ZATITNI RELEJI

STRUJNI RELEJI
= zatitni ureaji koji djeluju na poveanje struje
- primarni prekostrujni okidai
- prekostrujni sekundarni releji (nadstrujni, maksimalni
strujni relej)
- diferencijalni strujni releji
- releji simetrinih komponenti struje (nulte i inverzne)

1. PRIMARNI PREKOSTRUJNI OKIDAI

- djeluju mehanikim putem na isljuenje prekidaa;
- djeluju kad primarna vrijednost struje, koja protie kroz
njihov namot, premai podeenu vrijednost

(1) - namot (kroz njega protie ukupna primarna struja I)

(2) - eljezna jezgra
(3) - kotva (privlai ju elektromagnetska sila nastala strujom I)
(4) - opruga (protivi se elektromagnetskoj sili)
(5) - kazaljka (slui za podeavanje opruge (4) )
(6) - poluga (iskljuuje prekida mehanikim putem)
(7) - otpornik (slui kao premotenje prenaponima zbog relativno visokog L
namota okidaa)

Namot je izveden da izdri:

- dinamiko naprezanje kod udarne struje KS
- termiko naprezanje kod preoptereenja i KS
- dozvoljene struje preoptereenja = 1,3 - 2 In
PREDNOSTI:
- jednostavno rjeenje zatite
- okida ugraen direktno na prekidau
- sigurna zatita
- nema pomonih izvora napajanja

NEDOSTACI:
- okida je pod punim naponom za vrijeme pogona
- okidai moraju biti robusni zbog velikih mehanikih
naprezanja
- mala tonost djelovanja
KORISTE SE:
- zatita od preoptereenja i KS na transformatorima i
dalekovodima SN, te industrijskim postrojenjima
- na mjestima gdje se ne postavljaju veliki zahtjevi u
pogledu preciznosti i osjetljivosti djelovanja
- gdje ne postoji pomoni izvor za napajanje zatite
(aku - baterija)

2. PREKOSTRUJNI SEKUNDARNI RELEJI

- toniji, osjetljiviji i sigurniji releji
- prikljuuju se na sekundarnu stranu strujnih
transformatora

Upotrebljavaju se za zatitu:
- generatora,
- transformatora,
- motora i
- vodova od nedozvoljenih visokih struja preoptereenja
i KS.

Prema vremenskoj karakteristici dijele se na:

- trenutne prekostrujne releje
- releje sa strujno nezavisnom vremenskom
karakteristikom
- releje sa strujno zavisnom vremenskom
karakteristikom
Trenutni prekostrujni releji
- djeluju bez vremenskog zatezanja djelovanja im
struja premai na skali podeenu vrijednost

Prekostrujni releji sa strujno nezavisnom karakteristikom

- prorauju kada struja premai podeenu vrijednost, a na
iskljuenje djeluju tek nakon isteka podeenog
vremenskog zatezanja
- vrijeme djelovanja ne ovisi o iznosu struje koja tee
kroz relej
- izvode se kao kombinacija trenutnih prekostrujnih releja
u dvije ili sve tri faze i zajednikog lana za vremensko
zatezanje djelovanja

Prekostrujni releji sa strujno zavisnom karakteristikom

- pobuuju se kada struja premai podeenu vrijednost
- djeluju na iskljuenja i/ili signalizaciju nakon
vremenskog zatezanja koje je ovisno o iznosu struje
koja tee kroz relej
- vrijeme djelovanja releja sa strujno zavisnom
karakteristikom je:
t dj K

G 1

G
b

G - vrijednost kontrolirane veliine

Gb- bazna (nominalna) vrijednost kontrolirane veliine
(G>Gb)
K,- koeficijenti

U ovisnosti da li je vrijeme djelovanja vie ili manje

zavisno o iznosu struje, imamo:
1. releje sa normalno strujno zavisnom vremenskom
karakteristikom ( = 0,02 , K = 0,14)
2. releje sa vrlo strujno zavisnom vremenskom
karakteristikom ( = 1,0 , K = 13,5)
3. releje sa ekstremno strujno zavisnom vremenskom
karakteristikom ( = 2,0 , K = 80)
4. releje sa kombiniranom karakteristikom

Karakteristika 1 - koriste se za zatitu radijalnih vodova

s mnogo podstanica
Karakteristika 2 - zatita vodova na kojima struja kvara
naglo opada s udaljavanjem mjesta
kvara od izvora napajanja
Karakteristika 3 - zatita distributivnih vodova koji su
pod utjecajem jakih struja ukljuenja
pojedinih grupa potroaa
(pumpe, i sl.)

Karakteristika 4 - struja malo vea od podeene, relej ima

izrazito zavisnu karakteristiku (t1); neto vee struje
ine strujno nezavisnu (t2); bliski KS - relej djeluje
trenutno (t3)
koriste se za tienje vodova,
transformatora i potroaa od
preoptereenja i struje KS

Termiki prekostrujni releji

- izvode se pomou termikog sustava s bimetalima
= traka sastavljena od dva metala razliitih temperaturnih
koeficijenata rastezanja
- porastom temperature traka se savija na stranu metala s
manjim koeficijentom
- termika karakteristika releja mora biti prilagoena
termikoj karakteristici tienog objekta
- proradna struja releja podeava se promjenom razmaka
koje treba prevaliti bimetal da bi aktivirao kontakt
- tite generatore, transformatore, motore i kabele od
struja preoptereenja

3. DIFERENCIJALNI STRUJNI RELEJI

= djeluju na razliku struja koje ulaze i izlaze iz tienog
objekta

- kroz relej (3) prikljuen prema slici tee razlika struja

id = I1 - I2
- normalni pogon i vanjski KS - id = 0
- kvar na tienom objektu - id 0 relej zatvara
kontakt to uvjetuje iskljuenje prekidaa
- koriteni relej je ravnoteni relej (proradna struja ovisi o
struji koja tee kroz tieni objekt)

(1) - tieni objekt

(2) - vaga
(3) - opruga
(4) - namot za
stabilizaciju
(5) - namot protjecan
razlikom struja id

Kroz namot za stabilizaciju tee struja stabilizacije:

1
ist = ( I1 I2 )
2

4. RELEJI SA SIMETRINIM KOMPONENTAMA

STRUJE
- zatita opreme osjetljive na odreene vrste kvarova
(male struje zemljospoja, nesimetrino optereenje, ...)

releji nulte i inverzne komponente struje

Od obinih prekostrujnih releja razlikuju se u sljedeem:

- u normalnom pogonskom stanju i nulta i inverzna
komponenta struje jednaka je nuli, tako da kroz relej
praktiki ne tee struja

- struje kvara na koje relej treba djelovati su male

(~10 mA), tako da se zahtjevaju vrlo osjetljivi releji
- uz same prekostrujne releje potrebni su i dodatni
elementi za postizanje nulte ili inverzne komponente
struje i elementi koji relej ine neosjetljivim na vie
harmonike komponente

Releji nulte komponente struje

I0 IR IS IT
- nulta komponenta struje:
3

- postie se spojem triju strujnih transformatora ili

pomou kabelskog obuhvatnog transformatora

Sekundarni namoti svih triju ST-a spojeni su paralelno i

prikljueni su na strujni relej
IR IS IT 3I0
(u normalnom pogonu ova je vektorska suma struja
jednaka nuli)
Zbog postojanja struje magnetiziranja Im:
i2 N1 I1 Im

N2
N1 i N2 - primarni i sekundarni broj zavoja ST-a

 struja releja iznosi:

N1
N1
IR IS IT ImR ImS ImT
Ir
N2
N2
uz

N1 I1N
pi

N 2 I2 N

i I 0 L ImR ImS ImT

("lana nulta struje")

3I 0 I0 L
Ir

pi pi

U normalnom pogonu "lana struja" je mala

(0,01 - 0,03 A , max 0,1 A)

Kod nesimetrinih KS u mrei i KS s istosmjernom

komponentom, "lana struja" je reda 10-ak A.
(uz obavezno vremensko zatezanje 0,2 - 1 s zbog
prijelaznih pojava)
Obuhvatni transformatori
- nemaju problem razliitih magnetskih karakteristika
ST-a
- ne moraju biti izolirani za VN (postavljaju se na
kablove)
- povratne struje su 10 - 50 mA (iznimno 5 - 10 mA)

Releji inverzne komponente struje

- zatita od nesimetrinog optereenja ili nesimetrinih KS
1
Inverzne komponente struje Ii I R a 2 IS aIT
3
1
Ii I R a 2 IS aIT aIS aIT
3
1
2
I R IS a a a I T IS
3
1
I RS e j60 IST : e j60
3
1
j 60
e Ii IST e j60 I RS
3
O

induktivno - otporni filtri

- dva ST-a sa po dva primarna namota jednakog broja

zavoja
amperzavoji prvog ~ struji IR-IS
amperzavoji drugog ~ struji IS-IT

Za simetrian sustav - suma padova napona na otporima

jednaka je nuli
Ako se na ulaz filtra narine inverzni sustav struje - suma
padova napona proporcionalna je trostrukoj vrijednosti
inverzne komponente struje

Poto je filtar prikljuen na razliku struje, automatski je

eliminiran utjecaj nulte komponente struje
Izvode se kao trenutni ili u kombinaciji sa vremenskim
lanom (sa strujno zavisnom ili strujno nezavisnom
karakteristikom)

NAPONSKI RELEJI
- djeluju kada napon na koji su prikljueni odstupi od
unaprijed podeene vrijednosti
-- nadnaponski releji
-- podnaponski releji
1. NADNAPONSKI RELEJI
- djeluju kada napon na koji su prikljueni premai
podeenu vrijednost
- zatita elemenata od nedozvoljenog visokog povienja
napona
- naponski relej = strujni relej, jer djeluje na poveanje
struje kroz namot releja

- prikljuuju se paralelno naponu otpor releja to vei

- proradni napon = proradna struja x impedancija releja
(Upr) = (Ipr) x (ZN)
konst.
2. PODNAPONSKI RELEJI
- djeluju kada napon nestane ili padne ispod podeene
vrijednosti
- koriste se za zatitu motora i drugih pogona osjetljivih
na smanjenje ili nestanak napona
- izvode se kao jednopolni, dvopolni ili tropolni, u
ovisnosti o nadziranju jednog, dva ili sva tri napona
(fazna ili linijska)

- prikljuuju se na naponski mjerene transformatore:

- ili direktno
- ili putem filtra nulte ili inverzne komponente
napona
Naponski releji nulte komponente napona koriste se za
signalizaciju pojave zemljospoja u izoliranim ili
kompenziranim SN mreama
Releji inverzne komponente izvode se analogno
relejima inverzne komponente struje (s kapacitivno
-otpornim filtrima na koje se prikljuuje nadnaponski
relej)