KULIAH 6

Perkembangan
Kognitif
1

Konsep Kognitif
Perkataan kognitif berasal daripada
perkataan Latin cognitio yang
bermaksudto know iaitu mengetahui
atau memahami Konsep Kognitif

Definisi Perkembangan Kognitif

Proses kematangan pemikiran melalui
beberapa tahap perkembangan hasil
interaksi dengan persekitaran

Aspek Perkembangan Kognitif

Pemikiran
Persepsi
Penyelesaian Masalah
Pembentukan Konsep

TEORI
PERKEMBANGAN
KOGNITIF

Jean Piaget (18961980)

5

JEAN

PIAGET

Berasal dari Switzerland

Seorang ahli psikologi yang terkenal di
dalam bidang pendidikan
Perkembangan kognitif kanak-kanak
adalah berbeza dan berubah melalui
empat peringkat mengikuti perubahan
umur mereka
Piaget membahagikan empat peringkat ini
sebagai deria motor, pra-operasi, operasi
konkrit dan operasi formal

Pendapat PIAGET
Perkembangan intelektual kanak-kanak
tidak hanya bergantung kpd pengajaran
orang dewasa secara langsung tetapi juga
bergantung kepada interaksi antara faktor
baka dan faktor persekitaran.
Kanak-kanak lahir dengan kebolehan
mental semula jadi untuk belajar

TEORI PERKEMBANGAN
KOGNITIF PIAGET
Piaget menekankan pengubahsuaian diri dalam
alam sekitar sebagai faktor yang penting untuk
perkembangan kognitif individu.
Dalam proses tersebut, pembelajaran individu
sebenarnya telah berlaku apabila memperolehi
pengalaman daripada proses interaksinya dengan
orang lain, perkara atau benda yang terdapat di
dalam alam sekitar.

TEORI PEMBELAJARAN
KOGNITIF PIAGET (1970)
Di dalam teori ini, terkandung pandangan
Piaget yang asas iaitu :
Skema
Adaptasi
Asimilasi
Akomodasi
Equilibrium
9

SKEMA
Skema merupakan model tingkah laku asas
individu yang ditonjolkan semasa proses
pengubahsuaian diri dalam alam sekitar.
Ia dirujuk sebagai kebolehan atau pengalaman
individu
yang
dipelajari
dan
diperolehi
berdasarkan syarat-syarat yang diwarisi.
Oleh itu, skema yang ditonjolkan, misalnya aksi,
bahasa, pemikiran, pandangan ataupun idea
yang boleh mewakili ciri tingkah laku disebut

sebagai skema individu itu.

10

SKEMA Sambungan
Skema individu merupakan tingkahlaku
yang
sering
berubah
mengikut
pembelajaran.
Di dalam peringkat perkembangan kanakkanak, skema tingkah laku mereka
berubah dari semasa ke semasa
biasanya daripada kasar kepada halus,
dan daripada mudah kepada kompleks.
11

SKEMA Sambungan
Contonya: bentuk aksi kanak-kanak, seperti
berusaha
memegang
sesuatu
menggunakan tangan merupakan skema
pegangannya.
Mulanya aksi memegang mereka kelihatan
kurang cekap, tetapi tekniknya beransuransur maju apabila perubahan koordinasi
otot-otot bertambah cekap serta semakin
banyak pengalaman yang diperolehi
daripada pembelajaran.
12

ADAPTASI
Proses perubahan atau penukaran skema
lama kepada skema baru
Melibatkan proses asimilasi dan
akomodasi

13

ASIMILASI
Proses
adaptasi
yang
melibatkan
penyesuaian pengalaman baru ke dalam
skema yang sedia ada

14

ASIMILASI sambungan
Contohnya: Apabila individu di dalam alam
sekitar menghadapi mana-mana situasi,
misalnya situasi pembelajaran, dia
biasanya akan menggunakan
pengalaman, pandangan, sikap dan
bentuk gerak balas yang sedia ada untuk
mengadaptasi, mengurus dan memberi
tafsirannya.
15

AKOMODASI
Proses adaptasi - pengubahsuaian skema
yang sedia ada ataupun pembentukan
skema yang baru bagi menyesuaikan
pengalaman baru
Proses asimilasi dan akomodasi saling
bertindak dan mendorong pembentukan
skema yang kompleks dan berperingkat
tinggi.
16

1.

Asimilasi ( mengubahsuai skema sedia ada)

Contoh : Seorang kanak-kanak akan
mengatakan seekor kerbau adalah
sama dengan seekor lembu kerana
berkaki empat dan bentuk yang hampir
sama.

2.

Akomodasi ( menukar skema lama untuk

disesuaikan dgn pengalaman baru)
Contoh : Membetulkan kenyataan bukan semua
haiwan yang besar dan berkaki empat
adalah kerbau.
17

Bagaimana Membantu Pelajar ?

Dedahkan kanak-kanak kepada persekitaran.
Contoh : Bawa murid melawat taman
sains untuk mengajar jenis tumbuhtumbuhan
Galakkan murid bertanya dan berdialog dengan guru
dan rakan.
Contoh : Arahkan murid berbincang mengenai
satu gambar tunggal yang diberi.
18

Equilibrium/Keseimbangan
Proses asimilasi dan akomodasi sentiasa
membawa kepada pembentukan skema yang
kompleks dan berperingkat tinggi.
Proses
yang
diguna
untuk
mencapai
keseimbangan
Keseimbangan berlaku apabila skema baru
berjaya dibentuk dan digunakan
Sebaliknya, keadaan ketidakseimbangan akan
berlaku apabila skema baru tidak dapat
memberi penyesuaian yang baik.
19

TEORI PERKEMBANGAN
KOGNITIF
1.

Peringkat Deria Motor ( 0- 2 tahun )

2.

Peringkat Pra-Operasi (2-7 tahun)

3. Peringkat Operasi Konkrit ( 7-12

tahun)
4. Peringkat Operasi Formal ( selepas
12 tahun )
20

Peringkat Deria Motor

( 0- 2 tahun )
Kanak-kanak mula menggunakan deria
motor(seperti memegang dan menghisap)
untuk memahami dan berinteraksi dengan
persekitarannya.
2 bulan - boleh membezakan objek-objek di
dalam persekitarannya
4 hingga 8 bulan - mempunyai daya koordinasi
di antara penglihatan dan sentuhan
1 tahun - mula menyedari objek-objek lain di21
dalam persekitarannya

1. Peringkat Deria Motor

Kanak-kanak menggunakan psikomotor untuk memahami
dan berinteraksi.
Contoh : Bayi akan tersenyum apabila namanya
dipanggil oleh ibunya.
Cuba menggunakan pelbagai struktur kognitif untuk
menyelesaikan masalah.
Contoh : Jika A memecahkan 5 biji cawan dan C
memecahkan 3 biji cawan, maka A seharusnya
menerima hukuman yang lebih berat.
Mengaitkan objek dengan perkataan asas
Contoh : Mengeluarkan bunyi ma ma kepada ibunya.

22

 1 hingga 2 tahun - cuba menggunakan

pelbagai skemata untuk menyelesaikan
masalah.
2 tahun - mula boleh belajar bahasa dan
lambang yang mudah
0 2 tahun, kanak-kanak cuba belajar
mengkoordinasi di antara deria motor
dengan gerakannya serta cuba
mengaitkan perkataan-perkataan dengan
objek-objek yang dapat dilihat dalam
persekitarannya.
23

Peringkat Pra-Operasi
(2-7 tahun)
Kanak-kanak boleh menggunakan bahasa
serta simbol untuk menggambarkan sesuatu
konsep.
4 tahun - boleh bertutur dengan fasih dan
melalui bahasa yang dikuasainya maka
perkembangan kognitifnya kian menjadi pesat.
Pemikiran kanak-kanak dalam peringkat ini
adalah egosentrik (anggap diri sama dengan
24
orang lain).

 Menganggap pengalaman dan pandangan

orang lain adalah serupa dengannya.
Tidak dapat menerima pandangan orang
lain.
Percaya semua objek mempunyai jiwa tidak boleh membezakan antara
angan/fantasi dengan realiti

25

 Hanya boleh memikir secara transduktif contoh khusus kepada contoh khusus
sahaja.
Tidak boleh memikir secara deduktif
(daripada umum kepada contoh khusus)
dan secara induktif ( daripada contoh
khusus kepada umum).
Pemusatan perhatian hanya kepada aspekaspek tertentu sahaja.

26

 Contohnya:
apabila kanak-kanak ditanya baris yang
manakah yang mengandungilebih banyak
bola, dia akan menjawab baris A (rajah di
bawah).
A
B

Ini kerana perhatian ditumpukan pada panjang

atau pendeknya baris dan bukannya kepada
bilangan objek yang ada dalam setiap baris.
27

 Kanak-kanak belum memperoleh konsep pengekalan .

Sifat pengekalan merujuk kepada bilangan atau jumlah
sesuatu elemen tetap walaupun susunan atau
penglihatannya telah diubah (dengan syarat bahan asal
itu tidak ditambah atau dikurangkan).
Contohnya:
Apabila dua gelas yang diisi air (isipadu yang sama)
dituangkan ke dalam dua bekas yang berlainan;
bekas yang tinggi dan sempit.
bekas yang lebar dan pendek.
Apabila disoal bekas manakah yang mengandungi lebih
banyak air, kanak-kanak pada peringkat ini akan
mengatakan bekas yang tinggi dan sempit itu.
28

Peringkat Operasi Konkrit

( 7-12 tahun)
Egosentrik kanak-kanak mula luput secara
beransur-ansur dari umur 7 tahun hingga
12 tahun diikuti dengan luputnya
pemusatan perhatian terhadap satu-satu.
Mula menguasai proses kebalikan
(contoh : 1 + 2 = 3 dan 3 2 = 1) dan
akhirnya mengamati proses songsangan.

29

 Mula memperoleh konsep transformasi

Contoh :
Apabila sebatang kayu yang berkeadaan tegak
diletakkan mendatar secara beransur-ansur,
kanak-kanak dapat membayangkan
transformasi yang berlaku antara kedua-dua
situasi itu.
Z

Transformasi

X
30

 Sudah boleh mempelajari lebih daripada

satu perkara pada satu masa.
Sudah boleh memikir secara induktif atau
deduktif serta dapat menguasai konsep
masa dan kelajuan.
Pemusatan perhatian mula berkurangan.
Kanak-kanak tidak lagi menumpukan
perhatian pada hanya satu-satu ciri objek,
tetapi dia akan mempertimbangkan semua
ciri sesuatu situasi atau objek ketika
menyelesaikan masalah secara logik.
Bagaimanapun, masih tidak mempunyai
kebolehan untuk berfikir secara abstrak.

31

 Oleh itu, mereka tidak dapat menyelesaikan

masalah yang kompleks seperti :
A lebih panjang daripada B :
B lebih pendek daripada C;
yang manakah adalah paling pendek?
Kebanyakan aktiviti pembelajaran yang
bererti masih bergantung kepada objekobjek konkrit dan pengalaman secara
langsung.

32

Peringkat Operasi Formal

( selepas 12 tahun )
Bermula dari umur 12 tahun dan biasanya
mencapai kemuncak di penghujung umur 16
tahun.
Boleh memikir secara abstrak dan boleh
menyelesaikan masalah yang lebih kompleks.
Boleh memikir secara deduktif atau induktif,
dan menggunakannya untuk membuktikan
teorem atau hukum matematik serta
membuat rumusan atau generalisasi daripada
33
aktiviti-aktiviti matematik

 Boleh menggunakan simbol-simbol

matematik untuk menggambarkan konsep
yang abstrak, mengaitkan satu konsep
dengan konsep yang lain serta
menggunakan logik untuk menyelesaikan
masalah matematik.
Membolehkan remaja menyelesaikan
masalah operasi songsang dan masalahmasalah yang abstrak, tanpa memerlukan
wujudnya andaian konkrit.
34

Implikasi :
Teori Perkembangan
Kognitif Jean Piaget Dalam
Pengajaran dan
Pembelajaran
35

 Menggalakkan pelajar menggunakan

organ -organ deria bagi mengesan
penglihatan, bunyi, bau dan sentuhan
supaya mendapat maksud tentang sesuatu
dan memperolehi pengalaman baru.
Pembelajaran menitik beratkan
penggunaan bahan maujud.
Pembelajaran pengamatan menghasilkan
pembentukan konsep, iaitu idea spesifik
mengenai seseuatu atau sekelompok
perkara atau pengalaman.
36

 Perolehan berbagai2 konsep digunakan untuk

memahami seseuatu pengalaman yang baru
ataupun untuk menyelesaikan sesuatu masalah
yang baru.
Guru dapat menyediakan isi pelajaran dan
aktiviti yang seimbang dengan setiap peringkat
perkembangan kanak-kanak.
Guru perlu memastikan P&P yang dirancang
sejajar dengan peringkat perkembangan kognitif
kanak-kanak agar hasil pembelajaran yang
maksimum dapat diperoleh.
37

38

Teori Perkembangan Kognitif

Vygotsky

39

Teori perkembangan kognitif

Vygotsky:
Idea utama:

1896 - 1934

Kanak-kanak dapat mengembangkan

kognitif melalui komunikasi/ interaksi
Pembelajaran yang tiada interaksi,
tidak mengembangkan intelek
Persekitaran termasuk guru & bahan.

40

Vygotsky
PERKEMBANGAN KOGNITIF
SEBAGAI TRANSFORMASI
AKTIVITI SOSIAL KEPADA
PROSES DALAMAN
HUBUNGAN SOSIOBUDAYA
MEMBENTUK PERKEMBANGAN
KOGNITIF (INTERAKSI SOSIAL)

Sosio-Budaya
Alat Budaya
Bimbingan
orang dewasa
Scaffolding
Zone of Proximal
Development
Private speech
41

CIRI-CIRI PENTING TEORI

Tahap pembelajaran atau kematangan mental seorang
kanak boleh ditingkatkan melalui Scaffolding iaitu
pertolongan atau bimbingan yang diberi oleh orang yang
lebih berpengalaman untuk meningkatkan tahap
pembelajaran atu pemikiran pelajar.
Vygotsky percaya bahawa semua orang mempunyai
Zone of Proximal Development (ZPD) iaitu potensi
kognitif pada tahap yang lebih tinggi. Potensi ini hanya
mampu dicapai melalui proses scaffolding.

42

CIRI-CIRI PENTING TEORI

Bahasa merupakan alat untuk berfikir dan alat
yang digunakan oleh orang dewasa untuk
memindahkan pengetahuan kepada kanakkanak
Alat-alat yang dipergunakan dalam sesuatu
budaya atau cultural tools seperti bahasa,
media, televisyen dan komputer juga sangat
penting untuk meningkatkan komunikasi ,
pembelajaran dan pemprosesan pemikiran ke
tahap lebih tinggi.
43

Konsep Zon Perkembangan

Proksima (ZPD)
Menurut beliau, faktor-faktor yang berpengaruh dalam
pembentukan bagaimana seseorang individu berfikir
adalah berdasarkan sejarah masyarakatnya dan
pengalamannya dalam masyarakat itu.
Sebenarnya terdapat dua tahap perkembangan kognitif.
Yang pertama adalah tahap yang dicapai oleh seseorang
apabila dia berfungsi secara bersendirian yang dikenali
sebagai tahap perkembangan sebenar (actual
development) dan tahap kedua ialah paras yang lebih
tinggi yang seseorang itu berpotensi mencapainya
(potential development) apabila mendapat bimbingan
daripada pihak yang lebih berkebolehan. Jarak di antara
kedua tahap ini dikenali sebagai zon of proximal
development.
44

Tahap Perkembangan Potensi

Penyelesaian masalah
dengan bimbingan
daripada orang yang
berkebolehan

ZPD
Tahap Perkembangan Sebenar
Penyelesaian masalah
secara bersendirian

45

 ZPD menjelaskan bahawa setiap individu boleh

belajar dan perlu dibantu oleh orang dewasa
untuk meningkat daripada kebolehan
maksimum yang boleh dicapainya secara
individu.
Kanak-kanak akan mencapai tahap pencapaian
terendah mengikut kebolehannya tanpa dibantu
oleh orang lain,
Sebaliknya tahap pencapaian yang lebih tinggi
tidak boleh dicapai, walaupun dibantu oleh
orang lain jika telah mencapai kepada zon
perkembangan proksima atau tertinggi.
46

Aplikasi Teori Vygotsky:

Guru perlu sediakan persekitaran yang
merangsang kanak-kanak berinteraksi.
Susun atur bilik darjah, perabot mesti
merangsang interaksi
Guru perlu peka dengan perkembangan
kanak-kanak.
47

 Kanak-kanak menggunakan bahasa untuk

memahami dan melahirkan perasaan.
Kanak-kanak dilayan seperti orang
dewasa.
Perkembangan kognitif kanak-kanak
menggalakkan perkembangan yang lain
seperti kemahiran berfikir dan idea.

48

Kesimpulan Vygotsky:
Kanak-kanak yang lahir dari interaksi yang
optimum melahirkan kognitif tinggi.
Kanak-kanak belajar mengikut tahap tertentu
tetapi perlu dibantu oleh orang dewasa.
Kanak-kanak boleh belajar sendiri tetapi
rangsangan perlu disediakan.
Bantuan guru dan orang dewasa
membolehkan kanak-kanak belajar melebihi
tahap kemampuannya.
49

Pengisian
Pelbagai bahan asas.
Alatan sains
Carta
Alatan matematik

50

Pusat Kognitif

51

Pusat Kognitif

52

Pusat Kognitif

53

Pusat Kognitif

54

Persekitaran
Kognitif

55

AKTIVITI PERKEMBANGAN
KOGNITIF

56

SAINS
Kenapa air
batu cair?

ta C
m ub
ba a
h
ai
r

Kenapa tidak
tenggelam?

Proses Sains membolehkan kanak-kanak:

Memenuhi naluri ingin tahu.
Mendapat peluang untuk mencuba sesuatu
Menerima kepuasan dalam mendapatkan sesuatu
jawapan/fakta

ih
eb
l
na u?
a
M laj

biru campur
kuning jadi hijau

Tengok..
Buih ada warna
57

KOGNITIF: Membina Sampan

Mengelas

Menguk
ur

Mengetahui kedudukan
objek
Mereka
bentuk

58

FIZIKAL:
Mengayuh Sampan

Koordinasi anggota
badan

Pergerakan betul &

postur baik

Mengayuh sampan

59

KOGNITIF & FIZIKAL: Mengayam

Motor halus
F
I
Z
I
K
A
L

Koordinasi
mata-tangan
Mengukur

Kognitif

Kedudukan
atas & bawah
60

KOGNITIF:

Mencampur Warna

Pusat Estetika

Membuat
Eksperimen

Proses Sains

Memerhati

Membanding
61

KOGNITIF: Mencetak

Konsep
ruang

Eksperimen
Memerhati

Membanding
62

KOGNITIF: Ukuran berat & Kuantiti

Alat:
Penimbang
Cawan
Mangkuk

Bermain dengan
Bijirin (jagung)

Bermain pasir
63

Membuat kuih

Bermain pasir

Menyusun Huruf

Meramas
Tempat bermain
pasir

Fizikal

Membancuh pasir
dan air untuk
mendapat
konsistansi yang
betul
Kognitif
Ujikaji
66

Mencari
pelangi

Menerok
a
Membuat
hipotesis
(sebabmusabab)

Proses
Sains

Membuat
penemuaan

Memerhati
67

KOGNITIF: Berat/Ringan

Bahan:
Buah-buahan
Batu Kertas
Duit syiling
Paku
Sponge
Gabus
Tanah liat
dll.

Memerhati, membanding, membeza dan

mengelas, membuat ramalan
68

FIZIKAL & KOGNITIF: Hula-Hoop

Fizikal

Gelung rotan

Koordinasi
anggota
badan

Kognitif

Kedudukan
objek
Buat ramalan
69

Fizikal
Motor kasar

Bermain
buaian

Menggerakkan
badan untuk
bergerak lebih laju

Proses Sains
Sebab-musabab
(cuase & effect)
70

KOGNITIF & FIZIKAL

Motor Kasar

Fizikal

Kognitif
Membuat pengukuran
71

KOGNITIF : Membuat penerokaan

dan penemuan

Aktiviti selanjutnya:
Mengumpul hasil penemuan
Melukis bentuk / kesan yang dilihat
72

Rumusan
Kognitif merujuk kepada intelek atau
pemikiran individu (Spodek dan rakanrakan 1987)
Berfokus kepada cara kanak-kanak
belajar dan memproses maklumat
Proses perkembangan daya fikir atau
membina pengetahuan kanak-kanak

Perbezaan Teori-teori Perkembangan

Kognitif
Jean Piaget
berlaku melalui
skema-skema.
Berlaku dalam 2
proses penting:
a) adaptasi
i- asimilasi
ii- akomodasi
b) organisasi

Lev Vygotsky
Membina
pengetahuan melalui
interaksi sekeliling.
Zon perkembangan
proksimal- penekanan
terhadap kepentingan
interaksi dalam
perkembangan kognitif
kanak-kanak

Perbezaan teori-teori perkembanan

kognitif
Jean Piaget
Peringkat
perkembangan
dibahagi kepada 4:
1) Sensori motor
2) Praoperasi
3) Operasi konkrit
4) Operasi formal

Lev Vygotsky
Peringkat
perkembangan
dibahagi kepada :
1) had atas
2) had bawah

Persamaan Teori Perkembangan Kognitif

Piaget Dan Vygotsky
Individu sentiasa berkembang melalui
pengalaman.
Belajar melalui apa yang dipraktikkan.

SEKIAN
TERIMA
KASIH
77