Li gii thiu - Th gii nh ti thy

Cun sch m cc bn ang cm trn tay l tp hp

nhng bi vit, bi ni chuyn, th t v tiu lun khoa
hc ca mt trong nhng con ngi v i nht ca th
k hai mi: Albert Einstein.
ng l mt trong nhng thin ti him hoi, ngi khng ch
v cng xut sc trong lnh vc nghin cu ca mnh m
cn c nh hng su rng ti cc lnh vc khc: t tng,
tn gio v chnh tr.
Cun sch ny c Einstein cng b ln u nm 1931
c. Nm 1955, sch c ti bn M, c b sung thm
nhiu bi vit mi. T n nay, n c dch ra nhiu
th ting v tr thnh mt trong nhng cun sch "kinh
in" ngi c qua c th tm hiu v con ngi v
ci ngun t tng ca nh khoa hc.
n bn m chng ti chn dch l thuc t sch Ullstein
Taschenbuch ca nh Carl Seelig (c), 2005. Cun sch
gm c nm phn. Bn phn u gm cc bi c sp xp
theo b cc gn ging vi n bn nm 1955 M, song th
t cc bi c i ch thay i v cng c mt s bi c
b sung mi. Ring phn nm, "Cc tiu lun khoa hc", l
phn c b sung mi hon ton. Trong ln ra mt bn
ting Vit ln ny, tic rng chng ti cha kp hon tt
phn nm m ch c th gii thiu bn phn u m thi.
Chng ti s b sung phn thiu ny vo ln xut bn sau.
Tt c nhng bi vit trong sch ny u l nguyn bn ca
Einstein: tiu lun, th t, pht biu, bi tr li phng vn...

 nhiu dp khc nhau, trong c nhng bi c vit rt

cng phu, dy dn, nhng cng c nhng pht biu rt ngn
hoc i khi ch l nhng li bng a ngu hng. Nhng
d l ngn hay di, cng phu hay ngu hng, tt c cc bi
u thng nht vi nhau mt vn phong khng th
nhm ln, vn phong ca mt cy bt bc thy: su sc
nhng lun sng sa v kim li, quyt lit nhng khng
bao gi nh mt v duyn dng v hi hc.
V cc bi c tc gi thc hin nhng khong thi gian
khc nhau nn rt kh sp xp chng vo chung mt ch
. Cch la chn ca nh Carl Seelig trong n bn m
chng ti chn dch cng ch l tng i. Tuy vy, khi
c tt c cc bi cc phn khc nhau, chng ti tin rng
c gi hon ton c kh nng nhn ra c cc quan im
chnh yu ca Einstein trong cc lnh vc m ng quan tm,
t khoa hc, tn gio cho ti gio dc v chnh tr. V, d
cc quan im c xc nhn l ng n hay vn
cn gy nghi vn, d chng vn cn gi nguyn tnh thi
s hay tr nn li thi, chng ta hon ton c th tin
rng, chng c vit ra bi mt con ngi dnh c
i mnh cng hin cho chn l trong khoa hc, cho ci
thin v ci p trong cuc sng.
t lng trn trng vi mt nhn vt lch s li lc nh
Albert Einstein, chng ti chuyn ti nguyn vn cc
quan im ring ca ng. V mt s vn c th nh: cc
th ch dn ch, ngha v qun s, ta n trng ti quc
t... mong c gi hy c vi tinh thn ph phn khch
quan v khoa hc.

 Vit Nam c nhiu cun sch vit v Einstein, nhng

mt cun sch do chnh tay nh khoa hc vit ra th vn
cn thiu. Nhn k nim 100 nm Thuyt tng i v 50
nm ngy mt ca Albert Einstein, chng ti xin gii thiu
bn dch ny nh mt s b p vo ch thiu ht y.
Phn I : Th gii nh ti thy
Th gii nh ti thy
Tiu lun ny c Einstein vit ti Berlin nm 1930
khi ng 51 tui. Nm 1931, n c dch ra ting Anh
v in trong tp th 13 ca b sch "Living
Philosophies", Nh xut bn New York, M.
Tnh cnh ca nhng a con tri t chng ta mi k l
lm sao! Mi chng ta n y nh mt chuyn ving thm
ngn ngi. Ta khng bit lm g, nhng i khi ta tin
rng ta cm nhn c iu . Song, nhn t cuc sng
thng nht m khng i su hn, ta bit rng: ta n y
v ngi khc - trc ht v nhng ngi m hnh phc ca
ring ta ph thuc hon ton vo n ci v s yn m ca
h, k n l v bao ngi khng quen m s phn ca h
ni vi ta bng si dy ca lng cm thng.
Mi ngy ti ngh khng bit bao nhiu ln, rng cuc sng
bn ngoi v cuc sng ni tm ca ti l da trn lao ng
ca nhng ngi hin ti v c nhng ngi cht, rng
ti phi n lc trao li tng xng vi nhng g ti
nhn c v cn nhn c. Ti c nhu cu sng gin tin
v thng cm thy dn vt, rng mnh i hi nhiu hn
mc cn thit t lao ng ca ng loi. Ti thy s khc

bit v giai cp x hi l khng th bin minh c v rt

cuc l do da trn bo lc. Ti cng tin rng, mt i
sng bn ngoi gin d v khng cu k l tt cho mi
ngi, tt cho c th xc ln tm hn.
Ti tuyt khng tin vo t do ca con ngi theo ngha trit
hc. Mi ngi khng ch hnh ng v s thc p ngoi
cnh m cn theo i hi ni tm. Cu ni ca
Schopenhauer : "Con ngi tuy c th lm nhng g mnh
mun nhng khng th c mun [chy theo] nhng g mnh
mun." hng sng theo ti t thi tr v lun l ngun
an i vi ti trong nhng lc i mt v chu ng s khc
nghit ca cuc i v l ngun sui v tn ca lng khoan
dung. Cm nhn lm vi i bit bao gnh nng trch
nhim vn d khin ta suy sp; n gip ta khng qu kht
khe vi chnh mnh v ngi khc; n dn n mt cch
nhn cuc sng m , nht l s hi hc cng c ch
ng ca n.
T gc nhn khch quan, cu hi v ngha hoc mc ch
tn ti ca mnh cng nh ca cc sinh th ni chung lun
c v v ngha i vi ti. Nhng mt khc, mi ngi u
c nhng l tng nht nh lm kim ch nam cho n lc
v s phn xt ca mnh. Theo ngha ny, s tha mn v
yn m cha bao gi l mc ch t thn ca ti (ti gi
nn tng lun l ny l l tng ca by ln). L tng ca
ti, l tng soi ng v lun lm dng y trong ti nim
cm khi yu i, l Thin, M v Chn. Khng c cm
nhn v s ng iu vi nhng ngi cng ch hng,
khng c s au u vi ci khch quan, vi ci mi mi
khng vn ti c trong lnh vc ngh thut v nghin

cu khoa hc, th cuc sng vi ti tht trng rng. Nhng

mc ch tm thng m ngi i theo ui nh ca ci,
thnh t b ngoi, s xa x, vi ti t thi tr lun ng
khinh.
thc nhit thnh ca ti v cng bng x hi v trch
nhim x hi lun i nghch mt cch c hu vi vic ti
khng c nhu cu trc tip gn kt vi nhng c nhn v
tp th. Ti ch thc l mt k "thu mnh", k cha bao
gi hon ton thuc v nh nc, qu hng, bn b, vng,
ngay c gia nh thn thit ca mnh cng vy; i vi tt
c nhng mi quan h y, ti lun c cm gic xa l khn
dt v nhu cu c c n; cm gic cng tng theo
tui tc. Ngi ta cm nhn c, mt cch r nt nhng
khng n hn, v ranh gii ca s ng cm v ha hp vi
ngi khc. C th mt ngi nh th s nh mt phn
no s hn nhin v v t, nhng b vo , anh ta li lun
c lp trc nhng quan im, thi quen v s phn xt
ca ngi khc, v khng mnh d b chao o trn ci
nn tng khng ly g lm vng chc .
L tng chnh tr ca ti l l tng dn ch. Mi ngi
cn c tn trng nh mt nhn cch v khng ai c
thn thnh ha. Tht tr tru cho s phn, chnh ti li nhn
c qu nhiu s ngng m v trng th t ngi khc m ti chng lm g xng ng hay lm g nn ti. iu
ny c l c nguyn c t mong mun khng c tha
mn ca nhiu ngi trong vic mun hiu vi ba tng
ca ti, nhng tng m ti tm c bng cht sc
lc yu t trong cuc vt ln khng ngng ngh. Thc ra ti
cng bit rng, t c mt mc ch tp th, nht thit

phi c ai ng ra ngh, sp xp v chu trch nhim

chung. Nhng khng c p buc nhng ngi i theo,
m phi h c quyn chn cho mnh ngi cm li. Mt
h thng c on da trn s cng bc s sm b thoi
ha trong mt thi gian ngn, ti tin chc nh vy. Bi bo
lc lun hp dn nhng k thp km v o c, v ti tin
rng thnh quy lut: ni nghip nhng tn bo cha
thin ti lun l nhng tn khn kip. V l do , ti lun
l ngi quyt lit chng li nhng h thng nh vy,
nhng h thng m chng ta ang thy v Nga hin
nay. Ci lm cho nn dn ch chu u hm nay ri vo
b bi khng phi l bn thn l tng dn ch, m l s
thiu n nh ca mt b phn lnh o cc chnh ph v
tnh phi nhn cch ca th thc bu c. V mt ny, ti cho
rng nc M c la chn ng: h c mt Tng thng
c trch nhim, c bu cho mt thi gian di v c
quyn lc thc s m nhn c trng trch. Mt khc,
ti li nh gi cao hot ng nh nc ca chng ta v
mt phc li rng ri cho c nhn trong trng hp au m
hay kh khn. Ci m ti cho l c gi tr ch thc trong
cc hot ng ca con ngi khng phi l nh nc, m l
c th sng to v c th cm nhn, l c nhn: Ch c nhn
mi [vt ln] to dng c nhng gi tr chn qu v cao
c, trong khi by n, xt nh by n, c mi vn l tr
n trong t duy v tr n trong cm xc.
Nhn y ti mun cp n ci qui thai kinh tm nht
ca bn tnh by n: h thng qun i m ti cm ght.
Ch cn k no cm thy thch th khi ng vo on duyt
binh trong ting qun nhc, ti coi thng ri; anh ta
c tri ph nhm cho b no ln, bi vi anh ta, ch cn

ct xng sng thi l qu . Vt nhc ny ca nn vn

minh cn b loi tr cng sm cng tt. Ch ngha anh hng
phc tng mnh lnh, bo lc m qung, tr h i quc tm
lm, ti cm ght chng lm sao. Vi ti, chin tranh tht
tin v ng khinh lm sao. Ti th b bm vm lm
mun mnh cn hn l d phn vo ci tr khn nn !
D sao ti vn lun ngh tt v nhn loi, v ti tin rng, l
ra bng ma ny c th bin i t lu nu l tr lnh mnh
ca dn chng khng b nhng tham vng v kinh t v
chnh tr, thng qua trng hc v bo ch, lm cho bi
hoi.
Ci p nht m chng ta c th tri nghim c l ci
b n. l cm thc nn tng trong ci ni ca ngh thut
v khoa hc chn chnh. K no khng bit n n, khng
cn kh nng thng tht hay kinh ngc, k c th coi
nh cht, tt ri la sng trong mt mnh. Tri
nghim ci b n - d c pha trn cm gic s hi - cng
chnh l tri nghim m tn gio to ra. Hiu bit v s
hin hu ca ci m ta khng th nhn thu, ca nhng biu
hin ca l tr su thm nht v ci p rc r nht, [tc v]
nhng ci ch c th n vi tr no ca ta trong nhng hnh
thc s khai nht; chnh ci bit v ci cm ny lm nn
tnh tn ngng ch thc; theo ngha v ch theo ngha
, ti thuc v nhng ngi c tn ngng su xa. Cn
mt Thng theo ngha l k ban pht phn thng v
trng pht nhng to vt do chnh mnh to ra, k gn nh
c mt ch nh ngi trn th chng ta, th ti khng th
no hnh dung ra c. Ti khng mun v cng khng th
tng tng ra nhng c nhn sng lu hn ci cht th
xc; mc cho nhng tm hn yu ui, v s hi hay ch k

ng ci, tm n nhng suy ngh nh vy. Vi ti, s

huyn nhim v tnh vnh cu ca s sng cng vi s thc
nhn v tin cm v cu to k diu ca to vt cng nh
n lc nhn ni nm bt ly mt phn d rt nh b ca
ci l tnh ta rng trong ci to ha ny, l qu .
ALBERT EINSTEIN
Tiu s EINSTEIN
Ghi ch: s trong ngoc l tui ca Einstein
1879 (0) Einstein sinh ngy 14 thng 3 nm 1879 Ulm,
mt thnh ph trung bnh min Ty Nam nc c.
Cha l Hermann Einstein (1847-1902), m l Pauline
Einstein (1858-1920), c hai u gc Do Thi.
1880 (1) Gia nh Einstein chuyn ti sng Mnchen.
1884 (4) B Einstein gii thch cho cu b Albert cch hot
ng ca la bn.
1885 (6) Einstein hc chi violon.
1888 (9) Nhp hc Trng tiu hc Luitpold, Mnchen.
1889 (10) Gp Max Talmud, ngi tng Einstein cun sch
hnh hc u tin v thng xuyn dnh thi gian trao i
vi Einstein ti nm 1894.
1890 (11) Einstein tri qua "mt nm tn gio", bi cu
sinh hot theo cc iu lut nghim ngt ca o Do Thi.

1891 (12) Einstein c mt cun sch v hnh hc Euclid.

Sau ny, Einstein ni: "S sng sa v chn chn
mang li cho ti mt n tng kh t."
1894 (15) Gia nh di chuyn ti Milan, Italia. Ring
Einstein li Mnchen kt thc vic hc.
1896 (17) Vo hc i hc Bch khoa Zrich, Thy S.
Einstein lm quen vi Mileva Mari (1875-1948), ngi tr
thnh v ng sau ny. ng b quc tch c v nm nm
lin, ng l ngi khng c quc tch.
1900 (21) Einstein gi bi vit khoa hc u tin ti tp ch
"Annalen der Physik" (Nin gim vt l).
1902 (23) B qua i Milan; Einstein tr thnh nhn vin
Cc cp bng sng ch ti Bern. Con gi Liesert cho i
trc hn nhn.
1903 (24) Kt hn vi Mileva Mari.
1904 (25) Con trai Hans Albert cho i.
1905 (26) Nm thn k ca Einstein: xut bn 5 tiu lun
khoa hc, mt trong c cng thc E = mc2.
1907 (28) Einstein cng tc vi cc nh vt l ln nht ca
thi i, trong c Max Planck (1858-1947) v Hermann
Minkowski (1864-1909).
1908 (29) Bo v lun n sau tin s (tin s habil) ti i
hc Bern; Ging bi u tin ti hc k ma ng v "l
thuyt bc x". Ch c 3 sinh vin n nghe.

1910 (31) Con trai th Eduard cho i.

1913 (34)
Einstein vit "Phc tho v mt l thuyt tng i tng
qut v mt l thuyt v hp dn".
1914 (35) Chuyn ti sng Berlin; ly d vi Mileva
Mari.
1916 (37) Einstein hon tt Thuyt tng i rng.
1917 (38) Xut bn cun sch "V Thuyt tng i hp v
Thuyt tng i rng". Sau Chin tranh Th gii th
Nht, cun sch c dch ra nhiu th ting.
1919 (40) Einstein ni ting th gii: on thin vn ca
Hong gia London ti Brazil quan st nht thc chng
minh tnh ng n ca Thuyt tng i.
1922 (43) Einstein nhn gii Nobel Vt l (Gii c trao
nm 1921).
1924 (45) Pht minh khoa hc ln cui cng: trng thi
ng c Bose-Einstein.
1930 (51) Ging vin c mi ti i hc Princeton cho
hc k ma ng.
1931 (52) Tuyn tp "Mein Weltbild" (Th gii nh ti
thy) xut bn.
1933 (54) Ngh bi bin La Coq, min Ostende, B. y
l ln cui cng Einstein t chn chu u. ng quyt

nh di c sang M. ng tr thnh Gio s ti Vin nghin

cu pht trin Princeton.
1934 (55) Einstein biu din mt bui ha nhc violon ti
New York ng h cc nh khoa hc chy trn c Quc
x.
1936 (57) V th hai Elsa qua i.
1939 (60) Einstein vit hai bc th gi Tng thng
Franklin D. Roosevelt.
1944 (65) Bn vit tay bi vit "in ng lc hc ca cc
vt chuyn ng" (1905) c bn u gi ti Kansas City
vi gi 6 triu la.
1946 (67) Nhn chc Ch tch Hi ng chng chin tranh
nguyn t.
1948 (69) V th nht Maleva Mari qua i.
1950 (71) Einstein vit di chc.
1951 (72) Em gi Maja Winteler qua i Princeton.
1952 (73) Einstein c mi lm Tng thng Israel. ng t
chi.
1953 (74) Einstein t chc sinh nht rng ri quyn gp
thnh lp i hc Y khoa Einstein New York.
1954 (75) Einstein m nng. Suy gan, thiu mu v suy
nhc ton c th.

1955 (76) Einstein qua i ngy 18 thng 4. Cu cui cng

ng vit l "Nhit tnh chnh tr i hi phi hi sinh."
Chng ta - Nhng ngi tha k di sn
Cc th h trc y c th tin rng, nhng tin b
v tinh thn v vn minh, i vi h, khng phi l mt
ci g khc hn l nhng thnh qu c tha hng t
lao ng m t tin to ra, nhng thnh qu m
bo cho h mt cuc sng d chu hn v tt p hn.
Nhng tai ha ln ca thi i chng ta ch ra rng, iu
ny ch l mt o tng nguy him.
Chng ta thy rng, phi thc hin nhng n lc ln nht
di sn ny ca nhn loi khng mang n iu bt hnh,
m mang n iu hnh phc. Nu trc y, con ngi
tng c coi l c gi tr x hi khi c gii phng
mc no khi thi ch k c nhn, th hin nay, con
ngi c i hi phi vt qua c thi ch k giai cp
v dn tc ca mnh. Bi v ch khi vt ln cao nh vy,
con ngi mi c th ng gp vo vic thay i s phn
ca cng ng nhn loi theo hng tt hn.
Trc i hi quan trng ny ca thi i, nhng ngi
dn thuc cc quc gia nh li hon cnh tng i thun
li hn so vi nhng ngi dn thuc cc quc gia ln, bi
v c v chnh tr v kinh t, nhng ngi dn ny trnh
c nhng cm d ca s bnh trng quyn lc mt
cch tn bo. Hip nh gia H Lan v B, mt hip nh
to ra im sng duy nht trong s pht trin ca chu
u trong thi i hin nay, cho php hy vng rng, cc

quc gia nh c th m nhn vai tr lnh o trong n lc

t c s gii phng khi ch thng tr nhc nh ca ch
ngha qun phit, nh vic khc t i vi quyn t quyt
t do, khng hn ch.
ALBERT EINSTEIN
Hng n an ninh ca nhn loi
S khm ph ra cc phn ng dy chuyn ca nguyn
t khng i hi con ngi thc hin vic tn ph nhiu
hn l vic pht minh ra que dim. Chng ta phi lm
tt c nhng g c th loi tr s lm dng. trnh
hin nay ca phng tin k thut, ch c mt t
chc siu quc gia gn lin vi mt quyn lc hnh
php mnh mi c th bo v c chng ta.
Nu chng ta tha nhn iu ny, th chng ta s tm
thy lc lng mang n s hy sinh cn thit cho an ninh
ca nhn loi. Mi ngi chng ta cng s c li, nu mc
tiu ny khng c thc hin kp thi. iu ng s l
ch, mi ngi khng lm g c m ch ch i ngi khc
lm cho mnh.
S tn trng i vi nhng tin b khoa hc t c
trong th k ny, u c th hin mi ngi, t ngi
c i cht trnh cho n ngi quan st nng ni, ch
nhn thy nhng p dng v mt k thut. Nhng ngi ta
s khng nh gi qu mc nhng thnh tu ca thi i
va qua, khi ngi ta nh n nhng vn ca khoa hc
quy m ln. iu ny cng ging nh trong chuyn i bng
xe la: Nu ngi ta ch ch n vng ln cn tip theo,

th ngi ta dng nh s t c trong nhy mt. Cn

nu ngi ta ch n nhng hnh th ln nh nhng dy
ni cao, th tnh hnh s ch thay i dn dn. iu ny
cng tng t, nu ngi ta gp phi nhng vn ln ca
khoa hc.
Theo kin ca ti, tht khng c l, khi ni mt cch
chung chung v li sng ca chng ta hay li sng ca
ngi Nga. Trong c hai trng hp, ngi ta ni n s
tp hp ca cc truyn thng v thi quen. Tp hp ny
khng to ra mt chnh th hu c. Tt hn ht l t hi
mnh xem, nhng c cu no, nhng truyn thng no l c
hi hoc c li cho con ngi, nhng c cu no, nhng
truyn thng no lm cho cuc sng hnh phc hn hoc
au kh hn. Khi , ngi ta phi c gng thc thi ci
c nhn thy l tt hn, khng ph thuc vo cu hi,
liu hin nay, n c thc hin c hay khng chng ta
hoc mt ni no khc.
Bn v s chung sng ha bnh gia cc dn tc
Bi vit cho chng trnh truyn hnh ca B phu nhn
tng thng Roosevelt
Tha B Roosevelt! Ti xin cm n B, v B cho ti
c hi trnh by quan im ca ti v vn chnh tr
quan trng nht ny:
Trong tnh trng hin nay ca k thut qun s, s tin
tng rng, ngi ta c th c c an ninh nh v trang
cho t nc mnh, hon ton ch l o tng. V pha
nc M, o tng ny cn c khuyn khch c bit bi

mt o tng th hai l trc tin thnh cng trong vic

ch to bom nguyn t nc ny. Ngi ta c xu hng
tin rng, v lu di c th t c u th tuyt i v qun
s. Theo cch ny, ngi ta tin l c th lm cho bt c k
th tim nng no phi khip s, qua mang li cho chnh
chng ta v ton th nhn loi an ninh m tt c mi ngi
mong mun tha thit. Cu chm ngn c chng ta tin cy
trong sut nm nm qua l: An ninh bng sc mnh vt
tri, d phi tr bng bt c gi no.
Hu qu ca thi my mc, k thut-qun s v tm l
ny l khng th trnh c. Mi hnh ng i ngoi u
b khng ch bi quan im duy nht: Chng ta phi hnh
ng nh th no trong trng hp chin tranh, c c
u th hn hn so vi k th? l vic thit lp cc cn
c qun s ti tt c cc v tr quan trng v chin lc trn
tri t, v trang v gia tng sc mnh v kinh t cho cc
nc ng minh tim tng; trong nc, tp trung quyn
lc ti chnh khng l vo trong tay qun i, qun phit
ha gii tr, gim st lng trung thnh ca cc cng dn v
c bit ca cc quan chc thng qua h thng cnh st
ngy cng tr nn hng mnh, e da nhng ngi c t
duy chnh tr c lp, gy nh hng n tm trng ca dn
chng thng qua i pht thanh, bo ch v trng hc, cm
cc khu vc thng tin ang pht trin vin c lin quan n
b mt qun s.
Nhng hu qu tip theo: Cuc chy ua v trang vn c
xem l s phng nga gia Lin X v M nay mang tnh
cht in r. c hai pha, phng tin git ngi hng

lot c sn xut trong tnh trng dn dp si ng ng

sau nhng bc tng b mt.
Trong trin vng, bom H c xem nh mt mc tiu c
th t c. Tng thng long trng cng b v s pht
trin nhanh chng ca n. Nu thnh cng, th v mt k
thut, bom H c th gy ra hin tng nhim phng x cho
bu kh quyn v s hu hoi ton b s sng trn tri t.
iu khng khip ca din bin ny chnh l tnh c v
tt yu ca n. Mi bc tin dng nh l hu qu khng
th trnh c ca ngi i bc trc. C th thy ngy
cng r rng, rt cuc s l s hy dit tt c.
Liu c th c gii php g ni chung cu vn tnh hnh
do chnh con ngi t to ra ny c hay khng? Tt c
chng ta v c bit l nhng ngi c trch nhim v hnh
ng ca M v Lin X, cn phi hc cch tha nhn
rng, tuy h km ch c k th bn ngoi, nhng li
khng c kh nng t gii phng mnh khi tm trng do
chin tranh to ra. Khng th t c ha bnh thc s,
nu ngi ta nh hng phng thc hnh ng ca mnh
da vo kh nng c th xy ra mt cuc xung t trong
tng lai, c bit khi ngi ta ngy cng bit r rng, mt
cuc xung t chin tranh nh th c ngha l s hy dit
tt c. V vy, t tng ch o ca tt c cc hnh ng
chnh tr phi l: Chng ta c th lm c g to ra
c mt s chung sng ha bnh, tha ng trong khun
kh c th gia cc quc gia? Vn u tin l loi b ni
s hi v thiu tin tng ln nhau. S khc t mt cch
long trng i vi vic s dng bo lc chng li nhau
(khng ch l s khc t i vi vic s dng cc phng

tin git ngi hng lot) d nhin l cn thit. S khc t

ch tr nn c hiu qu, nu n gn lin vi vic p dng
mt cp thm quyn hnh php v t php siu quc gia.
Quyn quyt nh v cc vn lin quan trc tip n an
ninh ca cc quc gia, c chuyn giao cho cp thm
quyn ny. Ngay mt li tuyn b ca cc quc gia v s
cng tc trung thnh thc hin mt Chnh ph th gii
hn ch nh vy, cng s lm gim mt cch ng k nguy
c chin tranh.
Rt cuc, mi s chung sng ha bnh ca con ngi, th
nht, da vo s tin cy ln nhau, th hai, da vo cc thit
ch nh ta n v cnh st. iu ny c gi tr c cho cc
quc gia ln cho cc c nhn ring l. Nhng, s tin cy ch
da vo mt mi quan h trung thc ca give and take
tc l ca cho v nhn.
Nhng s tin cy y c quan h ra sao vi s kim sot
quc t? Gi y [so vi lng tin cy ln nhau] s kim
sot quc t ch c th c vai tr hu ch th yu vi t
cch l mt bin php cnh st. Ngi ta c th thc hin
tt vai tr ny y, m vn khng cao qu mc tm
quan trng ca n. So vi gii php cm ru [ M], th
y l vic ng suy ngm.
Mt s ghi ch v tnh hnh Chu u hin nay
Tnh hnh chnh tr hin nay ca th gii v c bit l
ca chu u, theo ti, dng nh c c im l s
pht trin v chnh tr li b tt hu c v vt cht ln
tinh thn so vi qu trnh pht trin kinh t vn bin
i trong thi gian tng i ngn ngi; Cc li ch ca

cc quc gia ring r phi t di nhng li ch ca

cc cng ng ln hn.
Cuc u tranh cho quan im mi ny ca t duy v cm
nhn chnh tr l mt cuc u tranh y kh khn, bi v
n tri ngc vi truyn thng t hng trm nm nay.
Nhng kh nng tn ti ca chu u li ph thuc vo li
thot may mn y. Ti tin tng vng chc rng, sau khi
vt qua cc tr ngi v mt tm l, vic gii quyt cc vn
hin thc s khng cn qu kh khn na. to ra bu
khng kh tch cc, trc ht cn phi c s lin kt v con
ngi gia nhng ngi c cng mc tiu chung. Mong
sao nhng n lc hp nht ny s thnh cng bt c
mt nhp cu tin cy gia cc dn tc!
Sn xut v lao ng
Tr li mt bc th gi n
Ti nhn thy s bt cp ch yu trong t do gn nh
v hn ca th trng lao ng gn lin vi nhng tin
b phi thng ca cc phng php sn xut. sn
xut nhng g cn thit cho cc nhu cu hin nay, ngi
ta khng cn n tt c lc lng lao ng hin c. T
y xut hin nn tht nghip v cuc cnh tranh
khng lnh mnh gia nhng ngi lao ng. Ngoi ra,
t c hai nguyn nhn trn, xut hin s suy gim sc
mua v ng thi l s bp nght qu mc ca ton b
chu trnh kinh t.
Ti cng c bit rng, theo cc nh kinh t t do, vic
gia tng cc nhu cu s cn i li mi s tit kim v sc

lao ng. Tuy nhin, ti khng tin iu ny, v k c khi n

l c tht, th cc yu t k trn lun dn ti kt qu l mc
sng ca phn ln dn chng b gim st mt cch hon
ton gi to.
Cng vi qu v, ti cng tin rng, nht thit phi quan tm
lm sao cho nhng ngi tr hn c th v cn phi
tham gia vo qu trnh sn xut. Ti cng cho rng, ngi
ta nn a nhng ngi nhiu tui hn khi nhng cng
vic nht nh m ti coi l khng i hi trnh . B li,
h s nhn c mt khon lng hu, v trc y, trong
mt thi gian di, h thc hin cng vic mt cch c
hiu qu, c x hi tha nhn.
Ti cng ng h ch trng dp b cc thnh ph ln. Ti
khng ng h vic nh c nhng ngi thuc nhm c
bit, chng hn nhng ngi gi vo trong cc thnh ph
c bit. Ti phi ni rng, i vi ti, t tng ny l ng
gh tm.
Ti cng cho rng, cn phi trnh s chao o v gi tr
ng tin, c th bng cch thay th tin vng bng n v
tin t tng ng vi mt lng hng ha a dng, c n
nh theo tng quan s dng. l mt lng hng ha
nh c Keynes ngh t lu, nu ti khng nhm.
Khi vn dng bin php ny, ngi ta c th chp nhn mt
s lm pht no i vi gi tr ng tin hin nay, mt
khi ngi ta tin rng, nh nc thc s s bit s dng hp
l mn qu tng c dnh cho mnh.
Theo quan nim ca ti, cc im yu trong bn k hoch
ca ng chnh l yu t tm l hoc s coi thng yu

t ny. Ch ngha t bn mang n nhng tin b khng ch

cho sn xut, m cn cho nhn thc. khng phi ngu
nhin. Thi ch k v ganh ua (tht ng tic) l nhng th
lc mnh m hn l tinh thn cng ng hay thc trch
nhim. nc Nga, ngi ta thm ch khng c c mt
chic bnh m ng hong C l ti qu bi quan v
nhng g lin quan n cc doanh nghip ca nh nc v
ca cc tp th khc, nhng ti vn khng trng i mt
ci g tt p t c. Nn quan liu l T thn ca mi
nng sut. Bn thn ti nhn thy v nm tri qu nhiu
iu khng khip, k c nc tng i mu mc nh l
Thy S.
Ti c xu hng cho rng, nh nc c th thc s c vai
tr i vi qu trnh sn xut ch vi t cch l nhn t hn
ch v iu tit. Nh nc phi quan tm sao cho s cnh
tranh ca cc lc lng lao ng c vn ng trong cc
gii hn lnh mnh, sao cho mt s pht trin bn vng
c m bo cho tt c tr em v sao cho ng lng lao
ng c , cc hng ha c sn xut ra cng c s
dng. Qua chc nng iu tit ca mnh, nh nc c th
c nh hng quyt nh, nu cc bin php ca n c
cc chuyn gia c lp chun b tt v mt chuyn mn
nghip v.
Sn xut v sc mua
Ti khng ngh rng, bin php chng li cc kh khn
hin nay li nm chnh nhn thc v nng lc sn
xut v tiu th, bi v s hiu bit ni chung v iu
ny thng n sau . Hn na, i vi ti, dng
nh iu bt cp nc c khng phi s phnh ra

qu mc ca b my sn xut, m vic thiu sc mua

ca b phn ln dn c, nhng ngi b loi b ra khi
qu trnh sn xut do qu trnh hp l ha sn xut.
Theo kin ca ti, nn tin t c bo m bng vng c
bt li ln ch, s khan him tr lng vng t ng dn
ti s khan him khi lng tn dng cng nh phng tin
thanh ton trong lu thng. Gi c v lng s khng th
thch ng mt cch nhanh chng vi s khan him ny.
Theo ti, phng tin tt nhin loi b tnh trng ln xn
ny l:
1) Gim bt thi gian lao ng theo lut nh ty theo cc
loi ngnh ngh, loi tr nn tht nghip, kt hp vi
vic xc nh lng ti thiu iu tit sc mua ca nhn
dn theo mc sn xut hng ha c th.
2) iu tit lng tin lun chuyn v khi lng tn dng
bng cch n nh gi c hng ha mc trung bnh, trong
khi hy b mi s bao cp c bit.
3) Hn ch bng php lut gi ca nhng hng ha c
to ra bi s c quyn hoc bi t hp doanh nghip thot
ly khi s cnh tranh t do.
Vi suy ngh v cuc khng hong kinh t th gii
Nu c mt ci g c th em li can m cho mt
ngi khng chuyn v lnh vc kinh t ngi c
th pht biu kin v bn cht ca kh khn kinh t
ng lo ngi hin nay, th ch l s hn n tuyt

vng ca cc kin ca nhng nh chuyn mn m

thi.
iu ti mun ni cng chng mi m g v cng khng g
hn l s th hin quan im ca mt con ngi c lp v
thng thn - khng b tr ngi bi nhng nh kin dn tc
v giai cp - mt ngi khng mong mun g hn l hnh
phc ca nhn loi v vic xy dng cuc sng ca con
ngi cng hi ha cng tt. Nu ti vit nh th ti tin
chc v chn l trong nhng pht biu ca mnh, th iu
ch l c c hnh thc din t thoi mi hn m
thi, ch khng phi l biu hin ca mt s t tin khng
c c s, hay l nim tin vo tnh cht khng th sai lm
ca quan im t duy mc mc ca mnh v cc mi quan
h rc ri k quc trong thc t.
Theo ti, cuc khng hong ny s d khng c cng tnh
cht ca cc khng hong trc , l v n da trn c s
nhng quan h hon ton mi l, tc l nhng quan h b
quy nh bi s tin b nhanh chng ca cc phng php
sn xut: sn xut ra ton b khi lng sn phm tiu
dng thit yu cho cuc sng, th ch cn ti c mi mt
phn nh sc lao ng con ngi c th c m thi. Thc
t ny tt yu quy nh nn tht nghip trong mt nn kinh
t hon ton t do.
Chnh trong mt nn kinh t t do, a s ngi dn b bt
buc phi lao ng kim c s lng cng nht ti
thiu cho cuc sng. iu ny c nhng l do khng cn
phn tch y. Vy l trong hai ch nh my cng sn
xut chng loi hng ha nh nhau v vi cng iu kin
ging nhau, ch tr li ngi no c kh nng sn xut ra

hng ha r hn khi thu mn t cng nhn hn, tc l

ngi no p buc tng cng nhn phi lm vic lu v vi
cng ln ti mc m th lc t nhin ca con ngi c
th chu ng c. T dn ti mt kt qu tt yu l
trong tnh trng phng php lao ng hin nay, ch c mt
phn sc lao ng c th c s dng. Trong khi b phn
ny b khai thc mt cch bt hp l, th phn cn li b t
ng loi tr ra khi qu trnh sn xut. V th m s hng
ha tiu th v li nhun b gim i. Cc doanh nghip i
n ph sn v ti chnh. S gia tng mi ca nn tht
nghip xy ra theo v lm gim st lng tin vo cc doanh
nghip v do vy cng lm gim i s tham gia ca cng
chng vo cc ngn hng c vai tr trung gian, cui cng
dn n s nh mt kh nng thanh ton ca cc ngn
hng v b rt tin gi t ngt v nh th dn ti s nh
tr hon ton ca nn kinh t.
Ngi ta cng tm kim cc nguyn nhn khc l gii
cuc khng hong m sau y chng ti mun a ra:
Sn xut tha: y ngi ta cn phi phn bit hai s
vic, c th l gia sn xut tha thc v sn xut tha o.
Ti hiu sn xut tha thc l mt nn sn xut cao ti mc
n vt qu cu. iu ny c l ng vi cng nghip sn
xut t v la m hin nay M, mc d iu ny vn
cn ng ng. Thng thng, ngi ta coi sn xut tha
l tnh trng, trong mt loi hng ha no c sn
xut nhiu hn l s c th c bn ra trong cc hon
cnh nht nh, mc d nhng ngi tiu dng vn khng
c cc mt hng tiu dng. Ti gi tnh trng y l nn
sn xut tha o. Trong trng hp ny khng phi thiu

cu, m l thiu sc mua ca ngi tiu dng. Nn sn xut

tha o nh th ch l mt cch din t khc cho cuc
khng hong v do vy khng th dng l gii cho cuc
khng hong ny c: Ngi ta ch vn dng nhng l do
o, khi ngi ta mun quy trch nhim cho nn sn xut
tha i vi cuc khng hong hin nay m thi.
Bi thng chin tranh: Ngha v phi thanh ton tin bi
thng chin tranh nng ln cc nc mc n v nn
kinh t ca h. N p buc cc nc ny phi xut khuph gi v qua gy ra thit hi cho c cc nc ch n.
iu l khng th chi ci c. Song s xut hin
khng hong trong nc M c bo v bi hng ro thu
quan, ch ra rng, iu ny khng th l nguyn nhn chnh
ca cuc khng hong th gii. C s khan him vng
cc nc mc n do tc ng ca khon bi thng chin
tranh, cng lm cng ch l mt l l hy b cc chi tr
y, ch khng th c coi l li gii thch cho cuc khng
hong th gii.
Vic thit lp nhiu hng ro thu quan mi: s gia tng
gnh nng v trang khng sinh li; s bt an chnh tr do
nguy c chin tranh tim tng: tt c nhng iu lm
cho v th ca chu u tr nn ht sc ti t, khi khng c
s can d thc s ca nc M. S xut hin cuc khng
hong ti M cho thy rng, iu ny khng th l nguyn
nhn quan trng nht gy khng hong.
S sa st ca cc cng quc Trung Quc v Nga: tn tht
ny ca nn kinh t th gii cng khng bc l mnh m ti
M, do vy cng khng th l nguyn nhn ch yu ca
cuc khng hong.

S pht t v kinh t ca cc tng lp di t khi c chin

tranh: s pht t ny ch c th - nu n thc s tn ti sinh ra tnh trng khan him hng ha, ch khng th sinh
ra tnh trng cung vt qu cu v hng ha c.
Ti khng mun lm cho bn c mt mi khi tip tc lit
k ra cc l l na, cc l l m theo ti khng th hin bn
cht ca s vic. Ti chc rng, chnh tin b k thut c
a ra nhm gim i cho con ngi phn ln gnh nng lao
ng cn thit cho s bo tn ca h, l nguyn nhn ch
yu ca tnh trng bn cng hin nay. Bi vy, c nhng
ngi mt cch hon ton nghim tc mun cm on s
p dng nhng ci tin k thut! iu hin nhin l v
l. Vy chng ta c th tm ra c gii php hp l hn
thot khi tnh th tin thoi lng nan y nh th no?
Gi s ngi ta thnh cng, bng mt con ng no
ngn chn tnh trng sc mua ca dn chng gim i di
mc ti thiu nht nh (c o trong gi tr hng ha), th
ngi ta cng khng th chm dt s nh tr nh vy ca
chu trnh kinh t, nh chng ta tri nghim hin nay.
Phng php logic n gin nht, song cng ng thi mo
him nht nhm t ti tnh trng y, l nn kinh t hon
ton c k hoch, nn sn xut v phn phi cc vt phm
tiu dng thit yu nht i vi cuc sng thng qua cng
ng. l iu m hin nay v cn bn nc Nga ang
th nghim. Rt nhiu th ph thuc vo nhng kt qu m
cuc th nghim v i ny mang li. Mong mun a ra
nhng li tin tri y c l l qu t tin. Vy trong mt h
thng nh th, c th tn ti mt nn sn xut hng ha c
tnh cht kinh t, ging nh trong mt h thng cho php

cc c nhn c c nhiu quyn ch ng hn hay khng?

H thng y nhn chung c th c duy tr m khng c
s khng b c s dng cho ti nay, s khng b m
khng mt ai trong chng ta, nhng ngi hng v
phng Ty mun chu ng hay khng? Mt h thng
kinh t cng v tp trung ha nh th c thin v vic
ng kn ca trc nhng i mi c li v thin v nn
kinh t bo h hay khng? Song ngi ta cn phi trnh
vic bin nhng thc mc nh vy tr thnh nh kin lm
cn tr vic a ra mt nhn xt khch quan.
Ring ti cho rng, ni chung nhng phng php nh vy
cn c u tin, khi chng tn trng cc truyn thng v
cc tp tc, khi iu ny c th dung ha c vi mc tiu
trc mt no . Nhng ti li cho rng, s chuyn giao
nhanh chng quyn lnh o sn xut cho bn tay cng
cng v quyn li ca sn xut hng ha l khng c li;
sng kin c nhn cn c c khng gian hot ng,
chng no bn thn n di hnh thc ca cc lin minh
kinh t, khng b loi b.
Nhng chc chn trong c hai mi quan h, cc hn ch ca
nn kinh t t do l cn thit: Thng qua cc iu lut i
vi cc ngnh sn xut ring bit, cn phi rt ngn thi
gian lao ng trong tun xung, sao cho nh nn tht
nghip c khc phc mt cch c h thng. Cn phi s
dng nh mc lng ti thiu lm sao cho sc mua ca
ngi lm cng n lng tng ng c vi nn sn xut.
Ngoi ra, trong cc khu vc sn xut, ni ngi ta t
c tnh cht c quyn nh s t chc ca ngi sn
xut, nh nc cn phi kim sot s nh gi, nhm duy tr

s to vn trong cc gii hn hp l v ngn cn nguy c

lm gim mt cch gi to qu trnh sn xut v tiu dng.
Nh vy, ha chng mi c th c c trng thi thng
bng gia sn xut v tiu dng m khng gy ra nhng
hn ch qu ln cho sng kin t do, v ng thi loi b
c u th qu mc ca ngi c quyn s hu v t liu
sn xut (t ai, my mc) so vi nhng ngi lm cng
n lng trong ngha rng.
Cc triu chng bnh hon ca i sng vn ha
S giao lu t do v t tng v v cc kt qu l cn
thit i vi s pht trin lnh mnh ca khoa hc cng
nh ca i sng vn ha ni chung. Theo ti, khng
th nghi ng mt thc t l: vic can thip ca cp c
thm quyn chnh tr nc ny vo s giao lu t do v
mt tri thc gia cc c nhn gy ra nhng tn tht
to ln.
Trc tin, tn hi tc ng ko di i vi nng lc
khoa hc thc s; sau mt thi gian, n s nh hng r rt
n ton b cc ngnh sn xut.
Hn na, chng ta thy r c nhng can thip ca cp c
thm quyn chnh tr vo i sng khoa hc ca quc gia
thng qua vic t chi nhng chuyn i nc ngoi ca cc
hc gi trong nc v nhng chuyn i ca cc hc gi
nc ngoi ti Hoa K. Cch hnh x nh nhen nh th
ca mt cng quc ch l ci triu chng bn ngoi ca
mt cn bnh trm kha ng s hn.

Nhng, s can thip vo vic t do cng b cc kt qu

khoa hc bng li v vn bn, cch hnh x thiu tin cy
ca nh nc da trn mt t chc cnh st khng l
chng li c nhn v phng din chnh tr, ni s hi ca
mi ngi khi lun phi ln trnh mi iu c th dn n
ng vc v qua c th e do n s tn ti kinh t ca
h - tt c nhng iu y bao gi cng ch l cc triu
chng n thun, k c khi cc triu chng nh vy th
hin tnh cht nguy him ca cn bnh ny mt cch r
rng hn.
Nhng theo ti, cn bnh thc s li chnh quan nim
c to ra bi cc cuc chin tranh th gii, chi phi mi
iu trong t tng: Trong ha bnh, chng ta phi xy
dng ton b cuc sng ca mnh, k c i vi hot ng
ca mnh, sao cho trong trng hp c chin tranh, chng
ta nht nh l ngi chin thng.
Quan nim dn n quan nim th hai: Ngi ta ang b
e da bi nhng k th hng mnh. l s e da i
vi t do v thm ch i vi s tn ti ca mnh.
Quan nim l gii tt c nhng s vic ng gh tm m
trn chng ti gi l cc triu chng. Nu nh chng
khng c khc phc, th tt yu s dn n chin tranh v
do vy dn ti s hu dit tt c. Quan nim ny c biu
l ch yu qua ngn sch ca Hoa K.
Ch khi no chng ta khc phc c tnh trng cng bc
t tng y, th chng ta mi c th quay sang cp mt
cch hp l n vn chnh tr thc s: Chng ta c th

gp phn nh th no vo vic bo v v ci thin s tn ti

ca con ngi trn tri t tr nn b nh ny?
Ti sao vic li l tt c? Bi v chng ta s khng th
thot khi c cc triu chng ny hay cc triu chng
khc ca cn bnh, nu chng ta khng thanh ton c
cn bnh thc s.
Vn ha v phn thnh
Nu ngi ta mun o lng thit hi do nhng thm
ha chnh tr ln trong s pht trin vn ho ca con
ngi mang li, th ngi ta cn phi nh rng, vn ha
ta nh l mt loi tho mc tinh t lun gn kt vi
cc iu kin phc tp.
Loi tho mc ny ch c th pht trin mt s t a im
m thi. c th pht trin, trc ht, nn vn ha i hi
mt s sung tc nht nh, to iu kin cho mt b phn
dn chng ca mt nc no c th hot ng trong
nhng lnh vc khng trc tip cn thit cho vic duy tr
cuc sng.
Thm vo , cn phi c truyn thng o c v s qu
trng nhng phc li v thnh tu vn ha, nh vo m
tng lp y mi c th em n kh nng sng cho cc tng
lp khc ang lao ng v nhng nhu cu trc tip ca cuc
sng.
Trong cc th k va qua, nc c thuc v nhng quc
gia thc hin c c hai iu kin y. Nhn chung s phn
thnh cn khim tn, nhng vn , cn truyn thng tn
trng phc li vn ha cng mnh m. Trn c s , dn

tc ny to ra nhng gi tr vn ha khng th b qua

i vi s pht trin hin i. Ni chung, y truyn
thng vn cn nguyn vn, cn s phn thnh th b lung
lay. Ngi ta ly i phn ln nhng ngun nguyn liu
phc v cho nn cng nghip ca t nc, m trn c
s ca n b phn dn c lao ng cng nghip mi xut
hin. Phn d tha thit yu cho vic m bo cuc sng
ca nhng ngi ang to ra nhng gi tr tinh thn, bng
nhin b thiu ht. Trong iu kin tn ti nh vy, truyn
thng cng phi suy vong v mt trong nhng vn m
mu m ca vn ha cng tr nn hoang tn.
Khi nh gi cao nhng phc li tinh thn, nhn loi rt
quan tm n vic ngn chn tnh trng bn cng ha nh
vy. Nhn loi s khc phc nhng yu t gy ra s bn
cng tm thi v s thc tnh tnh on kt cao c b thi
ch k dn tc y li. i vi tnh on kt y, nhng gi
tr con ngi c thc hin, khng ph thuc vo chnh tr
v bin gii quc gia na. Khi , nhn loi s bo m
cho mi dn tc nhng iu kin lao ng m trn c s y
mi dn tc mi c th tn ti v to ra cc gi tr vn ha.
Vic hp tc tr tu
Nm nay, cc nh chnh tr c nh hng hng u ca
chu u ln u tin rt ra cc kt lun t vic nhn
thc rng, phn t ca chng ta ch c th li pht
trin thnh vng, nu chm dt c cuc u tranh
ngm ngm chng li nhau gia cc quc gia truyn
thng.

T chc chnh tr chu u cn phi c cng c dn

dn loi b cc bin gii hi quan ang gy km hm.
Mc tiu ln lao ny khng th t c nu ch thng qua
cc hip nh gia cc quc gia. Mc tiu ny i hi trc
ht c s chun b v mt tinh thn. Chng ta phi hng
n ch dn dn nh thc tnh cm on kt trong con
ngi, mt th tnh cm m cho n nay vn ch dng li
bin gii quc gia. Khi cn nhc v iu ny, Hi Quc
Lin cho ra i y ban Hp tc Tr tu (Commision
de coopration intellectuelle). y ban ny cn phi l mt
nh ch tuyt i c tnh quc t, hon ton tch ri chnh
tr, c nhim v to ra mt mi lin kt trn tt c cc lnh
vc ca i sng tinh thn gia cc vng vn ha dn tc
b bit lp bi chin tranh. l mt nhim v kh khn,
bi v - rt tic khi phi ni nh vy - t nht trong cc nc
m ti c bit r, cc hc gi v cc vn ngh s li b
nh hng nhiu bi cc khuynh hng dn tc hp hi
hn l nhng ngi hot ng thc tin.
Cho n nay, y ban ny hp hai ln trong mt nm.
thc hin hot ng ca mnh hiu qu hn, chnh ph
Php quyt nh thit lp v duy tr mt Vin Hp tc
Tr tu hot ng thng xuyn. Vin ny s c khnh
thnh trong vi ngy ti. l c ch ho hip ca nc
Php, xng ng nhn c li cm n ca tt c mi
ngi.
Nu ch tung h v ca ngi hoc lm thinh v nhng g
mnh cha hi lng hay khng tn thnh, th tht l mt
vic lm d dng v cn c cm n na. Nhng, ch vi
s thnh thc, vic trin khai cc nhim v ca chng ta

mi c khch l. V vy, khi chc mng s thnh lp ca

Vin ny, ti khng e ngi a ra s bnh phm ca mnh:
Hng ngy, ti u c c hi quan st v nhn ra rng, tr
ngi ln nht m hot ng ca y ban ca chng ta gp
phi, l tnh trng thiu tin cy vo tnh khch quan
chnh tr ca y ban ny. Cn phi lm mi iu cng c
lng tin cy; v khng nn lm nhng iu c th gy tn
hi n lng tin cy.
Nu gi y, bng kinh ph quc gia, chnh ph Php thnh
lp v duy tr mt Vin nh l mt c quan thng trc ca
y ban ti Paris vi Vin trng l mt ngi Php, th iu
ny lm cho nhng ngi nhn t bn ngoi c n tng
rng, nh hng ca Php l ni tri trong y ban. n
tng y cng tng thm, khi cho n nay, Ch tch ca y
ban cng chnh l ngi Php. n tng y vn tn ti,
mc d nhng nhn vt ni trn u c tt c mi ngi
khp mi ni nh gi cao v c c cm tnh su sc
nht.
Dixi et salvi animam meam . Ti hy vng mt cch chn
thnh rng, Vin mi thnh lp s thnh cng trong vic h
tr cc mc tiu chung trong s hp tc thng xuyn vi
y ban v ginh c s tin cy v s tha nhn ca nhng
ngi lao ng tr c tt c cc nc.
c v Php
Mt s hp tc y tin cy gia c v Php ch c th
hnh thnh, khi i hi ca Php v an ninh chng li
cc cuc tn cng qun s c p ng. Nu Php a

ra cc yu sch lin quan n vn ny, th mt bc

i nh th chc chn b tip nhn mt cch tiu cc
c.
Tuy nhin, dng nh c th hnh ng theo cch sau y:
Bn thn chnh ph c ngh vi chnh ph Php cng
vi mnh n ln Hi Quc Lin. Hi Quc Lin nn
ngh tt c cc quc gia thnh vin m nhn cc ngha v
sau y:
1) tun th bt k quyt nh no ca Ta n Trng ti quc
t;
2) bng tt c cc phng tin h tr v mt kinh t v
qun s ca mnh cng vi tt c cc quc gia thnh vin
cn li, tin hnh cc bin php chng li quc gia no ph
hoi ha bnh hoc khng tun theo quyt nh quc t
c a ra v li ch ca ha bnh th gii.
Bn v cc nhm thiu s
Dng nh c mt thc trng chung l cc nhm thiu
s b cc nhm a s xem nh nhng nhm ngi c gi
tr thp km sng cng, c bit khi cc thnh vin ca
cc nhm thiu s ny c th c nhn ra nh cc c
im v th cht.
Bi kch nh th ca s phn khng ch s phn bit i
x theo bn nng i vi cc nhm ny v quan h kinh t
v x hi, m cn ch, do nhng nh hng kch ng
ca a s, nhng ngi b lin ly bi cch i x nh vy,
phn ln tr thnh nn nhn ca cc nhn nh thnh kin
v t coi mnh l thp km v gi tr. V th hai, v ln hn

trong iu bt hnh ny c th b loi tr nh s on kt

v nh s gio hun c thc cho nhm thiu s v bng
cch c th t c s gii phng v mt tinh thn cho
nhm thiu s.
N lc c thc ca nhng ngi M da en theo hng
ny xng ng c tha nhn v khch l.
Quc t khoa hc
Trong chin tranh, khi s m qung v mt dn tc v
v mt chnh tr t n nh cao ca n, trong mt
phin hp ca Vin Hn lm, Emil Fischer nhn
mnh: Tha cc ngi! Cc ngi chng th lm g c
c. Khoa hc c v s cn c tnh quc t.
Nhng ngi v i trong s cc nh nghin cu lun
bit r v cm nhn c iu ny mt cch nhit thnh,
cho d trong nhng thi k c nhng rc ri chnh tr, h b
c lp trc cc ng nghip c tm c nh hn ca mnh.
Trong cuc chin tranh va qua, phn ln nhng ngi c
quyn b phiu trong tt c cc phe phi phn bi gi tr
thing ling c giao ph cho h. Lin on Quc t
ca cc vin hn lm b gii tn. Cc i hi v vn
ang c t chc nhng li loi tr cc chuyn gia t cc
nc th ch trc kia. Nhng tnh ton chnh tr c
a ra vi v quan trng ang ngn cn s thng tr c tn
ca nhng kha cnh thun ty chuyn mn v s pht trin
thnh vng cho nhng mc tiu ln.
Nhng ngi c thin ch, nhng k khng chu khut phc
trc nhng tranh ci y cm tnh, nht thi, phi lm g

 ginh li nhng g mt? Ngi ta vn cha th t

chc c nhng hi ngh c quy m ln, thc s c tnh
quc t, khi phn ln nhng ngi lao ng tr c vn ang
cn tnh trng y kch ng nh th. S phn khng v
mt tm l chng li s phc hi nhng nhm lm vic
chung v khoa hc c tnh quc t vn cn qu mnh khin
mt thiu s nhng ngi c nhng quan im v tnh cm
rng ln hn kh c th vt qua c. Nhng ngi ny
c th ng gp vo nhng mc tiu ln l lm lnh mnh
cc hip hi quc t, bng cch duy tr cc mi quan h
cht ch vi nhng ngi cng ch hng v trong phm vi
nh hng ca mnh kin tr bo v nhng li ch quc t
chung. Thnh cng mt cch tng th th cn phi ch,
nhng chc chn n s n. Ti khng mun b qua c hi
ny, m khng mun nhn mnh mt cch t ho rng,
trong sut nhng nm gian kh ny, mong mun duy tr
cng ng lao ng tr c vn cn sng ng, c bit
trong mt s lng ln cc ng nghip chuyn mn ngi
Anh. u cng vy, nhng pht biu chnh thc bao gi
cng t hn l tnh cm trong ni tm ca mi con ngi.
Nhng ngi c thin nn ghi nh u ny v ng nn
tc gin hay mnh b nhm ln: senatores boni viri,
senatus autem bestia" .
Nu ti hon ton lc quan v tin b ca t chc quc t
ni chung, th iu ny ph thuc nhiu vo vo sc p gay
gt ca s pht trin kinh t, hn l vo lng tin s sng
sut v cao thng ca chnh kin. Bi v s pht trin kinh
t ph thuc rt ln vo lao ng tr c ca cc nh khoa
hc c t tng kh chm tin, nn chnh nhng ngi ny

d min cng, cng gp sc vo vic to dng t chc

quc t.
Bn v ta n trng ti
Vic gii tr qun b mt cch c k hoch trong
khong thi gian ngn ch kh thi, nu c c mt s
m bo an ninh ca tt c cc nc dnh cho mi
nc. iu ny da trn c s mt Ta n Trng ti
thng trc v c lp vi cc chnh ph.
Ngha v v iu kin ca cc quc gia khng ch l ch
chp nhn cc phn quyt ca Ta n Trng ti, m cn
ch thi hnh cc phn quyt .
Mi khu vc nh chu u chu Phi, chu M v chu ,
c mt ta n trng ti c bit ph trch; cn chu c c
th c phn b v mt trong ba khu vc ny. Ta n
Trng ti chung s chu trch nhim v cc vn lin
quan n cc s vic khng th c gii quyt trong
khun kh ba khu vc trn.
Nc M v hi ngh gii tr qun b nm 1932
Ngi M ngy nay ang trn tr vi bao ni lo lng.
Nhng ni lo y gn lin vi tnh trng kinh t ca nc
ny. Nhng nh lnh o c thc trch nhim tp
trung ch yu vo vic loi b nn tht nghip nng n
nc mnh. Tnh cm gn b vi s phn ca th gii
cn li, c bit vi t m chu u cng t si ng
hn so vi nhng thi im bnh thng.

Nhng nn kinh t t do s khng t ng vt qua c

nhng kh khn ny. Cn phi c nhng k sch iu tit t
gic tng th, to ra c mt s phn cng lao ng
v mt s phn phi lnh mnh i vi cc sn phm tiu
dng gia con ngi vi nhau, v nu khng c iu y,
nhn dn ca mt nc giu c nht cng s b ngt th.
Vic ci thin cc bin php k thut lm suy gim chnh
lao ng cn thit sn xut hng ha cho tt c mi ngi,
v th thng qua cuc chi t do ca cc th lc, khng cn
xut hin tnh trng, trong tt c cc lc lng lao ng
u c s dng. Mt quy ch t chc c thc s l cn
thit nhm lm cho cc tin b v mt k thut tr nn c
hiu qu c li cho tt c mi ngi.
Thiu quy nh v mt k hoch, nn kinh t khng th
c a vo quy c. Cng nh vy, mt quy nh v mt
k hoch nh vy cng cn thit hn nhiu i vi cc vn
chnh tr quc t. Hin nay ch cn c mt s t ngi
cn quan nim rng, cc hnh ng bo lc di dng
chin tranh l mt phng tin c li th v xng ng vi
nhn loi gii quyt cc vn quc t. Nhng h li
cha kin quyt i din v thc hin mt cch tch cc cc
k sch ny, cc k sch c kh nng trnh c cc cuc
chin tranh, trnh c nhng hnh ng d man v v
nhn tnh, nhng tn d ca cc thi i man r. Cn phi
c quan im thng nht thy r v phi c dng kh no
phc v mc tiu quan trng ny mt cch hiu qu
v vi quyt tm cao.
Ai thc s mong mun dp b chin tranh, ngi phi
quyt tm u tranh sao cho quc gia ca mnh khc t

mt phn ch quyn ca mnh c li cho cc thit ch quc

t. Ngi phi sn sng, trong trng hp xung t,
buc quc gia mnh phi tun th phn quyt ca Trng ti
Quc t. Ngi phi kin quyt u tranh tt c cc
quc gia thc hin gii tr qun b, k c trong trng hp
xu nh c d tnh trong Hip c Versailles. Khng th
trng i tin b x hi, nu khng loi b nn gio dc
ton dn v quc phng v v ch ngha yu nc hiu
chin.
i vi cc quc gia vn minh c nhiu nh hng, khng
c s kin no trong nhng nm qua li ng h thn hn
l tht bi ca cc hi ngh gii tr qun b trc y; bi
v tht bi ny khng ch l do nhng m mu thm c
ca cc v nguyn th quc gia v lng tm v hiu thng,
m cn l do s th v s thiu ngh lc ca con ngi
tt c cc nc. Nu iu ny khng khc i, th chng ta
s tn ph nhng g thc s qu gi m t tin chng ta
to ra c.
Ti cho rng, nhn dn M cng khng thc c y
trch nhim nng ln vai h trong mi quan h ny.
M, ngi ta ngh nh sau: Chu u c th b suy vong,
nu n b hy hoi bi s thiu ha ng v tnh thm him
ca dn chng y. Mm sng ca tng thng Wilson
m chi ln mt cch thm hi trn ming t cn ci ca
chu u. Chng ta th mnh m v chc chn, v chng ta
s khng vi vng can thip vo nhng cng vic kh chu
ca ngi khc.
K no ngh nh th, k va khng cao thng li va
khng bit nhn xa trng rng. Nc M khng phi l v

can trong ni khn kh ca chu u. Bng vic rt li mt

cch tn nhn cc khon tin cho vay, nc M thc y
s suy thoi v mt kinh t v ng thi c s suy i v
mt o c ca chu u. Nc M gp phn vo vic
ban cng ha chu u v nh vy l ng phm trong s
suy i ca o c chnh tr v trong vic lm gia tng
lng hn th c nui dng bi s tuyt vng. Lng hn
th y khng dng li trc ca ng nc M. Cc qu
v hy th nhn trc, nhn sau m xem!
Khng cn phi nhiu li: Hi ngh Gii tr qun b c
ngha l mt c hi cui cng khng ch i vi chng ta,
m cn i vi cc qu v, nhm m bo nhng g tt p
nht m nhn loi vn minh to ra. Nhng nh mt v hy
vng ang trng i cc qu v vi t cch l nhng
ngi cng trng v tng i khe mnh.
Bn v hi ngh gii tr qun b nm 1932
1.
Liu ti c c php bt u bng mt tn nim chnh
tr? l: Nh nc tn ti v con ngi, ch khng
phi con ngi tn ti v nh nc. Ngi ta cng c th
ni v khoa hc cng tng t nh ni nh th v
nh nc. l nhng cng thc c. Nhng cng thc
ny c khc ghi bi nhng ai xem nhn cch con
ngi nh mt gi tr cao qu nht c tnh ngi.
Ti rt ngi phi lp li nhng cng thc ny, khi chng c
nguy c i khi b ri vo s qun lng, nht l trong thi
i y nhng t chc v khun mu nh thi i chng ta.

Ti thy nhim v quan trng bc nht ca nh nc l bo

v c nhn v to cho c nhn kh nng pht trin thnh
nhn cch sng to.
Nh vy, nh nc cn phi l ngi y t ca chng ta,
ch khng phi chng ta l n l ca nh nc. Nh nc
vi phm i hi ny, khi n dng bo lc p buc chng
ta phi phc v qun i v chin tranh, c bit l khi s
phc v n l ny hng n mc tiu v kt qu tn st
nhng ngi dn nc khc hoc gy tn hi cho s t do
pht trin ca h. Chng ta ch nn dnh cho nh nc
nhng hy sinh mang li kt qu tt p cho s pht trin t
do ca cc c nhn. Nhng iu qu bu ny c th l hin
nhin i vi mi ngi M, ch khng phi i vi mi
ngi chu u. V vy, chng ta vn c th hy vng rng,
cuc vn ng chng chin tranh s c mt ch da vng
chc ngi M.
Nhng by gi, xin tr v vi Hi ngh Gii tr Qun b!
Ngi ta nn ci, nn khc hay nn hy vng, khi ngh n
n? Qu v hy th tng tng mt thnh ph c ton l
nhng cng dn cu bn, di tr v hay thch gy g! ,
ngi ta cm nhn c mi nguy c thng trc e da
cuc sng nh l tr ngi ln cho mi s pht trin lnh
mnh. Ta th chnh mun khc phc tnh trng gh tm y,
mc d mi thnh vin trong cc hi ng thnh ph ln
mi ngi dn u khng mun b cm mang dao gm bn
tht lng. Sau nhiu nm chun b, Ta th chnh quyt nh
mang vn ra bn v a ra ti tho lun: Con dao
gm m mi ngi mang theo tht lng khi i do chi,
c php di v sc nh th no? Chng no nhng ngi

dn ranh mnh ny khng ng ra chng li hin tng

m chm nhau bng lut php, ta n v cnh st, th tt
nhin s chng c g thay i c. Mt s n nh v chiu
di v sc ca cc con dao gm c mang s ch c li
cho cho nhng k thch hnh hung v nhng k mnh nht,
v ch l s ph mc nhng ngi yu hn cho chng. Tt
c cc qu v u bit rng, s so snh ny m ch iu g.
Chng ta hin ang c Hi Quc Lin v mt Ta n Trng
ti. Nhng Hi Quc Lin th li chng hn g mt phng
hp v Ta n Trng ti cng li khng c phng tin
thc thi cc quyt nh ca mnh. Cc c quan ny khng
m bo an ninh c cho bt c quc gia no trong trng
hp b tn cng. Nu qu v xem xt k iu ny, th i
vi quan im ca Php v vic t chi gii tr qun b
trong trng hp khng c an ninh, t hn qu v s ph
phn mt cch nh nhng hn l so vi nhng g ang
thng din ra hin nay.
Nu chng ta khng bit hn ch ch quyn ca cc quc
gia ring l bng cch buc mi quc gia phi c ngha v
thc hin hnh ng chung chng li nhng quc gia cng
khai hay giu gim i ngc li vi phn quyt ca Ta n
Trng ti ny, th chng ta khng th thot ra khi tnh
trng ln xn v nhng him ha ni chung. Ch quyn
khng b hn ch ca tng quc gia v an ninh chng li
cc cuc tn cng khng th c hp nht bi cc mnh
khe. C cn phi ch n cc thm ha mi na ri
mi buc cc quc gia phi c ngha v thc thi cc quyt
nh ca c quan ta n quc t c cng nhn hay
khng? T thc trng hin nay, chng ta chng c l do g
trng ch iu g tt p hn trong tng lai gn. Nhng

bt c ai l ngi bn thn thin vi nn vn minh v vi

s cng bng phi dc ton b kh nng tt nht ca mnh
thuyt phc ng loi ca mnh v s cn thit ca s
lin kt quc t nh vy gia cc quc gia ring r.
Ngi ta khng phi khng c l do chnh ng phn
bc li quan nim ny khi cho rng n qu coi trng yu t
t chc v xem thng yu t tm l, c bit l yu t o
c. L l y khng nh rng, gii tr qun b v mt tinh
thn phi i trc gii tr qun b v mt vt cht. Cng
nn hiu mt cch r rng rng, tr ngi ln nht ca trt t
quc t chnh l ch ngha dn tc c tng cng
thnh mt th qui n, mt kiu ch ngha dn tc c
gi bng mt ci tn y cm tnh nhng d b lm dng l
ch ngha yu nc. Trong mt trm nm mi nm qua,
thn tng y t c mt quyn lc khng khip, cc
k tai hi. c c quan im ng n v s phn
khng , ngi ta phi nhn ra rng, yu t t chc v yu
t tm l quy nh ln nhau. Cc t chc khng ch ph
thuc vo cc thi truyn thng mang mu sc tnh cm
m nh chng c hnh thnh v pht trin. Cc t
chc cn tc ng mnh m ngc tr li cc thi da
theo tnh cm ny ca cc dn tc.
Theo ti, ch ngha dn tc - khi pht trin cao n mc
tai hi nh th khp mi ni - c lin quan cht ch nht
vi vic a ra ngha v qun s ni chung - hoc vi tn
gi ngt ngo hn - vi vic thit lp qun i nhn dn.
Khi i hi nhng ngi dn thc hin ngha v qun s,
nh nc buc phi phi nui dng tnh cm ca ch
ngha dn tc nhng ngi dn ny. Tnh cm y to c

s tm l cn thit cho cc mc ch s dng v mt qun

s. Th l bn cnh tn gio, nh nc li phi ca ngi
cng c bo lc c c ca mnh trc gii tr trong hc
ng!
V vy, theo quan nim ca ti, vic ra ngha v qun s
ni chung l iu ch yu trong s suy i o c ca
chng tc da trng. S suy i o c e da nghim
trng n s tn vong ca nn vn ha ca chng ta, thm
ch v s sinh tn ca chng ta. Bn cnh nhng iu tt
lnh v i v mt x hi, s kin ti t ny xut pht t
cuc i cch mng Php v sau trong mt thi gian
ngn li ko tt c cc dn tc khc.
Nhng ai mun bnh vc quan im quc t v chng li
ch ngha dn tc S vanh, th phi u tranh chng qun
dch ni chung. Phi chng i vi x hi, cc cuc truy n
gay gt hin nhm vo nhng ngi chng qun dch v
ng c o c, l t ng h thn hn nhng cuc truy n
nhm vo nhng ngi t v o trong cc th k trc
y? Ngi ta c th loi tr chin tranh, nh lm trong
Hip nh Kellogg, c hay khng, trong khi vn ph mc
cc c nhn khng c bo v cho b my chin tranh ca
cc nc ring l?
Cn v Hi ngh Gii tr qun b, nu ngi ta khng
mun ch t hn ch yu t t chc-k thut, m mun
cn nhc c n yu t tm l mt cch trc tip v nhng
ng c gio dc, th ngi ta phi bng con ng quc t
to kh nng hp php cho cc c nhn khc t qun dch.
Khng nghi ng g na, mt k sch nh th c th to ra
tc ng mnh m v mt o c.

Ti tm lc li quan im ca mnh nh sau: Nhng tha

thun thun ty v hn ch v trang khng h m bo
c an ninh. Ta n Trng ti theo quy nh cn phi c
quyn hnh php c m bo bi tt c cc quc gia
thnh vin tham gia. l quyn hnh php nhm can
thip bng s trng pht v kinh t v qun s chng li
nhng k ph hoi ha bnh. Cn phi u tranh chng
ngha v qun s ni chung nh mt dch ch yu ca
ch ngha dn tc bnh hon. c bit, nhng ngi chng
qun dch cn phi c bo v trn c s quc t.
2.
Nhng g m tinh thn sng to ca con ngi trong nhng
th k va qua ban tng cho chng ta, c th to ra mt
cuc sng thanh thn v hnh phc, gi nh s pht trin v
mt t chc c bc tin ng thi vi s pht trin v mt
k thut. Tuy nhin, nhng g t c mt cch kh
nhc ang nm trong tay th h chng ta, li ging nh li
dao co trong tay a tr ln ba. S hu v t liu sn xut
k diu khng mang li ha bnh, m ch mang n nhng
lo u v i kh.
Tin b k thut gy nhng tc ng ti t nht ni m
n cung cp cc phng tin hy dit cuc sng con
ngi v ph hy cc cng trnh ca con ngi c to
ra bng lao ng vt v. Chng ti l nhng ngi cao tui
tng nm tri nhng ni kinh hong trong chin tranh
th gii. Tnh trng n l ng h thn, trong mi c
nhn phi chu ng t cuc chin tranh, dng nh i
vi ti cn khng khip hn c hy dit. Chng ng s
sao, khi nhng hnh ng m mi ngi coi l ti c ng

gh tm, li b buc phi tun th ci chung? Ch c mt s

t ngi l c c s v i v o c phn khng li.
Trong mt ti, h l nhng v anh hng thc s ca cuc
chin tranh th gii.
Vn c mt tia hy vng. Ti cm tng rng, ngy nay,
nhng lnh t c trch nhim ca cc dn tc thc s thnh
tm mong mun dp b chin tranh. S khng c chng li
qu trnh pht trin tt yu, v iu kin c ci r trong
nhng truyn thng y bt hnh ca cc dn tc, nhng
truyn thng c ko theo bi c ch gio dc nh mt
cn bnh di truyn t th h ny sang th h khc. Nhn t
ch yu ca cc truyn thng ny l vic o to qun s,
l vic tn vinh o to qun s v lin quan n b phn
truyn thng l thuc vo cng nghip nng v qun i.
Nu khng gii tr qun b th khng th c nn ha bnh
bn vng. Ngc li, vic duy tr cc trang thit b qun s
quy m hin nay chc chn s dn n nhng thm ha
mi.
Do vy, Hi ngh Gii tr qun b nm 1932 l c tnh
quyt nh i vi s phn ca th h hin nay v th h
tip theo. Nu ngi ta ngh n cc kt qu ngho nn ca
cc hi ngh trc y, th ngi ta thy r rng, tt c
nhng ngi c trch nhim v khn ngoan cn phi huy
ng mi kh nng lun hng dn cng lun hiu c
tm quan trng to ln ca Hi ngh nm 1932. Ch khi cc
nguyn th quc gia th hin c ch ha bnh ca a s
nhng ngi c quyn quyt nh trong nc mnh, th h
mi c th t c mc tiu quan trng ca mnh: to

ra c cng lun ny, mi ngi phi cng chu trch

nhim v mi li ni v vic lm ca mnh.
Hi ngh c th c coi l tht bi, nu nh nhng i
biu n tham d vi nhng li hun th c chun b
sn, v by gi vic thc hin chng ch tr thnh mt cng
vic gi th din. iu ny dng nh u c mi ngi
tha nhn. Bi v cc cuc gp g song phng ca cc
nguyn th quc gia hai nc c thc hin trong thi
gian va qua thng qua cc cuc ta m v vn gii tr
qun b, c s dng chun b c s cho Hi ngh.
Con ng ny i vi ti dng nh l mt con ng c
c may, bi v hai ngi hoc hai bn vun p cho cc kh
nng m phn vi nhau sao cho hp l nht, chn thnh
nht v bnh tnh nht. Khi khng c ngi th ba nghe
c, th h khng phi qu thn trng trong li ni ca
mnh. Ch khi Hi ngh c chun b mt cch sng to
theo cch ny, khi nhng iu bt ng c loi tr v khi
mt bu khng kh tin cy c to nn bi thin chn
thnh, th chng ta mi c th hy vng vo mt kt qu tt
p. Thnh cng ca s nghip v i ny li khng ph
thuc vo s thng minh hay thm ch vo s khn ngoan,
m ph thuc vo s chn thnh v s tin cy. Yu t o
c khng th b thay th bi l tr. Ti mun ni rng,
l iu dim phc.
Ch ch i hay ph phn n thun l iu khng thch
hp vi ngi ng thi. Ngi ng thi phi phc v
cho s nghip ny bng ht kh nng ca mnh. S phn
ca tt c mi ngi l ci m h xng ng c hng.
Bn v vn gii tr qun b

Vic thc hin k hoch gii tr qun b b gy tr

ngi, nht l khi ngi ta ni chung khng bit t kim
im v kh khn ln nht ca n. Ngi ta t
c a s cc mc tiu trong cc bc i nh. Nhng
hy ngh n vic xa b nn qun ch tuyt i bng
nn dn ch. y, tn ti mt mc tiu khng th no
t c ch bng nhng bc i nh dn dn.
Mt khi chnh kh nng chin tranh khng b loi tr, th
cc dn tc khng th lm g hn ngoi vic chun b v
mt qun s sao cho hon thin c th chin thng c
cuc chin tranh tip theo. Ngi ta cng khng th lm
khc hn l gio dc thanh nin v cc truyn thng u
tranh nhm nui dng tnh t ph dn tc hp hi kt hp
vi vic ca ngi quan im chin tranh. Ngi ta vn
thng lm nh vy, chng no phi tnh n vic phi
dng n thi ng h ca cng dn cho cc cuc xung
t chin tranh. Nhng thc ra, v trang khng c ngha l
tn thnh v chun b ha bnh, m ngc li, c ngha l
tn thnh v chun b chin tranh. V vy, ngi ta s
khng gii tr qun b trong nhng bc i nh, m phi
lm lun mt ln hoc hon ton khng lm g c.
Tin cho vic thc hin mt bin i su sc nh th
trong i sng ca nhn dn l mt n lc tinh thn mnh
m, l s chi b mt cch c thc cc truyn thng thm
cn c . Nhng k no khng sn sng gn s phn ca
quc gia mnh mt cch v iu kin vi cc quyt nh
ca mt t chc ta n trng ti quc t trong trng hp
tranh chp v khng xc nh dt khot iu ny bng hip
nh ca nh nc, nhng k khng quyt tm thc s

 loi b chin tranh. Khu hiu c a ra y l: Tt

c hoc khng g c!
Ngi ta khng th bc b thc t l: Cho n nay, s d
nhng n lc nhm bo m ha bnh tht bi l v
chng c t c nhng tha hip na vi.
Gii tr qun b v an ninh ch c th t c trong s gn
kt vi nhau. An ninh ch c th c bo m bi ngha
v ca tt c cc quc gia trong vic thc thi cc quyt nh
quc t.
Chng ta ang ng ng ba ng. Liu chng ta c tm
c con ng dn n ha bnh hay vn c tip tc i
con ng khng xng ng vi nn vn minh ca chng
ta nh trc y, iu ny nm trong tay ca chng ta. Mt
bn l s vy gi ca t do ca cc c nhn v s an ninh
ca cng ng. Bn kia l nguy c n l cho c nhn, l s
hy dit nn vn minh ca chng ta. S phn ca chng ta
ph thuc vo cu hi: chng ta xng ng vi n nh th
no?
Mt li chia tay
Th gi Ngi th k c ca Hi Quc Lin, Ngi
Dufour Feronce knh mn!
Bc th y thn thin ca ngi khng th khng c
tr li, bi v nu khng, ngi c th nhn c mt
cch hiu khng chun xc v chnh kin ca ti.
Vic ti quyt nh khng i Genve na da trn c s
thc t sau y: Kinh nghim tic thay mch bo cho ti

rng, y ban trung gian khng th hin c ch

nghim tc trong vic t c cc tin b c bn trong cc
nhim v lm lnh mnh ha cc quan h quc t. Ti ch
thy trong y ban ny ch yu l s hin thn ca nguyn
tc ut aliquid fieri videatur . i vi ti, y ban ny thm
ch cn ti t hn c Hi Quc Lin xt mt t chc tng
th.
Ti cho rng, ti phi ri b y ban ny, chnh bi v ti
mun hnh ng theo kh nng to ra mt thm quyn
trng ti quc t, hot ng siu quc gia, v bi v mc
tiu ny l mong mun t y lng ti.
y ban ny ng cho php vic p bc cc cng ng
vn ha thiu s cc quc gia ring l bng cch cho ra
i "y ban Quc gia" cc nc ny, t chc ng vai tr
cu ni duy nht gia gii tr thc ca nc ny vi y ban.
Nh vy, y ban ny c tnh chi b chc nng l ch
da tinh thn cho cc sc tc thiu s trong cc quc gia
chng li s p bc vn ha.
Ngoi ra, i vi vn u tranh chng li cc xu hng
S vanh v qun phit trong vic ging dy tng nc
ring bit, y ban ny cn chn mt thi thiu kin
quyt khin ngi ta kh c th hy vng g v nhng n lc
nghim tc ca u ban trong lnh vc quan trng c bn
ny.
y ban ny lun lun b qua kh nng tr thnh ch da
tinh thn cho cc c nhn v cc t chc lin kt c nhim
v hot ng mt cch trit cho mt trt t lut quc t
v chng li th ch qun s. y ban khng bao gi c

gng i u vi ch trng thn tnh ca cc nc thnh

vin m y ban ny bit rng, cc nc ny i din cho
cc khuynh hng hon ton khc vi xu hng m y ban
ny c bn phn phi i din.
Ti khng mun tip tc lm cho ngi pht ngn bng
nhng lun c nh vy na, bi v ngi hiu c quyt
nh ca ti mt cch y sau nhng iu t i va nu.
Ti khng mun lm ngi buc ti, m ti mun ch l
gii thi ca mnh. Nu ti mun nui dng mt hy
vng no , th ti phi hnh ng khc. Ngi c th chc
chn v iu ny.
Ch ngha ha bnh tch cc
Ti thy mnh tht hnh phc khi c trc tip tham
d cuc biu tnh ln ca nhn dn Flamande v ha
bnh. i vi ti, qu l mt nhu cu khi nhn danh
nhng ngi c thin ch v nhng ngi quan tm n
tng lai ni to vi tt c nhng ngi tham gia cuc
biu tnh ny: Chng ti thy gn b su sc nht vi
cc bn trong nhng gi pht suy t v thc tnh lng
tm ny.
Chng ta khng nn che giu mt thc t l: Vic ci thin
cc mi quan h v vng hin nay lm sao c th c c,
nu khng c cc cuc u tranh quyt lit. Bi v s lng
nhng ngi quyt tm tr gip mt cch trit ch l nh
so vi s ng nhng ngi khng quyt tm v nhng
ngi b d d. V quyn lc ca nhng ngi quan tm
n vic duy tr b my chin tranh li rt ln. H khng t
mt phng tin no c th khin cng lun phc v cho

nhng mc tiu ca h, nhng mc tiu th ch vi cuc

sng.
Hnh nh l cc nguyn th quc gia hin nay thc s theo
ui mc tiu cng c lu di nn ha bnh. Nhng, s gia
tng lin tc cc trang thit b qun s ch ra qu r
rng, h khng theo kp cc cng quc th ch, nhng
nc ang thc gic vic chun b chin tranh. Theo xc tn
ca ti, mt s cu vn ch c th n t ngay trong lng
cc dn tc m thi. Nu h mun trnh tnh trng n l
hn h trong qun dch, th h phi kin quyt ng h vic
hon ton gii tr qun b. Bi v chng no cn cc lc
lng qun i, th bt c cuc xung t nghim trng no
cng u c th dn n chin tranh. Ch ngha ha bnh,
mt khi khng tch cc u tranh chng li s chy ua v
trang ca cc quc gia, th n vn v s mi mi ch l mt
th ch ngha ha bnh bt lc m thi.
Mong rng, lng tm v tr c lnh mnh ca cc dn tc
tr nn sng ng hn chng ta t ti c mt cp
mi ca ca s cng sinh gia cc dn tc; mt cp m
t nhn li, chin tranh c coi l mt sai lm khng
th no hiu ni ca cha ng chng ta.
Th gi Sigmund Freud
Ngi Freud knh mn!
Tht thn phc c thy kht vng tip cn n chn
l Ngi vt hn bt c mt kht vng no khc.
Vi s sng sa v song, Ngi cho thy, nhng bn
nng tranh u v hy dit l khng th tch ri khi

bn nng ca tnh yu v hiu sinh trong tm l con

ngi nh th no. Nhng ng thi, t nhng din gii
cht ch ca Ngi tot ln mt kht vng su thm v
mt mc tiu v i cho vic gii phng con ngi khi
chin tranh, trong tm hn cng nh trn thc t.
Tt c nhng ai c tn vinh l nhng lnh t trong
lnh vc tinh thn v o c vt ln trn thi i v dn
tc ca mnh, u tn thnh kht vng v i ny. y,
ni ln mt s thng nht t Jesus n Goethe v Kant. C
mt thc t l nhng nhn vt ny c mi ngi cng
nhn l lnh t, mc d ch ca h hng n vic to ra
cc mi quan h con ngi ch c kh nng thc hin
mc rt thp. Thc t ny khng c ngha g sao?
Ti tin chc rng, tuyt i a s nhng c nhn li lc,
nhng ngi c v tr hng u nh cc cng trnh ca
mnh - d ch l mt nhm nh - u cng chia s l tng
ny. H c rt t nh hng n s pht trin v mt chnh
tr. Tht t hi, khi lnh vc c nh hng quyt nh n
s phn ca cc quc gia li b giao ph mt cch khng
th trnh khi cho s tr trn v v trch nhim ca nhng
k cm quyn chnh tr.
Cc lnh t chnh tr hoc cc chnh ph c c cng v
ca mnh mt phn nh bo lc, mt phn do s la chn
ca qun chng. H khng th c xem nh l i din
cho b phn u t v mt tinh thn v o c ca cc quc
gia. Tuy vy, hin nay, b phn tinh ty v tr tu li khng
c nh hng trc tip no n lch s cc dn tc: Tnh
trng phn tn ca h ngn cn s tham gia trc tip ca
h vo vic gii quyt cc vn bc xc. Do , nu mt

s t ngi, m thnh qu v nh hng ca h bo m

cho nng lc v s trong sng trong tp hp nhau li,
th Ngi c tin rng, mt s tp hp nh th c th to ra
c s bin chuyn y hay khng? Cng ng c c
im quc t ny, cng ng m cc thnh vin ca n duy
tr quan h thng qua vic trao i kin thng xuyn,
nh vic by t thi trn bo ch - lun vi trch nhim
ca mi thnh vin k kt - s c th to c nh hng
quan trng v b ch i vi gii php cho cc vn chnh
tr. Tt nhin, mt cng ng nh vy t khng trnh khi
b tn thng bi mi th tiu cc vn thng dn dt gii
tr thc hn lm vo s thoi ha; tc nhng mi nguy
him gn lin cht ch vi nhng khim khuyt ca bn
tnh con ngi. D vy, ti sao ta li khng c dng kh
th tin hnh mt n lc nh th? Ti coi mt th nghim
nh vy hu nh l mt bn phn khng th t khc
c.
Nu mt tp th tr tu c ting tm nh vy c th c
thnh lp, th n cng phi c nhng n lc c h thng
ng vin cc t chc tn gio tham gia vo cuc vn ng
chng chin tranh. Tp th y nht nh s mang li mt
ch da tinh thn cho nhiu nhn vt, m ch ca h hin
nay b t lit v ni chn chng au n. Cui cng ti tin
rng, mt cng ng bao gm nhng c nhn c uy tn ln
do thnh qu ca h cng xng ng tr thnh ch da tinh
thn ng qu cho cc lc lng trong Hi Quc Lin,
nhng lc lng thc s cng hin nng lc ca mnh cho
mc tiu cao c ca t chc ny.

S d ti thch trnh by nhng vic ny cho Ngi hn l

cho bt k ai khc, l v khc vi mi ngi, Ngi khng
cm thy b lm phin khi lng nghe v nhng c vng v
bi v nhn nh c tnh ph phn ca Ngi th hin thc
trch nhim nghim chnh nht.
Bn v ngha v qun s
Trch t mt bc th
Thay v cho php nc c p dng ngha v qun s,
tt hn ht l nn tc b vic ra ngha v ny tt
c cc nc v trc ht khng cho php thnh lp bt
c o qun no ngoi o qun nh thu, vi quy m
v trang thit b qun s s c tha thun sau.
iu ny thit ngh cng c li cho nc Php so vi vic
phi cho php ngha v qun s c. Nu c, ta t s
ngn chn c tc ng tm l y him ha do vic gio
dc quc phng ton dn gy ra v cng nh vic tc ot
quyn hn ca c nhn vn gn lin vi nn gio dc y.
Ngoi ra, i vi c hai nc, khi thng nht c vi
nhau v mt ta n trng ti trong vic gii quyt n tha
tt c cc vn tranh chp lin quan n cc mi quan h
song phng, th c th s d dng hn nhiu trong tc cc
i qun nh[vic hp nht cc t chc ca cc qun nhn
chuyn nghip ni trn thnh mt t chc duy nht bao
gm cc cn b hn hp. i vi]thu mi bn, iu ny c
th gip gim nh gnh nng v mt ti chnh v li bo
m c an ninh. Mt qu trnh hp nht nh th c th
pht trin thnh cc i qun lin hip ngy cng ln hn

v cui cng c th a n vic thnh lp mt c quan

cnh st quc t. C quan ny s nh dn i ty theo mc
tng cng an ninh quc t.
Qu v c mun bn bc vi nhng ngi bn ca chng ta
v kin ngh ny nh mt s gi hay khng? Tt nhin,
ti hon ton khng c bm vo kin ngh c bit ny.
Theo ti, iu cn thit l chng ta phi a ra nhng
ngh tch cc. N lc phng th thun ty khng th ha
hn bt c s thnh cng thc t no.
Din vn ti hi ngh sinh vin v gii tr qun b
Din vn ny c c vo khong nm 1930 trc cc
sinh vin c.Trong mt nn khoa hc v k thut pht
trin cao, cc th h gn y trao cho chng ta mt
mn qu cc k qu gi, mn qu mang theo nhng
kh nng gii phng v lm p cho cuc sng ca
chng ta m khng th h no trc y c hng.
Tuy nhin, mn qu ny cng mang n c nhng mi
nguy him cho s tn ti ca chng ta, nhng mi nguy
him cha bao gi e da trm trng n nh th.
Hn bao gi ht, s phn ca nhn loi vn minh ph thuc
vo nhng lc lng c o c m n c th tp hp
c. V vy, nhim v c t ra cho thi i chng ta
khng d dng hn nhng nhim v m cc th h trc
y gii quyt.
So vi trc y, nhu cu ca con ngi v thc phm v
hng tiu dng c th c p ng ch bng mt chi ph
nh hn nhiu v thi gian lao ng. Tuy nhin, cng chnh

v l , vn phn cng lao ng v phn phi cc sn

phm lm ra cng tr nn kh khn hn nhiu. Tt c
chng ta u cm thy rng, cuc chi t do ca cc th lc
kinh t, kht vng quyn lc, kht vng s hu v trt t v
khng c km ch ca cc c nhn khng cn t ng
dn n mt gii php c th chp nhn c cho cc vn
. Cn phi c mt th ch c k hoch trong vic sn
xut hng ha, trong vic s dng sc lao ng v phn
phi cc sn phm lm ra, ngn nga tnh trng lng ph
nhng lc lng lao ng qu gi, c trnh cao, ngn
nga tnh trng bn cng ha v tnh trng khnh kit ca
b phn ln dn c.
Mt khi thi ch k v hn trong i sng kinh t a
n nhng hu qu i bi, th chnh n s cn l k dn
ng ti t hn cho cc quan h gia cc dn tc vi
nhau. S pht trin ca k thut qun s chnh l mt kiu
pht trin, trong cuc sng ca con ngi l khng th
chu ng ni, khi cha sm tm thy con ng ngn
chn cc cuc chin tranh. Mc tiu c tm quan trng n
nh th, nhng nhng n lc c thc hin cho n
nay li cha y .
Ngi ta tm cch gim nh mi nguy him bng vic
hn ch v trang v thng qua cc quy nh hn ch trong
khi tin hnh chin tranh. Chin tranh khng phi l mt
cuc chi tp th, trong cc bn tun th mt cch
ngoan ngon lut chi. Mt khi lin quan n s sng cn,
th cc quy nh v ngha v ca cuc chi tr nn bt lc!
Ch c s dp b v iu kin mi cuc chin tranh ni
chung mi c th cu vn c. Vic thit lp mt nh ch

trng ti quc t l khng . Thng qua cc hip c phi

to ra c s m bo rng, cc quyt nh ca cp thm
quyn ny cng c thc hin bi tt c cc quc gia. Nu
khng c s m bo chc chn , cc quc gia s khng
bao gi c can m gii tr qun b mt cch nghim
chnh.
Cc bn th tng tng xem, bng cch e da s ty
chay hng ha, chnh ph cc nc M, Anh, c v Php
i hi chnh ph Nht Bn phi chm dt ngay lp tc cc
hot ng chin tranh chng li Trung Quc! Vy, cc bn
c tin rng, Nht Bn s tm ra c mt chnh ph li
mun y t nc mnh vo mt cuc phiu lu nguy
him n th khng? Ti sao iu ny li khng xy ra? Ti
sao mi con ngi, mi quc gia li c run s cho s tn
vong ca mnh? Bi v ai ny u i tm li th thm hi
nht thi ca mnh v khng chu bt n phc tng li ch
v s pht trin ca cng ng.
V vy, nh ti ni vi cc bn lc u rng, s phn ca
nhn loi ngy hm nay ph thuc vo cc lc lng c
o c ca mnh nhiu hn bao gi ht. u cng vy,
khc t v t hn ch l con ng dn ti cuc sng vui
v v hnh phc.
Cc lc lng ng h cho mt s pht trin nh vy c th
n t u? Ch n t nhng ngi m ngay t tr c
c hi tng cng tinh thn v m rng tm nhn thng qua
hc tp v nghin cu. Chng ti, th h i trc trng i
cc bn v hy vng cc bn mt iu l cc bn bng
nhng kh nng tt nht ca mnh s hng ti v s t
c nhng g m chng ti khng lm ni

Vn ca ch ngha ha bnh
Tha cc qu b, qu ng!
Ti rt vui mng l qu v cho ti c hi c ni
i li vi qu v v vn ca ch ngha ha bnh. S
tin trin trong nhng nm qua mt ln na cho
thy rng, chng ta hu nh khng c php giao ph
cho cc chnh ph cuc u tranh chng li cc hot
ng chy ua v trang v cc quan im hiu chin.
Song ngay c vic thnh lp cc t chc ln gm nhiu
thnh vin cng ch gip chng ta phn no trong vic tip
cn n mc tiu ny.
Theo quan im ca ti, y, tt nht l thi khc t
qun dch bng cch phn i, da vo s hu thun ca
cc t chc bnh vc c v vt cht ln tinh thn cho nhng
ngi dng cm chng qun dch tng nc. Nh th,
chng ta c th i n ch lm cho vn ca ch ngha
ha bnh tr nn cp thit, tr thnh mt cuc u tranh
thc s khin cho cho c nhng ngi c c tnh mnh m
cm thy c li cun. y l mt cuc u tranh khng
hp php, nhng l cuc u tranh v quyn thc s ca
con ngi chng li chnh ph ca h, chng no cc chnh
ph ny vn cn i hi cc cng dn ca h phi thc hin
nhng hnh ng ti c.
Nhiu ngi coi mnh l nhng ngi tch cc theo ch
ngha ha bnh, nhng li khng tham gia vo mt ch
ngha ha bnh trit nh vy, bi h vin dn ti cc l
do ca ch ngha yu nc. Khng th trng mong g

nhng ngi ny trong nhng gi pht nguy nan. Cuc

chin tranh th gii chng minh qu cho iu y.
Ti xin chn thnh cm n qu v cho ti c hi c
trnh by bng ming quan im ca mnh.
Hng n vic loi b nguy c chin tranh
Bi ny c Einstein vit xong ngy 20.9.1952 v c
ng trn tp ch Keizo, Nht Bn, s ma thu nm
.S tham gia ca ti vo vic sn xut bom nguyn t
l ch mt hnh ng duy nht: ti k vo bc th
gi tng thng Roosevelt trong nhn mnh s cn
thit phi tin hnh cc th nghim quy m ln
nghin cu kh nng ch to mt qu bom nguyn t.
Ti thc s thc c mi nguy him khng khip
cho nhn loi mt khi vic ny thnh cng. Chnh s phng
on rng, trong vn ny, ngi c c th nghin cu
vi trin vng thnh cng buc ti phi thc hin bc
i ny. Ti khng cn la chn no khc, d ti lun l
mt ngi theo ch ngha ha bnh mt cch y tin tng.
Tn st trong chin tranh theo quan nim ca ti chng c
g tt p hn so vi vic git ngi thng thng.
Tuy vy, chng no cc quc gia cha kin quyt loi b
chin tranh thng qua cc hnh ng chung v gii quyt
cc cuc xung t v bo v nhng li ch ca mnh bng
cc quyt nh ha bnh da trn c s lut php, th h s
cm thy cn phi chun b mt cuc chin tranh. Ri h
li cm thy cn phi chun b tt c cc phng tin, k c
cc phng tin ng kinh tm nht khng b qua mt

trong cuc chy ua v trang ni chung. Con ng tt

yu dn n chin tranh. Trong cc mi tng quan hin
nay, chin tranh c ngha l s hy dit tt c.
Trong tnh hnh , vic dng phng tin chng li
phng tin khng c trin vng thnh cng. Ch c vic
dp b trit cc cuc chin tranh v nguy c chin tranh
mi c th gip gii quyt vn . Mun vy, cn phi hnh
ng v quyt tm khng cho mnh b p buc phi hnh
ng i ngc li vi mc tiu ny. y l mt i hi kht
khe i vi c nhn thc c tnh trng ph thuc x hi
ca mnh. Nhng tuyt nhin khng phi l mt i hi
khng th thc hin c.
Gandhi, bc thin ti chnh tr v i nht ca thi i
chng ta vch ra con ng v cho thy: con ngi s c
kh nng hy sinh ln n th no mt khi h nhn ra con
ng ng. S nghip gii phng n ca ng l mt
bng chng sinh ng cho thy: ch c xc tn mt
cch vng chc cn mnh hn c th lc vt cht tng
chng nh khng th vt qua c.
Phn II: Chnh tr v ch ngha ha bnh
Ha bnh
Nhng nhn vt thc s li lc thuc cc th h trc
y nhn ra tm quan trng ca mc tiu gi gn
ha bnh th gii.
Tuy vy, s pht trin ca k thut trong thi i chng ta
lm cho nh o c ny tr thnh mt vn sng cn
i vi nhn loi hin c vn minh ha nh ngy nay

v khin cho s tham gia tch cc vo vic gii quyt vn

ha bnh tr thnh mt vn lng tm m khng mt
ngi no c thc v trch nhim lun l c th lng
trnh.
Cn lm r rng, nhng tp on y quyn lc ca nn
cng nghip tham gia sn xut v kh tt c cc nc
ang i ngc li vic gii quyt ha bnh cc vn tranh
chp quc t, rng nhng nh cm quyn ch c th t
c mc tiu quan trng ny, nu nh h dm chc c
c s ng h tch cc ca a s dn chng. Trong thi
i ca hnh thc chnh quyn dn ch hin nay ca chng
ta, s phn ca cc dn tc ph thuc vo chnh h. Mi c
nhn cn phi lun ghi nh iu ny.
Tr li ph n M
Mt hi ph n M cho rng h cn phn i chuyn
thm ca Einstein ti t nc h. H nhn c cu
tr li nh sau:
Cha bao gi ti b phi p khc t mnh m n vy;
v trng hp nu c xy ra th cng cha khi no c
nhiu ngi cng lc n th.
Nhng h lm th l ng qu i ch, i nhng n cng
dn y cnh gic. Lm sao ngi ta li c th cho php
mt g n ng vo nh, k vn thch nhai nut ngu
nghin bn t bn ngoan c mt cch ngon lnh v tha
mn y ht nh con qui vt Minotaurus nhai nut cc thiu
n ng trinh Hy Lp thm tho vy; m k li cn b i
n mc t chi mi cuc chin tranh, tr cuc chin vi

chnh v ca y? Vy nn, hy nghe li m qun thoa khn

ngoan v i quc ca qu v i v qu v hy nh rng ngay
c th ph ca ch La M hng mnh cng tng c
cu l nh ting ku cp cp ca nhng con ngng trung
thnh!
Li chc mng gi nh ph bnh
C c quan st c lp, cm nhn v nh gi khng
ph thuc vo cc loi mt thi i; c th din t iu
mnh thy v cm ch bng mt cu sc gn hoc mt t
chun xc - nh th chng phi l tuyt vi lm sao?
Ngi ta c cn phi chc tng g thm na khng?
Cm nhn u tin ca ti v nc M
Ti phi thc hin li ha ca mnh, y l vit i iu cm
nhn v t nc ny. M iu vi ti li khng d
dng. Bi ngi ta tht khng d t mnh vo v tr ca
ngi quan st khch quan nu ngi ta c tip n vi
qu nhiu tnh cm v s trng th nh ti khi ti M.
u tin l i li th ny:
Trong mt ti, s sng bi c nhn lun c g thiu cng
bng. ng l ng to ha ban pht cho nhng a con
ca mnh mi ngi khng ging nhau v nng lc. Nhng,
n Ngi, s ngi c hng may mn vn nhiu lm, v
ti tin rng phn ln trong s h vn sng nhng cuc i
thm lng, chng my ai bit n. i vi ti, tht l thiu
cng bng, vng, thm ch kh nht nho, nu trong s
li c vi ngi c ngng m qu ng, c khoc
cho nhng phm cht thn thnh v tr tu v nhn cch.

Th m chnh iu li xy ra vi s phn ti, dn ti s

i nghch kch cm gia nhng iu m ngi ta ni v
nng lc v thnh tu ca ti vi iu m ti thc cht l
v mun l. thc v mi tng quan k cc ny khin ti
khng chu ng ni, nu bn cnh khng c mt nim
an i p , mt tn hiu vui mng cho ci thi i b coi
l ch bit chy theo vt cht ny: Ngi ta dng ln nhng
ngi hng m mc ch ca nhng ngi hng ny ch l
hng ti tr tu v o c. iu chng t, tri thc v
l phi vn c mt s ng ngi nh gi cao hn ti
sn v quyn lc. Kinh nghim ca ti cho bit rng, thi
sng l tng ny hin hu mt phn rt ng dn
chng M - t nc vn b coi l c bit chy theo vt
cht ny. Sau nhng li vng vo trn, ti xin tr li ch
chnh vi hy vng rng, ngi ta s khng nh gi qu
ng nhng pht biu khim nhng ca ti hn mc n
vn th.
iu u tin khin nhng v khch phi kinh ngc khi n
t nc ny l s vt tri v k ngh v t chc. Nhng
dng hng ngy c lm bn hn chu u, nh ca
th c xy ct thc dng hn hn. Tt c u nhm mc
ch tit kim sc lao ng. y, sc lao ng t bi
mt dn s l thp so vi din tch v ti nguyn thin
nhin ca t nc. Chnh gi thnh lao ng cao kch
thch s pht trin mnh ca cc phng tin tr gip v k
thut v phng php lm vic. Ta hy xem trng hp
ngc li: cc nc c mt dn s qu cao nh Trung
Quc v n , gi thnh lao ng thp cn tr s pht
trin ca cc phng tin tr gip v k thut nh th no.
Chu u th gia hai thi cc . Khi my mc

pht trin, rt cuc n s cn r hn c sc lao ng vn

cn ang r mt. Nhng k pht xt chu u - nhng k
v l do chnh tr hp hi ang ku gi s gia tng dn s
t nc h - hn s ngh nh vy. C iu, n tng hp
hi y li kh ging vi ni s ca nc M trong vic
chng nhp hng ha bng vic thng qua o lut v thu
nhp khu... Song cng chng nn i hi mt ngi
khch v t rng ng ta phi au u vi nhng cu hi;
m rt cuc cng chng c g chc chn rng vi cu hi
no cng c mt cu tr li hp l.
iu th hai khin nhng v khch ch l thi sng vui
v, tch cc ca dn chng. N ci ti trn nhng bc
nh l biu tng cho mt trong nhng im mnh nht ca
ngi M. Ngi M vui v, t tin, lc quan v - khng t
him. Ngi chu u lun cm thy d chu v t nhin
khi tip xc vi ngi M.
Ngi chu u ngc li: c c ph phn mnh hn,
thc c nhn cao hn, nhng t ho tm hn v t gip
ngi hn; h c i hi cao hn trong cc hot ng gii
tr, v trong hc thut th t nhiu c v bi quan hn.
S thoi mi v tin nghi c mt v tr ln M. V chng
m h sn sng hy sinh s yn tnh, s ung dung v c s
an nhn. Ngi M sng v tng lai nhiu hn ngi chu
u. Cuc sng vi h lun l ci ang hnh thnh, ch
khng phi ci ang tn ti. Theo ngha , h cn khc xa
so vi ngi Nga hay ngi chu hn c ngi chu u.
Nhng c mt im m ngi M ging vi ngi chu
hn l ngi chu u. l h t c tnh c nhn hn

ngi chu u - nu ta ch quan st t gc tm l ch

khng phi t gc kinh t.
y, ci "chng ta" c nhn mnh hn ci "ti". iu
ny lin quan n thc t l phong tc v tp qun x hi
rt c coi trng M. C nhiu im tng ng trong
quan nim sng cng nh trong quan nim v o c v
s thch ring gia cc c nhn hn hn chu u. c
nh vy l nh nc M mnh hn hn chu u v kinh t.
y, vic cng tc v phn chia cng vic mt cch hiu
qu din ra d dng v tri chy hn chu u, d l
trong cng xng, trong trng i hc hay trong cc vic
t thin t nhn. Thi ng x x hi tt p mt phn
nh l vo truyn thng Anh.
Nhng ngc li, vai tr ca nh nc M c v khng
mnh lm so vi chu u. Ngi chu u ngc nhin
thy rng, in tn, in thoi, ng st v trng hc
M phn ln nm trong tay cc t chc t nhn. iu c
th xy ra l nh vo thi x hi tch cc ni trn ca
cc c th. V thi y khin cho s khc bit qu ln v
ti sn khng dn ti s cng qun ca mt b phn dn
chng. thc trch nhim x hi ca cc ng ch y
pht trin cao hn hn chu u. H xem chuyn cng
hin mt phn ln ti sn, v thng l c sc lc ca h
na, cho cng vic x hi l ng nhin. D lun x hi
(vn rt mnh m!) i hi h phi lm th. iu dn ti
thc t l ngi ta c th trao nhng nhim v quan trng
nht v vn ha vo tay cc t chc t nhn v vai tr ca
nh nc tr nn rt hn ch.

Uy tn ca quyn lc nh nc chc chn cn gim i r rt

v "o lut cm ru". Bi i vi uy tn ca nh nc v
lut php, khng c g nguy him cho bng vic n a ra
nhng o lut m n khng sc cng ch. y l mt
b mt cng khai, v s pht trin ng lo ngi v ti phm
t nc ny c lin h cht ch vi thc t .
Trong mt quan h khc, "o lut cm ru", theo ti,
cng dn ti s suy yu nh nc. Qun x l ni cho
ngi ta c c hi trao i suy ngh v by t kin v
nhng s kin cng cng. Ti thy t nc ny, ngi ta
c v thiu nhng c hi nh vy, khin bo ch b lng
on bi cc nhm thiu s c nh hng qu mnh n
cng chng.
Thi qu coi trng ng tin t nc ny vn cn
mnh hn chu u, nhng ti thy n c v ang gim
i. Chc hn l nhn thc ny chin thng: c mt
cuc sng hnh phc v hu ch, khng cn phi c qu
nhiu ca ci.
V kha cnh ngh thut, ti by t s ngng m chn
thnh trc ci gu thm m cao trong cc cng trnh xy
dng hin i cng nh trong cc vt dng hng ngy;
ngc li ti thy rng, ngh thut to hnh v m nhc
khng tm c t sng trong lng dn chng nh chu
u.
Ti thn phc thnh tu ca cc c s nghin cu khoa
hc. chu u, ngi ta ang tm cch gii thch mt cch
v l rng s vt tri ngy cng tng v nghin cu khoa
hc ca M hon ton ch l do ngi M c nhiu tin ca

hn; nhng s tn tm, lng kin nhn, tinh thn ng

nghip v thin ch cng tc cng gi mt vai tr quan
trng trong nhng thnh cng y ch. Cui cng, thm mt
nhn xt na! Hp Chng Quc Hoa K l cng quc
pht trin nht v k thut hin nay. nh hng ca n vo
vic thit k cc mi quan h quc t l gn nh khng th
lng trc c. Nc M rng ln l th, nhng lu nay
dn chng li t quan tm n cc vn ln ca cng ng
quc t, m vn hng u hin nay l vn gii tr
qun b. iu cn phi thay i, v chnh li ch thit
thn ca ngi M. Cuc chin va qua cho thy, khng
cn s phn cch gia cc lc a na, m s phn ca tt
c cc quc gia ngy nay gn cht vi nhau. Bi th cn
lm thu sut rng, dn chng t nc ny mang mt
trch nhim ln trong lnh vc chnh tr quc t. V tr ca
k khoanh tay ng nhn khng xng ng vi t nc
ny v lu di s tr nn nguy him vi tt c mi ngi.
m nh bo
Trch t mt bc th ring
Khi ta b tnh s cng khai v tt c nhng g ta ni
d trong khi vui a, khi cao hng hay khi bc bi nht
thi, th iu tuy tht phin h, song chng mc
nht nh cng l hp l v t nhin. Nhng nu ta b
tnh s cng khai v nhng iu ngi khc nhn
danh ta ni v ta khng c cch g kh d t v
c, th tnh cnh y tht th thm.

"Vy ai m kh s vy?", anh s hi. Vng, bt k ai ni

ting v b m nh bo thm hi. Anh ci v khng tin ?
Nhng ti tri nghim ri, ti k anh nghe.
Anh hy tng tng: mt bui sng kia, mt tay phng
vin n gp anh v vui v hi rng, liu anh c th ni i
iu v ng N. bn anh c khng. Thot tin c th anh
s cm thy phn n v mt cu hi nh vy. Song anh
nhanh chng nhn ra rng, s chng c cch no chy
thot. Bi nu anh t chi tr li, tay phng vin s vit:
"Ti hi mt trong nhng ngi bn gi l thn nht ca
N., nhng ng ny kho lo t chi. Mong c gi t rt
ra nhng kt lun hin nhin t thi y". V khng c
cch no chy thot, anh tr li nh sau:
"ng N. l mt nhn cch ho hip, thng thn, c tt c
bn b qu mn. bt k hon cnh no, ng cng nhn ra
c mt tt. ng l ngi chu kh v m nhn c rt
nhiu vic cng lc; ngh ca ng i hi ng phi dnh
ht tm sc cho cng vic. ng l ngi yu gia nh, lun
dnh cho v tt c nhng g ng c..."
Bi vit ca tay nh bo: "N. khng thc s coi trng iu
g v c ti ly lng tt c mi ngi, hn na lc no ng
cng ng vai mt ngi d di v mm mng. ng thuc
loi n l cho cng vic, n mc khng bao gi ngh ti
nhng chuyn ring t hay tham gia vo mt hot ng tinh
thn no khc. Chiu chung v ht mc, ng l tn y t
ngoan ngon phng s cho cc nhu cu ca b y...".
mt tay nh bo ch thc, bi vit s cn git gn hn
th nhiu, nhng vi anh v vi ng N. bn anh th nh th

c l . ng y s c nhng iu k trn vo bui

sng ngy mai trn bo, v s gin d ca ng ta vi anh s
l v gii hn, d v bn cht ng ta c tt bng v vui tnh
n u i na. Ni au kh ca ng ta s lm anh au n
khng ni ra c, v trong thm tm anh vn qu mn ng
ta.
Anh s lm g trong trng hp ny, bn thn mn ca ti?
Nu anh ngh ra c cch g, hy bo ngay cho ti bit
nh, ti c th lp tc bt chc cch ca anh.
Bertrand Russell v t duy trit hc
Tiu lun di y c Einstein vit cho li ta tp 5
ca tuyn tp "Library of Living Philosophers" do
Gio s A. Schilpp ch bin, xut bn ln u nm
1946, cp ring v trit hc Bertrand Russell, c
bit l tc phm "An Inquiry into Meaning and Truth"
xut bn nm 1940.
Khi hi ng bin tp ngh ti vit cht g v
Bertrand Russell, th v s ngng m v knh trng ca ti
i vi tc gi, ti nhn li ngay lp tc. Nh c cc
tc phm ca ng, ti c hng bit bao gi hnh
phc, iu m ti - ngoi tr v Thorstein Veblen - kh c
th ni khi c bt k cy bt khoa hc ng thi no
khc. Song ti nhanh chng nhn ra rng, a ra mt li
ha thng d hn l thc hin n.
Ti ha, s vit g v Russell nh v mt trit gia v
mt nh nhn thc lun. V khi ti y t tin bt tay vo
vic, ti sm nhn ra rng, mt ngi by lu ch cn trng

dng li trong a ht vt l nh ti liu lnh bit bao khi

dm t chn vo mt lnh vc hc ba nh vy. C th
hu ht nhng iu ti sp trnh by sau y l ngy ng
vi nhng ngi am hiu. Song ti t an i mnh bng
ngh, mt ngi vi kinh nghim t duy trong mt lnh vc
khc nh ti bao gi cng c u i hn so vi ngi
hon ton khng suy t hay ch suy t t i.
Trong qu trnh pht trin ca t duy trit hc nhng th k
qua, cu hi sau y ng vai tr ch o: Nhng nhn
thc no c th c mang li t t duy thun ty, khng
ph thuc vo nhng n tng cm tnh? Liu c th c
nhng nhn thc nh vy khng? Nu khng, nhn thc
ca chng ta c quan h nh th no vi nhng cht liu
th do nhng n tng cm tnh ca gic quan cung cp.
Cc cu hi , v mt s cu hi khc c lin h cht ch
vi chng tng ng vi mt trng hn lon hu nh
khng th bao qut ht c ca nhiu quan im trit hc
khc nhau. Trong nhng n lc dng cm nhng tng i
v b ny, d sao cng d nhn ra mt vt pht trin c h
thng, l: s hoi nghi ngy cng gia tng trc mi th
nghim theo hng "t duy thun ty", hng nm bt c
iu g v "th gii khch quan" v th gii "s vt", i
lp vi th gii "ca nhng biu tng v t tng" n
thun. c gi cho php ti ni trong ngoc kp rng:
y cng nh ni mt trit gia ch thc, du ngoc kp
("") c dng khi mun du nhp mt khi nim khng
chnh ng, v mong bn c tm thi cho php, mc d n
cn kh nghi trc con mt c v ca trit hc.

Nim tin cho rng, ch cn t duy thun ty l c th tm ra

mi tri thc ng gi trn i, nim tin y kh ph bin
trong bui u ca trit hc. l mt o tng m bt
k ai cng d dng nhn ra nu anh ta, trong mt pht giy,
tm qun i nhng g anh ta hc c t trit hc v
khoa hc t nhin sau ny. Anh ta t s khng ngc nhin
khi thy Plato quy cho " nim" mt dng thc ti cao hn
so vi nhng s vt c th c nhn bit mt cch thng
nghim. C Spinoza v cho ti tn Hegel, nh kin ny
c v vn cn gi vai tr ch o vi tt c sc mnh sng
ng ca n. C th ai thm ch s t ra cu hi: Nu
khng c mt o tng nh th th liu c th to ra c
ci g v i trong lnh vc t duy trit hc? Song v
phn mnh, chng ti khng mun t ra mt cu hi nh
vy.
Ci o tng nng v qu tc v sc mnh thm nhp v
bin ng i u li vi ci o tng nng v bnh dn v
mt thuyt duy thc ngy th, theo , s vt "tn ti" y
ht nh khi ta tri gic chng bng gic quan. o tng ny
chi phi hot ng thng nht ca con ngi v th vt.
N cng l khi im ca cc khoa hc, nht l cc khoa
hc t nhin.
Vic vt qua hai o tng trn khng c lp vi nhau. So
ra, vic vt qua thuyt duy thc ngy th l n gin hn.
Russell khc ha qu trnh ny mt cch y n tng
trong phn dn nhp ca cun "An Inquiry into Meaning
and Truth" ca ng nh sau:
"Chng ta u bt u bng 'thuyt duy thc ngy th',
ngha l bt u bng hc thuyt cho rng, s vt tn ti

nh n xut hin ra [trc gic quan ca ta]. Chng ta tha

nhn rng, c th xanh, tuyt th lnh v th cng. Nhng
vt l hc li cam oan vi ta rng, ci xanh ca c, ci
lnh ca tuyt v ci cng ca khng phi y ht vi ci
xanh, ci lnh v ci cng m chng ta bit theo kinh
nghim, m l mt ci g khc hn. Nu chng ta tin vo
vt l hc, chng ta s thy rng, khi mt ngi quan st
cho rng mnh ang quan st mt hn , th ngha l trn
thc t, anh ta ang quan st nhng tc ng ca hn
vo chnh mnh. C v nh khoa hc ang t mu thun
vi chnh n: khi n t cho mnh l khch quan cc , th,
tri vi mong mun ca n, n li chm ngp trong tnh ch
quan. Thuyt duy thc ngy th dn n vt l hc; v vt
l hc, v phn mnh, li ch ra rng thuyt duy thc ngy
th ny, bao lu n c trit nh th, l sai lm. Sai v
logic; ngha l sai."
Khng k n li hnh vn bc thy, nhng dng ch trn
ni ln mt iu g m trc ti cha h ngh n. Li
t duy ca Berkeley v Hume, nu ch nhn mt cch hi
ht, c v i lp li vi li t duy ca cc khoa hc t
nhin. Nhng nhn nh trn ca Russell pht hin mt
mi lin h: Nu Berkeley da trn nn tng rng chng ta
khng trc tip nm bt cc "s vt" ca th gii bn ngoi
thng qua gic quan, m gic quan ca chng ta ch nhn
bit c chng thng qua cc qu trnh ni kt nhn qu
vi s hin din ca cc "s vt" - mt s suy tng nh
th hn c c sc mnh thuyt phc t lng tin vo l
li t duy vt l hc, th s khng cn thit phi a bt k
ci g vo gia khch th v hnh vi nhn ngn cch

khch th v ch th, v bin "s tn ti ca khch th"

thnh mt tn ti ng nghi vn.
Li t duy vt l ny cng nh cc kt qu thc tin ca n
lm lay chuyn nim tin vo kh nng cho rng, ch
bng con ng t duy t bin n thun l c th hiu
c cc s vt v cc mi quan h ca chng. Dn dn,
nim tin rng tt c s hiu bit v s vt ca chng ta rt
cuc u l mt s x l cc cht liu th ca cc gic quan
chin thng. Nguyn l y, trong hnh thc ph qut ny
(c din t m m mt cch c ) hin ang c chp
nhn rng ri. Song nim tin khng h da trn c s,
rng c ai chng minh c tnh bt kh ca vic thu
hoch cc nhn thc hin thc bng con ng t bin
thun ty, m l: ch duy nht con ng thc nghim ni
trn chng t nh l ngun gc ca nhn thc. Galilei v
Hume l nhng ngi u tin ng v pha nguyn l
ny vi tt c s sng sa v kin quyt.
Hume nhn thy rng, cc khi nim c ta xem l c
bn, v d: "s ni kt nhn qu", khng th c rt ra t
cht liu do gic quan cung cp. Cch nhn y khin ng
c thi hoi nghi vi tt c cc loi nhn thc. Nu
c nhng tc phm ca ng, ngi ta s khng khi kinh
ngc khi nhng trit gia sau ng - trong c khng t
ngi c nh gi cao - vit v khi nhng th ln
xn m vn tm c c gi ngng m. ng gi c
nh hng su m n nhng ngi xut sc sau ng.
Ngi ta nhn ra ng khi c cc bi phn tch trit hc ca
Russell, m s sc so v li vit gin d ca chng lun
lm ti ngh ti Hume.

Kht khao ca con ngi l i hi phi c nhn thc c

m bo chc chn. Bi th, thng ip r rng ca Hume
lm ta tht vng ch: Cht liu th cm tnh - ngun gc
duy nht ca nhn thc, nh thi quen, c th a chng ta
ti nim tin v s mong i, nhng khng th a chng ta
ti s nhn bit hay thm ch n s thu hiu v cc quan
h c tnh quy lut. ng im ny, Kant xut hin vi
mt tng - d dng din gii ca ng, n kh m ng
vng c, song vn l mt bc tin gii quyt th
lng nan ca Hume: Tt c nhng g c ngun gc thng
nghim ni nhn thc u khng bao gi chc chn c
(Hume). Ngha l (theo Kant - ND), nu chng ta s hu
nhn thc chc chn, th nhn thc y phi c t c s
trong bn thn l tnh. Chng hn, iu ny c khng
nh khi bn v cc nh l ca hnh hc v v nguyn l
nhn qu. Nhn thc ny, v cc nhn thc vng chc khc
c th ni l mt b phn trong b cng c ca t duy; do
, chng khng cn phi nh n cc d liu do gic quan
cung cp mi c th c c (tc gi l nhn thc "a
priori" - tin nghim). Ngy nay mi chng ta u bit
rng, nhng nhn thc y tuyt khng c g l chc chn,
vng, chng tuyt khng s hu mt s tt yu no bn
trong nh Kant tng tin tng. Nhng vi ti, nu nhn vn
t quan im logic, lp trng ca ng li c v ng:
l s xc nhn, rng chng ta c l do "chnh ng" khi
s dng cc khi nim y t duy, nhng khi nim m
chng ta khng th c c t cht liu ca cc kinh
nghim do gic quan mang li.
Theo ti, ngi ta thm ch phi khng nh mnh m hn
na: Nhng khi nim xut hin trong t duy v trong cc

biu t bng ngn ng ca chng ta, tt c - t im nhn

logic - l nhng sng to t do ca t duy v khng th c
c mt cch quy np t cc kinh nghim gic quan. S d
iu ny l kh nhn ra, ch v chng ta thng c thi
quen gn cht mt s khi nim v lin kt khi nim
(mnh ) nht nh vi mt s kinh nghim gic quan no
ca chng ta, n ni chng ta khng thc c khe
nt ngn cch - v mt logic l khng th vt qua - gia
th gii ca cc kinh nghim gic quan vi th gii ca cc
khi nim v mnh .
Theo , chng hn dy s nguyn r rng l mt pht
minh ca tr tu con ngi, mt cng c t to, nhm tr
gip vic sp xp nhng kinh nghim gic quan nht nh
c d dng. Song tuyt khng c cch no khi nim
ny (dy s nguyn - ND) c th c ny sinh t bn thn
cc kinh nghim. y s d ti chn khi nim "s" v n
thuc v t duy tin-khoa hc v d sao, tnh cu to
(constructive) n vn cn d nhn din. Song, khi ta cng
i su vo nhng khi nim s ng nht ca i sng
thng nht, sc nng ca thi quen thm cn c s
cng gy kh khn cho chng ta trong vic nhn din khi
nim y nh l mt sng to t do ca t duy. Nh vy, t
nhng tng quan ni trn, c th ny sinh mt quan nim
nguy hi cho rng, nhng khi nim s d ra i u l t
cc kinh nghim gic quan thng qua qu trnh "tru tng
ha", ngha l bng cch lc bt i mt phn trong ni
dung ca n. Ti mun ch ra rng, ti sao quan nim y
vi ti li nguy hi:

Nu quen vi ph phn ca Hume, ta d c tng

rng, dng nh c th loi b ra khi t duy tt c cc
khi nim v mnh c tnh "siu hnh", nu nhng khi
nim v mnh y khng c ngun gc t cht liu th
ca kinh nghim gic quan. Bi tt c t duy u cha
ng ni dung l cht liu vn khng c ngun gc t u
khc ngoi mi lin h ca n vi kinh nghim gic quan.
Ti thy mnh th hai ny l hon ton ng, nhng da
trn ra iu lnh cho t duy th li l sai. Bi yu
sch y - nu c thc hin trit - s loi b bt k th
t duy no ch v xem n l "siu hnh".
t duy khng b sa vo "siu hnh hc" cng nh vo
l lun sung, ch cn c cc nh lut ca h thng khi
nim c kt ni chc chn vi cc kinh nghim gic
quan; ng thi h thng khi nim - vi nhim v sp xp
cc kinh nghim gic quan v lm cho ta d c ci nhn
thng quan v chng - phi c tnh thng nht v tit kim
cng nhiu cng tt. Ngoi ra, ci "h thng" y cn phi l
mt tr chi t do (c tnh logic) vi cc biu tng da
theo cc lut chi c ra mt cch ty tin (nhng hp
logic) theo cc lut chi. Tt c cc quy nh trn cn c
p dng nh nhau cho t duy thng nht v cho li t duy
c thc nhiu hn v tnh h thng trong khoa hc.
By gi hn tt c u hiu iu ti mun ni sau y:
Bng s ph phn sng sa ca mnh, Hume khng ch
thc y trit hc mt cch quyt nh m s ph phn y khng phi li ti ng - tr thnh mt mi nguy him,
khi n to ra mt s "s hi trc siu hnh hc". Ni s
hi y cha y him ha v l mt cn bnh ca trit hc

thc nghim ngy nay; cn bnh ny l ci i ng vi loi

"trit hc trn my" trc y, loi trit hc vn tng rng
khng cn n hoc c th b qua d liu cm tnh.
Vi tt c lng ngng m trc s phn tch sc so m
Russell mang li cho chng ta trong "Meaning and
Truth", ti vn thy rng, ngay c y, bng ma ca ni
s siu hnh hc vn hin din v gy ra mt s tc hi.
Chng hn, ti thy hnh nh ni s ny l nguyn nhn
dn n vic Russell coi "s vt" nh l "tp hp cc tnh
cht", trong "cc tnh cht" cn c tm thy trong cc
cht liu th t gic quan. Vn ny sinh l: hai s vt ch
l mt khi v ch khi chng ging ht nhau v "cc tnh
cht", dn ti ch cn phi quy cc quan h hnh hc gia
cc s vt vi nhau thnh "nhng tnh cht" ca chng.
(Nu khng, theo l thuyt ca Russell, ta s phi coi thp
Eiffel Paris v thp Eiffel New York l "cng mt s
vt"). i din vi vn ny, ti hon ton khng thy
mt "nguy c siu hnh" no c, khi ta a "s vt" (tc
"i tng" theo ngha vt l hc) nh mt khi nim c
lp vi cu trc khng gian - thi gian ca n vo h thng.
Nhn vo nhng n lc y, ti cm thy tha mn khi rt
cuc, chng cui ca cun sch a ra kt lun, rng
ngi ta khng th khng cn n "siu hnh hc". iu
duy nht m ti thy khng thoi mi khi c ti l ci
lng tm tr thc cn rt ca tc gi c ln khut gia cc
dng ch.
Cho mng nh vn George Bernard Shaw

George Bernard Shaw sinh nm 1856 Dublin (Ailen),

mt nm 1950 London. ng l nh vn, kch tc gia,
nh ph bnh vn hc li lc. ng cn l nh hot ng
chnh tr thnh cng, ngi u tranh cho bnh ng
nam n v cng bng x hi. Shaw c trao gii Nobel
vn chng nm 1925. ng nhn gii nhng t chi
nhn tin. Li cho mng di y c Einstein c
trong mt ln n tip Shaw ma thu nm 1930 Anh.
Him c nhng ngi c lp n mc c th nhn ra
nhng im yu v s l bch ca ngi ng thi v
ng thi khng mnh b ly vo y. Song ngay c nh
vy, khi chm phi s l lm ca ngi i, nhng k c
n ny thng sm nh mt lng dng cm trong vic
cu gip nhn loi. Ch rt t ngi, bng s hi hc tinh
t v bng v lch thip, c th lm say m ngi ng
thi v xng ng l ngi cm uc trn con ng bt v
li ca ngh thut. Hm nay, vi tnh cm nng nhit, ti
xin cho mng ngi thy ln nht trn con ng y ngi dy chng ta v khin tt c chng ta cm thy
hnh phc.
Bi pht biu nhn dp sinh nht ln th 70 ca
Arnold Berliner
Hm nay ti mun ni vi ng bn Arnold Berliner v
c gi tp ch "Die Naturwissens-chaften" (Cc khoa
hc t nhin) ca ng v vic ti sao ti li nh gi cao
ng v s nghip ca ng. Cn phi lm iu ngay
ti y v nu khng, ngi ta s chng c dp no
ni ra mt iu nh vy.

Chnh nn gio dc hng ti tnh khch quan ca chng ta

lm cho tt c nhng g ring t tr nn mt th "cm
k", m chng li iu , con ngi trn th [chng ta]
ch cho php mnh c phm ti vo nhng dp ht sc
c bit, nh dp ny chng hn.
Sau hi mo u cho thoi mi, by gi xin quay li vi
tnh khch quan! Nh s m rng mnh m phm vi ca
lnh vc nhng s tht c tng kt mt cch khoa hc
m nhn thc l thuyt tt c cc lnh vc ca cc khoa
hc c o su mt cch bt ng. Nhng nng lc
thu tm [tri thc] ca con ngi vn ang, v s cn tip
tc b gn vo nhng phm vi hn hp. Do vy, c mt iu
khng th trnh khi l hot ng ca nh nghin cu
ring l phi thu v mt nhnh ngy cng hp hn ca ta
nh tri thc. Nhng cn t hn na: cng vi s chuyn
bit ha ny, thm ch s hiu bit chung n thun v ci
tng th ca khoa hc ngy cng kh theo kp vi s pht
trin , m nu thiu s hiu bit chung y th tinh thn
nghin cu ch thc s b t lit mt cch tt yu. S xut
hin mt tnh th tng t nh tnh th c khc ha mt
cch tng trng qua cu chuyn xy dng thp Babel
trong Kinh Thnh. Mi nh nghin cu nghim tc u bit
n ci cm nhn au n v s gii hn min cng vo
mt phm vi hiu bit ngy cng hp hn; iu e da
cp i ci vin tng rng ln nh nghin cu v lm
anh ta suy thoi thnh mt g tr th n thun.
Tt c chng ta u chu cnh au n , nhng li chng
lm g xoa du n. Song Arnold Berliner gii cu cho
khu vc c ng mt cch mu mc. ng nhn ra rng,

cc tp ch [khoa hc] dnh cho i chng nh [s lng]

hin c hn tha dy d v kch thch m c gi
khng chuyn. ng cn thy rng, nht thit cn phi c
mt c quan c iu hnh mt cch c bit cn trng v
c h thng phc v cho vic nh hng khoa hc ca
cc nh nghin cu, nhng ngi mun c ch dn v s
pht trin ca nhng vn , nhng phng php v nhng
kt qu khoa hc, t bn thn h c th a ra mt nh
gi. Mc ch y c ng theo ui trong nhiu nm
rng lao ng vi s hiu bit ln lao v vi s do dai
cng ln lao khng km. ng lm mt ngha c cho tt
c chng ta cng nh cho khoa hc m v l , chng ta
chng th no mang n ng cho c.
ng t ra yu cu l phi thu ht c s cng tc ca
cc tc gi khoa hc thnh t, v thuyt phc h trnh by
ch ca mnh bng mt hnh thc sao cho nhng ngi
khng phi l chuyn gia cng c th tip cn c. ng
thng k cho ti nghe v nhng cuc u tranh m ng
phi vt qua trong n lc y. Mt ln, trc mt ti, ng
khc ha nhng kh khn bng mt cu hi vui nh sau:
"Mt tc gi khoa hc l g?" Tr li: "L s giao nhau gia
mt bng hoa mimsa vi mt con b trch." Thnh tu ca
Berliner ch c th c c l nh ng lun c bit
sng ng nim khao kht vn ti mt s tng quan sng
sa v mt lnh vc rng ln n mc ti a. Chnh quan
nim ny dn ng ti vic mit mi ht mnh gng sc
hon thnh mt cun sch gio khoa v vt l hc, cun
sch m mi y mt sinh vin y khoa c ni vi ti: "Nu
khng c cun sch th em tht khng bit phi lm th
no trong khong thi gian [ngn], c th nm bt c

mt cch r rng v cc nguyn tc ca vt l hc hin

nay."
Cuc u tranh ca Berliner cho s sng sa v s tng
quan ng gp ln lao bit bao cc vn , cc
phng php v cc kt qu ca khoa hc c tr nn
sng ng trong tr no ca nhiu ngi. Trong i sng
khoa hc ca thi i chng ta, chng th ngh rng c th
thiu c t tp ch ca ng na. Vic lm cho nhn thc
y c sng ng v gi cho n lun sng ng cng
quan trng nh vic gii quyt cc vn n l vy.
Josef popper-lynkeus
Josef Popper-Lynkeus nguyn tn khai sinh l Josef
Popper, sinh nm 1838 Kolin (Cng ha Sec), mt
nm 1921 Wien (o). ng l nh vn, nh l lun
chnh tr x hi, k s, nh sng ch. Bn cnh nhng
pht minh ni ting trong cc lnh vc ch to my v
hng khng, ng cn l tc gi ca nhiu bi vit v tc
phm xut sc trong cc lnh vc vn hc, chnh tr v
x hi hc.
Josef Popper-Lynkeus cn hn c mt k s v mt nh
vn y tr tu. ng thuc v s t nhng nhn cch ln,
hin thn cho lng tm ca th h mnh. ng lun nhc
nh chng ta rng, x hi phi chu trch nhim v s phn
ca tng c nhn, v ng ch ra cch lm th no thc
hin trong thc t ngha v c rt ra t nhn nh y ca
mt cng ng.

Vi ng, cng ng cng nh nh nc khng phi l mt

i tng sng bi; quyn c i hi cc c nhn phi
hi sinh v n ch c th c xy dng trn nn tng ngha
v ca n l: to iu kin cho c nhn, tng c nhn n
l, c pht trin hi ha.
H. A. Lorentz: Nh bc hc - nhn cch ln
Tiu lun ny c Einstein vit xong cui thng 2 nm
1953 gi n L k nim 100 nm ngy sinh ca H.
A. Lorentz (18.7.1853 - 18.7. 1953) Leiden, H
Lan.Vo giai on chuyn giao th k, H. A. Lorentz
c cc nh vt l l thuyt ca mi quc gia xem l
lnh t tinh thn, v iu hon ton c c s.
Cc nh vt l th h tr hn thng khng thc c
y v vai tr quyt nh ca H. A. Lorentz trong vic
thit lp nhng tng c s cho vt l l thuyt.
S d c s l lng ny l v nhng tng nn tng ca
Lorentz tr thnh mu tht ca h, n ni h khng cn
kh nng thc trn vn v sc nng ca cc tng ny
cng nh s n gin ha trong nn tng vt l nh chng
m c c.
Khi H. A. Lorentz bt u s nghip, thuyt Maxwell v
in t c khng nh. Song gn lin vi l thuyt ny
l mt s phc tp ng lu v nn tng, khin cho nhng
c im ch yu ca l thuyt khng c bc l hon
ton r rng. Khi nim "trng" tuy thay th c khi
nim "tc ng t xa", song in trng v t trng cha
c xem l cc i lng c bn, m ch l cc trng thi

ca vt cht c trng lng, c xt nh cc mi trng

lin tc (continuum). Theo , in trng c phn tch
ra thnh: vect ca cng in trng v vect ca
chuyn dch in mi. Trong trng hp n gin nht, hai
trng ny c kt ni vi nhau bng hng s in mi;
song v nguyn tc, chng c nhn nhn v x l nh hai
i lng c lp. Vi t trng, tt c cng tng t nh
vy. Quan nim c bn ny tng ng vi vic ngi ta x
l khng gian rng nh mt trng hp c bit ca vt
cht c trng lng, m trong quan h gia cng
[in, t] trng v dch chuyn in mi ch xut hin mt
cch c bit n gin. Nht l, t quan nim ny ny sinh
mt h qu: in trng v t trng khng th c xem
xt c lp vi trng thi chuyn ng ca vt cht (vt
cht c coi l khung cho in trng v t trng).
Ta c th hiu r v quan im c xem l ph bin thi
trong in ng hc Maxwell bng cch tham kho cng
trnh nghin cu ca Heinrich Hertz v in ng hc ca
cc vt chuyn ng.
V y, Lorentz a ra li gii p. ng t c s
nghin cu ca mnh mt cch cht ch trn gi thuyt sau:
Ni tr ca trng in t l khng gian rng. Trong khng
gian rng ch c mt vect in trng v mt vect t
trng. Trng ny c sn sinh do cc ht tch in dng
nguyn t, v ng thi trng tc ng ngc li vo cc
ht tch in theo cch phn in (pondermotive). Mt
s kt ni gia trng in ng (electromotive) vi vt
cht c trng lng ch tn ti khi cc ht tch in c bn
khng tch ri vi cc phn t dng nguyn t ca vt cht.

nh lut chuyn ng ca Newton c gi tr trong trng

hp sau.
Da trn nn tng c n gin ha ny, Lorentz
thit lp mt thuyt hon chnh v tt c cc hin tng
in t bit n khi , k c hin tng in ng ca
cc vt chuyn ng. l mt tc phm ca s mch lc,
r rng v p n mc him khi c th t c mt
ngnh khoa hc vn t nn mng trn kinh nghim. Hin
tng duy nht m thuyt ny khng gii thch c trit
- ngha l khng gii thch c nu thiu cc gi thit
b sung - l th nghim ni ting Michelson-Morley. Th
nghim ny dn n thuyt tng i hp, v iu l
khng th tng tng c nu thiu s quy im tr ca
in t trng vo khng gian rng. Bc tin c bn l
vic a cc phng trnh ca Maxwell tr li xem xt
trong chn khng - hay l trong ether theo cch ni hi .
H. A. Lorentz thm ch tm ra mt php bin i mang
tn ng: "Php bin i Lorentz" - tuy nhin ng khng
n nhng tnh cht nhm ca n. i vi ng, cc
phng trnh Maxwell trong khng gian rng ch ng
trong mt h ta nht nh, ng yn i vi tt c cc
h ta khc. hn l mt quan nim nghch l, bi
xem ra thuyt y cn hn ch h qun tnh hn c c hc c
in. Tnh hnh y, xt t quan im thc nghim th khng
my phn khi, nhng t hn dn ti thuyt tng i
hp.
Nh s tip n thn tnh ca i hc Leiden, ti thng
c thi gian lu li nhiu ngy Leiden - ni ti thng t
tc ti nh ngi bn yu mn khng qun Paul Ehrenfest.

Thi gian , ti thng c c hi cng tham d cc bi

ging ca Lorentz, cc bi ging m ng thng thc hin
u n trc mt c ta hp trong gii chuyn mn tr
tui hn, sau khi ng rt khi v tr ging dy chnh
thc. Tt c nhng g n t khi c siu vit y u sng
sa v p ta nh mt tc phm ngh thut hon ho,
v ngi ta c cm tng rng, tt c u n mt cch
thoi mi v d dng. Ti cha tng thy iu tng t
bt k ai khc.
Nu chng ta c th truyn li cho gii tr bit rng H. A.
Lorentz l mt tr tu sng ngi, th ch vi iu thi, s
ngng m v knh trng ca chng ta i vi ng l
c nht v nh. Cn ring c nhn ti, iu ti lun cm
nhn mi khi ngh v H. A. Lorentz, iu mi mi khng
phai m trong ti, l: ng c nh hng vi ti hn tt c
nhng ngi m ti gp trn ng i.
Ging nh cch ng lm ch vt l v hnh thc ton hc,
ng cng lm ch bn thn mnh d dng v thoi mi nh
vy. S thiu vng k l v cc im yu ca con ngi ni
ng khng bao gi khin ngi khc cm thy nng n. Ai
cng cm nhn c s vt tri ca ng, song khng ai
thy mc cm. Bi v, mc d ng hiu thu con ngi v
cc quan h gia ngi vi ngi, ng lun dnh thin ch
nh nhau cho tt c mi ngi. Cha bao gi ng t ra
mun ch ng m lun lun ch mun phc v v gip .
ng lun tn tm tn sc, v cha bao gi xem s n p
cng trng l quan trng. Nt hi hc tinh t trong nh
mt v trn n ci lun bo v ng trc iu . N
cng hp vi thc t, l bn cnh tt c nhng cng hin

cho tri thc khoa hc, ng cn thu hiu rng, s hiu bit
ca chng ta khng th no thm nhp su vo bn cht ca
s vt. Thi na hoi nghi na h mnh ny, phi mi ti
khi c tui, ti mi bit nh gi ht.
Ngn t - hoc t nht l ngn t ca ti - khng th ni ht
c iu mun ni trong bi tiu lun ngn ny, d ti
c gng mt cch nghim cn. V vy ti mun trch dn
hai cu ni ngn ca Lorentz, nhng cu c bit gy tc
ng n ti:
"Ti thy hnh phc c l cng dn ca mt quc gia
nh, nh n n khng th gy ra nhng s ngu xun
ln."
Trong mt cuc trao i hi Chin tranh Th gii th Nht,
mt qu ng c gng thuyt phc Lorentz rng, s phn
con ngi c quyt nh bi sc mnh v bo lc, ng
tr li: "Rt c th l ngi c l, nhng ti khng mun
sng trong mt th gii nh vy".
Hot ng ca H.A.Lorentz trong cng v hp tc quc
t
Cng vi s chuyn mn ha cao trong nghin cu
khoa hc, mt im c th gn vi th k XIX, ngy
cng him c nhng c nhn va gi vai tr u tu
trong mt ngnh khoa hc va cn sc lc m
nhn nhng cng v cao qu cho cng ng trong lnh
vc t chc quc t v chnh tr.
lm c iu , ngi ta khng ch cn sc lc, tm
nhn v uy tn do nhng thnh tu c nhn mang li, m

cn cn nhng phm cht khc na - nhng phm cht

ang ngy cng tr nn him hoi: tnh c lp trc cc
nh kin dn tc v s tn tm cng hin cho mc ch
chung ca nhn loi.
Ti cha tng bit ai hi t c cc phm cht ny mt
cch hon ho nh H. A. Lorentz. Song, iu k diu
trong nh hng ca nhn vt ny li ch: nhng nhn
cch c lp v y c tnh, nh ta thng thy cc hc
gi, khng thch khut phc di ch ca ngi khc v
hu nh khng mun b ch o; th m khi Lorentz ngi
vo gh ch tch, ng lun to dng c mt khng kh
cng tc vui v, cho d nhng ngi ngi c khc nhau
v mc ch v cch ngh n th no i na. B mt ca
thnh cng ny khng ch nm kh nng hiu bit nhanh
chng v con ngi v s vt, trong s lm ch ngn t
xut sc, m trc ht l ch: ngi ta c cm nhn rng
Lorentz lun ht lng lo cho bn phn, v trong cng vic,
ng cng dnh ton tm ton hon thnh bn phn y.
Khng g c th khin nhng nhn cch ng bng chu
khut phc bng nhng phm cht y.
Trc chin tranh, hot ng trong cng v quc t ca
Lorentz gii hn trong vic ch tr cc hi ngh vt l, c
bit phi k n l cc hi ngh Solvay (hai hi ngh u
tin din ra nm 1909 v 1911 Bruxelles). Ri chin tranh
chu u bng n. C th coi cuc chin ny l mt n
nh nng i vi tt c nhng ai nng lng vi s tin b
trong quan h gia ngi vi ngi ni chung. Ngay trong
chin tranh, v nht l sau khi chin tranh kt thc, Lorentz
t mnh vo cng cuc ha gii quc t. Nhng n lc

ca ng c ngha c bit trong vic ti thit lp mt s

hp tc hu ho v phn thnh gia cc hc gi v hip hi
khoa hc. Cng vic ny kh khn th no, ai khng
trong cuc khng th tng tng c. S th hn tch t
trong cuc chin vn cn ko di, v nhiu ngi c th
lc, di sc p ca cc mi quan h ngoi cnh, vn tip
tc co mnh trong thi bt ha gii. C th coi n lc
ca Lorentz ging nh n lc ca mt thy thuc phi iu
tr mt bnh nhn min cng, k khng mun ung thuc
c tr c chun b cn trng cho mnh.
Song Lorentz khng mnh nht ch mt khi ng nhn ra
rng con ng ng la chn l ng. Ngay sau chin
tranh, ng tham gia vo on ch tch ca "Conseil de
recherche" - hi ng nghin cu c thnh lp bi cc
hc gi ca cc nc thng trn, nhng loi tr cc hc gi
v nhn s ca cc "cng quc trung tm" . Sau bc i
ny, bc i khin ng b mt lng bi cc hc gi ca cc
"cng quc trung tm", ng theo ui mc ch: gy
nh hng n Hi ng n c m rng thnh mt t
chc quc t thc s. ng cng nhng ngi c thin ch
nh ng thnh cng sau nhiu n lc loi b cc "iu
khon loi tr" bt hp l trong iu l ca "Hi ng". C
iu mc ch ti thit lp s cng tc bnh thng v hiu
qu gia cc hi hc gi th vn cha t c, bi sau gn
mi nm gin d v khng c tham gia vo cc hi ngh
khoa hc quc t, cc hc gi ca cc "cng quc trung
tm" quen vi thi bt cng tc. D vy, chng ta vn
c mt hy vng y c s, l qua cc n lc kho lo, tn
tnh v mc ch chung ca Lorentz, lp bng s sm tan
trong thi gian ti.

H. A. Lorentz cn cng hin sc lc ca mnh cho cc mc

tiu hc thut quc t bng cch tn thnh bu chn mt
"Hi ng cng tc hc thut quc t", trc thuc Hi
Quc Lin. Hi ng ny ra i cch y 5 nm di s
ch tr ca Bergson. T mt nm nay, H. A. Lorentz tr
thnh ch tch ca Hi ng ny. Vi s ng h thit thc
ca Phn vin Paris, Hi ng ny m nhn cng vic kt
ni trong cc lnh vc hot ng tr thc v ngh thut ca
cc khu vc vn ha khc nhau. V ti y, nh hng tt
p ca nhn cch thng minh, gn gi v linh hot Lorentz
cng s dn dt Hi ng i ng hng. Tn ch hot
ng ca Hi ng ny, d khng ni ra, nhng lun c
tun th, l:
"Khng cai tr, hy phc v."
Hy vng tm gng sng ca Lorentz s gip tinh thn ny
c thm nhp rng ri!
Cc kha o to Davos
Ma thu nm 1927, Gio s Gottfried Salomon a ra
k hoch t chc hng nm mt hi ngh quc t dnh
cho cc hc gi v hc vin ti Davos (Thy S), nhm
ng gp thit thc cho s ha hp gia cc dn tc.
Hi ngh u tin din ra t 18.3. n 14.4.1928, quy t
49 din gi t bn nc v 250 thnh gi.
Hi ngh th hai v th ba vo cc nm 1929 v 1930 din
ra di s ch tr ca Hi ng Lin bang Thy S. Nhng
sau , di p lc ca cc xu hng dn tc cc oan, cc
hi ngh tip theo khng c t chc. Bi pht biu ca

Einstein di y c tc gi c ti L khai mc Hi
ngh, ngy 18.3.1928 ti Davos.
Senators boni viri, senatus autem bestia. Mt ngi bn
ca ti vn l mt gio s Thy S vit nhng li nng
ny nh vy gi ti mt khoa ca trng i hc (khoa ny
chc gin ng ta). Ni chung, tp th thng km hn c
nhn v thc trnh nhim cng nh lng tri. Thc t
gy cho nhn loi bit bao kh au: chin tranh v n
p di mi hnh thc khin Tri t chm ngp trong
au n, khc than v on hn!
Song, ch nh vo s tc ng tp th khng mang tnh c
nhn ca rt nhiu ngi, mt ci g thc s chn qu
mi c th c to dng. V th, nim vui ln nht vi k
yu mn con ngi l c thy mt cng cuc tp th
c thnh hnh v gy dng vi bao hy sinh ln lao vi
mc ch duy nht l gp phn thc y i sng v vn
ha.
Ti c hng nim vui trong lnh khi nghe k v
cc kha o to i hc Davos. l mt cng trnh
cu tr c t chc thng minh vi nhng hn nh sng
sut da trn mt nhu cu cp thit, d khng phi ai cng
d nhn ra iu . Lu nay, c nhng ngi tr tui tm
n thung lng ny v hy vng vo kh nng cha bnh ca
mt tri vng ni, v sc khe ca h c phc hi.
Nhng sau thi gian di thot ly khi lao ng trui rn
ch thng nht v mi m bn tm v th trng, th s do
dai v tinh thn v thc v vic cuc u tranh v cuc
sng cng c gi tr khng thua km sc khe th cht cng
d mt i. Anh ta tr nn ging nh ci cy trong nh knh,

sau thi hi phc sc khe th cht, kh c th tm v cuc

sng bnh thng. iu ny c bit ng vi cc sinh vin
tr. Vic gin on trong hot ng rn luyn tr tu
nhng nm then cht d li mt l hng m sau ny kh
c th lp y c na.
Cng vic tr tu, khi c thc hnh iu , s khng nh
hng n sc khe ni chung, thm ch cn gin tip c
tc dng tt, tng t nh cng vic c bp iu vy.
Theo nhn thc y, cc kha o to c thnh lp
Davos khng ch ch trng n o to nghip v, m cn
c mc ch kch thch hot ng tinh thn. Vng, n c
nhim v cung ng lao ng, o to v c v sinh na
trong lnh vc tinh thn.
V chng ta ng qun rng, cng cuc ny ng gp
xut sc vo vic khuyn khch quan h gia cc dn tc
khc nhau c li trong vic tng cng thc cng ng
ca chu u. Tc dng ca nh ch mi theo hng y t
s cn thun li hn na khi ngay t u, n t ra loi
tr mi chnh tr. Ngi ta ng gp c nhiu nht
cho s ha hp quc t khi h cng lm vic v mt cng
trnh chung.
T tt c nhng im trn, ti vui mng thy rng nng lc
cng nh tr tu ca T chc cc kha o to ti Davos
lm c nhiu vic, vt qua c nhng kh khn
ban u. Mong rng n s pht trin, mang li s phong
ph tm hn cho tht nhiu con ngi ng qu v gii
thot cho khng t ngi ra khi cnh phi sng trong vin
iu dng!

Thy v tr
Bi pht biu trc cc em hc sinh di y c
Einstein cng b chnh thc trong ln xut bn u tin
ca cun "Mein Weltbild", Amsterdam, 1934.Ngh
thut quan trng nht ca ngi thy l nh thc
nim vui trong lao ng v trong nhn thc.
Cc em hc sinh thn mn!
Ti vui mng c thy cc em t hi v y ngy hm
nay, tui tr vui ti ca mt t nc y nng m v an
lnh.
Hy ngh rng nhng iu tuyt diu m cc em c lm
quen trng l thnh qu ca nhiu th h, c to dng
nh kht vng hng say vi nhiu n lc t mi ni trn
th gii. Tt c c trao vo tay cc em nh phn gia ti
tha k, cc em n nhn, trn trng, tip tc trau di v
mt ngy kia, trung thnh trao li vo tay con chu cc em.
Bng cch , nhng con ngi trn th chng ta s tr
thnh bt t trong nhng thnh qu li, nhng thnh qu
m chng ta cng nhau to dng.
Nu cc em lun ngh ti iu , cc em s tm thy
ngha trong cuc sng v trong n lc ca mnh. Cc em
cng s tm c thi ng x ng n vi cc dn tc
v cc thi i khc.
Gi cc em hc sinh Nht Bn
Sau chuyn thm Trung Quc, Einstein ti thnh ph
Kobe ca Nht Bn ln u vo ngy 20.11.1922. Trc

khi ri t nc mt tri vo thng 1 nm 1923,

Einstein c cuc trao i ngn vi Hong hu Nht
bng ting Php. Li chc mng gi cc em hc sinh
Nht Bn di y c Einstein vit sau khi ng quay
v c.
Khi ti gi ti cc em - nhng hc sinh Nht Bn - li cho
ny, l ti c quyn c bit lm th y nh. Bi ch
thn ti ti thm t nc Nht Bn xinh p ca cc
em; ti nhn thy nhng thnh ph, nhng ngi nh,
nhng ngn ni v nhng cnh rng; thy nhng
c b, cu b Nht Bn nui dng tnh yu qu hng
mnh. Trn bn lm vic ca ti lun t mt cun sch ln
y nhng ha phm mu ca tr em Nht Bn.
Khi cc em ni xa xi y n nhn li cho ca ti, cc
em hy ngh rng, phi thi i chng ta, con ngi t
nhiu quc gia khc nhau mi c th tip xc vi nhau mt
cch vui v v hiu bit, trong khi trc y cc dn tc
u sng , khng hiu bit, thm ch s hi hoc th ght
ln nhau. Mong rng tnh huynh hiu bit gia cc dn
tc ngy cng c bm r bn cht! Trong tinh thn y,
ng gi ny xin gi li cho ti cc em - nhng hc sinh
Nht Bn ni xa xi, v hy vng mt ngy kia th h cc
em s khin th h chng ti phi h thn.
Gio dc v nh gio
Mt c gi gi th n cho Einstein, km theo tp bn
tho dy k v nhng bc bi ca c ta trong trng
i hc v nh Einstein gp . y l th tr li ca
Einstein:

Qu c thn mn!
Ti c tp bn tho gn 16 trang ca c v phi ci
thm. Tt c u th hin s thng minh, c quan st, s
tht th, v chng mc no - kh c lp, song vn rt
c th ph n, ngha l ph thuc v y bc bi. Ti
cng tng b cc thy gio i x tng t, nhng ngi
khng thch ti v tnh c lp ca ti; v khi xt tuyn
ngi tr ging, h pht l ti (d nhin khi l sinh vin,
ti cng thuc loi ba bi hn c y, ti phi ni tht).
Song ti chng nhc sc k l v nhng tri nghim thi i
hc ca mnh, ti li cng khng mun chu trch nhim v
vic a n cho ai in n hoc thm ch c n. Hn na,
ngi ta lun to hnh nh xu khi i than phin v ngi
khc, nhng k vn ang ht hi trong ci v ngoi chn
chu ca h.
Thi, c hy nht tnh kh ca mnh vo cp v hy gi ci
bn tho y cho con ci mai sau, chng tm c trong
y i iu an i - v chng phy tay vo nhng g thy
gio ni vi chng hoc ngh v chng.
C iu ti n Princeton ny v cng vic nghin cu ch
khng phi vi t cch nh gio dc. Gio dc nhiu qu! c bit trong cc trng hc ca M. Chng c mt nn
gio dc hp l no khc lm gng mu u, [nhng]
nu tnh hnh khng thay i, th qu l mt gng mu
ng s.
Gio dc t duy c lp

Tng hp t mt bi tr li phng vn ca Einstein

trn t "New York Times", ma thu nm 1952.Dy cho
con ngi mt chuyn ngnh th cha . Bi bng
cch , anh ta tuy c th tr thnh mt ci my kh
dng nhng khng th tr thnh mt con ngi vi y
phm gi. iu quan trng l anh ta phi c dy
c mt cm thc sng ng v ci g l ng phn
u trong cuc i.
Anh ta phi c dy c mt thc sng ng v ci g
l p v ci g l thin. Nu khng, vi kin thc c
chuyn mn ha ca mnh, anh ta ch ging nh mt con
ch c hun luyn tt hn l mt con ngi c pht
trin hi ha. Anh ta cn phi hc hiu nhng ng c
ca con ngi, hiu nhng o tng v nhng ni thng
kh ca h tm c mt thi ng x ng n vi
tng con ngi ng loi ca mnh cng nh vi cng
ng.
Nhng iu trn qu c truyn cho th h tr nh
quan h trc tip vi ngi thy, ch khng phi - hoc
khng phi chnh yu - qua sch v. l ci trc tin
lm nn vn ha v bo tn vn ha. Ti lun ngh ti iu
khi ti khuyn co rng nhng "humanities" l quan
trng ch khng phi kin thc chuyn ngnh kh khan
trong lnh vc lch s v trit hc.
Qu nhn mnh n h thng ganh ua cng nh chuyn
ngnh ha qu sm v tnh hu dng trc tip s git cht
tinh thn. Trong khi , tt c i sng vn ha v rt cc,
c nhng tinh hoa ca cc ngnh khoa hc chuyn bit
cng li ph thuc vo tinh thn y.

Ngoi ra, mt iu na cng thuc v bn cht ca mt nn

gio dc c gi tr l li t duy ph phn c lp phi c
pht trin nhng ngi tr tui - mt s pht trin ang b
e da trm trng bi s nhi nht (h thng im s).
Gio dc nhi nht tt yu dn ti s nng cn v v vn
ha. Cn c cch dy lm sao hc sinh cm thy nhng
iu h c hc l mt qu tng qu gi ch khng phi
l mt nhim v ngn ngm.
Nhng bin php ca ta n d gio tn thi
Ngy 2.5.1953, William Frauenglass, mt ging vin i
hc Brooklin, gi ti ban bin tp t "New York
Herald Tribune" mt bi vit than phin v vic ng b
i x phi dn ch v b quy kt vo ti danh chnh tr.
Mt "y ban chng cng" ca M nghe trm in
thoi v cho rng Frauenglass c nhng lin h vi
cng sn khi ng tham gia vo mt kha o to gio
vin nm 1947.
Mc d b e da ui vic, Frauenglass vn cng rn t
chi a ra bt k mi lin h chnh tr no. Trong hon
cnh c c y, ng vit mt bc th gi Gio s
Einstein nh Einstein can thip vo v vic. Bi vit
mnh m di y ca Einstein xut hin trn t "New
York Herald Tribune" ngy 12.6.1953 - cng vi li xc
quyt qua in thoi, rng nu hon cnh ca
Frauenglass, chnh Einstein cng t chi a ra bt k
thng tin no - gy ra mt cn chn ng trn bo ch
M v th gii, gp phn lm lnh mnh ha i sng hc
thut nc ny.

Vn ang t ra vi gii tr thc nc nh mt vn

ht sc nghim trng. Bng vic h da v cc nguy c bn
ngoi, m chnh tr gia phn ng thnh cng trong
vic lm cho dn chng nghi ng tt c nhng n lc tr
thc. Da vo thnh cng ny, h ang tin hnh n p t
do hc thut v truy ui tt c nhng ai dm khng c ra
khi v tr cng vic ca h, ngha l h cht i.
Vy th, thiu s tr thc cn phi lm g chng li tr b
i ny? Ni tht, ti ch nhn thy duy nht mt con ng,
con ng cch mng: con ng bt hp tc nh cch
Gandhi lm. Mi tr thc cn phi t chi khai bo nu
b thm vn bi mt y ban no ; ngha l phi sn sng
chu giam cm v kit qu v kinh t. Ni ngn gn: phi
hy sinh nhng li ch c nhn cho nhng li ch vn ha
ca t nc.
Nhng s t khc hp tc ny khng c php da trn
th thut quen thuc l t quy ti cho chnh mnh, m phi
da trn thc rng, mt cng dn trong sch thy mnh b
xc phm khi phi hng chu mt th ta n d gio kiu
nh th, v rng th ta n d gio ny vi phm tinh thn
ca Hin php. Nu tm c s ngi sn sng i con
ng kh khn ny, thnh cng s n vi h. Nu khng,
gii tr thc nc nh s chng ng c hng ci g
khc hn ngoi s n l m ngi ta sp sn cho h.
V t do hc thut
Gio s Emil Julius Gumbel l mt ging vin ng
knh ca i hc Heidelberg t 1923 n 1932. Nm
1931, sau khi cng b mt s ti liu lin quan n

nhng b bi chnh tr ca nc c, ng tr thnh i

tng b bu riu v ty chay bi cc sinh vin cnh
hu (nhng sinh vin theo ch ngha dn tc cc oan).
Thi gian ny, Einstein ht mnh ng h Gumbel.
Di y l bi pht biu ca Einstein trong mt cuc
hp nhn "V Gumbel" nm 1931.
Bc ging th nhiu nhng thy gii v cao qu th him.
Ging ng th nhiu v rng, nhng s ngi tr tui
thnh tht khao kht chn l v l cng bng th t. To ha
ho phng vung ra v s sn vt, nhng ch hy hu mi sn
sinh ra vi ht ging tt.
iu chng ta ai cng bit c, vy cn than vn lm chi?
Chng phi lun th v s lun th hay sao? Hn vy, v
ngi ta phi chp nhn ci m to ha ban cho h, ng
nh n vn th. Song bn cnh cn c mt tinh thn thi
i, mt l tng c th ca th h, l tng c truyn
t ngi ny qua ngi khc, mang li du n tiu biu cho
mt cng ng. Mi chng ta cn ng gp phn nh b
ca mnh cho s chuyn i ca tinh thn thi i y.
Cc bn hy so snh ci tinh thn thm nhun trong gii tr
hn lm cch y mt trm nm vi tinh thn ca gii tr
hm nay! tng c mt nim tin v s ci thin x hi
loi ngi, tng c s knh trng trc mi quan im chn
tht, tng c s khoan dung ci m m v chng, cc nh
c in ca chng ta sng v chin u. Ngy ,
tng c mt n lc hng ti s thng nht rng ln v
chnh tr vi tn gi Nc c, v l tng y c nui
dng trong gii tr hn lm v ging vin i hc.

Ngy hm nay cng ang c mt n lc hng ti tin b

x hi, hng ti s khoan dung ci m v t do t tng,
ti s thng nht rng ln hn na v chnh tr vi tn gi
Chu u. Nhng hm nay, gii tr hn lm li khng phi
l gii gnh vc hi vng v l tng ca dn tc, cng
tng t nh gii ging vin i hc. Bt k ai c ci nhn
lnh lng v tnh to v thi i ca chng ta u phi th
nhn iu .
Hm nay chng ta n y cng nhau ngh li v chnh
chng ta. L do ngoi cnh ca vic t hp ny l "V
Gumbel". Con ngi y thc v l phi y, bng s tn
tm ht mnh, bng s dng cm ln lao, v bng tnh
khch quan mu mc, vit v nhng ti c chnh tr
khng b trng pht; ng ng gp ln cho x hi bng
nhng cun sch ca mnh. Hm nay chng ta chng kin,
con ngi ny ang b u t v b tm cch xua ui bi
gii sinh vin v phn no , c bi tp th gio vin ca
trng i hc ni ng lm vic.
Nhit tnh chnh tr khng th c php i qu nh vy.
Ti tin rng bt k ngi no tng c sch ca Gumbel
vi tinh thn ci m u c cm ngh ging ti. Chng ta
cn nhng ngi nh vy, nu chng ta mun hng ti
mt cng ng chnh tr lnh mnh.
Mi ngi hy phn xt theo s cn nhc ca bn thn, da
trn nhng g chnh mt mnh c c, ch khng phi
theo nhng iu ngi khc ni!
Nu c th, "V Gumbel" sau hi u khng ly g lm
hay ho vn c th c tc ng tt p.

Ch ngha Pht xt v khoa hc

Alfredo Rocco (1875-1935) ng thi l mt lut gia
c nh hng ln, ngi thit lp h thng lut php
cho Nh nc pht xt . Trong thi gian lm b trng
B Vn ha t 1925 n 1932, Rocco cn vit nhiu
tc phm l lun cho ch ngha pht xt. Rocco cng
tng gi gh hiu trng i hc Roma. Bc th
Einstein gi cho Rocco di y c vit trong thi
gian Rocco lm b trng.
Tha Ngi ng nghip knh mn!
Hai nh khoa hc quan trng nht v ng knh nht ca
nc va tm n ti trong cn bi ri v xung t lng
tm v ngh ti nn vit th cho Ngi, hu mong ngn
chn mt s nghim tr tn bo ang e da cc hc gi .
l mt th thc bt buc th nguyn trung thnh vi th
ch pht xt. Li ngh ca ti l, Ngi hy vui lng
chuyn ti Mussolini li khuyn rng, ng ta nn min cho
nhng tinh hoa ca tr tu nc khi s h nhc ny.
Cho d xc tn chnh tr ca chng ta c khc nhau th no
i na, ti bit rng chng ta vn nht tr vi nhau mt
im c bn: c hai chng ta u nhn nhn v yu mn ci
ti sn qu gi nht ca chng ta trong nhng tinh hoa
ca s pht trin hc thut chu u. Nhng tinh hoa y t
c s trn t do xc tn v t do hc thut, trn nguyn l:
n lc tm kim s tht phi c t cao hn tt c nhng
n lc khc. Ch trn nn tng ny, nn vn ha ca chng
ta mi c th ny n Hy Lp v mi hn hoan cho
n s hi sinh mnh m thi Phc Hng. Ti sn ti

cao y phi tr bng mu t o ca bit bao con ngi

thnh thin v v i, v cng nh m nc hm nay
vn cn c yu mn v knh n.
Ti tht khng dm ni phi tri vi Ngi v vic nh nc
c php c nhng bin php can thip no vo t do ca
con ngi. Nhng ci n lc hng ti s tht khoa hc,
thot khi nhng li ch thc tin ca i thng, cn c
mi quyn lc nh nc trn trng; v li ch ti thng
ca tt c l hy cho nhng ngi phng s chn thnh
cho chn l c yn. iu ny chc chn cng nm trong
li ch ca nh nc v uy tn ca n trn trng quc t.
S cn thit ca vn ha o c
Li chc mng ca Einstein gi ti "Ethical Cultural
Society" (Hi vn ha o c) ti New York nhn ngy
sinh nht th 75 ca Hi: 6.1.1876 - 6.1.1951. Nhn dp
k nim ny, ti thy nht thit phi gi ti "Hi vn
ha o c" ca Ngi li chc mng an lnh v thnh
cng.
Hn nhin y khng phi dp chng ta c th tha mn
nhn li nhng g t c trong nhng n lc chn
thnh lnh vc o c sut 75 nm qua. Bi chng ta
khng th ni rng, v tr ca o c trong cuc sng con
ngi hm nay v c bn kh hn hn so vi nm 1876.
Ngy ng tr quan nim cho rng, ta c th t tt c hy
vng vo s khai sng nhng s tht c th c xc minh
mt cch khoa hc , cng nh hy vng vo s u tranh
chng li cc nh kin v m tn. Tt c nhng iu

trn thc t l quan trng v xng ng vi n lc ca

nhng con ngi xut sc nht. Theo hng ny, 75 nm
qua, nhiu thnh tu t c v c truyn b rng ri
nh vn hc v sn khu.
Nhng nu ch dp b cc chng ngi khng thi th cha
th dn ti vic nng cao phm gi con ngi trong i
sng x hi v i sng c th. Bn cnh tc ng tiu cc
(c tnh ph nh - ND) ny, n lc tch cc (c tnh khng
nh - ND) hng ti vic xy dng mt cng ng vi cc
nguyn tc o c - lun l vn c ngha cc k to ln.
Trong lnh vc ny, khng c mn khoa hc no c th
"gii thot" cho chng ta c. Ti thm ch cn tin rng,
vic qu cao quan im "tr thc thun ty" - quan im
thng ch trng vo cc kha cnh c th v thc tin
trong nn gio dc ca chng ta - trc tip dn ti vic
lm nguy hi cc gi tr o c. y ti khng ngh
nhiu v cc mi him ha m tin b k thut trc tip
mang n nhn loi cho bng s x cng ha trong giao
tip bi li ngh "thc dng" , li ngh nh mt mn
bng gi ph ln cc quan h gia ngi vi ngi.
Hon thin nhn cch v o c v thm m l mc ch
gn gi vi nhng n lc ca ngh thut hn l ca khoa
hc. Hiu c ngi khc c th l quan trng, nhng s
hiu ny ch c ch khi n c hu thun bng lng cm
thng, bng s s chia sng kh. Vic chm sc nhng
ng lc quan trng nht ny ca li sng o c chnh l
nhng g cn li ca tn gio - sau khi n c gt sch
bi nhng tr m tn. Theo ngha ny, tn gio to thnh
mt phn quan trng trong gio dc, phn ang c quan

tm qu t, v c bit, qu t c ch trng mt cch c

h thng.
S nan gii ng lo ngi trong tnh hnh chnh tr th gii
hin nay c lin quan mt thit ti cc li lm v khng
chu lm nhng g ng l phi lm ca nn vn minh
chng ta. Khng c "vn ha o c" th khng th c s
cu vn cho nhn loi.
Thin ng nh mt
Nhn nh di y c Einstein gi ti Hi Quc
Lin thi gian ngn sau khi Hi c thnh lp nm
1919 Genf (nm 1946, Hi c i tn thnh Lin
Hip Quc). Nhn nh cho thy, ngay t ngy
Einstein cm thy tht vng v s phn bi ca gii
chnh tr v mt b phn ca gii tr thc trc hc
thut.
th k XVII, cc nh khoa hc v cc ngh s ton chu
u vn cn gn kt cht ch vi nhau bi mt si dy l
tng chung, khin s cng tc trong cng vic ca h gn
nh khng b nh hng bi cc s kin chnh tr. Ting
Latinh c s dng rng ri cng cng c cng ng ny.
Hm nay chng ta nhn li thi nh nhn li mt thin
ng mt. Nhng tham vng dn tc ph hng cng
ng hc thut, cn ting Latinh, ngn ng thng nht
tt c, gi y cht. Nhng nh khoa hc, nhng ngi
tr thnh i din cho nhng truyn thng dn tc cc
oan nht, nh mt thc v cng ng.

Hm nay, chng ta ng trc mt thc t ng s l cc

nh chnh tr, nhng ngi thc dng, tr thnh i din
ca tinh thn quc t. Vng, chnh h l nhng ngi lp
ra Hi Quc Lin.
o nghin cu
Cc bn s kh c th tm c mt u c khoa hc
su lng no m khng c o ring. Nhng ci o y
li khc hn vi ci o ca nhng ngi ngy th c
tin. i vi nhng ngi y, Thng l mt hu th
m h hy vng c che ch, k khin h s hi b
trng pht (mt dng thng hoa ca tnh cm cha con),
mt hu th m, mt mc nht nh, vn c quan
h c nhn vi h, cho d l mt quan h thuc loi
ng tn knh n u i na.
Song nh nghin cu th thu hiu tnh nhn qu ca tt c
cc hin tng. i vi anh ta, tng lai khng h km tt
yu hay km xc nh hn qu kh. o l khng phi l
mt s v ca Thng m thun ty l mt s v ca
con ngi. o ca anh ta l s kinh ngc ngt ngy trc
s hi ha ca tnh quy lut t nhin, ni ta rng mt l
tnh u vit, n ni i din vi nh ho quang y, tt c
nhng g ng k trong t tng v s sp t ca con
ngi ch l mt nh hi quang hon ton h o m thi.
Khi vt qua c ci n l ca tham vng c nhn, cm
thc y s l cm thc ch o dn dt cuc i v n lc
ca anh ta. Khng nghi ng g ht, cm thc ny c lin h
rt gn gi vi cm thc ng tr trong nhng nh sng lp
tn gio ca mi thi i.

Tn gio v khoa hc
Tiu lun ny xut hin ln u ngy 11.11.1930 trn
t Berliner Tageblatt (Nht bo Berlin).Tt c nhng g
con ngi to dng v pht kin l tha mn nhng
nhu cu do gic quan khi dy cng nh lm du
nhng ni au. Ta phi lun nhn nhn iu nu ta
mun hiu cc tro lu tinh thn cng nh s pht
trin ca chng. Cm xc v kht vng l ng c ca
tt c nhng n lc v to tc ca con ngi, cho d
ng c sau (tc kht vng - ND) c t ra cao thng
n u i chng na.
Vy th u l nhng cm xc v nhu cu a con ngi
ti t duy tn gio v nim tin tn gio theo ngha rng
nht? Nu chng ta suy ngm v iu , chng ta s thy
rng, trong ci ni ca t duy v tri nghim tn gio c v
s loi cm xc khc nhau. nhng ngi s khai th
trc tin l s s hi gi ln nhng biu tng tn
gio. S i, s th d, bnh tt v ci cht. V cp tn
ti ny, s hiu bit v cc mi quan h nhn qu cn thp,
u c con ngi t tng tng ra "cc hnh nhn" t
nhiu ging h. Nhng tri nghim y s hi ca con
ngi ph thuc vo mun cng nh tc ng ca nhng
hnh nhn y.
H ngh rng, h s ly lng c hnh nhn y nu h tin
hnh cc nghi l v em ti vt hin t, nhng g theo nim
tin truyn t i ny qua i khc s c tc dng lm cho
hnh nhn y ngui gin cng nh ph h cho con ngi.
Ti gi tn gio theo ngha ny l tn gio s hi. Loi tn
gio tuy khng c to ra, nhng n vn c cng c

v c bn nh mt tng lp gio s c th ng vai tr

trung gian gia hnh nhn ng s vi dn chng, v tng
lp ny thit lp mt v tr u thng trn c s y. Thng
thng, bo v quyn li, cc th lnh hoc nh cm
quyn (m quyn lc ca h vn da trn nhng yu t
khc), cng nh gii thng lu vi quyn thng tr th tc
ca h thng thu tm lun c chc nng tn gio; hoc
gia gii cm quyn chnh tr v gii tng l cng chia s
mt cng ng li ch chung.
Mt ngun sui th hai ca hnh tng tn gio l nhng
cm xc x hi. Cha, m, th lnh ca cc b tc ln u c
th cht v phm sai lm. Lng khao kht c dn dt,
c yu thng v che ch knh thch s hnh thnh
khi nim Thng theo ngha x hi cng nh lun l.
l v Thng quan phng , ngi che ch, quyt
nh, ban thng v trng pht. Ty theo vin tng ca
mi ngi, v Thng y thng yu v thc y cuc
sng ca mt b tc, cuc sng ca nhn loi, vng, c s
sng ni chung; Ngi l k an i trong cn bt hnh v hoi
vng khn ngui, l k canh gi linh hn ca nhng ngi
mt. l khi nim v Thng theo ngha x hi
hoc lun l.
C th quan st mt cch th v s chuyn bin t tn gio
s hi ln tn gio lun l trong Sch Thnh ca dn tc Do
Thi. S chuyn bin ny tip tc din ra trong Kinh Tn
c. Tn gio ca tt c cc dn tc, nht l cc dn tc
vng Cn ng, v c bn l cc tn gio lun l. S pht
trin t tn gio s hi ln tn gio lun l to nn mt
s tin b quan trng trong i sng ca cc dn tc. Ta

cn phi dp b nh kin, rng tn gio ca cc dn tc s

khai thun ty l tn gio s hi, cn tn gio ca cc dn
tc vn minh thun ty l tn gio lun l. Trn thc t, tt
c u c s pha trn; nhng cc cp cao ca i sng
x hi, tn gio lun l gi vai tr ch o.
im chung ca tt c cc loi hnh tn gio k trn l tnh
nhn hnh ca nim v Thng . Thng ch c nhng
c nhn c thin t c bit tim tng xut chng v nhng
cng ng c bit cao qu mi c th thc s nng mnh
vt ln khi cp ny ca tri nghim tn gio. Song
trn tt c, cn c mt cp th ba ca tri nghim tn
gio, d n t khi xut hin dng thun ty. Ti mun gi
l o v tr. Rt kh gii thch nim ny cho nhng
ai hon ton khng c n, mt phn v n khng ging vi
nim v Thng nhn hnh.
C nhn cm nhn c tnh h v trong nhng c vng
v mc ch ca con ngi; cm nhn c tnh hng v v
trt t k diu trong thin nhin cng nh trong th gii suy
tng. Anh ta cm thy s tn ti ca c nhn mnh nh
mt th t ngc, v anh ta mun tri nghim ci tng th
hin tn nh mt chnh th thng nht v y ngha. Ta
c th tm thy nhng tip cn u tin vi o v tr
ngay t cc cp pht trin xa xa, trong nhng bi ca
vnh ca Thnh David cng nh vi nh tin tri khc.
Song nhng yu t ca o v tr cn mnh m hn nhiu
trong Pht gio - c bit nhng tc phm tuyt diu ca
Schopenhauer dy chng ta v iu . Nhng bc thin
ti v tn gio ca mi thi i u c tn vinh bng
o v tr y - ci o khng h bit n nhng gio iu

cng nh khng bit n mt v Thng c suy tng

theo hnh nh con ngi. Bi vy cng khng th c nh
th vi ni dung truyn ging chnh l o v tr. iu
dn ti thc t l, ta thng gp trong s nhng k d gio
ca mi thi i nhng c nhn t c ci o cao nht
y; h thng b nhng ngi ng thi xem l v thn,
song i khi li c coi l thnh nhn. T im nhn y,
nhng v nh Democrit, Franciscus von Assisi v Spinoza
tht gn gi nhau.
Lm sao c th truyn t o v tr t ngi ny sang
ngi khc, d n khng h dn ti mt nim khun mu
v Thng cng nh mt nn thn hc no c? Theo ti
ngh, chc nng quan trng nht ca ngh thut v khoa
hc l nh thc cm xc ny nhng ngi th nhn
chng v gi cho n lun sng ng.
Chng ta ang i n mt quan nim v mi quan h gia
khoa hc v tn gio rt khc so vi nhng quan nim
thng thng. Di ci nhn lch s, ngi ta c xu hng
xem khoa hc v tn gio nh nhng ch th khng i
tri chung. L do cng kh d hiu: Ai thu hiu tnh quy
lut nhn qu ca tt c cc hin tng th i vi ngi
, nim v mt hnh nhn can thip vo din trnh ca
th gii l khng th chp nhn c - vi iu kin l anh
ta thc s coi trng gi thuyt v tnh nhn qu. Tn gio
s hi chc chn s khng c ch ng trong u anh ta;
song ngay c tn gio x hi hay lun l cng vy. Vi anh
ta, mt v Thng ban thng v trng pht l khng th
suy tng c, bi con ngi hnh ng theo tnh tt yu
hp quy lut bn ngoi v bn trong, do vy khng h chu

trch nhim g t im nhn ca Thng , tng t nh

mt vt v tri khng phi chu trch nhim g v nhng
chuyn ng do n thc hin. V th m ngi ta trch
c khoa hc l chn vi o c - hn nhin l v l. Hnh
vi lun l ca con ngi da trn s cm thng, gio dc v
s gn kt x hi m khng cn nn tng tn gio no ht.
Tht ng bun cho con ngi, nu ch v s hi b trng
pht hay v hy vng c ban thng sau khi cht m phi
chu ci u thn phc.
Nh vy cng d hiu khi nh th lun chng li khoa
hc v truy bc nhng ai tin theo khoa hc. Nhng ngc
li, ti khng nh rng o v tr l ng lc mnh m
nht v cao qu nht ca nghin cu khoa hc. Ch nhng
ai c th o lng c nhng n lc khng l, v trc
ht l s tn hin - nhng ci m khng c chng th khng
th c nhng pht minh khoa hc mang tnh m ng
c - ngi mi c th lng nh ng sc mnh ca
ci xc cm m ch t , mt vic lm qun mnh ngonh lng li vi cuc sng "cm o go tin" thc t mi c th ln dy c. Phi nui dng mt nim tin n
th no vo s hu l ca cu to th gii, phi nui dng
mt kht vng hiu bit n th no, d ch l kht vng
nm bt ly mt cht nh hi quang ca ci l tnh ta
rng trong v tr ny, sau bao nm rng m mnh trong
cng vic n c, Kepler v Newton mi gii m c
nguyn l ca c hc thin th! Nhng ai bit n vic
nghin cu khoa hc ch yu ch t nhng ng dng thc
tin ca n, k d i n mt cch nhn hon ton sai lc
v tm trng ca cc v nhn (nhng ngi vn lun b ba
vy bi s hoi nghi ca ngi ng thi), nhng ngi

 ch ra cc con ng cho nhng k ng ch hng sng

phn tn khp cc vng t, qua nhiu th k. Ch nhng
ai cng hin i mnh cho nhng mc ch nh th mi c
c mt hnh dung sng ng v ci g hun c tinh
thn cng nh em n sc mnh cho nhng v nhn y,
, d gp mun vn tht bi, vn lun trung thnh vi mc
ch ca mnh. o v tr chnh l ci ban cho h sc
mnh y. Ai ni khng phi khng c l rng, trong
thi i nhn chung l xem trng thi duy vt cht nh
thi i ca chng ta, chnh nhng nh nghin cu nghim
chnh mi l nhng ngi duy nht c tn ngng su xa.
Tt v xu
Nhng c nhn c ng gp nhiu nht vo vic nng
cao phm gi con ngi v cuc sng con ngi thng
c yu mn nhiu nht, v iu v nguyn tc l
ng. Nhng nu li hi rng, nhng ngi l ai, ta
s gp kh khn khng nh. Vi cc th lnh chnh tr,
vng, thm ch vi c cc th lnh tn gio, vic h gy
tc ng tt hay xu nhiu hn vn lun l iu ng
ng.
V th ti nghim chnh tin rng, ta gip c ngi khc
nhiu nht khi ta dn dt h n vi mt vic chn qu, v
qua , gip h gin tip t nng cao phm gi ca mnh.
trc ht l trng hp ca cc ngh s ln v sau l
cc nh nghin cu. ng l cc kt qu ca vic nghin
cu khng th gip con ngi nng cao phm gi v giu
c hn [v ni tm], song chnh n lc vn ti s hiu
bit, chnh lao ng tinh thn tip thu v sng to th s lm
c iu y. Nh vy, s tht tro ngoe nu ngi ta c

nh nh gi b kinh Talmud da trn cc thnh qu tri

thc ca n.
Nh nc v lng tm c nhn
Bi ny xut hin ln u ngy 22-12-1950 trn tp ch
Science (Khoa hc) ca M. Trc , Einstein gia
nhp Society for Social Responsibility in Science (Hip
hi v trch nhim x hi trong khoa hc).
C th coi bi vit ny l li c v ca Einstein cho mt
hip hi khoa hc dn ch, v cc mc ch ha bnh v
nhn bn trn ton th gii.
Mt cu hi xa c: Con ngi phi hnh x nh th no
nu nh nc p t hnh vi ca anh ta, cng nh nu x
hi ch i anh ta mt thi [hnh x] m lng tm
anh ta thy l sai tri?
Cu tr li d phng on l: Anh b ph thuc hon ton
vo cng ng ni anh sng. V vy anh phi phc tng
nhng lut nh ca n. Anh chng phi chu trch nhim g
v nhng hnh vi do anh b bt buc phi lm.
Ch cn ni r ra iu y, ta s thy n mu thun th no
vi quan nim thng thng v l phi. S cng bc t
bn ngoi c th lm gim trch nhim c nhn theo mt
ngha no ch khng th tiu c trch nhim y. Nhn
cc phin x Ta n Nrnberg , ngi ta hu nh chp
nhn quan im ny nh mt l ng nhin.
Ci c gi tr lun l cc thit ch, lut php v phong
tc ca chng ta bt ngun t nhng biu l ca thc v

l phi v s c th. Nhng thit ch x hi s bt lc

theo ngha lun l nu chng khng c chng v gnh
vc bi thc trch nhim ca nhng c nhn sng thc.
Bi th, n lc nh thc v ng h thc trch nhim v
lun l ca c nhn l mt cng hin quan trng i vi
ton th x hi.
thi i chng ta, cc i din ca khoa hc t nhin v
gii k s phi chu trch nhim o l c bit ln, bi s
pht trin cc cng c qun s git ngi hng lot thuc
lnh vc hot ng ca h. Bi th ti ngh, vic thnh lp
mt "Society for Social Responsibility in Science" ang l
mt nhu cu c tht. Mt t chc nh th s gip c nhn,
thng qua tho lun, d dng hn trong vic c mt nh
gi c lp v con ng m anh ta chn la. Hn na,
gia nhng ngi lm nn v dm i theo ting gi lng
tm ca mnh cng cn gp rt c s tng tr ln nhau.
V ngha cuc sng
u l ngha cuc sng chng ta, u l ngha cuc
sng ca mi sinh vt ni chung? Bit cu tr li cho
cu hi ny, ngha l c c tin tn gio. Bn li hi: C
ngha g khng khi t ra cu hi y?
Ti tr li: K no thy cuc sng ca mnh v ca
ng loi l v ngha, k khng nhng ch bt hnh
m cn hu nh khng th sng c.
Gi tr ch thc ca mt con ngi

Gi tr ch thc ca mt con ngi trc ht c xc

nh bi: anh ta t n ch gii phng khi ci Ti n
mc no v theo ngha g.
V ca ci
Ti nghim thy chc chn rng, khng ca ci no trn i
ny c th a nhn loi tin ln c, ngay c khi n c
trao vo tay nhng ngi tn tm nht. Ch c tm gng
ca nhng nhn cch ln v trong sch mi dn n nhng
t tng v hnh ng cao qu. ng tin ch kch thch t
li v lun m hoc s lm dng.
Ai c th tng tng ra Moses, Jesus hay Gandhi c
trang b bng ti tin ca Carnegie hay khng?
Cng ng v c th
Nu chng ta ngm ngh v cuc i v n lc ca mnh,
chng ta s sm nhn ra rng, hu ht nhng hot ng v
mong mun ca chng ta u c quan h vi s tn ti ca
ngi khc. Chng ta nhn ra rng, v bn cht ging loi,
chng ta cng ging nh nhng ng vt sng theo by.
Chng ta n thc n ngi khc trng, mc qun o ngi
khc may, sng trong nh ngi khc xy. Hu ht nhng
g ta hiu bit v tin tng u do ngi khc by cho ta
thng qua mt ngn ng, m ngn ng cng do nhng
ngi khc to ra. Nu khng c ngn ng, kh nng t
duy ca chng ta s rt hn ch - ch tng ng vi
nhng ng vt cao cp; v th chng ta phi tha nhn
rng, chng ta hn c ng vt, trc ht chng ta
phi mang n v c sng trong cng ng loi ngi.

Mt c th b b ri mt mnh t khi sinh ra s c suy ngh

v cm nhn hoang d nh ng vt, n mc chng ta kh
m tng tng c. Vy nn, cn cc v ngha tn ti
ca mt c th nm ch, anh ta khng hn l mt sinh th
n l m l thnh vin ca mt cng ng ln ca con
ngi, cng ng dn dt i sng vt cht v tinh thn ca
anh ta t khi sinh ra ti khi cht.
Ci lm nn gi tr ca mt con ngi trong cng ng ph
thuc trc ht vo vic nhng tnh cm, suy ngh v hnh
ng ca anh ta gip ch c bao nhiu cho s tn ti ca
ngi khc. Ty theo thi ca anh ta trong mi quan h
ny m chng ta nh gi anh ta thuc loi tt hay xu.
Thot nhn th c v l, ch duy nhng phm cht x hi
ca mt con ngi mi l chun mc cho nhng nh gi
v anh ta.
Nhng mt quan nim nh vy tht ra l khng ng. D
nhn thy rng, tri qua bao th h, tt c ti sn vt cht,
tinh thn v o c m chng ta nhn c t cng ng
c to dng bi nhng c th sng to n l: ngi
tm ra cch dng la, ngi tm ra cch trng trt, v ngi
pht minh ra u my hi nc.
Ch c th n l mi c th t duy v qua , to ra nhng
gi tr mi cho x hi, vng, thm ch ra nhng quy
phm o c mi i sng cng ng hng theo. Nu
khng c nhng c th sng to, suy ngh v phn xt c
lp, th s pht trin ln cao ca x hi l kh tng tng;
cng nh vy, mt c th n l s khng th pht trin nu
thiu mnh t dinh dng ca cng ng.

Vng, mt cng ng lnh mnh l mt cng ng gn lin

vi tnh c lp ca nhng c th cng nh vi s lin kt
bn trong ca x hi. C nhiu im ng khi ni rng, nn
vn ha Hy-u-M ni chung, c bit l cao tro vn ha
thi Phc hng - thi chm dt m trng trung c
chu u - t nn tng trn s gii phng c nhn v s
tch bch mt cch tng i gia c nhn vi cng ng.
By gi, hy nhn vo thi i chng ta ang sng! Cng
ng c nhn nhn ra sao, cn c th th th no? So vi
thi trc, mt dn s cc nc vn minh hin qu
cao; chu u hm nay cha mt lng ngi ln gp ba
ln cch y mt trm nm. Nhng t l nhng ngi c t
cht th lnh li gim st. Ch c mt s t ngi, nh thnh
tu ca mnh, ni ln trc m ng nh mt nhn cch.
mt chng mc nht nh, t chc thay th th lnh,
nht l trong lnh vc k thut, song cng c th cm
thy iu tng t trong khoa hc.
c bit nhy cm, s thiu ht c tnh trong lnh vc ngh
thut ang l r. Hi ha v m nhc xung cp trng thy
v ang nh mt gh gm s cng hng trong cng
chng. Trong chnh tr, khng ch thiu ngi cm li m
s c lp tinh thn cng nh thc v l phi ca dn
chng cng gim st khng khip. Ch dn ch ngh
trng , ch vn ly s c lp ni trn lm iu kin
tin quyt, ang b chao o nhiu ni; cc ch c ti
xut hin v c dung dng, bi thc v danh d v
quyn c nhn khng cn mnh na. Ch trong hai tun,
v bo ch, m ng m qung mt quc gia no c
th b lm cho gin d v kch ng n ni nhng ngi

n ng sn sng khoc o lnh i git ngi v b git

v nhng mc ch chng ly g lm cao qu ca nhng th
lc no . Ngha v qun s vi ti l du hiu nhc nh
nht v s thiu ht phm gi c nhn, s thiu ht m v
n, nhn loi vn minh ca chng ta ang qun qui. Chng
th m khng thiu nhng nh tin tri, nhng k d bo
ngy tn ca nn vn minh chng ta ang n gn. Ti
khng thuc s nhng k bi quan ny; ti tin vo mt tng
lai tt p hn. y ti mun bin gii cho lng tin y
mt cch ngn gn:
Theo kin ca ti, nhng biu hin suy tn hin nay bt
ngun t ch: s pht trin v kinh t v k thut khin
cho cuc u tranh sinh tn ca con ngi cng thm gay
gt, v th, s pht trin t do ca c nhn b tn hi nng
n. Nhng mt khc, k thut pht trin li gip c nhn
ngy cng phi lao ng t hn m vn tha mn c cc
nhu cu chung. Vic phn cng lao ng c k hoch ang
ngy cng tr nn mt i hi cp thit, v vic phn cng
ny s mang li s bo m v vt cht cho tng c th. S
bo m ny, cng nh sc lc v thi gian d ra ca cc
c th, s l mt li th cho s pht trin nhn cch. Cng
ng nh th s khe mnh tr li, v chng ta hy hy vng
rng, cc s gia tng lai s nhn nhng biu hin bnh tt
ca thi i chng ta nh chng cm cm ca tr con ,
chng cm cm ca mt nhn loi ang vn mnh ln cao
- m tt c chng qua cng do tc chuyn i qu nhanh
m ra.
Ph n v chin tranh

Theo quan nim ca ti, trong cuc chin tranh sp ti,

ngi ta nn iu ng nhng ph n yu nc ra mt
trn thay v cnh n ng. iu ny s mang n mt
ci g mi m trong lnh vc kh khc y nhng rc
ri v bin ny. Nhng ti sao nhng tnh cm anh
hng c th hin t pha phi p y li khng c
s dng ngon mc hn l mt cuc tn cng vo mt
ngi dn thng tay khng tc st?
Ba bc th gi ti nhng ngi yu chung ha bnh
1.
Ti c bit l cc bn ang m thm thc hin nhng
iu ln lao bng c tm hn cao thng ca mnh, c
thc y bi s lo lng cho nhng con ngi v s phn
ca h. Ch t ngi c kh nng t nhn bng chnh i
mt cng nh t cm nhn bng chnh tri tim ca mnh.
Liu loi ngi c ri tr li trng thi mng mui, trng
thi dng nh ang c coi l mc tiu ca m ng b
la phnh hay khng, iu ny ph thuc vo sc mnh ca
nhng ngi .
Cc dn tc nn kp hiu rng, h phi hy sinh cc quyn t
quyt dn tc ca mnh nhiu bit chng no, trnh khi
cuc chin tranh m tt c mi ngi chng li nhau! Sc
mnh ca lng tm v ca tinh thn quc t t ra cn qu
yu t. Gi y, quyn lc y th hin s yu ui n mc
n dung dng mt s tha hip vi nhng k th xu xa
nht ca nn vn minh. l mt kiu ha gii ng ngha
vi ti c chng li loi ngi, mc d ngi ta li huynh
hoang c nh th l s sng sut chnh tr.

Chng ta khng th mt hy vng con ngi, bi v bn

thn chng ta cng chnh l con ngi. V qu l mt nim
an i khi cn c nhng nhn cch nh cc bn, nhng
ngi c tht v ngay thng nh chng ta ang thy.
2.
Ti phi thng thn th nhn rng, theo quan nim ca ti,
mt tuyn b nh tuyn b nh km theo y trong mt
t nc phi chu s cng bc qun dch trong thi bnh
l khng c gi tr g ht c. Cuc u tranh ca cc bn
phi hng n mc tiu l bi b ngha v qun s ni
chung. Nhn dn Php phi tr gi t bit chng no
cho chin thng nm 1918! Chin thng y gp phn
gh gm vo vic duy tr tnh trng n l nhc nht ca
nhn dn Php.
Cc bn hy kin tr cuc u tranh ny! Cc bn c mt
ng minh hng mnh ngay trong lng nhng tn phn
ng v nhng k qun phit c. Nu chnh nc Php
duy tr lut ngha v qun s, th v lu di, ngi ta
khng th ngn cn c vic thng qua lut ngha v qun
s c. Bi v rt cuc, ngi c s i hi thc hin
tnh trng tng t. Khi , c c mt ngi lnh n l
Php th c hai ngi lnh n l c. iu ny tuyt nhin
khng ph hp vi li ch ca Php.
Ch khi thnh cng trong vic xa b ngha v qun s ni
chung, lc y nn gio dc gii tr theo tinh thn ha gii,
theo tinh thn khch l cuc sng v tnh yu i vi mi
sinh th, mi c th c thc hin.

Ti tin rng, t chi qun dch v l do lng tm s l mt

sc mnh khng th chng ni, mt khi c ti 50.000
ngi ng thi ty chay qun dch. Tng c nhn ring l
c th khng lm c g nhiu, v cng khng ai mong
mun rng, chnh con ngi, nhng ci qu gi nht li b
np mnh cho cho b my tn st m ng sau n l ba th
lc hng mnh: s ngu xun, s khip s v s hm li.
3.
Trong bc th ca mnh, cc bn nu ln mt im ht
sc quan trng. Qu thc, nn cng nghip quc phng l
mt trong nhng nguy c ln nht e da nhn loi. Vi t
cch l ng lc ca ci c, nn cng nghip quc phng
giu mnh ng sau ch ngha dn tc ang c ph
trng khp ni.
C l vic quc hu ha c th mang li cht t li ch no
. Tuy nhin, s phn ranh gia cc ngnh cng nghip
ny l rt kh. Nn cng nghip sn xut my bay c thuc
v cng nghip quc phng khng? Nn cng nghip luyn
kim v cng nghip ha hc c bao nhiu phn thuc v
cng nghip quc phng?
Lin quan n nn cng nghip n dc v xut khu kh
ti qun s, trong nhiu nm qua, Hi Quc Lin rt c
gng thit lp mt s kim sot i vi nn thng mi b
i ny. V ai cng bit, kt qu t c cn rt nh b.
Nm ngoi, ti c hi mt nh ngoi giao M ni ting: Ti
sao ngi ta li khng v hiu ha chnh sch dng sc
mnh ca Nht Bn nh phong ta thng mi? Cu tr li
l: "Nhng li ch thng mi ca chng ti qu ln." Lm

sao c th gip nhng con ngi t tha mn vi nhng li

bin h y?
Cc bn c tin rng, mt li ni ca ti l t c
mt ci g trong lnh vc ny? Tht o tng qu chng!
Mt s ngi phnh nnh ti, chng no ti cha lm cho
h kh chu. Nhng nu ti vn c gng phc v cc mc
tiu khng d chu i vi h, th h lp tc chuyn sang
ging x v v vu khng bo v quyn li ca mnh. Cn
nhng ngi khng can d th a s thu mnh trong s nhu
nhc. Cc bn tng lm php th v lng can m ca
ngi cng dn i vi nhng ngi ng hng ca mnh
cha? C mt cu chm ngn mc nhin nh sau: Hy
ng ng chm v ng ni g n! Cc bn c th tin
chc rng, ti s c gng vi mi kh nng ca mnh
lm nhng g c th lm c theo tinh thn m cc bn
cp n. Nhng, nu trc tip theo nh cc bn ngh, th e
s khng t c iu g c.
ALBERT EINSTEIN