Ararat Yaynevi

P. K. 819
SRKEC - STANBUL
Telefon :

27 04 71

Nuruosmaniye Cad.

24/2

Caalolu - stanbul
Dizgi ve Tertip:

Mente Matbaas, stanbul

Bask :

FONO Matbaas, stanbul

Kapak :

Art

stanbul

Ajans

1969

GRNMEYEN DKTATR
HARBERT MARCUSE

ROBERT PAUL WOLFF

UWE BERGMANN

BERN RABEHL

ARARAT'n KK KTAPLARI :

11

HOSGRNN
TESNDE
,

Robert Pau/ Wo/ff

Eflatun devlette, bir eyin erdemi, o eyin ken

dine zg grevini yerine getirmesini salayan durum

ya da niteliktir, der. Ban erdemi keskinlii, bir kou

atnn erdemi de hzdr. Ayn ekilde bilgelik, cesaret,

lllk ve hakseverlik erdemleri de insan ruhunun

meziyetleridir ve insann yapmak zorunda olduu e

yi -yani yaamay - iyi yapmasn salarlar.

Her canl ve cansz varln kendine zg erdem

leri olduu gibi, siyasi toplum biimlerinin de, asl il

kelerini gerekletirdikleri ideal bir durumlar

vardr,

diyebiliriz. Eflatun iin iyi toplum, bilgelerin ve iyile

rin, bilgileri ve yetenekleri kendilerinden az olan kii

leri ynettikleri, hizmet esasna dayanan bir aristokra

sidir. Grevlerin ve otoritenin doru olarak paylatrl

masna Eflatun adalet der, demek ki Eflatun'un top

yasndaki erdem adalettir.

-7

Bu kavram geniletirsek, rnein bir monaride

ki erdemin sadakat olduunu syliyebiliriz; nki bu

rada devlet kraln ahsnda toplanmaktadr. Toplumun

zlmesini nleyen, tebaasndaki herkesin krala kar

olan kiisel grevini yerine getirmesidir. Bir askeri dik

tatoryann erdemi eref, brokrat bir diktatoryannki

verimlilik, i grme gcdr. Geleneksel liberal demok

rasilerin erdemi eitlik, sosyalist bir demokrasininki ise

kardeliktir. deal bir nasyonal demokrasi <vatan sev

gisi erdemini gelitirir. Vatan sevgisi sadakat ten

krala deil de devletin kendisine dnk olmakla ayrlr.

Hogr ise, gnmz Amerika'snda ortaya k

m olan modern oulcu (plralist) bir demokrasinin

erdemidir. Siyasal hogr, oulcu bir demokrasinin

dzgn ileyebilmek ve oulculuk idealini gerekleti

rebilmek iin toplumdan bekledii bir anlay ve zihin

sel tutum biimidir.

Bu nedenle, eer hogry siyasal bir erdem ola

rak anlamak istiyorsak, onu psikoloji ya da ahlak a

sndan nyarglar inceliyerek deil, tersine demokratik

oulo'luun kuram ve uygulanmasn
aratrmalyz.

zmleyerek

Bu yazda ulamak istediim ey hogrnn fel

sefesini anlamak ve ayn zamanda eletirmektir. Bu yz

den ilk blm, bu kavramn aklanmasna ve oul

culuk kuramyla olan ilikilerinin gsterilmesine

ayr

dm. kinci blmde ise hogr iin ileri srlebilecek

eitli savlar inceliyeceim ve demokratik oulculuk

kuramnn insan

tabiat ve toplumdaki

- 8

zt anlayla-

rn biraraya gelmesiyle ortaya ktn gstermeye a

lacam. Son blmde ise bu kuram baz eletirici d

ncelerin szgecinden geirilecek ki, ba'la kalrsa, 1Ju

:iiinceler iinde bulunduumuz u ada bu kuram

savunmay olanaksz

klmaktadr. lk bak ta bu

yol

biraz gereksiz ve dolambal gibi gelebilir. Bu yc.Ju sei

imin nedeni .oulculuu tm baansz bir kuram ola

rak grneyiimdir, tersine bu kuram Amerikan'n :re!i

mesinin bir dneminde deerli bir rol oyamtr, bugiin

is(; ge ,.k hf'tim!eyici gerek yol gst er i c i olma bakmn

dan deerini yitirmitir. Bu adan bakldnda, vaz

hogry amay tlemektedir, ve -Hegel'in hatrlat

t gibi - bir eyi amak onu yadsmak demek olduu

kadar, iine de almak demektir.

l.

Siyasal kuramlarn ounda olduu gibi demokra

tik oulculuun da hem betimleyici, hem yol gsterici

deikenleri vardr. oulculuk, betimleyici olarak, de

vinin, modern endstri demokrasilerinin, zellikle Ame

rikan demokrasisinin gerekte nasl ilediini sylemek

olduuna inanr. Yol gsterici olarak da, endstri de

mokrasisinin nasl olabileceini gsteren bir ideal g

rnm izitirir. Kcuramn bu iki biimi de

1 9 . yzyl

da klasik - liberal gelenein yntembilimsel bireycilii

ne yaplan saldrlardan kmtr.

Bu gelenee gre siyasal toplum, zerk bireylerin,

isteklerini durmadan oya sunduklar ve, kendi karla-

- 9 -

rn gznnde bulundurarak, glerini devlet te top

ladklar bir biraraya gelme dir. (ya da olmaldr-libe

ralizm de ayn biimde ift anlamldr) Devlet en yk
sek gcn ve otoritenin topland bir yer, kamusal bir

kurumdur. Emirleri demokratik bir karar verme ve de

netim sreciyle meru klm:. Bu sre -doru iledii

srece- baml olduu kanunlarn yaplmasna kiinin

katlmasn salar. Nihayet kuramn odak

noktasnda

da tek tek vatandalarla egemen ve stn devlet arasn

daki iliki yer alr.

Devletin dndaki birlikler, kurumlar nem asn

dan ikinci derecede kalr ve varlklar asndan da dev

letin isteklerine baml olarak grlrler. Baz liberal

dnceli filozoflar devletin zel kurumlara asgari de

recede karmasn tlerken, bazlar devletin etken

olarak karmas iin aba gsterirler. Her iki durumda

da, ynetim grevi olmayan kurululara, devlet kua

r

m iinde, ikinci dereceden ve baml bir yer verilir.

Bamll belirleyen izgi bir kurum, birlik meydana

getirmeyen bireyler yn olarak grlen, halkn or

taklaa isteklerinin temsilcisi ve somut biimi olarak

anlalan devletin, ve gene bu bireylerin kk kk

gruplamalaryla meydana gelmi, ama devletin isteiy

le glendirilmi olan zel kurumlarn arasndan geer.

Klasik liberalizmin ideal bir siyasi kamusal ku

rum kuram olarak tercih edilme nedenleri ne olmu

olursa olsun, bu liberalizmin,

1 9 . yzylda ortaya kan

endstri demokrasisini yanstmak asndan yetersiz ol

duu ok abuk ortaya kmtr. Gerek ve

- 10 -

kuram

arasnda gittike byyerek gelien farkllamann nede

ni dzenin iki temel niteliine

balanabilir.

Birincisi

byk ulusal devletlerdeki tm yetimi halkn siyasal

alanda etkin bir bamszla kavumas, ikincisi

de,

toplumda zel dzeyde, gelimi bir endstri sistemi

nin ortaya karak temsilci ynetimin siyasal erevesi

iinde, yeni oulou bir yapnn gelimesine yol amas.

Geleneksel demokratik kuram, n koul olarak tek tek

vatandalarla ynetim (hkmet) arasnda dolaysz ve

anlayl bir ilikiyi gerektirir, bu ister Rousseau'nun

istedii gibi dorudan demokrasi

biiminde,

Locke'un anlatt temsilci mekanizmann

ister

yardmyla

olabilir. (Locke'un temsilci mekanizmasna gre devlet

vatandan karsna hem hizmeti, hem efendi olarak

dorudan kmaktadr.) Kanunlarda aklanan olgular

-byle olduklar varsaylmtr bunlarn- hem okumu

her kiinin kavryabilecei gibi olmal, hem de bu kii

nin karlar asndan tadklar nem kolayca anla
labilmeliydi. Fakat kitle siyasetinin ortaya kmasyla

bu dolayszlk ve kavranabilirlik zerine kurulan btn

umutlar bir daha geri gelmemecesine kayboldular. K

k, kendi kendini yneten zerk bir siyasal toplum

ideal ekiciliini srdryjordu. Bunun davurumunu

Avrupa ve Amerika'da

1 9 . yzylda doan topik ka

musal kurumlarda gryoruz. Ama yeni devrin byk

endstri demokrasilerini yarglamaya yaryan l ola

rak bakldnda bunlar birok eksiklikleri vard: Uy

gulanmalar olanakszd. Halkn isteini, setii gc

elinde bulunduran kiilere ulatrabilmesi iin srekli

ve kark kurumsal ilemler gerekiyordu.

- 11 -

Ayn sralarda ekonomi dnyasnda byk endst

ri irketleri grlmeye balad, bunlar eski aile iletme
lerinin yerini alr oldular. Sendikalarn ve zenaatkar bir
liklerinin rgtlenmesi sonucu, birok kk ve bam
sz firmayla byk ve dank i gcnn sunulmasn-
dan meydana gelmi klasik toplum biimi, ekonomik
gerek karsnda, yol gstermeye yardmc olmaktan
gitgide uzaklayordu. Bireyler ancak, hangi trden
olursa olsun, gruplar halinde birletikleri zaman piyasa
ya girebiliyorlar ve birbirleriyle iliki kurabiliyorlard.
Devlet ise birey stndeki egemenliini ancak yukarda
szettiimiz gruplarn tutumlarn belirleyen kanunlar
yoJuyla geerli klabiliyordu. Bireylerin devletle olan
gerek siyasal, gerek ekonomik ilikilerini orta byk
'
lkteki kurumsal birliklerden meydana gelen . bir sis
tem araclyla yrttklerini kabul etmek zorunlu ol
mutu. Ama modern devletin bykl ve endstriyel
rgtlenmesi, klasik anlamda liberal bir demokrasi ku
rulabilmesinin btn olanaklarn yok eder, nki eko
nomik yap ister zel ve kapitalist, ister resmi ve sosya
list olsun, arac ve brokratik rgtlere ihtiya vardr.
Bunlara bir de, tarihsel adan daha ok Amerika'nn
geirdii deneylere zg olan etken daha katlm
ve bu etkenler oulculuk dediimiz karakteristik bii
me yol amtr.
Birinci etken -nem tama bakmndan geicidir
Amerikan sisteminin federatif yapsdr. Amerikan ulu
sunun douundan beri bireyle devletin en yetkin kade
meleri arasna, nceleri egemen ve zerk olan yerel y
netimlerin hiyerarisi sokulmutur. Amerikan Birleik

12 -

Devletleri, adndan anlalaca gibi, bireylerden

ok

siyasal kamusal kurumlarn birliidir. Vatandalan yer

lemi olduklar yere balyan gelenek ve duygu gibi

doal zincirler, eitli devletlerin egemen otoritenin g

revlerini. yerine getirmelerine izin verilmesiyle, gcn
paylalmas sonucu, bsbtn kuvvetlendirilmjlerdir.

Bu paylama ise eitli devletlere, egemen otoritenin g

revlerini yapma izninin verilmesinden domutur.

Bu

araya giren kurumlar yoluyla olmaktadr. Giderek

1 8.

def!etlerin hkmetiyle iliki

kurmas ta bandan -kuramsal alanda bile- dolayl ve
yzden bireyin federal

yzylda birleme konusunda yaplan tartmalardan an

lalaca gibi, anayasa da arpan karlarn birbirle

rine verdikleri bir yn tavizin sonucudur: byk dev

letler kklerin, tarm ticaretin, klelik serbest al

mann karsndayd. Birliin yaps karlar, her ka

ra konuma hakk vererek, ama kumanday

hibirine

brakmyarak dengelemek zorundayd. Siyasetin az ya

da ok dayankl gruplar arasndaki bir atma olduu

anlay bylece ynetimimizin temeline oturtulmu ol

du. Bundan da bireyin siyasal arenaya tecrit edilmi

bir g olarak deil de, kesinlikle bu guruplardan biri

nin yesi olarak girmesi olay kt. Ynetim te yan

dan, yerel kurumlarn araclyla, bireylerden baz ey

ler istemekte ve bireyin gereksinmelerini karlamakta

dr. Ynetimin alma alannn

19, ve 20. yzyl bo

yunca gittike genilemesiyle bu federatif yap saysz

yarg ve yrtme organna yerletir. Gnmz Ameri

ka'snda eitim sistemini, ticaret kanunlarn ya da so

rumluluklarn kesin dalmn elimizdeki

- 13 -

kanunlarn

tartmasn yaparak anlamak olanakszdr. Bu i iin

eyalet devletlerinin, federal devletin hkmetine kar,

tarihte bir eine rastlanmyan tutumlarn gznnde bu

lundurmak gerekir.

Amerikan demokrasisinin karakterine yn yeren ve

ok sz edilen ikinci faktr, bizim arbasan sosyal so

runlara hemen guruplar kurarak cevap verme eilimi

mizdir. Bu fenomen Tocqueville tarafndan ortaya ka

rlm ve o zamandan beri ,Amerikan politikas zerine

alanlar tarafndan, bizim demokratik teknikler reper

tuarna (daarcna) yaptmz garip bir katk olarak

nitelendirilmitir. Baz uluslar toplumun ufuunda bir

sorun belirir belirmez nasl tanrya ya da devlete ba

vuruyorlarsa, amerikallar da igdsel bir biimde he

men bir komisyon kuruyorlar, bakan ve haznedar sei

yorlar, bir zm yolu bulmak zere kendileri ie giri

iyorlar galiba. Yukardaki durum idealize edilmi bir

durumdur ve kendi kendini vme pay da az deildir;

bize kirli ve yoksul bir ii mahallesinden ok kuzey

Amerika bozkrlarndaki hayat, ya da Yeni ngiltere'

deki bir ehir meclisi toplantsn hatrlatmaktadr. Ge

ne de Amerika'daki zel ve gnll kurumlarn baka

lkelerde devletin uraaca pek ok toplumsal gerek

sinmeyi karlad bir gerektir. rnein din, devletin

kilise kurmas yasak olduu iin, ynetimin etki alan

nn bsbtn dndadr. lk, orta ve lise retiminin

masraflar yerel makamlar ve zel kurumlar tarafndan

denir. Yksek renimi byk zel niversiteler ve

kolejler elinde tutar, devletin at benzer kurumlar

yeni yeni nemli bir rol oynamaya balamtr. Sanat ve

- 14 -

edebiyat byk hayr vakflar tarafndan desteklenmek

te ve tevik edilmektedir. Askeri aratrmalar balama

dan nce de, mspet bilimlerle uraanlar yalnzca ni

versite ve zel endstri laboratuarlarnda alabiliyor

lard. Endstri, tarm, din, eitim, sanat ve bilimin d

nda da toplumsal faaliyetin bir sr baka boyutu,

yklerini ynetimin tamad gnll derneklerin te

meli zerinde, rgtlenmitir.

Ynetimle zel dernekler arasndaki ilikiyi ak

lamak in nce, baz guruplarn gre"V lerini dorudan

dogt uya yerine getirdikleri, amalarna dorudan do

ruya ulatklar halde, bakalarnm yuetirni etkiliyerek

amalarna dolayl larak

groups

(bask guruplar)

ulamak

zere

pressure

biiminde rgtlendiklerini

saptamak zorundayz. Tabii ki birinci tr derneklerin

de ou siyasal lobbying (kulis) ile urar. Ama ge

ne de bu ayrm yapmak yerinde olur: bizim guruplar

la ynetim arasndaki ilikinin iki temel p1uralist (o

ulcu) kuramn saptyabilmemizi salar.

Birinci, ya da hakemlik kuram:

merkezi y

netimin rol, zel dernekler arasndaki rekabet ve at;;

malar iin kurallar koymak, ve byke hibir kar

gurubunun halk zerindeki etkisini ktye kullanma

mas ya da toplumsal hayatn herhangi bir blm ze

rinde denetim d Qir egemenlik kurmamasn sala

mak iin gcn ve yetkisini kullanmaktr, der. Buna

en belirgin rnek de firmalarn piyasa iin rekabete gir

dikleri ve igcnn kapitalle rekabet halinde

olduu

ekonomik alandr. Bu kurama uygun olarak da eitli

- 15 -

dinler, zel ve resmi eitim biimleri, eitli

corafi

blgeler, giderek sanatlar, spor trleri arasnda ve e

lence alannda bile benzer bir rekabet, insanlarn dik

katini, ilgisini ekmek iin yaplan bir yar ortaya

kar.

Ynetimin ikinci kuramn

kuvvet dorularnn

toplam, ya da give and take (ver ve al) biiminde

adlandrabiliriz: 'Senato, halk arasndaki kar gurupla

rnn yapt zorlamalarn, basklarn biraraya geldii,

att odak noktas olarak grlmektedir. Bu bask

lar ya iki byk partinin yardmyla, ya da dorudan

mebuslar etkilemeye alan parayla tutulmu ajanlar

araclyla olur. Hkmetin kard kanunlara asln

da bir takm gler biim verir. Bu da kanunlar yapan

larn bu glerin etkisinde kalmalarn salamakla olur.

Dayanlan fikir, senatonun yalnzca bu gleri yanstt

dr. Senato bunu yaparken de, ya bu gleri tek bir

toplumsal karara balar, ya da fizikilerin dedii gibi

eritir. zel karlarn gleri ve ynleri deitiinden,

buna uygun olarak byk kar guruplarnn bileim ve

almalar da deiir: ii tabakalar, byk iverenler

kitlesi, tarmclar. Hkmetin rzgar frlda da dur

madan deien grlere, seslere ulaabilmek iin d

ner.

oulcu ideolojinin tevik edilmesinde federalizm

ya da kar guruplar siyasetinden ok

amerikallarn,

halkn din, rk ve etnik ayrlklarnn bilincinden olmas

rol oynamtr. Eski kolonilerin pek ou din konusun

da banaz topluluklard. ngiltere'nin dmans siyasal

- 16 -

ikliminde eriilmesi olanaksz bir temizliine erie

bilecek, zel bir yaplar vard. Reformation Avrupa'y

nce ikiye ayrmt, sonra da birbiriyle savaan eitli

kamplarn ortaya kmasna yol at, ve ulusu bireyler

den ok dinsel cemiyetlerin topland bir birlik olarak

grmek olaan bir hale geldi. Sonunda ngiltere'de ol

duu gibi, tarikatlar arasnda bir uzlamaya varldn

da, siyasal toplum bir bakma bir cemiyetler cemiyeti

oldu. A. B. D. de devlet eliyle kilise kurulmasnn kesin

likle yasak oluu, ulus iinde eitli dini cemiyetlerin

varlnn kabul edilmesini zorunlu kld. Bu eitlilie

rza gsterilmesi olay, sonunda, Roma-Katolik kilisesi

nin ve Yahudiliin de kabullenilmesine kadar varmtr.

1 9 . yzyldaki byk gler sonucu pek ok etnik

gurubun bir araya gelmesi de amerikan hayatnda ben

zer etkiler yapmtr. Bylece, rnein byk kentler

eitli uluslara ait mahallelerin kmelendii yerler ola

rak grlmeye baland. Kk talya lar, in ma

halleleri, Polonya Getto lar, Alman cemaatleri geli

ip, yaylyordu. Amerika bir aznlklar ulusu olmutu,

o denli ki ilk gmenlerin torunlar bile belirleyici bir

isim edindiler: W ASP. Amerikan toplumundaki dinsel

ve etnik guruplar birbirleriyle, siyasetin oulcu meka

nizmalar, ve eskiden beri varolan baz zel dernekler
araclyla buluuyor, kaynayorlard. Tipik Tireli

guruplarn (talo-Amerikan,

Polonez-Amerikan

gibi)

kendi kiliseleri vard. Bu kiliseler de eski vatann dinsel

trenleri srdrlyordu -kendilerine zg aziz ve bay

ram gnleri, trenler gibi - Ana dilde yazlm gazete

ler kyordu, folklorun yaatld dernekler, yalnz er-

- 17 F.
'

keklerin girebildii klpler, tccar birlikleri, blgesel

sendika rgtleri, hepsi yerel halklarn etnik ya da din

sel birliine dayanyordu.

Bu dinsel ve etnik guruplar siyasi sisteme, kom

uluk, kent ya da evre dzleminde ve

(seim 'hakk

olan) yelerinin birlemesiyle meydana gelen yn si

yaset terazisinde arlk biiminde kullanarak girdiler.
Amerikan ytiminin merkeziyeti olmyan, hiyrarik

devlet yaps etnik guruplara dnk bir siyasete ok el

veriliydi. Bilinleri etkiliyen ve toplumsal nem ta
yan ilk olgularn yle zellikleri vard ki, yalnzca bir

rgte ve siyasal bilgiye gereksinme gsteren bir kent

ynetim dzlemi bunlara dayanarak kurulabiliyordu.

talyan, rlandal, Polonyal ve Yahudi siyasetiler aday

lklarn koymay baardklarnda eitli halk ve dinler

den meydana gelmi bir kamusal kurumla karlam

lard. Bu kurumda nceleri kendi guruplarnn temsilci

si, sonra da ounluun yararn savunma niteliine sa

hip devlet adamlar olarak davrandlar.

Para para olan bu betimlemeleri biraraya koyar

sak, oulcu toplumun bir grnmn elde ederiz. Bu

tanmlamaya gre Amerika, birbiri iine girmi bir et

nik, dinsel, rksal, blgesel ve ekonomik guruplar kar

madr. Bu guruplarn yeleri eitli karlarn zel

birlikler araclyla takip ederler. Bu birlikler ise tem

silcilie dayanan bir demokrasinin federatif sistemi sa

yesinde eit haklara sahiptirler,

dzenlidirler, her an

mat edilmeleri mmkndr, kendilerinden bir eyler is

tenir ve ynetilirler. Tek tek

vatandalar merkezi y-

- 18 -

netimle ve birbirleriyle ait olduklar bu, kendi isteiyle

davranan ya da davranamayan, guruplar iinde karla
rlar. Bu adan bakldnda oulcu demokrasi kla
sik-liberal demokrasi modelinin tam bir kartdr; ve
aslnda federal topluma dikkati ekecek kadar benze
mektedir: Federal toplumda birey herhangi bir kii ola
rak deil de, artcak bir loncann, esnaf dernekleriyle r
gtlenmi bir kentin, kilisenin ya da bir snfn yesi
olarak siyasal bir rol oynyabilirdi. Ortaan siyasi top
lumlarnda olduu gibi oulcu demokraside de parola
herkese sz hakk deil, her meru guruba kendi pa
y dr. Gnmz Amerika'snda iiler ve kapital, ya
da katolikler, protestanlar ve Yahudiler arasnda kaba
hatlaryla bir eitlik salamann gerekli olduu kant
lanm gibidir. ilerin halkn byk ksmn meydana
getirmesi, ya da katoliklerin saysnn yahudilerin on
kat olmas guruplarn etkilerinin bu oranlara gre ayar
lanmas iin bir neden olarak grlmez.
oulculuk modern endstri demokrasilerinin,
zellikle A.B.D.'nin ileme biiminin kuram olduu gi
bi, (aslnda yle olsa da olmasa da) siyasal toplumun
nasl rgtlenmesi gerektiini gsteren ideal bir model
dir. oulculuk betimleyici kuram olarak empirik do
rulanma gerektirir. Nitekim son yllarda pek ok siyaset
bilgini bunu yapmaya abalamlardr Ama ayarlayc
(normatif) kuram olarak oulculuk, ancak bir deer
lsne, ya da iyi toplum idealine a-rda bulunularak
savunulm. oulculuk zerine yaplan tartmal_arn ta
rihesine bakarsak ayr biimde savunulmu olduu
nu grrz.

- 19 -

Katoliklerle Protestanlar, nonkorformistlerle Ang

likanlar arasndaki dinsel anlamazln endstri ncesi
dneminde ortaya kan en eski sav: Baka trl d
nenleri ezemiyen, ya da bunlarn ezilmesinden doa
cak toplumsal kayplar fazla bulan toplumlarda, dei
ik dinsel uygulamalara tahamml etmek zorunlu bir
felakettir. der. Bu gre gre banazlk ideal durum,
baka mezheplere ilke olarak hogrszlk gstermek
de bir grevdir. Yce Anglo-Amerikan dinsel zgrlk
geleneinin, ilk protestanlarn bireylere vicdan zgrl
salama abalaryla deil de, byle, aslnda zaten
varolan bir mezhep eitliliinin, istenmeye istenmeye
kabul edilii yznden ortaya kt, artk yenilene ye
nilene anlamn yitirmi tarihsel bir grtr.
oulculuktan yana olan ikinci sav, oulculuu
geleneksel temsilci demokrasi yoluyla eriilmesi olanak
sz siyasal amalara erimeye yaryacak -ahlak ynn
den zararsz- bir ara olarak gstermektedir. Bu gr
e gre, demokrasinin ideali herkesin kanun yapt,
sonra da o kanunlara uyduu bir ehir devletidir. Tek
tek bireylerin bu siyasal karar verme sreci iinde sim
gesel olmayan, erekten nemli bir rol oynadklar l
de, siyasal dzen adil, halk da zgrdr. Ama bura
da saydmz btn nedenler yznden klasik - demok
ratik ilkelere gre rgtlenmi bir byk endstri top
lumunda hakiki bir kendi kendini ynetim olanakszdr.
Ynetenler ve ynetilenler arasndaki uurum o denli
derindir ki, vatandan ynetimin ilerine etkin bir bi
imde karma olana kaybolur. Belli dnemlerde ye
nilenen seim bile, semenlerin kendi bulmadklar bir

- 20 -

bakan, ne olduklar bile baz nedenler yznden tam

aklanamyan baz olaylarla urasn diye setikleri bir
tren, ayin (ritual) haline gelmitir. Bylece zgr kii
leri iten, demokrasi idealiyle badamas olanaksz bir
inan, imge, kiisel slup siyaseti ortaya kar.
Ama imdi artk demokratik yollarla olsun olmasn
baz kararlar alnmas zorunludur: ynetenleri yneti
lenlerin isteklerine uymaya zorlyacak seimden baka
bir yol bulunmaldr. Buna cevap olarak oulculuk su
nulmaktadr. Sosyal dzeni meydana getiren kar gu
ruplar arasnda demokrasiye benzeyen, yaklaan baz
eyler olmaktadr mutlaka. Gene bu guruplar yeleri
nin isteklerini, seilmi mebuslar zerinde bask yapa
rak ve kar karlara verilecek tavizleri ayarlyarak ge
erli klabilirler. Klasik bir demokraside ise bunlar an
cak tartma ve danma yoluyla olabilirdi. Hkmet
birbirinden ayrdedilemiyen, gsz ve zel vatanda
lardan meydana gelme bir yn karsnda deil, rgt
lenmi guruplardan kurulu, eklemli (artikle) bir sis
tem karsndadr. Dolayszlk, etkinlik, nemlilik ve
bunlarn sonucu olarak demokratik bir biimde katkda
bulunmay, birey, ekonomik, dinsel ya da etnik birlik
v derneklerde -blgesel sendikada, kilisede, Amerikan
lejyonunun bir blmnde gerekletirir. Kanun yap
mnn ve ulusal siyasetin denetimi, seim srasnda ka
nun yapmcsna oy salyacaklar gerekesiyle bu bir
likler tarafndan emniyet altna alnmtr. oulculu
un bu savunusuna gre politikac, toplumdaki gleri
uzlatrma srecinde bir arac rol oynamaktadr. r
gtlenmi semenlerin yapt zorlamalar yklenir, se- 21

menlerin greli (relatif) seim glerine dayanarak bu

zorlamalar bir dereceye kadar dengeler ve Kogre bi
nasnn parkeleri zerinde dolamak zere yola kar.
Burada baka zorlama kmeleriyle ykl ve bu yzden
baka olanaklar aryan meslekdalaryla, kanuni taviz
lere ulamak in, rekabet halinde olan top1umsal kar
lar birbiri peisra oya koyar. Eer her ey iyi giderse
memleketteki her nemli kara bir yer ayrlacaktr.
Aslnda btn karlar byklk ve younluklarna aa
yukar uygun bir ekilde sevindirilecektir. Burjuva
idealinin demokratik ideali bylece korunmu olur: n
ki bir kar olan herkes gnll ve zel kurumlara gir
mekle ynetimin kararlarna belli bir dereceye kadar
kendi isteklerini de sokabileceini bilir.
Rousseau'yu
biraz yorumlar, geniletirsek: Vatanda uyduu kanun
larn hi olmazsa bir dereceye kadar yapmcs da oldu
u iin zgr bir nsandr.
oulculuun ilk savunusu, oulculuu itici ama
vazgeilmez bir felaket olarak grr. kincisi, oulcu
luu, endstriyel kitle toplumunun koullar iinde de
mokrasiyi baz evrelerde olsun yaatabilmek iin gerek
li bir ara olarak kabul eder. nc savununun ise o
ulculua duyduu hayranlk ilk ikisininkini fazlasiyle
geer. Bu savunuya gre oulcu bir toplum doal ve
iyidir, kendi kendinin erei olarak grlmelidir.
Bu sav bireyle toplum arasndaki ilikinin incelen
mesinden domutur. Basitletirerek sylersek, tad
fikir udur: nsan gelimesiyle, yapsyla ve siiregelen
etkinliiyle nemli bir yesi olduu sosyal guruba ba-

mldr. Toplumun birey stndeki etkisi

bandan
olumlu, yapc, destekleyici bir etkidir -ve aslnda gerek
lidir. Sosyal bir gurubun dnda byyen ocuk konu
amyan, bilgisiz, akllca dnme, giderek br insan
lar gibi sevme ve nefret etme yetenei bile olmyan bir
hayvan olacaktr. Kk ocuun terbiye edilmesi, o
cuun, hemen yaknndaki bykler evresinin -ki bu
evreye sosyologlar ocuun primer gurubu adn ve
rirler- davranma rneklerini ve deerlendirme alkan
lklarn (atitd) edinmesi, benimsemesi demektir. Bir
olan evresindeki erkekleri taklidederek erkek olur- bu
arada kendisini ylesine onlara benzetir ki, bir daha bu
biim deitirilemez. Konumas, yry, acya ve
sevince gsterdii tepki, kadnlara, ocuklara ve yal
insanlara kar taknd tavrlar, ruhundaki umut, kor
ku ve en derin istekler, hepsi hereyden nce taklide da
yanr. Birey btn yaam boyunca deer verdii yakn
larnn kendisini onaylamalar iin abalar. Bunu yapar
ken de rendii treleri bozmaktansa lmeyi tercih
eder. Toplumunun deer lleri ve yarglar, bireyin
iinde sululuk bilinci ya da utan duygusu biiminde
yanklarlar. Bu yzden sosyal miras silkelenmesi ge
reken bir yk, kurtulunmas gereken bir by olarak
gren filozoflar byk bir yanl yapmaktadrlar. Bu
miras olmadan birey aslna baklrsa bir hitir. Bu mi
ras, kltrn iine sokmad hibir rgtl kiilik
nvesi brakmaz. in iin radikal olan kiiler bile kar
ktklar toplumun yansmasndan baka birey deil
dirler. Bylece hepimiz doal bir deimezlie sahibiz
- J
,,

ve iinde bulunduumuz, yaammz

sosyal gurupla sk skya balyz.

srdrdmz

nsan doutan gurup halinde yayan bir hayvan

olduu iin, siyasi ideal olarak, yelerinin yalnzca dev
lete kar yurttalk grevi olan bir devlet dnmek
samadr. Gurup meruluunun ve siyasal ballklarn
birbiri iinde dalmas, erimesi ancak en nemli guru
bun tm toplumla zde olmas halinde olanakldr. -Ya
ni New-Lanark gibi topik bir toplulukta, ya da srail
kibutzlarnda. Byk bir toplumda devlet nnde me
ru olabilmek iin toplum iindeki bir sr gurup kar
snda meru olmak gereklidir, (ki bu guruplarn iinde
insanlar dolaysz ilikiler kurabilmekte, tek tek kiiler
olarak da bu ilikilerini srdrebilmekte ve deerlendir
me, yarglama alkanlklarn glendirmektedirler.)
Morton Grodzins bu birden ok olan ballklar
kuramn The Loyal and the Disloyal ( 1) adl kita
bnda toplamtr: Ulusal olmyan bykl kkl
guruplar bireylerin ulusa kar olan yurttalk grevle
rini yerine getirmelerinde nemli ve bamsz bir rol
oynarlar. nki bunlar bir bakma yurttan resmi ile
re ve ulusal trenlere (seremoni) katlmasn salyan
araclardr. .. e kuramsal adan bakldnda zincir
sonsuzdur. nk ynetimin -hkmetin- emirleri da
ha kk guruplarn ald ceza tedbirleriyle uygulan
d gibi, bu guruplar uyguladklar ynetim siyaseti
nn alaca tedbirleri de saptarlar. Demokrasinin zelli(1)

Chicago 1956 ( Meru olan ve olmyan ) .

- 24 -

i, belirtisi de buradadr: Halklar uyduklar siyasi ted

birleri kendileri yrrle koyarlar. Halk guruplar bu
iki yanl rollerine inandklar -ve onu anladklar zaman
vatan hizmetleri de artm olur. Ksacas bireyler,
kendilerini zdeletirdikleri guruplara yeterince
ilgi
gstermekle, vatan iin alm olurlar. Daha byk
olan gurubun, yani ulusun, yapmas gereken tek ey
amac saptamaktr. Vatanda amacn saptanmasna is
ter katlsn, ister katlmasn, ister bu amac kabul etsin,
ister etmesin, ok seyrek durumlarn dnda naslsa bu
amaca erimek iin kullanlan glere katkda buluna
caktr. Daha kk guruplara bal oluu zorunlu k
lar bunu. Ulusun lm kalm sz konusu olduu za
man, -sava srasnda olduu gibi- bu ama iin ura
mak zorundadrlar. Gzleri yal annelerin isteksiz oul
larn savaa yollamalar bundandr. Kk guruplara
ballk bylece, (sz konusu olan birey aslnda ilgisiz
bile olsa) ulusal abaya bir direnme gc ekler. (S.

6 5 - 67).
Her oulculuk savunusunu karlayan bir hog
r savunusu vardr. Szde tek inanl (Ortodoks) top
lumlarda farkl grlere gsterilen hogr, hogr
sz bir nan ihtirasnm yanna aklm sesi tarafndan
konmu gerekli bir skntdr. Fransz politikaclar
Nantes fermann kararak korkun bir i sava byle
nlemilerdir. Modern Rusya da artk tam anlamyla
denetliyemedii Dou lkelerindeki Titoizm'i bu yn- .
den desteklemektedir. Bu eit bir hogr bir erdem
-siyasal btnl salayan bir g- deil, tersine ha- 25 -

yati tehlike gstermeye balayan bir hastala kar ila

tr.
oulculuun taraftarlar iin hogr piyasadaki
yaa:na vt'. yaatma ilkcs"n temelidir Ekonomik re
kabet insanlarn kavga biimlernd.:n biridir. (orta a
savalar da baka bir biim olduu gibi) Bu kavgada
kavgaclarn herbiri aslnda karsndakinin isteklerinde
hakl olduunu kabul eder, ama acmadan dr ...
Bir yandaki uzlatrlmaz kartlk, te yandki kar
lkl anlay bir gerginlik dourur. Bu iki kart tan
biri kaybolabilir: Birincisi kaybolursa aradaki iliki i
birliine bile dnebilir, ikincisi kaybolursa kaytsz
artsz sava balar. Rekabet halindeki iddialar meru
olarak kabul etmek yetenei uzlama iin gerekli nko
uldur. Dmanm ahlak asndan haksz buluyorsam,
taviz bir yatma olur kar, eer benim isteklerim hak
szsa, onlar meru olmayan baz kiisel karlar elde
etmek iin istiyorum demektir. inde rekabet halin de
kar guruplarnn bulunduu bir toplumda hogr,
kart karlarn varolma ve temsil edilen haklarnn
rahatlkla kabul edilmesi demektir. Hogry ekono
mik adan alglyan bu gr pek tabii insan davran
larnn ilke ve ayarlamalardan (norm) ok karlar ta
rafndan sebeplendirildiini benimseyen grle birlik
te yrr. Nesnel stnlk gerektiren kart ilkelerden
se, rekabet halinde olan karlar arasnda uzlamaya
varmak - hele bu karlar para gibi saylabilir bir bi
rimle ifade edilebiliyorlarsa - ok daha kolaydr. Ame
rikan siyasetinin salaml da ilke sorunlarn kar
anlamazlklarym gibi ele alma yeteneine dayanr.

- 26 -

(Fransz siyasetnn bakalarnnkine benzemeyen sa

lamlnn da kar anlamazlklarn bile ilke sorunlarym gibi ele alma yeteneine dayand sylenmi
tir).
oulculuun toplum ve kiiyi bir gurup kuram
na balyan nc savunusunda hogr daha da
nemli bir rol oynamaktadr. Yaylm bir toplumda gu
ruplarn sayca ok olmas bireyin shhatli bir biimde
gelimesi asndan ok nemlidir, ama insann primer
gurubuna olan zorunlu duygu balar tehlike yaratrlar.
Eer sosyologlarn lonca diliyle konuursak, gurup-d
na duyulan dmanlk, gurup - iin balla doal
olarak elik eden bir olgudur. Bir insan biz szc
n ne denli scak sylyorsa, onlar da o denli souk
syler. Kiilere kendi guruplarndan akan bireysel g,
bir toplum zaaf olan snrll, nefreti, yani hogr
szl dourur.
Hogrszlk sorununun bir zm tabii, bireyi
etnik, dinsel ve ekonomik guruplara balayan balar
koparmaktr. Hmanistler, ta iimizde hepimiz karde
iz derler; yani birbirimize benzeyen zelliklerimiz
benzemeyenlerden daha asli, daha nemlidir. Ama bu
snrlayc balardan kopmakta yatan tehlike, onlar ol
madan yaayamayacamzdr. Eer tek tek kiiler do
laysz cevaplarla- glendirilmeye gereksinme duyuyor
larsa, umut ve deerlendirmelerinin onaylanmasn (do
rudan doruya kendileriyle konuularak) bekliyorlarsa,
ve eer -bu kuramn savunduu gibi- hi kimse tm
ulusa primer gurup gzyle bakamazsa, kardelik ad- '2'7 -

na bile olsa primer balar gevetmek sakncaldr. Bu

yalnz ynn balarndan kopmu, kiilii olmayan
yesinin, yn insannn felaketini arttrmak, krkle
mek olur.
Geni kapsaml bir kardelik durumu
iinde,
farklarn trplenip ayn dzeye getirilmesine kar
karlacak alternatif hogrdr; yani primer gurupla
rn sayca ok oluunu isteyerek kabullenme, giderek bu
eitlilii tevik etme. Eer insanlar, toplumda eitli
inan, rk ve yaama biimlerinin bulunmasnn gerek
ten iyi olduuna inandrlrlarsa, o zaman nyarg has
talyla, burjuva kavgalarna saplmadan, oulculu
un olumlu sonular yaatlabilir. Eflatun'un dediine
dnersek: oulculuk bir endstri toplumunun salt ili
yebilmek iin gerektirdii zelliktir. Hogr ise yi
ilemesini salyan bir anlay, zihinsel tutumdur. Bu
yzden hogr, gurupu toplam kuramna gre, o
ulcu bir demokrasinin hakiki, doru erdemidir.

2.
imdiye kadar yalnzca hogr kavramn akla
dm ve bu arada hogrnn demokratik oulculuk
kuram iindeki yerini belirttim. Grdmz gibi o
ulculuun iki ayr kuram var; birincisi geleneksel,
liberal-demokratik kuramdan, ikincisi de kii ve klt
rn guruba bal temellerinin sosyal- psikoloji tarafn
dan zmlenmesinden kmakta. kisinin de hogr
kavramlar ayr ayr. Birincisinde hogr kiisel ku-

- 28 -

surlarn anlamazlklarn kabullenilmesiyle bir tutulu

yor, ikinci yorumda ise primer guruplarn okluu ola
rak vlyor. imdi ortaya cevaplandrlmas daha zor
olan bir soru atmak istiyorum: eitli grnmleri olan
oulculuk ve hogry, bu grnmlerinden herhan
gi birinde demokratik toplumun idealleri olarak savun
maya deer mi? Bunlar gnmz Amerika'sn betim
lemeye yiarayan kullanil zmleyici modeller ol'1
maktan teye giderler mi?
oulculuun birinci, ya da enstrumental kuram
daha eski liberal felsefeden kmtr ve gerekesini bu
felsefede bulur. Bu kuramn temel ilkelerini yarglamak
istiyorsak (yalnzca bu temel ilkeleri gerekletirmek
teki etkinliini deil) , rnein John Stuart Mill tarafn
dan anlatlan bireysellik ve zgrlk retisine dnmeli
ve bu retinin siyasal toplumun idealini temsil edip
edemiyeceini dnmeliyiz. Mill nl ve etkin dene
mesinde (n Liberty-zgrlk stne) toplumun ve
devletin, gerekesiz bulduu karmalarna kar, bire
yin kutsalln savunur. Mill tek tek ngilizleri, gele
neksel ngiliz kanunlarnn konutlar (meskenleri) ta
nmlad gibi tanmlar - dnceleri ve

davranlar

br yurttalarn kutsal sayd eylere dokunmad

srece insann istedii gibi

dnebilecei ve iinden

geldii gibi davmnabilecei kutsal bir yer. Mill liberal

birey anlaynn klasik tanmn yaparak davrann
zel ve kamusal alanlarn ayrmaya alr. Birinci b
lmde: Toplum bireyden farkl olarak davranlarn bir
ksmyla yalnzca dolayl bir biimde (o da ancak ba-

- 29 --

zen) ilgilenir, bu ksm bir kiinin hayatnn ve tutum

larnn yalnz bir blmn ierir, bu blm yalnz o
kiiyle ilgilidir, eer bakalaryla da ilgiliyse, bu an
cak onlarn zgr, gnll ve kandrlmam olarak rza
gstermeleri, katlmalaryla olur... nsan zgrlnn
uygun erevesi budur. Bu ereve hereyden nce i
dnyay kapsar ve en geni anlamyla vicdan zgrl
dnce ve duygu zgrl, ister uygulamada, is
ter dn alannda, ister bilimsel, ahlaki, dinsel olsun
her konu hakknda mutlak fikir ve dnce zgrl
ister.. . Ayrca bu ilke herkesin kendi zevkine ve me
raklarna gre davranmasn ister, yle ki herkes haya
tn kendi karakterine gre dzenlesin, istediini yap
sn, bu arada bu davranlarndan kabilecek sonulara
da bamldr herkes, kendilerine zarar gelmedii sre
ce yaknlarmz karmamaldr bize, tutumumuzu deli
ce, dolambal ya da yanl olarak deerlendirseler bile.
nc olarak, bireysel zgrln bu snrlar iinden
bireylerin birleme, herhangi bir ama iin biraraya gel
me zgrlkleri de kar. Ancak bakalarnn bunlardan
zarar grmemesi arttr. Bir de birleen kiilerin reit,
zorlanmam ya da aldatlmam olmalar gerekir. den
mektedir.
Mill daha sonra bu kendisine ncelik tannan kut
sal i aleminin dna kan davranlar karsnda da
toplumun bireysel ilere ancak tm toplumun yarar sz,
konusu ise karabileceini aklar. Yani toplumun zel
alana karmaya hi hakk yoktur, kamusal alana da ka
rma olana vardr yalnzca, bu da yararc bir ge
rekeye bamldr.

- 30

Yani hogr Mill ve klasik-liberal felsefe iin

bireysel varoluun zel alannn dokunulmazlna sayg
gstermeye hazr olmak demektir. steyen birisi gln
elbiseler giyip sakal brakabilir, (ya da herkes sakally
sa sakaln kestirir) allmam dinleri benimsiyebilir,
iinde bulunduu cemiyetin cinsel ayarlamalarndan
uzaklaabilir ya da herhangi bir biimde top lumun ei
lim ve alkanlklarn yadsyabilir. Liberal felsefe top
lumun bu uygulamalara (ister kanunlar ister sosyal yap
trmlarla) karmaktan vazgemesini ister. Allmn
dndaki zellikleri isteksizce kabullenmek biiminde
balyan bu tutum bize ok eyler vaadederek, bireyci
lii cesaretlendirmek ve eitlilii gerekten sevdirmek
nnde geliebilir.
Mill, bireyin kamusal ya da bakalarn kapsyan
davranlarnda tabii ki sorumlu olduunu syler, ama
bu, birey kendi karlarn toplum kar uruna tm
feda etsin demek deildir. Tam tersine toplum, kendi
ni meydana getiren bireylerin kesitii odak noktas ola
rak bile, her bireyin (tekilerin karlarna zarar verme
den) amalarna mmkn olduu kadar ok ulamak
iin abalad bir pazar ya da bir sava alandr. Tek
ayrm udur: zel alanda toplumun bireyin ilerine ka
rmaya hakk yoktur ( nki bireyin bu davranlar
baka kiileri etkilemez) Genel ve kamusal alanda top
lum yelerine bir eitlik egemenlii salamtr. Pazar
mekanizmas etkin olarak iledii srece, adaletin ve
zgrln istedii gibi, karlkl snrlama ve kstla
malar otomatik olarak yerine getirecektir. Pazar baa
rszla uradnda, ya da ekonomiyle ilgisi olmyan

- 31 -

bir olayda devlet ie karacak, gereken ayarlamay ka

nuni yoldan yapacaktr.
Gzmzn nne liberal hogr idealinin uygu
lamada eriildii bir toplum getirmeye alrsak, he
men aklmza Londra, New-York, Paris gibi byk,
kozmopolit endstri ehirleri gelir. , Byklk, i bl
m, tempo, sosyal guruplarn dalm, halkn youn
luu, bunlar hepsi gr farklarna ve uygulamalara
kar taknlacak hogr tutumuna zemin meydana ge
tirirler. Tannmad bir byk ehirde insann, kii
sel gereksinmelerini tatmin edecek eilim, alkanlk ve
paylaacak
grleri biraraya getirmesinin ve bunlar
bir arkada evresi edinmesinin daha kolay olduu sy
lenmitir. Kk ehirlerde, ehir d mahallelerde,
zel ilerimize, Mill'in yarglad biimde sosyal bir
karmay nlemek olanakszdr. Ama salt byklk de
yetmez, bireyin hakikaten zgrlne kavuabilmesi
iin ayn derecede de eitlilik gereklidir. Bylece libe
ralizmin betimledii biimiyle hogr felsefesi, pek ta
bii ancak bir ehir iinde bulunabilecek kltr, din tbp1um ve siyaset eitliliine gtrr.
Btn siyasal felsefeler gibi liberal devlet kuram
da insan tabiatrnm bir yorumuna dayanr. lk haliyle
liberalizm - bir felsefe en iyi ilk haline bakldnda an
lalr-: insann aklyla dnerek zevki oalttn ve
acy azalttn syler. yi szc Bentham'a gre
hoa giden, kt szc de ac veren anlamna
gelir. Btn davranlarmzn erei bu birinciye ula
mak ve ikinciyi bertaraf etmektir. Akl, bylece, d-

- 32 -

unup tanan dikkat e indirgenmi olur. Eer gele

cekteki bir acdan korkup imdi eriebileceimiz bir
zevkten dnerek vazgeersek akln en yksek noktas
na erimi oluruz. Tabii, duygulara kar taknlan bu
muhasebeci tavrnn burjuva tccarn kazan ve kay
ba kar taknd tavrn dolaysz bir yansmas olduu
ok sylnmitir. Bir de bu kuramn insanlar aras ili
kilerden hangilerini kapsad ayn derece nemlidir.
Liberal kuramn basit psikolojik bencilii doru ise, o
zaman kendi zel amalarn izleyen birey tekileri yal
nzca birer ara olarak grecektir. steklerimi aa vur
duum ve onlar tatmin etmek iin en akllca yollar
zerine dndm zaman, benzer kiisel abalar gs
teren baka insanlarn davranlarnn benim giritiim
iin sonulanmasn tehlikeye drebileceklerini kefe
derim. Baz durumlar da bunlar beni tehdit eder, baz
durumlarda ise ikimizin de yararna olacak bir ortak
alma olana vardr. Planlarm buna gre dzenlerim
ve belki de baka bireylerle olduka ar ve srekli ant
lamalar yaparm. Ama erimek istediim hep kendi
zevkimdir (yada mutluluum -zevkin mutlulukla ka
rtrlmas liberal kurumda byk nem tamaz, oysa
Mill buna ok nem verir) .
Baka bireyler benim iin alacak engeller ya da
smrlecek yardm kaynaklardr, yani hep arac, hi
bir zaman ama dil. Somut bir rnekle gzmzn
nne getirmek iin toplumun, iinde genileyen gazla
dolu yuvarlak balonlarn bulunduu bir mekan olduu
nu, dnelim. Her balon, yzeyi br balonlarn y
zeyine deinceye kadar byr, sonra genilemesi biter

- 33 F:

ve kendini evresine uydurur. Byle bir toplumda eit

lik ancak her balonun iinin korunmas, (Mill'in zel
alan diye tanmlad yer) ve hepsine ayn lde me
kan verilmesi, demek olabilir. Bir bireyin iinde neler
olduu tekileri hi ilgilendirmemelidir. Liberal felse
fenin daha iddial deikenleri, insan byle salt zevkle
rini arttran bir varlk olarak betimlemez, bu kaba g
rnm biraz yumuatr. Mili, insanlarn zevkten daha
yce amalara ynelebileceklerini, kabul eder. (Hi ol
mazsa alak gnll ya da bakalarna dnk holanma
ve acma gibi duygularn olabileceini kabul eder.) Ge
ne de toplum bir birbirine baml olmayan bilin mer
kezleri sistemi olarak grlr. Bu merkezlerin herbiri
kendi kendini tatmin etmek ister ve burada, kendi ben
inin karsnda somut eyler olarak grd, yani nes
neler olarak grd yaratklara, yani teki bilin mer
kezlerine arpar. Bireyin bu koullar altndaki durumu
sosyal psikolojinin baka bir kolunun yabanclama
olarak tanmlyaca durumdur.
Liberal felsefeye diyalektik adan kar koyan ve
daha eski, endstri ncesi bir dnemin deerlerinin sa
vunuculuunu yapan tutucu felsefe, topluluklar felse
fesidir. Bir eyin, bir kiinin tekilere girift bir biimde
dolanmasn bir tehdit, byk bir sknt olarak gren
Mill'e kart, bu durum liberalizmin Burke ve Durkheim
gibi eletiricilerine gre bir gtr ve avantajl bir du
rumdur. Evet, toplumun en byk erdemidir: Toplum,
bireyi iten ve efkatli bir topluluk iine alr ve destek
ler, bu topluluk zaman asndan hem geriye hem ileriye
doru uzanr, ve iinde insan tecrbesinin kuaklar bo
-

- 34

yu edindii, toplad bilgelii ve deerleri saklamakta

dr.
Tutucu felsefenin temel gr insann doutan
toplumsal bir varlk olduudur. Bu, insann yalnzca
maymunlar gibi arkada canls olmas, kendi benzerle
riyle beraber bulunmaktan holanmas demek deildir.
nsan znn, hakiki varln ancak bir insan toplulu
una girift bir biimde karmakla gerekletirebildii
iin ve bu anlamda toplumsaldr. Aristo Politika snn
ilk safyalarnda insann doutan siyasal bir topluluk
iinde yaamak zere yaratldn syler. Aristo'ya g
re, byle bir topluluun dnda yaamay ye tutan in
sanlar tekilerden ya daha aa ya da daha ycedirler,
yani bunlar ya hayvan ya da melektir. Ama insanlar be
densel istekleri asndan hayvanlara, akllar asndan
da meleklere benzerler. Liberalizm bir anlamda insan,
yalnzca hayvansal ve melek gibi olann, tutkularla ak
ln bir birlemesi olarak kabul etme yanln yapmtr.
Bu varsaymdan pek tabii insann yabani hayvanlar ve
melekler gibi znde tek bana yayan bir yaratk ol
duu sonucu kar.
Aristo, oysa insann trne zg bir varolu bi
imi vardr, der, bu da yalnz insanlara zg olan bir
bildirime yeteneine dayanr. Bu varolu biimi top
lumdur, yani bir in,sanlar birliidir. Bu birlik de akl
lca konumalar ve ortak deerlerle zlmeden ayakta
duru. Akl ve tutku zevkleri hesaplyan akll bir organ
da birleirler, ama insan meydan getirmezler.
Yaptlar

ill'in

tam kart olan tutucu sosyolog

- 35 -

Emile Durkheim'dr. Snicide (intihar) adn tayan

incelemesinde, bireyin toplumla olan girift ilikilerini ve
bu ilikilerin dramatik bir biimde koparlmasna yol
aan koullar anlatr. Durkheim, gnmz bat toplu
munda intihara yatknln, hep Mill'in zgrlk de
dii eye bal olan iki artlanma tryle birlikte grl
dn kefetmitir. Geleneksel ve gurup deerleri bas
klarnn gevemesi, baz kiilerde bir kuralszlk, istek
ve tutkularn alabildiine bo braklmas durumu yara
tr. Ben'in erimek iin abalyaca tatmin miktarnn
gerek hibir snr olamyaca iin, Ben kendisini son
suz ve hayal krc bir zevk avnda boulmu olarak g
rr. Somut evrenin sonsuzluu iinde birey iin top
lumsal ya da znel hi bir snr olmadndan birey dol
durmaya alt vakum iinde erir gider. snrlarn
bylesine eksik oluu, bireyin gcn ve kiisel rg
tn dayanlmaz bir lde aarsa, intihar durumu ko
laylkla ortaya kabilir; Durkheim intiharn bu eidi
ne, meydana gelmesine yol aan kuralszl belirtmek
iin anomik adn verir.
Geleneksel ve toplumsal basklardan kurtulmak,
Durkheim'a gre bir snrszla ve anomi felaketine yol
aar. (Anomi deyiminin yalnzlk, zdeleme duygusu
nun kaybedilmesi, ya da kitle iinde anonim bir hale
gelmek demek olmadn dikkat etmeliyiz, Durkheim'n
bata tanmlad gibi tam anlamyla Anomi-yani ku
ralszlk, kural eksiklii anlamna gelir.) zel bir top
lumsal ilikinin snrlayc balarndan kurtulma, Durk
heim'n bencillik (egoizm) dedii ve ar durumlarda
gene intihara kadar gtren ikinci bir ruhi bozukluk bi-

- 36 -

imi dourur. Durkheim'a gre insann durumu ackl

dr. Birey ucu buca olmyan aklk bir yere konmu
tur ve durmadan kaybolan bir gven aramya, deerle
re hi aldrmayan bir boluu anlamla doldurmaya mah
kum edilmitir. nsanlarn tek umudu birbirinin yanna
melip, hep birlikte kiiliksiz doann veremedii, b
tnl, balants olan bir dnya yaratmaktr. Herbi
rimiz toplumun br bireylerinde kendi yansmamz
grrz ve ancak hep birlikte duvarlarn dndaki ger
ei bir sre iin unutmay baarrz. Erik Erikson
Childhood and Sciety ( 2) (ocukluk ve toplum) adl
eserinde Rus karakteri zerine yapt bir incelemede
kuatlm, bask altnda tutulan topluluun anlamn
aklar. Erikson Maksim Gorkiy'nin genliini anlatan
bir filmin ilk sahnelerinde grnen rus ky topluluk
larn betimler. Erikson yle demektedir: Balangta
ruslara zg bir birlik grlmektedir: Bo bozkrlar,
Volga ve balalayka. Orta Rusya'nn ufuklar sonsuz
boluklara doru alrken Balalayka melodileri hemen
merhametli kreendolara dner gibi olurlar, sanki yal
nz deilsiniz, hepimiz buradayz demek istermiesine.
Volga'nn herhangi bir yerinde geni rmak sallar bir
araya ylm insan kmelerini cra kylere ya da faz
lasyla dolu kentlere tamaktadr. Bylece arazinin bo
luu ve kk neeli topluluklarn barnd yerler ko
nunun k noktast. meydana getirirler. Ky anlam
na gelen mir szcnn ayn zamanda dnya demek
olduu ve lm bile mir'de olmak kouluyla iyidir>-' s(2)

New-York 1950.

37

z hatrlatlyor. Bin yl kadar nce Vikingler, ruslara

parmaklkla evrili halk , demilerdi, nki Vikingler
ruslar yabani hayvanlara ve saldrlara kar kendileri
ni koruyan, kendi kaba saba elencelerini srdrerek
k geirdikleri iri tatan kentler iinde tkm bul
mulard. ( : 3 1 8).
Durkheim, bir toplulukta ortaklaa yaamn yo
unluu azalp, dolaysyla tek tek kiilerin Mill'in an
lad anlamda zgrlkleri arttka, intihar saysnn
ykseldiini gstermek iin istatistikler yapmtr. Bu
na gre protestan top1uluklarda bu say katoliklerden da
ha yksektir. Katolik topluluklardaki oran ise kendi ii
ne kapal musevi topluluklarda olduundan daha yk
sektir. Kltr ve intiharla dz orantldr, nki bilmek
ve anlamak her ne kadar aslnda insana zarar vermiyor
sa da, gurup ayarlamalarna baml olmama ve fazla
kltrle birlikte ortaya kan izolasyon insana kesinlik
le zararldr. Neredeyse bu intihar saylarnda, toplu
mun, saflkla kent duvarlarnn dna kmaya, snr
sz ve ssz llere dalmaya cesaret eden yelerine yap
t bir uyary grr gibi oluyoruz.
Eer Durkheim haklysa, zellikle Mill tarafndan
bu denli yceltilen zgrlk ve bireyselliin kiinin sa
l ve btnl iin son derece tehlikeli bir tehdit ol
duunu gryoruz. Ben'in serbest gelimesiyle atan
sosyal ayarlamalar ve basklar gerkesiz olmak yle dur
sun, bizi kuralszlk (anomi) tehlikesinden korumakta
dr. Mill'in boucu bulduu, herkesin birbirinin zel ha
yatna karmas olay da, gerekte bizi ruhi bozukluk

- 38 -

yaratan izolasyon felaketinden asl koruyan eydir. Ta

bii Durkheim'in rktc sezilerini, liberal toplumun
btn tutucu eletirmenleri, endstrilemenin aman ver
meyen gelimesi karsnda ar bir ktmserlie kapl
dklar halde, paylamyorlard. Yzyln banda, gide
rek 1 8 . yi.zyln sonunda yaz yazanlarn iinde bile bir
nceki dnemin geleneksel toplumunun yklmyaca
umudu vard: rnein Burk'n ngiltere'de deerleri ve
kurumlar koruyarak sregelen topluluklar nasl vd
n ve fransz ayaklanmasn da, nasl dzeltilmesinin
mmkn olaca umulan anarist ve ykc bir sapma
olarak, lanetlediini gryoruz. Eletirmenler liberaliz
min gelimesini ister engel olunamaz, ister durdurulabi
lir olarak tanmlasnlar, ilerinde daha ileri grl olan
lar geleneksel toplum, ortak deerler ve topluluk iinde
dayanma iin en byk tehlikeyi liberalizmin hog
ry savunmasnda gryorlard. Sosyal basknn z
nesnel, dardan gelme, ve ister istemez duyulan bir ey
olmasndadr, bu yzden insann isteklerinde bile aa
myaca hakiki bir snrdr. Ama i yaantlarmzn
zgrl retisi yaylr yaylmaz, bu basklar birer
drt - ya da zorbalkla destekleniyorlarsa tehdit- olmak
tan teye gidemezler. Oysa birey Mill'in zgrlk re
tisinin varsayd, kendi kendini ayarlama yeteneine
sahip deildir. Birey cesurca oyun alann kefetmeye
girien, ama annesinin orda olduuna emin olmak iin
de ikide bir arkasna bakan ocuk gibidir. Geleneksel
toplum grnmlerini hatrlarsak, bym insann da
ayn biimde yaam aratrmaya ktn grrz; bu
nu yaparken o da ana kilisenin, ya da babas durumun-

- 39 -

da olan bir monarkn kendisini destekliyeceini bilir.

Toplumsal kurumlarn betimlenmesinde tekrarlanan ve
aslnda aile hayatndan alnm olan deyimlerin okluu
i nsanlarn kendi topluluklarna olan ballklarn gs
terir. Mill pek ok yerde szettii zgrlk ilkelerinin
ocuklar iin geerli olmadklarn, ocuklarn pek tabii
bu zgrlk ykn tayacak kadar olgun olmadkla
rn syler. Mill'in kavryamad ve tutucu hasmlar
nn sylemek istedikleri udur: nsanlar mrleri boyun
ca kendi toplumlarnn ocuklardr. Bu yzden by
m kiiye mutlak hogr gstermenin bymekte
olan ocua gsterilen an yumuaklk gibi ykc,
mahvedici etkileri, sonular olur. ocuk eitimi zeri
ne kurulmu ilerici kurumlar, bu adan bakldnda,
liberal felsefenin aslna sadk yansmalardr. Liberalizm
ve tutuculuk: a rasndaki anlamazlkta iki taraf da geer
li savlar ya da meru grler toplam birer tekel ol
duklarn iddia edemezler. Liberal savunucular gelenek
sel basklar insandaki yeteneklerin tam anlamyla ge
limesini nliyen, insan zararl hkm srme rnekle
rine balyan zincirler olarak grmekte mutlaka hakh
drlar. Dahasna gelince, liberaller hi olmazsa insan
larn gnmzde susuzluun yitirilmesiyle yklendik
leri yk zerlerine almaya hazrdrlar. Artk otoritele
rini, nemlerini kaybetmi olan gelenekleri benimsemek,
eskiden kalma, bugn iin anlam olmyan eylere s
nmak demektir. Baz akllca nedenlerden dolay hi
de akllca olmyan bir otoriteyi kabullenmek sama
olur. Ne kadar istersek isteyelim modern toplumun ge
tirdii zgrlk ten geriye dnemeyiz.

- 40 -

Ayn zamanda ad a yaamn getirdii o lgul ar

liberalistlerin zgrlk yknn ko layca tan abilecei
hakknd aki kanlarn rti rler;1 tutuo u
so syo logJlar
bunu gayet iyi anlamlardr. 1 8 . yzyl p hilo sop he
larnn gvendii, batl inanlar n o rtadan kald rl mas
ve Mill'in btn umutlarnn dayand so syal basklar
d an kurtulma o laylar en iyi ko ullar altnda bile i ki
yanl yeniliklerdir. Liberalist temel ilkelerin kendini ha
yallere kap t rmayan savunucusu iin zlmeye ura
lan sor un; bireysel zgrlk ve adalet idealleriyle, ki
inin znn ve kknn top lumla o lanla so mut iliki
leri arasnda belli bir uzlamaya varacak so syal bir fel
sefe kurabilmektir. D urkheim kendisi gemi bir zaman
daki top luluklarn mkemmeliyetine duyulacak her tr
l ucuz ve ko lay zlemi yadsmtr. D urkheim kltr
ve intihar aras ndaki karlkl ilikiyi belirtt ikten so n
ra yle bir uyarmada bulunur: Bilgi felaketin nedeni
o lmaktan o k uzaktr, hem de felakete kar elimizde
o lan tek aredir. Yerlemi inanla r bir kere sp rlp
gittiler mi, bunlar yeniden yap ay o larak yaratmak o la
nakszdr, byle durumlarda yaamda bize yo l gstere
cek ey art k dncedir. So syal i gdler bir kere kr
letiler mi, ip ucu o larak bir tek zeka kal r, zekann o la
naklaryla yeni bir vicdan yaratmak zo rundayz.
Bu
giriim ne denli tehlikeli o lursa o lsun, duraksamamal
yz, nki semek- durumunda deiliz. Ko rku ve acyla
eski inanlarn ykntlarna bakanlar, bu kritik zaman
larn btn zo rluunu duyanlar, bilime, bilimin yo l a
mad , tersine gidermeye alt bir felaketi ykle
meye kalkmasnlar!

- 41 -

. . . Bilimi susturmakla artk geerliliini yitirmi

geleneklerin otoritesi hibir zaman geri gelmez, yerine
yenilerini koymamz gleir yalnzca . . . Zihinlerin z
grle olan zlemleri yapay boyun edirmelerle gide
rilemedii gibi, salt zgrlkle den gelerini yeniden bul
malar da olanakszdr. Bu zgrl uygun bir biim
de kullanmak gerekir. (S: 1 6 9 ) (3).
Demokratik oulculuk, amerikan hayat -19. yz
yl sonlar ve 20. yzyl bandaki amerikan siyaseti ile
ilikili olarak gelitii biimiyle- bu liberal temel ilke
lerle tutucu sosyolojinin gerekli uzlamasn yapmay
kendine dev edinmitir. Bu denemenin ilk blmne
grdmz gibi oulculuk zel ilerde klasik-liberal
retiye tamamen uygun bir hogr ve bakasnn ii
ne karmama durumu salar, ama aralarnda hogr
ve brakn yapsn ilkesini uygulayacak olan toplum
birimleri birbirlerinden ayrlm bireyler deil, tersine
belli dinleri, rklar, milletleri olan insan guruplardr.
Mill bireyin evresindeki toplumdan syrlabilme hak
kna sahip olduunu syler ve bu haklarn savunusunu
yapar. oulcu demokrasi ise bu haklar sosyal gurup
larn baka sosyal guruplar karsndaki haklar olarak
grr, bireyin ayn zamanda u ya da bu guruba ait
olduunu kabul eder, bu bireyin kendisini o grupla z
deletirdiini ve mevcut ulusal bir topluluun deerle
rini benimsediini varsaymak demektir. Burada asln
da oulcu demokrasinin btnyle kendine zg olan
(3)

Suicide, ngilizce evirisinden alnmtr. Glencoe

1951.

- 42 -

bir zelliinin gizli temel yapsn gryoruz: ok e

itli sosyal guruplara gsterilen hogryle, guruba gir
meyen, kar koyan tek kiiye gsterilen hogrszl
n ilikisi. rnein yurttalarn istedii kiliseye, ya
da sinagoa gitmekte serbest brakan bir toplumun,
hi bir ekilde tanrya ibadet etmiyen bir kii karsn
da dehete dmemesi beklenirdi. Ayn ekilde -hi ol
mazsa bireysel zgrln sregelen ilkelerine dayana
rak -amerikallarn menonitlere ya da ortodoks yahudi
lere ya da giyini ve davranlar allmn dnda olan
herhangi baka bir guruba gsterdikleri sonsuz hog
ry, sandal giyen sakall bitniklere de gstermelerini
bekliyebilirdik. Oysa yerlemi diyebileceimiz gurupla
ra kar byk lde hogr gsterildiini ve all
mn dna kan bireye ayn lde hogrszlk
gsterildiini gryoruz. Geleneksel-liberal adan ba
kldnda efpeli grnen bu tuturnu. gerekesini o
ulcu demokrasi retisi aklar. Eer bireyler iin bir
;;uruba bal olmak iyiyse ve toplum iinde eitli sos
yal guruplar birer btn olarak :rnbullenmekde ayn
ekilde iyiyse, o zaman guruplara kar hogr ve bi
reylere kar hogrszlk gstermeye devam edilebi
lir.
Tutucu liberalizm bu zmlemeye gre gn
mz amerikan siyasetinde orta yol u n tercih edilmesi
anlamna gelir ve' bu ter:ih yalnzca grnrde kalma
maktadr. <(Tutucu liberalizm giderek klasik liberaliz
:ni idealleriyle modern oulcu toplumun psikolojik
ve siyasal gereklerini birletiren balantl bir sosyal
felsefe olmutur. Paralarn eklenmesiyle kurulan bu

- 43 -

reti Amerika'da eitli toplumsal amalara hizmet et

mektedir. Nitekim yukarda oulculuun kaynaklarn
anlatrken bunu belirtmeye almtm. Bu reti kar
t gmen guruplar arasnda anlamazlklar hafiflet
mekte, eitli byk dinler aras nda etkin bir uyum ya
ratmaya almakta, yerel kartlklarn younluunu
hafifletmekte, ve founding fathers den (kurucu baba
lar) beri olduu gibi btn hiyerarik. siyasal bir dev
let yapsna sokmaya uramaktadr. Bu arada da. ge
leneksel liberalizmin zayflatmaya urat toplumsal
btnlenmeye gtrecek olumlu gleri cesaretlendir
mektedir.

3.
Demokratik oulculuu v e onunla birlikte yuru
yen hogr ilkesini savunmak, bunlara kaynaklk eden
geleneklerden herhangi birini savunmaktan muhakkak
ki daha kolaydr; gene de, oulculuun ideal bir top
lum siyaseti olarak ele alnmasn yeren baz ciddi ele
tirmeler yaplmtr. oulculuun zayf yan kuramsal
biimlendirilmesinden ok, gnmz amerikan gerek
lerine uygulanmasnn kapsad baz gizli ideolojik so
nulardadr. deolojik derken kastettiim anlam Karl
Mannheim'in deoloji ve topya adl klasik incele
mesinde kabulettii anlamdr. Mannheim ideoloji>> yi
yl e tanmlar: ideoloji kavram siyasal anlamazlklar
sayesinde kefedilen bir gerei yanstr: Egemen gurup
lar tm dncelerini belli bir duruma o denli youn

- 44 -

bir biimde yneltmi olabilirler ki, sonunda baz olgu

lar grme yeteneini kaybederler ( oysa egemenlikleri
nin bilincinde olsalar bu olgular bozabilir, deitirebi
lirlerdi) deoloji szcnde ayn zamanda u gr
de sakldr: Belli baz durumlarda belli guruplarn or
tak bilinaltlar, bu guruplarn olduu gibi, bakalar
nn da toplumun durumunu ak seik grmelerine en
gel olur ve bylece drdnc bir etki yapar. (4).
deoloji bylece sistematik bir biimde kendi ken
dine iki anlamda hizmet eden bir dnce tarz olur.
Birinci anlamda ve en yaln biimiyle, belli bir siyase
tin ya da kurumun daha az beenilmesine yol aacak
ya da egemenlik stndeki iddialarn rtebilecek ba
z tatsz olgular kabullenmekten kanmaktr. rnein
gneydeki kle tccarlar savatan nce klelerin ken
dilerinin de mutsuz olduklarn kabullenmekten kan
yorlard. nki klelerin mutsuz olmalar olasl kle
lii savunmay gletirirdi. kinci anlamda ise ,ideolo
jik dnce, toplumdaki gven vermiyen ve devrimci
etkenlerin, kendi kendini dorulayan bir kehanete da
yanlarak yadsnmalar dr. Bu kehanet de, herkes du
rumun istikrarl olduuna ne kadar ok inanrsa, duru
mun gerekte de o kadar ok istikrarl olacadr.
oulculuk kuramnn, btn eksikliklerine ra
men, hi deilse ideolojik sapmalar tehlikesinden uzak
olduu sanlabilir. Nitekim oulculuk toplumdaki b( 4 ) Almanca basksndan alnmtr. Frankfurt
Main 1953. S : 36.

- 45

am

tn guruplara meru bir yer salamaktadr! O halde na

sl olur da bir gurubun tekilere egemen oluunun sa
vunusunu yapmak ya da bu durumu srdrmek n
kullanlabilir? oulcu kuramn amerikan toplumuna
uygulanmasnn adan ideolojik sapmaya yol at
n gstermeye alacam. Birinci sapma ounluun
kuvvet dorularnn toplam ya da siyasal denge bi
iminde yorumlanmasna tekabl etmektedir.
kincisi
kuramn hakemlik olarak anlalmasndan kar, n
cs de aten soyut kuramn iindedir.
oulculuun kuvvet dorUlarnn toplam ol
maya dnk kuramna gre, toplumun esas guruplar
ynetimin eylemlerini denetlemek iin seim yoluyla
birbirleriyle reka.bet ederler. Siyasetiler zt bir sr
kara kendilerini uydurmaya zorlanrlar, bylelikle ka
ba, dengeleyici bir adalet salanr. oulculuk yoluyla
bugnn amerikan toplumunu meydana getiren esas
guruplar kimlerdir? Bunlar ncelikle eskiden beri sre
gelen guruplardr, hogrnn parolas altnda, rk,
inan, renk, ya da ulusal ayrmlar gzetilmeden bir
araya toplanrlar. Bunlara aralarnda -kuram byle iste
mektedir- shhatli bir dengenin srdrld esas eko
nomik kar guruplar da katlmaktadr: iler, tarm
sektr ve -bu guruplarn dnda kalan- tketiciler.
Nihayet, bir takm da gnll dernekler vardr ki, bun
lar da byklk, etki ve kapsamlar orannda Amerika
daki guruplar zerine yaplan zmlemelerde boy gs
termeye hak kazanrlar; eski muharipler rgt, ya da
Amerikan Medical Association (Amerikan tp birlii)
gibi.
- 46 -

Bu amerikan toplumunun kesin bir betimlenmesi

olabilir, ama bu biim bir kere saptannca donar, sos
yal ve ekonomik gruplamalarn modelleri deise bile
bu deiiklikleri yukardaki tabloya uymadklar iin ka
bullenmeme eilimi belirir. Bylece oulculuk kura
m, uygulamada, yeni ortaya kan guruplar karsn
da eskiden beri sregelenleri kayrr, korur. rnein
dinsel, rksal ve etnik esas guruplara herzaman devaml
ve yeterli kategoriler olarak baklr. Bunlarn yardmy
la btn amerikallar snflara sokmak mmkndr.
Hi bir byke guruba girmeyen bireyler ise, -rnein
dinsizler istisnalar olarak muamele grrler ve ger
ekte ikinci dereceden bir statye sokulurlar: rnein
sava aleyhtar bilinemezci ( agnostik) ( 5 ) kiiler ordu
da hizmet etmeye zorlanrken, savatan kanmalarna
dini fikirleri sebep gsterenlere gsterii bir hogryle
davranlr ve bunlar mahkemelerde beraat ederler. Ayn
ekilde Amerika'daki yetim evlerinde de esas dini
inan egemendir, yle ki dindar olmyan, ya da ikisi
ayr ayr dinlerden olan bir ift pek ok eyalette hi bir
ekilde ocuk evlat edinemez. Bu, amerikan toplumunda
byk din grnmnn kamusal olarak devam et
tirildii anlamna gelir, oysa bu grnm sosyal ger
ei aslnda hi de karlamamaktadr, sonu olarak da,
pek ok kiinin dinle olan ilikilerini kamusal bir biim
de koparmalar nlenmektedir. Hogr mekanizmas
n gsteren

pek ok yoruma yol aabilecek bir rnek

(5) Agnostizism: mutlak varln bilinemiyeceini sa

vunan felsefe.

- 47 -

de sk sk anlatlan protestan papaz, katolik papaz, ve

hakkndaki fkradr.
George Jessel, ya da
haham
inanlar aras uzlamann baka bir azizi bu fkray
anlattnda dinleyicilerin gsterdii eitli tepkileri iz
lemek bize hogr psikolojisi hakknda etrafl blgi ve
rebilir. Sklma, sinirlilik hali gze arpar, sonunda zor
bir an ak vermeden geitirebilmi olmaktan doan
korkun bir kendi kendini kutlama kahkahas. Fkra,
dini kyafetlerine brnm din adamyla rahata ve
ak ak davurabilme ve sonunda alka katlarak
hogr ilkesini yeniden kantlama olana salamak
tadr. nsana ancak inanc sahte olan kiiler glmse
meyi yadsyabilirler gibi geliyor.
Ekonomik esas guruplarn yerlemi emasnn
amerikan toplumunun toplumsal gereini tutucu bir
biimde deitirmesi ok daha ciddidir. rgtlenmi i
ilerle byk endstri arasnda kaba hatlaryla bir den
gelenmenin ortaya kmas ikisi arasnda karlkl say
g ve anlaya dayanarak kurulacak bir ortak alma
felsefesinin ortaya kyla ayn zamana rastlar, bu fel
sefe tamamen inanlar aras bar kurma ve ulusal fark
lara hogr gsterme emellerini karlar. Unutulan ya
da kapatlan bir ey varsa, o da milyonlarca amerikal'
nn -i adamlar olduu gibi iilerinde- karnn bu da
hiyane dengelenme srasnda gznne alnmam oldu
udur. Sendikaya girmeyen, rgtlenmemi iinin du
rumu her fiyat ve cret artndan sonra ktleir, tpk
btn ulus apndaki byk firmalarla rekabete daya
namayan zlen binlerce kk iadam gibi. oul
culuk kuram sendikayla rgtlenmi olana kar r- 4,3 -

gtlenmemi olan, ya da byk firmalara kar kk

firmalarn karlarn korumaz. Ama amerikan ekono
misinin, zararda olan elerin grnmedii bir grn
mn izerek, eitsizlii, bu eleri savunacana onla
r yok farzederek, aslnda ebediletirir.
Pek ok ideolojik savn durumu da byledir. Eer
oulcular i ve kapital arasndaki dengelendirmede
karlar gz nnde bulundurulmayan guruplarm varl
n kabullenecek olurlarsa, o zaman kendi oulcu ku
ramlar bu guruplarn bir dzen deiiklii istemelerini
gerektirir. Eer gebe iiler ya da memurlar, ya da
kk apta i adamlar sahici guruplarsa, o zaman gu
ruplar aras dengenlemede hakl bir yerleri vardr. Ya
ni oulculuk bir hakszlk ve kayrma felsefesi deildir
-oulculuk bir eitlik ve adalet felsefesidir. Ama somut
uygulamas, belli baz sosyal guruplarn varln gr
mezlikten geldii iin, eitsizlii desteklemi olur.
oulculuun bu ideolojik ileyii amerikan siya
setinin bir garipliini aklamaya yarar. Kamu oyunda
meru olan karlarla kesinlik! kanunsuz olanlar ara
snda ok kesin bir ayrm yaplmaktadr. Eer bir gu
rup ( ya da kar) kabuledilebilirlik erevesi iine giri
yorsa, bu gurup (ya da kar) emeline belli bir lde
eriebileceine emin olabilir; nki ulusal siyasetin tu
tumu dengeleyicidir ve uzlamaya dnktr. Eer ter
sine bir kar kabuledilebilidik erevesinin dnda ka
lyorsa, bu kar hi nemsenmez ve savunucularna
deli, arc, ya da yabanc lke ajan gzyle baklr.
Ama bir kar srasnda inanlmaz bir hzla erevenin
dndan iine girebilir, ve bu karn devletteki yer-

- 49 F: 4

lemi ve gvenilir kiiler tarafndan hakir grtilen sa

vunucular bakann ve bayazarlarn danmanlar ola
bilirler.
Son

zamanlardaki siyaset tarihinden alnm ak

seik bir rnek Amerika'daki yoksulluun

birdenbire

kanun erevesi iine sokulmasdr. Sava sonras ylla

rnda milyonlarca yoksul amerikn.h srekli

ekonomik

gelimenin dnda kalmtr. Btn bu olgular bilini

yordu ve yllardr baz eletirmenler tarafndan akla
nyordu. Ama bu eletirmenler kenarda

kalyordu ve

dikkati unutulmu olan bu amerikallarn zerine ek

mek iin giritikleri denemeler ya cevapsz braklyor,
ya da kmseniyordu.

Yoksulluk birdenbire

bakan

Kennedy ve Johnson tarafndan kefedildi. Look ve

Times dergilerinde yazlar kmaya balad. (yleki bu
yazlar bir yl nce ancak amerikan siyasetinin ciddiye
almad, hrpalad radikal gazetelerde

kyordu.)

Salt varl bile uzun sre yadsnm olan sosyal bir gu

rup bylece ulusal bir hal seferine konu oluyordu.
Bar abalar ayn ekilde karanlktan

nispeten

aydnla karld, bu gurup yukardakinden olduka

farklyd. Silahlanmaya kar kanlar yllarca nkleer
bir savan ulusal siyaset iin akllca bir e olamya
ca grn duyurmak iin didindiler. Dnceli si
yasetiler ve ciddi makale yazarlar bu gibi fikirleri sa
kall peace-nik (peace-bar) !erin, komnizm sempa
tizanlarnn, iyi niyetli olmakla birlikte bir daha dzel
miyecek ekilde arm olanlarn ocuksu samalklar
olarak ele aldlar. Sonunda Sovyetler Birlii oktanberi

- 50 -

beklenen nukleer eitlii salad. Silahlanmaya kar

olanlar bunun tedenberi bekliyorlard ve bu yzden
nkleer bir savan delilik olacan biliyorlard. Wal
ter Lippmann makalelerinde ciddi bir biimde yeni de
erlendirmelere gitmeye balad-bu yeni
deerlendir
melerin bazlarna bakan Kennedy'nin konumalarnda
bile rastlamak mmkndr- Alt hafta nce olacak ey
deil, manta aykr, ocuksu, tehlikeli, giderek ykc
olarak nitelendirilen eyler imdi birdenbire aydnlatc,
salam, stnde durulmas gereken eyler olmulard alt ay iinde Amerika'nn resmi siyaseti haline geldiler.
Siyasi iklimdeki bu hzl deimenin aklamas
herhalde oulculuk mantndadr. oulcu kurama
gre her toplumsal gurubun oy ve kazantan pay alma
hakk vardr. Sistemdeki guruplarn izledii btn po
litikalara, ne kadar tuhaf olurlarsa olsunlar, sayg gs
termek, kulak kabartmak gerekir. Buna gre, uygun
temsilcileri( gurubu) olmyan bir politika ya da ilkenin,
istedii kadar akllca ya da doru olursa olsun, top
lumda yeri yoktur. Bunun sonucu olarak kabul edilecek
ve edilmeyecek alternatifler arasnda ok kesin bir izgi
izilmi olur, yleki amerikan siyasetinin zerinde yer
ald arazi, bir piramidden ok, drt taraf dik uurum
larla evrili bir dzle benzer. Dzln stnde me
ru gzyle baklan kar guruplar, etraftaki derin va
dide ise toplum-d olanlar ( outsider), arc olarak
nitelenip kmsenen dzen d guruplar yer almakta.
Amerikan siyasetinde bir gurubun giriebilecei en
nemli sava, dzle trmanma savadr, ancak dz
le ktktan sonra istediine bir dereceye kadar eri- 51 -

ebilme olana vardr. Hi bir gurup hi bir zaman b

tn istediklerini elde edemez, ama hi bir meru guru
bun abalar tm baarszlkla sona eremez.
oulcu kuramn kuvvet dorularnn toplam de
ikeni bylelikle ideolojik bir biimde ilemi olur;
nki bu deiken yeni guruplarn ve karlarn dzl
e kmalarn engelleme eilimi gstermektedir. Bunu
da uygulamada bu guruplarn varln grmezlikten
gelmekle yapar, yoksa kuramsal alanda iddialarn
rtmekle deil. Sonu olarak oulculuk toplumsal de
iiklikler zerinde engelleyici etki yapmaktadr; gu
ruplar aras dengelenme deiikliklerini yavalatr, ama
deiiklii kesin olarak engellemez. Bu nedenle olduu
kadar, birbirinin kart iki sosyal felsefeyi birletirdii
iin de tutucu liberalizm adna hak kazanr.
oulculuun ikinci deikeni olan hakemlik
kuramna gre, ynetimin grevi toplumun kar gurup
lar arasndaki rekabeti denetlemek ve ayarlamaktr. Bu
kuramn uygulanmasndan yalnz anti-trst kanu wsa
rlarna benzer kanunlar, yiyeceklerin ve ecza malzeme
lerinin , temizlii zerine kararlar ve Taft-Harley kanu
nu kmakla kalmam ayn zamanda ynetimin yrt
me dalnda hemen de hukuki, dzenleyici bir alma sis
temi de meydana gelmitir. Henry Ksriel The Dedine
of American Pluralism (amerikan ;oukuluunuu c
k) adl nemli ve inandrc kitahn<la, ynetimin bu
hakemlik grevinin uygulamada nasl ile(Fini gste
riyor: kar anlamazlklarnda sistematik olarak, daha
gl olan partinin karlar daha zayf olana kar ko-

- 52 -

runur, ve ayn zamanda da zaten gi;l olanlarn g

lerini pekitirme eilimi gdlr, bu yzden ynetim
toplumda tarafsz bir tutum yerine tutucu bir tutum ta
knm olur.
Kariel, tarafszl bozan bu etkinin nasl yapld
n btn ayrntlar ile anlatmaktadr. rnein sendi
kalarn idaresi ve dzenlenmesi srasnda devlet dairele
ri sendikalarn yerlemi ynetimi ile kar karya ka
lrlar. Sendika ii seimlerin denetlenmesi, mahkemeye
akseden anlamazlklarn halli ya da ara huluc.u komis
yonlarn kurulmas gibi durumlarda birbirleriyle reka
bet eden tek tek yelerden ok yneticilerin karfor g
zetilir. Tarm alannda yaplacak dzenlemelerde dene
timin ana hatlar blgenin en nfuslu iftileri ya da
ifti rgtlerinin yneticileri izer, devletin memurlar
da sonradan bunlar kabul eder. (Her durumda) Hk
metin kendi kural ve llerini kabul ettirmek iin gs
terdii yetersiz aba, rekabet eden guruplar arasnda
serbest bir ekimeye yol amaz, tersine sanki alay eder
miesine, srekli ve egemen ;karlama ncelik tan;n
mas olayn glendirir.
Yrtme (icra) organnn yol at bu eit ters
sonular bir bakma karlar aras anlamazlklar
hakkndaki bir kuramn bir gler aras anlamazlk
lar kuramyla karitrlmasmt dayanmaktadr. Yne
tim (hkmet) g ler aras anlamazlklar halleder
ken ok daha baarl olmaktadr - nemli bir miktar
g elde etmeyi baarm olan her gurup isteklerinin
devlet daireleri tarafndan yerine getirildiini grecek- 53 -

tir. Ama grmezlik.ten gelinen, bastrlan,

baltalanan,

ya da etkin bir eylemde bulunabilecek ekilde rgtlen

meyi baaramam meru karlar hi de i ac ol
myan bu durumlarnn ynetimin ald kararlarla ebe
diletirildiini greceklerdir. Bu bir hakemin kk o
cuklarla byk ,ocuklar arasnda oynanan bir beyzbol
mana rastlamas gibidir: Byk ocuklar dalavereler
evirmekte, kurallar inemekte, hatal vurular ge
erli diye

nitelemekte ve zorbalkla kk

ocuklar

hakszlklar kabul etmeye mecbur tutmaktadrlar. Eer

hakem oyunu o srada zaten uygulanan kurallara g
re idare etmeye kalkarsa oyunu namuslu namuslu bir
oyun haline sokmu olmaz. Tersine, gerekte ileri bs
btn bozmu olur, nki kk ocuklar toplanp, an
lamazla kar savamaya karar verdikleri anda hakem
onlar kurallar bozmakla sular ve karlarna arl
n da koymu olur. oulcu siyasette de ayn ey olmak
tadr. rnein American Medical Association hkme
tin verdii izinler zerinde etki sahibi olduundan, l
kedeki doktorlar avucunun iine alm gibidir. A.M.
A.'nn siyasal grlerine yada salk politikasna kar
kar doktorlar hem rgt yneticilerinin kesin otorite
siyle savamak zorundadrlar, hem hastanelerde al
ma izinlerini kaybetmek, ihtisaslarn uygulayamamak
gibi baka tehlikelerle kar karya gelirler. nki b
tn bunlara karmak yetkisi devletin ve hkmetin
kard kanunlarla bu tp birliine verilmitir. Bu ka
nunlar hkmetin A.M.A. yneticileriyle ortak alma
s sonucu yaplmtr. Farkl grleri olan doktorlarn
karlarna yeter derecede nem verilmemesi bizi art-

- 54 -

mamal. Bylelikle ynetimin ie karmas uygulama

da, kart karlarn toplumdaki ekimelerinin glen
dirilmesinden ok zayflatlmasna yol amaktadr. o
ulcu kuram burada ynetime baltalyc bir etki yap
maktadr; nki adaletin, eitliin, tarafszln bam
sz ilkeleri adna, hkmetin olumlu karmalarna kar
uyarmada bulunmaktadr. Kuram adaletin kart gu
ruplarn serbeste ekiebilmesi demek olduunu sy
ler, oysa uygulamada bu karlkl ekimeyi bir kena
ra itme eilimi grlmektedir.
Sonu olarak oulcu kuramn amerikan dnce
ve siyasetine yle bir etki yaptn gryoruz: Yalnz
belli baz toplumsal kar ve guruplarn ihmal edilme
siyle kalnmamakta, sosyal sorunlarn zm iin ya
plan belli baz trdeki teklifler de gznne alnma
maktadr. oulcu kurama gre siyaset toplumsal gu
ruplarn ynetimin gcn ve kararlarn denetlemek
iin giritikleri bir savatr. Her gurubu drten bir
kar ya da kar yn vardr, her gurup da ynetimin
kendi istedii gibi davranmasna alr. Bu yzden da
lmn adaletsiz olmas tipik bir sosyal sorun olur. Bir
gurup daha ok, baka bir gurup daha az ey elde ede
bilir. oulculuun amac (kayna olan geleneksel li
beralizmle arasndaki aykrla uygun olarak) rekabet
eden bireylerden ok, rekabet eden guruplar arasnda
bir eitlik salamaktfr. Yeni tekliflerin her zaman, me
ru karlarnn azaltldna inanan bir gurupla birlik
te ortaya kmas karakteristik bir olaydr ve buna kar
alnan kanuni tedbir, teklifi yapan gurubun bykl
ne ve siyasal gcne uygun olarak dengesizlii gider-

- 55 -

mek biiminde olur. Ama Amerika'da yle ba21 sosyal

felaketler vardr ki, bunlarn nedeni zenginliin kt
dalm olmasnda deildir, bu yzden de bunlar o
ulcu siyaset usulleriyle de giderilememektedir. rne
in yurttalar zenginletike Amerika irkin, tehlikeli,
dmans bir yer olmaktadr. Bunun nedeni doal gzel
liklerin, genel dzenin ve sanatlarn belirli bir gurubun
kar olmamasndadr. Bu nedenle bu alanlardaki ye
tersizlik ve bozukluklar toplumsal guruplara dalm
olan zenginlik ve g orannn deitirilmesiyle gideri
lemez. Mutlaka yolsuzluklarn ve byk kentlerdeki
yoksul mahallelerin skntsn yoksullar zenginlerden,
zenciler beyazlardan daha ok ekmektedir - ama asln
da burada sz konusu olan baz zel guruplarn sorun
lar deil, tm toplumu kapsyan sorunlardr. Yani bun
lar bir zel karlar kmesiyle deil, tm toplumun ya
raryla ilgili sorunlardr.
Bu tr sorunlar zebilmek iin mutlaka yle
bir yol olmaldr: tm toplumun iinden toplum yarar
kavramn alglam ve bunu kendine ama edinmi bir
gurubun kmas. Bu da oulculuun kuramsal adan
kabullenmedii bireydir: nki oulculuk, toplumu,
insan topluluklarndan
meydana gelmi bir yapdan
( onstrksyon) ok, rastgele yanyana ylm bir in
san topluluklar kmesi olarak betimler, buna uygun
olarak da tm n yararyla ilgilenilmesini engeller.
nki kar guruplarn bask altnda tutan bir siyase
ti tevik etmektedir, bu siyasette de toplum yararn
kefetmeye ya da aklamaya gtrecek hi bir mekaniz
ma yoktur.
- 56 -

oulcu kuram ve uygulama amerikan siyasetin

de ilk kez kriz srasnda, Demokrat Parti'nin aznlk
guruplarndan meydana gelmi bir oy ounluu elde
etmesiyle ibana geldi. Etkin olabilecek sosyalist ha
reketlerin bu dnemde son bulmasna amamak gere
kir. nki sosyalizm gerek endstriel kapitalizmin bo
zukluunu tehis ederken, gerek toplumu ve ekonomik
yapy dzeltmek iin bulduu areleri ortaya koyar
ken, ii btnsellik asndan ele alr ve programn
toplum yarar adna yapar. oulculuk hem kuram ola
rak hem uygulamada toplumu geni apta yeni batan
rgtleme olanan kabul etmez. oulculuk toplumun
guruplardan meydana geldii dncesi zerinde diren
mekle, hem tm topluma zg karlarn varln -yal
nzca ileri yrtme asndan gurup basklar sistemi
ni srdrmek hari- hem de toplum yararna giriilecek
bir toplu eylem olanan yadsmaktadr.
Bu sulamann bir kantn ulusal karlarla ilgi
lenmek zere zaman zaman kurulan komisyon ve ku
rumlar, ya da dzenlenen kampanyalar meydana geti
rir. Bu toplantlarn yeleri arasnda aydnlanm bir
ekonomi kaptan bir ii lideri, bir pedagog, eitli
inanlara bal din grevlileri, bir kadn, kltrl bir
general ya da amiral ve grleri nceden bilinen, ciddi
lilikleri ve su gtrmeyen, kamuoyunun da tand bir
ka kii mutlaka bulunur. Bu btn, oulculua gre
amerikan toplumunu meydana getiren tedenberi yer
lemi guruplarla, kar guruplarnn birlemesiyle or
taya km bir mikro-kosmostur. Byle bir gurubun
ulusal bir kara bak as mutlaka uyumlu, dayan-

- 57 -

mayla alan, dalmn adil olarak yapld, hogr

s olan bir Amerika'nn standardize ve oulcu as
olacaktr. Zaten gurup temsilcilerinden meydana gel
mi bir komiteden oulcu toplumsal gurup sisteminin
toplum yararna aykr olduu kansna varmas bek
lenemez.

4.
Hogrye sahip olmak gibi bir tercih nedeni olan
oulcu demokrasi, endstriel-kapitalizmin siyasi geli
mesinin en yksek aamasn meydana getirir. Eski bi
reysel liberalizm'in elle tutulur snrlarn aan oul
culuk, hem toplumsal yaamn komniter eilimlerine,
hem de snf atmasnn daha lml bir deikeni olan
kar guruplar siyasetine yolu amaktadr. oulculuk
insanlara kar iyi niyetli ve dostadr, toplumsal eit
sizlik amazna, kayna olan bencil liberalimden, ya da
geleneksel tutuculuktan ok daha fazla anlay gste
rir. Ama oulculuun tm toplumu ilgilendiren a
mazlara kar kaytsz davranmas, olumsuz olmaktadr.
Bir toplum kuram olarak da, bu amazlar ortadan kal
drmak iin belki gerekli olan, hereyi gzden geire
rek toplumsal bir denetime girime cesaretini krar. B
tn byk sosyal kurumlar gibi oulculuk da, nemli
bir tarihsel dnemde gerek bir toplumsal gereksinme

yi karlamt. Oysa bugn Amerika yeni sorunlarla

kar karyadr, bu sorunlar artk eitlik

salanmas

hakknda deil, tm toplumun yararyla ilgili sorunlar-

- 58 -

dr. Toplumu rekabet eden guruplarn sava alan ola

rak grmeyi bir yana brakmal ve yalnzca kar kar
larla

geleneklerin birbirlerine brakn-yapsn

ilkesini

uygulamakla kalmad, daha stn bir toplum ideali

yaratmalyz. oulculuun ve hogrnn tesinde ye
ni bir kamu felsefesine gereksinme vardr.
eviren : FATMA AKERSON

- 59 -

BASKICI
HOSGR
,

Herbert Marcuse

Bu deneme ( 1 ) gelimi endstri toplumunda

hogr fikrini aratrr. Denemenin vard sonu
udur: Hogrnn gerekletirilmesi, sregelen politik
uygulamalara, dncelere ve grlere kar hogrr
stiZlli gerektirecektir - tpk hogrnn deer veri
len ya da bask yaplan politik uygulamalar dncele
ri ve grleri kapsayacak lde genilemesi gibi.
Hogr fikri, baka bir deyile, bugn gene Yeni a
n balarndaki ilk ortaya k durumuna dnm g
rnmektedir - yani ayrm yapan bir hedef, dzen ykc,
kurtarc bir kavram ve bu paralelde bir uygulama ola
rak. Bugn hogr olarak ilan edilen ve uygulanan
ey ise tam tersine en etkin gsterilerinin (manifestation)
ounda basknn karlarna hizmet etmektedir.
Bu satrlarn yazar gnmzde kurtarc bir ho( 1 ) Brandei niversitesinde rencilerim iin hazrla
dm bir deneme!

- 63 -

gry uygulama alanna aktaracak hibir iktidar, oto

rite ya da rejimin bulunmadnn bilincindedir. Gene
de topik olmu gibi grnen tarihsel olanaklar anm
samann (hatrlamann) ve bunlar korumann aydnlar
iin bir grev ve zorunluluk olduu grn nesrer
toplumu ne olduu ve ne yapt konusunda tanyabil
mek iin basknn dolaysz somutluunu krpgemek
de aydnn grevidir.
Hogr ara deil amadr. Zorbaln ortadan
kaldrlmas ve insan hayvan ktlkten, saldrdan
korumak iin basknn gerei kadar azaltlmas bir in
san toplumunun nkoullardr. Byle bir toplum henz
yoktur; Bu topluma doru ilerleme, zorbalk ve bask
yoluyla bugn herzamankinden daha fazla durdurul
maktadr. Nkleer bir savaa kar korkutma arac ola
rak, dzen deiikliine kar polis hareketi olarak,
emperyalizm ve komnizme kar savata teknik yar
dm olarak, yeni smrgeci katliamlarda bar sala
ma yntemleri ( metodlar) olarak zorbalk ve bask,
demokratik ve otoriter rejimlerde ayn lde ilan edil
mekte, uygulanmakta ve savunulmaktadr. Bu rejimler
altnda yaayan insanlar ise bu trden uygulamalara,
statkonun devam iin gerekli bir ilem olarak katlan
ma durumuna getirilmektedir. Hogr, korkunun ve
yoksulluun olmad bir hayat salama olanaklarn
ykmadan nledikleri iin hogrlrnemesi gereken poli
tik tedbirleri, koullar, davran tarzlarn kapsayacak
lde genilemektedir.
Hogrnn bu tr gerek liberallerin kar k-

64 -

t ounluk diktasn glendirmektedir. Hogrnn

politik yeri deimitir: Hogr muhalefetden sessizse
dasz kanuna uydurularak esirgenirken kurulu, yerle
mi politika asndan bir bask arac haline gelmekte
dir. Hogr aktif durumdan pasif duruma, uygulama
dan uygul ama olmama durumuna (non praxis) getiril
mektedir: yani kanuna uygun resmi kurumlarn bra
knz yapsnlar ( laissez-faire) izgisine
sokulmakta
dr. Rejime dorudan halk tarafndan katlanlmakta,
rejim de kanuna uygun resmi kurulular erevesi iin
de muhalefete katlanmaktadr. Kkten (radikal) ktye
kar gsterilen hogrye imdi iyi gzyle baklmak
tadr, nk bu hogr bollua ya da daha byk bir
bollua giden yolda btnn birarada tutulmasna, bo
zulmamasna hizmet etmektedir. ocuklarn yetikinler
tarafndan reklam ve propaganda yoluyla sistematik bi
imde aptallatrlmasna gzyumma, Vietnam'daki in
sanlkd ykc zorbaln babo braklmas, zel
birliklerin askere alnmas ve eitimden geirilmesi, mal
satmndaki apak dzenbazla, mallarn planl bir
ekilde eskitilmesine ve israfna kar gsterilen g
sz, iyiniyetli hogr bir aksaklk ya da dzensizlik
deil bir sistemin kendi z yapsdr. Bu sistem hog
ry, varolma savan soysuzlatrma ve alternatifleri
ni ezmekte kullanlan bir ara olarak kanad altna alr.
Eitim, ahlak ve ruhbilim adna genlik sularnn art
masna kar ykseltilen sesler, gittike glenen ateli
silahlarn, roketlerin, bombalarn cinayetleri, tm uy
garln gelimi kaatillii szkonusu olduunda alal
verir.

- 65 F : .5

Dialektik bir nermenin sonucu olarak Btn

gerei belirler - bu olay, btnn paralarnn nnde
ya da stnde olmas anlamnda deil, tamtersine yap
snn ve ilevinin her nemli koul ve ilikiyi belirlemesi
biiminde olur. Bylece bask yapan bir toplumda biz
zat ilerici hareketler oyunun kurallarn kabullendikleri
lde kendileriyle elien bir duruma dmek tehlike
siyle karkaryadrlar. Tartma aacak bir durum ya
ratmak iin rnek veriyorum: Ynetimin btnsel ( to
tal) olduu bir toplumda politik haklarn ( seim, bas
na, senatrlere v.b. mektup yazma, kar zorbalktan
kanan protesto gsterileri gibi) kullanlmas, gerek
te uzun sredir zn deitirmi ve etkinliini yitirmi
demokratik zgrlklerin varln dorulamakla bu y
netimi glendirmeye yarar. Byle bir durumda zgr
lk (sz ve toplant zgrl) kleliin serbest bra
klmasna <dilet olur. Gene de (yalnzca burada dialek
tik nerme btn iiemini ( * ) gsterir) bu zgrlkle
rin varl ve kullanlmas, kkenindeki (orjinindeki)
muhalefet yapma ilevinin yeniden kazanlmasnn n
kouludur. Bunun da ilkkoulu, zorlayc abann, ok
luk kendisinin koyduu) snrlamalar amak n
iddetlendirilmesidir. Genellikle hogrnn ilevi ve
deeri toplumda sregelen (hogrnn uygulanmasn
daki) eitlie baldr. Hogrnn kendisi geni apta
ltlere ( kstaslara) bamldr: Etki alan ve snrla
r sregelen toplum llerince tanmlanamaz.

Baka

( * ) Bir kavramn hatrlatt ya da tad iaretle

rin btn. .N.

- 66 -

bir deyile, hogr ancak gerekten ok yanl olduu,

ynetilenler kadar ynetenler, kleler kadar efendiler,
kurbanlar kadar cellatlar tarafndan da gsterildii
takdirde bir ara deil ama olur. Bylesine okyanl
hogr ise ancak halkn eitim ve renimini saldr
ganlk ve hunharlk iin gerekli klacak gerek ya da
szde hi bir dman kalmazsa gerekleebilir. Bu ko
ullar belirmedii srece hogrnn koullar nceden
hazrlanr: Kurumsallatrlm eitsizlik, yani
toplu
mun snfsal yaps tarafndan belirlenir ve kalplanr.
Bu tr bir toplumda hogr de facto (aslnda) kanun
latrlm zorbalk ya da bask (polis, ordu, hertrden
gzc) , kilit noktalar sregelen kar ve karbala
r tarafndan igal edilmi iktidar ortamnda snrla
nr.
Hogrnn bu arka planda etkisini gsteren snr
lanmalar, normal olarak mahkemeler, teamller, hk
metler tarafndan konulan akseik ve hukuki snrla
malar eklinde ortaya kar. ( rnein zel yetki ka
nunu , milli gvenlii tehlikeyi dmesi, dine ihanet)
byle bir sosyal yapnn erevesi iinde hogr ilan
edilir ve kullanlr. Bu da yle olur: 1) Donup kalm,
yerlemi, fikirler ve tutumlara (bunlarn insan ve doa
stne zararl etkisi aka bilinse bile) kar pasif di
renme olarak, 2) Saclarn solcular gibi korunduu,
saldrganlklarn tpk pasifist ( barc) hareketler, kin
ciliin de insanclk gibi muamele grd aktif, res
mi hogr olarak! Ben ayrm yapmayan bu hogr
y, bir tarafa inanmaktan kand iin soyut ve
salt olarak adlandryorum. nk bu hogr bir ta-

- 67 -

rafa inanmaktan kanmakla gerekte besbelli ayrm

gzetmenin yerlemi mekanizmasn korumaktadr.
zgrln ieriini (muhtevasn) ve alann ge
nileten hogr, bask yapan statkonun szclerine
kar ksmen tannmaktadr hep. Szkonusu olan yalnz
ca hogrnn derecesi ve bykl idi. ngiltere'nin
ve Amerika'nn yerlemi liberal toplumunda sz ve
toplant zgrl eyleme, szden uygulamaya geme
dikleri srece toplumun kkten (radikal) karkcla
rna da tannmt.
Toplum kendisini arka planda duran etkili snr
lamalara brakmakla genel hogry uygular gibi g
rnyordu. Oysa liberalist teori (kuram)
hogry
nemli bir koula balamt: Hogr yalmzca durum
larn farknda, olgun insanlar iin geerli olmalyd.
John Stuart Mill yalnzca ocuklar ve kk yatakile
ri szkonusu etmiyor, daha dar bir snr koyuyordu:
lke (prensip) olarak zgrlk, insanln kendini z
gr ve eit tartma yoluyla gelitirebilme yeteneine
erimeden nceki dnemde ortaya kan bir durumda
kullanlamaz. Bu dnemden nce insanlar henz bar
bardrlar ve despotizm barbarlarla ilikili kanuni
bir ynetim biimidir, bunun da ilk koulu bu ynetim
biimini daha da gelitirmeyi hedef edinmektir. Ve gt
t yol ancak gerekte bu hedefe ynelmise hakl g
rlebilir. Mills'in sk sk aktarlan szleri -anlamnn
bal bulunduu- pekaz bilinen bir imleme ( * ) ( mpli
kation) amaktadr: zgrlk ve doru: Doru z(*)

Dolaysyla anlatma, ima. .N.

- 68 -

grln amac olduu ve zgrlk doru tarafndan

belirlenip sm rland srada ort aya bir anlam kar. z
grlk hangi anlamda doru yznden ortaya kar.
zgrlk kendi kaderini kendi tayin et me dir, zerk
liktir, aa yukar bir totoloj idir ( * ) bu, ama bir dizi
sent etik yarg lar n sonucu ortaya kan bir t otoloj i.
Kendi kaderini kendi izebilme yet eneine sahip olma
varsaymna dayanr: nsan neyi yap p neyi yap amaya
ca n, neye katlanp neye katlanamayacan seebile
cek durumda olmaldr. Ancak bu tr zerkliin znesi
hibir zaman iinde bulunduu ana gre deien rast
lant sal, z el bir birey deildir; daha ok insalsal bir
yarat k olarak bakalaryla zgr olma olanak ve yet e
neine sahip bir bi reydir. V e bireysel zgrlk ile b
r arasnda byle bir uyumu gereklet irmede

sorun,

rakip ler arasnda ya da zgrlk ve yasa, kurulu bir

t op lum dzeninde genel ve bireysel, kamusal ve zel
karlar arasnda bir uzlam bulmak deildir; tamtersi
ne sorun, top lumun insan kendi kaderini kendi t ayin
etme yi n ceden baltalayan kurumlara kle olmad
bir ort ama gtrmektir. Baka bir deyile, zgrln
kendisi sregelen top lumlarn en zgr o lan iin yeni
den imal edilmek zorundadr. V e iinde zgrln
arat r lmas gereken dorul tu, bu hedefe

ulamasna

yard mc olacak ku umsal ve kltrel deiiklikler - en

azndan gelimi bir uygarlkta- gznne getirilebilir( * ) Geneleme (bir fikrin baka baka szlerle tekrar
anlatlmas. .N.

- 69 -

l er. Yani bunlar deneyin altnda akl yoluyla

sarlanabilir ve zdeleebilirler.

ta

Kuram-uygulama ( teori ve pratik)

alveriinde
yanl ve doru zmler birbirinden ayrdedilir hale
g<>lir- hibir zaman ispatlanm gereklilik anlamnd31,
hibirzaman olumlu olarak deil, yalnzca dnlm ,
akllca bir frsatn bilinci ve olumsuzun ikna edici
gc ile gerekleir bu ayrm. nk doru olan olum
lu gelecein toplumudur ve buyzden sregelen olum
lu kendisinden yolaklmas gereken bir olay iken bu
tanmlamann ve belirlemenin tesinde kalr. Gene de
sregelen toplumun renilmesi ve anlalmas bizi akll
ve zgr bir topluma gtrmeyen eyi, bu yoldaki ola
naklar engelleyen ya da ykan eyi btnyle zdele
tirebilir. zgrlk kurtulutur, kuram ve uygulamada
zgl (spezifik) bir tarihsel sretir. Ve byle olmakla
hakl ve haksz, doru ve yanl durumlar vardr.
Kurtulu frsatnn bu ayrmdaki belirsizlii tarih
sel nesnellii gcnden drmez, gene de zgrle
giden yolu bulmak iin nkoullar olarak dnce ve
sz zgrl gerektirir-hogry gerektirir. Bu ho
gr, szde ve eylemde davurumun ierii asndan
elbette ayrm gzetmiyen ve eit kullanlan bir hogr
olamaz; aa vurucu biimde kurtuluun olanaklaryla
elien ve kar etki yapan yanl szleri ve haksz ey
lemleri koruyamaz. Byle ayrm yapmyan bir hogr
safdilli grmelerde, karlkl konumada, akademik
tartmada mazur grlebilir: bilim kurumlarnda, zel
dinsel inanlarda gereklidir. Ama hayatn bara kavu-

- 70 -

turulmasnda, zgrlk ve mutluluun tehlikeye dt

yerde toplum ayrm yapmakszn hogry uygu
layamaz; hogr kleliin devamn salamak iin bir
ara haline getirilmeden belirli eyler sylenemez, be
lirli dnceler aklanamaz, belirli politik tedbirler ne
srlemez, belirli bir tutuma izin verilemez.
Ykc hogr (Baudlaire) tehlikesi, sanata
kar iyiniyetli tarafszlk bilinmektedir artk: Sanat
anti-sanat, sanat olmyan (non-art), birbirleriyle at
an sluplar, ekolleri ve biimleri ayn lde yutan
benimsiyen (sk sk ok ani ini klarla olsa bile) pi
yasa adeta huzur dolu bir kavanoz, bir gleryzl dip
siz kuyu ortaya karmaktadr. (Edgar Wind, Art and
Anarchie, New York, Knopf, 1 964, S. 1 0 1 ) Bu arada
sanatn kkten drts, kurulu yerlemi geree kar
protestosu yok olmaktadr. Ayn ekilde sanatn ve ede
biyatn sansr de her trl durumda gericidir. Otan
tik sanat yapt baskya destek olmamaldr, olamaz da.
Byle bir destek olabilen sahte sanat (pseudo-art) ise sa
nat deildir. Sanat tarihe kardr, basknn tarihi ol
mu bir tarihe kar direnmelidir; nk sanat gerei
kurulu dzenin yerlemi kanunlarndan ok baka olan
kanunlara baldr: Baka bir gerei ortaya karan
biim kanunlarna baldr. Yerlemi kanunlarn yad
snmas (inkar) , sanatn kurulu yerlemi gerei be
timledii ( tasvirettii) yerde grlr. Elbette sanat ta
rihle olan kavgasnda tarihe bamldr: tarih sanatn
ve sahte sanatn ayrm ile ilgili olduu gibi sanatn ta
nm ile de ilgilidir. Bir zamanlar sanat olann sonradan
sahte sanat olmas bu ekilde gerekleir. Eski biimler,

- 71 -

sluplar ve kaliteler, protestonun ve karkn eski

tarzlar, bir baka toplumda ya da bu toplumda yeni
batan ele alnamazlar. Otantik bir eserin gerici bir po
litik demece sahip olduu durumlar vardr - Dostoyevs
ki iin geerlidir bu. Ama sonra bu deme eser yoluyla
geri alnr: gerici politik ierik, sanatsal biim iinde
( bir edebi eser olarak) yutulmu, ortadan kalkmtr.
Sz zgrln hogrlmesi kurtuluun hazr
lanmasna ve ilerlemesine giden yoldur. Nesnel gerek
olmad ve kurtulu gr farklar arasnda zoraki bir
uzlam olmas gerektii iin deil, tamtersine ortada
nesnel bir gerek olduu ve bu gerek ancak ne ol
duu, ne olabilecei ve insanln kaybnn dzeltilmesi
iin ne yaplmas gerektii renildii ve kavrand
zaman kefedilebilecei , ortaya karlabilecei iin!
Bu kamusal ve tarihsel zorunluluk dorudan grl
mez, hemen ele avuca gelmez: ortadaki malzemenin
kesilip biilmesi,
paralanmas, krlmas ( dis
cutio) yoluyla bu zorunluluk aa karlmaldr. By
lece hak ve hakszlk, iyi ve kt, yanl ve doru bir
birinden ayrlr. Btnlenmesi ilerici bir tarihsel uygu
lamaya bal olan zne, insan olarak her insandr, ve
bu evrensellik nsel (a priori) hi bir topluluu, hi bir
bireyi dnda brakmayan bir tartmada yansr. An
cak liberalist hogrnn hereyi iine alan karakteri,
hi olmazsa kuramda btn insanlarn bizzat dinlemek,
grmek ve duymay, kendi dncelerini gelitirmei,
kendi hakiki karlarn, haklarn ve yeteneklerini ka
ramay ( yneltilen otorite ve grlere kar karak)
,renebilen bireyler olduu ilkesine dayanr. Bu sz

- 72 -

ve toplant zgrlnn aklc temelidir. okyanl kat

lanma, aklc temeli artk olumaz, hogr ekipevri
len ve eitilen bireylerce - ki bunlar efendilerinin gr
lerini kendi grleriymi gibi tekrarlar, bunlar iin
zerk olmayan zerklik ( autonomie-hereronomie)
ol
mutur - dzenlenirse phe uyandrr.
Hog-rnn topra dorulardr.
Hogrnn
otantik szclerinin, ifade mantnn ve akademik teori
szclerinin aratrdklarndan daha ok ve baka bir
doruyu aratrdklar tarihsel ynden ak bir gerek
tir. John Stuart Mill tarihte ezilmek zere arkas bra
klmayan ve bu takib'e kar kazand zaferi kendi g
c sayesinde elde edemeyen, ikence ve kaza oturt
maya kar kendi gc olmayan dorudan szeder.
Ve ikence ile kaza oturtma yoluyla korkun, baarl
bir biimde sulandrlan dorular yle saypdker,
Arnold von Brescia, Fra Dolcino, Savanarola, Albigen
ser, Waldenser, Lollarde ve Hussiten. Hogrye n
celikle kiliseye kar kanlar iin gereksinme duyulur.
nsanla giden tarihsel yol kiliseye kar kmak ola
rak grlr: Sregelen glerin yrtt rakibin he
defi ise kiliseye karkanlardr. Bu arada kiliseye kar
kmak o haliyle henz doru iin bir belirti saylamaz.
zgrlk yolunda ilerlemenin lt, Mill'in bu hare
ketleri yarglamasna gre reformasyondur. Yaplan de
erlendirme sonradan yaplmtr. (Ex post'dur) .
Ve
Mill'in listesi elikilerle doludur (Fra Dolcino'yu Sa
vonarola da yakard). Bu sonradan (ex post) deerlen
dirme kendi dorusu iinde bile tartma gtrr du
rumdadr. Tarih yargy dzeltir-ama ok ge! Dzelt,_

73 -

menin kurbanlarna bir yarar dokunmaz. Dokunmad

gibi cellatlar da beraat ettirmez:. Bundan kan re
ti aktr aslnda: Hogfrszlk ilerlemeyi durdur
mu, susuzlarn kesilipbiilmesini ve bunlara ikence
edilmesinin yzyllarboyu srp gitmesini salamtr:
Bu mudur ayrm yapmayan, salt hogr? Byle bir
hogrnn kurtuluu engelledii ve statkonun kur
banlarn oaltt tarihsel koullar var mdr? Politik
haklarn ve zgrlklerin ayrm yapmadan korunmas
gericilik olabilir mi? Byle bir hogr niteliksel (kali
tatif) bir toplumsal deiiklii nlemeye yarayabilir mi?
Bu soruyu yalnzca en geni anlamda politik
olan politik hareketler, durumlar, fikir akmlar ve fel
sefeler asndan tartacam. . . Ayrca tartmann
odak noktasnn yerini deitireceim: Tartma yalnz
ca ve nplanda kkten ulara (extremlere), aznlklara,
dzen deitiricilere kar hogry ele
almayacak,
tam tersine daha ok ounluklara, resmi ve kamusal
gre, zgrln yerlemi bekilerine kar gsteri
len hogry konu edinecektir.
Bylelikle tartma yalnzca, halkn birey ve poli
tik ya da baka rgtlerin yeleri olarak politikann y
rtlmesine, ayakta tutulmasna, deitirilmesine

ka

tld bir demokratik toplum zerine kurulmaktadr.

Otoriter bir sistemde halkn yerlemi politikaya hog
rs yoktur - yalnzca katlanr -0na.
Yurttalk hak ve zgrlklerinin kanunlarla ko
runduu ve genellikle (istisnalarn ok

- 74 -

ve

gzebatc ol-

matl) uyguland bir sistem altnda muhalefet ve

kar grlere zor kullanmaa yi.inelmedike, zora dayanan bir dzen deiikliine gitmedike ve bu yolda
rgtlenmedike katlanlr. Temelde kabuledilen g
r, kurulu toplum dzeninin zgr ve her yeni dzelt
menin kendi bana bir toplumsal yap ve deerler de
iiklii oldu , bunun olaylarn olaan ak iinde
olutuu, fikirlerin ve mallarn ak pazarndaki zgr
ve eit tartmalarla aratrlp hazrlanddr (2).
John Stuart Mill'den alnan paray hatrlatmakla, ka
bul edilen bu grte sakl ncllere ( * ) dikkati ekmi
oldum: zgr ve eit tartma kendisine yklenen ile
vi ancak aklc olduu zaman yerine getirebilir - bam
sz dncenin davurumu ve gelitirilmesi; zihinsel
ynetim, ekipevrilme, d otoriteden kurtulmu olma
s demektir bu. Plralizm ve gler aras denge kavra
m bu zorunluluun yerini tutamaz. eitli basklarn,
karlarn ve otoritelerin birbirini dengeledii ve hakiki
bir genel-aklc kara ynelen bir plralist devlet ku
ramsal (teorik) olarak kurulabilir. Byle bir kurulu
(2) Bununla ilgili olarak bir kez daha belirtmek iste
rim ki, demokratik toplumda gerekte salt, ayrm yapl
madan uygulanan bir hogr yoktur. S. 97 de belirtilen,
arka planda etki yapan snrlamalar hogry daha et
kili olmaa balamadan snrlamaktadr. Toplumun antago
nist (kartaan) yaps oyunun kurallarn ypratr. Kurulu
dzene kar kanlar
nsel ( a priori) avantajsz durum
dadrlar, bu durum fikirlerine, szlerine ve gazetelerine kat
lannakla ortadan kalkmaz.
( * ) Bir kyaslamada yargya ulatran iki nermeye
denir. .N.

- 75 -

glerin eit olmad, srpgittii ve kendi bana b

rakldnda bu eitsizliin durmadan artt bir top
luma uymaz. eitli basklarn ezici bir btnde birle
tii, salamlat ve birbirini dengeleyen tek tek g
lerin gittike ykselen bir hayat standartna ve iktidar
birikimine dayanarak btnlendii ( entegre olduu) bir
ortamda, hele hi uymaz. Gerek kar iyeri yneti
minin kar ile elien ii, gerek kar reticinin
kar ile ztlaan sradan tketici, meslei iverenin ka
ryla atan aydn karsnda gsz ve aklszca bir
tutum iinde grndkleri bir dzene baml oldukla
rn anlarlar bylece. Kullanlabilir alternatifler fikri,
kendisinin de ayn yerden km olduu ok topik bir
boyut iinde kaybolur gider. nk zgr bir toplum
aslnda gereki deildir ve btn sregelen toplumlar
dan farkldr. Bu toplum da dzeltmeyi olaylarn ola
an ak iinde ve dzen deiiklii olmadan gerek
letirmeyi ister. Bu durumda ortaya kacak dzeltme,
btn denetleyen partikler (zel) karlarn belirledi
i ynde gelien bir dzeltme olacaktr.
Ayn nedenden dolay btn deitirmeye aba
layan aznlklara optimal koullar (bunlar nadiren var
dr) altnda fikir yrtme, tartma, konuma ve top
lant yapmalarna izin verilir - ve bunlar niteliksel bir
toplumsal deiiklie kar duran ezici ounluk kar
snde kaytszca yardmsz braklrlar.
ileyen bir toplum dzeninde kkten
luklarn genel aresizliini ispatlayan
hinsel herkesi ayn ekilde ayarlama

- 76 -

Bu ounluk iyi
( radikal) toplu
teknolojik ve zi
olaynn yansra

ihtiyal arn gittike daha ok yerine getirilmesi yzn

den salam bir kurulua sahiptir.
Tketim toplumunda tartma da bol bol tketil
mektedir ve kurulu ereveler iinde alabildiince ho
gr ile karlanr. Btn gr tarzlar biryerde birle
ir: komnist ve faist, sac ve solcu, beyaz ve zenci,
silahlanma ve silahszlanma taraftar ! Kitle seviyesin
deki tartmalarda apt:,Rlca grler, akllca grler
kadar sayg grr, bilgisiz kii bilgili kii kadar uzun
konuma hakkna sahiptir ve propaganda eitimle, do
ru yanlla atba gider. Anlamlya ve anlamsza gste
rilen bu salt hogr, topluluk ya da birey olsun hi
kimsenin doruya sahip olarak neyin hakl neyin hak
sz, neyin iyi neyin kt olduunu belirleyecek durum
da olmad eklindeki demokrasi gerekesiyle hakl
karlr. Buyzden birbiriyle yaran btn fikirler tar
tma ve seim olana salamak iin halkn nne
serilmelidir. Az nce belirttiim gibi, demokrasi gerek
esinin geerli olabilmesi iin gerekli bir koul vardr,
t:iyleki: halk bilgi asndan birtakm eyleri enikonu
incelemek ve aralarnda seim yapabilme yeteneine sa
hip olmal, kendisine haberlerin dorusu ulamal, ve
haberleri deerlendiren dnceden zerk olmaldr.
inde bulunduumuz dnemde demokrasi gerek
esi, demokratik recin kendisinin gszlemesi y
znden gcn yitirmektedir. Demokrasinin kurtarc
gc, bireysel ya da toplumsal dzeyde kendisine kar
kan grleri koruma ansnda, rejim, kltr ve iin
genel olarak insan hayatnn niteliksel ynden baka

- 77 -

biimlerine kar i tenliinde (samimiyetinde ) yatmak

tadr. Serbeste tartmaya katlanma ve birbirine kart
tutumlara eit hak verme olay uyumayan grlerin
,eitli biimlerini belirlemek ve ynn, ieriini, k
yollarn gstermek zorundadr. Ancak ekonomik ve po
litik gcn toplanmas (konzentrasyon), teknikten ege
menlik arac olarak yararlanan bir toplumda ztlaan
gr alarnn btnlenmesi (entegrasyon) ile etkin
kark, serbeste ortaya kabildii yerde engellen
mektedir (fikir oluumunda, haberleme ve bildirime
alannda, sz ve toplant zgrlnde). Tekelci evre
lerin egemenlii altnda - ki bu evreler kendibalarna
ekonomik ve politik gcn aletleridir - yle bir zihniyet
imal edilir ki, bu zihniyete gre hak ve hakszlk,
doru ve yanl her zaman toplumun hayati karlarna
dokunduu yerlerde nceden saptanmtr.
Bu, ifade ve bildirime olayndan nce anlambilim
sel (semantik) bir olaydr: etkin kar k, kurulu d
zen dnda kalann tannmas bloke edilir, bloke etme
olay yaymlanan ve ynetilen dilde balar. Szcklerin
anlam sert bir biimde dondurulur. Aklc tartma,
kart dncenin inandrlmas olasl ( ihtimali) he
men hemen ortadan kalkar. Egemen glerin reklam
lar ile yerleen ve uygulamalaryla gerekleen szck
ler ve fikirlenden ayr anlama sahip szckler ve fikir
lerin dile giriine izin verilmez. Her ne kadar baka
szckler konuulur ve duyulur, da vurulursa da bun
lar hemen kurulu dzenin dili asndan tutucu oun
luun ( aydnlar gibi kapal evrelerin dndaki) youn
deer llerine vurulur (yani otomatik olarak anla-

78 -

lr) - kurulu dzenin dili, dnce srecinin devindi

i yn nsel (a priori) saptayan dildir. Bylece dn
ce sreci balad yerde bitmi olur. Yani sregelen
koullarn ve durumlarn dna kamaz. Tartma ko
nusu kendi kendisini hakl kararak elikiyi uzakla
trr, nk antitez tez asndan yeni batan saptan
mtr. Szgelimi tez: Biz bar iin alyoruz olsun.
Antitez de: Savaa hazrlanyoruz (ya da savayoruz);
kartlar birletirelim: Sava hazrl bar salamak
iin yaplan bir itir. Bar bu duruma gre sava ha
zrhin (ya da dorudan sava) gerekli saymakla ye
nibatan belirlenmi olur. Bar szcnn anlam
Orwellci ( * ) biim iinde dondurulmutur. Orwellci di
lin temel szl, anlamann nsel (a priorik) kategori
leri asndan u ekilde ilemektedir: Hereyin ierii
nceden biimlenir. Bu koullar anlamn aklc gelii
mini iine alan ve biryerde kapanp kalmasn yasakla
yan hogrnn mantn sayflatr.
Bunun sonucu
(gerekten eit haklara sahip olan) kart grlerin eit
haklar iinde ortaya konma ve tartma yoluyla inan
drma olay, anlamann ve tecrbenin etkenleri olarak
kurtarc gcn kolayca yitirir: Yerlemi tezi glen
dirmeleri ve alternatifleri savuturmalar gene de daha
byk bir olaslktr (ihtimaldir) .
Yaran ve atan grlere eit muamele, ayrm
gzetmeme aslnda demokratik sre iinde kararla
ra varlabilmesinin temel koulu olduu gibi hogr( * ) Anglosakson roman yazar George Orwell. 1984
adl roman dilimize de evrildi.

- 79

nn snrlarnn saptanmasnn da temel kouludur. An

cak totaliter (btnsel) biimde rgtlenmi bir demok
rasi de tarafszln bambaka bir ilevi olabilir, yle
ki; doru ve yanl, haber ve propaganda, hak ve hak
szlk arasndaki fark silmee ynelen zihinsel bir tu
tumu gerekli klabilir. Edimli olarak (fiilen) kart g
rler arasnda bir karara varma olay ortaya konup
tartma yaplacak bir duruma gelmeksizin gerekleti
rilmitir ve bir hkmet darbesi, bir nder ya da pro
pagandac, herhangi bir diktatr aracl ile deil, da
ha ok olaylarn doal ak iinde (yani kendi iin
de biimledii zihniyet gibi ynetilen olaylarn ak)
gerekletirilmitir. Burada da btn doruyu belirler.
nk tarafszlk aka zedelenmeksizin karar verme
olay bir gazetenin alp baklmas gibi ( gazetede ok
nemli bir haber ufaltlr, ve ilgisi olmayan malzeme,
gereksiz ayrntlarla doldurulur, buna karlk birka
kkten ( radikal) olumsuz haber gzden kaacak yerle
re konur) eylerle gerekletirilir. Bu yaplrken parlak
duyurular, hafifletilmemi dehet dolu haberler yan
yana sraianr; olaylar aktaran radyo yaynlar bir rek
lam saldrs altnda kesip biilir, reklamlara gre ayar
lanr. Sonu elikilerin ntralize edilmesidir.
Bu
ntralizasyon tabii hogrnn yapsal
snrlarnn
dayand salam zeminde ve nceden biimlenmi
bir zihniyet erevesi iinde meydana gelir. Bir gazete
FBI hakknda bir olumsuz ve bir olumlu haberi yanya
na basarsa, tarafszln gereklerini namusluca yerine
getirmi olur. Gene de olumlu haberin arbasmas ola
slnn (ihtimalinin) daha ok olduunu kabullenmek

80 -

gerekir. nk kurum simgesi halkn bilincinde gayet

derin ilemitir. Ya da bir spiker medeni haklar iin
savarken ldrlen, ikence edilen insanlarn haberini
hava raporu ya da hisse senetleri ya da reklam spotlar
okunurkenki ses tonu ile verirse, gerek bir tarafszlk
tan szedilemez. Kald ki kendisi kzgn konuaca
yerde sakin konumakla, olaylar kendibana yaknla
cak bir durumda olduu halde yaknmaktan kanmak
la insanla ve hakikatlere aykr davranmaktadr. Ay
rm gzetmeden gsterilen bu tr hogr, sregelen
hogrrszlli ve basky yeterince kk gsterme
ye ya da tamamen serbest brakmaya yarar. Tarafszl
n gene de doru ile bir ilgisi varsa ve doru mantk
tan, bilimden daha byk birey ise, tarafszln bu
eidi yanltr, hogrnn bu eidi insanla aykr
dr. Ve eer insan neyin doru neyin yanl olduunu
karacak duruma getirmek iin anlamn kurulu evre
nini (ve bu evren iindeki uygulamay) krpgemek
gerekli ise, nce bu aldatc ayrm gzetmemezlik or
tadan kaldrlmaldr. Bu ayrm gzetmemezlik olayna
maruz braklm insanlar tabulae rasae ( * ) deiller
dir, iinde yaadklar dndkleri, kp bir yere va
ramadklar durumlar tarafndan eitilirler. Onlar
zerk olabilecekleri, sregelen toplumda neyin

doru

neyin yanl olduunu karabilecek bir duruma geti

rebilmek iin nce sregelen eitimden (ki buna artk
eitim denemez) kurtarmak gerekir. Bu da genel eili-

( * ) Szck anlam : Bo tahta'dr. nsann biryerde o

zamana dek edindii bilgileri kafasndan silip atmas .N.
- 81

F: 6

min ters evrilmesi gerektii anlamna gelir: kart yn

de nceden biimlenmi haberler almaldrlar. nk
olutlar (vakalar) hibirzaman dolaysz ulatrlmad
gibi dolaysz renilmez de; olutlar kendisini ortaya
karanlar tarafndan yerletirilir ve aktarlr;
tm
dorular olutlarn (vakalarn) stndedir ve bu yz
den dorularla olutlarn grnleri arasnda zorunlu
olarak bir kopu meydana gelir. Bu kopu -her trl
dnce ve sz zgrlnn nkoulu ve belirtisidir
soyut hogrnn ve sahte tarafszln kurulu ere
vesi iinde gereklemez, nk bunlar zaten zihni ko
pua kar nceden biimleyen etkenlerdir.
Totaliter demokrasinin nitelik ynnden kar
kan grlerin etkinliine kar ynelttii edimli (fiili)
snrlamalar, halk dorulara dayanarak eitme iddia
sndaki bir diktatrn uygulamalar ile kyaslanrsa za
yf ve yeterince uyuuktur. Btn snrlarna ve bozuk
luklarna ramen demokratik hogr, yaayan kuku
larn haklarn ve zgrlklerini gelecein kuaklarna
olan sevgisine kurban eden kurumsallatrlm bir ho
grrszlkten daha insancldr. Bunun tek alternatif
olup olmad sorulmaktadr. Ne ynden bir cevap ara
trlabileceini belirtmee alacam imdi. Her hal
karda szkonusu olan, soyut demokrasi ile soyut dik
tatrlk kartl deildir.
Demokrasi kendisini ok eitli toplum biimleri
ne uydurabilen ( bu tanmlama genel oy hakk ve kanun
lar lsnde eitlik tanyan bir demokrasi iin de ge
erlidir) bir rejimdir. Bir demokrasinin insanlara ma-

82 -

liyeti ise herzaman ve heryerde rejimi demokrasi olan

toplumlar tarafndan belirlenir. Bu maliyetin alan ise
olaan smrden, yoksulluktan ve gvensizlikten ba
layp sava kurbanlarna, polis hareketlerine, askeri
yardmlara v.b. kadar uzanr. Toplum bunlara dayana
rak ayakta durur ve dururken de yalnzca kendi lkesi
nin snrlar iindeki kurbanlara dayanmaz. nsanlarn
ve baz eylerin gelecekte daha iyi bir toplum adna fe
da edilmesinin baka bir olay olduu eklindeki gr
ler hibir zaman mazur grlemez. Ancak bu gr
ler sregelen toplum dzeninin ayakta tutulmasnn
ykledii maliyet i, feda etme olaynn risikosu
karsnda tartp bime, bara ve kurtulua akllca bir
ans tanyan alternatifler peinde koma olana yara
tr. Hi bir rejimden kendi kendisini kuvvet zoruyla or
tadan kalkmasn kolaylatraca beklenemez, ama de
mokraside byle bir hak halkta yerlemitir. ( yani hal
kn ounluunda) Dzen deitirici bir ounluun
gelimesini salayan yollarn kapatlmamas demektir
bu. Eer bu yollar rgtlenmi bask ve retiden arn
ma ( indoktrination) yoluyla kapatlrsa, tekrar almas
iin aka demokratik olmayan aralara bavurmak
demektir. Bu arada rk ve dinci nedenlerden saldr
gan bir politika, silahlanma, ovenizm ve blcl
savunan ya da kamu hizmetlerinin, sosyal gvenliin,
salk bakm v.b. yaylmasna kar kan topluluk ve
hareketlere sz ve toplant zgrl tannmaz. Bunun
sonucu, dnce zgrlnn yeniden inaas, pe
dagoji enstitlerindeki pratik almalara, retime ye
ni, kat snrlamalar konmasn gerektirir. (Bu retim

- 83 -

ve pratik almalar btn yntem ve kavramlarn akl

sz ve tutumun kurulu evrenine hapsetme yolunda kul
lanrlar - bylelikle alternatifler zerine a priori aklc
bir tahmin yrtmeyi nlerler) . Dnce zgrl in
sanlkd duruma kar savama olayn da beraberinde
getirdii lde byle bir zgrln inaas da ( ld
rc korkutma aralarna, insanlkd anormal koul
lara v.b. katlanmaya hizmet eden) bilimsel aratrma
ya kar hogrrszlk getirir. imdi kurtarc ve bas
kc, insancl ve insancl olmayan retim ve pratik a
lp.alar arasnda kimin ayrm yapmas gerektii soru
nunu tartacam. Bu ayrmn deerler nnde salt z
nel bir tercih yapma olay deil, tamtersine aklc bir
lt (kstas) olduunu belirtmi bulunuyorum.
Gelime ynnn ters evrilmesi olaynn hi de
ilse eitim alannda renciler ve retmenler tarafn
dan gerekletirilmesi dnlrken, gerici ve baskc
grlere ve hareketlere kar sistematik biimde ho
gr gsterilmemesi yalnzca bir dzen deiikliine
yolaan youn bir basknn sonucu olarak grlmekte
dir. Bu hogrrszlk, baka bir deyile, yaplmas
gereken eyi artkomaktr.dr: Gelime ynnn ters
evrilmesi. Gene de direni zel durumlarda belki bu
nun iin bir zemin hazrlayabilir. zgrln yeniden
kazanlmasnn dzende deitirici karakteri en ak,
yanl hogrnn belki de en ok zarar yapt top
lum boyutunda, ide ve kamu oyunda grlr. Malla
rn planl olarak modasnn geirilmesi, sendikalar ve
kurulu dzenin politikaclar arasnda anlama gibi uy
gulamalar aldatc bir kamu oyunun uyutulmu yn

84

!ara yukardan zorla kabulettirmediini, tam tersine y

nlarn-tketicilerin- buna katlandn belirtmek iste
rm.
Bu uygulamalar ve bunlarn ideolojileri asndan
bir hogrrszln sz konusu edilmesi gln olur
gene de. nk bunlar bask yapan toplumun dayand
temele aittirler. Bask yapan toplum bu temele daya
narak kendisini ve hayati savunma noktalarn yeniler
- Bunlarn ortadan kaldrlmas ise bu toplumun etkin
bir ekilde bomaa alt devrimden baka birey
deildir.
Byle bir toplumda hogry tartmak demek;
zorbalk olayn, zorbala dayanan - dayanmayan eylem
eklindeki geleneksel ayrm yeniden aratrmak demek
tir. Bu tartma daha batan zorbaln sonsuza dek
srp gitmesine hizmet eden ideolojiler tarafndan su
landrlmamaldr. Uygarln ileri merkezlerinde bile
edimli olarak (fiilen) zorbalk hkm srer: Zorbalk
polis tarafndan, ceza evleri - akl hastahanelerinde, rk
aznlklara kar savata uygulanr; Hr Dnya nn
savunucular tarafndan geri kalm blgelere aktarlr.
Elbette bu zorbalk yeni zorbalklar dourur. Ancak
daha gl bir zorbalk karsnda bu zorbalktan e
kinmek baka ey, a priori (nsel) etik ve ruhbilimsel
nedenlerle ( sempatizanlar korkutabilir diye) zorbala
kar zorbalktan vazgemek baka eydir. Zorbala
bavurmamak normal olarak zayflara yalnzca vaaz
edilmez buna zorlanr da - zorbala bavurmak bir
erdemden ok bir gerekliliktir. Ve normal olarak gl-

- 85 -

lerin karlarn ciddi ekilde tehlikeye. drmez. (Hin

distan olay bir istisna mdr? Orada lkenin ekonomik
hayatn durduran ya da durdurmakla tehdit eden pasif
direnme geni bir alan kapsayacak ekilde yrtlm
tr. Nicelik, nitelie dnmtr; Bu lde bir pasif
direnme pasif olmaktan kar - zorbala bavurmama
y biryana brakr. Ayn ey genel grev iin de sz ko
nusudur. ) Robespierre'in zgrln terr ile despot
luun terr arasnda yapt ayrm ve birincisini ahlak
asndan gklere karmas, tarihin sayl lanetlenmi
yanlglarndan biridir. (Beyaz terr kzl terrden da
ha kanl olsa bile. ) Birbirinden farkl toplumsal dzen
leri kurbanlarnn saysna gre kyaslayp yarglamak,
insanlar tarafndan imal edilen korkuyu aa vuran
niceliksel bir ilem olur, ( bu korku zorbal bir gerek
lilik haline getirmektedir) . Tarihsel ilev asndan
devrimci ve gerici zorbalk, ezenler ve ezilenler tarafn
dan gdlen zorbalk arasnda bir fark vardr. Ahlak
asndan zorbaln her iki ekli de insanlk d ve ber
battr - ama ne zamandan beri tarih ahlak llerine
uyarak yaplmaktadr? Ezilenlerin ezenlere, yoksullarn
zenginlere kar ayakland dnemde ahlak llerinin
uygulanmaa balamas ortadaki zorbaln karlar
na, kar protestoyu zayflatmakla hizmet etmek demek
tir.
Sonunda anlalr bu: Eer zorbalk bugnn ak
amndan balam, smr ve bask dnya zerinde
hi olmam olsayd, belki o zaman gklere karlan
zorbalktan kanma olay kavgay durdururdu. Ama
btn rejim zorbalktan kanan dncelere kadar bin_

- 86 -

lerce yllk bask yoluyla artlanmsa, o zaman pasif

liimiz yalnzca bizim de gidip bask cephesine katl
mamza yarar. ( * )
Yanl hogr kavram ve hogrnn hakl g
rnenle hakl grlmeyen snrlan, ilerici ve gerici ei
tim, devrimci ve kar devrimci zorbalk arasndaki
fark, ltlerin (kstaslarn) geerli olmalarn gerekti
rir. Bu ltler sregelen toplumda ortaya konan, kul
lanlan btn anayasaya ve kanunlara uygun ltler
den Olaanst hal ya da yurttalk hak ve zgrlk
lerinin br yerlemi tanmlamalar gibi) nce varol
mak zorundadrlar; nk bu tr tanmlamalar zgr
lk ve bask ltlerini bile sregelen toplumda kulla
nlr ya da kullanlamaz eklinde varsayar; bunlar ge
nel kavramlarn spezifikasyonudur - doru ve yanl,
ilerici ve gerici (nk bu alanda her iki kavram da eit
anlamldr)

arasndaki politik ayrm kim

tarafndan,

hangi llere gre ortaya atlacak ve geerlilii hakl

gsterilecektir? Ben iddia ediyorum ki, sorunun ceva
b demokrasi ve diktatrlk alternatifinde yatmaz. (Bu
alternatif diktatrlkte bir bireyin ve gurubun etkin
bir denetim altnda olmakszn kararlar aadan zorla
almas eklinde belirir.) Toplumu bir btn olarak ilgi
lendiren hayati kararlar demokratik demokrasilerde bi
le halkn etkin bir .denetimi olmakszn bir ya da birden
ok guruplar tarafndan kanun yoluyla ya da .edimli ola
rak (fiilen) alnr. Eitimcileri (yani politikaclar) kim
( * ) Franz Fanon'un Dnyann lanetlenmileri adl
kitabna J.P. Santre'un yazd nszden bir para.

- 87 -

eitir? eklindeki alayc soru demokrasi iin de geerli

dir. Diktatrln tek doru alternatifi ve inkar, (bu
soru asndan) halkn hayat kavgasn baskc gerek
liliklerden kurtulmu insanlar olarak kendi rejimlerini
seen ve. kendi hayatlarn kendi balarna belirleyen bi
reyler haline geldii bir toplumdur. Byle bir toplum
hibir yerde yoktur. Bu arada sorunu soyutlamak gere
kir - tarihsel olanaklardan deil de, sregelen toplum
lardaki realitelerden soyutlamak.
Doru ve yanl hogr, ilerleme ve gerileme ara
sndaki ayrmn aklc ynden ampirik zemine oturdu
unu kabul ederim. nsan zgrlnn reel olanak
lar eriilen uygarlk dzeyine gre deiir. Bu olanak
lar eriilen dzeydeki maddi ve manevi kaynaklara ba
ldr ve byk lde oaldklar gibi hesablanabilir
ler de. leri endstri toplum dzeyinde bu kaynaklardan
yararlanma ve sosyal rn hayati ihtiyalar nplana
alarak, ar i ve hakszl asgari lye indirerek da
tmada kullanlan en aklc yollar iin gereklidir bu.
Baka bir deyile: Bar ansn oaltmak iin srege
len kurumlar, politik uygulamalar ve grleri hangi
ynde deitirilecekse o ynde belirlemek elimizdedir.
Sz edilen bar souk savala zde deildir. Tpk
yoksulluk, bask ve smryle beslenen ihtiyalarn ye
rine getirilmesi gibi. Buna bal olarak bu ans abuk
latracak ya da tam kartn yapacak politik uygula
malar, grleri ve hareketleri de belirlemek elimizde
dir; gericilerin basks ilericilerin glenmesinin nko
uludur. Btn bu ayrmlar, tanmlamamalar ve top
lum ile ilgili aratrmalar ele alma konusunda kimin

- 88 -

yeterli olduu sorusunun mantksal bir cevab vardr

artk: Yeteneklerini gelitiren her insan, aklc ve zerk
dnmeyi renmi her kii. Platonun eitici dikta
trlne kar verilecek cevab zgr insann demokra
tik eitici diktatrldr. John Stuart Mill'in cum
huriyet anlay Plato'nunkinin kart deildir: liberal
de akln otoritesinin yalnzca zihinsel deil politik bir
g olmasn ister. Platon'da aklclk bir avu felsefe
kralnn tekelinde kalmtr; Mill'de her insann tart
maya ve karar vermeye hakk vardr - ama yalnzca
akll yaratk olarak. Toplumun total ynetim ve re
tiden arnma dnemine girdii yerde akll yaratklarn
says ok azalr ve seilen halk temsilcileri iin gerek
siz hale gelirler. Eitici bir diktatrlk sorunu zerin
de duruyoruz. Szn ettiimiz ey kamu oyunun tiran
ln, snfl toplumda bu kamu oyunu yaratanlar krp
gemektir.
lerleme ve gerileme arasndaki ayrmn ampirik
ynden aklc olarak ispatland, bu ayrmn hogr
ye uygulanabileceini ve politik nedenlerden kat bir
ayrm gzetici uygulamann hakl grlebileceini ( z
gr ve eit tartma konusundaki liberal inancn orta
dan kaldrlmas) kabul edelim, ortaya kan sonu ola
nakszdr. sel mantk sayesinde gerici
hareketlere
kar hogrnn kaldrlmasnn ilerici akmlara fark
gzetici hogr gsterilmesinin resmen dzen dei
iklii istemekle ayn anlama geleceini syledim. Ta
rihsel ilerleme konusunda yaplan hesaplar ( gnmz
de yaplan hesap ktln, basknn ve yoksulluun
azaltlmasdr) politik gcn iki ekli arasndaki iyi d-

- 89 -

nlm seime gelip dayanmaktadr: Kanun ereve

si iindeki glerden yana olmak (bu glerin kamusal
eylemleri, sessiz sedasz uzlamalar, yetersizlikleri ile
zorbal nlemek) ya da dzen deitirici potansiyele
sahip hareketlerden yana olmak. Ayrca sonuncusunun
asndan solun kktenciliine ( radikalizmine)
san
kinden ayr bir muamele tarz yrtlecektir. Tarih
sel hesap zorbaln bir biimini brne kar mazur
grmee akllca bir davranla varacak kadar geni
letilebilir mi? Ya da daha iyisi, ( mazur grmenin ah
l aksal bir yan olduu iin) toplumsal kkenin ve zor
balk itepisinin ( ynetilen ya da yneten snflardan,
zenginlerden ya da yoksullardan, saclardan ya da sol
culardan kan ) ilerleme karsndaki (yukarda tanm
land biimde) tutumunu ispata kadar giden bir tarih
sel delil var mdr?
Paralanm bir tarihsel gemie dayanan bir var
saymn ihtiya duyduu bfn kstlamalarda ezilen
snflarn ayaklanmasndan doan :zorbalk hakszl,
ktl ve aknln srp gittii tarihsel sreklili
i ksa bir an iin kesermi gibi grnr. Ksa bir an
olmakla beraber zgrlk ve adaletin oyun alann ge
litirebilmek, yoksulluun ve basknn daha iyi, dah,a
eit lde datld bir toplum dzenine (bir kelimey
le: uygarlkta bir adm atabilmek) eriebilmek iin yete
ri kadar patlaycdr. ngiliz i savalar, Fransz ihtila
li, in ve Kba devrimleri bu varsaym gzle grle
bilir, elle tutulabilir hale getirebilirler. Buna karlk,
uygarln yeni bir dneminin balangcn iaretleyen,
bir toplum dzenininden brne geiteki tarihsel de-

- 90 -

iim aadan gelen etkin bir hareket tarafndan ge

litirilmez, nitekim Bat'da Roma mparatorluunun
dalmasnn yolat ykl dnemi, 1 3 . yzyldaki
yzylda
tarikat ayaklanmalarnn zorlamas ve 14.
kyl-ii isyanlaryla uygarln yeni, daha yksek bir
dnemine eriiline kadar asrlarca srmtr. ( 3 ).
Egemen snflarn dourduu tarihsel zorbalk a
sndan bakldnda ilerlemeyi ispatlayacak bu tr bir
tutum yokmu gibi grnr. Bir dizi hanedanlar aras
ve emperyalist savalar, 1 9 1 9 da Almanya'da Sparta
kslerin yokedilmesi, faizm ve nasyonal sosyalizm bas
knn sreklili,ini kesmemi, tamtersine salamlatr
mlar, daha ok modernize etmilerdir. Eemen snf
lar gznne alarak unu sylerim: Ynlarn deste
ini harekete geirmeyen rgtlenmi bir zorbalk yok
tur denemez; nemli olan soru, hangi guruplar ve ku
rumlar adna, karna bu tr bir zorbalk serbest bra
klmtr sorusudur. Sorunun cevabnn ise sonradan
verilmesi artdeildir: Yukarda belirtilen tarihsel_ rnek
lerle hareketin eski dzeni glendirmee mi yoksa ye
rine yenisini mi koymaa yarad konusundaki cevap
nceden verilebilir ve verilmitir de.
Kurtarc hogr, san hareketlerine kar ho
grrszlk, solunkilere kar ise katlanma anlamna
gelecektir. Bu hogrnn ve hogrrszln alan
nn nereye kadar varaca sorusuna gelince, tartma ve
propaganda kadar hareketi de, sz kadar eylemi de ii
ne almak zorundadr. Biranda akseik kar karya
( 3 ) Yakn tarihimizdeki faizm olay sanayi toplu
muna devrim olmakszn geiin bir sonucudur.

- 91 -

kalnan tehlikenin geleneksel lt, btn toplumu

biri yangn diye bardnda tiyatro seyircisinin iin
de bulunduu durum iinde grmektir. Oysa artk ge
leneksel lt bu duruma uygun dmemektedir. Sz
edilen durum heran toptan bir ykma (katastroph) yol
aabilir. Bu ykm yalnzca bir teknik bozukluktan de
il, risikonun yanl tahmininden ya da bir nderin d
ncesizce konumasndan da doabilir.
Gemiteki
olaylar gznne alndnda faist ve nasyonal sosya
list nderlerin konumalar dorudan doruya katliamn
uvertr idi. Propaganda ve eylem, rgt ve rgtn
insanlardan kopuu arasndaki uzaklk azalmt. An
cak szn yaylmas ok ge olmadan nlenebilirdi; n
derler adaylk kampanyalarn atklarnda, demokratik
hogr kaldrlm olsayd, insanln Ausschwitz ve
bir dnya savandan kurtulma ans olacakt.
Btn faizm sonras dnem, biranda akseik
karkarya kalnan tehlike dnemidir. Hakiki huzuru
salamak iin eylem, sz, yayn ve resimle yaplan bil
dirime dzeyinde hogr gsterilmemesi gerekir. El
bette sz ve toplant zgrlne konan bu tr ar bir
yasaklama ancak toplumun btn ar tehlike iinde
bulunuyorsa hakl grlebilir. Benim iddiam, toplumu
muzun bu tr bir olaanst durum iinde bulunduu
ve bunun olaan bir durum haline gelmi olduudur.
eitli grler ve felsefeler artk bar iinde taraf
tar toplama ve aklc nedenler gstererek inandrma yar
n srdrememektedir: Fikir forumu ulusal ve birey
sel karlarn egemenlii altndaki kiiler tarafndan d
zenlenmekte ve snrlanmaktadr. deologlarn ideoloji-

- 92 -

nin sonu diye ilan ettikleri bu toplumda yanl bilin

genel bilin halini almtr. Rejimden balayp en aa
lara, rejimin en ufak nesnelerine kadar. Bu yanl bi
lince kar savaan kk ve yetersiz guruplara yardm
edilmelidir. Varlklarn srdrmeleri, ktye kullan
lan zgrlklerin ve haklarn korunmasndan daha
nemlidir. Bu zgrlk ve haklar, aznlktaki gurupla
r ezenlere kanuna uygun zorbalk yapmalarn sala
maktadr. Bu arada unun bilinmesi gerekir; yurttalk
haklarnn bu haklara sahip olmayanlar tarafndan kul
lanlmasnn nkoulu, yurttalk haklarnn bu hakla
rn kullanlmasn engelleyenlere tannmamasdr.
Bu
dnyann lanetlenmilerinin kurtulmasnn nkoulu ise
yalnz eski deil yeni efendilerinin de ezilmesidir.
Gerici hareketlere, daha aktif olmadan hogr
tannmamas, dnce, sz ve gre kar da hog
rrszlk gsterilmesi demektir. ( ncelikle muhafaza
karlara ve politik haklara kar) - bu antidemokratik ta
sarmlar, ok ynl hogrnn temelini ykan demok
ratik toplumun gerek geliime karlk verir. nce
hogrnn yeniden
kurtarc ve insancllatrc bir
g haline gelebilecei koullar kazanmak gerekir.
Eer hogr birinci planda bask yapan bir toplumun
devamna ve korunmasna hizmet ediyorsa, muhalefetin
ntralize edilmesine ve insanlar baka daha iyi hayat
biimlerine kar bak (muaf) klmaya yolayorsa,
o zaman cinsiyet deitirmi demektir. Ve bu cinsiyet
deiiklii bfreyin zihninde, bilincinde, ihtiyalarnda
balarsa, klelii -renemeden zerk olmayan karlar
kendisine sahip karlarsa, o zaman nsancllktan ka-

- 93 -

rlmasna kar giriilen abalar yanl bilincin ekil al

d (ya da daha ok: sistematik olarak biimlendii)
yerde balamaktadr - ilk i bu bilinci besleyen deer
lere ve simgelere bir son vermek olmaldr. Bu elbette
sansrdr, hatta n sansr, ama kendini az ok gizle
yen ( ynlara nfuz eden ) sansr aka kendisine
hedef alan soydan ! Yaln bilincin ulusal ve ynsal tu
tuma egemen olduu yerde i hemen hemen biranda uy
gulamaya dklr: ideoloji ile gerek, baskc dnce
ile baskc davran, ykc sz ile ykc eylem arasnda
ki yattrc uzaklk tehlikeli bir ekilde ksalr. Yanl
bilincin bozulmas bylece dnya apnda bir kurtulu
iin Arimed'in dayanak noktasn ulatrabilir. Elbette
ok kk noktadr bu, ama deiiklik ans byle k
k noktalarn oalmasna baldr.
Kurtulu salayan gler, maddesel durumundan
dolay yanl bilinten uzak kalan bir sosyal snfla ay
n sepete konulamaz. Bugn bunlar umutsuzca topluma
dalmlardr. Savaan aznlklar ve tecrit edilmi gu
ruplar ou zaman kendi ynetimlerine muhalefet halin
dedirler. Btn toplumda inkar ve dnce iin gerekli
zihinsel alan yeniden kazanlmak zorundadr. Kurtulu
abas, yneten toplum tarafndan geriye itilmesiyle so
yutlar; dili orwellci dilbilgisi ve mantn boyundu
ruundan kurtarma olayn kolaylatrmaktan, gerei
alglayan kavramlar gelitirmekten teye gemez. z
grlkte ilerlemenin zgrln bilincinde ilerlemeyi
gerektirdii nermesi her zamankinden daha
geerli
olur. Zihnin politika ve politik uygulamann zne-nesne
si olduu yerde zihinsel zerklik, salt dnce abas

- 94 -

bir politik eitim sorunu ( ya da daha ok: kar eitim)

haline gelir.
Eskiden ntral, deer d, biimsel olan renim
ve retim almalarnn imdi kendi yerinde z hak
kn kullanarak politik olmas demektir bu: btn do
rular bilmek ve kavramak iin olgutlar ( vakalar)
renmek her trl ilikiden kkten ( radikal)
eletiri,
entellektel dzen deiiklii demektir. nsan yetenek
lerinin ve ihtiyalarnn engellendii ya da saptrld
bir dnyada zerk bir ters dndrlm dnya ya y
nelir: Basknn yerlemi olduu dnyann kart ve
elikisidir bu. Ve bu eliki kafadan atlmamtr, bir
kark dnce ya da fantazi rn deildir, tamtersi
ne sregelen, oluan dnyann mantksal geliimidir.
Kurtuluun baskc toplumun arl ile nlenmesi, bu
toplum iinde bir k yolu bulmann engellenmesi l
snde bask akademik kuruma kendiliinden girer,
hem de akademik zgrlklerin kstlanmasndan nce!
Fikire nceden ambargo konulmas, ayrm gzetmeme
yi renmezse olutlar ( vakalar) sregelen deer ka
lplar iinde dzenlemee yatknlar. Bilgilerin kaza
nlmas ve aktarlmas demek olan bilginlik olutlar
doruyu btnden temizlemeyi, ayrmay
yasaklar.
Doru esas olarak tarihin galipler tarafndan yapld
ve onlar iin yazld eklindeki dehet verici lsz
ln tannmasndan meydana gelir: yani tarihin srek
li bask oluunun lszl; bu bask ise kendisi ta
rafndan ortaya konan olutlarn iinde bizzat bulu
nur: bylelikle bu olutlar gerekliklerinin kesiti ve

- 95 -

paras olarak bizzat olumsuz bir ekilde deerlendiri

lirler. nsanla kar olan (Albigenserlere olduu gibi)
byk hal seferlerini insanlk iin yaplan umutsuz
savalarla ayn sepete koymak; umutsuz savalarn kar
t tarihsel ilevini ntralize etmek, cellatlar kurbanlar
ile bartrmak ve bilgi aktarmn bozmak demektir.
Bylesine aldatc bir tarafszlk, galibin egemen
liinin kabulnn insann bilincine aktarlmasna yarar.
Burada da, henz tamamen btnlenmemi
(entegre
edilmemi) kiilerin eitiminde, gen insanlarn bilin
cinde kurtarc hogr iin bir zemin hazrlama olana
vardr. Eitim, somutluk ve doruluk klna b
rnm aldatc, soyut hogr iin bir baka rnek
daha verir: Bu hogr kendi kendini gerekletirme
karar ile birleir. ocuk iin serbestliin her eidine
yzverme eiliminden rencinin kiisel
sorunlaryla
psikolojik ynden srekli olarak ilgilenmee kadar psi
ik basknn ktlne kar, insann kendini bulmas
ihtiyacn ngren byk lde bir hareket grlmek
tedir. nsann kendini bulmasndan nce neyin ezilmesi
gerektii sorusu okluk atlanmaktadr. Bireyin potansi
yeli balangta olumsuz bir potansiyeldir, bal olduu
toplum potansiyelinin bir parasdr:
Saldrganln:,
sululuk duygusunun, bilgisizliin, duygusal nyarg
nn, ktln (ki bunlar yaama igdsn ypratr
lar) bir paras! nsann kendisiyle zdelemesi bu po
tansiyelin (birey iin zararl) dolaysz gereklemesin
den daha ar basyorsa, bu zorbalk, yceltme, bilinli
deitirim gerektirir. Bu sre her basamanda (inan
drc somutluunu burada aa vuran glnletiril-

- 96 -

mi kavramlar kullanmak iin) inkarn inkarn, dolay

szn aracln iine alr. zdeliin ise bu sreten
aa kalr yeri yoktur. Yabanclama, zdeliin te
mel ve srekli gesi (unsuru) , znenin nesnel yzdr bugn tantld gibi bir hastalk, bir ruhbilimsel du
rum deildir. Freud ilerici ve gerici, kurtarc ve ykc
bask arasndaki fark btnyle biliyordu. Kendi ken
dine gerekletirme reklam her ikisinin de ortadan kal
drlmasn ister, yaam bask yapan bir toplumda (ge
ne bir Hegelci termin kullanmak iin) kt olan dolay
szlk iinde ister. Bireyi iinde kendi kendisini bulabi
lecei bir boyutdan (btn yaamn ekirdeini mey
dana getiren politik yaamdan) ayrr. Bunun yerine
toplumun gerek bask makinalarn tmyle eldeme
mi brakan ynlerde nonkonformizmi, zincirleri kopart
ma olayn cesaretlendirir. Oysa bu ynler, zel ve ki
isel olmay at iin gerek olan muhalefetin yerine
yattrmalarla zel ve kiisel bir isyan koyarak bu ma
kinalar glendirirler. Kendi kendini gerekletirme
nin bu eidiyle ilerleyen alaltma, zihnin gcn ve
gerekliliini, mutsuz bilincin katalatik ( * ) gcn za
yflatma asndan bizzat baskcdr - bu mutsuz bi
lin, burumdan ( frustration) bir arketipik, kiisel kur
tulu - erge yneten dzenin her yerde hazr ve na
zr aklclna boyun eecek alt ben'in umutsuzca di
rilii ile mest olmaz, tam tersine btnn korkusunu
( * ) Baz cisimlerin kendileri hibir deimeye ura
madan baka cisimlerin bilemeleri zerine yapt etki ni
teliinde. .N.

- 97 F: 7

en zel bozuklukta bilip tanr ve kendisini bu bilgi iin

de gerekletirir.
Ekonomik ve politik liberalizmin temelini gmen
ileri demokratik toplumlardaki deiikliklerin nasl ho
gorunun liberal ilemini de deitirdiini gstermee
altm. Liberal an byk kazanlm hakk o[an
hogr, hala temsil edilmekte, ( gl smrlamalarla)
uygulanmaktadr. Ayn anda ekonomik ve politik sre
egemen karlarla badam okyanl ve etkin bir y
netime baml klnmaktadr. Bunun sonucu biryanda
ekonomik ve politik yap bir yanda silah brakmann
teori ve pratii arasnda nesnel bir eliki domaktadr.
Deitirilen sosyal yapda hogrnn etkinliine kar
kan muhalif hareketlere kar zayflatma, tutucu ve
gerici glere kar ise glendirme eilimi grlmek
tedir. Hogrnn eitlii soyut, sahte bir hale gelmek
tedir. Kar kan glerin toplumda edimli olarak (fii
len) ykllar ile muhalefet kk ve sk sk birbirle
riyle atan gruplar halinde paralanmaktadr. Bu mu
halefet guruplar toplumun hiyerarik yapsnn kendi
lerini yerletirdii dar snrlar iinde hogrlrler. Ve
gszdrler, nk bu snrlar iinde yerleip kalrlar.
Ancak bu snrlar iindeki hogr aldatcdr, herkesi
ayn ekilde ayarlama olayn harekete geirir. Nitelik
sel bir deimeye nerdeyse kaplarn kapatm, herke
sin ayn ekilde ayarland bir toplumun salam temel
leri zerinde hogr byle bir deiiklii hzlandrmak
yle dursun nlemeye yarar.
ncelikle bu koullar bu tr hogrnn eletiri-

- 98 -

sini soyut ve akademik yapar, hogrnn kurtarc i

levini yenilemek iin saclara gsterilen hogr ile
solculara gsterilen arasndaki denenin yeniden kurul
mas hakkndaki nerme gereki olmayan bir dnce
ilevi olarak grlr. Elbette bu tr bir deiiklik, d
zen deiikliine kadar varan bir direnme hakknn
yerlemesi ile eanlamldr. Halkn ounluu tarafn
dan seilmi kanuna uygun bir ynetime kar herhangi
bir gurubun ya da bireyin bu tr bir hakk yoktur ve
zaten byle bir hak da olamaz. Ancak ben ezilen, yeni
giye uratlm aznlklarn kanun erevesindekiler ye
tersiz grldklerinde kanun d yollara bavurmalar
iin doal bir direnme hakkna sahip olduklarna ina
nyorum. Kanun ve dzen her zaman ve heryerde kuru
lu hiyerarinin koruyucularnn kanun ve dzenidir;
Kanun ve dzenin mutlak otoritesine bu kanun ve d
zen altnda ac ekenlere, (kiisel kar, kiisel intikam
iin, deil insan olmak istedikleri iin) savaanlara kar
harekete gemesi iin arda bulunmak samadr.
Onlar iin resmi kurulularn, polisin ve kendi vicdan
larnn dnda baka bir yarg yoktur. Zorbala ba
vurduklarnda zorbalk zincirine yeni bir halka ekle
mezler, tam tersine yerlemi zorbal krarlar. Sald
rya urayacaklardr, b>nun risikosunu bilirler. Eer
bu risikoyu gze almada kararl iseler, bir nc
ahsn, hele hele eitimcilerin ve aydnlarn kendile
rine bu iten vazgemeleri konusunda vaaz vermee
hi haklar yoktur.
eviren : Tanju AKERSON

- 99 -

. NiVERSTENN
DEVRMCLG
Uwe Bergmann

29 Ocak 1 946 da Berlin niversitesi ehrin Sov

yet blgesindeki eski Friedrich - Wilhelm - niversite
binasnda, Sovyet askeri ynetimi ve Alman Halk ei
timi ynetim merkezi tarafndan yeniden ald. Batl
mttefik byle bir proje karsnda nispeten ilgisiz
kalmlard.
O zamanlar iin bir niversite zerklii sz konu
su edilemezse de, profesrlere ve rencilere Berlin ni
versitesi ksa bir gei dneminden sonra kamu hukuku
tzel kiilii statsne kavuabilecekmi gibi geliyordu.
Berlinli renciler Merkez Birlii'nin kurulmasyla,
1 945 de bir renci zerkliinin balang belirtileri
grld. Bu birlik ksa bir sre sonra SBZ'in kltr
ynetimi tarafndai datld. Dorudan seimle iba
na gelen renci rgtlerinin ncs olarak hemen o s
ralarda kurulan Studentische Arbeistsgemeinschaft
rnek gsterilebilir. Bu rgt Berlin niversitesinde
kurulmasna izin verilen tek renci birliidir. 1946
103 -

dan beri bu niversitede bir renci konseyi seilmekte,

ve seime katlma oran yzde 7 5 gibi yksek olmak
tadr. Seime katlma orann daha sonraki semestrelerde
de yksek olmas, dtan hemen farkedilir bir birlik
kuran nispeten kk bir renci topluluunun varl
ile aklanabilirdi. renci konseyinin nfuz atannn
dar olmas ve hibir ekilde ynetmelikle saptanmam
olmasna ramen zellikle burs datm ve snav hakk
zerinde youn bir alma gsterdi ve ksmen baar
salad.
renci topluluunun ounluunun bugne dek
olduu gibi burjuva ailelerin ocuklarndan meydana
gelmesini nlemek iin Berlin niversitesi birok du
rumlarda ii, kyl ailelerinden ve antifaist gemii
olan ailelerden gelenleri tercih etti. Byle bir tutum,
eitim yerlerinin snrl olmas yznden rencilerin
eletirilerine yol aan glkler dourdu. Daha sonra,
SBZ'in btn niversitelerinde olduu gibi, Berlin'de
de bata renciler tarafndan olumlu karlanan, sos
yal politika ile ilgili ders verme zorunluluu kondu.
OlumJu karlanmasnn nedeni,
Alman niversitesi
iin nitelik ynnden yeni bir unsur olarak belirmesiy
di. Ancak SED (Dou Almanya Komnist Partisi)
retim yelerinin bilimsel deerlerinden ok partiye ba
llklarna nem vermee balaynca, renciler bu
derslerden holanmadlar ve ilgisiz kaldlar. renciler
tarafndan yrtlen eletirinin szcs, 1 94 7 de Ame
rikan lisans ile kurulan renci gazetesi Colloquim idi.
Bu gazete 1 946/ 48 yllar arasnda SBZ'in niversite
lerdeki durum stne srekli eletiri yazlar yaymlad.
- 1 04 -

Bu biimde ortaya kan atma sonunda yle bir olay

patlak verdi:
Halk eitim merkezi bakan Paul Wandel 1 8
Nisan 1 948 d e Colloquim'u karan Otto Hess ( SPD),
Joachim Schwarz (CDU) ve yardmclar Otto Stolz'un,
yaptklar yaymla niversitenin vakar ve haysiyetini
rencide ettikleri, gerekesiyle rene; i kaytlarndan si
lindiklerini bildirdi. renci konseyi disiplin kurulun
dan gemeden verilen kovulma kararn protesto etti;
ancak retim yelerinden bir destek grmedi. Birok
profesr rencilere kar alnan tedbiri nemsemediler
bile. Zira kovulma karar gerekesinde - bir tren sra
snda ilgililerin davranlar ve giysileri stne Collo
quim'de kan bir yaz - byk bir disiplinsizlik gr
mlerdi.
2 3 Nisan 1 948 de bu yzden 1 000 den fazla
renci ehrin batsndaki Hotel Espanade'de topland ve
yeni, zgr bir niversite istediler. Bu toplant stne
komn hukuk danman Prof. Landsberg rencilere
isteklerini grmek zere l Meclisini toplantya a
raca konusunda teminat verdi.
SPD'de oktandr
SED ve SMA'nin nfuz alannn dnda bir niversite
kurulmas iin allmaktayd. 1947 den beri SPD - b
lmnn Kltr politikas komitesi Teknik niversite
inaatnn bitirilmesi iin ngiliz igal gcyle gr
meler yapyordu. Bir toplant gndeminde yle bir pro
tokol kaleme alnmt: rencinin kovulmasndan
doan u andaki durumdan B erlin1de bamsz bir ni
versite kurulmas iin akla gelebilecek her ekilde ya
rarlanmak zorundayz.

1 05 -

1 1 Mays'ta l Meclisi 83 evet, 1 7 hayr ve 5 e

kimser oyla Bat - Berlin'de bir niversitenin kurulma
sna karar verdi. SMA'nn karar veto etmesine ramen,
zellikle SPD yeni bir niversite kurulmas iin Ame
rikallar ve ngilizlerle grmelerine devam etti. Ame
rikan makamlar 1 946 dan beri benzer planlar stne
almalar yaptklarndan br grmecilere eski
Kaiser - Wilhelm - Gesellschaft'n Dahlem'deki binas
n ve Amerikan lisansl gazetelerden 1 , 9 marklk mall
yardm teklif ettiler.
Belediye Bakan Rcuter'in ve daha sonra FU-rek
tr Redslob'un bakanlnda yaplan toplantda bir
hazrlk komitesi seildi. Bu komitenin grevi niversi
te inaat ile ilgili klgn (pratik) sorunlarla ilgilenmek
ti. Bu komite bir ay sonra kamu oyunu niversite pro
jesini desteklemee ard.
Amerikan makamlar Sovyet Komutanl ile ba
r bir zme varmada ak kap brakma amacyla
o zamana kadar biraz ekingen davranmlard. Oysa
Sovyetlerin bloklama politikas yznden sonunda ken
di planlarn, Batc kurumlarn gerekletirme duru
muna geldiler. General Lucius D. Clay Freie niversi
tat'in kurulmas iin aka aba gsterdi.

1 948 de blnmeden sonra SPD, CDU ve FDP

tarafndan temsil edilen yeni Bat Berlin Belediyesi 4
Kasm 1948 de Greie niversitat'in ynetmeliini g
rt ve kabul etti. 15 Eyllde ilk snavlara giri m
racaatlar yaplm, bir hafta da sonra ilk renciler s
navlara girmilerdi. Al treni 4. Aralkta Titania
- 106 -

Palast'ta yapld; Fu 1 948/49 k semestresi ders prog

ramn 2 140 kaytl renciyle at.
Bat - Berlin'li renciler halk gibi politik daha
dorusu antitotaliter bir anlaya sahiptiler, politik g
rleri antikomnistti. Bloklamann tehdit edici duru
munda antikomnist ve antitotalitarizm zdetiler, ara
larnda bir ayrm yapmak gerekli grlmyordu. Ber
lin niversitesinin gerievirdii renci adaylarnn ter
cihli kabul ya da komnist sanls renci adaylarnn
geri evrilmesi gibi durumlarda FU'nin renci toplu
luu nasl her trl parti-politik angajmann tesinde
bir dayanmaya gidiyorsa, ayn ekilde politik ve ka
musal kurumlar da (sendikalar) ortak tehlike ye kar
birleiyorlard: Bununla ilgili olarak SPD'nin 5. genel
kongre tutanaklarnda yle denilmekteydi: Kurt
Mattick'in raporunda Berlin'de uygulanacak taktiin
yn ve ilkelerine deinilmitir. Bat Almanya'da snf
sal politik atma nplanda grlrken, B erlin'de z
grlk iin ortak bir sava verme gereklilii yznden
rtbas edilmitir.
FU'nin antikomnist dnceye kar eletirici tav
r yalnzca Dou - Berlin'den gelmemitir. Gttinger
niversitesi gazetesinde Horst Ehmke 1 949 da yle
yazyordu: Freie niversitat'in akademik sava flama
s olma grevini yklendii Bat'nn antikomnist hal
seferi, byk lde Bat'nn gvensizliini ve akn
ln ortaya karmtr. Bu konuda kendimizi aldat
mamalyz. Berlin CDU (Dou) l Meclisi yesi ve
Berlin niversitesi Hukuk Fakltesi Dekan Prof. Pe- 107 -

ters FU'i herin br blmndeki niversiteyi tahrip

le grevli bir sava niversitesi olarak adlandryor
du. Telegraph gazetesinde de Ernst Tillich u uyar
may yapyordu: Bir niversitenin yeniden kurulmas
yalnzca politik savunma isteinden domu olamaz.
Komnizmin kart bir zamanlarn antifaizmi gibi zayftr.

BERLIN M ODELi
Faist ynetim srasnda Alman
niversitesinin
oynad rol, FU-kurucularnn Stalinizmle geirdikleri
kiisel deneyleri, geciken niversite ve eitim reformu
nun acele ele alnmas zorunluunu dourdu. Berlin
niversitesinden g ve FU deneyi rencilerin byk
ounluu iin demokratik bir niversitenin gerekle
mesi demekti.
Demokratik niversite, rencilerin serbest bir
bilimsel ve politik eylem iinde, okuduu, niversitenin
toplum iindeki yerinin saptant, bilimsel almann
politik koullar konusunda dnce zgrl olma
dan gereklemiyecei grnn egemen olduu bir
niversite demekti. Bununla ilgili olarak kurucu ren
cilerden Klaus Heinrich radyoda yle konumutu:
''Yeni niversite baskya kar kurulmutur. Bu yzden
ona zgr niversite diyoruz. Bu gerei durmadan ama
hi durmadan syleyeceiz. niversiteyi kuran ya da
kurulmas srasnda orada bulunan herkes bunu syle
mekten yorulmamaldr. Bask bizim iin o zamanlar
108 -

Nazizim dneminin z demekti: dolaysz, kemikleri

kran ve dolayl olarak dil kesen, ses karmadan ig
ren bir bask. Bask imdi eski-yeni niversitenin mer
kezinde, yklan ehrin merkezinde bize kar kyor.
Burada, biz yle dnyoruz, bu ehrin, Berlin'in
Freie niversitat'in de genel byk niversite reformu
nun ilkadmlarn atyoruz. Bakalarnn bize kar gs
terdii gvensizlik bizim iin gurur vericidir. Almanya
nn hibir yerinde olmayan bireyin olduunu gryo
ruz: Eski bir toplumu yeniletirmeye abalayan blge
lerin niversitelerinde yok byle birey! Restore edilmi
korporasyonlar toplumundan sz ediyorum. Bu toplum
korporasyonlarnda rencilere eyleme katlma hakk
tannmaz; br blgenin niversitelerinde de yok, onla
rn usulleriyle basknn bir restorasyonuna giriemeyiz
arok . . . Biz kendimizi Alman niversitelerinin ncs
olarak gryoruz. (Erinnerungen an das Problem einer
freien Universitat. n: Das Argument, Jahr. 9, Nr. 2/3 )
Yeni bir dncenin ilk belirtileri FU'ni kendi
kendisini tantmnda grlyordu. retenler ve
renenler birlii u demekti: Btn niversite mensup
lar, doentler, asistanlar, renciler, akademik bilim
retiminin eit haklara sahip ortaklar ve iileriydiler.
Henz kk olan bu niversitenin btn blmlerinde
rencilere yer ve oy hakk tannd. kilik karan g
rler bata biim;el oylamalarla hasralt edilmedi, tam
kart ortak tartmalarla aa vuruldu.
niversite
rencilerin insiyatif ve tasarmlarn kendininmi gibi
ele almaa hazrd. Bat blgesinde, onarc bir unsur
olarak yeniden kurulan renci korporasyonlarna y- 109 -

netmelie gre izin verilmedi ve bunlar niversitede et

kili olamadlar. Sava niversitesi deyimi ve birok
profesrn bir trl anlayamad, rencilere kurum
sal sz hakk tanma denemesi yannda, geleneksel
renci birliklerinin reddi Bat Alman niversiteleri tara
fndan Berlin denemesine kar srlen ba itirazlardan
biriydi. FU Bat Almanya'dan gelen profesrlerin katl
masyla hzla gelitiinden, ayrca tecrit edilme kor
kusuyla hereyi bir yana brakp kendisini Bat Alman
niversitelerine kabul ettirme abasna dtnden
toplantlarda ve alnan kararlarda FU'nin bata benim
sedii reform tasarlarna hi el srlmedi, daha ok
onarlm Bat Alman niversitelerine uyma olay s
tnde duruldu. ehrin Bat Almanya ile politik ve sos
yal politik ynden gittike glenen btnlenmesine
( entegrasyon) gre kendini ayarlayan bu uyma sreci
srasnda, tam tersine, FU'da henz elde edilmi reform
lar tedirgin edici gelmeye balad. zellikle hukuk fa
kltesi byk apta profesr sknts ekmekteydi. Zi
ra Berlin niversitesinden tek bir profesr gelmemi ve
Bat Alman hukukular uzun sre bu yeni niversite
de ders vermee eilim gstermemilerdi. Hukuk fakl
tesi bu arada rencilere toplantlarda sz hakk tann
masn ilk ortadan kaldran faklte oldu. 1 9 52 de Hu
kuk ve Anayasa Komitesi yalnzca Profesrden ku
rulmutu, oysa 1 95 0 de iki profesr ve bir renciden
olan bu komitenin niversite reformunun tamamlanma
snda nemli bir rol oynayaca dnlmt. Bu ko
mite daha sonra FU'nin geleneksel niversite kanununa
balanmasnda nemli bir rol oynad. Bu kanun bilim
- 1 10 -

zgrln ordinasyslerin niversite ii karar verme

yetkisi olarak anlyordu. Ulf Kadritzke 1 9 67 deki ni
versite gnnde bir konuma yaparak unlar syledi:
Bu niversite kanununun kabul ile Freie niversitat
btn Alman niversitleri gibi yaratclktan yoksun
bir oluum dnemine girmitir. B u durum uzun sreli
eitim yatrmlarna ilgi duymayan bir devlet ynetimi
nin mali ynden keyfi tutumuyla lise mezunlarnn
gittike artan says arasnda zorunlu bir uzlama ola
rak ortaya kmaktadr.
Bu gittike yaylan gelimenin olumsuz sonula
rndan biri, geleneksel olarak rencilerin ilgilendii
i>leri kendi ynetimleri altna alan ve bu ekilde d1
tan denetimi olanaksz klan bir niversite brokrasisi
nin tremesidir. FU'deki rencilerin sz haklar, yar
da kalan niversite reformunun sonucu olarak, iin ba
ndan niversite ynetiminin yksek kademelerinde s
nrlandndan, rencilerin szlerini geirme ansla
r byk lde azald.
zmleri yada srklenip gitmeleri

rencileri

eitimleri srasnda iten ie balayan sorunlar yalnz

ca niversite senatosunda deil, fakltelerde ve zellik
le tek tek ders alanlarnda ve enstitlerde grlmekte
dir. Bu durumda niversite k:.-nu oyunu her trl de
netimi ortadan kaldrlmtr. retim yelerinin ze
rinde bir trl bir gr birlii.ne varamad sonnlar
karara balanmadan srp gidiyor ya da zelliin i
nenmesi yoluyla zmleniyordu.
(Nitsch et al:
Hochschule in der Demokratie, Neuwied 1 965, S. 53).
Becker ve Kluge tarafndan, karlm bir niversite
- -

reformu olarak tanmlanan bilimin kendi kendini dene

timindeki boluk ilk azda rencilerin eitim karla
rn zedelemitir. Zira renciler ordinaryslerin her
blmde niversitenin imtiyazsz yelerinin karlar
n gznne almadan eskisi gibi yalnz balarna ver
dikleri kararlar karsnda daha ok baml bir duru
ma girmekteydiler. Bunun nedeni niversitenin genile
mesiyle renci retim yesi arasndaki uzakln bil
dirimeyi (kommunikation) daha ok gletirmesiy
di.
z olarak yeni bir niversite kurmak giriimi ba
arya ulamad. FU'nin bilimsel almada ve rgtlen
mede eit sorumluluk altnda eylem gsteren, zgr,
politik sorumluluun bilincine varm bir niversite
topluluu kurma iddias sonradan kurucularnn istedi
i anlamda ilemese de hereye ramen B erlin Mode
li denen kurumda gerekleti. Demokratik bir niver
sitenin kurumsallama yoluna girmesi daha sonralar,
renciler onarlm niversiteyi eletirmeye balad n
da grld. renciler, bu konuda ilk art olarak, ni
versite ii atmalara, burjuva niversitesinin faizm
den bu yana herkese bilinen elikilerinin su yzne
kt boyutu geri getirebilmeyi ne srd.
1 958164 arasnda
politik eylemin dourduu atmalar

Birok kurucu rencinin, daha sonra renci

temsilcilerinin ak amac, rencileri politik uyuuk
luklardan kurtarmakt. Bu 1 9 5 8 ylnda ilk atmala-

- 1 12 --

ra yol at. O srada, souk savan kesilmesiyle ren

ci temsilciliinin grleri devletin resmi politikasyla
uyumaz olmutur.
FU'nin ilk yllarnda, renci temsilciliinin poli
tik aklamalar aslnda FU'nin antikomnizm davasn
da akademik sava sanca olma niteliini zerine al
dn onaylyordu. O zamanki aklamalar, ve alnan
kararlar Bat Almanya'nn resmi politikasyla uyuma
h alindeydi. Buna bal olarak hkmetten hi de fark
l olmayan bir biimde Dou Almanya'ya kar bir tu
tum taklmyordu. 1 9 5 0 deki ilk toplantda yle bir
karar alnmt: FU'nun renci temsilcilii bugne
dek hkmetin izdii yolu dikkatle izlemitir ve bun
dan byle de hkmetin tutumunu benimsiyecei ka
nsndadr. 1 9 5 1 de Meclis yesi Lorenz yle bir is
tekte bulundu: renci temsilcilii bir takm biimsel
sorunlar iinde kaybolmamaldr, gndelik hayatn k
k sorunlar yannda bugn btn kamuoyunu ilgilen
diren byk sorunlar stne de eilmek zorundadr.
renci topluluu erevesi iinde de bu trden sorun
lar olarak unlar gsterebiliriz: Bat Avrupa'nn savun
masnda Almanya'nn pay ve baka bir takm sorun
lar, 1 7 Haziran 1 9 5 3 de renciler politikaclarn ka
rarsz tutumlarn kendi grlerine gre eletirdiler:
Basn mensuplar nnde Bat'nn tepkisi karsnda
duyduumuz hayal krkln aa vurduk. Bat Ber
lin genlik rgtleri bunun dnda ortak protesto bil
dirilerini yksek komiseriie gndermilerdir. ren
ciler Batl mttefiklerin zc olaylara yol aar gerek
esiyle 1 7 Haziranda yaplacak bir renci gsterisini

- 1 13 F: 8

nlemek iin gsteri yasa koymalarna zldler. Bu

nunla ilgili olarak bir meclis yesi unlar syledi: 1 7
Hazirandaki konsey toplantsnn bu kadar kalabalk
olmas zc . . . Byle bir gnde bir rencinin dersha
ne ya da seminerde ne ii var!
Souk savan sonunda, gen intellijensiyann ele
tirici gcnn btniyle Stalinizm eletirisine hasre
dilmekten artk kurtulduu gnlerde, FU'nin renci
leri kendi toplumlarnn iinde bulunduu duruma kar
eletirici bir tavr taknmaya baladlar. Bu yzden
patlak veren atmalar yalnzca Berlin kamuoyunun bu
konformist olmyan tutum karsnda irkilmesi ve tah
rik olmas sonucu gsterdii bir tepki olarak aklana
maz. Berlin komuoyu iin FU o zamana kadar antiko
mnist tutumu yznden zerine titrenen bir iftihar
vesilesiydi. ehir halknn toplu eletirisine uramak
tan hakl olarak korkan niversite ynetimi renci top
luuunun konformist olmayan politik angajmann bal
talamaya alt.
25 Haziran 1958 de konsey sert bir tartmadan sonra
bir fazla oyla rencilerin Almanya'nn atom silahla
ryla donatlmas zerinde soruturma yapmas kara
rn ald. Bu karara kar en yallar vetolarn kullan
dlar ve kendi aralarnda konseyin datlmas iin bir
oylamaya gitme kararn aldlar. ' niversitede huzuru
koruma gerekesiyle rektr temsilcileri olaya el koy
du. Bunun sonucu konsey akademik huzurun korun
masn ve karara varan ounluun yetersizliini
gznne alarak soruturmadan vazgeti.
- 1 14 -

Rektrlk ve renci birlii arasnda dolaysz bir

atma ksa bir sre sonra FU'nun 1 O uncu kurulu
yldnmnde meydana geldi. Rektr nceden kendi
sine verilen birlik bakannn konumasn polemik
olarak niteledi ve bu ekilde okunmasn yasaklad.
renci temsilcilii ya konumasn biriki klielemi sz
le geitirecek ya da toplantya katlmyacakt. ren
ci birlii bu istekleri kabul etmediinden rektrlk ka
rarndan cayd ve birlik bakan Dou ilikileri, ren
ci istekleri, ilk seimler, korporasyonlar ve Macar ayak
lanmas zerine konutu.
1959 ubatnn banda renci temsilcilii, Mec
liste Nazi devri yarglarnn, savclarnn ve doktorla
rnn devlet hizmetine alnmalaryla ilgili iki dileke
verilmesi olay stne renci arasnda imza toplama
y tasarlad. Rektr bu sorunun konseyde tartlmas
na kar kt ve bu olay bahane ederek meseleyi ni
versiteyi zerk olarak yneten kurullarn politik karar
lar alp alamyacaklar, alrlarsa ne dereceye kadar ala
bilecekleri sorusu haline getirdi. Akademik kurullarn
politik grn aklamas sorunu ile ilgili olarak se
natoda bir komite kuruldu. Bu komite akademik kurul
larn grlerini aklamalar iin olduu gibi, politik
eitimi iin de srekli senato komitelerinin kurulmas
n teklif etti. iddetli direnmelere ramen konsey ok
az bir ounlukla bu komiteleri kabul etti. Bunun so
nucu yalnzca politik eitimle ilgili bir komite kuruldu
ve br komitelerin yerine, rektr, niversite senato
sunun iinde tek renci bulunmyan hukuk komitesini
FU ve organlarnn politik gr aklamalarnn hu- 1 15 -

kuki snrlarnn tayini ile ilgili bir rapor hazrlamak

la grevlendirdi.
Hukuk komitesi raporunda, renci kurullarna
politik gr aklamalarn kendi kendine karar ver
meyi renmeye bir hazrlk olarak yalnzca akademik
(senato ve faklte) kurullarna teslim etme hakk tan
yordu. Bu, konseyin yalnzca niversite, daha dorusu
faklte senatolarnda grlen sorunlar zerine karar
alabilmesi demekti. Yani konsey profesrlerin grne
gre yalnzca niversitenin nesnel grevleri erevesi
iinde kalan aratrma, retim ve mesleki eitim ile
ilgili sorunlar karara balyabilecekti.
Politik gr aklamasnn snrlarnn uygula
mada nereyedek uzandn renciler 1 962 ubatn
da grdler. niversite senatosunun 1 9 5 8 de Cezayirli
mlteciler iin bir dayanma toplants yaplmasn uy
gun bulmasna ramen rektr, konseyin 9 Aralk 1 960
tarihli Cezayirli Mlteciler iin dayanma toplants
yapma kararn yukarda belirtilen rapora dayanarak
reddetti: Toplant rencilerin yetkisi dnda kalan
politik bir eylemdi. Berlinin o gnk durumunda by
le bir davrantan zellikle kanmak gerekiyordu. Ce
zayirli mltecilerin desteklenmesi Cezayir hkmetine
kar bir politik tavr taknma idi. Franszlar Berlin'de
ki drt koruyucu gten biriydi ve gttkleri iyi niyet
politikas ktye kullanlmamalyd. renci Birlii
Bakan yazd bir mektupta, renci temsilciliinin
grevleri arasnda, renci topluluklarnn uluslararas
dayanma erevesi iinde, btn rencilerin eitim
- 1 16 -

zgrln savunmak ve bu zgrln tehlikeye d

t, engellendii yerlerde eyleme gemek bulunduu
nu belirtiyordu. Ancak rektr cevabnda yeniden hu
kuk komitesinin raporuna dikkati ekti. Senatodaki
renci szcsnn vetosunda dile getirilen renci pro
testolar bir ie yaramad.
Bir ka ay sonra politik ynden iine geldii za
man rektrln ne kadar abuk konseyin politik g
r aklamalarna kar tutumunu deitirebildii g
rld. Konsey 6 Haziran 1 962 de Dou Almanya'daki
niversiteliler iin dayanma toplants yapmaya ka
rar verdi. Rektr toplanty kabul etti. Ancak bu kara
rnn ubattaki kararyla elime halinde olduu yollu
yaplan uyarya kar kt. Kabul kararna gereke ola
rak destee muhta evrelerle FU'nun sk kiisel ve
mesleki ilikiler kurmasn gsterdi. Bu durumda rek
trln rencilerin politik bir tutumlar olmasna ge
nel olarak kar kmad, yalnzca belirli bir politik
tutuma izin vermek istedii aka anlalyordu. Ceza
yirliler iin yaplacak toplantnn reddinde tarafszlk
ilkesini ne sren rektrlk sra Dou Alman ren
cilerine gelince hemen oportnist bir davrana yneli
yor, sonra 1 963 yaznda Hong-Kong'daki inli mlte
cilere yaplan muamele iin imza toplamak kararn
reddederek tekrar pofik tarafszlna dnyordu.
1 966167 ders yl dneminde
atmann btn ken t 'e dalmas

19 6 6/ 6 7 k smestrine kadar rencilerin protes- 1 17 -

tolar biimsel demokrasinin haklarnn savunmasndan

teye gemiyordu; tektk olaylarda i alevlenecek gibi
olmusa da, protestocu renciler sonra tekrar dersle
rine dnmlerdi. Btn politik toplantlarn genel ola
rak yasaklanmasyla - ki bu yasan birka renci bir
liinin Vietnam topan1;llarn tekyanl h@def aldn
rencilerin ou kavramt - birok renci bu top
lantlarn konularyla ilgilenmee balad, bunun sonu
cu niversite ynetiminin vesayeti ne kar bir tutum
taknd. Ayrca politik sorunlar, zellikle Vietnam so
runu zerine kendi balarna bir angajmana girdiler.
Derken nemli niversite olay olarak
rencilerin
meslek hayatn tehlikeye sokan zorunlu kayt sildirme
ilemi ortaya kt; renciler niversite iinde niver
sitenin tedbirlerine kar kendilerini savunmak zorunda
kaldlar. 22 Hazirandaki oturma grevinde bu tehlikeye
kar - nispi bir baar salasa da - ellerindeki tek olana
n ne olduunu rendiler: Kendi karlarn kendile
rinin gzetmesi gerekiyordu. Sorunlaryla ilgilenmeyi
stne alan renci temsilciliini yalnz bana niver
site brokrasisiyle savaa terkeimenin baarszlkla so
nulandn btn bir yl boyunca grmlerdi.
rencilerin bu yeni kendi balarna eyleme ge
meleri olay 26 Kasm'da yeni bir skandal a yol at.
Oturma grevlerinin birinde rektr grmeye ok ge
rza gstererek rencilerle niversite sorunlarn tar
tt. Rektr iki saati akn bir sre iersinde sorulan
somut sorulara ve tartmann aydnla kavumasna
yol aan konulara kaamak cevaplar verdi, kendisini bir
uzman olarak grmemelerini, burada niversite rekt-

- 118 -

r deil de bir yurtta olarak tarttn syledi. Bu

nun zerine renciler Bu konumadan hi bir ey
umut etmiyoruz. bal altnda bir bror dattlar.
Byle bir bror datmann tam vaktiydi. Bror da
tan renciler ellerindeki yazy okumak iin mikro
fon bana geldiklerinde rektr renci birlii bakan
ile birlikte salonu terketti.
Bu konumadan hibirey umut etmiyoruz.
niversitenin sefaleti iinde okumak zorunda ka
lanlarn sefaletidir. Freie niversitat'in koullar biz
renciler iin dayanlmaz bir haldedir. Kt alma ko
ullar, dknt dersler, klielemi seminerler ve sa
ma imtihan ekilleri ile savamak zorundayz. Ken
dimizin yalnz mesleini bilen budala profesrler tara
fndan yetitirilmesine kar kmamzn hesabn re
nimimizi diploma almadan terketmekle dyoruz. ni
versite ynetimi ve senato niversitenin sefaletini tek tek
rencilerin zayfl olarak ele alyor. niversitenin se
faletini zmlemek yerine bu rencileri okul d brak
ma yoluna gidiyor. Toplumun kendisiyle uyumaa ha
zr uzman saysnn oaltlmas isteine gre renim
ynetmelii ayarlanyor, zorunlu kayt silme ilemiyle
bu ayarlama daha da sertleiyor. Kim bu durumda ni
versite zerkliinden sz ediyorsa, bunu ii rtbas et
mek iin yapyordur. renci topluluunun sk dze
ne alnmas liberal renim kalntlarn da, kendi ken
dini gerekletirme hayalini de yokediyor. niversite
denen fabrikada renci, snavlarn vermek ve tatil ge
cesi renilmi, kalpl bir insancl zel hayatna uy- 11 9 -

gulayan bir kii olarak ortaya kmak zorundadr. Bu

durumu kabul etmek istemeyen renci mutlaka ni
versiteden atlr, zira rencinin biime sokulmas s
reci saldrgandr, sk dzen geleneksel baz unsurla
ra bavurmay ihmal etmez.
Be ay nce niversite ynetiminin ve senatonun
glklerimiz karsnda taknd yksekten bakan,
kmser tavr, sorunu derine inmeden geitirmek is
temeleri canmza taketti. Be ay nce rencilerin ken
di sorunlarna ancak kendilerinin are bulabilecekleri
de anlald. Ama eylem olarak temel isteklerimizin ar
kasnda kaldk, protesto eylemi bayram gnne rlnd,
biz ciddi ciddi, klasik yeni toplanm renci temsilci
lerinin isteklerimizi etkin bir biimde temsil edeceini,
sorunlarmz klgn (pratik) olarak zmleyebilecei
ni sandk. renci temsilcilii snrl, hareket dan n
ceden belirlenmi bir ereve iinde eyleme gec:bilir.
Otoritelerle biraraya geldiinde isteklerimizi kar ta
rafn izniyle verilecek haklar haline sokar. Be aylk bir
ortak almadan sonra renci birlii bizi rektrle ya
placak grmeye ard. Ak oturumda rektr Lie
ber insan olarak topluluu son derece anlayla dler
ken, ayn Lieber bir niversite grevlisi olarak kendin
den utanm, bir kede sinmiti.
Bu konumadan hi bir ey umut etmiyoruz.
Bugnk durumumuzda hibir deiiklik olmaya
caktr. Ta ki bu durumun gerekten balad kiiler,
ayrlanlar ya da kovulanlar, bu Freie niversitat'e da- 120 -

yanamayanlar, bu niversite ile alverie girmek iste

meyen, bilinli kar kan renciler kendi kendilerini
rgtlesinler.
Kendi kendine rgtlenen bir
renci kuruluunun hazrlanmas iin
geici komite 26 Kasm.
renci birlii bu trden bir protesto hareketine
katlmad, uzak kald. Gereke olarak bu protestonun
niversitenin imdiki yaps iinde kendi kendine bir
reform hareketine girimek iin ne denli yetersiz oldu
unu kamuoyunun gzne sokan bir tartmay engel
lediini ne srd. Ancak hareketin, rencilerin ni
versitenin kendi eitim reformu sorununu zmedeki
yetersizlii karsnda duyduklar hakl hayalkrkl
ndar doduunu aklad.
Gazeteciler bror datanlar arasnda, kazaklar
na Mao'nun kzl muhafzlar rozeteni takm SDS ye
leri olduunu bildirince, btn Berlin basn olay yle
yorumlad: Mao'nun mezleri niversitedeki tan:ma
y bast , serbest ak ve parti eitimi hkm sren bir
komn iinde ihtilalin hareket kaynan bulmas : Der
Abend) . Rektr bunun zerine SDS den olaya ad kar
anlarn adlarn istedi. Disiplin cezasna temelden kar
olan SDS byle bir duruma yol aacak bir ihbardan ka
nd iin rektrn istediini reddetti.
Dou Almanya tarafndan ynetihn Komnist yer
!t faaliyeti teorisi yerini bir bakasn brakmak zo
runda kalmt. Bu yeni teori, solcu" FU i.irencileri1 21 -

Dou Berlin'deki in Konsolosluu mensuplar ta

rafndan ynetildiini ileri sryordu. (Bu teori Ameri
k an B3kan yardmcs Humphrey'e kar geilen eylem
srasnda samaln en yksek zirvesine ui.amt ) .
;m

Gney Vietnam Elisi ile yaplan oir ak oturum

srasnda da, FU'nin kzl muhafzlar; , elinin ve
HCDS'nin demokratik olmayan konumaclarnn yete
neksizliini rtmek iin umac olarak tantlmlard: 6
Aralk 1 966 da FU'da ayn anda Vietnam zerine iki
toplant yapld; Auditorium Maximum'da SDS 600 se
yirciye, Vietnam sava ile ilgili, Amerika ve Vietnam
Ulusal Kurtulu Cephesinden salanan filmler gste
rirken, yandaki salonda Gney Vietnam Elisi RCDS'in
davetlisi olarak yzden az renci nnde tartyordu.
SDS'in toplantlar birlikte yapma teklifi RCDS tara
fndan reddedildi; Buna karlk eli film seyircilerini
tartmaya ardn bildirdi. Bu tartma geici bir
an iin kargala dnd, zira eli hi bir soruyu z
ne inerek cevaplamyor ve RCDS'in oturum yneticisi
iine gelmeyen soru soranlar zorla susturuyordu. Rek
trlk resmi gzlemci yollamasna ramen, olaylar
basnda yanstld biimde grerek rencilerin tar
tmadan ok grlt patrdya ilgi duyduklarn ne
sryor, bylelikle eletirici renciler hakknda srd
rlen iftira kampanyasna o da katlm oluyordu.
Drt gn sonra, 10 Aralk 1966 da Vietnam sava
na kar bir gsteri dzenlenmesiyle ilgili hazrlk
kampanyas ald. Polis mdr - demokrasi gelenei
ne ve 1 9 6 6 ubatnda yrrle giren ve ehri banli- 122 -

ys ile ele alan bir ynetmelie uyarak - gsterinin in

san bulunmayan bir kenar cadde stnde yaplmas ar
tyla kabul etti, gereke olarak ehir ii trafiinin aksa
mamasn ne srd (belki de daha sonraki Belediye
Bakann aklad gibi rahata alabilmek iin di
bu karar), 2000'i akn gstericinin byk bir blm
gene de Kurfrstendamm'a kmaa alt; ancak op
kullanan gl polis birlikleri tarafndan gsteriye ay
rlan yola srld. Dzene uygun bir biimde gelien
gsterinin sonunda yzlerce gen Cafe Cranzler'in nn
de topland, bir noel aacn Amerikan bayra ile ss
leyip Btn Dnyann burjuvalar birlein yazl bir
afi astlar ve Johnson'un, Ulbricht'in bezden yaplma
kafalarn atae verdiler. Polis en ufak bir uyarmada
bulunmadan coplarla saldrya geti, genleri dvd,
afleri paralad ve seksenden fazla insan tutuklad.
Heinrich Albertz'e Belediye Bakanlna seilme
si dolaysyla gnderdii tebrik mektubunda renci
Birlii polisin zorba tutumunu protesto etti. Sz geen
gstericiler 1 7 Aralkta Kurfrstendam'da bir gezinti
gsterisi yaptlar; bununla polisin bugnedek gsteri
lere kar srdrd saldrgan tutumu etkisiz klmak
iin yeni protesto biimleri denemek istediler. Kkrtma
rencilerin polisle karlatklarnda birka dakika son
ra yeniden toplanmak zere durmadan dalmalar
eklinde oluyordu. Bylelikle polis sk sk bo yerlere
komak zorunda kalyordu. Hibireyden habersiz yol
dan geenlerle SDS'li genleri birbirinden ayrmak ok
g olduundan (Tages Spiegel) o akam nezarete al
nanlarn yarsndan fazlas yoldan geenlerdi, aralarn-

- 123 -

da kadnlar, ocuklar ve iki de gazeteci vard.

Berlin senatosunun rencilerin politik angajman
larn ehirde polis kuvvetiyle krma denemesi gelir kay
naklarna el uzatmakla tamamlad. 1 0 Ocak 1 967 de
btn Berlinli rencilere yaz dneminden itibaren 1 6 0
mark tutarnda gtr har yatrmalar gerektii bildi
rildi. ( FU'da o zamana dek har ortalamas 1 3 5 mark
t) Bu tedbir en ok o gne dek hi para dememi
pedakoji okulu rencileri dokundu. Pedagoji okulunda
bu yzden gn grev yaptl ve har yatrlmas boy
kot edildi. Mali senatr daha nce FU'nin renci bir
lii iin ayrlan denein ykseltilmesini nlemeye a
lt. Ocak aynda ehir ynetimi bir kez daha renci
lerin keselerine el att. 1 8 Ocak 1 967 de FU'nin iktisa
di ynetimi Belediye Bakannn bakanlnda topla
narak renci rgtne verilen 1 60.500 Marklk de
nei kst. Albertz ksa bir sre nce renci gazete
sinde (FU-Spiegel'de) kan bir yazda polis metodla
rnn eletirilmesi zerine yle demiti: Politik paav
ranzn kmasn salayan devlet parasndan yoksun
brakacaz sizi (Bild-Berlin 1 3 . 1 . 1 967) renci bir
lii rencileri politik ynden sk dzene almak isteyen
bu giriimi protesto etti. Ayn gn Alman renci Bir
lii - Berlin Blge rgt ile - Polis Mdrfne ba
vurarak, renci harlarnn arttrlmasna kar bir
gsteri dzenlemek iin izin istedi, ancak istekleri ge
miin messif olaylar gznne alnarak kabul edil
medi. VDS (Alman renci Birlii) Protesto toplant
sn Teknik niversitenin en byk anfisinde yapt.
rencilerin, o srada ehirde alt gencin Babakan Kiesin-

- 124 -

ger'in faizmin kurbanlar antna elenk koymasn

afilerle protesto ettikleri iin tutuklandklarn bildir
mesi zerine toplantda, bir gsteri, yaplp yaplmama
s grld. 2 6 Ocak 1 9 6 7 de siyasi polisten 1 5 me
mur SDS'in brosunda arama yapt. Arama yapmasnn
nedeni drt FU Profesrnn yalnz mesleini bilen
budalalar adl bror hakknda hakaret edildii iddia
siyle ikayette bulunmalaryd. Mahkemenin verdii
arama emrinin zerinden de 12 gn gemiti. Grn
e gre polis SDS'in, Teknik niversitedeki toplantya
katlan yeleri polis mdrnn gsteri yasana kar
kmaya tevik etmesini beklemiti. Ancak byle bir
olay arama emrinin sresiz olmasn
salayabilirdi.
SDS polisin umutlarn bo kardndan polis kendisi
iin hi de uygun olmayan bir durumda arama-tarama
sn yrtmek zorunda kald. Mahkeme karar gerein
ce memurlar brorn kaynan karabilmek iin dak
tilo makinalarn ve matrisleri aratrmak zorundayd.
Oysa daha ok ye kartlarna ilgi duydular. Ancak SDS
avukatnn sert protestosu zerine mhrlenmi bulu
nan bu kartlara hemen elkoydular. Ertesi sabah FU'da
kendiliinden 3000 in stnde renci polisin bu hare
ketini protesto etmek iin topland. Kartlarn hemen
geri verilmesini ve olay hakknda kovuturma almas
n isteyen konumaclar arasnda birka profesr de var
d. Toplanan renciler ertesi sabah yeni bir enstit
nn al treninde ve leden sonra da ehrin iinde
gsteri yapma karar aldlar. Bedin basn bu kez e
kingen davrand, Bildzeitung bile, ksa sre nce dik
bal rencilere sert davranlmamasn, yalnzca bir

125 -

ka elebann niversiteden atlmasn istemiti. Be

lediye Bakan Albertz Ford-Vakfnn ileri gelen ye
leriyle John F. Kennedy Enstitsnn al iin Ber
lin'e gelmi bulunan Amerikan gazetecilerinin tedirg-in
edici sorular karsnda kald. Al treninde 1000
kadar gsteri yapan renci karsnda yalnzca birka
trafik polisi konuldu. Daha sonra Belediye Bakan ve
renci Birlii bir grme yaptlar. Grmede Al
bertz SDS-ye filerine elkonulmasn ve profesrlerin
ihbarn zc ve uygunsuz olaylar olarak niteledi.
leden sonra Kurfrstendamm'da 3 000 rencinin katl
d bir gsteri yaplmasna izin verildi. Gsteri srasn
da yazarlarrn yansra Maden ileri
Sendikasndan
bir temsilci de konutu ve rencilerle dayanma ha
linde bulunduklarn biidirdi. Bu gsteri ile ehrin iin
deki politik bask, gsteri yasa kalkm oluyordu.
Ancak bu durum demokratik bir grten ok, hoagit
meyen atma ortamn nlemek iin bavurulan tak
tik nedenlerinden ileri geliyordu.
1 967 i lkbaharnda
Devlet ve niversite Ynetimleri
arasnda ibirli i

6 Nisanda Amerikan Bakan Yardmcs Humphy Berlin'i ziyaret etti. renci Birlii datt bir
bildiride Berlin'deki zgrl Vietnam ve br lke
lere de bu denli etkili bir biimde savunan iktidarn
temsilcisini l ayk olduu ekilde karlamaa ar
yordu. Humphrye'in ziyaretinden bir akam nce Ber-

- 126 -

lin'de bir binada birok SDS yesi duman karan ara

lar hazrlar, plastik kutulara un ve pudding doldurur
larken tutukland. Polisin basn brosu hemen ayn ak
am komn adyla tannan renci topluluun orta
lk kartrc maksatlarla bir araya geldiini ve Ame
rikan Bakan Yardmcs Humbhrey hayatna bomba
lar araclyla kastedecek bir tertip peinde oldukla
rn aklad . Bu ortalk kartrc hareketin malze
mesi elde bulunduu ve polisin gnlerden beri bu guru
bun amacndan haberli olduunu bildirmesine ramen
dnyaya bomba ile suikast hazrl eklindeki yanl
haber yayld ve basn bu haberin stne hemen konu
verdi: Amerikan Bakan Yardmcsna bomba ile sui
kast tertibi (Bild) renciler Hamphrey'e suikast ha
zrladlar (Bilu - Zeitung), Humphrey iin kripolarn
hazrlad suikast suya dt (Morgen Post), Mao
nun Dou Berlin'deki
elilii Bakan Yardmcs
Humphrey'e bomba gnderdi . (Der Abend).
Yanl haber ve bu haberin basn yoluyla yaylma
s bir rastlant olarak ele alnamazd. Beklenen renci
gsterisi yznden bir yandan halkn Bakan Yardm
csna daha fazla sevgi gsterisinde bulunmasn sala
mak gerekiyordu, bir yandan da Humphrey'in ziyareti
bahanesiyle Vietnam sava aleyhine yaplacak her gs
teriye bir terr hareketi damgas vurulmasnda basna
kolaylk salanm oluyordu. Humphrey'e kar gste
riler istisnasz kanun erevesinde iinde yrd'n
den ve suikastlar ok abuk serbest brakldndan
ie devletin kaba kuvvetinin karmas iin maalesef
bir bahane bulunamad. Bu yzden partiler ve basn
- 127

niversiteyi rencilere kar disiplin cezas uygulama

ya ve SDS'in deneini denetlemeye ard. Belediye
Bakannn renci birliine Komn'n eylemlerinden
uzak kalmas iin yapt arya, birlik eylemi uygun
bulmad cevabn verdi, ama te yandan muhalif azn
la kar kamuoyunu yanlgya drmek iin frsat
tan yararlanan polisin tutumuna iddetle protesto et
ti. renci Birlii ayrca yle bir aklamada bulun
du: Belediye Bakan komnist saldrsnn yanl bir
tarihsel tanmna dayanarak Be'!'lin halk adna, Ber
lin'in br koruyucu glerinin mahkum ettii Ameri
kan mdahalesini aka tasvip ederse o zaman protes
to hareketleri daha gerekli bir hale gelir. renci Bir
liinin bu tutumu sert eletirilere urad, suikast i sem
pati ile karlad biiminde yorumland. FU'daki te
mizleme hareketine yardmc olmak iin, Belediye Ba
kan bir ynetim kurulu toplantsnda, rektre gsteri
ye katlan rencilerin adlar yazl bir liste verdi. By
lelikle niversitenin disi.lin kurullarnn ceza verme i
lemi yrrle girebilecekti. Ayn toplantda ynetim
kurulu renci birliine verilen denekten 47 bin Mark
lk bir indirme yapt, gereke olarak da genel mali du
rumdaki genel sknty ne srd. Hi inandrc bir
gereke deildi bu, zira bu para niversitenin yedek
fonlarndan birine eklenmiti.
renci Birliinin protestosu bir sonu vermedi.
1 9 Nisan 1 967 de niversite Senatosunun bir top
lants srasnda ayn binada renci birlii de bir top
lant yapt. Toplantda renciler senatonun gndem

- 128 -

maddelerini, Berlin basnn bir elde toplanmas ve haber

veri tarz ve Humphrey'in ziyareti srasnda kan olay
lar tarttlar. renci toplantsnn gndeminde de
nekte indirim yaplmas, rektre kara liste verilmesi,
-ki rektr bu listeyi kabul ederek ellerindeki btn
aralarla huzur ve dzeni yeniden kurmak isteyen g
lere yamaklk etmi oluyordu, bu kendisinin a !zndan
drmedii niversite zerkliinin ortadan kaldrlma
s demekti - SDS'in deneinin niversite senatosu tarafndan denetimi, disiplin cezalarnn uygulanmas,
renci birliiyle rektrlk arasnda atmaya yol aan
kayt yenileme, -rektrlk uyarda bulunmadan geik
mi bir kayt iin verilen 5 Marklk cezay 20 Marka
ykseltmiti - eletrilmek zere baslan seminer tek
sirlerinin yasaklanmas tehdidi gibi konular stnde
durmutu. 1 96 6 ubatndan beri FU-Spiegel'de konfe
ranslar ve br retim toplantlar ile ilgili eletiriler
kmakta, renciler ders konularn ve yntemlerini
eletirilmek zere teksir edilmi ve baslmadan nce bir
kopyas da kendisine verilmiti. Fraenkel hemen oturup
niversite senatosuna bir dileke yazd. Bu dileke bir
retim yesinin renci yaynlarnn saldrsndan ko
runmas eklinde gndeme alnd. Profesr Fraenkel
seminerini bir aratrma semineri olarak belirtti ve ele
tiri teksirini aratrma zgrlne yaplan el uzatma
olarak niteledi. Fraenkel'in, eletiri teksirlerinin basl
mamas halinde dilekesini geri alaca yollu teklifini,
renci birlii kabul etmedi. Zira senatonun bu konu
da bir karara varmas, teksirin yaymlanm:s ve bu ko
nuda bir ak oturum yaplmas daha ok iine geliyordu.
- 129 F: 9

Toplant eitli raporlarn ve tartma tutanakla

rnn okunmasyla balad. Saat 2 1 'e doru senato top
lantlsnrlan, senatonun aratrma seminerlerinin ele
tiri teksirlerini yasaklad bildirildi. Toplantya ara
verildiinde, renciler Henry-Ford binasnn avlusuna
girdiler; orada birlik bakanlarna senato tarafndan
rencilerin hemen Auditorium Maximum'a dnmeleri
aksi halde disiplin cezasna arptrlacaklar bildirildi.
Birlik yneticileri bunun zerine resmi toplanty sona
erdirdiler; toplanm bulunan renciler bu kez -zerk
bir protesto toplants olarak - yeni bir tartma kurulu
setiler ve FU tarihinde ikinci kez bir oturma grevine
giritiler. Saat 22.30a doru rektr yannda birka
senatr olduu halde toplant yerine geldi ve toplant
y polis arp dataca tehdidini savurdu. Tart
maya kalmas iin yaplan ricay reddetti. Geceyarsna
pekaz kala 50 kadar polis binaya girdi, rencilerden
avluyu terketmelerini istedi. Kar kan rencileri
tektek dar karmaa balad. renciler pasif diren
me yoluna saptklarndan polis birka dakika sonra av
luyu boaltma hareketine son verdi. Toplant avlu bo
altlmadan bir yarm saat daha srd ve sonra dal
d. Ertesi gn rektr her iki renci birlii yneticisi
nin ve konsey bakannn renci temsilcisi olarak g
revlerine son verdi. Ayrca bu rencinin ve bir ba
ka renci temsilcisi ile bir SDS yesinin oturma gre
vine katldklar iin disiplin kuruluna sevkedildikleri
ni aklad.
Alld zere niversite ynetimi birka tehli
keli renciyi eleba olarak tecrit etmek ve rnek
- 130

olsun diye cezalandrmak amacyla okuldan atmt.

Rektr rencilerin yaratt huzursuzlua son vermek
iin ceza ilemini daha da teye gtrmek eilimindey
di; yn halinde tardlara , niversitenin kapatlmas
na ve bir devlet komiserinin niversiteye gelip yerleme
sine hazrd. renciler yazl soruturma da ounluk.
la renci birlii ve onun politikasna gven oyu vere
rek zerk ynetimlerine el atlmasna ve bu gibi sk
dzen altna alnmasna kar kendilerini savundular.
Rektr rencilerin bu konuda dncelerini aklama
lar stne etki yapmaa alt. Dershaneleri seim ge
zisi yaparcasna dolap rencileri birlie oy vermeme
e ard. Bunun yansra rencilere birlie kar oy
kullandklar takdirde renci temsilcilerinin disipline
verilmesi ileminin durdurulacana dein sz verdi.
Disiplin cezasnn politik amalar uruna bu ekilde tek
yanl ktye kullanlmas bir kez daha disiplin cezas
nn anlamszln ortaya koydu, bunun niversitenin
eletirici olmayan dzenine giremeyen rencileri ceza
landrmaktan baka bireye yaramadn gsterdi.
Oturma grevinin renci olmayan kiisi, yazar
Reinhard Lettau yabanclar iin uygulanan bir kanunla
cezalandrld. Tartma srasnda Berlin polisi ve ba
snla sert bir tartmaya giren Lettau'ya polis mdr
rencileri polise kar kkrtt iin ikamet izinb kendisi Amerikan yurttadr - ksaltldn bildirdi.
Bu karar ancak bilim adamlarnn ve sanatlarn yJ
g n protestolar sonucu kaldrlabildi.
26 Mays 1 967 de resmi renci temsilcilii ilk

- 131 -

kez konsey karar ala1:ak Vietnam savana kar1 bir

tutum taknd. 3 l'e kar 1 7 oyla konsey A11erika
lkmdini ve ona bal hkmtlleri Vietnam halknn
ve kendi halklarnn katili olarak yarglad, Kuzey
Vietnam stne bombardmanlarn kaytsz artsz dur
durulmasn ve Amerikan birliklerinin Gney Vietnam
dan acele ekilmelerini istedi ve Gney Vietnam Ulu
sal Kurtulu Cephesinin, snr izgisinin gneyindeki hal
kn gerek karlarn temsil ettii grnde olduunu
bildirdi.
Mays banda Komnn, SDS ile beraber hazrla
yp datt ok sayda bildiri akademik kurallara ya
drlan ele tutulur hareketlerle doluydu ve basnda is
terik bir yank uyandrmt. Bildirilerin birinde, satirik
bir biimde, Berlinli'lerde Vietnam duygusu nu uyan
drabilmek iin maazalar atee verilmee arlyor
du. SDS ynetim kurulunu, komn yelerine zorba ve
tartmasz nder olmak isteyen tutumlar yznden i
ten el ektirmelerine ve daha sonra bunlar birlikten
atmalarna ramen niversite Senatosu SDS'in deneini
denetlemek iin bir komite kurdu ve 3 1 Mays 1 9 6 7 de
bu komitenin tavsiyesine uyarak SDS'in deneinin
bir ksmnn elinden alnmas ilemini yrrle soktu.
Zira komisyonunun grne gre SDS'in olumsuz hu
zur bozucu eylemleri, politik oluuma yapt olumlu
katkdan daha ar basmt. Konsey bu karar protes
to etti ve rencileri 3 Haziranda bir protesto hareketine
ard. Bu karar bilim ve sanat senatr tarafndan kal
drld, zira 3 Haziranda yaplacak al treninin ve se
nato toplantsnn saldrya uramas tehlikesi vard.
- 1S2 -

Konsey yneticileri bu haksz karar, idari mahkemeye

bavurarak bir kez daha kaldrttlarsa da protesto top
lants yaplamad.
2

Haziran 1 967

1 Haziran gecesi renci . birlii ve Halk Dostlar

Dernei rencilerin ah'n ziyareti zerine tartabil
meleri iin bir olanak salama amacyla ran' tanya
lm adl bir toplant dzenlediler. Bu toplantnn so
nunda renciler ek askeri misyonunun nnde ranl
Diktatrn Prag'da dosta karlann protesto iin
gsteri yaptlar.
2 Haziranda leyin renciler ve merakllar
Schneberger Belediye binasnn nnde ah' selam
lamak zere toplandlar. ah taraftar bir ranl gurup
odun sopalar ve mutalarla gsteri yapan rencilerin
zerine saldrd. Polis nce bir sre olaya seyirci kald.
Sonra saldrganlar geri pskrtp ah'a kar olan
rencileri tutuklad. Polis Mdrnn buluttan nem
kapma ilkesine uyularak gstericilerin ka yollarnn
kesilmesi, sonra coplarn alhran yzlerce polisin or
tala srlmesiyle hepimizce bilinen olaylar balam
oldu. Sivil polis guruplar kaanlarn peini brakma
d; kaanlardan biri, renci Benno Ohnesorg polis me
muru Kurras tarafndan bir parkta ldrld. Kurras
daha sonra dncesizce hareketten lme sebebiyet
verme gerekesiyle alan davada serbest brakld. Oy
sa, ne mahkeme de Meclis aratrma komitesi olayn na
sl cereyan ettii konusunda bir aklama yapmad, ya
- 133 -

da yapmak istemedi. Bir baka renci, Fritz Teufel,

daha sonra ortadan yok olan iki polisin pheli, birbiri
ni tutmayan ifadelerine dayanlarak alt aydan fazla tu
tuklu kald.
Bir rencinin ldrlm olmas gerei, devlet
ve niversite makamlarnn sorumluluktan kanmala
r, Belediye Bakannn sinik bir tavrla Ohnesorg'un
lmn gstericilere yklemesi birok rencinin deh
et iinde sarslmasna ve ilerinde bir aresizlik duy
gusunun uyanmasna yol at. renciler, olay izliyen
kovuturmalarda, polisin nceden planland ak se
ik ortada olan, adeta militarist mdahalesinin ele aln
madn, giderek iki tarafn tek tek hatalar zerinde
durulduunu saptamak durumunda kaldlar. Saldr
gan olmayan yollarla protestoda bulunan renciler, ba
snn ve politikaclarn taknd tutuma gre bu at
mann btn suunu tayan terrc zorbalard. ren
ciler niversite ynetiminin ve rektrn kendilerini ge
lecekteki hunhar saldrlardan korumaya hi te niyetli
olmadn rendiler. 3 Haziran sabah yzlerce
renci Henry Ford binasnn nne geldiinde niversi
teyi kapal buldu. renciler ehrin iine bir cenaze ala
y havasnda girdiler. Hemen evrelerini polis birlikle
ri sard. renciler gsteri-toplant yasann kendileri
ne kuvvet zoruyla uygulanaca tehdidi karsnda y
ryten vazgemek zorunda kaldlar. Ayn gn le
den sonra alt binden fazla renci FU'nun avlusunda
toplandnda olay yerine byk apta polis gc gn
derildi. Polis efleri, toplanty kuvvet zoruyla data
caklar tehdidini savurdu. nce ekonomi - sosyal bilim- 1 34 -

ler fakltesi dekan binasn at. Bylece rencilere

iinde bulunduklar durumu nispeten daha emin bir yer
de tartma frsat verilmi oldu. Konsey bu tartma
nn sonucunu yle bir karara balad.
Konsey'in niversiteye arsdr:
1 . ) Yrrlkteki retim yerini en az bir hafta
iin renci ve retim yelerinin aadaki konular
zerine yapacaklar tartmalara brakacaktr:
a)

Son gnlerin olaylar;

b) Gereklerin politikaclar, polis ve basn tara

fndan rtlmesi ve kamuoyundaki bu ekip evirme
nin (manipulation) nemi;
c) BerHn'de istisnai bir durum olarak grlen de
mokrasinin brokratik bir ynde ortadan kaldrlma ey
lemi ve kanuni kimlik verilmi icra organlar tarafn
dan yrtlen terr;
d) Berlin'de demokrasiyi yeniden kurmak ve
gelitirmek iin niversitenin kendisini politik ynden
kavrayan bir bilim yeri olmas, politik eyleme katl
mas olanaklarnn aratrlmas;
Bir hafta sresince FU rencileri btn faklte
lerde retimi zerlerine aldlar, eletirici bilim yapma
da, sorunlar aklc bir biimde tartmada, yetenekli ve
istekli olduklarn kantladlar. Ayrca renim dendi
inde, niversite yapsnn kendilerini zorlad tarzda
bir salt mspet ilim ynn anlamadklarn gster
diler. O hafta yaplan tartmalardan niversitenin ger- 135 -

ekletirmekte yetersiz olduu eitim reformunu kendi

balarna ve kendi sorumluluklar altnda deneme tasa
rs dodu. renciler zgr eitim rgt kurdu
lar: eletirici niversitenin balca grevleri kurucular
tarafndan noktada belirlenmiti:
l .) Srekli niversite eletirisi ve klgn (pra
tik) eitim reformu,
2 . ) Politik uygulamalar yaplmas ve
rlmas. Bu, kendiliinden ortaya kacak
merkezleri, politik niversite guruplar ya
temsilciliklerinde bilimsel analiz ve eletiri
gerekletirilmelidir.

younlat
olan eylem
da renci
yardmyla

3 . ) rencilerin hem gelecekteki meslekleri hem

de bu meslek alanlarndaki eletirici dnceyi destek
lemeleri iin gerekli bilimsel, toplumsal politik uygula
malara hazrlanmas.
1967 /68 k smestresi balarken Eletirici ni
versite otuzu akn komisyon kurarak ie giriti, daha
sonra FU rencileri bir yazl soruturma sonucu bu
rgtn ynn uygun bulduklarn akladlar.
Bir rencinin lm Berlin ve niversite zerine
byk ilgi uyandrdndan senato ve polis muhalif
aznla kar o gnedek srdrd ak hunhar tavr
geici olarak deitirmek zorunda kald. Gsterilere
izin verildi, polis copunun kullanl snrland. Berlin
mahkemeleri gene de gizli celseler dzenliyerek, gsteri
yapan renciler hakknda adli takibata devam etti
ler. renciler aleyhinde bir dizi dava ald, davalarn
- 136 -

ounda rencilerin tutuklanm olmas tek bana su

delili olmaya yetti. Basavc aleyhinde tevkif mzekke
resi biiminde bildiri datan renciler iin dava a
mak zahmetine bile katlanlmad. Sular ispat edilme
den aylk hapis cezasna mahkum olduklarna dair
karar sureti ellerine tututuruluverdi. ah taraftar
ranllarn ou cezalandrlmad, yalnz ikisi adam ya
ralamaktan mahkum oldu, Humanistische Union'un
(nsaniyet dernei) ranllar hakknda lkenin huzuru
nu bozduklar gerekesiyle yaptklar ikayet rtbas
edildi.
Darya kar demokratik geleneklere dnld
izlenimini vermek zorunda olan Berlin'in yeni politik
ynetimi rencilerin bask altnda tutulmas ve iftira
ya uramasnda kendisinden nceki ynetimlerle ayn
paralelde olduunu gsterdi. Eski senatonun uygun g
rlmeyen antidemokratik tutumu yznden deil, parti
ii klik kavgalar yznden ekilmek zorunda kald
anlald.
eviren : Tanju AKERSON

- 137 -

PARLAMENTO DISI
MU HALEFET
,

Bern Rabehl

Kat bir devlet ve niversite ynetimini protesto

eden Almanya'daki renci hareketlerinin ada ciddi
izlenimcileri rencilerin bu gibi utanmazlklar kar
snda heyecana kaplan burjuvalar gazete haberleri
ve makaleler yoluyla yattrmaya altlar. Bunun iin
de Alman rencilerin kk bir aznlnn yol at
kktenliin (radikalitat) dnya apnda bir feno
men ( olay) olduunu, bunun Amerika ve ngiltere gi
bi lkelerin yansra Japonya, Kore, Latin Amerika'da
da grldn ne srdler. kart karklklarn ne
den ileri geldii de bu arada belirtildi: renciler Ame
rika'nn Vietnam'daki emperyalist savan ve kendi l
kelerindeki brokratlarn bask tedbirlerini protesto et
tikleri iin, bu bask tedbirleri, gsteri yapan renci
leri cezalandrmak ve niversite ynetmenliine sert
hkmler koymak eklinde ortaya kmaktadr. Ba
kaldrmann sz ise genliin ruhsal nedenlere bal
huzursuzluunda arand. rencilerin kkten politik
- 141 -

eletirileri kuak sorunlarna balanp rahat edildi. So

run bu ekilde ele alndnda toplumsal otoritelere kar
muhalefeti psikolojik ve biyolojik adan zararsz ha
le getirme olana grld. Genliin dostlar, Beat
mziine kendini kaptrm genlii, LSD ile uyumu
Hippi'leri, yaamaya susam Gammler'leri, fanatik Po
lit-Provos'lar, vahi, amasz patlayn ve genlikteki
birikmi hnlarn ortak kavram altnda bir araya top
ladlar. Bu yala ilgili taknlk n lleri amas,
sportif faaliyetlerle ve ulusal heyecanlar yoluyla gideri
lememesini sofu bir incelemeci toplumun genlerin
nne iyi rnekler koymamasna balad.
Hak tanr liberaller genlerin harekete geirdii
bakaldrma ynann baarlarn bir koruyucu gibi
onaylad. Bakaldrma yna parlamento d eylem
leriyle parlamenter faaliyeti tekrar canlandrmt, bu,
dzenin nemli bir karlkl bants (korrelat) olarak
i grm, partilerin kalplamasn ve vurdum duymaz
ln sarsmt. Oysa imdi artk elde edileni koru
mak, eylemleri snrlamak ya da bitirmek gerekiyordu.
Yoksa bugnk durumda toplumun faist unsurlar
harekete geebilirdi. Sonra bu faist unsurlar demok
ratik oyun kurallarn ortadan kaldrrlard. renci
muhalefetinin eylemlerinde bile zaten faist arlkla
rn kokusu vard. Bu arlklar burjuva demokrasisi
nin hogr alan iinde kabul etmek imkanszd. Bu
kuvvetler dengesi kuramclar (teorisyenleri) liberal
dnce tarzlarnn doruluunu, garip bir tarih anla
y ile faizmin kapitalist toplum yapsnda bulunma
d, tam kart parlamento d sol muhalefetin eylem- 1 42 -

!eri yznden ortaya kt eklinde kantlamak istiyor

lard. Kuvvetler Dengesi tasarm liberal yorumcula
rn en gl dayanak noktasyd. Bu onlara devleti top
lumsal sorunlarn dzenleyicisi olarak tanmay, ve dev
let brokrasisine toplumun snf ve tabakalar stnde
yzen bir kiilik kazandrmay mmkn klmt On
larn grne gre, bu toplusal durum, zgrlk ve
toplumsal reformlar konusunda azami bir garanti ver
mekteydi. Bu liberal sayg deer kiiler Bat Alman
devlet byklerine genlie demokrasi rnei olmalar
iin arda bulunurlarsa amamak gerekir. Etkili ko
numalar, boyun bal yakalar, son haddine varan k
lk, gelecekten emin glmsemeler, hereyi tamam bir
hayat, genlie gven vermek, onu toplumda nn
uyum iindeki toplumuyla bartrmak iin kullanlmas
gerekli unsurlard.
Alman tarihinin son yzyl genlik ayaklanmalar
ynnden hi de yoksul deildir. Soyda olan dmana
kar ulusal erefi korumak iin silaha sarlma ars,
vatan uruna daha byk grevler yklenerek sava
mak iin yurdun yceliini bildiren ar yirminci yz
yla geerken Alman genliinin hastal idi. oveniz
min cokunluu, Prusya egemenliinde devletin kuru1 uu ve yeni doan emperyalist gcn yaylma politika
sn Avrupa'da biimleyen kurulu yllarnn frtnal
endstrileme olayndan sonra ortaya kmt. Bu o
venizm Almanya'd ok kolay gelimiti, zira bu lke
de liberal dnce yoktu, liberal akmn politik yz
1 85 0 den beri mutlakiyeti devlet ile vard uzlam
larda kendini belirtmiti. Prusya burjuvasnn ulusal bir- 143 -

lii ve 1 8 5 9 un Terakki Partisi Prusya devletine yal

nzca monarik devlet biimini uygun grdklerini bil
dirmilerdi. Prusya mutlakiyetiliinin zorla kabul et
tirdii anayasay hi dnmede ntanmlar, iinde ge
nel oy hakknn bulunmad bir programa evet demi
lerdi. Bu erdemli davranlar 1 87 1 den sonra Ulusal li
beral Parti'de Kaiser Almany a'snn politikasyla her
ynden gr birliine varlmasyla en yksek zirvesi
ne ulat. Bu burjuvazinin ideolojik temelini ulusal bir
bilin oluturmuyordu. Tam kart nefret, halktaki a
r onur duygusu, iktidarn d pazarlarn, smrgelerin,
nfuz blgelerinin genilemesi iin didinmesi, ovenizm
den baka birey olmayan bir milliyeti liin ana unsur
laryd. Bu milliyetilik sonra efsanevi Darvinizm bi
iminde Nietzsche'nin hayat felsefesine girmiti.
Nietzsche'nin felsefesi ise son derece otoriter bir ei
timden geen genlik tarafndan okluk benimsen
miti. Bu felsefe Alman ntelejansiyasnn duyarl
nn ve sezgsnn davurumuydu ve Bismark dne
mnn burjuva demokrasisi karsnda duyulan hayal
krklna, ileri derecede endstrilemi toplumun b
tn insan ilikilerini kapital toplama srecinin kanun
lar boyunduruu altna sokan kltrszlne ce
vap veriyordu. Bu genliin felsefesi, toplumsal haya
tn biyolojik bir olu nedenini ortaya koydu, ve kk
burjuva olarak kendisine verilen yerle yetinmek iste
meyen bozum olmu aydnlar stn insan ve stn
rk ideali ile avuttu. Burjuva demokrasisinin ve i
nenmi biimiyle de olsa Bismark anayasasnn toptan
yokedilmesi, btn insanlar eittir. dncesinin k- 1 44

knn kurutulmas kltrel ve manevi kntden

kurtulu demekti. Yirminci yzyln bandan l 9 1 4'e
kadar Alman genlii feodal-burjuva dzene bakaldr
d. Genliin ideali nesnel olarak Almanya'da ortaya
kan emperyalist bir devletti. Krizler, Dnya sava
lar, malzeme harpleriyle emperyalizm i yzn hemen
ortaya dkt, eitli lkelerde aydnlarn ii hareketi
nin, liberalizmin gcne ve rolne, emperyalist devlet
brokratlarnn gcne gre deien baI::a trden bir
tepki gsterdikleri toplumsal huzursuzlua yolat. Al
manya'da otoriter bir genliin yaratt kkten huzur
suzluk emperyalizmin denetimi altnda olutu. Gen
liin kalknmas, genlik hareketinin militan roman
tizmi Birinci Dnya savann kurun yamuru altn
da ve Verdn nndeki siperlerde aradn buldu ama
varlk olarak kendisini lme gtren bir tatmin tar
z idi bu. Bireyci ahlak Dnyadaki srgnlere yukar
dan bakan stn insan tipine ancak savata ve dman
yarata kar kazanlan kesin zaferden sonra eriilebi
leceini nesrd. Almanya'daki kk burjuva intele
jansiyann bakaldrmas ideolojik da vurumunu sa
va isterisinde buldu. Almanya'da sregelen toplumsal
olaylar kendisine hedef alan bir ayaklanma idi bu. Mi
litarist ve mazoist emir alma zlemi eken lgnlar n
okunca ayaklan idi. Kendi kendisini aldatan bir ay
dnn gsterili parolas, sava demek biz demektir
idi. Siperlerde ya da dman mevkileri nne dikenli
tel ekerken, ehit olma korkusu bastrlm ve cephe
gerisi ve cephe tesindeki dmana kar bir agresyon,
saldrganlk biime dntrlmt. Siper sava, ya- 1 45 F : 10

kn bir gelecekte Almanya'nn kaderi ellerine teslim

edilecek erkekleri biime sokan bir elik yamuru
mertebesine ykseltilmiti. Ve erkekler bu yiitlik s
navndan geerek Alman halkn ynetme kokusunda
yeterli olduklarn kantlamak zorundaydlar.
Gemicilerin Kiel'deki isyan, grevler, Almanya'nn
endstri merkezlerinde 1 9 1 8 kasmnda iilerin ayak
lanmas, o zamanki askeri eitim iinde niversite gen
lii iin en ksa yoldan intikamnn alnmas gereken,
ideallerine kar bir ihanet rnei idi. Demokrasi kar
snda duyulan hayalkrkl ve Kasm Kaatillerinin
Cumhuriyetine kar beslenen nefret oalarak kutsal
yemin e kadar vard: Savata gerekletirilemeyen d
nce ideallerini barta yaymak. Gnll alaylarndaki
niversite genlii dorudan doruya Alman sosyalist
devrimini kesip bierken, niversiteleri de antidemok
ratik dncenin atolar ve halka dnk propaganda
merkezleri haline getirdi. Yaplan propaganda Versay
aybn kabul etmek, Birinci Dnya savann kararla
rn silah zoru ile dzelten ve Almanya'nn yenilgisinin
intikamn almak zorunda olan bir Fhrerdevleti zle
mi ekmek biiminde geliti. Alman niversitelerinde
faist toplum ideali niversite evreleri tarafndan ok
nceden yaylmt. Bu yzden niversitelerin topluca
<:nc Reich a katlmalarna amamak gerekir.
renci ve gen iilerin bugnk bakaldr
1 9 14 den nceki akn genliin uyuuk kar kn
dan apayr bir nitelik tamaktadr. Anlamsz grnen
bir hayata ve hkmranlklarn devlet ve niversite
mekanizmasnda, fabrikalarda srdren bilgi otoritele- 146 -

rin sinik vesayetine kar bir ayaklanmadr bu. Al

man tarihinde ilk kez byk bir renci topluluu oto
riter yapya ve toplum koullarna kar durmaktadr.
ikinci dnya savann tarihsel deneyleri, liberalizmin
faizm nnde iflas, sosyal demokrat ve sosyalist ii
hareketlerinin baarszlndan sonra gemiin eleti
rici bir biimde ele alnmas bugn ada bilgilere sa
hip olabilmemizin ilk kouludur. retim glerinin,
yani toplumsal zenginliin bugnk durumunda ba
kaldran genlik yalnzca bir otoriteyi baka bir otorite
ile deitirmek istememektedir, genliin amac gide
rek akld ynetimi ortadan kaldrmaktr.
Bu bakaldran dnce l 3 Austos 1 96 l den,
Souk Savan ikinci blmnn eritii en yksek
noktadan beri kendini aka ortaya koymaktadr. K
ba devrimi, Diem rejimini destekleme srasnda Ame
rika'nn Vietnam savanda giritii ilk trmanmalar)> ,
Kongo'daki snf kavgalar, Cezayir devrimi bu dn
ceye yeni gr alar kazandrd. Tekelci basn bile,
yar-feodal rejimlere kar komnist ajanlar tarafndan
kt sahneye konulmu kitle hareketlerinden halk ayak
lanmalarndan sz ediyor, genliin bu yzden Ame
rikan birliklerinin zgrlk adna ibandaki feodal
leri, kapkalar, hrszlar halklara kar destekleme
lerini bir trl anlayamadn yazyordu. Kendi toplu
mumuz bile farkl bir gr as altnda ele alnmak
tayd. Dou Almanya'da devlet ve parti ynetimindeki
Stalinci yntemlerin kaldrlmasna izin veren ekono...
mik pekitirme Bat Almanya'daki antikomnist ideolo
jiyi deitirdi. l 950 lerin dman karde masal Bat
- 1 47 -

m daha fazla srdrlemezdi. zel yetki tedbirleri

almak iin saldrgan dman tehlikesinden szedilmesi
inandrc olmaktan kt. Hr Dzen e kaytsz art
sz inan besleme durumu sarsld. 1 3 Austos 1 9 6 1 e
kadar Alman burjuvazisi faizme olan maddeci ve ide
olojik katksn gzden geirmeden olduu gibi srdr
d. Faist dnce paralanmakszn Souk Savan
antikomnist ideolojisine aktarld. Hayatn kkn
kurutan komnizmin karsna Hr Dnya ideali ko
nuldu; kahverengi eittir krmz gibi komnizm ve
faizm siyaml yapk ikizler olarak ortaya karldlar.
Bylece Alman liberalizminin faist toplumla bants
rtbas edilmi oldu. Doudaki ekonomik sknt ve bu
na bal olarak ortaya kan bask1 tedbirleri, Bat'nn
endstri kapasitesi ve ekonomik ynetimi karsnda
Hr Dnya'nn ba dayanak noktalar olarak ortaya
kondu: Plan sistemine kar Hr Ekonomi, kapal s
nrlar karsnda seyahat hrriyeti , tek listeli seime
kar hr seim! Batdaki zgrlk turizm reklamla
rnda, zaten ayarlanm mallar arasnda seim yapma
serbestliini ven bir dkkan afiine indirgeniyordu.
zgrlk kavram politika tarafndan mal alm satm
alanna sokulmutu. Dou toplumunun kar modelinin
ortaya konmas Hr Dnya nn gereklemesi n
didindii biricik program maddesiydi. Politik bildiriler
ve reklamlar stste dyordu: Demirperde gerisinde
ki kardelerimiz ve kzkardelerimiz iin -buz gibi Coca
Cola politik zgrln z oluyordu. Aslnda Bat
demokrasisi hi bir toplumsal alanda gerekten yer
lememiti, ne iilerin ynetime katlma haklarnn
148 -

geniledii fabrikalarda, ne parlamentoda, ne de parti

lerde!
Gklere karlan Dou Almanya'dan Bat'ya ml
teci akm ve Dou Almanya'daki olaylarn, dikkati
bir yere toplanm bir kamuoyunun medyumlar tara
fndan yorumu hayali dman gerekmi tibi gs
termeye yetti. Bu yzden Duvarn inan'n, zellikle
tehlike karsnda kalm bir halk topluluu olma duy
gusunun en iddetli biimde krklendii Berlin'de,
hr dzene kar saldr olarak ele alnd. niversite
genlii o zamana dek kendisini hi bu denli, aktif
mcadele yoluyla, zgrlkten yana gstermee zorun
luk duymamt. Bu toplumun politikaclar ve millet
vekilleri kendilerini numaradan fkelenmi, korkmu,
ackl bir durumda gsterdii te taraftaki kardele
rini, kzkardelerini vecd iinde dnd, onlarn
derdine mum yakt, fener alaylar dzenledii, Ame
rikan birliklerine savaa gidermicesine resmi geit
yaptrd Bat'daki kalknmann sembol J. F. Kenne
dy iin Berlin'in sulugzl halkna okun sevgi gste
rileri yaptrd -ksaca alklk kazanm (meleke
kesbetmi) bir beceriklilikle ve denenmi bir ayrksnlk
la (eksantrik) apartopar fke ve acmay sahneye koy
duu srada, iyi niyetli renciler ve gen iiler Du
var'a saldrdlar. Sahte pasaport dzenlediler, tnel
kazdlar, itleri kestiler, imentolar stne zgrlk
sloganlar yazdlar. Parti ve devlet temsilcileri kahra
man genlii vd, gklere kard, polis genleri her
ynde desteklemee hazr olduunu bildirdi. Ama uyu
tulmann foyas abuk kt. Genlik Duvar'n Ameri- 149 -

ka'nn onaylamas sonucu ekildiinin farkna vard.

Tahran, Yalta ve Postdam antlamalarndan bu yana
srdregelen Dnya'nn paylalmas olay Duvar'n
ekilmesiyle tamamlanmt. nk ncelikle Bedin,
ak snrlar ile, her iki super devlet arasnda bir hr
karma bahanesi olabilmekteydi. Bu durum askeri
antlamalar tehlikeye sokmakta, bylelikle ba emper
yalist g Amerika'nn rahat rahat nc Dnya'daki
kurtulu hareketlerini ezme olanan ksmaktay. K
k burjuva kkl renci topluluu yeniden politik
uyuukluk iine dt. Duvarn ekilmesi ve bunu izle
yen olaylar Bat Almanya'daki antikomnist ideolojinin
snlarn gsterdi. 1 3 Austos 1 9 6 1 e dek antikom
nizmi gizli gizli yaatan unsur, gnn birinde Dou
Blokuna girebilme umudu idi. 1 3 Austos 1 9 6 1 , ne
imdi, ne de hi bir zaman bir yldrm harbinin gze
alnamayacan kesin bir biimde ortaya koydu. Poli
tikaclarn tutumlarndan da ortaya kan gerek karar
l bir harekete hazr olmadklar, yani antikomniz
min gerek hedeflerini benimsemedikleri idi: Politika
clar polise kart olarak, Duvar nnde yaplan saldr
gan gsterilerden kendilerini uzak tutuyorlard. Anti
komnizm her trl saldr umudu yok edildiinde su
dan km bala dnmt. imdiki politikaclar iin,
atalar gibi genliin protestosunu reaksiyoner sistem
iin kullanma yoluna gitme, yani sava karmak, kin
ci Dnya sava sonras kapitalist blok iindeki iktidar
paylam yznden, yeni Alman politikaclarnn ba
vurmadklar bir olay olmutu. Antikomnizm zel
karlar uruna eriyip gitmiti.
-- 1 5 0

Bu konudaki uyan yznden Duvarn ekilmesi

olay, kendi toplumumuzdaki elime nc Dnya so
runu stne bilinlenmemizi salad. Bundan sonraki
dnem kapitalist dzene duyulan inanc sarst ve top
lumsal otoritelerle olan zdelii ortadan kaldrd. Bu
demek deildir ki, 1 9 6 1 de Duvar nnde iyi niyetli
olarak suikastler dzenlemee srklenen genlik,
l 965 den bu yana Bat Berlindeki ynetimi protesto
eden genliin ayndr.
1 3 Austos 1 9 6 1 den sonra Bat - Berlindeki ge
limeler, Berlin brokrasinin eski ilevini (fonksiyonu
nu) yitirdiini aka gsterdi. Grevlerini belirleyen
Bat - Berlin'in bamszln korumak, Bat Berlin'in
Almanya iinde kaynamasn ve Bat Berlin'in Alman
ya'nn kptrba ol:arak inaasn, ekonomik yap ve
ii salanmas, Hr Dnyann penceresi olmak v.b. byle bir tarihsel dzeyde ortaya km bir brokrasi
olarak ilevlerini dnyann gelimelerine uydurarak de
iteremezdi. Tersine Berlin, Almanya'nn Bakentidir.
deyimi ortadaki gelimeler karsnda susup oturmay
ya da bu gelimeler yok varsaymay gerektiriyordu.
Batllarn ve Bat Almanya'nn Alman Birlii karsn
da gsterdii ilgisizlik, byk tesislerin retimdeki
arlk noktalarnn Berlinden tanmas - ki bunlar B.
Almanyann teknolojik ynden nemli retim merkez
lerini ina etmekte ve buna bal olarak Bat Berlin'i
Bat Alman endstrisinin geri kalm, uzatmal sanayi
bankas haline getirmektedir - Berlin ekonomisinin mali
destee baml durumu, Berlin senatosunun Batl
glerin ve Bonn hkmetinin verdii buyruklarn d--

1 51 -

na kamamas, buna rnek gsterilebilir. Bu Berlin

senatosu ve meclisinin b.msz kararlar verememesi
demekti. Berlinlilerin yurtseverlii, ehrin ynetimine
krkrne besledikleri gven, Berlin brokrasisinin
biricik zryd. Bu brokrasi tarihsel tecrit edilme
durumu iinde - yani ehrin ekonomik ve politik k
ne are olanakszl iinde - yaplan her eletiriyi,
ihanete uram halkn bu eletirilerden herhangi biri
ni benimsemesini nlemek iin, antikomnist emaya
oturtmak zorundayd. Grnte bir demokrati siste
mi ayakta tutmak zorunluluunun dourduu bask,
her eletiriyi ya da muhalefeti halkn iradesine daya
narak ezebilmek iin bavurulan uydurma plebisitler
dzenleme konusunda yaplan hazrlklar glendirdi.
Springer basn eletirici aznla kar at kkrtma
kampanyasnda bu gr aka da vurdu.
1 965 e kadar olan yllar brokrasinin meruluu
na dorudan saldran bakaldrma hareketlerine hazr
lk dnemi olarak tanmlanabilir. Bu saldrlarn bir
ksm ynetmelikleri ve ykmllkleri inemek, al
nan tedbirleri eletirmek, bir ksm da giderek brok
rasinin yerine getirmesi gereken ilevleri bizzat zerine
almak biiminde oluyordu. niversitedeki felsefe semi
nerlerinde, SDS ve Argument-Club'lerin almalarnda
renciler toplumsal durum zerine kendi kendilerini
aydnlatmaya ve kendi kiiliklerinin bu toplumla olan
balantlarn ortaya koymaya altlar. Btn toplum
sal alanlarn birbirleriyle olan ilikilerini inceleyen ele
tirici teori ve yksek renimin gerektirdikleri arasn
daki ak eliki eletirici bir gr as edinmeye a- 152 -

lan renciler tarafndan henz anlalmamt. Zo

runlu alma ve lksn yanyana oluunu gnlk ha
yatn deimez kaderi olarak gryorlard.
Psikanaliz kavramJarnn faizm, tketici tutum,
ekip evirme mekanizmalar gibi toplumsal fenomenle
re uygulanmas bir takm renci guruplarnn toplum
sal gerek karsnda garip bir tutum taknmalarna yol
at. Aa yukar yl sonra bir ok renci ayn tu
tumu tekrarladklar iin bu tutumun belirtilmesi ge
rekir. Kendi otorite saplantlarn aabilmek iin pek ok
renci tm varlyla angaje olmaya, toplumsal norm
lar ve kaytlar tanmazlktan gelmeye hazrd. Bu ara
da toplum bir btn olarak, blnmeksizin ele alnd
ndan ,nesnel olaylara kar bylesine mistik bir ta
vr zorunlu olarak bireysellemeye ve ekip evrilen y
nlarn kk grlmesine yol at. Bunun sonucu ola
rak aydnlanm bireyler arasndaki ilikiler bask al
tna alnmam sevgi idealine dayanlarak kurulmak
istendi. ncelikle Mnib ve Berlin'deortaya kan bu k
k renci tarikatlarnn program bedensel zevki
dncenin akln ve ruhun mutluluunu ilan
ediyordu: renci ynlar k noktalarn efkat ve
aktan alr, kendi zn orada bulur.
lk protesto eylemleri ekingen bir hava iinde
balad: Cezayirli mlteciler iin ve Gney Afrika bir
liindeki rkl protesto iin para toplamak zere a
lan kampanya byk renci topluluklarnn ilgisini
ekmedi. Oysa toplumu ekip evirenlerin bayalk
lar ve keyfi tutumlar na kar gelien varoluu bir
- 153 -

bakaldrma, eylemlerin saldrgan bir kktenlik ( radi

kalitaet) nitelii kazanmasna yol at. Stutgart Kilise
gnnde ( 1 964) yaplanlar gibi birok afi yaptrma
eylemi - Tanr'nn koyunlarna duyuru - uygulamann
bu biiminin bakaldranlar iin vazgeilmez bir yaama
unsuru olduunu gittike daha ak ortaya koydu. Ba
kaldranlar uyutulmu ynlar aa grdklerin
den topluma kar kkten bir tutumla ( radikal) davran
may yaamlarnn amac olarak semilerdi. Hr dn
yann koruyucu meleinin ldrlmesinden yaknan
namuslu burjuvalar aada yazl olduu ekilde oke
etmilerdi:
Kennedy'yi sen de ldrdn . . . Yar tanrlarn bir
kurunla lebilmelerinin yaratt korku lnn gerekten lm olmasna kar duyulan aknlkta ifadesini
bu1ur. Cinayetten sonraki karklkta gerekler devi
rildi, sanki birbirlerinin yerine geebilen kuklalarn oy
natld bu dnyada bir baka Kennedy bulunamazm
gibi, sanki bir tek kii hala tarihi deitirebilirmi gibi
gsterildi. Oysa herkes ancak, yapmaya zaten mecbur
olduu eyi yapmak istiyor, bask yapan toplumun
zerk mekanizmalar zaten her bireyde zorunlu olarak
kendilerini ortaya koyuyorlar. - Sahte krizleri zel yet
kiler gerektiren durumlar izliyormu gibi gsterilir,
bylelikle boyun eme zorunluu yeniden merular.
Tek elden ekilip evrilerek ynetilen isteri ve ucuza
malolan trajik hava dayanma salar. Acnn tadn
karmak ortaklaa aptalln belirtisidir. Bireylerin birle
rinden iyice ayrlm, kendi ilerine kapank yaadkla
r bir toplumda birlik duygusu ancak ynlarn toplu
- 1 5 4. -

halde psikoza srklenmesiyle uyandrlabilir . . . Batnn

refah toplumu herkesin ayn fikirde olup olmadn an
lamak iin Kennedy ve Lengede gibi felaket olaylarna
gereksinme duyar: Biz bu bildiriyle uyutma numaras
nn heryerde gemediini aklyoruz. Bunlar anlam
yan anlamak istemiyor demektir ve bu cmlelerin ger
ekliini gene de desteklemi olur; ayn zamanda tm
toplumsal domalarn emrinde olduu da gn na
km olur. (Subversive Aktion, Mnihli bir renci
gurubunun datt brorler. 1 9 6 3 Aralk).
Bu tutum inandrc olduu kadar da ekiciydi.
Bakaldranlar kendilerinin topluma ne denli balan
m olduklarn alayl bir tavrla bilmemezlikten geli
yor ve hemen arkasndan da bu konuyu bir yana bra
kp varolularnn amacna varm olmann mutlulu
uyla kendilerinden geiyorlard. Eylem iinde kendi
hayatlarn yaabildikleri ve candan bir beraberlik ku
rabildikleri srece kurtuluu hepsi ayn :lden alan
bu ynlarn tesinde buluyorlar, burjuva yaamna
srt eviriyorlar, yalnz arada srada o da ksa siireli
olmak kouluyla topluma dnyorlard.
rencilerin toplumu sinik bir ekilde sulyarak
aalamalarnda kk burjuva aydnlarn tedenberi
srdrdkleri bilgiliin damgasn grmek bizi art
mamal. Yalnzca biim deitirmekle kalan bu kk
burjuva bilgilii toplumun iinde bulunduu somut
durumu analize etmeyi baaramyan kurumsal yetenek
sizlikle sk skya balantlyd. Tarihsel gerekle ara
snda byle bir iliki olmas bu bakaldrmay anlal- 155. -

mayanlarn, kendini topluma uyduramy'anlarn

ayaklanmas olarak belirledi. Bunlar eninde sonunda is
teklerinin hayali, umutlarnn ve zlemlerinin gerek
lemesi imkansz eyler olduunu anlyacaklar, aklla
narak, ya da boyun eerek, her trl politik iddiadan
uzak, insanln geleceinden umutlarn kesmenin
sknts iinde, gnlk ekmeklerini namuslu bir bi
imde kazanmaya balyacaklard. Balangta ynetim
mekanizmasna dorudan saldrmak zere yeni eylem
biimleri yaratan bu tutum, bilinli hibir toplumsal bo
yuta sahip olmadm ksa zamanda kantlad.
ktidar partisinin ve devlet brokrasisinin gittike
artan gvensizlii, 1 9 6 0 !ardan bu yana Alman eko
nomisindeki duraklamann da vurumu rencilerin po
litik bilince kavumalarn hzlandrd, katks byk ol
du. Egemen tabakalarn toplumu istedikleri biime sok
ma abas ve zel yetki kanunlar getirme giriimi 1 9 3 3
dn nce iktidar kartelleri politikasnn burjuva partile
rinin tedbirleriyle olan bantsn andryordu. O za
manki burjuva partileri zel yetki kanunlar ile otoriter
devleti hazrlamlard. Bu tarihsel durum iinde ren
ciler dnya tarihi olarak ele alnan btnlk kavram
nn felsefe metodlar ile kurma yoluna giderek ileri ka
pitalist lke merkezlerindeki gemiin ve bugnn
olaylar ile nc Dnyadaki kurtulu savalar ara
snda bir ba kurmaa altlar. Bylece uygulama iin
serbest bir yol alm oluyordu. Hegel'in btnlk kav
ram Troki ve Lenin'in grne gre dnya devrimi
olarak ortaya kyor ve burjuva dzeninin krizleri arasn
daki bar aamalar devrimci nclerin hazrlk d- 1 56 -

nemleri olarak ele alnyordu. Buna bal olarak emper

yalizmin Vietnam, Kongo ve Santo Domingo v.b. deki
saldrlar ileri derecede endstrilemi, kapitalist l
kelerde kar saldrlara geilmesini gerektirmekteydi.
Bu gr genellemesi henz nc dnyadaki
devrimci srecin koullarn ve bu koullarn emperya
list toplumlardaki elikiler arasndaki ilikiyi incele
mekten teye gidememitir. amzn asndan gerek
li bir tarihsel adm olarak ortaya kan Asya, Afrika ve
Latin Amerikadaki halk savalarn sosyalist devrimler
eklinde yorumlanmasyla balyan bir metodik alma
ve bu alma iinde emperyalist lkelerin zayf nokta
larn bulup ortaya karma abas, zorunlu olarak
rencileri uygulama alanna itmekteydi. Zira nc
dnyadaki devrimin aktalitesi kendi toplumlarnda da
oluurmu gibi grnmekteydi. leri kapitalist lkeler
deki devrimci kavgann somut nclerini, kapitalist re
tim srecinin yaps iinden bulup karma konusunda
renciler yetersiz kalyordu: nk henz snf at
malarnn somut bir analizi yoktu. Bu yzden renci
lere nceleri salt insanlk fikri, gerillaclar, fellahlar
ve Viet-Kong'la duygusal yaknlama ve hepsinden ok
toplumun tm kurumlarn eletirme istei yol gsterdi.
Burada bakaldrma hareketinin teet noktalar, toplu
mun psiik ekip evirme ilikilerine degin grlerin
ne dayanarak, burjuva yaamna varolular asndan
kar kmak istiyenlerle birarada bulunmaktayd.
Eletirici renci toplumunun hazrlk dnemi
1 9 64 Aralnda Kongo Devlet Bakan Moise ombe
nin Berlin senatosu tarafndan karlanmas srasnda
- 157 -

sona erdi. Katanga'daki bakr ve inko madenlerinin i

letme yetkilerini elden brakmak istemiyen Belika ve
Amerikan irketlerinin oyunca olduu bylesine ak
seik grlen bir baka satlm politikac daha yoktu
dnyada! Lumumba'nn ldrlmesindeki roln Blat
Berlin Spinger gazeteleri bile ylesine ak seik belirt
miti ki, her zaman yapld gibi hakszlk ve du
vardan znt duymak konusunda zorunlu sylev ek
mek zere kendisini Bat dnyasnn kahraman ola
rak Berlin duvarna gtrmek imkanszd. Tempelhof
havaalan nndeki protesto gsterisi iin Berlin ehri

nin sol muhalefeti btn guruplaryla seferber olmutu.

Senato da ad ktye km bu Kongolunun gezisinden
pek memnun deildi. Ama eldeki plana gre bu ziyare
tin gerekletirilmesi gerekti. Bunun nedeni Bat Al
man hkmetinin bu konudaki israr ve Bat Berlini
Almanya'nn Bakenti gibi gstermek iin hi bir fr
satn karlmak istenmemesiydi. Bir ka yz polis ha
rekete hazr bekliyordu. Bir ka yldan beri bu kadar
byk hibir protesto hareketi olmamt, polis memur
lar gsterileri datma konusunda tecrbesiz diler .
Aa yukar ikibin gsterici Luftbrcke meydanndan
sessiz bir yryle geti. nce ar admlarla bala
mlard, sonra yry tempolarn hzlandrdlar. Bu
arada kurnaz protokol efi gstericilerle yzyze gelme
yi nlemek iin ombe'nin hava alann arka kapdan
terketmesini salad. Gstericiler kendilerine kar bir
hamle yapldn anladklarnda gerginlik artt. nk
ehrin ileri gelenlerinin protesto hareketini oldu bittiye
getirmek istediklerini anladlar. Berlin ehir ynetimi
- 158 -

nin konuunu protestodan syrma biimi politik merci

lerin sade vatandalarn gsteri ve politik aklamalarn
senato ve parti guruplarndaki tartma ve kararlar sra
snda nasl deerlendirdiklerini akca gsterdi. Ve gs
tericileri - toplantlarnn politik nedenini
yadsmay
istemedikleri takdirde - yeni eylem biimlerine zorlad.
Polis kordonu yarld ve renciler koar adm
Sshneberger Belediye binasna doru yneldiler. a
kna dnen polis Mehdingdamm'da bir kere daha gs
tericileri durdurmay denedi. Bir ka dakika nce ken
diliinden, daha ok umutsuzluun getirdii kzgnlk
tan doan olaylar, gstericiler imdi bir kez daha bilin
li bir biimde karara vararak tekrarlamak zorundayd
la.r Gstericiler polis gcyle karlatklarnda ksa bir
sre durakladlar. Aralarndan bir ka polis kordonu
nu yarp gemek istedi, ama sonra protestocular da bir
birlerine seslenerek bir kordon meydana getirdiler. a
rm ve irkilmi polislerin arasna daldlar. Dala son
ra birka gstericinin belediye binasna girmek istemesi
zerine ilk kez polisin dayak fasl grld. Devlete gste
rilmesi gereken saygy salamak zere kpekler sal
verildi.
Ayn gn doum gnn kutlayan Willy Brandt he
mencecik iyi niyetli devlet by pozuna brnerek
Afrikal ve Alman renci delegasyonunu kabul etti. Te
levizyon kameralar nnde jpiter lambalarnn kzgn
altnda, yznn yanmamas iin pat srlm hal
de kutlama trenine gelen Brandt delegasyonu bizzat
karlad ve titrek bir sesle ombe'nin ziyareti srasnda

- 1 59 -

meydana gelen olaylardan duyduu znty belirtti.

Brandt biraz da sklarak Berlin Belediye Bakannn
baz koullar altnda, Berlin'in dnya apnda nemli bir
ehir, bir bakent olduu gznnde bulundurarak ve
Bat Alman hkumetinin aslnda yerine getirilmesi art
olan steklerine uyma zorunluu yznden baz resmi
kabuller yapmak durumunda olduunu sylemekte bir
saknca grmedi. Daha sonra emperyalizmin Kongo'da
ki kuklasn souk bir ekilde selamlad ve nezaketen
bir ka sz syledikten sonra toplanty terketti.
O gn sol muhalefet ok ey rendi. lk rendii
ey, toplumda hi ses vermeyen ya da cretli ajanlar ta
rafndan yapld kansna varlarak bir yana itilebile
cek gsterilerin artk bir ie yaramad idi. Bu trden
gsteriler ancak, yrrlkteki demokrasinin oyun ku
rallarnn bozulduu ve bylece devlet ilgilileri, partiler
ve birlikler gsterilerinin hedefleriyle zl bir atma
ya, bu durum karsnda bir tavr almaya zorlandn
da alabilirdi. Ak tartmann uzun zamandr orta
dan kalkt, kararlarn - denetim ilevini de ciddiye al
mayan bir - parlamentoda verilmedii, partilerin ve bir
liklerin bir iktidar kartelinde birletikleri ve btn top
lumsal tedbirlere ynetim tekniine uygun normlar iin
de karar verildii bir demokrasinin duvar ilan ve kant
olmaktan bylece kanlm oluyordu. Hr basnn ve
Berlin'deki partilerin gsteriler zrine tepkisi, gsteriye
katlanlar, yani politik eletirilerini aa vuranlar ve ga
zete stunlarna bir takm elebalar na kaplp hu
zur bozanlar diye geenler iin bir ders idi. Gazete
yazlarnn tahrif edilmeyecei stne srdrlen
- 1 60 -

inan sarslmt. Daha o zamanlar Bedin halknn

ahengini bozan ya da tehlikeye drmeye cesaret eden
lere kar toplumu terre kkrtma kampanyas ald.
Aznlktaki gruplara kar kullanan btn kelimeler de
nendi. Bu koullar altnda Bay Combe bu gazeteler iin
birden demokratik karlarn sayg deer bir temsilcisi
olup kt. Yapt btn i yalnzca Kongo'da huzuru
bozanlara kar biraz dncesizce hareket etmi olma
syd.
ombe aleyhtar gsteri, politik kurumlarn, n
c Dnya ile ileri kapitalist lke merkezleri arasndaki
iliki karsndaki tutumunu ereveleyivermiti. Kapi
talist lkelerdeki, gittike artan biime sokma eilimi
ile birlikte sk dzen altna alnm, ekip evrilen top
lum ve en gl emperyalist devletin, kapitalizmin sz
cs olarak btn kurtulu hareketlerine mdahalesi,
yar feodal ya da faistrejimlerin ekonomik ve askeri yn
den desteklenmesi arasndaki iliki aa kmt. leri
kapitalist toplumun eletirisinin teorik balangc muha
lif rencilerin seminer ve grup almalarnda iledii
biimde onayland: Faizm analizi, Amerika'daki New
Deal analizi, kapitalist sistemdeki retim fazlal krizi
ni, artan tketim, alt yapsal yatrmlar, silahlanma v.b.
ile ayakta tutmaya alan ileri kapitalizmin halk ekono
misi modelinin analizi, basn ve reklam yoluyla yrt
len ekipevirme yntemlerinin analizi ve gnmzdeki
emperyalist politika zerine aratrmalar. Edinilen bu
yksek bilgi derecesi huzursuzluk yaratt; renciler ses
siz sedasz bilginliin getirdii rahatlk duygusundan
- 161 F : 11

kurtulmak, toplumda halk>> uyiandracak l:Jir takm

eylemlere gemek gerektii dncesine vardlar.
Vietnam'da trajik bir yalnzlk iinde kahramanca
Berlin'in zgrl iin dven Amerikan askeri g
rntsn canlandrabilmek amacyla hr basn ta
rafndan akllca rtbas edilen Vietnam savann neden
leri bir ka rencinin tarihsel gereklere dayanarak ger
ekletirdikleri deneysel almas sonucu ortaya karl
d. Amerikallarn politik cinayetleri akca kantlanm
t. Bu bilinli renciler iin uzun sredir bu bilgileri k
k toplantlar dzenliyerek niversite evresine yaymak
artk yeterli olmamaa balamt. 1 9 65'in sonunda Bat
Berlin gazetelerinin Springer tesisinin ynetimi altnda
Amerikanci bir Vietnam kampanyasna girimeleri bu
rencilerin Vietnam stne aydnlatma almalarn
ehre yaymak konusunda nemli bir frsat elde etmeleri
ne yol amt. Yufka yrekli kapitalistler Vietnam'da
len Amerikan askerlerinin ailelerine Berlin'in hrriyet
ann datacaklard.
Amerikan ailelerinin evlerine aslacak bu anlar
len askerlerin arkada braktklarnda kendileri ile ka
der birlii yapan Berlin'lilerin de onlar gibi matem tut
tuu kansn uyandracakt.
Eletirici teoriden alnan zevkin ortaya bir krs
sosyalizmi karmasna amamak gerekir. Toplumsal
analizin marksist yntemleri bilimsel pozitivizmin ger
ekleri putlatrmasna kar stnln kantladn
da ve pozitivizmin bir egemen snf ideolojisi olduunu
ortaya dktnde, krs sosyalizmi snf kavgasn
seminer konusu haline getirmekte ve bundan derin bir
- 162 -

zevk duymaktadr. Buna karlk propagandaclar ileri

kapitalist toplumun koullar altnda eylem yoluyla ay
dnlatma y denemektedirler. leri kapitalist toplumu
sonunda analiz etmeye balamlar ve teori ile uygula
ma arasnda yeniden birlik kurmaa almaktadrlar.
Eylem iinde aydnlatma sav ( iddias) Bat
Bat Berlin'deki ilk byk Vietnam gsterisinden ve afi
yaptrma eyleminden iki gn sonra SDS de sistematik
bir ak oturumun konusu oldu. ehrin polis makamlar
nnVietnam sorununda ilk kez akca Amerikanc bir
tutuma sahip olduklarn gsterdii, Amerika-Haus'un
yumurta yamuruna tutulmas olay karsnda, kamu
oyunun isterik tepkisi bizim kkrtc eylemlerle aydn
may gerekletirmedeki olanaklar grebilmemizi sa
lad. Eylemlerin etkinlii sorunu ve hangi elikiler so
nucu toplumun eylemlerle ayaklandrlabilecei sorunu,
tekelci kapitalistin analizini alma gruplarnn konu
su yapt. Bu analizin ayda tamamlanmas iin kendi
kendimizi zorladk; ancak renciler geni malzemeyi
toparlamakta ve devrimci bir teori zerinde almakta
henz yetersizdiler. e Marks' Proudhon'un yapt gi
bi eletirmek gibi bir yanl bir tutum iinde baladlar.
retim ilikilerinin tarihsel geliimini hi gz nne al
madlar. Tam tersine sosyalist kuramclarn kapitalist
geliimin eitli dnemlerinde zerinde alp geride b
raktklar ekonomik 'dogmalara ve bitirilmi kategorile
re sarldlar. eitli kuramclarn ortaya koyduu kav
ramlar her bir tarihsel dnem iin ayr ayr saptanm
stratejik aklamalar olarak ele alnmad, tam tersine
devrimci bir mantn kendi bana buyruk unsurlar
- 163 -

olarak kullanld. Sosyalist kuramclarn aklamalarn

dan ve ortaya koyduklar kavramlardan tarihsel ak
iindeki yerlerinin kesinlikle belirlenmesi iin deil de
deneysel almalar iin bir cins yedek para olarak
yararlanld. Daha o zamanlar 1 9 66 yaz smestrindeki
niversite ayaklanmasnda bu kez niversite alannda
elikilerin somut biimde ilenmesine dayanan bir uy
gulamann baar ansnn ne olduu ortaya kt. Bu
yzden niversiteden dar taan uygulama nc
Dnyadaki devrimcilerle iradeci bir zdelemeye git
mek zorunda kald. Bu devrimcilerin kendi toplumlarn
daki dzen deiiklii iin ilk adm atmalar beklenmek
tedir ve bu adm renciler iin en nemli teviktir.
Demokrasiye inan, yitirdii itibar ancak baz gerekler
anlaldnda yeniden bulacaklar. Bu da Beyazsaray
daki cellatlarla bir sorunu tartabilme olanann bulun
madn anlamakla mmkndr. Amerikan birliklerinin
geri ekilmesi, Vietnam'da serbest seim, btn bunlar
sonunda adil bir bar salamak iin Vietkong'a kou
lan artlard. Bu artlar bugne dek krk dkk bir Al
man protesto hareketinin srdrlmesinden yaknan
maluplarla dayanmada etkisiz kalmayan tam tersi ga
liplerle dayanmada, her drlen Amerikan ua,
her yaklan asker toplama emri ile inandrc olacak
cinsten artlard. Kendilerini, baaryla silaha sarlp sa
vunan mahkum uluslarda, kendimizi yeniden tanmak ve
bunlar iin yalnzca ah vah etmekle yetinmemek bugne
dek yapamadmz bir eydi. Oysa artk bu konuda ey
lemegeebiliyoruz. Vietkong'un her zaferinin bizim de
mokrasimiz iin bir zafer demek olduu eklinde beliren
- 164 -

bilinli grmz bu konuda daha bir ok yaz yazl

masna yol aacaktr. ( SDS-Information ber Vietnam
und die Laender der Britten Welt, Nr. 1 Bedin, Mai
1 966)
Emperyalizmin nc Dnyadaki zorbal, bu
rada devrimcilerin saldrganlara kar besledii devrim
ci tutku ve kin, bakaldrma hareketinin rgtlenme
biimleri iin yapc bir g olarak ileri kapitalist lke
lerin bugnk durumuna aktarlmt. Toplumdan Tev
rit edilme durumunu ve buna bal olarak etkisiz uy
gulama dnemini ama konusundaki istek, kendi tarih
sel gereklikleri stne kesin bilgi sahibi olmamalar,
partizan sava birliklerinin rgtlenme biimlerinin he
yecanl bir biimde taklit edilmesine yol at. Solcu
renciler kendilerini nc Dnya'nn ileri kapitalist
lkelerdeki ajanlar yerine koydular. Bu rol oynarlar
ken yalnzca burjuva toplumumun normlarna boyun
eyme kaygusuna kapldlar.
Bakaldrma hareketi bu dneme kadar balca iki
akm halinde geliti. ncelikle niversite politikas ala
nnda alma gsteren akmlardan biri, srekli kendi
niversite ayaklanmalarnda edindikleri tecrbeyi ks
mi bir reform iin savaan sendikal politika iinde har
cama tehlikesiyle kar karyayd. Anaristlerin mey
dana getirdii br -akm ise toplumun ve niversite ku
rumlarnn her trl norm ve isteine kar kmaa ha
zrd. Bu yzden gerek niversite politikasnda, gerek
genel politikadaki atmal'arda balattklar kkrtma
almalarn baaryla gelitirmelerine ramen kar
- 1 65 -

kmay varoluu adan soyutlama yoluna gittiklerin

den politik hedefleri kaybetme tehlikesine dyorlard.
Bu gr aklayan hareketler 26 Kasm ile 2 7 Aralk
arasnda Berlin'de olutu. rnek olarak eletirmeci
renciler ile Gney Vietnam Elisinin RCDS'in bir top
lantsnda yapt ak oturum ve Kurfrstendamm'daki
gezinti gsterileri ortaya konabilirdi. Daha ilk toplan
tda soru sorulurken ba vurulan bilinli tahrikler so
nucu elinin emperyalizmin bir paraziti olduu ortaya
dkld ve elinin incir ekirdei doldurmayan bir geve
zelikle rencilerin yerinde mdahalelerini frsat verme
den oturumu kapatmas nlendi. Bu baardan sonra
renciler, sokak stnln ele geirmek ve gsterici
lere polisin hunhar arlklarna kar hareket kabili
yeti salamak zere 10. ve 1 7 Aralkta yaplan gezi
gsterilerinde yeni gsteri biimleri denemee alt
lar. Polis aresiz kald ve bir ok strateji konumalarn
dan gemesine ramen ne yapacan bilemedi. Ams
terdam'daki provo oyununun olduu gibi uygulanrttas
rencilerin politik hedeflerini gzden karmalarn ve
kkrtm olmak iin kkrtma olayn dourdu.
Eski Sol Faizm iddialarnn doru ktn
sandklar iin olaylarn gidiinin deimesi karsnda
sevinten ellerinin uuturan, bakaldrma hareketinin
liberal ve hatta Solcu eletiricileri unu bilsinler ki,
dereyi grmeden paay svamaktadrlar. Metodik olarak
Ama - Ara - Eylem modeline kendini daha iyi uydu
ran, yani politik davrann aklcln eylemin doru
dan eritii sonuca gre len aklc politika kavramlar
- 166

dnya tarihinin belirli bir durumunda kiyetizm ( 1 ) ile

kinizm (2) arasnda gidip gelen oportnizmin belki de
en ince tarzn ortaya koymaktadr. Dnya tarihinin bu
durumunda politik akln zlveren, tarih asndan
kaybolan savlar ileri kapitalist lke merkezlerinde do
rudan amaca hizmet eden uygulama alanlar aamaz.
Ausschwitz'i bile bile Vietnam'daki cinayeti bir saniye
olsun hogrmemek ile bu cinayeti etkin biimde nle
yememek arasndaki elikiden Vietnam zerine ahlaki
bir yn laf etme sonucu karan herkes mutlaka John
son'un beyin ykama trstne hizmet ettiinin de farkn
da deildir. Bu liberallerin ya da solcularn, egemen ku
rumlarn elle tutulur zorbaln kkrtan eylemlerin
artk dorudan hedefe dnk eylemler olmadklarndan
yaknan monoton arlar, hi olmazsa sregelen top
lumun totaliter yapsna bir kar k biimine dn
meli ve toplum basksna dayanamayp bu trden eylem
lere girienlere kara srmemeliydi. Bu kiiler bunu ya
pacaklarna kalkp rencilere, bu kurumlarda srdre
cekleri akllca politika ile dzenin sandaki solundaki
bir takm katlklar yumuatabileceklerini Utl
yorlard. Oysa bu t verici kiiler bu kurumlarn asln
da zorba bir faist karakter tadn bal gibi biliyorlar
d. Sregelen terre kar daha iyi bir kavga arac bilmKiyetizm : Tanrya yaklamann ancak tanr akyla
hasl olacana inanlar tarikat.
2) Kinizm : nsan iin hertrl mutluluu, hertrl tut
ku ve ihtiyatan uzak bulunmaktan ibaret saymak
la kalmayp topluluk trenlerini de her gren eski
Yunan filozoflarnn bal olduu r.
1)

- 167 -

yenlerin zorbal karikatrize eden eylemlerini faist te

rrle kartrmak samaln daniskasyd. Bu liberaller
ya da solcular yalnz mesleini bilen budalalar bro
r yaynlandnda dediklerinin doru kt kansna
kapldlar Kim bu durumda niversite zerkliinden
sz ediy0rsa bunu ii rt bas etmek iin yapyordur.
renci topluluunun sk dzene sokulmas liberal
renim kalntlarn da, kendi kendini gerekletirme ha yalini de yokediyor. niversite denen fabrikada ren
ci snavlarn vermek ve tatil gecesi renilmi, kalpl
bir insancll zel hayatna uygulamayan bir kii ola
rak ortaya kmak zorundadr. Bu durumu kabul etmek
istemeyen renci mutlaka niversiteden atlr, zira
rencinin biime sokulmas sreci saldrgandr, sk dzen
geleneksel baz unsurlara bavurmay ihmal etmez. (Bu
konumadan hi bir ey beklemiyoruz, 2 6 . 1 1 . 1 9 66).
Bu bror yazanlar Bat Almanya'daki toplumu
biime sokma srecini bitmi olarak ele aldlar ve bu e
kilde yaadka totaliter bir rejimin salamlamasna
hizmet ettikleri inancna vardlar; bu yzden bu toplu
ma hemen kar klmas gerektiini tasarladlar. 1 O
Aralk 1 9 6 6 olaylar bu gr dorular grnmektey
di. Polis gsteriye kar ynetmelik emberini daraltt:
Gsteri iin konan kaytlara renciler uymu olsalard,
politik amac olan gsteriler bir farstan teye gidemezd.i
Bu kaytlar demokrasiyi caddenin trafik dzeni asn-
dan ele almaktayd. Polis beyni baka trl dnemezdi
zaten. Bunlara kalsa gsteri ehrin dndaki caddelerde
bir cenaze treni gibi yaplmal, pankartlar yazl sz
ler bo apartman duvarlarna ya da paklara kar tutul- 168 -

malyd. Gsteri bu durumda btn anlamn yitirirdi. Ya

da yalnzca irket isimlerinin demokrasiyle bir ilgisi kal
m olan totaliter toplumun uydurma bir savunusu olur
du.
i hareketinin gemiindeki gsteriler ya btn
bir semt ve mahalle tarafndan desteklenmilerdi, bu du
rumda bu gsteriler burjuvazi'ye kar olan bir toplulu
un, ortamn bildirileri, yani sregelen snf atmas
nn bir da vurma biimi olarak ortaya kmlard. Ya
da iiler zenginlerin oturduu caddelere karak, toplu
halde namuslu burjuvalara gizli gizli yaplan i savan
sona ermediini, yalnzca atein kesilmi olduunu ve
sosyal snflar arasndaki uyumun hi bir ekilde ger
eklememi olduunu kantlamlard. Bakaldrma ha
reketinin politik seviyesinin nce bu bildirilerin seviye
sine ulamas gerekiyordu. Gsterilerin ahlaki ya da kz
gn bir biim almasnn nedeni bakaldrma hareketinin
nesnel olarak gelimemi olmasyd.
Bu giriim karsnda polisin huzursuzluk duymas do
ald. Polisin strateji uzmanlar, gstericilerin arasna
karacak sivil memurlarnn saysn byk lde o
altmay ve bunlara niformal polisler gelinceye kadar
debalar oyalama devini vermeyi kararlatrdlar.
Dman topraklarnda tek balarna almak duru
munda olan bu sivil polis birlikleri, special forces (zel
gler), iinde bul.unduklar tehlikeyi gzlerinde gittik
e byttler, yle ki alt ay sonra polis memuru Kurras
sinirlerine hakim olamad ve niformal polis memurla
rnn yardmna koup kendisini kurtarmalarndan az
- 169 -

sonra duyduu korkuyu saldrganlk

biimine ak
tarp silahn boaltt. Beyinleri ykanm
polisler
bu yeni gsteri taktiinin, teker teker btn gste
ricilerin kendi balarna yeterli ve bilinli olduklarnn
bir davurum biimi, olduunu anlyamyorlard. Po
lis ynlarn hareketlerinin, (tpk kendi mekanizma
lar gibi) her zaman ipleri elinde tutan bir takm ykc
ve ekip evirici glerin eseri olduu kansndayd. Bu
yzden polise gre yeni gsteri taktii yalnzca daha in
celmi ve gelimi bir ajan faaliyetiydi, yaplacak ey
polisin de daha iyi dnlm, daha etken yollarla ajan
lar bulmas ve zararsz hale getirmesiydi. Sivil polislerin
katlmasiyle polisin isava stratejisinde en ufak bir de
iiklik olmad. Aksine gizli polisin sokak savalarna
katlmasyla biraz daha gelitirilmi oldu.
Aralarnda eski nazi ordusunun ve silahl SS birlik
lerinin subaylar da olan askeri eitimden gemi polis
birlikleri kesin bir dost-dman ayrm yapyorlar, s
regelen olaylar ykc bir ayaklanma olarak tanmlayp
akca eletiriyorlard. Bu ayaklanmay onlara gre ko
mnist elebalar sahneye koymu olabilirlerd. Bu i
sava ordusu her frsatta ayaklanmay denetlemekle ele
iyordu. Kum kovalaryla oynamak, gsterileri datmak,
ayaklanmaya hazrlk yapan yuvalar basmak ve ajanlar
bulmak stratejisi uzmanlarn her kez yeni batan sevin
diriyordu. Kiinin kahramanln ve erkekliini ortaya
koyaca sahici bir savan eksikliini duyduu u s
rada bu stratejik altrmalar ( egzersiz) insanda tekrar
lama zorunluu uyandran bir yaama unsuru haline gel- 170 -

miti. Senato ve partiler bu uzmanlar byk bir iyi ni

yetle destekliyorlard. Onlarn da meruluunu salyan
( polisinkini de salad gibi) snr ehri olmann uyan
drd ruh haletiydi. Politikaclar kast, polis heyetleri
gibi toplum iinde kapal ve zerk bir grup meydana ge
tiriyordu, ve bu halktan kopularnn ortaya kmasn
istemiyorlard. Bu yzden halka ettii ihanet tannmaz
hale getirilmeliydi. . Bunun iin de halkn bu ihanetten
doacak korkusunu d dmanlardan ve onun ier
deki ajanlarndan korkmak biimine dntryod,ar,
bylece ehir ynetimi ve halk arasndaki akld ba
lanty korumak iin bu korkudan yararlanyorlard.
Resmi kabullerde, bayramlarda, ( 1 Mays) ve se
imlerde bu snr ehri olma duygusu hep yeni batan
harekete geiriliyordu. imdiye kadar yapacaz, hep
Bedin iin gibi szler bu i iin yeterli gibi gzkyor
du. Bedin demokrasisini sanki snr ehri olma durumu
rehin almt. Parlamento kararlarn teknik ve ynetim
sel verilere gre veriyordu. Bu veriler resmi ynetim
parti brokrasileri, ve bu ilerden kar olan dernekler
arasnda statkoyu bozmamak iin varlan dzenlemele
rin sonucu olarak ortaya kyorlard. Bedin iin stat
koyu bozmamak demek, Batl glerine, Bat Alman
hkumetine, ve Bat Alman irketlerine baml kalm;:k
demekti. Bu bamllklar zedelemeden koruma gre
vi Berlin'de parti ve senato brokrasisinde srekli bir
btnlenme srecinin ortaya kmasna olanak salad.
Bunun sonucu olarak da meclisin dnda, parlamento
d guruplarda, ynetim uzmanlar karlalan sorun
lar zmeye, ve uzlama areleri bulmaya balad-

- 171 -

lar. Partilerinin emredici mandas altnda olan ve ge

reinde kendilerine nazike emeklilie hak kazanma ko
ullar hatrlatlan mebuslar, zellikle ayn zamanda se
nato yesi de olduklar hallerde, partinin art kotuu
ykmllklere uymak zorunda, ve parlamento dnda
varlan uzlamlar lehine duraksamadan oy vermek du
rumunda kalyorlard. Partiler ve meclis gsteri ya
pan bir birlik haline geldi. Bu birlikte artk karar
falan verilmiyor, yalnzca brokrasinin itibarn, Ber
lin'in ann ve demokrasinin grntsn olsun koru
mak iin bir takm reklam maskaralar yaplyordu. Bu
itibar ykan btn eylemler tm kurumlardan gelecek
en sert iddet tedbirlerine kendilerini hazrlamalydlar,
nki btn kurumlarn bu bozuk, rveti mekaniz
mada pay vard, ve byle bir eylem karsnda nesnel
ilevleri yznden tehdit edildiklerini duyuyorlard. Bu
polisin bir gezinti gsterisi yapan rencilere niin bu
denli sert davrandn ve gstericilerin niin bu yeni
gsteri biimini denemekten duyduklar keyfi kard
n aklar.
Bu kkrtc gsteri hakknda SDSte yaplan tar
tma byle bir eylemin rgtlenme alannda bir takm
sonular kmasn gerektirdiini gsterdi. nki SDS
o zamana dek blmlerinin politik tutumlar kesin ola
rak aklanmam bir renci koalisyonuydu. Bir y
netim kurulu zorlukla bro ilerini yrtyor, alma
guruplar kuruyor. hi bir sorumluluu olmyan tart
malar dzenliyordu. Bu tartmalarda yeler ve sempa
tizanlar ok fazla ilgilenmeden, ekzotik lkelerdeki te
ori ve ayaklanma yklerini dinlemekle vakit geryor- 172 -

lard. SDS bu yeni gsteri biiminin bilinsizce oluma

suu istemedii, sistematik bir strateji kurmak istedii
takdirde, yeleri arasnda daha ok dayanma sala
mak ve teorik ve pratik ilerde daha ok sorumluluk
yklenmek zorundayd. Tarihsel herhangi bir rgtlen
me modeline kendisi dnmeden balanp kalmamaly
d. SDS ayr grubun koalisyonuydu, ama bu gu
rub birbirinden pek de kesin izgilerle ayrlmyordu.
Bir tanesi niversite iinde solcu bilim adamlarnn kur
duu, seminerlerde snf atmasn incelemeye u
raan ve gittike klen bir grubtu, kinci grup va
roluu 2.dan protesto gsterileri dzenlemekle yetin
di; nc grup tek tek bireylerden meydana gelmiti.
Bunlar etkili olmaktaki yetersizlikleri yznden kendi
lerinin, SDS'deki tartmay kesmeksizin, niversite ve
toplumun eitli kesimlerindeki uygulamay tek tek
savalar olarak kendi zerlerine almalar gerektii
sonucuna vardlar. Oysa bu ii birliin yrtmesi ge
rekiyordu. Ekonominin yeniden kurulmas sresinden
sonra Almanya'nn iinde bulunduu tarihsel durum s
rasnda, burjuva-opportnist SPD'den henz gbekba
kesilen SDS bir kk burjuva renci birlii ola
rak sosyalist hareketin ilevlerini yerine getirmekle g
revlendirilmi gryordu kendisini. SDS'in iindeki ay
dnlar kendilerini gemiteki snf atmasnn prole
teryasyla zdeletirdiklerinde ya da corafyas ayr,
tarih asndan ezaman olmayan blgelerden teoriler ve
sava modelleri alp bunlar ematik olarak kendi uygu
lamalarna aktardklarnda, bu grevden olanaklarnn
ok stnde eyler beklendii ortaya kyordu.
Bu

- 173 -

ekliyle etkisiz kalan uygulamann ve SDS'in devrimci

savlarnn belirsizlii, -somut bir snf kavgasnda ken
dilerine arka bulamayan kk burjuvalarda olduu gi
bi- SDS yelerinin bir blmnn boyuneer tarzda salt
bilimsel alma alanna ekilme ve br blmnn de
varoluu kar ka ka olana salayan moral ve
etik arlarla yetinmesine yolat.
Birliin nesnel sorunlar ve Berlin'deki kurumla
rn her kar kan fizik olarak tehdit eden politik zor
balk denemeleri, tek tek kiilerin varlklarnn tehdit
altnda bulunuunu teatral bir biimde ortaya koyan
komn-tartmasna yolat. Tartma srasnda bu teh
dit altnda bulunma olaynn SDS'de almas istendi ve
bu yzden SDS'in ykmszlnden birlikte psiik bir
soukluk yaratma olay olarak yaknld. Komn ye
leri kiilerin salt bilgi ile doldurulmasndan nefret edi
yorlard. Eletirici teorilerin bir bilgi yn halinde top
lanmas bireyi deitirmiyor,
niversite ve endstri
mekanizmasnn isteklerine fit olma durumuna d
ryordu. Eskinin uzlama gtrmez bir biimde yad
snmas arabuk salt teori ve teori otoritelerine kar
kma durumuna dnmt. nk teori ve teori otori
telerinin bireylerin yabanclamasn glendirdii d
ncesine varmlard.
Tecrbe sahibi olduklar iin genel olarak so
rumluluk ykleyen grevleri zerine alan yorumcularla,
bu grevleri tecrbe sahibi olmadan zerlerine alan
yorumlananlarn, birbirinden ayrlmas, yeni ortak a
lma biiminde almas gereken bildirime ( komni- 1 74 -

kasyon) engellerini salamlatrmaktadr. nk bu yo

rumlarn kendilerini baladn nceden kabul eden
yorumlananlar kendilerini bu yorumlarda bulmaa
boubouna uramaktadrlar. zerlerine aldklar g
revleri yerine getirmeleri glklerini zmleyecek cins
ten bir hareket tarz olamaz. Buna karn bu hareket
tarzna hala gl bir tevik vardr. Oysa genler bu
hareket tarzna iddetle itilmektedir. Kendi sorularn
zmleyememekten doan tedirginlie, kabul edilen y
kmllklerin yerine getirilememesinden doan korku
eklenmektedir. Gerekten mekanizmann iinde olma
mak yznden duyulan tedirginlik ve somut olarak d
arda kalmann korkusu yorumlananlar kendi balarna
yapacaklar btn davranlar olanaksz klan zorlama
l bir duruma sokmaktadr. Yorumlayclar kendilerini
tecrit ediyorlar ve kendilerinin sorunlar ortaya koyu
biimlerinin yanl olduunu anlama olanaklarn byle
ce yok ediyorlar. Yorumlananlarn korkusu ve yorum
layclarn yersiz gveni bir takm itiraf edilmeyen a
tmalara yol ayor. Bu atmalar itiraf edildii ve
zzerlerinde dnld zaman bizimle toplum arasn
da kurulacak gerek bir bildirimenin zeminini meyda
na getirecekler (Komune 1 in bir brornden, 1 9 6 7 ) .
Soruyu bu biimde ortaya koymak, teorik alma
nn harcad abalar ve tarihsel gerei pein yarglar
la bilmemezlikten gelmek ve grubu alma geveklii
nrozu iinde olanlarn korkak tutumlarna ve dnce
seviyesizliine indirgemektir. Bu sorumluluk gerektiren
tartmalarda ksa bir zaman sonra, yeni evde odalarn
ve mutfak hizmetinin datm zerine sorular sorulma- 1 75 -

sna ve bu sorularn n plana gemesine ya da ortak ya

ant olarak dayanma, aleniyet ve bylelikle bildiri
me salayan eylemin k yolu olarak grlmesine a
mamak gerekir.
Nisan 1 9 6 7 deki Humprey olayndan bu yana, ke
sin otoritenin ya da Amerikan dostluunun iyuzunu
ortaya koymaya cesaret eden her olaya kar Berlin ger
ei iinde en seri kstlama politikalarnn uygulanaca
belli olmutur. l brokrasisi, kuvvetler birlii, ya
ni polis ve senato, ehir meclisi ve partiler hatta adalet
bu kkten (radikal) aznlkla hesaplamaya can at
maktayd. Yaplan soruturmalar halkn mebuslarnn
renciler hakkndaki ayn fikirde olduklarn kantla
d. Halkn bu gr tekelden ynetilen basnn da su
lamalaryla pekitirildi. Basn, ar grublar faist de
nemden kalma aznlk dmanl emasna oturtarak
niteliyor ve Komnistler, Rabatzki, huzur bozucular,
elebalar v.s. gibi klie szlerle damgalyor ve byle
ce renciler halkn saldrganlnn, kin duygularnn
hedefi oluyorlard. Halkn rencilere kar bu tr duy
gular duymasnn nedeni bir yandan eitli snf sava
larnda Alman intelijensiyasnm oynad kt rollerin
unutulmam olmas -rnein Kapp-Putsches ya da fa
istlerin iktidar ele geirmeleri srasnda- bir yandan da
Berlinli Sendikaclarn isterik tepkilerinin bu duyguyu
glendirmi olmasyd. renci hareketleri iilere ge
miteki grevlerini, gsterilerini hatrlatyordu.
Polis 26 Ocak 1 96 7 de Savclk emriyle SDS'in
odalarnda arama tarama yapt ve ye filerine elkoy- 17 6 -

du. Ama, rektr Lieber'in de katld 26 Kasm 1 9 6 6

daki ak oturum srasnda yalnz mesleini bilen bu
dolarlar adl bror datanlarn adlarn bulup
karmakt. Bu olay ok ksa bir sre iersinde muhalif
btn renci rgtlerinin dananmasn
salad.
RCDS bile o sralarda bu birliklerin arasndayd. rgt
lenme alanndaki eksik hazrlklara ramen parl amento
d demokratik bir muhalefet ortaya kt. ehir mer
kezinde yaplacak bir protesto gsterisine polis, senato
nun istei zerine dilerini gcrdatarak izin verdi. Hat
ta ehrin bu blgesi iin 1 96 6 ubatndaki ilk byk
Vietnam gsterisinden sonra konan gsteri
yasan
kaldrmak zorunda kalnd. Fakat polisin son derece cid
di bir hava taknarak Amerikan bakan yardmcs
Humphrey'in ziyareti srasnda yapt
dolandrclk
( polis pasta torbalarn by kuvvetiyle plastik bomba
lar haline sokmutu! ) Berlin Demokrasisinin ann ve
polislerinin keskin zekasn btn dnyaya tantmaya
yeterli deildi. 1 9 Nisan 1 9 6 7 de FU nun rektr ier
de oturma grevi yapan rencileri kaldrmak zere po
lis ardnda, polis birdenbire ihtiyatl davrand,
ve rencilerin pasif direnmesi sonunda niversiteyi bo
altmaktan vazgeti.
Polis mdr, d lkelerdeki liberal kamu oyu
nun ve Bat Alman hkumetinin alnan tedbirleri ele
tirebileceklerini, niversitenin ve senatonun yaplmas
mmkn olan bu eletiriler karsnda iin iinden sy
rlabilmek iin ak kapla'r braktklarn, polisin btn
sorumluluu tek bana zerine almaya hazr olmad
n aklad. Yeni bir olay, bir frsat beklenilmesine ka- 177 F : 12

rar verildi: Bu olay Berlin topluluunun ann ve pres

tijini ylesine sarsmalyd ki, parlamento yeleri, ikti
dar hrsyla yanp tutuan partililer ve ynetim grevli
leri polisin tarafn tutabilsinler ve sonraki ilemleri
(cazalandrma, i ya da rencilikten atma v.s. gibi)
kendileri yapabilsinler. Brokratlarn demokratik mu
halefete kar giritii fesat kampanyas, Berlin'in ta
rihsel ortam iinde elverili bir zemin bulmutu.
Demokrasinin anl sanl ahsiyetleriyle edilen
alayn basit akalar gemesi, bu kiilerinden ilevleri
konusunda kukuya dlmesi, Vietnam, ran ya da de
mokrasi karsnda politikaclar bir tavr almaya zor
layan baz uluslararas kapkalarn resmi ziyaretlerini
baltalamaya almak yalnzca politikacnn politik sta
ts, zihinsel yetenekleri, ya da bir ehrin prestiji ze
rinde phe uyandrmakla kalmyor, sregelen dzenin
kendisini de tehlikeye sokuyordu. Dzenin yalnzca tar
tma gtrmezlii deil, ileyii de tehlikeye girdiin
de rencilerin direnme gc olmayan kkrtmalar,
aznla kar iddet tedbirleri alnmasn dourur.
Bu adan bakldnda 2 Haziran katliam btn poli
tik evrelerin muhalif rencilere kar dzenledii in
kar edilmez bir komploydu; parlamento d muhalefeti
bir yldrm sava basknyla, ezmek isteyen bir intikam
savayd. Polislerin hesab tutmua benziyordu; nki
opera nndeki olaylar ve cinayetten sonra yalnzca ga
zeteler rencileri iftira yamuruna tutmakla kalmad,
demokrasi iin abalayan parlamento yeleri de gerek
leri deitirmek, ve rencilere saldrmakta gazete ya
zarlaryla yara girdiler. l meclisi yrtme organlar- 178 -

nn anayasay inemelerini rtbas etmekle kalmad, gi

derek bunlar demokrasiyi niin ayaklarnn altna alp
inemedikleri iin amanszca sorguya ekti.
Bu ar tehdit altnda renciler biraz da umutsuz
olarak halkla aralarndaki kini yenmek zere almaya
baladlar: Springer basnn yllardan beri sregelen e
kipevirmesine kar koymak zere binlerce bror ya
ynlyarak halka yneldiler ve popler bir kar kamu
oyu yarattlar. Bu zor iin altndan kalkabilmek ze
re komiteler kuruldu. Komitelerin kurulmasyla da bir
yandan politik derneklerdeki, bir yandanda renci tem
silciliklerindeki geleneksel rgtlenme biimlerini bir
yana brakm oluyorlard. Bu komitelerin rgtlenme
asndan yksek seviyede olduklarn son derece pratik
bir biimde grev datlmalar ve btn heyecanl ren
cilere politik sahada eylemde bulunma olana salama
lar gsterir.
Bu komiteler kavga biimleri asndan da at
may yeni bir aamaya sokacaklarn belli ettiler. Bu
komiteler sayesinde iki yzl ynetimin ilkel ve bozuk
biimleri ortaya karld; nk bunlar yerlemi ku
rumlara gvenmemekle kalmayp, ilevlerini de kendi
zerlerine aldlar. Bu olay en ak ekilde, komitelerden
birinin 2 Haziran olaylarn inceliyerek parlamentonun
setii komitenin v nc gcn gerekleri istedik
leri gibi deitirmelerini nlemesiyle ortaya kt. Fa
kat rencilerin bu denli gevek bir rgtle uzun sre
baarl olarak almaya yetenekli olmadklar belli ol
du. Bu da niversite retiminin yetersizliini aklyo-

- 179 -

du: rencileri ylesine koullandrmt ki hibiri ken

di bana akllca bir alma yapabilmek yeteneine sa
hip deildi. Komiteler sayesinde edinilen tecrbeler
rencileri sorumluluunu kendilerinin yklenebilecei
politik almalar yapmay retmek zere kendilerinin
olan bir bilimsel eitim merkezi, bir eletirici niver
site kurulmasnn gerekliliini gsterdi. Sregelen ko
ullar altnda Koch caddesindeki ekipevirme merkez
lerine kar kma zorunluluunu duyan renciler ilk
tepki olarak fabrika kaplarnda ve sokaklarda kampan
yalar atlar. Springer tesislerine iten el ektirme istei
rencilerin kendilerini savunmalarnda nemli bir un
surdu, ve ksm halk ekipevirme mekanizmalarnn
etki:.inden kurtarmak iin giriilen bir saldr deneme
siydi. Springer gazetelerinin kkrtma
kampanyas,
faizm sonras-gene faist Bat Almanya'nn polisin te
rryle aka ortaya kan totaliter karakterini belirgin
klmt . Vietnam sava zerine yazlan yanl haber
ler, Amerika'nn saldr politikasna kar gfriilen pro
testolarn demokrasi ve zgrle ihanet olarak demir
perdeden ynetilen gsteriler eklinde tanml anmas,
aznla kar srlen chad kztrd.
Sesini karmayan niversite, az laf yapan dev
let brokrasisi rencilerin toplumsal kurumlara olan
btn gvenlerini yitirmelerine yol amakla kalmad ,
rencilerde Springer'e iten el ektirme istei uyan
drd. Bu istek antidemokratik iktidarn merkezine in
dirilen bir darbeydi.
Partilerin sk dzen altma sokulmas, parlamen
tonun gcnn elinden alnmas ve kamuoyu nnde
- 1 80 -

aklama yapmaktan kanmas sonucu Springer tesisi

gazeteleri -ncelikle Bild Zeitung- sapk bir yozla
ma biiminde de olsa bir halkn sesi olma nitelii ka
zanmt. Springer tesisi, Sddeutsche Zeitung'un yapt
gibi ayrntl bir biimde verilen haberlerin ve
memurlar ilgilendirmediini ok iyi anlamt. nk
iiler ve memurlar zaten politik ve ekonomik alanda
karar verme srecinin dndaydlar. Tesis okuyucular
n zararsz bir biimde politik ynden harekete geirme
yoluna sapt: okuyucusunun kk dertleriyle ilgile
nir grnrken, antikapitalist adan ayrntl eletiriler
yapmaktan da geri durmad, bu eletiriler kapitalizmin
dourduu bir takm sonulan kaderin cilvesiymi gibi
gsteriyor ya da dorudan tanrya balyordu; sokakta
ki adamn gnlk hayat gazetelerde dokunakl bir bi
imde yansyordu; bu gazeteler sokaktaki adam her
arzusu yerine gelen mutlu bir kii olarak gstermek
teydi; Bu kii lafta kalan gvenliini sebatl ohuna
borluydu, ve bu yzden her trl eletiriyi kendi k
k namuslu yaamna ynelmi yabanc trden bir
tehdit olarak gryordu. Springer tesisi halkn sesi ol
mak ilevini yrtmekle iktidara, sanki iktidarn bir
denetim organym gibi hizmet ediyordu. Berlin'deki
gelimenin son evresi acnacak durumdaki bir parla
mentonun nasl Springer tesisinin klie szlerini papa
an gibi tekrarlamaktan baka i gremediini gster
di. l meclisinin 8 Haziranda 1 9 6 7 deki kt hretli
oturumun da olduu gibi.
rencilerin biimlenmi toplumun evrimine kar
protestosu nceleri, demokrasinin bat Almanya'da
- 181 -

gerek znden uzaklamasna kar demokrasinin ko

nutunu (postulat) geri getirme amac gden ahlaki bir
ayaklanmayd. Springer'e iten el ektirme slogan bu
ahlaki protestonun hangi noktada politik nitelik kaza
nabileceini gsterdi. Bu protesto Springer tesisleriyle
iktidar yetkilileri arasndaki su ortakllnn ortaya
karlmasn da kapsyordu. renciler tesisin okuyucu
larla olan ilikisini kapitalizmin tm toplumu ne
alan bir kla kurmak idealine bir nhazrlk olarak kav
ramlard.
renciler birden Springer tesisinin aznlk d
manl kampanyasna iilerin cret arttrm sava
n da sokmay baarabileceini farkettiler. Ancak bunun
gerekleebilesi iin iilerin rgtl dayanmasnn
bugnedek olduu gibi sendika brokratlar tarafndan
biliniz ekilde yrtlmesi gerekiyordu. iler kavga
larn, atmann her evresinde retim srecindeki yer
lerinin bilincine varacak biimde rgtleyebilmi olsa
lard, Springer'in ekipevirme denemesi tesisin ykl
masna yolaard.
Proleteryann intellejinsiya tarafndan yeniden
kefi nde bu snfn politik rolnn kahramanlatrl
mas olayndan uzak duruldu. Devrimci hareketin du
raksamasnn her zaman bir belirtisi ve kk burjuva
aydnlarnn bir buluu olan domatik bir proieterya
hayranl (klt) Berlin'de yaylamad. Bu kk bur
juva aydnlar kendi devrimci uygulama yetersizlikleri
ni tarihten alnma bir kahramanlk kalb yardmyla
ycelterek giderme zorundaydlar. Oysa iilerin bugn
-

1 B2 -

hkm sren ideoloji tarafndan etkilendii ok ak

seik ortadayd. yle ki kk burjuva aydnlar poli
tik bir . adm atmadan nce kapldklar aknl bir
ii hayranlyla geitiremezlerdi.
rencilerin kar bir basn yaratma amacyla e
itli i yerleri ve i kollar iin gazeteler karma tasa
rs, iilerin snf kavgasnda rencilerin politik a
lmasnn ynn belirliyordu. Bu gazeteler iiler iin
bir tketim malzemi olarak drlmemiti, tam ter
sine iilerle sosyalist rencilerin ortaklaa bir rn
olarak ele alnmt; iilerin i yerleriyle ilgili somut
haberleri, gen sosyalist bilim adamlarnn zmleyi
ci gr alarndan geirilerek ortak bir alma sonu
cu kavga-makaleleri biimine sokulacakt. Bu sayede
iiler aydnlanacaklar ve sendika ileri gelenlerinin ve
to ve dilekelerinden syrlm kendi z mallar olan
bir bildirime ve rgtlenme ebekesi kuracaklard. Bu
da, somut atmalarda onlar sz sahibi olmama du
rumlarnn devamn istemekten kurtaracak ve kendi
kurtulu sreleri iin savamalarn salyacakt.
renciler amacn ne iilerin Bild-Zeitungun yannda
bir de sol gazeteyle sandvilerini sarmalarn sala
mak, ne de iileri kandrp SPD yerine yeni bir parti
ye, hi deilse Berlin'de btnyle egemen kliklerin su
orta haline gelmi sendika brokrasilerinden ayrp
karlarn savunan baka bir kurulua sokmak olmad
n anlamlard. Ama ii ciddiye almak, snf kav
galarnda iilerin kendi kurtulularn kendil erinin el
de etmesi iin gleri seferber etmekti. ilerin politik
potansiyelerinin nceden baslm oy pusulalarn dol1 8 ,'3 -

durmakla tkenmesine ve buna bal olarak ilemeyen

parlamenter bir sisteme taklp kalmalarna artk bir son
vermek gerekiyordu.
i hareketi rencilere gre yzyl nceki k
noktasndan ise balamak zorundayd. imdiye kadar
yaptklar snf savalarnn baarszla uramasndan
edindikleri ac tecrbelerden yararlanarak gnmz ko
ullar altnda ekonomik sava politik sava biimine
dntrmesi gerekiyordu.
Sosyalist entelijensiya hereyden nce byk lafla
r bir yana brakmal, bizzat proletaryann yerine hare
ket etmeli ve iilerin kavga biimleriyle, bilincini ken
di uygulamalarna baml klmaldr.
Bakaldran renci hareketi uygulamalar yoluy
la, ii hareketlerinin tarihsel sre iinde zlmemi
sorular halinde ortada brakt sorunlara somut bir bi
imde yaknlma olana kazanmtr. Eletirici ren
ciler tarafndan atlmas gereken adm, kendi rgt bi
imlerini snf kavgasnda iilerin grevlerini yerine
getirecek ekle sokmalaryd ve ayn ey bugn iinde
szkonusudur.
Sosyalist uygulamann genel belirlenimi bakald
ran muhalefetin nndeki nesnel gl yanstr ve
egemen snflara kar giriilen bu bakaldrmayla sos
yalist snf kavgas arasndaki kurulabilecek bal ant
y aka gsterir. Bu gsterili saldr, niversite ve
okullarda eitim grme ayrcallar (irntiya2.lar) saye
sinde soyut bir toplumsal ve tarihsel btnsellik ( totali-

- 184 -

te) kavramna sahip bir genlik arasnda geni lde

benimsendi. Bu kavram niversitelerdeki devlet yne
timinin disiplin tedbirlerini aydnlanmann deer l
leri, hi deilse ideallerinin altnda deerlendire
biliyordu.
nsancl protestodan bakaldrmaya oradan da
marksizmin tarihsellemi kavram dilini kullanmaya dek
arada geen sre uzun deildi ve bu muhalefetin yeni
nitelikler kazanm olduu anlamna gelmezdi. Dilin
kktenlemesi (radikalisierung) hibir ekilde bugnk
emperyalizmin somut bir ekilde zmlenmi olduu
nu . ve nc dnyadaki anti emperyalist ayaklanmayla ileri kapitalist lke merkezlerindeki bakaldrma ni
telii tayan protestolar arasnda bir balant kurul
mu olduunu kantlamaz.
niversite ayaklanmasn toplumun baka alan ve
snflarna aktarmak olumsuz bir itir ve aslnda yayga
rac bir mantn da vurumudur. nk byle bir
dnceye kaplmak bakaldran muhalefetin yaps
zerinde fikir yrtmeyi engeller ve kktenleme hazr
lnn bir yana braklmasna yol aar. Dorudan doruya muhalefet tarafndan gerekletirilen eylemlerin
devletlerin iktidar mekanizmalarn teker teker kar
tedbirler almya ve tavr taknmaya zorlamas, emper
yalizmin halk ayklanmalarm bastrmas aleyhine ya
plan uluslararas protestolar ulusal elikileri ortadan
kaldrr, eklinde bir tez de, Almanya'nn zel durumu
hakknda edindiimiz bilgileri hi bir ayrm gzetme
den protesto hareketlerinin genel kanunlar erevesi

- 1 85 -

ne yerletirmeyi denemek olur. Bu tezden de, ancak

bakaldrc ve antiemperyalist eylemlere katlm olan
grup ve snflarn bu bakaldrmay kurum ve iyerle
rine gtrebilecekleri iddias kar. Sonu olarak bu
iddiaya varlm olmas doaldr. nk somut ve de
neysel bir zmlemeye bir kere daha girimek zahme
tine katlanlmamtr. Bu iddiaya gre bilinlenme ar
tk retim alanlarnda olumamakta, toplumdaki ayar
lamalara kar giriilen ayaklanmay btn insanlarn
psikolojik huzursuzluklar hazrlamaktadr. Yani ileri
kapitalizmin ve devletin bu sistemde oynad roln
ekonomik adan zmlenmesi aslnda btn insanla
rn psikolojik artlanma sonucu ayn fikirlere sahip ol
duklarn kantlamakta ve hi bir snfn ya da zmre
nin, kapitalist egemen yapya kar giriilecek sava
srdrmek gibi, bir alnyazs olamyaca sonucuna
varmaktadr. Bakaldran muhalefette iki grup vardr:
Bunlardan biri hayalci-devrimci bir grubtur. teki de
muhalefetin toplum iindeki alannn yaylmas
n
ekonomik krizi zmleyerek ii snfnn sosyal a
dan nemli tabakalarn bulma abas iindedir. Bu iki
grub arasndaki eliki, iki grub da zgl eylem biim
lerine vardklar zaman bsbtn belirgin hale geldi.
Fakat bu henz kesin bir dalma demek deildir, n
ki tek tek kulpler, birlikler ve tartmalara katlyor
lar ve belli bir dereceye kadar birbirlerine olan bal
lklarn yitirmiyorlar. yle ki belli bir durum stne
yanl tahmin yrtmekten doacak eylem biimleri n
lenebiliyor. renci muhalefetinin son baarlar kar
snda Bat Alman iktidar kartelinin gereklemesi iin
-

"!86 --

rpnd vakitsiz bir kanun d hareket de bylelik

le durdurulabiliyor. nki rgtlenme ve tutunma a
balarnn bugnki durumunda bir yasaklama olay b
yk apta bir gerilemeye yol aabilir.
Parlamento d muhalefetin gc halkn sesi ni
teliinde olmasnda ve tek tek zmreler arasnda dog
matik olmayan bir tartma biimi getirmesindedir. Bu
muhalefetin yabanc lkelerdeki sol tarikat grupla
rna stnl, disiplin kavramnda ifadesini bulmak
tadr. Bu kavram bir birlik halinde devlet mekanizma
snn bask tedbirlerine kar koymak eklinde tanmlan
maktadr. nc Dnya'da emperyalizme kar yap
lan halk savalar ile uluslararas bir dayanmaya git
me gereklilii zerine hibir fikir ayrl yoktur. Yal
nz bu fikri tek tek grublar deiik biimlerde dile ge
tirmektedir. Kurtulu hareketleri lehine savaa biran n
ce dorudan mdahele, rnein SDS'i bir sava bir
lii biimine sokard . Bu sava birlii Avrupa'daki
Amerikan askeri slerine kar etkili sabotaj eylemleri
ne geebilmek iin, yaps iinde bir Kar-CA ya da
Kar-Anayasa teminat meydana getirmek zorunda
kalacakt. Bunu daha ok eitli grler iin bir tar
tma dzeyi yaratan bir renci birlii beceremez. Ve
bu yzden bu ynde geliecek eylemler btn muhale
fetin zlmesine yolaabilir.
Ulusal ynetim mekanizmasyla atmay da ii
ne alan emperyalizme kar savan uluslararas bir ni
telik kazanmas ancak ileri kapitalist lke merkezlerin
de gl bir sosyal destek var ise gerekleebilir. Bu
-

1 8 7 --

Almanya iin yalnzca byk renci grublarnn ve

OutgTups (dzene kar grublar) ' parlamento d mu
hal efetde birlemeleri demek deil ayn zamanda rne
in durgun endstri dallarndaki ii zmrelerinin . de
savan amacn desteklemesi demektir.
Bugnk ekonomik durgunluk dneminde ar sa
nayi, uluslararas rekabetin basksyla, iflas ve teknolo
jik adan makinalarn eskimesinden doan riski elden
geldiince azaltmak iin, retim, pazarlama ve yatr
m kesin olarak planlamaya zorlanmaktadr. Hereyden
nce cretlerin nceden hesaplanp planlanmas gerek
mektedir. Toplumsal retimin genilemekte olan endst
ri dallarnn kar asndan devlet, arac makam ola
rak iveren ve ii sendikalar arasnJa sendikalar dev
l etin cret politikasna baml klmak iin almakta
dr. Bylece cretler retim kapasitesinin artmas ve
hisselerin ykselmesiyle orantl olarak garanti altna
alnm olur. Ancak buna karlk ii rgtleri de c
ret zamm v.s. istenmeyeceini ve hi bir ekilde gre
ve gidilmeyeceini garanti etmek zorundadr. Sendika
lar iileri sk dzene sokulmasn salayacak organ
lar olacaktr. ilerin tek tek iletmelerde ve ikollarn
daki savunma savalar bylece giderek yalnzca yne
timin ve devlet mekanizmasnn basks altna sokul
makla kalmayp, sendika brokrasisi basks altna da
girmee zorlanacaktr.
yerlerinde iten karma, cret kstlamas ve i
yerinin egemen yapsna kar srdrlecek sava ii
lerin arasndan kacak ve meslekdalarnn gereksin188 -

me ve tasarmlarn her an gznnde bulunduracak

aktif ii grublar yapmaldr. renciler yalnzca bilim
sel adan yardmc olabilirler, bu da ekonomik durumu
zmlemek ve ekonomik krizin nasl bir gelime ei
limi gsterdiini ortaya karmakla olur. yerlerinde
kar koyma halinde olan iiler gereklemesi bekle
nen bu eilimlere kendilerini hazrlarlar. renci mu
halefetinin eitli iyerleri arasnda bir koordinasyon ve
ibirlii kurmay baarmas iilerin harekete geiril
mesi alannda ok eyin elde edilmi olduunu gsterir.
Parlamentod ve bakaldrc muhalefetin 100 yl
nce ii hareketinin balad yerden ie girimek zo
runda olduunu savunan tezin anlam udur: Sanayile
menin ve otomasyonun bugnk durumunda insan ne
sosyalist bir partinin programna gvenip balanma
l, ne de parlamenter atmalardan bir ey kaca ha
yaline kaplmaldr; tam tersine ancak fabrika, niversi
te ve okullarda (v.b.) ynetime kar hepsi zgl grub
lar tarafndan yrtlen kavgalar, ileri kapitalist toplu
mun yerine btn reticilerinin-ister renci, ister ii
olsun - sosyal ve ekonomik kararlar alnrken sz sahi
bi olacaklar bir sosyalist toplumun gemesi gerektii
bilincine vardrr.
eviren : Tanju AKERSON

- 1 89 -