusti putniki
prostor vozila, eka na putnika bez zaustavljanja rada taksimetra, a po
povratku tog putnika u putniki prostor vozila auto-taksi prevoznik je
obavezan da na propisan nain ponovo istakne auto-taksi oznaku.

lan 7
Optina, grad i grad Beograd ureuje i obezbeuje, u skladu sa
zakonom, organizaciju i nain obavljanja javnog prevoza putnika koji se

obavlja na teritoriji jedne optine, grada i grada Beograda i auto-taksi

prevoza.

II JAVNI PREVOZ
1. Zajednike odredbe
lan 8
Javni prevoz putnika i stvari moe se obavljati kao linijski i vanlinijski i
auto-taksi prevoz.

lan 9
Linijski prevoz putnika moe obavljati privredno drutvo ili drugo pravno
lice koje je vlasnik najmanje tri registrovana autobusa.
Vanlinijski prevoz putnika, osim auto-taksi prevoza, moe obavljati
prevoznik koji je vlasnik najmanje jednog registrovanog autobusa.
Javni prevoz stvari moe obavljati prevoznik vlasnik najmanje jednog
registrovanog teretnog motornog vozila.
Auto-taksi prevoz moe obavljati auto-taksi prevoznik koji je vlasnik
najmanje jednog registrovanog putnikog vozila.
Primalac lizinga smatra se vlasnikom vozila u smislu st. 1, 2, 3. i 4. ovog
lana.
Linijski prevoz putnika, vanlinijski prevoz putnika, osim auto-taksi
prevoza putnika, i javni prevoz stvari, prevoznik moe obavljati i

autobusima odnosno teretnim motornim vozilima uzetim u zakup, ako

prethodno ispuni uslove iz st. 1, 2. i 3. ovog lana.

lan 10
Javni prevoz putnika ili stvari moe obavljati prevoznik koji je upisan u
akt kojim se utvruje ispunjenost uslova za otpoinjanje i obavljanje
javnog prevoza putnika, koji se izdaje u skladu sa ovim zakonom.

lan 11
Javni prevoz putnika i stvari obavlja se u skladu sa ovim zakonom,
propisima donetim na osnovu ovog zakona i optim uslovima prevoza.
Opte uslove prevoza i daljinar za meumesni saobraaj utvruje
Privredna komora Srbije.
Opti uslovi prevoza iz stava 2. ovog lana sadre naroito: zatitno
vreme, nain i uslove prijema putnika u autobus na autobuskim
stanicama i autobuskim stajalitima, povlastice za prevoz odreenih
putnika, uslove za prijem i uvanje prtljaga i stvari koji su primljeni na
prevoz, pravila korienja vozila i uslove uskraivanja prevoza (zabrana
puenja, uznemiravanje putnika i vozaa i sl.), vrste naknada i doplata za
posebne usluge, mogunost korienja prelaznih voznih karata, nain
upoznavanja korisnika prevoza sa uslovima prevoza i sl.
Opti uslovi prevoza moraju biti objavljeni u sredstvima javnog
informisanja ili na drugi odgovarajui nain.

Prevoznik i posada vozila duni su na zahtev korisnika prevoza dati na

uvid opte uslove prevoza.

lan 12
U vozilu kojim se obavlja javni prevoz putnika, ako posebnim propisima
nije drugaije odreeno, ne mogu se prevoziti deca ispod est godina
starosti bez pratioca, lica obolela od zaraznih bolesti, lica u napitom
stanju, ivotinje, posmrtni ostaci, eksplozivi, lako zapaljive, otrovne,
radioaktivne, nagrizajue, zarazne materije i organski peroksidi.

lan 13
U vozilu kojim se obavlja javni prevoz stvari mora se, za sve vreme
prevoza, nalaziti tovarni list, odnosno drugi dokument koji sadri sve
podatke, kao i tovarni list.

2. Linijski prevoz
lan 14
Linijski prevoz putnika obavlja se kao:
1) gradski prevoz - na teritoriji grada, odnosno naseljenog mesta;
2) prigradski prevoz - izmeu dva ili vie naseljenih mesta na teritoriji
optine, grada i grada Beograda;
3) meumesni prevoz - izmeu naseljenih mesta dve ili vie optina.
4) (brisana)

Optina, grad i grad Beograd, svojom odlukom odreuje stajalita koja

se mogu koristiti za odreenu vrstu linijskog prevoza putnika, koja se
objavljuje u slubenom glasilu optine, grada i grada Beograda.
Ako optina, grad i grad Beograd ne odredi stajalita koja mogu da se
koriste za linijski prevoz putnika, prevoznik koji obavlja linijski prevoz
putnika moe koristiti propisno izgraena, ureena i obeleena
autobuska stajalita na teritoriji optine, grada i grada Beograda, koja su
uneta u red vonje.

lan 15
Meumesni prevoz obavlja se autobusom koji ispunjava propisane
uslove za meugradske autobuse sa najmanje dvadeset sedita, a na
linijama do 50 kilometara i prigradskim autobusom i gradskim autobusom
na linijama do 15 kilometara.
Vreme polaska iz poetne i krajnje autobuske stanice, odnosno
autobuskog stajalita i vreme dolaska i polaska na svim autobuskim
stanicama i autobuskim stajalitima na liniji, mora biti usklaeno sa
vremenom vonje primerenim za bezbedno odvijanje saobraaja.

lan 16
Prevoznik moe otpoeti i obavljati linijski prevoz ako ima registrovan i
overen red vonje i dokaz o ispravnosti vozila.
Registraciju i overu reda vonje za linijski prevoz putnika vri:

1) za meumesni prevoz - ministarstvo nadleno za poslove saobraaja

(u daljem tekstu: Ministarstvo);
2) za gradski i prigradski prevoz - organ optinske, odnosno gradske
uprave koji odredi optina, grad i grad Beograd.
Zahtev za registraciju i overu reda vonje u meumesnom prevozu
podnosi se od 15. do 30. aprila tekue godine.
Uz zahtev za registraciju reda vonje u meumesnom prevozu podnosi
se: izvod iz registra o vrenju delatnosti javnog linijskog prevoza putnika;
dokaz o ispunjenosti zakonom utvrenih uslova; podaci o mogunosti
korienja autobuskih stajalita za odreenu vrstu prevoza; ugovor o
zajednikom obavljanju meumesnog prevoza.
Red vonje u meumesnom prevozu overava Ministarstvo sa rokom
vaenja od godinu dana i poetkom vaenja od 1. juna tekue godine.
Ministarstvo vodi registar overenih redova vonje koji sadri naroito:
redni broj, naziv prevoznika, naziv linije, broj polazaka na liniji, rok
vaenja reda vonje i dr.
Registrovan i overen red vonje glasi na prevoznika i neprenosiv je.
Ministar nadlean za poslove saobraaja (u daljem tekstu: ministar)
donosi propis kojim blie ureuje sadrinu obrasca reda vonje i
sadrinu i nain voenja registra i overe reda vonje u meumesnom
prevozu.

Optin, grad i grad Beograd ureuje nain registracije i overe reda

vonje za gradski i prigradski prevoz.

lan 17
Registraciju i overu reda vonje za linijski prevoz stvari vri Ministarstvo
sa rokom vaenja od najmanje est meseci.
Zahtev za registraciju i overu reda vonje iz stava 1. ovog lana podnosi
se 30 dana pre poetka obavljanja prevoza.

lan 18
O otpoinjanju obavljanja linijskog prevoza prevoznik obavetava
korisnike prevoza putem sredstava javnog informisanja ili na drugi
odgovarajui nain.

lan 19
Prevoznik se mora pridravati registrovanog i overenog reda vonje.
U toku vaenja reda vonje linijski prevoz moe se privremeno obustaviti
ili izmeniti u sluajevima:
1) prekida saobraaja zbog vie sile ili izvoenja radova na rekonstrukciji
puta;
2) zbog mera nadlenog republikog, optinskog ili gradskog organa, koji
neposredno utiu na ogranienje saobraaja, dok te mere traju.

Prevoznik je duan pre poetka obustave prevoza iz stava 2. ovog lana

o tome obavestiti organ nadlean za registraciju i overu reda vonje, a
preko sredstava javnog informisanja i korisnike prevoza.

6.Zakljucak
Kroz rad koji sam radio mogli smo zkljui da je javni drumski saobraaj u BiH
zauzimao sve do 1991. godine znaajniju ulogu svojim ueem u ukupnom
obimu prevoza putnika i roba i ostvarenom transportnom radu, i slino procesu
koji se deavao u nizu zemalja, poinje da poveava uee u ukupnom radu, da
bi ubrzo preuzeo vodeu ulogu. U istom periodu dolazi do opadanja obima
prevoza i ostvarenog transportnog rada na
eljeznici, koja time gubi vodeu poziciju meu vidovima javnog saobraaja
Efekat stalnog unapreenja i usavravanja drumskog saobraaja, u ekonomskom
pogledu, bio je slijedei:
- da pospijei razmjenu dobara,
- da doprinese stabilizaciji i izjednaenju cijena,
- da proiri teritoriju za snabdijevanje odreenih trita i time valorizuje
zemljite,
- da utie na smanjenje cijene dobara efikasnim transportom,
- da obezbijedi teritorijalnu podjelu rada,
- da podstie poveanje proizvodnje,
- da smanjuje cijene dobara, dajui mogunost veoj konkurenciji,
- da omogui koncentraciju stanovnitva (urbanizaciju),
- da oivljava prirodne proizvodne centre itd.
Na naprijed istaknutom, drumski saobraaj zasniva i obezbjeuje vee
komercijalne brzine prevoza.Ovaj vid transporta odlikuju i relativno dobra
pouzdanost, urednost i tanost, iako je ona manja u odnosu na eljeznicu. Bitne
prednosti su mu i relativno mala ulaganja u nabavku prevoznih kapaciteta, koja
su dostupna i malim firmama, tako da veliki broj firmi moe da posjeduje
sopstveni vozni park.
Nedostatke koje smo mogli uoiti u drumskom saobraaju su niska bezbjednost,
velika energetska potronja po jedinici prevoza i visoki eksterni-ekoloki
trokovi, zbog zagaivanja ivotne sredine. Osim toga, nedostatak mu je i mala
transportna sposobnost njegovih transportnih jedinica, to se dobrim dijelom
moe otkloniti poveavanjem njihovog broja.
Razvijen i efikasan saobraaj je u osnovi efikasne ekonomije:
-vie od 4,5% zaposlenih u EU (vie od 10 miliona ljudi)
-4,6% u BDP-u u EU
-10-15% u cijeni gotovog proizvoda
-zastoji na putevima kotaju oko 1% BDP
-13,2% budeta svakog domainstva
Ekonomski uticaj transporta:
-Direktan je rezultat promjene pristupanosi (dostupnosti), omoguava
zapoljavanje, ostvarivanje dodatne vrijednosti, poveanje trita, utede
vremena i smanjenje trokova

-Indirektan je efekat tzv. ekonomskog multiplikatora gdje cijena robe i

usluga opada, a njihov broj i razliitost rastu.
Ekonomska teorija polazi od stanovita, da je saobraaj jedna od osnovnih
oblasti materijalne proizvodnje ( etvrta oblast) jer: "Osim ekstraktivne
industrije, poljoprivrede i industrije postoji jo i etvrta oblast materijalne
proizvodnje, koja takoe, prolazi kroz razliite stupnjeve zanatskog,
manufakturnog i mehanikog rada to je transportna industrija (Lokomotions
industrie) bilo da transportuje ljude ili robu". Analizirajui proces drutvene
reprodukcije, Marks je na sledei nain naao mjesto i znaaj prometa u tom
procesu. Cirkulisanje, tj.stvarni promet robe u prostoru svodi se na transport
robe. Transportna industrija sainjava s jedne strane samostalnu oblast
proizvodnje i stoga posebno podruje za plasiranje proizvodnog kapitala
Saobraajna djelatnost obuhvata i prenoenje vijesti, poruka ili raznih drugih
saoptenja ili informacija u najirem smilsu, izmeu prostorno udaljenih ljudi,
kako u procesu proizvodnje ili u vezi sa proizvodnjom tako i prilikom raspodele
stvorenih vrijednosti, prilikom razmene dobara ili u potronji, a i u svim drugim
oblicima drutvenog ili privatnog ivota ljudi.

Kao i svaka druga, saobraajna proizvodnja ima svoje osnovne inioce

proizvodnje ili svoje proste elemente procesa rada.
1. Prvi elemenat je svrsishodna djelatnost, tj. sam rad, odnosno ljudi sa svojim
proizvodnim (radnim) iskustvom i sa svojim radnim navikama. To je rad ljudi
koji obavljaju saobraajnu djelatnost: vozaa, pilota, motorista, kapetana
brodova, mainovoa, telefonista, dizaliara, skladitara, tehniara, inenjera i
mnogih drugih radnika koji rade u saobraajnim prijeduzeima ili kao
samostalni prevoznici za sopstvene potrebe ili za druge.Tom prilikom odreene
koliine robe ili odreeni broj putnika, prevoze se na zahtjevano rastojanje, tj.
ostvaruje se tzv. transportni rad.
2. Drugi elemenat su sredstva za rad, odnosno sredstva kojima se ljudi slue u
obavljanju saobraajne djelatnosti. Sredstva za rad u saobraaju su tehniki
veoma razvijena. U osnovna sredstva spadaju vozni odnosno plovni park. U
irem smislu u sredstva za rad spadaju i sredstva i ureaji koji predstavljaju
objektivne uslove za izvrenje procesa rada a to je sva saobraajna
infrastruktura: putevi, kanali, eleznike pruge, zatim postrojenja, ureaji i
zgrade itd.
3. Trei elemenat su predmeti rada, tj. objekti prevoza i prenosa, odnosno ono
emu se mjenja mjesto, ono to se prevozi ili prenosi. Predmeti rada saobraajne

proizvodnje mogu biti razne stvari, materijalna dobra koja se kao sirovine ili
polufabrikati prevoze na dalju preradu, gotovi proizvodi (koji se prevoze do
potroaa, orua za rad i oprema koja se prevozi na mjesto njihovog korienja
itd. Predmeti rada saobraajne proizvodnje mogu biti i ljudi, putnici koji se
prijevoze radi zadovoljavanja njihovih linih ili drutvenih potreba: na rad, u
kolu, u pozorite, u posjetu prijatelju, na izlet u prirodu, na ljetovanje itd.
Predmeti rada saobraajne proizvodnje mogu biti i informacije, poruke, vijesti,
saoptenja koja se prenose radi zadovoljenja njihovih linih, poslovnih ili
drutvenih potreba.
Upravo ovaj elemenat sutinski najvie razlikuje saobraajnu proizvodnju u
odnosu na druge vrste proizvodnje.
Rezultat saobraajne proizvodnje je korisni uinak-prevozna usluga koja se
moe kvantitativno izraziti kao proizvod teine robe i daljine prevoza, odnosno
broja putnika i daljine prevoza.
Kao i svaka druga, i saobraajna proizvodnja moe biti naturalna i robna. Svoje
potrebe za kretanjem ovjek moe da zadovolji tako to e sam obaviti prevoz.
Svojim sopstvenim biciklom ili putnikim automobilom prevee sebe, svoju
porodicu ili neko dobro koje mu je potrebno za potronju. Takav prevoz ima sve
karakteristike naturalne proizvodnje.

7.Literatura
- OSNOVE DRUMSKOG SAOBRAAJA
Prof. dr. Ibrahim Jusufrani,Travnik,2007

- Adamovi, M.: Uvod u saobraaj knjiga 1 i 2.: Saobraajni fakultet u

Beogradu,
Beograd, 2003.
-Alfier, D.: Uvod u ekonomiku unutranje trgovine, Informator, Zagreb, 1967.
- Boi, V.: Marketing u saobraaju, Ekonomski fakultet Beograd, Beograd
1971.
- David, B. i dr.: Eurpena Transport Polisy and Sustainabel Mobility, Spon Press,
London, 2000.
- The History of the Automobile,
http://inventors.about.com/library/weekly/aacarssteama.htm
- SIEMENS, Public Transport Management
www.transportation.siemens.com/transport/en/pub/imagemaps/telematics/public
_trans
port_management.htm
- www.mup.ks.gov.ba
-www.wipikedia.com