TALASIZ EKLLENDRME YNTEMLER

Talasz ekillendirme: parasna uygulanan kuvvetler sonucu kalc ekil deiiklikleri

yaratarak istenilen ekil ve boyutlarda paralar retme ilemine talasz ekillendirme denir.
Metallerin plstik deformasyonlar, scak veya souk ilemlerde yaplabilir. Bir metalin plastik
deformasyona olan uygunluu endstride ok nemlidir.
Talasz ekillendirme yntemleri scakla gre ikiye ayrlr:
Scak ekillendirme: Malzemenin kristal scaklnn zerindeki scaklklarda uygulanan
ekillendirme yntemidir. Malzemelerin bu ekil deitirmede tuallenmesinden dolay plastiklik
zellii artar. ekil deitirmeye kar diren azalr. Bylece malzemenin ekil deitirmesi
kolay olur. Scak ekillendirme yapabilmek iin plastik zellii iyi olan malzeme kullanmak
art deildir. Hatta scak ekillendirme daha ok ekil deitirme direnci yksek olan
malzemelere uygulanr.
Souk ekillendirme: Malzemenin kristal scaklnn altndaki plastik ekil deitirmelerdir.
Souk ekillendirme ynteminde biimlendirme i yapda kaymalara neden olabilir.
Malzemenin fiziksel zelliinde deimeler olur. Deforme olan kristal yap ekil deitirmenin
ilerleyiini gletirir. Bu ilerleyi hz malzemelerin kimyasal, mekanik ve fiziksel
zelliklerine gre deiiklik gsterebilir.
Talasz ekil verme serbest ve kalpta dvme-basma, ekztrzyon, haddeleme, plastik boru
imalat, tel ekme ve sa ilemi gibi yntemlerle uygulanr.
Talasz ekil vermede en ok kullanlan makineler unlardr: presler, giyotin makaslar, akalar
ve kancalar(kebent puntalar)dr.

Tarih

19/07/2010
SICAK VE SOUK

Konunun ad

EKLLENDRME

YER AMR
MHR-MZA

PRESLER
parasnn eklini basma etkisi ile deitiren makinelerdir. Basma etkisinin
dolaysyla preslerin yaratt sonular unlardr;
Kayplar ve sarsntlar ahmerdana gre daha az. Dolaysyla tezgah temelleri daha
basittir.
ekil deiim hz daha dk dolaysyla, ekil deitirme direnci daha dktr.
Vuru iddeti daha dk olduundan kalp mr artar. Dkm kalplar
kullanlabilir. Bunlar maliyeti drr.
Pres iilii daha kolaydr.
Presler daha uzun sreli ekillendirme yapar. Dolaysyla imal edilecek para
says daha azdr (zellikle hidrolik ve vidal preslerde).
Preslerde uzun sreli maa kalp temas s geii ve kalbn ypranmasn arttrr.
Hareket mekanizmalar;
Krankl Presler; daha byk kurslar salayabilir. Basitlii dolaysyla tercih edilir.
Delme, kesme ve basit derin ekme ilemleri gerekletirilir. ift krankl da olabilir. kinci
krank baka bir bala hareket verir.
Eksantrik ve Kaml Presler; Ksa kurslar iin yaplr. Kam mekanizmas kurs sonunda
bir bekleme salayabilir. tleme denilen olay bu sayede salanr.
Vidal Presler; Basma ve yma ile ekillendirme, baz ekme ilemlerinde kullanlr.
Hidrolik Presler; Kapasiteleri ok deiik ve olduka yava alr. Kursun belli
noktalarnda, istenen hz ve kuvvet deerlerine, tutma sresini ayar edilebilir. Kapasitesi 3500050000 tona kadar olabilir.
Mekanik preslerde kurs ayarlanan deerde sabittir. Kapasiteleri 10-10000 tona
kadardr.

Tarih

20/07/2010
SICAK VE SOUK

Konunun ad

EKLLENDRME

YER AMR
MHR-MZA

DVME
Dvme yumuak elikte (1200 ile 1300C) karbonlu sert eliklerde (900 ile 1000C) de
tavlanp dvme yaplr.
400C scaklklarda dvmek zararldr. elik gevrekleir, krlganlk artar ve atlar.
ok fazla stlr ise de elik kaynar. Ksmen oksitlenir. Byle hallerde elik bir daha
kullanlmaz.
AHMERDAN
Dvmeden kullanlan eki makinelerine ahmerdan denir. ahmerdan rs zerinde
bulunan i paras zerine eki ad verilen ktleler indirilir. eki i paras zerine ya serbest
olarak ya da ayrca dey bir kuvvetin rnein; bir yay, buhar ya da hava basnc kuvveti tesiri
ile iner.
ahmerdann zellikler unlardr;
o Vuru iddetinin ayarlanabilmesi,
o Vuru saysnn ayarlanabilmesi,
o eki ve altlna eitli dvme takmlar ve kalplar balanabilecek durumda olmaldr.
Sonradan tala alma ilemi gerektirmeyecek kadar biimli ve kark i paralarnn
dvlmesi kalpla daha karl olur. Bu i iin genellikle dme ahmerdanlar kullanlr.
parasnn biimine gre boluk alm dkme elik veya dkme demirden, iki paral kalp
iinde tazyik edilerek malzemeye ekil verilir. Malzeme ahmerdanla darbeli olarak
ileneceinden knt st ksmda olur. Kalp iftlerinin st ste gelmesi iin kavela ve delikler
olup malzemenin tamas salanr. Tama olmas iin malzeme hacmi bitmi parann
hacminden %15 daha fazladr. Kzgn malzeme kalpta mmkn olduu kadar az kalmaldr.

Tarih

21/07/2010
SICAK VE SOUK

Konunun ad

EKLLENDRME

YER AMR
MHR-MZA

Serbest dvme ve basma: parasna rs, eki, pres ile uygulanan kuvvetle dvme,
yma tesiri altnda ekil vermedir. Pahal bir yntemdir. Bununla beraber bu ilem srasnda
malzemenim zellikleri iyiletiinden baz hallerde dier ekil verme usullerine tercih edilir. Bu
usulde imal edilecek parann mmkn olduu kadar basit ve saylarnn az olmas gerekir.
Kark ekilde paralarn bu nedenle imali g bazen imkanszdr.
Kalpta dvme yntemi: Serbest ekilde malzeme yalnz uzayarak veya ylarak ekil
deitirir. Fakat kalpla dvme ve basmada malzeme ayrca ykselme hareketi de yapmaktadr.
Kalpla dvme ve basmada genel olarak fazla girintili ve kntl paralar ahmerdanla yzeyi
dz ve przsz paralar ise presle ekillendirilir.
Kalplar dvmede kullanlan takmlardr. Altlk veya kalp tarzndadr. Altlklar uzatma
veya geniletme ilemlerinde ahmerdan rs zerine konur. Kalplar ise iki veya daha ok
paraldrlar. Kalplar ak yar ak veya kapal olabilmektedirler. Ak kalplarda bir ubuun
orta ksm kapal kalplarda u ksm ekillendirilebilir.
Ufak apl perin, cvata ve vida balar gibi kk i paralar zel preslerde souk
olarak dvlrler. ekil verme bir veya birka kademede de byk hzla yaplr. Baz hallerde
kademeler arsnda yumuatma tavlamalar gerekebilir. Souk dvme ile imal edilen i
paralarnn yzeyleri ok dzgn ve lleri tamdr.
Kalp malzemesinin seiminde yukarda saylanlarn yannda i parasnn malzemesi,
dvme usul, para says, kalbn ekli ve bykl ve malzeme fiyat gibi faktrlerinde gz
nne alnmas gerekir. Dkme demir ve elik, dinamik ve ani zorlanmas olmayan pres
kalplarnn yapnda kullanlr. ahmerdan kalplar ise dvme elikten yaplr.
Haddeleme: Metalik malzemelerin, merdane ad verilen ve eksenleri etrafnda dnen
silindirler arasndan geirilerek plastik olarak ekillendirilmesine "haddeleme" denir.
Plastik sac ileme usulleri: Salar malzemenin cinsine ve kalnlna gre scak veya souk
ilenebilir. Tavlamayla malzemenin ekil deitirme zellii artar. Fakat belirli bir snrdan
sonra yzey hacim oran bydnden, abuk soumadan dolay scak ilenmektedir.
Tarih

22/07/2010
SICAK VE SOUK

Konunun ad

EKLLENDRME

YER AMR
MHR-MZA

Kesme: Kesme ya da dier bir deyimle makaslama, hareket eden iki

kesme az t; rafndan metalin ayrlmasdr. Bir zmba ve buna uyan
matris arasna konan bir sacn zmba ve matris arasnda zorlanarak
kesilmesine, "zmbalama" ad verilir. Kesmede baklar birbirine doru
hareket etmeye balaynca, sacn her iki yznde de tatbik edilen kuvvet
dolaysyla bir plstik ekil dei mi balar ve kopma mukavemeti
deerine eriilince kopma meydana gelir.
Makaslamada kesme azlar arasndaki aralk nemli bir deikendir.
Uygun aralkta kesme azlarnda meydana gelen atlamalar, metal
kalnlnca uzayp tam ortada birleerek, dzgn bir kesme az
meydana gelir. Fazla aralkta kesme az dzgn olmaz ve fazla ksm
plstik ekil deiimine urad iin de daha byk kuvvete ihtiya olur.
Sert ve gevrek malzemeler az plastik ekil deiimine
urayabileceklerinden, aralk dar olmaldr.
Kesme sisteminde hareketli az stampa, sabit az matris zerindedir
Yukarda da belirtildii gibi, matris ve stampa arasndaki aralk sac
kalnl ve sac malzemesinin fonksiyonudur.
Saclarn kesilmesinde kullanlan makaslar dz bakl ve rulo bakl
olmak zere iki grupta toplanabilir. Dz bakl makaslara giyotin
makaslar da denir. Bu makaslarda alt bak tablaya tesbit edilmitir ve
sabittir. st b- ak el veya ayak ile mekanik olarak tahrik edilir. Rulolu
makaslarda alt ve st bak daire eklindedir. Her iki bakta da eim
olduundan, kesme kuv- veti kktr. E tip makaslarda paralar bir eri
boyunca kesilir.
Derin ekme: Sac levhalardan kap eklinde cisimler elde etmek iin
kullanlan en nemli usullerden birisi derin ekmedir. mal edilecek olan
parann alm ekline uygun bir sac paras ekme matrisi zerine
konur. Pot ember ad verilen bir bastrc sac levhay tutar ve bir stampa
sac parasn matris deliinden geirerek, i parasnn elde edilmesini
salar.
Derin ekme ilemi, malzemelerin plstik olarak ak sayesinde
gerekletirilir. En basit ekme takmlar, pot embersiz olanlardr.
Bunlar sadece ekme matrisi ve stampadan meydana gelir. Bu tip ekme
tezghlar sadece derinlii az olan paralarn imaltnda kullanlr.
Tarih

22/07/2010
SICAK VE SOUK

Konunun ad

EKLLENDRME

YER AMR
MHR-MZA