Inenjerska matematika ET

Ploni integrali
Sveuilini preddiplomski studij elektrotehnike
akad. god. 2012./2013.

N. rnjari-ic
Tehniki fakultet Sveuilita u Rijeci

Rijeka, 2012.

N. rnjari-ic | Inenjerska matematika ET - Ploni integrali

1/13

Ishodi uenja - predavanja

Na kraju ovog poglavlja moi ete:

povezati problem raunanja mase plohe s
definirati

ploni integral skalarnog polja

objasniti postupak
definirati

i opisati

plonim integralom skalarnog polja

naine zadavanja plohe

raunanja plonog integrala 1. vrste

orijentaciju glatke plohe

povezati problem raunanja protoka fluida kroz plohu s

plonim integralom vektorskog polja ,
objasniti postupak

raunanja plonog integrala 2. vrste

N. rnjari-ic | Inenjerska matematika ET - Ploni integrali

2/13

Ishodi uenja - vjebe

Na kraju pripadnih vjebi moi ete:

izraunati plone integrale skalarnih polja,
izraunati plone integrale vektorskih polja.

N. rnjari-ic | Inenjerska matematika ET - Ploni integrali

3/13

Raunanje mase plohe.

Neka je S glatka ploha u prostoru plone gustoe (x, y , z). Traimo
masu plohe.
Podijelimo plohu na n manjih dijelova i oznaimo ih s Si . Na svakom
dijelu odaberimo toku Ti , i = 1, 2, . . . , n. Masa dijela plohe Si
priblino je jednaka mi (Ti )P(Si ), gdje je P(Si ) povrina dijela
Si . Ukupna masa je priblino jednaka
m=

n
X

mi

n
X

i=1

(Ti )P(Si ).

i=1

Uzimajui sve finije podjele plohe na manje dijelove, oekujemo sve bolje
aproksimacije ukupne mase plohe. Graninu vrijednost integralne sume
m = lim

n
X

(Ti )P(Si ) =

i=1

nazivamo ploni integral skalarnog polja .

N. rnjari-ic | Inenjerska matematika ET - Ploni integrali

(x, y , z)dS

S
nastavak

4/13

Ploni integral skalarnog polja (1.vrste)

Openito, za zadano skalarno polje f (x, y , z) i jednostavno glatku plohu

S je ploni integral skalarnog polja (ploni integral prve vrste), u oznaci
x
fdS
(1)
S

Pn
jednak graninoj vrijednosti sume i=1 f (Ti )P(Si ) kada n .
Da bi vrijednost integrala (1) mogli izraunati, glatku plohu S moramo
"matematiki" opisati. Ploha se moe zadati
parametarski: ~r (u, v ) = (x(u, v ), y (u, v ), z(u, v )), (u, v ) Duv ,
eksplicitno: z = z(x, y ), (x, y ) D (ili y = y (x, z) ili x = x(y , z)),
implicitno: F (x, y , z) = 0.
slika
nastavak

N. rnjari-ic | Inenjerska matematika ET - Ploni integrali

5/13

Parametrizacija plohe

Slika: Parametrizacija plohe.

natrag

N. rnjari-ic | Inenjerska matematika ET - Ploni integrali

6/13

Raunanje plonog integrala 1. vrste (1/2)

Promatrajmo parametarski zadanu plohu.

(u,v )
(u,v )
Vektori ~ru = ~r u
i ~rv = ~r v
su tangencijalni na krivulje
~r (u, v = konst.) i ~r (u = konst., v ), pa su stoga tangencijalni na plohu.
Ako ~ru i ~rv nisu kolinearni, ~ru ~rv je vektor normale tangencijalne
ravnine. Za male promjene parametara du i dv , ploha se lokalno moe
aproksimirati tangencijalnom ravninom, pa je stoga povrina plohe dS
priblino jednaka povrini paralelograma sa stranicama ~ru du i ~rv dv , tj.

dS = |~ru ~rv |dudv .

nastavak
N. rnjari-ic | Inenjerska matematika ET - Ploni integrali

7/13

Raunanje plonog integrala 1. vrste (2/2)

Na opisani se nain mogu odrediti vektor normale i diferencijal povrine u
sluaju eksplicitno i implicitno zadane plohe,
qte se mogu zapisati kao:
eksplicitno: ~n = (zx , zy , 1) i dS =
implicitno: ~n = (Fx , Fy , Fz ) i dS =

zx2 + zy2 + 1dxdy ,

Fx2 +Fy2 +Fz2

dxdy ,
|Fz |

Koristei dobivene izraze slijedi da kod raunanja ploni integral

prevodimo u dvostruki odreeni integral, i to:
ako je ploha zadana eksplicitno s z = z(x, y )
q
x
x
fdS =
f (x, y , z(x, y )) zx2 + zy2 + 1dxdy ,
S

gdje je Sxy projekcija plohe na xy -ravninu.

ako je ploha zadana parametarski
x
x
fdS =
f (x(u, v ), y (u, v ), z(u, v ))|~ru ~rv |dudv ,
S

(2)

Sxy

(3)

Suv

gdje je Suv odgovarajue podruje u uv -ravnini.

N. rnjari-ic | Inenjerska matematika ET - Ploni integrali

ishodi

8/13

Orijentacija glatke plohe

Glatke plohe imaju svojstvo da u svakoj toki postoji plona normala
kojoj moemo pridruiti jednu od dvije mogue orijentacije.
Za glatku plohu kaemo da je dvostrana ili orijentabilna ako se plona
normala pri obilasku svake zatvorene krivulje koja lei na plohi vraa u
poetni poloaj, tj. ne mijenja orijentaciju. Ako postoji krivulja kod koje
se orijentacija plone normale mijenja u suprotnu, ploha je jednostrana ili
neorijentabilna (Mobiusova traka na slici)

U nastavku emo pretpostaviti da je ploha dvostrana. Izborom

orijentacije plone normale ploha postaje orijentirana.
Za zatvorene plohe se dogovorno uzima da je ploha pozitivno orijentirana
ako je vektor plone normale usmjeren prema van. Druga mogua
orijentacija zatvorene plohe se definira kao negativna. nastavak
N. rnjari-ic | Inenjerska matematika ET - Ploni integrali

9/13

Raunanje protoka fluida kroz plohu

Neka kroz orijentiranu plohu S protjee fluid ije je gibanje odreeno
vektorskim poljem brzina ~v . Zanima nas ukupan protok fluida kroz plohu
S u jedinici vremena.
Promatrajmo tok fluida kroz jedan djeli plohe ( slika ). Kroz mali dio
plohe Si proe u jedinici vremena koliina fluida iji je volumen jednak
priblino volumenu kvaziprizme na slici tj. Qi ~v (P) ~n0 (P) P(Si ),
gdje je ~n0 (P) jedinini vektor normale, a P(Si ) povrina dijela plohe
Si . Greka e biti to manja to je promatrani djeli plohe manji.
Ukupni protok kroz plohu je priblino jednak
X
~v (Pi ) ~n0 (Pi ) P(Si ).
Q
i

Oekujemo da emo za finije podjele dobiti bolje aproksimacije protoka.

Graninu vrijednost integralne sume
x
X
~v (Pi ) ~n0 (Pi ) P(Si ) =
~v ~ndS
Q = lim
n

nazivamo ploni integral vektorskog polja ~v .

N. rnjari-ic | Inenjerska matematika ET - Ploni integrali

S
nastavak

10/13

Protok fluida kroz plohu.

natrag

N. rnjari-ic | Inenjerska matematika ET - Ploni integrali

11/13

Ploni integral vektorskog polja (2. vrste)

Openito, za zadano vektorsko polje
~a(x, y , z) = (P(x, y , z), Q(x, y , z), R(x, y , z)) i glatku orijentiranu plohu
S je ploni integral vektorskog polja (ploni integral druge vrste), u oznaci
x
x
x
~a n~0 dS =
~ad ~S =
Pdydz + Qdxdz + Rdxdy .
(4)
S

jednak graninoj vrijednosti sume i ~a (Pi ) ~n0 (Pi ) P(Si ). Ovaj

integral jo nazivamo protok ili fluks vektorskog polja ~a kroz plohu S.
Za ploni integral vektorskog polja vrijedi da promjenom orijentacije
plohe mijenja predznak tj.
x
x
~ad ~S =
~ad ~S,
S

gdje smo s S oznaili plohu suprotne orijentacije u odnosu na plohu S.

nastavak

N. rnjari-ic | Inenjerska matematika ET - Ploni integrali

12/13

Raunanje plonog integrala 2. vrste

Da bi integral (4) mogli izraunati, potrebno je plohu S zapisati
eksplicitno, implicitno ili parametarski. Zatim se na prije opisani nain,
pazei na orijentaciju, odredi vektor normale ~n i pripadajua jedinina
normala ~n0 = (cos , cos , cos ). Integral se zatim moe izraunati
prevoenjem na ploni integral prve vrste, tj.
x
x
x
~ad ~S =
(~a n~0 )dS =
(P cos + Q cos + R cos )dS.
S

U sluaju kada je ploha zadana parametarski vektorskom funkcijom

~ru ~rv
~r (u, v ) po podruju Suv , vrijedit e ~n0 =
i dS = |~ru ~rv |dudv ,
|~ru ~rv |
pa je
x
x
~ad ~S =
~a (~ru ~rv )dudv .
S

Suv

ishodi

N. rnjari-ic | Inenjerska matematika ET - Ploni integrali

13/13