Knjievnost I

1.

Knjizevnost-u sadasnjem obliku rec knjizevnost stupa krajem 19. veka, i tada
dolazi do suzavanja ovog pojma i tada se pod knjizevnoscu ne smatraju nauke i
slicni oblici neumetnicke upotrebe jezika. Kada se danas kaze da je tekst
knjizevan, znaci da ima neka umetnicka svojstva. Nekada je knjizevnost
oznacavala sve sto je napisano.

2.

Gramatika-nauka o jeziku i njegovim zakonotostima koja opisuju njegovu

strukturu, glasovne, formalne, tvorbene i recenicne osobine,istovremeno
podrazumevajuci skup pravila na kojima pociva nauka jednog jezika.

3.

Beletristika-do XVIII veka termin se odnosi na sve knjizevne vrste i kosristi se

da bi se one odvojile od strucne i naucne literature. Danasnje znacenje
beletristike, uglavnom se odnosi na pripovednu knjizevnost.fr rec belles lettreslepa knjizevnost.

4.

Filologija-zadatak je filologije prvenstveno utvrdjivanje tacnog teksta i onih

osnovih podataka koji su pretpostavka za njegovo izucavanje.

5.

Filoloska kritika-osnovni predmet ispitivanja f.k jeste jezik knjizevnog dela,

njegove osobine, poreklo,nacin na koji se upotrebaljva i sl.

6.

Knjizevna kritika-disciplina nauke o knjizevnosti, koja se bavi opisivanjem,

tumacenjem i procenjivanjem pojedinog knjizevnog dela (teksta) ili autora, na
osnovu termina i pojmova koji joj daju teoriju knjizevnosti i estetika. Cilj
knjizevne kritike ogleda se u nameri da se citaocu omoguci potpunije uzivanje i
uvid u znacenje dela, ali i da pruzi niz neophodnih informacija relevantnih za
njegovo razumevanje.

7.

Knjizevna teorija trazi ono sto je zajednicko velikim skupinama knjizevnih

tvorevina.Teorija knjozevnosti tezi da pruzi rezime knjizevnog iskustva. Ona
ispituje prirodu knjizevnosti i njeno mesto u ljudskom zivotu, kao i opstija nacela
knjizevnog stvaranja.

8.

Poetika-nauka koja proucava zakone i osobenosti umetnickog stvaranja. Ako je to

discpilina koja propisuje norme stvaranja, onda je rec o normativnoj peotici.Ako
se usresredjuje na utvrdjivanje sistema stvaranja jednog pisca ili jedne skole, onda
je to poetika pisca ili poetika nekog pravca (romatizma, realizma itd).
Osim eksplicitne poetike, gde se iskazuju knjizevna nacela u pojmovnom obliku,
postoji implicitna ili imanentna poetika.Implicina poetika moze da utvrdi
istrazivanjem postupaka koje pesnik primenjuje, upoznavanjem puteva koje je on
u stvaralastvu sledio.

9.

Bibliografija je spisak knjiga iz odredjene oblasti, od izvesnog pisca ili iz jednog

razdoblja, zabelezenih hronoloskim, azbucnim ili nekim tematskih redosledom.

10.

Periodizacija-discpilina istorije knjizevnosti koja se bavi utvrdjivanjem merila

podele knjizevnosti na epohe,periode, pokrete..itd.

11.

Istorija knjizevnosti-bavi se medjusobnim odnosima izmedju odredjenog niza

knjizevnih dela.Tezi davanju sintetickih pregleda. Obuhvata biografije,
bibliografije, knjizevno istorijske preglede, istoriju nacionalne knjizevnosti i
svetsku knjzevnost.

12.

Biografija-jeste knjizevni zanr koji opisuje zivot neke istaknute licnosti.

ELEMENTI STIHA
13.

Onomatopeja-oznacava slikanje zvucnih pojava pomocu glasova.

14.

Eufonija-glasove koji skladno zvuce odlikuje eufonija ili milizvucnost,

blagoglasje.Eufoniju u nacelu, stavraju ponavaljanja istih glasova, pogotovo
vokala, njihova harizmaticnost i kontrasti.

15.

Asonancija- u najsirem smisli oznacava svako ucestano javljanje istog

samoglasnika

16.

Aliteracija-prvobitno oznacava pojavu istog suglasnika na pocecima uzastopnih

reci, a zatim i svako ucestano javljanje istog suglasnika.

17.

Rima ili slik- za razliku od ostalih podudaranja glasovnih skupina, podrazumeva

da se u recima podudaraju svi glasovi pocev od poslednjeg naglasenog
samoglasnika.

18.

Ritam u govoru i pesnistvu nastupa tamo gde ima periodicnog ponavljanja

glasovnih jedinica, a najizrazitije izbija na podrucju stiha.To podrucje ispituje
teorija stiha poznata najpre kao metrika.

19.

Metar-utvrdjivane kombinacije stopa opredeljivale su metar ili razmer stiha. Tako

bi stih od tri stope bio-trimetar, od cetiri-tetrametar, od pet-pentametar, od sestheksametar. Metar je mogao biti trohejski, jampski ili neki treci u zavisnosti od
vrste stope koje su zastupljene .

20.

Cezura-u savremnoj versifikaciji oznacava onu granicu izmedju reci koja se u

svakom stihu javlja na istom mestu. Najcesce jedna cezura deli stih na dva
polustiha, koji mogu biti simetricni ili nesimetricni.

21.

Versifikacijom se naziva vestina pravljenja stihova.

Sistem versifikacije-kvantitativna-izgradjen je u skladu sa prirodom starih

jezika(helenskog, latinskog, arapskog) i praksom izgovaranja stihova kroz
pevanje. U izgovaranju slogova javljale su se dvojake duzine. Vreme potrebno za
izgovaranje kratkog sloga (obelez. Znakom U) racunalo se kao jedna m o r a (sto
je latinski naziv za trajanje) i iznosilo dve i po sekunde, a izgovor drugog sloga
(obelezavanog znakom - ) iznosilo je dve m o r e.
Najmanju jedinicu ritma predtsvljala je stopa, kao kombinacija dugih i kratkih
slogova koja se u stihovima ponavlja.
22.

Najpoznatije stope su:

trohej ( - U )
jamb ( - U )- dvoslozna metricka jedinica u kvantitativnoj, antickoj
silabickoj verisifikaciji koja se sastoji od prvog kratkog i drugog dugog
sloga
daktil ( -UU )-u antickoj, kvantitativnoj versifikaciji, troslozna stopa koja
se sastoji od jednog dugog i dva kratka sloga
amfibrah ( U-U )
anapest ( UU - )- metricka stopa iz kvantitativne (anticke) versifikacije
koja se satoji od dva kratka i jednog dugog sloga
spondej ( - - ) u antickoj metrici stopa koja sadrzi dva duga sloga
pirih( U U )
23.

Silabiki sistem verisifikacije javio se, sa novijim jezicima, u stihotvorstvu koje

za meru ritma uzima broj slogova u stihu bez obzira na njihove duzine.Stih u
kojem jedan slog nedostaje zove se katalekticki, a stih u kojem je neki slog
prekobrojan zove se hiperkatalekticki.

24.

Tonski sistem verisifikacije iziskuje da u svakom stihu bude po isti broj

naglasehih slogova, dok broj nenaglasenih slogova ne igra ulogu.

25.

Silabiko-tonski sistem verisifikacije uspostavlja ritam putem utvrdjenog

rasporeda naglasenih i nenaglasenih slogova.Broj slogova je ovde stalan,ali
prirodan naglasak reci dobija ritmicku ulogu. U stihu ponavljane kombinacije
slogova zovu se stope i ovde kao u kvantitativnoj metrici. Cak su i nazivi stopa
isti samo sto na mesto dugih slogova dolaze naglaseni ,a na mesto kratkih slogova
nenaglaseni. U troheju je ovde prvi slog naglasen,a drugi nenaglasen. U jambu je
obrnuto, prvi je nenaglasen, a drugi naglasen.

26.

Strofa je metrick celina od vise stihova. Prvobitno je u Heladi oznacavala pesmu

hora prilikom kruznog ophoda na sceni tokom dramskih izvodjenja. Kasnije ce
oznacavati niz stihova koji cine misaonu celinu.

27.

Tercet-strofa od tri stiha

28.

Katren-strofa od cetiri stiha

29.

Najpoznatija oktava je stanca, ali taj naziv u nekim jezicima uzima kao sinonim
strofe uopste.

30.

Slobodan stih- kao rezultat otpora stegama metrike, zauzeo ravnopravno mesto
uz vezani stih. Slobodan stih ostavruje ritam mimo svih sistema verisifikacije.
Stihovu ovog tipa ne primenjuju druga metricka sredstva osim pauza koje ih
medjusobno dele.

31.

Elegijski distih - (kombinacija heksametra i pentametra), koji se pojavljuje i u

poeziji kasnijih vremena, upotrebljavan ili u nizovima ili samostalno.

32.

Sonet- izrazito slozen, poznat i popularan stalni pesnicki oblik, koji se sastoji od
14 stihova u jedanaestercu, jampskom pentametru, ili nekom drugom stihu, sa
raspored rima koji je vremenom varirao.

33.

Opkoraenje narusavanje uobiajene sintaksiko-sematicke ili sintaksickointonacione strukture stiha, zahvaljujuci prenosenju jednog dela redninice iz
prvog u drugi polustih, ili iz stiha u stih, ili iz strofe u strofu.

34.

Narodni jezik- obuhvata reci i oblike yivog govora ljudi odredjenih krajeva u
odredjeno doba.To je govor ljudi koji se sluze svojim maternjim jezikom onako
kako su naucili u detinjstvu, kako se govori u njihovom zavicaju, ne vodeci
racuna o pravilima kakva isticu jezicki strucnjaci i normama koji se pridrzavaju
ljudi od pera.

35.

Dijektalizmi su reci koje oznacavaju pojam karakteristican za neki kraj i nemaju

zamenu u standardnom jeziku.

36.

Knjizevni jezik je jezik na kome se razvija narodna kultura, isti za sve krajeve.
On se uci u skoli i njime govore skolovani ljudi i njime se pisu knjige.

37.

Purizam je ciscenje jezika od nepotrebnih reci. Preteranost u teznji za cistotom

govora.

38.

Arhaizam je grcka rec. zastarela rec ili izraz koji se danas vise ne upotrebljava.

39.

Neologizam je uvodjenje novotvorina u jezik, kovanica, stare reci sa novim

znacenjem.

40.

Varvarizmi su reci preuzete iz II jezika.

41.

Zargon je pokvaren, nerazumljiv i pogresan govor drustvenog reda.

42.

Licentia poetica je preformulisanje vec odredjenog teksta od strane umetnika, da

poboljsa knjizevno delo.

43.

Stil je nacin pisanja i izrazavanja misli.

44.

Anticka podela stila je na jednostavan, umeren i uzvisen.

45.

Stilske figure su reci i izrazi kojima pripovedaci i pesnici obogacuju delo, dajuci
nova znacenja.

46.

Polisindeton je nagomilavanje i upotreba veza radi pojacavanja utiska. (veznika)

47.

Asindeton je izostavljanje veza izmedju recenica i clanova recenica.

48.

Gradacija je postepenost; nacin izlaganja u kme se reci redjaju jedna za drugom

po jacini (klimax i antiklimax)

49.

Inverzija je zamena mesta reci u recenici radi isticanja smisla zavisne recenice.

50.

Elipsa je izostavljanje manje vaznih delova recenice pa i celih recenica koje se iz

ostale sadrzine mogu razumeti, radi isticanja onoga glavnog.

51.

Retorsko pitanje je misao u obliku pitanja na koje se ne ocekuje odgovor.

52.

Epitet je rpidev ili prilog koji stoji uz glavnu rec i opisuje je da bi se upotpunio
dozivljaj dela.

53.

Perifraza pojava kada se jedan pojam, stanje, osobina ili radnja iskazuju sa vise
reci.

54.

Eufemizam je st. Figura kojom se neki izraz zamenjuje drugim, ali u blazem
obliku, iz bontona, religioznih, politickih i dr.razloga.

55.

Komparacija je st.fig.kojoj je cilj da nam nesto nepoznato ucini poznatim tim sto
ce ga uporediti sa nekim opstepoznatim pojmom.

56.

Paradox je misao koja na I pogled izgleda protivrecna, a u stvari je duboko tacna

i istinita.

57.

Tropi su reci sa prenesenim znacenjem.

58.

Metafora: rec umesto prvobitnog znacenja dobija drugo, jer je govornik u svom
duhu uporedio dva predmeta, ali nije iskazano da je neka stvar poredjena sa
drugom, pa je umesto reci iskazana zamena (drustveni talog ili olos)

59.

Metonimija je kada se jedan pojam zamenjuje drugim koji sa onim prvim u svom
smislu stoji u blizuj vezi.

60.

Hiperbola je preuvelicavanje osobina predmeta ili intenziteta radnje.

61.

Personifikacija je kada se stvarima daju ljudske osobine, radi sto slikovitijeg

utiska.

62.

Alegorija je osamostaljena, produzena metafora koja cini samostalnu sliku U

celom toku se odrzava logicko razvijanje slike u osnovnom i prenesenom
znacenju.

63.

.Simbol je najudaljenija veza izmedju pojmova u odnosu na II figure sa

prenesenim znacenjem. Rec koja oznacava konkretan predmet a ukazuje na
apstraktan pojam ili grupu pojmova.

64.

Ironija daje recima suprotan smisao od onog koji inace imaju u svom znacenju.
Nastaje u kontrastnim situacijama gde se rec namerno dovodi u nesklad sa
ostatkom teksta.

65.

Usmena knjizevnost-

66.

Lirika-pored epike i drame jedan od tri knjizevna roda, odnosno jedna od tri
opste kategorije knjizevnosti.

67.

Melika monodijska- vrts lirike koja izrazva iskljucivo pesnikova osecanja.

68.

Melika horska

69.

Himna- vrsta svecane pesme ispevane u slavu bozanstva, heroja ili pobednika na
panhelenskim takmicenjima.

70.

Elegija vrsta lirkse pesme mastale u antici, koja je bila ispevana u elegijskom
distihu, sastavljenom od daktilskog heksametra i pentametra.

71.

Jamb- dvoslozna metricka jedinica u kvantitativnoj, antickoj silabickoj

versifikaciji koja se sastoji od prvog kratkog i drugog dugog sloga.

72.

Epigram kratka i sazeta pesma duhovitog,a neretko i podrugljivog sadrzaja

73.

Balada- prvobitno narodna pesma koja se izvodila uz muziku i ples.

Romansa-1.epsko lirska narodna pesma duhovnog sadrzaja, u kojoj se na saljiv
nacin, pre svega slavi telesna, erotska ljubav.2.instrumentalna i vokalna lirska
pesma kojom se iskazuje ili slavi ljubav.3.u anglosaksonskoj tradiciji oznacava
pesnicki oblik cije se znacenje tokom vremena prilicno menjalo.
Poema krace epsko ili epsko-lirsko delo u stihu, pripovetka u stihu.

74.

Epika- ili epsko pesnistvo, uz likirku i dramu jedan od tri osnovna knjizevna roda
Manirizam umetnicki pravac stil negovan prevashodno u italijanskom
slikarstvu,a zatim u arhitekturi i knjizevnosti XVI veka, koji se zalagao za
oslobodjenje od pravila klasicne umetnosti cvrsto uspostavljenih tokom
renesanse.
Pripovetka - narativna prozna forma koja prikazuje jedan ili vise dogadjaja, a
cija je duzina veca od prica, a kraca od romana.

75.

76.

77.

Novela kraca prozna forma koja pripoveda o jednom vaznom i neobicnom

dogadjaju ili nekoliko njig, sa jednim likom, ili vise junaka cija je karakterizacija

zasnovna na upotrebi jezika i povezivanju postupaka sa njihovim psihickim

osobinama.
78.

Drama - jedan pd tri osnovna knjizeva roda, pored lirike i epikE

79.

Memoari prozno delo u ojem autor pripoveda svoje uspomene o proslim

dogadjajima

80.

Satira- knjizevni oblik koji podrazumeva podrugljivo i kriticko prikazivanje

drustvenih, politickih i moralnih prilika i istovremno, izrazva srodan duh razlicitih
ostvarenja.

81.

Epistola-pesnicko pismo, sroceno u prisnom tonu obracanja, koje pri tom

razmatra filozofkse, moralne ili knjizevne i snetimentalne vrste.

82.

Roman (fr. roman, ital. romanzo, lat. romanicus rimski, u Rimu na)
prvobitno, u Francuskoj, izraz kojim su oznaavane epske pesme napisane
romanskim, tj. narodnim jezikom (lat. lingua romana), za razliku od svega drugog
to je pisano latinskim jezokom; danas: dui prozni tekst koji obuhvata veliki
krug pojava i odnosa, obino vie linosti iji se ivotni putevi ukrtaju, a sve ini
jednu umetniku celinu; neki romani su usredsreeni na jedan glavni dogaaj i
jodno glavno lice (junaka romana

83.

Drama pesnika vrsta koja prikazuje dogaaje iz ljudskog ivota kao da se u

sadanjosti i pred naim oima zbivaju

84.

Dramske vrste: alosna igra ili tragedija,

komedija (sa alom i pozom) i pozorina mgra, tj. drama u uem
smislu; fig. dogaaj ili doivljaj koji je po svojoj uzbudljivosti slian drami.

85.

Satirska igra (gr. satyros)

parodian epilog u ctapogrkoj trilogiji u kome su satiri sainjavali hor.

86.

Tragedija alosna igra, vrsta drame u kojoj istaknuti karaktr (tragini junak),
borei se za neku viu zamisao, dolazi u sukob sa interesima i shvatanjima svoje
okoline; tim svojim radom stvara sebi t.zv. traginu krivicu, zato to dolazi u
sukob sa prilikama u kojima ivi, i u toj borbi (tragini konflikt) podlee, ali
zamisao za koju se borio njegovom smru ipak pobeuje; figurativno: alostan,
koban, nesrean dogaaj (naziv po pesmi koju je hor pevao o svetkovinama u
slavu Baha*, na kojima se prinosio na rtvu jarac i svi pevai u horu oblaili u
jaree koe).

87.

biografija (gr.)
opissivanje (ili: opis) ivota, ivotopis.

88.

Komedija je vrsta drame, odlikuje se veselim sadrajem, crta smijene strane

ljudskog ivota i ljudi, ismijava njihove nedostatke i mane.
8

Komedija se, kao i tragedija, razvila u antikoj Grkoj. U poetku je oznaavala pjesmu
komosa, tj. grupe mladia koji su na otvorenim prostorima izvodili ale na raun svojih
sugraana.Tematiku i likove uzima iz svakodnevnog ivota. Zavrava pobjedom
razumnog principa u ivotu, tj. pobjeuje razum, pravda i potenje.Prema temi koju
obrauje komediju dijelimo na:

Komediju karaktera koja ismijava mane pojedinca (krtost, laljivost...),

Komediju intrige koja se zasniva na nesporazumima,

Drutvenu komediju koja ismijava mane itavog drutva.

89.

Knjizevnost izvan pesnistva:

MIT - na temelju mitskog iskustva govori se najee o postanku svijeta, o bogovima

ili
nekom osobama (Kako je postala zemlja)
LEGENDA - govori o ljudima iji je nain ponaanja i pogled na svijet uzor takvog
ponaanja
BAJKA udesno i nadnaravno ispreplie se sa zbiljskim na takav nain da izmeu
stvarnog i
izmiljenog nema pravih suprotnosti (Kako je Potjeh traio istinu)
BASNA kratka prozna vrsta u kojoj se najee u likovima ivotinja prikazuju
ljudski
karakteri, njihovi postupci i djela u ivotu, njihov moral i ivotni ideal
SAGA govori o dogaajima iz obiteljskog ivota
VIC - kratka jezina tvorevina koja izaziva smijean dojam
ANEGDOTA aljiva zgoda iz ivota neke osobe
ZAGONETKA poseban oblik postavljanja pitanja koji namjerno skriva pravi
odgovor
POSLOVICA u obliku tvrdnje izraava se neko ivotno iskustvo
d) sloeni oblici
NOVELA - prozni oblik krai od pripovijetke s manjim brojem likova i ueg mjesta
radnje
(A. G. Mato: Cvijet sa raskra)
PRIPOVIJETKA prozni oblik dui od novele, a krai od romana

ROMAN dulji prozni oblik sa radnjom koja obuhvaa velik broj dogaaja i likova
gnoma (gr. gnome)
kratka, obino u ritmikoj formi napisana mudra izreka, pouka i sl., npr.: Poznaj
samoga sebe"; up. sentencija.
90. Teorija drame podrazumijeva tri dramska jedinstva.
1. Jedinstvo radnje svi dogaaji su ispriani hronoloki, nama suvinih epizoda i
dijaloga, jer to moe da remeti tok radnje.
2. Jedinstvo vremena vremenski okvir trajanja dogaaja preprianih u drami je 24
do 48 sati, a samo trajanje drame (izvoenje na sceni) moe trajati do tri sata.
3. Jedinstvo mjesta radnja se odvija na jednom mjestu
91. termina katarza-proienje putem straha i saaljenja
92. anali (l. annales, annus godina)pl. godinjaci, letopisi.
93.Tema je osnovna, glavna misao nekog dela
94.Digresija je odstupanje ili udaljavanje od teme ili predmeta
95.Arhetip je otisak prvog izdanja nekog dela
96.Fabula je predmet, sadrzina drame, epa, price..
97.Parafraza je opisno iskazivanje necega u cilju bolje razumljivosti, prepricavanje.
98.Size je predmet, sadrzina nekog govora, spisa, knjiz.dela i drugo
99.Motiv je umetnicka misao koja preovladjuje celokupnim delom (radnjom)..
100.Ideja je osnovna zamisao u nekom delu;misao, pojam, predstava.
101Deskripcija je opisivavnje, prikazivanje, ocrtavanje, opis.
102.Knjizevni rodovi su epika lirika i drama.
Knjiz.vrste su poezija i proza.
103.Poezija je pesnicka umetnost, pesnistvo.
Proza je nacin izrazavanja koji nije ogranicen ritmom ili rimom, nacin pisanja u
onim knjizevnim poslovima kojima je cilj prikazivanje stvarnosti onakvom kakva je,
odsustvo pesnistva i uzvisenosti.
Drama prikazuje dogadjaje iz ljudskog zivota kao da se zbivaju u sadasnjosti.

10