Botanika

Vegetativni biljni organi

BOTANIKA

Botanika (gr. botane - biljka)

nauka o biljkama koja prouava oblik, grau i sve osnovne procese
i pojave
ivota biljnih organizama
Dijelimo je na 5 odjeljaka:
Morfologija
Anatomija
- citologija
- histologija
- anatomija biljnih organa
Fiziologija biljaka (fitofiziologija)
Sistematika biljaka
Geobotanika
- ekoloka geobotanika ili ekologija biljaka (fitoekologija)
- floristika geobotanika
- istorijska geobotanika (istorijska geografija biljaka)

BOTANIKA

Morfologija biljaka
prouava vanjsku grau i oblik biljnih organizama i njihovih organa
Anatomija biljaka
prouava unutranju grau biljaka
citologija (graa i funkcija biljne elije)
histologija (graa i funkcija biljnih tkiva)
anatomija biljnih organa (graa i funkcija biljnih organa)
Fiziologija biljaka
prouava fizioloke procese u biljkama
Sistematika biljaka
sistematizacija biljaka s obzirom na njihovu srodnost

Geobotanika biljaka
izuava zakonitosti rasprostranjenja biljnih vrsta i biljnih zajednica na Zemlji

VEGETATIVNI BILJNI ORGANI

ivotnom ciklusu jedinke dvije osnovne funkcije su:

ishrana
razmnoavanje
nie biljke: cijelo tijelo obavlja obje funkcije
vie biljke: podjela rada - organi vre odreene funkcije

Organ
dio tijela koji ima specifinu grau i vri odreenu funkciju
zametak organa - pup (vegetativni, generativni, mjeoviti)
Vegetativni organi biljke
organi koji slue ishrani, odnosno odravanju individualnog ivota biljke
korijen, stabljika, list
Generativni organi biljke
organi koji slue za razmnoavanje u cilju odranja vrste
cvijet, plod

KORIJEN

osovinski organ najee cilindrinog oblika i radijalne simetrije

Funkcija:
uvravanje biljke za podlogu
upijanje vode sa rastvorenim mineralnim materijama
skladite rezervnih materija
Podjela korijena s obzirom na nastajanje:
glavni korijen - nastaje iz klice
adventivni korijen - ako ne nastaje iz klice, ve iz nekog drugog dijela biljke
Klica predstavlja mladu biljku u latentnom stanju. Osnovni dijelovi klice:
klicin pup ili plumula
klicin listi (kotiledon ili supka)
klicin korjeni ili radikula

KORIJEN
Anatomska graa korijena

Klicin korjeni sadri vegetacionu kupu korijena (vrni apikalni meristem)

na kojoj se moe razlikovati:
dermatogen (vanjski sloj vegetacione kupe, izgraen iz jednog sloja elija)
periblem (sljedei slojevi vegetacione kupe)
plerom (sredinji dio vegetacione kupe)
kaliptrogen (iz njega se obrazuje kaliptra - korijenova kapa, koja titi meristem
tkivo vegetacione kupe pri prodiranju u dubinu)

Korijen raste neogranieno diobom meristemskih

elija vegetacione kupe korijena

1.
2.
3.
4.
5.
K.

inicijalne
elije
kaliptrogen
dermatogen
periblem
plerom
kaliptra

KORIJEN
Anatomska graa korijena

Korijen moe biti primarne i sekundarne grae

Primarna graa
korijen vodi porijeklo neposredno od primarnih meristema
Sekundarna graa
tkiva korijena koja vode porijeklo od sekundarnih meristema (rast u
debljinu)

KORIJEN
Forme (tipovi) korijenovih sistema
Dva osnovna tipa:
osovinski
iliast
Osovinski tip
glavni korijen jae razvijen, boni slabije
kod veine dikotilih biljaka (lucerke, lupine...)

iliast tip
ne razvija se glavni korijen, ve su svi korijeni tanki i
priblino iste debljine
kod monokotila (penice, kukuruza...)

KORIJEN
Forme (tipovi) korijenovih sistema
Podjela korijena prema poloaju u zemljitu i dubini prodiranja:
dubinski korijenovi sistemi
povrinski korijenovi sistemi

Dubinski korijenovi sistemi

pruaju se do velike dubine, do slojeva zemljita natopljenog podzemnom vodo
neke pustinjske biljke imaju korijen koji dopire i preko 20 m dubine

Povrinski korijenovi sistemi

razvija se neposredno ispod povrine tla obrazujui tzv. korijenovu plou
neki kaktusi, smreka

KORIJEN
Forme (tipovi) korijenovih sistema

ke bez korijenovog sistema

karakteristino za neke vodene biljke, epifite, saprofitske i parazitske biljke

Ceratophyllum demersum
jelom povrinom tijela prima vodu

Utricularia vulgaris - muh

ne razvija korijen

STABLJIKA

morfoloki i funkcionalno povezuje korijen i listove

zajedno sa listovima predstavlja izdanak
stabljika je obino radijalne simetrije
Izdanak se moe nalaziti:
nad zemljom (nadzemni izdanak)
pod zemljom (podzemni izdanak)

drvenaste i jednogodinje biljke - samo nadzemni izdanak

neke viegodinje zeljanice - nadzemni i podzemni izdanak

STABLJIKA
Anatomska graa stabljike
stabljika se razvija iz pupa klice (plumula)
pup na vrhu sadri vegetacionu kupu stabla (vrni apikalni
meristem)
na vegetativnoj kupi stabla razlikuje se vie slojeva koji se razliito
oznaavaju
ovisno o autoru i teorijama
Prema Schmidt-ovoj tunika korpus teoriji na vegetativnoj kupi se
nalazi:
tunika (omota, sastoji se od jednog ili vie slojeva inicijalnih elija
izodijametrinog oblika)
(centralni
dio vegetacione
kupe,
graennalazi
od prozenhimskih
korpus
na vrhu
svakog niza
tunike i na vrhu
korpusa
se jedna ili vie
elija)
elija
koje se neprekidno dijele - inicijale i nikad ne prelaze u trajnu eliju
diobom tih elija izdanak raste neogranieno

STABLJIKA
Anatomska graa stabljike

pupoljak (pup) - zaetak novog izdanka (vrni i boni)

vor ili nodij - dio stabljike koji nosi list
lanak ili internodij - rastojanje na stablu od jednog vora do drugog

dugi izdanak - osovina sastavljena iz dugih internodija

kratki izdanak - osovina sa kratkim internodijima

STABLJIKA
Anatomska graa stabljike

Klasifikacija biljaka s obzirom na tip izdanka (vrstoa stabljike, duina ivota i

visina stabljike)

Podjela biljaka s obzirom na vrstou stabljike:

drvenaste
zeljaste

Drvenaste biljke imaju vrsto stablo sa mnogo mehanikog tkiva

S obzirom na habitus, koji ovisi od naina grananja, dijele se na:
drvee - razvijeno deblo, grananje tek na izvjesnoj visini (voarske kulture....)
bunove - glavno stablo slabije razvijeno, grananje zapoinje od povrine zem
(rua, ogrozd ribizla...)
polubunove - izdanci u donjem dijelu viegodinji, a gornji izdanci jednogodi
pred zimu izumiru (borovnica, kantarija...)

STABLJIKA
Anatomska graa stabljike

Zeljaste biljke se karakteriziraju izumiranjem vegetativnih organa na kraju

vegetacijskog perioda

Dijele se na:
* jednogodinje ( penica, ra...)
* dvogodinje ( eerna repa, mrkva, perin...)
* viegodinje ( krompir, ioka)

STABLJIKA
Anatomska graa stabljike

Duina ivota kod biljaka znatno varira:

biljke iji ivotni vijek traje vrlo kratko svega par sedmica efemere
biljke iji vijek traje mnogo godina (npr. hrast, pitomi kesten
moe
ivjeti i preko 2000 godina)
Visina stabla:
svega nekoliko milimetara (Wolffia arrhiza..)
preko 150 metara (Eucaliptus amygdalina, Sequoia gigantea)

Wolffia arrhiza

Sequoia gigantea

STABLJIKA
Anatomska graa stabljike
Anatomska graa stabljike ovisi o:
starosti biljke
sistematskoj pripadnosti
Moe biti:
primarna
sekundarna
Primarna graa
stablo vodi porijeklo neposredno od primarnih meristema
veina monokotiledonih biljaka su iskljuivo primarne grae
Sekundarna graa
u grai stabljike sudjeluju i tkiva koja vode porijeklo od sekundarnih
meristema

LIST

vegetativni biljni organ karakteristinog oblika za svaku biljnu vrstu

razvija se iz lisnih zametaka vegetacione kupe izdanka
list ima primarnu grau, sekundarne nema
ogranienog rasta, u poetku raste ravnomjerno, poslije intenzivnije
vrhom i
donjom stranom
funkcija usko vezana uz proces fotosinteze i transpiracije

Kategorije listova:
kotiledoni (supke)
ljuskavi (pridankovi) listovi
pricvjetni listovi
pravi listovi

LIST
Kotiledoni (supke)

klicin listi
dio su klice i ne obrazuju se na vegetativnoj kupi
jednostavnijeg oblika i grae od pravih listova
funkcija vezana uz ishranu mlade biljice do pojave prvih listova

Broj kotiledona je sistematska kategorija biljaka:

monokotiledone biljke (jedna kotiledona)
dikotiledone biljke (dvije kotiledone)
polikotiledone biljke (viekotiledona - rijei sluaj (smreka))

LIST

Ljuskavi (pridankovi) listovi

bezbojni listovi, neugledni, sjedei (bez peteljke)
javljaju se na lukovicama, podzemnim stabljikama i zimskim pupovima kao
zatita od vanjskih uticaja

Pricvjetni listovi (brakteje)

pokrovni listovi
u njihovim pazucima se razvija cvijet ili cvast
mogu biti obojani (privlae kukce)

LIST

Pravi listovi
najbrojniji listovi na biljci
funkcija usko vezana uz fotosintezu i transpiraciju
razvijaju se iz lisnih primordija vegetativne kupe izdanka poslije kotiledona

Sastavni dijelovi lista:

lisna osnova (baza lista)
lisna drka (peteljka)
liska (plojka)

LIST
Lisna osnova
dio kojim je list vezan za stabljiku
moe biti u obliku lisnog zgloba, lisnog rukavca (kod trava) ili moe nositi
palistie (zaliske)
kod trava - zatitna uloga

LIST

Lisna drka (peteljka)

nosi lisku, prisutna kod veine dikotila, kod monokotila rijetka (sjedei listovi)
graa drke slina grai stabljike
elastinim savijanjem titi lisku od vanjskih uticaja, a ujedno omoguuje
i dovoenje lista u najpovoljniji poloaj prema svjetlost
kod vodenih biljka mjehurasto je napuhana, te slui kao organ za plivanje

LIST

Liska (plojka lista)

najvaniji dio lista
zauzima relativno veliku povrinu (fotosinteza)
najee dorziventralne grae (bifacijalni listovi - razlikuje se lice i nalije)
ekvifacijalan list - ne razlikuje se lice i nalije (perunika...)
unifacijalni list - cilindian oblik, sa svih strana identian (crni luk...)

Forma lista s obzirom na lisku:

cjeloviti (jednostavni, prosti listovi) - veina listova
razdijeljeni - kod biljaka iz fam. Apiaceae (mrkva, celer..)
sastavljeni (sloeni listovi) - vie lisaka (roga, bagrem, orah)

LIST
Cjeloviti (jednostavni, prosti listovi) mogu biti razliitog oblika:
igliasti, linearni, okruglasti, jajasti, streliasti, trokutasti, bubreasti....

Razdijeljeni listovi - prijelazni oblik od cjelovitih ka sastavljenim listovima

Sastavljeni list moe biti trolan (djetelina, jagoda), etverolan, peterolan.....

ako liske polaze sa jednog mjesta glavne drke - prstast list (jagoda, divlji kes
ako su liske rasporeene u parovima du glavne drke - perast list (orah, bagr
Prema rubu liske razlikuju se:
bodljikav list (boikovina), pilast list (kopriva), nazubljen,
narovaen...

LIST
Nervatura lista
Nervatura lista
skup lisnih ila koje prolaze kroz lisku
Funkcija nervature:
provoenje vode sa mineralnim materijama i asimilata
daje vrstou lisci
Nervatura moe biti:
paralelna
ile sa strane paralelne sa sredinjom ilom
(kod monokotilnih biljaka -Tulipa sp., Zea mays...)
paralelna
mreasta
ile sa strane se razliito granaju u odnosu na glavnu ilu
perasta (ljiva, orah, bukva)
prstasta (vinova loza, sljez)
dihotomo mreasto grananje u dva pravca (ginko)

mreasta

LIST
Raspored listova
Dva osnovna tipa rasporeda listova na stabljici su:
prljenast
kada sa jednog vora polaze dva ili vie listova
naizmjenian (spiralan)
ako se na voru nalazi samo jedan list
prljenast

naizmjenian

LIST
Anatomska graa lista
Anatomska graa lista dikotila:
kono tkivo - epidermis
osnovno tkivo - hlorenhim (palisadni i spuvasti parenhim)
provodno tkivo (provodni snopii zatvorenog tipa jer se itav kambijum
diferencira u provodne elemente)
mehaniko tkivo (kolenhim, sklerenhim)

Anatomska graa lista monokotila (kukuruz):

kono tkivo epidermis
osnovno tkivo - hlorenhim (nije diferenciran na palisadni i spuvasti
parenhim)
provodno tkivo (kolateralni snopii zatvorenog tipa)
mehaniko tkivo (sklerenhimska likina vlakna)