DEFINICIJA I PODJELA POMORSKE NAVIGACIJE

Navigacija je vjetina i nauka voenja broda najpovoljnijim putem od jednog

mjesta do drugog.

Pomorska navigacija, ovisno o tome gdje se izvodi, dijeli se na obalnu, oceansku i

polarnu.

S obzirom na nain odreivanja pozicije broda dijeli se na terestriku, elektronsku

i astronomsku navigaciju.
GEOGRAFSKE KOORDINATE

Zemlja je tijelo nepravilnog oblika, lagano spljotena na polovima a izboena na

ekvatoru. Takvom obliku Zemlje dat je naziv geoid. Razlika izmeu velike i male
poluose iznosi oko 22 km pa se za potrebe navigacije Zemlja smatra kuglom.

Velike krunice
Ekvator i meridijani

Male krunice paraleli

Zemlja se kao geoid ne moe izraziti matematikim formulama pa se za tana geodetska premjeravanja
smatra elipsoidom. Velika poluosa Zemlje iznosi 6378,4 km a mala poluosa 6356,9 km.

Geografska irina i duina

Geografska irina () nekog mjesta je luk meridijana izmeu ekvatora i paralele mjesta. Moe
imati vrednost od 0 do 90 N (North) ili S (South).
Geografska duina () je luk ekvatora izmeu Grinikog meridijana i meridijana mjesta. Moe
imati vrednost od 0 do 180 E (East) ili W (West).

Razlika geografske irine i doine

Razlika geografske irine () je luk meridijana izmeu paralela dva mjesta. Ona nam kazuje
koliko je jedno mjesto sjevernije ili junije od drugog, a moe se odrediti po formuli:
= (+/- 2) (+/- 1)

Razlika geografske duine () je krai luk ekvatora izmeu meridijana dva mjesta. Ona pokazuje
koliko je jedno mjesti istinije ili zapadnije od drugog, a moe se odrediti po formuli:
= (+/- 2) (+/-1)

Kada su poznate koordinate pozicije polaska, i vrijednosti relativnih koordinata, mogu se odrediti
koordinate pozicije dolaska koristei formule:
2 = (+/- 1) + (+/- )
2 = (+/- 1) + (+/- )

Do meunarodne konferencije u Washingtonu 1884.g. gotovo svaka drava imala je vlastiti poetni meridijan
koji je u veini sluajeva prolazio sreditem glavnog grada. Zbog toliko raznolikosti prihvaeno je na toj
konferenciji da se za poetni meridijan uzme onaj koji prolazi kroz astronomsku opservatoriju u Greenwichu
(poela sa radom 1676.g.).

Srednja geografska irina i razmak

Srednja geografska irina (s) je srednja aritmetika vrednost geografske irine polaska (1) i
dolaska (2). Odreuje se po formuli:

s =

( 1 ) + ( 2 )
2

s = ( 1) +

( )
2

Razmak je luk paralele izmeu meridijana dva mjesta izraen u nautikim miljama. Ako su mjesta
na raliitim geografskim irinama razmak se mjeri na paraleli koja odgovara srednjoj
geografskoj irini. Razmak je uvijek manji od razlike geografske duine. Pretvaranje razlike
geografske duine u razmak i obratno vri se pomou formula:
R = cos s

ili

= R sec s

Ako se uzme da radijus Zemlje kao kugle 6371 km onda e duina jedne minute luka meridijana
iznositi 1852,3 m ili zaokrueno 1852 m. Ta duina uzeta je kao jedinica u navigaciji a zove se
Nautika milja (M). Deseti dio milje zove se kabel i on iznosi 185,3 m, ali se u praksi uzima da
iznosi 200 m.

PRIMJERI ZA VJEBU
Odreivanje razlike geografske irine i duine

Kada je razlika geografske duine vea od 180 treba je odbiti od 360 i promijeniti joj predznak.

Odreivanje koordinata P2

Odreivanje srednje geografske irine

ORIJENTACIJA NA MORU

Ravnina koja stoji okomito na vertikalni pravac zove se horizont. U navigaciji razlikujemo sledee
vrste horizonta i to:

horizont oka
geometrijski horizont
morski horizont
radarski horizont
astronomski horizont

Horizont oka je zamiljena horizontalna ravnina koja prolazi kroz oko osmatraa a stoji okomito
na vertikalni ptavac. iru primjenu nalazi u astronomskoj navigaciji.
Kruna povrina mora koju osmatra vidi na otvorenom moru zove se morski horizont. On je vei
od geopetrijskog (teoretskog) horizonta zbog uticaja zemaljske refrakcije. U direktnoj je vezi sa
visinom osmatraa nad horizontom (Voka) a njegova se udaljenost moe odrediti po formuli:

d = 2,08

Voka

Radarski horizont je u prosjeku 6% vei od morskog a u direktnoj je vezi sa visinom antene nad
morem.
Astronomski horizont svoju primjenu nalazi u astronomskoj navigaciji.

PODJELA HORIZONTA

Podjela horizonta rua vjetrova (kompasna rua)

Horizont se dijeli na 32 dijela, svaki dio iznosi 11,25 i prestavlja 1 vjetar. Ovakva podjela datira
jo iz vremena jedrenjaka i danas ima simbolini znaaj. Danas je podjela horizonta izvrena na
stepene, a brojanje poinje od N (0) preko E (90), S (180) i W (270).
Glavne (kardinalne) take horizonta su N, E, S, i W taka horizonta, a interkardinalne NE, SE,
SW, i NW.
OSNOVNI SMJEROVI ZA ORIJENTACIJU

Kurs, pramani ugao i azimuth

Kurs je ugao izmeu uzdunice broda i sjevernog kraja meridijana (sjeverojunice). Mjeri se u
stepenima te moe imati vrednost od 0 do 360.

Azimut je ugao izmeu sjeverojunice i zamiljenog pramca koji ide iz oka posmatraa na neki
objekat. Mjeri se u stepenima i moe imati vrednost od 0 do 360.

Pramani ugao je ugao izmeu uzdunice broda i zamiljenog pravca koji ide od oka osmatraa
na neki objekat. Obino se mjeri od uzdunice broda preko desne strane te moe imati vrednost od
0 do 360, ili od uzdunice broda preko desne ili lijeve strane kojom prilikom vrednost moe biti
od 0 do 180.

Izmeu kursa, azimuta i pramanog ugla postoji meusobna veza, izraena putem formule ona
glasi:
W = K + ( L)
K = W ( L)
L=W-K

ZEMLJIN MAGNETIZAM

Magnetsko polje Zemlje

Zemlja, kao i svaki drugi magnet, ima svoje magnetske polove i neutralnu liniju koja se naziva
magnetski ekvator. Magnetski polovi se ne podudaraju s geografskim i za razliku od njih u manjoj
mjeri mijenjaju svoj poloaj. Njihov priblini poloaj 2005.g. na sjevernoj hemisferi bio je na
=80N, =72W, a na junoj hemisferi na = 64S, =138E.

Magnetske silnici koje idu od pola do pola predstavljaju zapravo magnetske meridijae. Juni
magnetski pol je sjevernog polariteta a sjeverni junog pa silnice idu od junog ka sjevernom
magnetskom polu.
Kako se geografski i magnetski polovi ne poklapaju tako se ne poklapaju ni geografski i magnetski
meridijani. Ugao koji oni zatvaraju zove se varijacija. Na plovnim podrujima varijacija moze
imati vrednost do 30. Vrednost varijacije data je na pomorskim kartama i to za godinu izdanja
karte pa je za kasniju upotrebu treba ispraviti za godinu plovidbe.

Prikaz varijacije
Slododno ovjeena magnetska igla postavit e se u smjeru magnetskih silnica i time pokazivati
smjer magnetskih polova, odnosno smjer pruanja magnetskog meridijana.
Na geomagnetskim kartama linije koje spajaju sva mjesta sa istom varijaciom zovu se izogone.

BRODSKI MAGNETIZAM

Pod uticajem Zemaljskog magnetizma brodsko eljezo je podvrgnuto magnetskoj indukciji. Jo za

vremena gradnje formira se brodsko magnetsko polje sa magnetskim polovima.

Formiranje polarnosti broda pri razliitim smjerovima gradnje

S obzirom na magnetska svojstva brodsko eljezo dijeli se na tvrdo, meko i polutvdo eljezo.
Tvrdo eljezo(elik) sporije poprima magnetizam ali ga zato stalno zadrava (mijenja se jedino u
sluaju dueg boravka broda u istom poloaju u odnosu na smjer magnetskih silnica).
Meko eljezo (lijevano,kovano) brzo postaje magnetino ali ga brzo i gubi (mijenja) promjenom
poloaja u odnosu na smjer Zemaljskog magnetskog polja.
Polutvrdo eljezo ima svojstva koja su izmeu tvrdog i mekog eljeza.

Brodsko magnetsko polje dodatno djeluje na smjer magnetske igle otklanjajui je za izvjestan
ugao u odnosu na magnerski meridijan. Meridijan koji pokazuje magnetska igla pod uticajem
brodskog magnetizma zove se kompasni meridijan, a ugao izmeu magnetskog i kompasnog
meridijana zove se devijaacija.

Kompenzacijom se donekle eliminie pretjerani uticaj brodskog magnetizma na magnetsku iglu

kompasa. Prethodno treba utvrditi vrijednost devijacije u kardinalnim i interkardinalnim
kursevima a zatim magnetima koji se nalaze u stalku kompasa, po posebnoj proceduri, izvriti
kompenzaciju, odnosno svesti vrijednosti devijacije na minimum. Po zavretku kompenzacije
izrauje se tablica devijacije koja se kasnije koristi za pretvaranje kurseva i azimuta. Tokom
plovidbe metodama terestrike i astronomske navigacije treba vriti kontrolu devijacije kompasa i
istu upisivati u knjigu devijacije radi dalje upotrebe. Treba imati na umu da se devijacija mijenja
promjenom kursa pa se na taj nain mijenja i smjermagnetskih silnica u odnosu na magnetsku
iglu.

TABLICA DEVIJACIJE

Brod -------------------------------------Kompas -----------------------------------Datum --------------------------------------

Izgled tablice devijacije

10

VRSTE KURSEVA I AZIMUTA

Magnetski kompas na brodu, a pod uticajem i Zemaljskog i brodskig magnetizma, pokazivat e

smjer kompasnog meridijana. Kako su na pomorskim kartama ucrtani Zemaljski ili pravi
meridijani to je radi ucrtavanja kurseva ili azimuta iste potrebno pretvoriti u prave.

Vrste kurseva i azimuta

Formule za pretvaranje kurseva i azimuta proizilaze iz njohovih meusobnih odnosa a glase:

Kp = Kk + ( ) + ( Var)
Kk = Kp - ( Var) ( )
= Km - Kk

Wp = Wk + ( ) + ( Var)
Wk = Wp - ( Var) ( )
= Wp - Wk ( Var)

Primjeri:

11

MAGNETSKI KOMPAS

Magnetski kompasi su vrlo jednostavna sredstva i vjekovima su bili jedini instrument za

pokazivanje pravca meridijana. Za njihovo koritenje na brodu bitno je bilo poznavanje varijacije
i devijacije.

Kako su brodovi danas opremljeni sa nemagnetskim kompasima zvanim iro kompas to se

magnetski kompas sve manje koristi kao glavni a sve vie kao kompas za kontrolu rada svih
ostalih kompasa na brodu te kao rezervna varijanta.

Postavlja se na mjestu (obino na krovu kormilarnice) na kojem je uticaj brodskog magnetskog

polja najmanji, te na mjestu odakle je mogue osmatrati itavi horizont. Na brodu su preteno bili
u upotrebi suhi magnetski kompas a u poslednje vrijeme magnetski kompas s tekuinom.

Stalak magnetskog komasa sa

kompasom na tekuinu

12

Kotao magnetskog kompasa s tekuinom

Tekuina u kotlu je mjeavina destilovane vode i alkohola kako se voda pri niskim temperaturama
nebi zaledila.

Kompas sa alhidadama za mjerenje

Smatra se da su Kinizi koristili kompas jo 3000 g.p.n.e. U zemljama Evrope u upotrebi je od oko 1300-tote godine
Sir William Thomson je krajem XIX v. izumio suvi magnetski kompas koji se u naelu odrao do danas. Kasnije je
poboljan punjenjem tekuine u kotlu.

Na manjim brzim brodovima, zbog naglog okreta i nagiba broda, magnetski kompas nije pouzdan pa se koriste kompasi
posebne izrade zvani indukcijski magnetski kompasi ili iromagnetski kompasi.

13

IRO KOMPAS

Jedan od ozbiljnijih nedostataka magnetskog kompasa bila je komplikovana izrada sistema

povezivanja sa ustalim ureajima za navigacija (radarom i drugim) prvenstveno zbog potrebe
prenosa kursa. Sve je to uslovljavalo razvoj drugih sredstava za pokazivanje pravca meridijana, a
koji nee biti ovisni o zemaljskom i brodskom magnetskom polju. Jedan od prvih takvih ureaja je
bio iro kompas, koji se pojavio s poetkom dvadesetog vijeka.

iroskop sa tri stepena slobode

iroskop je osnovni dio iro kompasa. Pored konstantnih prirodnih pojava, rotacija Zemlje i sile
tee, za konstrukciju iro kompasa vana su i dva svojstva iroskopa: iroskopska ustrajnost i
pravilna iroskopska precesija. Rezultat tih svojstava je da se os rotacije ira postavlja u ravninu
pravog meridijana.

Osi ira i smjer precesiranja (P) pri

djelovanju sile (T)

Ustrajnost je svojstvo iroskopa da os rotacije (glavna os) zadrava stalan smjer rotacije u
prostoru te da se odupre svakoj sili koja nastoji da promijeni pravac glavne osi.
Precesija je svojstvo iroskopa da mu glavna os rotacije, pri djelovanju neke vanjske sile, ne izbija
u pravcu djelovanja te sile ve po uglom od 90 u odnosu na smjer djelovanja sile.

14

iro kompas SPERRY ematski prikaz

iro kompas Sperry pojavio se prvi put 1911.g. Od tada do danas na tritu je mnogo njegovih
modela. Glavni djelovi jednog Sperry kompasa su: osjetljivi element,pratei element, azimut
ploa, balistiki sistem, pauk i stalak.

Osjetljivi element se moe smatrati srcem kompasa a ine ga iro, kuite ira i vertikalni prsten.
Rotor iroskopa rotira do priblino 8000 okr/min.

iro i kuite ira

Osjetljivi element

15

Pratei element nosi i prati u azimutu osjetljivi element iro kompasa a glavni su mu djelovi:
vertikalni prsten, tuljak s kliznim prstenovima, azimut-ploa i kompasna rua.

Pratei element

Balistiki sistem poznat je i pod imenom upravljaki sistem jer upravlja osjetljivim elementom i
usmjerava ga prema sjeveru.

Balistiki element

16

iro kompas tipa SPERRY SR 120

iro kompas tipa SPERRY MK 37

Nazivi iro kompasa nase imena njihovih izumitelja. Tako se izum iro kompasa Sperry vezuje za ime Elmer
Sperry iz SAD, iro kompasa Anschutz za ime njemakog izumitelja Hermana Anschutza, englez Brown je
patentirao svoj iro kompas itd.

17

iro kompas Anschtz proizveden je 1908.g. a do dananjih dana proizvedeno je vie tipova,
prvo kompas sa jednim zvrkom koji je bio jako osjetljiv na ljuljanje broda, zatim kompas
poboljani sa tri zvrka i konano vrlo uspjeli tip sa dva zvrka smjetena u lebdeoj kugli.
Svaki matini kompas ima sledee djelove: osjetljivi elemenat (lebdeu kuglu), pratei element
(viseu kuglu) i kotao s tekuinom koji je preko kardana elastino objeen u stalku kompasa.

ema matinog kompasa Anschtz

Unutar lebdee kugle, koja je hermetiki zatvorena, nalaze se dva ira sa osama razmaknutim za
90. Pri dnu kugle je ulje za podmazivanje lezaja zvrkova.

Vanjski izgled i presjek lebdee kugle

18

Pratei element ima takoe oblik kugle koja visi o est tzv paukovih nogu pa se zbog toga jo i
naziva visea kugla. Lebdea kugla pliva u posebnoj tekuini unutar visee kugle.

Meusobni odnos lebdee i visee kugle

iro kompas tipa Anschtz Standard VI

Pored iro kompasa tipa Sperry i Anschtz postoje i druge firme koje proizvide kompase koji rade
na istom principu, meu kojima su poznatiji iro kompas tipa Plath, Brown i dr.

iro kompas moe imati greku koja je poznata kao devijacija iro kompasa. Za razliku od
devijacije magnetskog kompasa, koja se mijenja promjenom kursa, devijacija iro kompasa je ista
za sve kurseve. Ona zapravo predstavlja razliku izmeu pravog kursa i kursa ira tj =Kp Kp

iro kompase periodino treba servisirati a naroito ako imaju greku. Kako su ono povezani sa
drugim ureajima za navigaciju (radar,autopilot,kursograf i dr) to se greka odraava i na
pravilan rad tih ureaja, to je dodatni razlog za servisiranje iro kompasa i otklanjanja greke.

19

NAVIGACIJSKE KARTE

Da bi mogao rjeavati navigacijske probleme, pomorcu je potrebna slika dijela Zemljine povrine
sa svim karakteristikama vanim za orijentaciju. Takvu mogunost pruaju nam pomorske
navigacione karte. One su do skoro bile iskljuivo papirne da bi se u poslednje vrijeme sve vie u
upotrebi nale elektronske karte.
PAPIRNE KARTE

Papirne karte izdaju ovlatene nacionalne hidrografske ustanove. Veina nacionalnih instituta
izdaju karte samo za vlastita podruja i blia mora. Najpoznatiji instituti su u Velikoj
Britaniji(British Admiralty) i SAD (Defense Mapping Agenczy, koji izdaju pomorske karte i
navigacijske publikacije itavog svijeta.
Karte koje se koriste na brodu mogu se podijeliti u tri osnovne grupe: navigacijske, pomone i
informativne.

Navigacijske karte opteg karaktera slue za neposrednu orjentaciju i sigurno voenje broda, za
ucrtavanje kurseva, pozicija, te za druge navigacijske radove. Dijele se na:
o Generalne prikazuju vee povrine oceana i mora s pripadnim djelovima obale.
o Kursne prikazuju djelove pojedinih mora a korisre se za voenje navigacije van ueg
obalnog podruja.
o Obalne detaljno prikazuju manje djelove obale te se koriste za neposredno izvoenje
navigacije pri plovidbi uz obalno podruje.
o Karte planovi prikazuju luke, sidrita, prolaze i sl.

Pomone karte su karte za specijalne namjene kao to su bijele karte, gnomonske, radarske i sl.

Informativne karte pruaju pomorcima korisne informacije za plovidbu kao to su pilotske, karte
morskih struja, zvjezdane i sl.
KARTOGRAFSKE PROJEKCIJE

Izbor kartografske projekcije zavisi od namjene karte. Za potrebe navigacije bitne su karte koje su
izraene u valjkastoj (cilindrinoj projekciji) i karte zenitne projekcije.

Valjkasta (cilindrina) prava projekcija

20

Kod cilindrine prokekcije se taka gledanja zamilja u sreditu Zemlje. S obzirom na poloaj
povrine opisanog valjka u odnosu na Zemlju projekcije mogu biti prave (valjak dodiruje ekvator),
poprene (valjak dodiruje meridijan) i kose (valjak dodiruje bilo koju drugu veliku krunicu). Za
potrebe navigacije dolazi u obzir prava valjkasta projekcija.
Problem ove projekcije je u nejednakom "rastezanju" meridijana i paralela. Meridijani su
meusobno paralelni pravci jednako razmaknuti (R=). Paralele su meusobno paralelni pravci
i za istu vrijednost nejednako razmaknute (razmak se poveava poveanjem irine).
Matematiki reeno paralele su razvuene za sec (R = sec) a meridijani za tg ( y/R= tg).
Zbog toga dolazi do deformacije likova a to znai da ni uglovi na karti nijesu vjerno prikazani pa
bi za navigaciju takva karta bila neupotrebljiva.

Iz valjkaste (cilindine) prave projekcije nastala je Merkatorova karta, koja je nala iroku
primjenu u navigaciji.Kartu je konstruisao jo 1569.g. holandski kartograf Gerhard Kramer zvan
Merkator. On je kartu cilindrine prijekcije prilagodio potrebama navigacije na nain da je i
paralele i meridijane "razvukao" za istu veliinu tj za sec.
Osnovne karakteristike mree Merkatorove karte su sledee:
o Ekvator i paralele meusobno su paralelni pravci,
o Rastojanje izmeu dvije paralele raste poveanjem geografske irine za sec,
o Meridijani su meusobno paraleni i podjednako razmaknuti za sec,
o Budui da se meridijani i paralele s poveanjem irine podjednako razvlae za sec to
karta vjerno prikazuje uglove to je ini navigacijski upotrebljivom,
o Povrine na karti nijesu vjerno prikazane ( kako se poveava irina tsko se poveavaju
povrine) ali su likovi na Zemlji i karti slini.

Merkatorova karta svijeta

21

S obzirom na poloaj take gledanja prema ravni projekcije razlikujemo vie vrta zenitnih
projekcija. Za potrebe navigacije najvanija je gnomonska (centralna) projekcija. Kod ove
projekcije taka gledanja je u sreditu Zemlje, a ravnina projekcije dodiruje Zemlju na ekvatoru,
polu ili na geografskoj irini od 30, pa prema tome imamo ekvatorsku, polarnu i horizontsku
gnomonsku kartu. Od ovih projekcija u pomorskoj navigaciji najvie je u upotrebi horizontska
projekcija.

Horizontska gnomonska karta Sjevernog Atlantika

Kod horizontske gnomonske projekcije meridijani su prikazani kao radijalni pravci s takom
sjecita u polu, dok je meridijan dodira take T okomit na ekvator. Paralele su prikazane kao
krive (elipse, hiperbole ili parabole) koje su sa izboenom stranom okrenute prema ekvatoru.
Karta ne slui za neposredno izvoenje navigacije ali je pogodna za izvoenje ortodromske
navigacije jer je ortodroma na njoj prikazana kao pravac.

Ortodroma i loksodroma na Merkatorovoj karti

Ortodroma i loksodroma na horizontskoj gnomonskoj karti

22

RAZMJER KARTE

Razmjer karte predstavlja broj koji pokazuje za koliko je povrina na karti umanjena u odnosu na
povrinu u prirodi. Umanjenje mora biti jednako u svim pravcima. Veliki razmjer podrazumijeva
malo smanjivanje duina. U tom razmjeru date su obalne karte, karte planovi i sl. Najmanji
razmjer imaju generakne karte.

SADRAJ POMORSKE PAPIRNATE KARTE I RAD NA ISTOJ

Svaka navigacijska karta se sastoji od hidrografskog i topografskog dijela, te sadri jo i sledee:

o
o
o
o
o

Naslov karte sa optim podacima,

Broj karte i razmjer,
Naziv ustanove koja kartu izdaje, datum publikacije
Prave magnetske rue sa upisanom vrijednou varijacije
Evidenciju za izvrenim korekturama

Standardni naslov pomorske karte

23

Pribor za rad na karti

Unoenje i mjerenje kursa

Unoenje geografske irine

24

Unoenje geografske duine

Mjerenje i unoenje udaljenosti

ISPRAVLJANJE POMORSKIH KARATA

Pomorsko karte odravaju se u aurnom stanju uz pomo Oglasa za pomorce (Notice to

Mariners). Ispravke se unose runo, putem naljepnica ili pomou folija. Jedino se ispravljene
navigacijske karte mogu koristiti u navigaciji. Godinu i broj korekcije treba unijeti u podnoju
karte predvienom za korekcije i isto unijeti u registar korekcija.

25

Sadraj oglasa za pomorce

ELEKTRONSKE NAVIGACIONE KARTE

Elektronske karte nastale su u specijalnom kartografskom programu koji umjesto na papiru,

kartu prezentira ra raunaru. Pored toga to sadri sve to i papirna karta, ove karte prikazuju i
podatke koji se odnose na kretanje svog i drugih brodova. Te podatke dobija od GPS-a, ARPA i
drugih pomagala.
Elektronske karte proizvode ustanove koje se bave izdavanjem pomorskih karata ili
specijalizovane firme ovlatene od strane nacionalnih hidrografskih ustanova.
Za primjenu ovih karata mora se imati:
o Adekvatni raunar
o Adekvatni raunski program koji moe prikazivati i raditi sa elektronskim kartama.
Program ima standardno ime ECDIS (Electronic Chard Disply and Information System).

Postoje dva tipa elektronskih karata:

o Rasterske, obino obiljeene skraenicom RNC (Raster Navigational Chart)
o Vektorske, skraeno ENC (Electronic Navigational Chart)

Rasterska elektronska karta je nastala skeniranjem ve postojee papirne karte i njenim

pretvaranjem u format elektronske slike koja se moe prikazati na ekranu raunara. Ovaj tip karte
je jednostavniji i jeftiniji za izradu. Neophodno je na brodu imati i adekvatnu papirnu kartu
podruja za koje koristimo rastersku kartu.

26

Rasterska elektronska karta

Na rasterskoj karti se moe nanijeti pozicija broda kao i kurs plovidbe. Kad brod napusti podruje
koje karta prikazuje mora se uitati nova.

Vektorska elektronska karta nastaju upotrebom specijalizovanih programa za kartografiju. Karta

je vieslojna, tako jedan sloj (nalik na providnu foliju) sadri konture kopna, drugi linije izobata,
trei dubine. Kada se na brodu koriste ove karte ne moraju se imati papirnate karte.

Vektorska elektronska karta

Raunar, koji slui za prikazivanje elektronskih karata, povezan je sa GPS-om i ARPA ureajem
pa se tako na elektronskim kartama moze prikazivati kretanje sopstvenog broda kao i kretanje
drugih brodova. Ova mogunost ini navigaciju bezbjednijom i jednostavnijom.

27

Praenje kretanja vlastitog broda

Izgled jednog od raunara

Ispravljanje elektronskih karata vri se putem podataka koji se dobijaju preko CD-a ili bilo kojeg
drugog naina skladitenja informacija. Unoenjem tih podataka u raunar dolazi do automatske
korekcije elektronskih karata. Korekcije mogu biti pojedinane a mogu biti u vidu kompletne
zamjene postojee elektronske karte. Korekcije se obino dostavljaju elektronskim putem.

28

PRIRUNICI ZA NAVIGACIJU

Pomorska karta ne moe pruiti navigatoru sve potrebne podatke za sigurnu plovidbu. Zbog toga
hidrografski instituti izdaju itav niz publikacija meu kojima spadaju:
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o

Pilotski prirunici(Pilot) za pojedine djelove svjetskog mora

Popis svjetionika (List of Lights)
Popis radio signala (List of Radio Signals)
Tablice udaljenosti (Distance Table)
Nautiki godinjak (Nautical Almanac)
Katalog plovidbenih ruta (Ocean Passages for the World)
Tablice morskih mijena (Tide Tables)
Nautike tablice (Nautical Table)
Pilotske karte (Pilot Charts)
Katalog pomorskih karata (Charts Catalog)
Obavjesti za pomorce (Notice to Mariners)

OZNAAVANJE PLOVNIH PUTEVA

Oznaavanje plovnih puteva ima za cilj da povea sigurnost plovidbe kroz bolju orijentaciju
pomoraca, mogunost odreivanja sigurne pozicije u svim prilikama, kao i sigurnog kursa u
odnosu na postojee opasnosti.U sredstva za oznaavanje plovnih puteva spadaju:
o
o
o

Optike oznake i ureaji

Zvuna sredstva
Elektronska sredstva

Pomorska svijetla su prvenstveno none navigacijske oznake koji imaju vlastiti izvor svjetlosti.
Mogu biti postavljeni na kopnu, na usamljenim vanim takama, plutaama i na brodovima
svjetionicima. Pojedini svjetionici te brodovi svjetionici imaju stalno prisutne osobe koje se brinu
o pravilnom radu svjetionika.

Obalni svjetionik

29

Brod- svjetionik i platforma-svjetionik

Da bi se meusobno razlikovali svjetionici imaju razliite karakteristike, kao to su boja, karakter,

period, vidljivost i sektor vidljivosti.
o
o
o
o

Od boja koriste se: bijela, zelena, crvena, naranasta i plava. Najveu vidljivost ima
bijela, zatim crvena pa zelena boja.
Karakter svijetla oznaava nain svijetljenja: stalno, na pojedinane bljeskove, bljeskove
u grupi, stalno na sjajeve, svijetlo s promjenom boje i sl.
Period oznaava vremenski interval koji protekne od poetka jedne serije do poetka
idue serije svjetlosnih signala.
Kod vidljivosti treba razlikovati optiku od geografske. Optika predstavlja najveu
udaljenost vidljivosti a u zavisnosti od jaine svjetlosnog izvora. Geografska vidljivost je
najvea udaljenost na kojoj se moe opaziti pomorsko svijetlo a zavisi od visine
svjetlosnog izvora i od visine osmatraa u odnosu na horizont. Vidljivost svjetionika
oznaena na pomorskim kartama i u popisu svjetionika data je za visinu oka od 5 met.
Sektori vidljivosti oznaavaju opasan ili siguran sektor za plovidbu.

Karakter pomorskog svijetla

30

Optika i geografska vidljivost

Svjetionik sa sektorima

31

Optike oznake mogu biti raznog oblika (valjak, kugla, unj, motka i sl.) i od raznog materijala
(zidane, eljezne i sl). Oznakama tzv. lateralnog sistema oznaavaju se lijeva i desna strana
plovnog puta (kanala) kao i njegova sredina a oznakama tzv. kardinalnog sistema oznaava se
siguran prolaz u odnosu na neku opasnost za plovidbu.
Zbog jedinstvenog sistema oznaavanja plovnih puteva , Meunarodno udruenje uprava
pomorskih signalizacija - IALA (International Association of Lighthouse Authorities, osnovano
1957.g.), na konferenciji u novembru 1980.g. donosi odluku o primjeni dva sistema pomorskih
oznaka: Sistem A (crveno na lijevoj strani) i Sistem B (crveno na desnu stranu).
Sistem A primjenjuje se u Evropi, Africi, Indiji, Australiji i veim djelovima Azije, dok se sistem B
primjenjuje u Sjevernoj i Junoj Americi i manjim djelovima Azije.

Sistem A lateralne oznake za oznaavanje lijeve i desne strane

Kardinalne oznake

32

Pored opisanih postoje i oznake za oznaavanje usamljenih opasnosti (Isolated Danger Marks).
One obino obiljeavaju pliine koje mogu biti dosta daleko od obale kao i ostrvce (Isle) koje je
uskim kanalom odvojeno od obale. Oznake ovog tipa ne pripadaju oznakama lateralnog i
kardinalnog sistema oznaavanja.

Oznaka usamljene opasnosti

Oznake sigurnih voda su takoe oznake van sistema a koriste se obino za oznaavanje sredine
kanala. Sredine plovnog puta ili sigurnog prilaza luci.

Oznaka sigurnih voda

Specijalne oznake obino slue za oznaavanje plutaa koje nose ureaje za prikupljanje
meteorolokih i oceanografskih podataka, za obiljeavanje separacionih zona razdvajanja, zona u
kojima se izvode vojne vjebe i sl.

Specijalne oznake

33

Za oznaavanje pojedinih detalja na pomorskim kartama koriste se razni znaci i skraenice.

Njihovo znaenje se moe pronai u publikaciji zvanoj Znaci i skraenice (Chart's Abreviation).

Dio oznaka i skraenica na pomorskim kartama koje se

koriste za oznaavanje lukih detalja

34

ODREIVANJE POZICIJE BRODA U TERESTRIKOJ

NAVIGACIJI

U plovidbi na vidiku obale pozicija broda se uvjek moe odrediti neposrednim mjerenjem
terestrikih objekata. Mjerenjem azimuta od jednog objekta doboja se linija na kojoj se nalazi
pozicija broda poznata pod nazivom linija pozicija. Mjerenjem dva ili vie azimuta terestrikih
objekata i njihovim ucrtavanjem na pomorsku kartu dobit e mo poziciju broda koja je poznata
pod nazivom opaena pozicija. Ona se nalazi u presjeku ucrtanih azimuta (linija pozicija).
Za opaenu poziciju se kaze da je tana pozicija jer je dobijena na temelju osmatranja terestrikih
objekata. Najee su to izmjereni azimuti, dvije ili vie udaljenosti, kombinacija azimuta i
udaljenosti. Pozicija se moe odrediti i na druge naine, koji su vie teoretske nego praktine
prirode, s obzirom na mogunosti koje danas prua prisustvo elektronskih ureaja za tano
odreivanje pozicije broda.

Pozicija sa dva azimuta

35

Pozicija pomou dvije udaljenosti

Pozicija na osnovi pokrivenog smjera

i udaljenosti

36

Pozicija pomou azimuta i udaljenosti

Pozicija s azimutom i dubinom

37

Pozicija sa tri azimuta

Pozicija sa tri udaljenosti

Pozicija koja se dobije na bazi poznate brzine i proteklog vremena zove se zbrojena pozicija.
Kako je ona u direktnoj vezi sa tanou kursa i prevaljenog puta to se o njoj moe rei da je
priblino tana pozicija, te je treba izbjegavati kada god postoje mogunosti odreivanja opaene
pozicije.

Povrina poloaja zbrojene pozicije u funkciji

greke kursa i brzine
o

Praksa je pokazala da radijus krunice poloaja zbrojene pozicije pri povoljnim

vremenskim uslovima iznosi oko 5% prevaljenog puta, dok pri nepovoljnim uslovima
iznosi i do 10% .

38

PLOVIDBA PRI ZANOENJU

Zanoenje broda je njegovo kretanje rezultirajuim kursem i brzinom zbog djelovanja morske
struje ili vjetra.

Zanoenje zbog morske struje

Zanos (Za) je ugao izmeu puta kroz vodu (Dv) i puta, kojega zbog uticaja struje ili vjetra, brod
ostvaruje u odnosu na morsko dno (Dpd), odnosno izmeu kursa pravog (Kp) i kursa preko dna
(Kpd).

Uticaj morske struje na kurs i brzinu broda

Brzina broda u odnosu na morsko dno (bpd) moe biti vea ili manja od brzine koju brod
ostvaruje svojim pogonom (bv) to zavisi od smjera i brzine struje (vjetra) u odnosu na kurs
kretanja broda.

39

Ako tokom plovidbe elimo odravati Kpd, koji vodi izmeu P1 i P2 , moramo uzeti u obzir i ugao
zanosa broda zbog uticaja struje ili vjetra. Formule za pretvaranje Kp odnosno Kk u Kpd i
obratno proizilaze iz gornje slike i glase:
Kpd = Kp + ( Za)
Kpd = Kk + ( ) + ( Var ) + ( Za)
o

Kp = Kpd ( Za)
Kp = Kpd - ( Za ) - ( Var ) + ( )

Zanos ima predznak + kada su struja ili vjetar sa lijeve strane a kada djeluju sa desne
strane u odnosu na kurs broda.

Primjer:
Kpd = 11, vjetar iz smjera NE jaine 5 Bs, pretpostavlja se zanoenje 4, Var = 0,5W, = - 0,1
Odrediti kojim Kk treba ploviti da bi brod slijedio Kpd = 11

Primjer:
Kk = 95, struja iz smjera N uzrokuje zanoenje 3, Var = 0,5E, = + 2,6
Kojim kursem preko dna brod plovi.

40