Professional Documents
Culture Documents
+2-Chemestry Text Book
+2-Chemestry Text Book
uSv - I
wsh J a\
wsh J [S
wsh uzu \
u|mk
h PP
Pa \, \&600 006.
u|k A_
u v - 2005
Csh v - 2006
vzv v - 2007
Sz u ]
hUh . _o
v ] (Retd.)
{U P (um])
\ - 600 005.
P
hUh . Qnzv
v ]
{U P (um]), \ - 600 005.
hUh. .C[P
hUh. .\u
hUh.G.Pu\
hUh. \ Qh PP
Cn CUS|,
AUS P CUP
Pa\, \-600 006.
] xzu
P v x
\ PUPP
\ - 600 025.
v. \.zxUS
], C v x
\ PUPP
\ - 600 025.
v ]
{U P (um])
\ - 600 005.
]P
vv. G. Pv
v
AMET, BITS (Ranchi) Ext. Centre,
Pzy - 603 112.
v. . \[P
v
G.G. A_U PUP
- 601 204.
x{ v B]
J.G.G. {
PUP, \- 600 092.
vv. R.C.\v
x{ v B]
A_ sP {
A\U |P, \ - 600 083.
PdPo. . SWVQu,
vv. G. j WV[o,
x{ v B]
CSI mU {
RUP, \- 600 010.
P v x
\ PUPP, \ - 25.
PdPo. L. NjVSWVQu,
X YVp BVo,
vPuv BeX-CkVu
UXlTs, LVmjo-18
C 60 .G.G. u Aa]hmkx.
B\m Aa]mh:
ii
P
A J v BS. mP
sP, AP, CP A uUS {Pzx
P USuS. Pz u G
u[P A \[P u, sP P
APUS {Pzx P USx P
vS. Pa\[P h[S P
\[P P USx P vS.
u \[P BQ iU, , \[P, xP
PP P v USQx.
mP Pv{P ES {P
mP C sP USx C
vS.
C { Csh Bsk nPUS Ex.
PuS GuP Cv , C uSvPP
hmk. u]U P Ba] ] S
(NCERT) Gv[P vzv hzvmhzu
Gumh S. v G Az uSP,
uR k v A US Gumh
S. Aq A - II, u \ Amhn - II, vs
{ - II, CUP - II, va\{ - II, v
P - II, v - I II BQ nP
uha]P A mk iUPmk. G,
{ u Bsi n, n v
A, CzuP uha]P A Eu. +1 S P
v PzxUP Ea\zu Ah C Eu. nP
Bu uPP P, C P
v A|P PnURkP APkzumk. C
nP v PzxUP |S A Eu.
v UQzx Au JS.
v A, E, CP P v
PPP, v E v PzxUP |S
A xn. n n [Pzv AP
GvP S miz uP \vUP k.
iii
v PP |S A mk G P
A|P PnUSP umk. n n P v
P A Eu mk, P
umk.
| _ P { uPP
umk. CzuPP hzvmhzv Sv BPx. nP
A Ax P EuuPP mk
umk.
J hzv Cv umk UP v
UPPzu Puh sk.
u vmk UP \ uuk,
K UQ h UP SQ h UP
G h[PUS umk. u Gv|US
x, uvmk UP PnURkP BQ
mk Pzv P US h u HxP
nP u kzvU P sk. P PmkP
J hzu A Eu P umk.
v PzxUP AvP uPP Ax
P mk uSu P P PkUPmk.
hUh. . _o
(Sz u)
hzvmh vzx S (v)
{ Csh Bsk
v Gx S
iv
LU YVp
AX 1 - A AUl - II
GXdhWuLu - DVp RuU - - Wd[ RPo - anNu
Todu XpX LhT - GXdhWu AXlTi - `eLo AXf
NUuT - ILu UlLs Utm ILu CVdLm dVjYm Uhm Xd BohPp \. J TjR] CWhP AdLs Utm TX
TjR] CWhP AdLu XdLs - EXLlQl - A
BohPpLu C]dLXl -XdLd CPV Es ]Lu
YLLs.
AX 2 - BYojR] AhPYQ - II
BYojR] AhPYQV RjRp - A BWju LQd AV BWm LQdRp - AVVdm Bt\X oQdm \Ls AVVdm Bt\Xl Tdm LWLs - GXdhWu ShPjR
oQdm \ - GXdhWu ShPjR Tdm LWLs - GXdhWu
Gou RuUV A[m TpY A[Ls.
AX 3 - p- RUeLs - II
R- 13 TY] RuULs - ThPx TLWm RVl TiLs
TVuLs - R - 14 TY] RuULs - LhLs YLLm,
AUlLm - LuLs - AUl Utm TVuLs - Xh - jRjRp
- R 15 TY] RuULs - TvTWv - \YtU YYeLm
jRjRm, - TvTWu NoUeLs - R - 16 TY]
RuULs - H2SO4-u EtTj Utm TiLm - R 17. Tj
RuULs CVt, YTiLs - @l] jRjRp Utm ARu
TiLs - aX_uLdPV NoUeLs - R 18 UkR YdLs jRjRp, TiLs Utm TVuLs.
AX - 4 d - R RUeLs
d - R RUeLu TY] TiLs - Rp CPXj RU
YN - WVm, LlTo, eL jRjRu RjYm XeLs EXLd
LXY - CWiPm CPXj RU YN - pYo jRRjRu
CVtVp YVp
AX 8 - iU X II
TLeLu AdLhU]ju YLLs X-Lo TL YYUl AVl TLeLu YLLs - iUeLp AdLhU]ju \TLs
- TLeLu TiLs - TL Ys[ LoTu.
AX 9 - YlT CVdLVp II
Rp Vj RjRp -YlT CVdLVu CWiPm u
AYVm - RufN Utm RufN At\ ]Ls - GuhW - lv
R Bt\p - R Bt\p Ut\m, Yf NUXm - YlT CVdLVu
u\m .
AX 10 - YfNUX II
\RdL u TVuT - NhVo.
vi
AX 11 - YQ YLVp
Rp T ]m, T Rp T ]m - RpT ]V
oQdm Nn\ - ]TV oQdm \Ls YLU]XVf NokR YlTX - GV Utm dLX] ]Ls.
AX 12 - \lTWl YVp
\lTWl LYof - ]YL Ut\m - ]YL Ut\ju LsLLs
- rUeLs - rUeL[j RVjRp - rUeLu TiLs - TpUeLs
AX 13 - u YVp I
LPjLs, LPjRl TsLs, \ LPjLs - u LPjRp LsL
- Y u T LsL - @TWPu u]tTl Ls - VU
RP, VU LPj\u, NU] Utm UXo LPj\u - LPj\u
ojRuU Tj UTRp - LpWx - ReLp NWNpLs pH UlLu TVuLs.
AX 14 - u YVp II
uLXm - u\ Utm u] AjRm - LXeL[ AUjRm
AYtu uVdL N (EMF) - AUQm Utm dLp \Ls TU[p YlTsLs RVjRp - GTs LXeLs.
AX 15 - LU YVp UtVm
YY YN UtVm - Y[V NoUeLu YYUlLs - J Ztj
RuU - LWh (A) oUVt\ LsL - oUVt\ UVm EPV
NoUeLs - D-L Utm R-S Ls - CTh Tuu NoUeLu
UtVeLs.
AX 16 - ahWd YlTsLs
BpapL[l TVm \ - BpapLu YLLs - TiLs uYL BpapLu (1o, 2o Utm 3o) YTL[ Am \Ls
- Pahd BpLap, BpLapLs ([dLp) RVdm \Ls TiLs -TVuLs - hW ahd BpLapLs RVdm \Ls TiLs - TVuLs - AWUhd BpLapLs - TuNp BpLapLs
RVdm \Ls - TiLs - TVuLs - ]pLs U] ahd
Pahd hW ahd ]pL[L YLlTjRp - TU[p ]p
RVjRp - TiLs - Yl TiLs.
vii
AX 17 - DRoLs
DRoLs - A@ThdDRoLu TY] RVl \Ls - TiLs
- TVuLs - AWUd DRoLs - ANp RVl \ - ANu
]Ls - TVuLs.
AX 18 - LoT]p NoUeLs
LoT]p NoUeL[ TVm \ - BpLLs Utm
PuLdPV JlU - BpLL[ RVdm TY] \Ls
- TiLs - TVuLs - AWUd BpLLs TuNpNLu
RVl - TiLs - TVuLs - PuLs - ATd PuL[j
RVdm TY] \Ls (AhPu) - TiLs - TVuLs AWUd PuLs - AhP]u RVl - TiLs - TVuLs
TuN]u RVdm \ - TiLs - TiLs.
AX 19 - LoTdd AXeLs
TVm \ - AThd U]LoTdd AXeL[j RVjRp
- @Tod AXm - TiLs - TVuLs - LoTd AXeLdL]
NR]Ls - U] ahWdU] LoTd AXeLs - Xdd
AXm XeLs - Xd AXm RjRp - A@Thd P LoTdNd
AXm RjRp BdNd AXm, Ndd AXm - TiLs CVtVp
TiLs, YVp TiLs - LoTdNd AXeLu \u - AWUhd
AXeLs TuNd AXm RVjRp - TiLs - TVuLs - Nd
AXjR RVjRp - TVuLs - LoTdd AXeLu YlTsLs
- AX [WL[j RVjRp - AhPp [W (CH3COCl)
TiLs - TVuLs - AhPU RVjRp - TiLs - Ahd
RVjRp - TiLs - GvPo RVjRp - UjRp AhPh - TiLs.
AX 20 - LU ShW_u NoUeLs
A@Thd ShW_u NoUeLs - A@Thd ShW BpLuLs
RVjRp - TiLs - TVuLs - AWUhd ShW NoUeLs RVjRp - TiLs - TVuLs - A@Td Utm AWUhd ShW
NoUeLdPV Es[ YTLs - AuLs - RVdm TY]
\Ls - TiLs AX 1, 2 Utm 3 AuL[ YTjRp AWUhd AuLs - TuNX]j RjRp - TiLs - Au
RVjRp - TiLs - TVuLs - A@Thd Utm AWUhd
viii
ix
12 Bm YltV Nn\ Yp
1.
2.
3.
TiT TlTn
LXYp C So AVLs Utm C Go AVL[d LiPRp.
So AVLs : Pb++, Cu2+, Al3+, Fe3+, Zn2+, Mn2+, Ca2+, Ba2+,
Mg2+, NH4+
Go AVLs : TWh, NpT, NpTh, LoT]h, ShWh,
[W, WU, Bd^Xh
(Sp LWVR Utm dm AVL[ RodLlTPp Yim.
JW Rp C Y AVLs ClT RodL Yim) (Cl
Utm Br) Utm (LoT]h + BdNXh) Nol RodLlTPYim.
4.
TU] TlTn
A. ToUeL]Uh
1. Bd^d AXm x KMnO4 RWm TojRp
2. ToWv AmUVm NpTh Vs KMnO4 RWm TojRp
B. PWUh
1. K2Cr2O7 LWNX VU N LiPRp
2. K2Cr2O7 Bd_]tV HRm J TU] TlTn
hUP
AS Gs.
UP Gs.
P v
1
Aq A - II
Bzu Amhn - II
42
p - uSv u[P
67
d - uSv u[P
112
f - uSv u[P
151
Ana \[P
E Ana \[P
161
EmP v
189
C v
8
vh { - II
212
CUP - II
232
10
va\{ - II
254
xi
xii
P erio d
57
9
10
11
12
d b lo ck
A cLr
A ctin id e s
L a n th a n id es
(2 2 6)
(2 2 3)
S b lo ck
Ra
88
Fr
87
1 32 .91 1 37 .3 3
Ba
Cs
Re
90
Th
2 3 2 .0 4
Ac
(2 2 7 )
f b lo c k
14 0 .12
89
(2 6 2 )
(2 6 3 )
59
Bh
Sg
60
Nd
(2 6 5 )
Hs
108
92
23 1 .0 4 2 3 8.0 3
Pa
91
14 0 .9 1 14 4.24
Pr
107
106
1 3 8 .91
58
Os
10 1 .07
76
Ru
44
5 5 .8 5
Fe
26
Pdt
46
58 .6 8
Ni
28
Pt
78
61
(2 3 7 )
Np
(24 4 )
Pu
94
63
(2 43 )
Am
95
1 51 .9 6
Eu
111
Uuu
110
Sm
62
64
Gd
(2 47 )
Cm
96
65
(2 4 7 )
Bk
97
1 58 .9 3
Tb
Sn
U uq
11 4
2 07 .2
(25 1 )
Cf
98
162 .50
Dy
66
p b lo ck
11 3
Uut
112
U ub
2 00 .5 9 204 .3 8
In
50
7 2.61
6 9 .7 2
49
Ge
Ga
32
31
Er
68
Uuh
116
(2 09 )
Te
52
7 8.9 6
Se
34
32 .0 7
16
1 6 .0 0
16
(2 5 2 )
Es
99
(25 7 )
Fm
10 0
1 64 .9 3 16 7 .26
Ho
67
U up
11 5
2 0 8 .9 8
Sb
51
74 .92
As
33
3 0.97
15
1 4 .0 1
15
10
53
I
7 9.9 0
36
54
Kr
83.80
3 9 .9 5 .
35
Br
Ar
18
2 0 .1 8
Ne
35 .4 5
17
Cl
1 9 .00
9
F
17
Yb
70
U uo
118
(222 )
71
Lu
10 2
No
(25 9)
10 1
Md
(25 8 )
(2 62 )
Lr
1 03
1 6 8 .9 3 17 3 .04 1 7 4 .9 7
Tm
69
U us
11 7
(2 10 )
Xe
112 .4 1 114 .8 2 11 8 .7 1 1 2 1 .7 6 12 7.60 1 26.9 0 131 .29
80
81
82
83
84
85
86
Hg
Ti
Pb
Bi
Po
At
Rn
Cd
48
65.3 9
Zn
30
15 7.25
196 .97
Au
79
107 .87
Ag
47
6 3 .5 5
Cu
29
Uun
15 0 .3 6
(2 6 6)
Mt
109
19 2 .2 2 1 9 5.0 8
Ir
77
1 0 2 .9 1 1 0 6 .4 2
Rh
45
5 8 .9 3
Pm
93
27
Co
(1 4 5 )
1 86 .21 1 9 0.23
75
1 83 .8 4
(9 8 )
95 .9 4
74
43
42
Tc
5 4.94
5 2 .00
Mo
Mn
25
24
Cr
Ce
(2 6 2 )
Db
105
1 80 .9 5
Ta
73
9 2 .91
Nb
41
5 0.9 4
23
La
(2 61 )
Rf
1 04
17 8 .49
Hf
9 1 .2 2
72
8 8 .9 1
87 .62
56
85 .4 7
55
L aLu
Zr
40
4 7.8 7
4 4 .9 6
39
38
37
Sr
4 0 .0 8
39 .1 0
Ti
Sc
22
Rb
Ca
21
2 8.09
Si
14
1 2 .0 1
2 6 .9 8
20
19
2 4 .3 1
22 .9 9
Al
Mg
Na
13
12
11
10 .8 1
9.0 12
6 .9 4 1
14
4 .0 0 3
13
B
1 .0 0 7 9
Be
He
Li
18
1
P v
1869 A im sh
(Dmitry Mendeleyev) u Amhn Hkzv.
B {sm CUS 1863 B Bsi u
\
Amhn
Aih
PP
Hkzv. sh u \ Amhn Aq
{ zx u[P u \ Amhn
uzu. C Hkzv Amhn Jzu sh
u[P v v Smh Sv x Au.
1. Aq A & II
P PmkP
( GUm D s Au As
{US \uP x Pu.
( i&U uh zx Au UQzxzu Au.
( \UQ { Pmmh P.
( UT Bmh uzu P. Jizu
izu Cmh Aq UTPUS UT Bmh
uzv kP Au.
( CUP, s, p d BmhP CUP x
P.
Aq A Pski h \
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
hh (1808)
: Aq Pskizu
UP (1859) : Puk PvP u
Pskizu
Pmj (1886) : Bk PvP mh
Pskizu
\...u\(1897): GUm Pskizu
GUmUP _/{ (e/m)
zu {nzu.
uk (1891)
: AqUP Pskizx Aq
v uzu
U [U (1901) : Pva_ Ssh PPz
uzu
m UP (1909): GUm _
{nzu
H.G.J. (1913) : Aq Gsn {nzu
} (1913)
: AqP v v
uzu
QU U (1921):Pu AUPPz
uzu
i&U (1923)
: xPPUP A s
uzu
(1927)
: {m Pskizu
\U (1927): { Pmk
\mU (1932) : {m Pskizu
Bsh\ (1932)
: ]m Pskizu
(1934)
: Gv (Anti) {m Pskizu
hQ P(1935): \P Pskizu
\U (1955)
: Gv (Anti) mh Pskizu
PU Ax S (1956): Gv (Anti) {m Pskizu
2
Aq vP a]
zu k G PP v xzu;
B AUPP {PUPmhx.
1913&C } G Aq zv vh
EmP Ex. Aua_ PuP
GUmP _ Q Gzu. m
Aq {{ U Psk AqUP
B mh[P APkzv.
1916 B Bsk \k G PP \
zx GUm PuP }mhuPP
EUQ. J u PuUS
xnU PuP \k zu.
Ssh
GsP
Aih
1921 C BQ K Aq GUmP
AkzuzvP vmhzu Azu. GUm
u Pshmhx.
3
1.1 GUm Dz u
J sP SURmk ,
sP Au Azu USQ. P
Pva_ J BQ JUP
mhP Cu USu Jx xP u
x G. G, Jx Dzu
x. J CzuP BP 1905&B Bsk
Ij Psh.
i U G g_ C 1924&B
Bsk CUPP kzv. Aui GUm,
mh, Aq, UT, \US xsk, ] P C
x Azx s Psh P
mhP A xP u .
xPh v Ax A
GUPkQx.
1.1.1 xP A BQQh
P
xP A BQQh P
TPx A.
xP
Azu \zu
i)
h\ \u
1927& Bsk h\ BQ
\u Psh. kzumh h[Uh
x
k
GUm
P
E|zuzv \zxx kUP Q.
CzuP kUP GUm P J {UP
iPzv x a \x, GUmP v\P
]uiUPkQ. C k X-PvP
5
mh A Ex
(h 1.1).
A
Jhz
umk
P
Pv
Um k
{UP iP
h 1.1
h\ GUm
\u
X-PvP As u, GUmP
A s . , \u
Ahmh GUm A} vx i&U
\mi PnUQhmh A} vh JP
Ex. T TPx, GUm Bx xP u
Azu x {nQx. Aux
Dz u x G.
ii)
u\ \u
GUmP
P
u[PuPk
Jhz umk
h 1.2
b)
z u[PzuPmi {P GUm
(G.P. u\ \u)
xP u \zu
][U \k v x GUm x JP
Ju {PQx. ][U \k v {P Cu
Jux Smh GUS {PQx. v x
v. xPP mk CzuP Ju {Pzu
C. G, GUm xP u EhuS.
ii)
u\ _ / { Psh (e/m) B
GUm _ Psh UP Gsn x
B BQ \uP GUm xP u u
{UQ.
iii)
P Pva_ J BQ sP
Pva] xP u {UQ.
7
1.2 i&U uh
Azu
Gu
xPUS
A}x AzxP mhh Jkzv
uUPkQx.
J mh As x G Pxx
Au B
E = h ([U Ssh PP i )
...(i)
Gx A Avs h Gx [U S.
mh xP u x G Pv, Au
B
E = mc2 (Ij \mi i)
...(ii)
m Gx mh { c Gx J v\P.
\kP (i) (ii) & x
h.c/
=
=
=
=
mc2
c / G
mc2
h / mc
iU Dz u
Bx GUm ~snUQ PmhS, GUm
vs[P A
AuS EuQx. i U Bx GUmPUS
mk {mP mhP, AqUP
UTP ] xPPUS uUTiuS.
i&U AP UQzx
\un A E P Azu GzuP
UQzxzu . H, A APk
uhh A}[P P ]uP Eu Pshx
P PiS. C RUPsh \P A.
i)
Cu A} v AkuS P SP Cu,
i&U uh US UQzx uuP
CUPx.
G, i&U uhx P ~so A
P AqUP, UTUP AqUP xPP
BQS mk uUTiuS.
PnUS 1
K AqUP xP CUP B 5.85 10-25J G xP
A Avsn PnUQk. ([U , h=6.62610-34 Js)
w
CUP B = mv2 = 5.85 10-25J
i&U uhi,
h
= ___
mv
v
= __ G
v
h
__ = ___
mv
mv2
= ___
h
2 5.85 10-25 J
____________
6.626 10-34 JS
Avs,
PnUS 2
K GUm 1 kV zu mi kUP
\x i&U A}zu PnUQk.
w
1 kV (1000 m) zu mi kUP S
GUm B
= 1000 eV
= 1000 1.609 10-19 J, (1 eV = 1.609 10-19 J)
= 1.609 10-16 J
[B () = GUm _ (T) zu
k (m)]
10
CUP B
1
2
16
mv = 1.609 10 J
2
1
9.110 31 v 2 = 1.609 10 16 J
2
v 2 = 3.5361014
v = 1.88 10 7 ms 1
h
6.626 10 34
=
mv 9.1 10 31 1.88 107
= 3.87 10-11 m
PnUS 3
K GUm 103m sec-1 G v\Pzxh |P x Au
A}zu PnUQk. ({ 9.1 10-31 kg h = 6.626 10-34
kg m2 s-1).
w
m = 9.1 10-31 kg
v = 103 m sec-1
h = 6.626 10-34 kg m2 sec-1
h
6.626 1034
=
mv (9.11031 ) 103
= 7.25 10-7 m
PnUS 4
J |P GUm 4.55 10-25 J CUP B x
G Au A}zuU PnUQk. ({= 9.11 10-31 kg
h = 6.626 10-34 kg m2 s-1).
11
w
1
mv 2 = 4.55 10 25 J
2
m = 9.1 10-31 kg
CUP B,
1
(9.110 31 )v 2 = 4.55 10 25
2
4.55 10 25 2
= 10 6
v =
31
9.1 10
2
v = 103 m sec1
h
6.626 1034
=
mv (9.11031 )103
= 7.25 10-7 m.
PnUS 5
J |P GUm A} 4.8 pm. G, Au CUP
BU PnUQk. [GUm { = 9.11 10-31 kg, h = 6.626
10-34 Kg m2 s-1].
w
=
i&U \mii,
v=
v=
h
mv
h
m
h
6.626 1034 kg m 2 s 1
=
= 1.516 108 ms 1
31
12
m 9.1110 kg 4.8 10 m
1
1
CUP B = mv2 = 9.111031 kg (1.516108 ms1 ) 2
2
2
-15
= 10.47 10 kg m2 s-2 = 1.047 10-14 J
12
PnUS 6
A B BQ CxPP CUPzv E. xP A-
A} 5 10-8m. B- Eu A- vP Ex Au
A}zuU PnUQk.
w
i&U uhi,
=
h
p
p =
Ax
h
xP A US, p A =
A
h
xP B US p B =
B
pB =
1
p A G
2
h 1 h
=
B 2 A
A
1
=
B
2
B = 2A
A = 5 10-8 m G
B = 2A = 2 5 10-8 m = 10 10-8 m = 10-7 m.
] PnUSP
1.
J xP i&U A} 1A G Au Euzu
PnUQk. [h = 6.626 10-34 kg m2 s-1]
[h : 6.63 10-24 kg ms-1]
13
2.
5890 A} Psh \i J mh {
PnUQk.? [h = 6.626 10-34 Js]
[h : 3.75 10-36 kg]
3.
4.
K GUm P iU A} 100 G Au
v\Pzu PnUQk.
[h : 7.25 104 ms-1]
5.
0.1 Q {Psh |P J A}
3.31 10 -29 G Au CUP B PnUQk.
(h = 6.626 10-34 Js).
[h : 2 10-3 J]
6.
7.
8.
9.
1.3 { Pmk
|h UP | kzx P {
v\P BQ Smh |zv xP
Ah i. G, AP \ u {nUP
14
h
4
x Gx xP { E {zu
p Gx xP Euzv E {zu
Aux G Sx x p & USz
uPx h/4&US AvPP Ax \P Eu
SUQx. B, Gx h/4&I h SP CUPx.
PnUS 1
3000kg Gh Psh Fv { E {z
u 10pm G Au v\Pzv E {z
u PnUQk (h = 6.626 1034 Kg m2 s-1).
w :
m = 3000 kg
x = 10 pm = 10 10-12 m = 10-11 m
{ Pmmi i,
v =
h
4 m x
6.626 10 34
22
4 3000 10 11
7
10-27ms-1
= 1.76
=
15
PnUS 2
K GUm v\Pzv E {z u
5.7 105 m/sec G, Au { E {zuU
PnUQk (h = 6.626 10-34 kg m2 s-1, {, m = 9.1 1031 kg).
w:
v = 5.7 10 5 ms-1
m = 9.1 10 31 kg
h = 6.626 10 34 kg m2 s-1
h
4
h
4 m
6.626 10 34
22
9.1 10 31 5.7 105
7
= 1.0 1010 m
G, { E {zu = 1010 m.
4
] PnUSP
1.
K GUm u { 1027 g. Au { E
{zu 1011 m G v\Pzv {z
u PnUQk.
[h : 5.25 106 m sec1]
2.
3.
4.
5.
1 . 4 GUmP Azu
J \zu P ~so xskPP USx
UTP, AqUP QhQ. G, AqUP
GUmP, AqUP E Gx \zvQx. 19&B
sk CzxPP {mh CUP PP,
U PuU PP AihPU Psk
\mhuP Pumh. B, Aq A
vUS S CUPzv sk Pnmhx.
P, Jx Pu APP Pumhx. Jx
mh G xP Bx G PskiS S Jx
J \zv Azu, \zv xP
u x {nQx. G Jx
Dz uhx.
i&U AP
Azu Jx xP u
x xPP Azu u
USx i&U APS. \zv GUm Ax
mh xPP Azu .
J xP As USuP Ij
uhP
h
(1)
E = h,
p=
17
(n = 1, 2, 3, ....)
(2)
Ssh
{u
{ {UP {u
GUm _mhux
i&U A}zv USz
uPP CUP sk. A
C
Ax
uha]P CUPx.
J
Aq
GUm
B.
i[P
Aa\mh m AqS kzxx,
GUm B (En) Bx
2 2 me4
(1)
n 2h 2
n Gx u Ssh Gs BS. Ca\k m
Aq GUm BUP \mkh v
Ex.
En =
\k (1)& m, e h & vP zu
En =
1312
kJ mol 1
n2
18
(2)
= 1312 kJ mol1
u _mhu
m Aq B (E1) = I.E = 1312 kJ mol1
n&x _mhu m (En) =
Aq B
- 1312
kJ mol 1
2
n
1312
= 328 kJ mol1
22
E = E 2 E1 = [328 (1312)] kJ = 984 kJ mol1
(E2) =
K AqS Ek B =
E
c
= h = h ;
N
Nh1c
E
19
E
N
984103 J/atom
6.02371023
\ 2
J m Aq GUm B \un {
E x 2.18 1018 J per atom. J m AqS
1.938 1018 J B \zxx GUm {
PnUQk.
w
\un{ Ex H-Aq B
= 2.18 1018J atom1
Tmhk B = 1.938 1018 J atom1
Q { GUm B
= (2.18 + 1.938) 10-18 J atom1
= 0.242 10-18 J atom1
2.181018 J atom1
0.24210 J atom =
n2
18
2.18 10 18 J atom 1
n =
=9,
- 0.242 J atom -1
2
n=3
ii)
n = 1 n = 3 & Ex GUm BP
E1 =
1312
= 1312 kJ mol 1
2
1
E3 =
1312
= 146 kJ mol 1
2
3
GUm a]huS uk B,
E = E3 E1 = [146 (1312)] kJ mol-1 = 1166 kJ mol1
BmhP i[P
BmhP G K Aq AqUP _
Sv AvPm\ Ahzv Psk GUm {PuP
BS. Cu Sv i (GUm P) BmhUS
izu PkUQx. Pn Aa\ Ax Pn
Aa\ Ci ({PuP \) BQ h[P
BmhP izuz uQx. Cu Csk h[P
Pa]u kQ.
s-BmhP i[P
s-BmhPUS, l = 0, BP CUSx m v
S. G, GzuP v\ v.
Aux, AqUP Smh ux GUmU
Pq \S. G s Bmh ^ P
ihx.
s-Bmh Ex u Ssh Gs n &
v \uuS. n& v AvPP CUSx s
Bmh E uP CUS.
h 1.3
1s 2s BmhP i
21
X
Z
2p
2pxz
X
Z
2p y
2p z
X
Z
yx
d xy
d yz
d xz
d x 2 -y 2
d z2
(i)
H\
24
1.5.1 UT BmhPUP B mh h
Jizu C Aq UTP Csk 1s Aq
BmhP Cnx 1s *1s BQ v Csk UT
BmhPz uQ. Cu J Aq 2s
2p-BmhP Cnx Gmk v UT
BmhPz uQ. A
2s , *2s , 2p x , *2p x , 2p y , *2p y , 2p z , *2p z .
Aq A, v n
UT BmhP B mh[P {{
\uP {nUPkQ. u\
Amhn E u Csh \ u[P
Jizu C Aq UT BmhP H\
Bmh[P
1s < 1s* < 2s < *2s < 2p x = 2p y < 2p z < *2p x = *2p y < *2p z
H2, H2+, He2+, He2 (P), Li2, Be2 (P), B2, C2 N2
UTPUS Cu UT BmhP B
mh x. Cu UT BmhP B
hx h 1.7a& Pmhmkx.
B, Cu Bmhx BU] E C Aq
UTPUS \u iP xv. CzuP
u[P 2p z , 2p x , 2p y BQP B mh[P
mk. Aux 2p z Bx 2p x Ax 2p y &I h Su
B x. G, CzuP UTPUP UT
BmhP H\ B mh .
1s < 1s* < 2s < *2s < 2p z < 2p x = 2p y < *2p x = *2p y < *2p z
Cu UT Bmh B mh O2, O2- (E BU\k
A), O22- (U\k A), F2 Ne2 (P)
UT Bmh hx h 1.7b& Ex.
25
B
Aq
BmhP
UT
BmhP
Aq
BmhP
Aq
BmhP
h 1.7a
u Csh \
u[PUS J izu Dq
UTPUP UT
B mh h
UT
BmhP
Aq
BmhP
h 1.7b
O2 E u J
izu Dq U
TPUP UT
Bmh h
nzu =
3. nzuzv P UTP Ax
AP J {zu: J UT Ax
A {zux nzuzvS |Quzv
CUS. G, nzu 3 E UT (\: N2)
nzu 2 (\: O2) Ax 1 (\: Li2) E UT
h AvP {zu US.
4 . nzuzv P n u: J
vnx J, Cmh Ax nP
CUP, B P CUPx. B nzu
P A.
27
5 . nzuzv P n }: n
}x nzuzvS Gv QuzvUS. nzu
AvPP CUSx n} SP CUS. Cu
nzu SP Cu n } AvPP CUS.
\P, |m UT E n }x
(nzu = 3) BU] UT E n
}zuh SS. (nzu = 2) Cu m
UT E n (nzu = 1) BU] UT
Euh }uS.
Amhn 1 N2, O2 Li2 UTP nzu,
n B n }
UT
nzu
n B
n}
|m
945 kJ mol-1
110 pm
-1
121 pm
-1
267 pm
BU]
zv
495 kJ mol
110 kJ mol
6. UT hPu Puzu : J
UT
GUmP
CnP
Cu
Ax
hPuzuhuS. P uzu GUmP
u AUT Puz uhuS.
1.5.3 Jizu Dq UTP UT
APUP UT Bmh B mh
h
UT BmhP {kx RUPsh PPP
AihPU PshuS. (i) BL PP (ii)
uUPz uzx (iii) sm v. ] Jizu C Aq
UTP Px.
1. m UT, H2. Csk m AqUP
Cnu UT EQx. J m Aq
\un { 1s Bmh J GUm x.
G, m UT Csk GUmP E. Cu
Csk GUmP Su B mh Psh 1s UT
Bmh E. uUP uzxzvi Cu
Csk GUmP Gvv _] .
28
nzu
i)
ii)
2. Dq UT, He 2 (P). zv
GUm A (Z = 2) 1s2 BS. J Aq
Csk GUmP u He 2 UT |S
GUmP E. BL PP uUPz
uzx BQ Au GUm A .
He2 : (1s)2 (*1s)2.
h 1.8& He2 (P) UT UT Bmh
h PkUPmkx.
Nb = 2 Na = 2 G
Nb Na 2 2
=
= 0.
2
2
nzu P Cu, He2 UT EPx.
3. |m UT (N2). \un { |m (Z=7)
nz u =
Aq
BmhP
UT
BmhP
Aq
BmhP
N2 & nzu ,
Na = 2
Nb = 8
Nb Na 8 2
=
= 3.
2
2
n u: nzu 3 Gx N2 UT
n Eu SUQx.
hPuzu : |m UT E Azx
GUmP CnP Cu UT hPuz
uhuS.
nzu =
i)
ii)
Aq
BmhP
UT
BmhP
Aq
BmhP
nz u =
Nb Na 8 4
=
= 2.
2
2
1.6 CUP
CUP Gx HUS \ B Psh Aq
BmhP Jh J Px \ Bh, Jzu
ih BmhP uuS. ES \ v
BmhP CUP BmhP Gk. CUP
BmhP Bu BmhPx x mh
sP UQ.
CUP UQ PzxUP
i)
ii)
iii)
32
1.6.1 J UT Ax A E CUP
P {nzu (An APzu)
i 1 : PkUPmh UT Ax A E AqUP
Cnv GUmPU Tmh.
i 2 : | AP Cu, A _US \
GUmP PUP. Gv AP Cu, A
_US \ GUmPU Tmh.
i 3 : (i) i&2 QhUS uP 8&I h SP Cu 2&B
Szx Au D (Q) v (R)& Tmh PskiUP.
(ii) i&2 QhUS uP 9US 56US Ch
CUSx 8&B Szx u D (Q1) I PskiUP. v
(R1) I 2 B Szx Cshx D (Q2) I Pn. Azx DP
Cv v R2 Emh Azu Tmh.
(i) Ax (ii) & Cv i X GUP. X
vx CUP P :
X v
CUP P
2
sp
3
sp2
4
sp3
5
6
3
sp d sp3d2
\
i)
BeCl2
zu Cnv GUmP = 2 + 7 2 = 16
16
= 2(Q 1 ) + 0(R 1 ) ; X = 2
8
CUP = sp
ii)
BF3
zu Cnv GUmP = 3 + 7 3 = 24
24
= 3(Q 1 ) + 0(R 1 ) ; X = 3
8
CUP = sp2
33
7
sp3d3
iii)
NH3
zu Cnv GUmP = 5 + 3 = 8 ;
X=
8
=4
2
X=
8
=4
2
CUP = sp3
iv) H2O
zu Cnv GUmP = 2 + 6 = 8 ;
CUP = sp3
v)
PCl5
zu Cnv GUmP = 5 + 7 5 = 40
40
= 5(Q1 ) + 0(R1 ) ; X = 5
8
CUP = sp3d
vi) SF6
zu Cnv GUmP = 6 + 7 6 = 48
48
= 6(Q 1 ) + 0(R 1 ) ; X = 6
8
CUP = sp3d2
vii) IF7
zu Cnv GUmP = 7 + 7 7 = 56
56
= 7(Q 1 ) + 0 (R 1 ) ; X = 7
8
CUP = sp3d3
viii) NO2 A
zu Cnv GUmP = 5 + 2 6 = 17
_ = -1. G, zu GUmP = 17 + 1 = 18
18
2
= 2(Q 1 ) + 2(R 1 ) ; = 1(Q 2 ) + 0(R 2 ) ; X = 2 + 1 + 0 = 3
8
2
2
CUP = sp
34
x)
CO32
zu Cnv GUmP = 4 + 3 6 = 22; _ = -2
G, zu GUmP = 22 + 2 = 24
24
= 3(Q 1 ) + 0(R 1 ) ; X = 3
8
CUP = sp2
xi) SO42
zu Cnv GUmP = 6 + 4 6 = 30; _ = -2
G, zu GUmP = 30 + 2 = 32
32
= 4(Q 1 ) + 0(R 1 ) ; X = 4
8
CUP = sp3
xii) ICl4
zu Cnv GUmP = 7 + 7 4 = 35; _ = -1
G, zu GUmP = 35 + 1 = 36
36
4
= 4(Q1 ) + 4(R 1 ) ; = 2(Q 2 ) + 0(R 2 ) ; X = 4 + 2 + 0 = 6
8
2
3 2
CUP = sp d
xiii) NH4+
zu Cnv GUmP = 5 + 4 = 9; _ = +1
G, zu GUmP = 9 - 1 = 8
8
= 4(Q 1 ) + 0(R 1 ) ;
2
CUP = sp3
35
X = 4
] UTP AP CUP
CUP
GkzxUPmkP
sp
sp2
sp3
sp3d
sp3d2
sp3d3
1.7 UTPUQhmh \P
AqUPUQhmh Pa] \P PnP
An, \Pn Du nP
EQ. x {mh BmhP u
UP AqUPUQh {P D\ sh
(ha_ C, 1873) uuP UQ. Cu \P
UTP Ex.
UTPUSQh {P D\ PnP
UTP
|[Q
Ax.
UTPUQh {P CzuP D\
UTPUQhmh \P GkQx. Cu \P
Gs vx vs[P AvPP, vszvx
vzvS, vzvx {US Sx Psh
Qx. UP vUSu UTPUQhmh
\ P sh UQ. C\P y
Pa]zuhuP, C uhuP
Ex.
m n: UT \Pn E
m AqS, AvP GUm P B Psh
AqS Ch {P C&C Pa] \
PnP m n EQx. m n
EuP UQ Pn[P :
36
i) mh nx Aq AvP GUm P
B USx n h CUS.
ii) mh nx Aq E ]uP
CUSx Ax n GUm Cn u DUS.
mh nx Aq E uP,
Su GUm P B u m
n Ex \zvPx. |m, BU]
BQ AvP GUm P B v, ]
E
u
m
nPz uQx.
H- n : Cx vnP C {
\P Cu Su nS. n
x m Aq nx Aq GUm P
B zx AQx. GUm P B \x
F > O > N Eu H- n \ H - F ......... H > H-O.....H >
H-N.....H BS. H-nP \Pnh
SuuS.
nP n \x,
\Pn > A n > m n >
C&C Pa] \, sh sh
\P.
m n PP
m nP Csk Pk.
i) UTPUQhmh m n :
CP m nP J Ax mh
\[P Csk UTPUQh EQx.
UTPUQhmh m nP ]
GkzxUPmkUP .
+ 1. m k, H - F. vs {, m
i J[P \[QP UTP m
n Cnx. Cu hzv A.
37
F
H
F
H
F
H
BP HF Gx (HF)n GU SUPkQx.
+
2
O H
2. } H
. } UT, GUm P BU] Aq
+
} E m n PnP (H-O-H)
m EQ n A (H2O)n }UT
AQx.
ii) UT {P m n : CP
m nx J UT E m
AqS, N, O Ax F AqS Ch EQx.
CP H n xP PkUQn GUP
kQx. P UTP CzuP n PnkQx.
Ix Ax B AqUP Psh a \[P
38
Cn EQx. UT {P m
n PnP \zv Pv{ SQx. }
Pv SQx.
H
O
O
C
O
C
OH
i)
u vk
A. \ h uuk
1.
313.6
, Ei = 34.84 G n- v
n2
4
b)
3
c) 2
En =
a)
39
d)
2.
GUm Dz u UQ
a)
3.
mv
h
b)
= hmv
c)
hv
m
d)
h
mv
m AqP Bzv v
b) 0.529 10-10 cm
d) 0.529 10-12 cm
a) 0.529 10-8 cm
c) 0.529 10-6 cm
5.
d)
i&U \k
a)
4.
b) \U c) i U
b) mh
c) -xP
d) {m
6.
Cshx _mhu m Aq
E GUm B -E, G u _mhu
GUm B G?
a) 2E
b) -4E
c)
-2E
d)
4E
7.
K Aq E GUm B En =
2 2 me 4
n 2h 2
d)
2 me4
n 2h 2
BU] UT nzu
a) 2.5
b) 1
c)
d)
SF6 UT E CUP
a) sp3
b) sp3d2
c)
sp3d
d)
sp3d3
a)
8.
9.
4 2 me 4
n 2h 2
b)
2 2 me 2
n 2h 2
c)
10. UT {P H-nP \
a) o-|m
b) m-|m
c) p-|m
d) C Hx
B. K P h
11. s Dzu G G?
12. \UQ { PP Gx.
40
13.
14.
15.
16.
17.
18.
C. P h
h\ \u US.
i&U \mh . Au UQzx x.
s, p d BmhP i[P USP.
UT Bmh PP USP.
NO UT Eu UT Bmh PPi
USP.
uS
19.
20.
21.
22.
23.
Cu AQ s D u UPmhx.
i- U \k UPmk Au UQzx
UPmhx. \U { Pmk.
UT Bmh PP Au kP
Jizu Dq izu Dq UTPUS
Tmkx. Aq BmhP CUP Au
kP UPmkx.
P P
1)
2)
3)
Concise Inorganic Chemistry - J.D.Lec, 3rd Ed. - 1977 and 5th Ed. 2002.
_______
41
42
2.1 Bzu sP { Tu
u\ Amhn E u[P sP
Smh ^ ChUS S sk J vP
CUS. Cx Bzu s Gk. u[P UTmk
GUmP A J vP Cu CuSU
PnS. CzuP ] sP _UPP { T.
2.1.1 Aq A B[P
Aq Ax A B Gx K Aq Ax A
AqUP zvS, UTmi GUmPUS
Ch uS.
u \ Amhn \ ChUPzvx
UP \x \un u[P Aq A
B[P ^P SQx. EmP _ AvPx, J
u B mhzv GUmP \x CuSU
PnS. uSv x R[Sx Aq
A B[P Aq Gs AvPu zx EQx.
\UPk GUmP v B mhzv \u E
AvPUQx. C EmP _ AvPu Hk
h AvP.
2.1.2 AUS B
{ uzu Aq GuP nUPmh
K GUm }USuS uk B AUS B
Gk.
Aq()
| A() +GUm
K Aq AUS B PoP
zuuS. A (i) Aq E (ii) AqUP _
(iii) ETmk GUmP US u (iv) GUmP
Fk u (v) v {mh x {mh
E B mh[P.
J \, AUS B vP
ChUPzvx UP ]x ChPh
43
({ A Eu) xP AvPUQx. J
uSv AUS B x RSv SQx.
2.1.3 GUm |mh
{ |k{ Aqh K GUm \zx
Gv_h A EUSx hk
B GUm |mh Gk.
Aq()+ GUm
Gv A() +B
r(A) + r(A)
44
d(AA)
2 r(A)
r(A)
d(A-A)
______
2
Psh \mix, A2 P J izu C Aq
UTP, Aq A& \Pn Bx r(A),
AqUPPUQhmh u vP CUS Gx
uQx. G, Jizu C Aq UT J
Aq Bx AqUPUPUQhmh u
Csh SUSx QhUQx.
\
1.
Cl2 UT
\u mh ClCl n }zv v 1.98.
G,
r(Cl) =
2 .
\u
mh
{
mPP E d(CC) u v 1.54.
d(C C ) 1.54
=
= 0.77
2
2
izu C Aq UTP
G,
b.
r(C) =
CCl4 UT
\u mh d(CCl) v 1.76
45
SiC
\u mh d(Si-C) & v 1.93 . G,
d(Si-C)
r(Si)
=
=
=
=
=
r(Si) + r(C)
d(Si-C) r(C)
1.93 r(C)
1.93 0.77 [ ... r(C) = 0.77 ]
1.16
x Jizu C Aq UTP ]
\Pn n }zv \u vP :
UT
i)
ii)
iii)
iv)
v)
H2
F2
Cl2
Br2
H3CCH3
n }()
HH
FF
ClCl
BrBr
CC
0.74
1.44
1.98
2.28
1.54
46
NaF iP
: Na+ - 2, 8
F- - 2, 8
Ne P A
KCl iP
: K+
Cl-
Ar P A
- 2, 8, 8
- 2, 8, 8
(1)
Aux,
r(C+)
- | A (C+) B
r(A)
- Gv A (A) B
r(C + )
(2)
1
(3)
Z (A )
Z*(C+) Z *(A ) BQ | (C +)
Gv (A) AP {P _PS.
r(A )
r(C+ )
r(A )
Z* (A )
Z* (C + )
47
(4)
(4d) :
(4f)
GUm P
i)
uukUPmh GUm
uSvUS E GUmP
ii)
uukUPmh GUm
0.35
uSv E GUmP (Ax 1s GUmUS 0.30)
iii)
uukUPmh GUm E
uSvUS Akzu E Tmi GUmP 0.85
1.00
48
w
mh] Aq GUm A
K 19
{P AqUP _ (Z*) = Z S
Z*
Z* = 2.20
\ 2
1s2 2s2 2p6 3s2 3p5 GUm A Psh Aq E
Ph] GUmUP {P AqUP _ PnUQk.
Z
= 17
Z* = Z S
= 17 [(0.35 n x Tmi GUmP GsoUP)
+ (0.85 (n-1)x Tmi GUmP GsoUP)
+ (1.00 E Tmi GUmP GsoUP)]
= 17 [(0.35 6) + (0.85 8) + (1 2)]
= 17 10.9 = 6.1
A B[P PnUQh
\
KCl iPzv E K+ Cl AP A B[P
PnUQk. K+ Cl- AP AqUPUPUS Ch
u 3.14.
w
r(K+) + r(Cl-) = d(K+ Cl) = 3.14
(1)
K + Cl AP Ar (Z=18) P GUm A
Psh. G, AP {P AqUP _
PnUQhkQx.
49
K+
(1s2)
(2s2 2p6)
(3s2 3p6)
E Tk (n-1)x Tk n x Tk
Z*(K+)
ZS
19 11.25 = 7.75
17 11.25 = 5.75
Z*(Cl-)
(2)
\k (2) I \k (1)& vh
0.74 r(Cl) + r(Cl) = 3.14
(3)
3.14
= 1.81
1.74
\k (2) x
r(K+)
= 0.74 r(Cl)
= 0.74 1.81
= 1.33
r(K+) = 1.33
r(Cl) = 1.81
AUS B
{ J uzu Aqx K GUm
}USuS uk B AUS B Gk.
Ca\ UPmkx.
I1
M(g) + \zuk B
M+(g)+ e
50
Cu E AUS BP UP.
J Akzukzu AUS B E
AUS Bh AvPP CUS. H, A
E zu | _US GvP GUm }UPkQx.
AUS B {nUS PoP
AUS B PoPa \xx.
(a) Aq Ax A E: AUS
Bx Aq E Eu zx SQx.
Aq E AvPP Ex AUS B
SP CUS. ] AqUP GUmP |[Q
Ax, AqUP GUmP Chh
Avu CuSU PnS. G, AqUP
E GUm }USuS ] AqS ukuh
Su B ukQx. G, AqUP Su
AUS B, ] AqUP AvP AUS
B .
51
\ 1
Be (Aq Gs.4)& AUS B Li (Aq Gs.3) I h
AvPP CUS. Be (Z=4) AqUP _ Li(Z=3) h
AvPS. AqUP _ AvPP CUSx, AqUP
UTmk GUm BQS Ch D
\ AvPP CUS. G, Be& AUS Bx
Li I h AvPS.
\ 2
Aq (Z=5) AqUP _ zuh (Z =
4) AvPP Cu, Be Bx B-h AvP AUS B
(I1) x. CuP Pn .
Aq (Z = 5; 1s2 2s2 2px1 2py0 2pz0) K J GUm
2p-CnUTmi x. Be-Aq (Z = 4; 1s 2 2s 2) 2sCnUTmi K Cn GUmP x. Be Aq
x { 2s CnUTk ^h Eu BAqh AvP {zuhuS. G, BeAqx GUm }USuS AvP B ukQx.
G, Be AvP AUS B Ehx.
\ 3
P AUS B h AvPS.
P (Z = 6; 1s2 2s2 2px1 2py1 2pz0) AqUP _x
(Z = 5; 1s2 2s2 2px1 2py0 2pz0) h AvPS. Csi 2pCnUTmi K GUm }UPsk. P AvP
AqUP _ u UTmi 2pGUm h AvPP DUQx. G, P u
AUS B h AvPS.
(b) EmP _ Gs v (Magnitude of Nuclear
Charge) : EmP mhP EmP _
AvP AUS B AvP. AvP A EmP
_, GUmP AvP \h nUPmk.
G, C }USuS AvP A B ukQx.
\P U]zv EmP _ (12 mhP)
\izuh (11 mhP) AvP. G, U]zv
52
AUS B US. E UP {
GUm A u A AvPm\ AUS
B EhS.
\
Ne& AUS B F&Ih AvPS. Cx
UPkQx.
Ne (Z = 10) AqUP _ F (Z = 9)&I h AvPS.
AqUP _ AvPUSx AqUPS,
Tmk GUmUS E D\ AvPUS. G, .
Ne& u AUS B F&I h AvPS.
GUm |mh Ax GUm P Gu
{ J |k{ AqS K GUm
\zx Gv_h A EUSx
hk B GUm |mh Ax GUm P
Gu Gk.
Aq()+ GUm() Gv A() + B
GUm \US \x AvP B
hmh, GUm |mh AvPP CUS. G,
AUS Bx K Aq | A (M M+ + le)
EUSuP B, GUm |mhx K Aq
Gv A (X + e X) EUSuP B
AkQ.
Akzukzu GUm |mh[P: JUS mh
GUm K Aq \USx, Ax Csh GUm
|mh Gk. Cu E GUm |mh Ex.
AP[P u GUm |mh ( E)
|Shx. BU\k Ax \k A Eu
Csh AUS B GvShx (P).
\P, BU\k Ax \k AP Eu zu
GUm |mh GvSh 640 390 kJ mol-1 vP
x.
X(g) + e + energy X2(g)
54
J \ GUm |mhzv : J \
Aq E SQx AqUP _
AvPUQx. Cu Csk PoP GUm u
AqUP D\ AvPUQ. Cu PnP,
Aqx GUm DuP \zvUT AvPQx.
G, J \ Chx P \x GUm
|mh AvPUQx. G, AP[P AvP GUm
|mhzu, EP[P Su GUm |mhzu
.
Azx EP[P Pk (222.7 kJ mol 1) AvPm\
GUm |mhzu x. CuS Pn AvP {P AqUP
_ AqUP d f GUmP \P
UP CuS.
GUm |mhzu vUS PoP
( 1 ) Aq E
1
GUm |mh Aq E
Aq E SP E x, GUm |mhzv
v AvPP CUS. Aq E AvPUS x, {P
AqUP _ S Ax GUm \uP
AqUP D \ S. CuPnP, Aqh
GUm \uP \zvUT S. G, GUm
|mh {P AqUP _.
xP, GUm |mh, uSv R[Sx
S \ Chx P \x
AvPUS. Aq E uSv R[S x AvPUQx
\ Chx P \x SQx.
( 2 ) zu
GUm |mh
1
zu
56
57
[ Ak
UP Ak
\sh\ Ak
Bm P Ak
[ Ak (1932)
Cu Ahx n BUS, n E
AqUP GUm PvUS E uh AihPU
PshuS.
UT A-B& E A B BQ C
AqUPUQh AB nU Px. A-A, B-B
A-B nP n BP EA-A, EB-B
EA-B BS. A-B n n Bx A-A
B-B nP n BP UP
58
E A B > E A A E B B
AQh k () A B& GUm
PvP zv\zxh E uh
SUP.
E A B E A A E B B
= (XB XA)2
Ax
0.208
= XB XA
X A X B BQ A B& GUm
Pv vPS. Po 0.208 Bx Q P
GUm m ASUS x QhUQx.
[ m GUm Pv 2.1 G uP
GkzxUPsk u[P GUm Pv
Ca\mi PnUQmh.
[ Ami SP
vs u[P n BP xP
uuu [ Amh AzvS kzu Cx.
PnUS
PkUPmh uPx S GUm Pv
PnUQk.
EH-H = 104 Q P -1 ;
ECl-Cl = 36 Q P -1
EH-Cl = 134 Q P -1
[ \mii
E HCl E H H E Cl Cl
=
=
134 104 36
134 61.18 =
72.82
59
0.208
X Cl X H
X Cl X H
=
=
=
=
=
0.208 72.82
1.77
1.77
1.77 + 2.1
3.87
XCl - 2.1
XCl
2.
..
.
XH = 2.1]
UP Ak
I.E. + E.A
2
GUm Pv =
I.E. + E.A
I.E. + E.A
=
2 2.8 96.48
540
Cx J \un S. BU]
{P Psh J uzvS vP x
C ]S.
60
SP
C [ h P Cu ]
u[P GUm |mh vUP \P C Cx
C SS.
PnUS
L S GUm Pv vP
UP Ami PnUQk.
F& AUS B = 17.4 eV/atom F& GUm |mh
= 3.62 ev/Aq, Cl& AUS B = 13.0 ev/Aq Cl&
GUm |mh = 4.0 ev.
GUm Pv
S GUm Pv
(IP) F + (EA) F
2 2.8
17.4 + 3.62
21.02
=
5 .6
5 .6
(IP) Cl + (EA) Cl
2 2.8
1 3 .0 + 4 .0
17
=
= 3.03
5 .6
5 .6
= 3.75
GUm Pv P
1 ) n u
GUm Pv vPx n E J
Ax mh AqUPUQh nx
\Pn, \Pn Ax A n
Gu A.
i)
XA = XB BP Ex, XA - XB = 0. G, A-B nx
\Pn BS. (G&P) H2 UT E H-H
n \Pn H-H G SUPkQx.
ii)
(X A -X B ) = 1.7, BP Ex A - -B + n \uu
Azu 50% \Pnzu 50%
Azu Ehx. G A-B n 50%
Azu, 50% \Pnz u
EhuS.
62
u vk
A. \ h u \P.
1.
{ m PP \u Pshmh
C-C v
a) 1.34
2.
b) 1.36
c) 1.54
uSv x RPa \x A B
a) SQx
c) Guu
3.
b) AvPUQx
d) C Gx
{P AqUPa _ mi
PnUQh.
a) Z* = Z-S
4.
d) 1.56
b) Z* = Z + S
c) Z* = S - Z d) Z = Z* - S
\ T uuk
a) h P AqUP _ AvP
b) h P E A x
c) P GUm S \[P EUSQx
d) P Aa \[P EshUS
5.
: AUS B Ph Jmh
L
a) AvP AUS B Pskx
b) Su AUS B Pskx
c) Au A AUS B Pskx
d) C Gx
6.
R E G AvP AUS B
x.
a) P EP[P
b) Ps EP[P
c) P
c) E UP
7.
Aq GUm |mh
a) E Ah |Quz uhhx
b) E Ah GvQuz uhhx
63
c) E A zux A
d) C Gx
8.
9.
b) S
c) d) Ai
b) P Ak
d) Bk \ Ak
10. GUm Pu AS x?
a) Q
b)
c) Q d) Q -1
11. Cl2 UT n }
a) 0.74
b) 1.44
c) 1.98
d) 2.28
12. AUS B \
a) s < p < d < f
b) s>p>d>f
c) s>d>p>f
d) s<d<p<f
b) AvPUQx
d) AvPzx SQx
b) S
c)
d) PUS
b) \Pn
d) EP n
B. K UQ[P h uP.
16. A E AvPUS \
GxP.
a)
b)
c)
d)
e)
f)
Li, Be, B
b) N, O, F
c) C, N, O, F
Mg Al
b) B Al
c) Al Si
AkP
P
UPmk.
P P
1)
2)
66
3. p - uSv u[P
P PmkP
( 13, 14, 15, 16, 17 18 x uSvP ^ [P
x Pu.
( mh iP uzu, sP P x
Pu.
( ]PP ux Pu.
( m zukzu, Au sP P x
Pu.
( kP, BUkP, BU A[P
mkP BQ uzu, sP, P
AP x Pu.
( L uzu sP { T.
( E Cha \[P x Pu.
( A UP zukzu ux Pu.
( \ \[Pz uzu, sP AP
{ T.
( A UP Pz ux Pu.
67
u \ Amhn
18
n s 2 n p 1-5
He
Ne
Cl
Ar
As
Se
Br
Kr
Sn
Sb
Te
Xe
Pb
Bi
Po
At
Rn
13
14
15
16
17
12
Al
Si
Ga
Ge
In
Tl
7
n s 2n p 1
13
14
15
16
n s2n p 2
n s 2n p 3
uSv 1 7
P uSv
18
|m uSv
BU uSv
n s 2n p 4
n s 2n p 5 n s 2 n p 6
Sk
E UP
2.
p-uSv ] EP Ph \x EP[P,
AP[P E.
3.
C
EshUSQ.
4.
C xP AvP A AUS B
. AUS B v \
AvPzx, uSv Sx PnkQ.
5.
u[P Gv (] EP[P u)
| BU {P . (L u)
6.
\Pna
\[P
K Au u. Au {
0.001% Ex.
13&x uSv P UQ u A.
Aq
Gs
GUm A
uSv
Gs
\
Gs
13
13
13
31
13
Csi
49
13
81
13
mh iP so iP iz vs.
70
2.
Cx } P. B BP Px.
3.
4.
P
1.
2.
]P | vs { P
uUP kQx.
i m [Pzvu EPkzumk
EP[P BS.
x sP (General Trends)
GUm A: Cuz uSv E u[P
GUm A ns2 np2.
71
GUm A
uSv
Gs
\
Gs
14
]P
14
14
32
14
50
14
82
14
3.2.1 ]UPP A P
]PP uS ]P P iP BS. C oP
vP kQ.
SiCl4 xP }hx SiO2Iz uQx. Cx {zu
u Eh n A Ehx. F.S. Q[ G
AP vmh S ]P }SUS x A
Gvzu Rmh A ]P \[P
EshP. AuS vP }sh \[Qz uh A
Psh ]PP G iP Eshx.
R
Cl
Si
Si
R
Si = 0
OH
R
OH + HO
OH
Si
Cl
R
HO
H 2O
Si
R
OH
HO
Si
R
72
R
O
Si
R
OH
]PP uUP uk
AP vk \mh S ]P BS. i
AP S ] R3SiCl } Shx U\
AP ]U\z uQx.
R
R
Si
R
O
Si
R
R
h AP h S ] R2SiCl2 } Shx
}sh \[Qzuh iz uQx. \hU Ti OH
uSv J \[Q Eu iUP uhx
|h \[Q } AvPQx.
R
HO
Si
R
O
Si
R
O
Si
R
O
Si
OH
AP iS ] }Shx ]UP
SUS nu i ]PPz uQx.
|
O
R
Si
|
O
O
Si
O
R
Si
Si
O
73
P
1)
]PP mhP mk EP
PUS Pa ]u P P kQx.
C AvP zuz u[P x.
2)
3)
Su {, ]P P m]z u
uUP zxU PQ. v mP
vUPkv. skPh CU Px
kzv }izx EUS.
4)
5)
]P GsnP kzx x BP
AvP {z u Eh. G AvP
{P k Gsnz umiP, h
P kQ.
3.2.2 mi EP
uxUP
1.
PbS
2.
\\m
PbCO3
3.
B[Q\m
PbSO4
4.
m JUP
PbO
zukzu: m EP, Au \k ux Px
UQP zukUPkQx. m \k ]u
] P Ex.
74
1.
Ahzu: ux ~ u AhUPkQx.
2. Gv A E EUSu: AhUPmh ux
E u { UPkQx. E
{ P Pmkkzxu J {
UPkQx. USx, mi J v BU]
Ahx m BU\k v m \mkP
Qx.
UP
G
| E
h 3,1 Gv A E
2PbS + 3O2
PbS + 2O2
2 PbO + 2SO2
PbSO4
P \UPmk { Ezx Au
P A SUPkQx. m \k, Csk BU]
Ph x mh PkUS.
PbS+2PbO
PbS+PbSO4
3Pb+SO2
2Pb+2SO2
Cu , { J E zu
EUSu Csk \kQ.
75
CP mh m EP 90% P\hP
. yUPmh PP _sn P\kh \zx
`hUQ, m zx GkUPkQx.
yUPmh ux
Ahzu
PbS AvPP E ux
zu
EUSu
_ Pu EP
ykzu
Pb EP +Au, Sn
]
zukzu
Pb +Sn, Ag, Au
mh ykzxu
zukUPmh mi ], P, i, z, u[P
C _UP E. R P EP
yUPkQx.
a. } _zvP
_ Pu EP E \ kP zx
kzukQx. m EQ \ R[SQx. E
EPu _UP u[QkQ.
b. ] }USu
i\ Ax U ] UPkQx.
c. ykzu
C y m kQx.
|
& _ Pu m
Gv & y m
S
& m ]UPm (PbSiF6) +
m ]]U A (H2SiF6)
76
} Pu \ {zu, u Ehx.
Pzv mhhUTi x EP
PPP, uPhP shx.
Cx \zu Phzux.
PQuzv Gx shx.
v sP
1.
Ph
i)
Eu P vUPkv. DU P m
Pm Ax m mU\k h EPzv x
ix, uhx Ph u ukzxk.
ii)
P Ax BU]h `kkzxx, m u
(PbO) ] mhP (Pb3O4) BU] Ah.
2Pb + O2 2PbO
3Pb + 2O2 Pb3O4
2.
}h
P `{ m y } vUPhx. B
} P Px C, P u |a_z u
Psh m mU\k uQx. Cx P
u G AUPkQx.
2Pb + O2 + 2H2O
2Pb(OH)2
3.
A[Ph
i)
ii)
iii)
Ah HCl Azxh x m
S U Azuz uQx.
Pb + 2HCl
PbCl2 + 2HCl
PbCl2 +H2
H2PbCl4
SU A
P
1.
2.
3.
4.
5.
6.
m SP \ kQx.
uv u] PP uUP.
SskP m P[P,
\U A u ,
\h, mh Aa_ EPU P uUP,
m Gv\ ukUP Eu m hmGzv
(Pb(C2H5) 4) uUP kQx.
PnUS
A G u uSv Gs 14 \ Gs.6 Ex. A
Ah HCl Eh x B Azu uQx. u A
\[P B C Psh. P GxP.
w
1.
2.
m Ah HCl Eh B PkUQx.
Pb + 4 HCl H2PbCl4 + H2
B \ SU A.
3.
|m J . shzv 78% P A
|m Ex.
78
Aq
Gs
uSv
Gs
\
Gs
|m
15
15
15
B\U
33
15
Bsio
51
15
83
15
GUm A
3.3.1 \[P
a) kP
G h x \Pn
\[PQ kPz uQx. Av
SkP UQS. i h
SkP xS.
I.
iSk, PCl3
4PCl3
W
H IT E
C aC l 2
P H O S PH O R U S
}
SAN D
P C l3
{ Su Pv{h }
DUP P shx
P nhx
v sP
1. }h PP x A m
Sk uQx.
PCl3 + 3 H2O 3HCl + H3PO3
Cu, PU]U A, BP mU]
uSv P \[Ph .
80
3CH3COCl + H3PO3
A]mh Sk
PCl3 + 3CH3COOH
A]miU A
PCl3 + 3C2H5OH
Gzv BP
3 C2H5Cl + H3PO3
Gzv Sk
2. S Ax \ Skh x
hShz uQx.
PCl3 + Cl2
PCl5
A:
P
Cl
Cl
Cl
Cl
xx
x Px
x
Cl
Cl
x - p - GUm
- C l- GUm
hSk g\ Pu {h
vs.
473 K US `kkzxx u[PS. E Azuzv 318K
ES.
81
v sP
1.
hSh `kkzxx, ]u
iSk S PkUQx.
PCl3 + Cl2
PCl5
2.
POCl3 + 2HCl
A }
AvP A
PCl5 + 4H2O
3.
4.
H3PO4 + 5HCl
EP[Ph x EP SkPU
PkUQx.
2Ag + PCl5 2 AgCl + PCl3
A
Cl
Cl
Cl
x
x
Cl
Cl
x
P
x
Cl
Cl
Cl
Cl
Cl
82
x - p & GUm
- C l & GUm
b)
BUkP
C sP
1.
2.
s { S vs
E si n Ehx.
v sP
1. P2O3 Su }h x Azu uQx.
P2O3 +3H2O 2H3PO3
2. P2O3 `h }h AvPzxh x GUTi
z uQx.
2P2O3 + 6H2O PH3 + 3H3 PO4
II. hUk P2O5 Ax P4O10
AvP A P Gzx hU\k
uUPkQx.
P4 + 5O2 P4 O10
C sP
hU\k s{ Az uh
vs.
v sP
1. P4O10 DUPh x mh U Azuz
uQx.
P4O10 + 2H2O 4HPO3
mh U AU P\ PvUP zu Bzu
U AP Qx.
HPO3 + H2O H3PO4
Ax
P4O10 + 6H2O 4H3 PO4
83
H2SO4
SO3
- H2O
P4O10
2HNO3
N2O5
- H2O
P4O10
RCONH2
Ak
-H2O
RCN
|m
BU A[P
I.
P2O3 Ax PCl3& }h zx A
uUPkQx.
P2O3 + 3H2O 2H3PO3
PCl3 + 3H2O H3PO3 + 3HCl
C sP
A so iP iz vs. E
si _hx.
v sP
1. Az u: A C Pzxhu
Csk u EPz uQx.
H3PO3 + NaOH
H3PO3 + 2NaOH
NaH2PO3 + H2O
\i h m m
Na2HPO3 + 2H2O
h \i m m
84
2. kzx x u BU JkUPhx
U Azu uQx.
O
x x
H
O x P
x
H
x - P & GUm
- C l & GUm
- H & GUm
HO
OH
H
2H3PO4
P2O5 + 3H2O
2. BPz u : Sh Ti Sk ]
50% |mU Azu GkzxU Psk }z
umi zx |m BUkP x
PvUP UPmk U A uUPkQx.
Ai P P \kQx. 453 K
{US SP BUQ h Ezx P
GkzxU Psk EP ` zx Szu Bzu
U A iP[PP iQx.
P+5HNO3 H3PO4 +5NO2 +H2O
85
C sP
1.
2.
Px } Eg_ iP iz vs.
} PU Tix.
v sP
1. Cx UPzxhx. Cx NaOH P[Ph
x P EUPz uQx.
H3PO4 +NaOH
H3PO4 +2NaOH
H3PO4 + 3NaOH
NaH2PO4 + H2O
\i m m
Na2HPO4
+ 2H2O
h \i m m
Na3PO4
3H2O
\i m
H3PO4
589K
H4 P2O7
2HPO3 + H2O
3. ] |mmkh x ] m G g\
{ iz uQx.
H3PO4 + 3AgNO3 Ag3PO4+3HNO3
P
1.
2.
3.
4.
A
UPzx Ehu U Azv A
R Axx.
86
GUm A
O
O
x x
O x P x O
x
O
x - P & GUm
- O & GUm
- H & GUm
H
P
HO
OH
OH
III. U A, H4 P2 O7
u: BzuU Azu 523 K 533 K {US
kzx x U A QhUQx.
2H3PO4 H4P2O7 + H2O
C sP
Cx { iPz vs.
v sP
1.
}h kzxx Cx sk Bzu U
AP Qx.
H4P2O7 + H2O 2H3PO4
2.
H4P2O7
A: U Azv A R umkx.
GUm A
O
x x
H
O
x x
x P
x
O
O x P
x
x
O
HO
P
OH
87
P
OH
OH
x - P & GUm
- O & GUm
- H & GUm
- PH3
mkP UQuS.
BPz u: _h 30-40% \i
mU\k P\ \UPmk CO2 ` PvUSx
QhUQx.
4P + 3NaOH + 3H2O PH3 + 3NaH2PO2
d)
\i m
CP uUPmh yx. Cu
m Ahk }U P\ \zv PH 4 I
EshQx. PH 4 I KOH Ax NaOH h \zx
kzv y QhUQx.
PH3 + HI PH4I
PH4I + NaOH PH3 + NaI + H2O
C sP
{ . AQ nhx.
v sP
1. ]uhu: 723 K { ]uhx
] uQx.
4PH3
723 K
P4 + 6H2
P4O10 + 6H2O
3. Sh : Sh EhiP Gx PCl3
PCl5 EshUSQx.
PH3 + 3Cl2
PCl3 + 3HCl
PH3 + 4Cl2
PCl5 + 3HCl
P
1.
Pzv
P Gx P Ahzv P EUSu
PzvP kQx.
2. : xhmk mi
P] k P] Pk { Ph
GkQx. } mi x P ~x P]
Pk P] kh x A]mi
uQx. Ph EhiP Gx
A]mi Ga\Qx. ] {a _h
Gu EshS P \xPQx. Cx Ph
E PPUS PmkuPP kQx.
Ca3P2 + 6H2O 2 PH3
CaC2
+ 3Ca(OH)2
PnUS
uSv Gs 15, \ Gs 3 E A G J u
Sh x B uQx. B Sh
273 K {US x C uQx. B C
Csk Pa \[P S \ kQx. C
Pa ]u S \ Po. Cx EPzuUTh
S \. B Bx SO3 h x SO2 BP
JkUSQx. B k ihx. C-sp 3d Pu
UPn Ck ihx. A, B C PshP.
P GxP.
w
1.
4PCl3
89
2.
3.
PCl5
3C2H5Cl+ H3PO3
C2H5Cl + POCl3 + HCl
4. PCl 5 J Pa ]u S Po. Cx P
S \Qx.
PCl5 + 2Cu
5.
2CuCl + PCl3
POCl3 + SO 2
3.4 uSv 16 BU Sk
uSv 16 (VI A) & BU, \, \, h,
u[P E. u |S u[P
\P (chalcogens) Ax ux EUS u[P
G AUPkQ. H EP[P uxUP
BU\kPP, \kPP QhUQ.
\L uzu { uP Ax \P
Su A QhUQx. \L PuP P (Brim stone)
G AUPkQx.
z uxUP Pa ]u PvUPz u E
QhUQx. u \u U 1898
B Bsi PskiUPmhu Czu
G hmhx.
90
x sP
GUm A
G u[P ns 2 np 4 G GUm A
. A {zu U Tmk (octet configuration)
GUm A Csk GUmP
ukQ.
Amhn 3.4 16x uSv u[P GUm
A
u
Aq
Gs
GUm A
uSv
Gs
\
Gs
BU
[He] 2s22p4
16
\L
16
[Ne] 3s23p4
16
34
16
52
16
84
16
91
GUm A
uSv
Gs
\
Gs
[He] 2s22p5
17
17
[Ne] 3s23p5
17
35
17
Ai
53
17
Ahh
85
17
v sP
1. BU v: AqUPUS GUm
|mh AvPP Cu C BU G UQ
s . Lx Ai Cs
SQx. L J ]u BU Po. Cx
k AP PP A P\ Ax
Eu { BU \Qx.
F + 2 X 2F + X (X = Cl , Br , I)
2
Aq Gs SP E P, Aq Gs AvPP E
k AP BU Aha \Q.
2. Pv: UTP P
P } ShzuUP A Pv.
C L }h x O12 O3 Pz
uQx.
2F2 + 2H2O
4HF + O2
3F2 + 3H2O
6HF + O3
3.
P mkP (m kP)
i)
Azx P mh x HX G
k BPU Ti \Pn mkP
EUSQ.
ii)
iii)
Lx Ai \a \ mh
P \v SQx. m Lh
iUS uh Cmi Qx. Sh
` J , h kzx
x m Qx. m, Aih
UQ kzv mk TkQx.
HF u, m kP UP.
UTPUQh m n HF J
}P Ex.
H F ....... H F ....... HF ....... HF
2.
3.
4.
5.
6.
GUm P u AvPP Cu Cx Gv ()
BU { mk Pskx. P
Gv | BU {PU Psk.
7.
8.
Psni AUS u
u\ L (CaF2)I m zvzv Ah
\LU Azxh `kkzx x HF QhUQx.
CaF2 + H2SO4 CaSO4 + 2HF
HF iUPmk, A BP } SUPmk,
m PPzv \PUPkQx. CP QhUP }
HF S uh miP xPUPkQx. Cu Psni
miP Ax ]P miP xPUP ix.
H Cx ]P ]Pmkh .
Na2 SiO3 + 6HF Na2SiF6 + 3H2O
SiO2 + 4HF
SiF4 + 2H2O
Aq Gs - 9
\ Gs
Cnv-1
Aq { -19
uSv Gs : 17
: 2
L uzx CP Qhv. Cx
u[Ph \x \P QhUQx.
h : C 1931 B Bsk h, h
\ BQP Pshmhx. \i Ax m
Lh (|P Eu) Szx L uUP
kQx. V-izu B \zu `kkzuU Ti P
S QLm uskPUQh Szu
\kQx. S P P iP
hmk. C QLm uskP UPm
]i zumk. C uUP P
P S kzukQx.
KHF2
KF + HF
HF H+ + F
2H+ + 2e H 2
2F 2e F
(Gv)
(|)
Um
P
iP
H2
N aF
N aF
uh
E
Qm
uskP
EQ
KH F2
u U i
SP
h 3.3 L uzu
95
| L U-S E \i
Li \zukQx. Cx Lh \x HF
}USQx.
NaF +HF NaHF2
C sP
1.
2.
3.
L _ Pu g\ { .
P AvPP Fk P |ihx.
Ph Px.
v sP
Skzv UP u L BS.
1. mh : mh, L iUS
uh, UP zxh Cmi mk HF&Iz
uQx.
H2 + F2 2HF
2. AP[Ph : P, ]P
AP[Ph Gx LkPz uQx.
C + 2F2 CF4
hm Lzu
Si + 2F2 SiF4
]P hm Lk
2P + 5F2 2PF5
h Lk
3. EP[Ph : EP[Ph x
A LkPz uQx.
2Ag + F2 2AgF
2Al + 3F2 2AlF3
4. Cha \[P: P
Cha\[P Ph x uQx.
Br2 + 3F2 2Br F3
2 + 5F2 2 F5
96
P
1.
2.
3.
4.
5.
h (Teflon), m LU A \zx US
P \ kQx.
6.
Cha \[P
J h \x \[P
EUSuS Cha \[P G . Su
GUm P u u u GukQx. k
x Su GUm P u u u
hh sk.
C |S PPP UPkQ.
AX
AX3
AX5
AX7
CIF
BrF
BrCl
ICl
IBr
ClF3
BrF3
ICl3
BrF5
IF5
IF7
473K
2ClF (AX P)
573K
2 ClF3 (AX3 P)
573K
F7 (AX7 P)
GUm P u ]u mk Cu
\Pn EshQx. G ES{, Pv{
GUm P u k AvPUSx EQ.
Cha \[P xP P h AvP
v Eh. (F u) H A-X n
XX n h x. P C
v Eh. }Szu kP,
BUk AP uQ. Ezv
P Cx BUk A EQx.
H2O
BrF5 + 3OH
Cl + OH
5F + BrO3 + 3 H+
m
H2O
Cl + O + H+
Ahm
C{ Aq
|Pk UT
AX
Cl
:
F
h 3.5 CIF3 UT A
99
J J Cn \hu
GUm J \Pn
mk EUS
C{ Aq
Cn \hu
GUmP \P
nP EUS.
Av{ Aq
sp d CUP ClF 3
3
UT ESu
sp3d CUP
C{ Ai Aq
Q{ Ai Aq
h 3.7 IF 5A
sp3d2 CUP
100
F
F
Q{ Ai Aq
F
sp3d3 CUP
F
F
F
h 3.8 IF7 A
PnUS
ii) L }h x B C G Pz
uQx.
2F2 + 2H2O
3F2 + 3H2O
4HF + O2
6HF + O3
G, B Gx BU, C Gx K\.
iii)
L mh x D&z uQx.
F2 + H2 2HF
L D Gx m LU A.
3.6 uSv 18 A UP Ax u UP
, {, BP, Qh, \ h
u[P u \ Amhn 18& E. \un
{ Azuzv C UP. h u
101
P ]u E. i PvUPa ]uhx hz
uQx.
shzv Pa ]u Cu CS A
UP G . v P PU SP Cu
u UP G AUPkQ. AvP GsoUP
\ \[P, Csk Qh LkP mk
Cx uUPmk. G C E UP
G hmk.
GUm A
C G u[P ns2 np 6 GUm A
. Cv GUm p-ETmiSa \u C
p-uSv u[P GkQ.
Amhn 3.6 uSv 18x u[P GUm
A
u
Aq
Gs
GUm A
uSv
Gs
\
Gs
1s2
18
10
1s22s22p6
18
BP
18
1s22s22p63s2 3p6
18
Qh
36
1s22s22p63s23p63d104s2 4p6
18
54
1s22s22p63s23p63d104s2
4p64d105s2 5p6
18
86
1s22s22p63s23p63d104s2
4d104f145s2 5p65d106s2 6p6
18
u UP zukzu
u
UP
P
BU,
|m
,
P&h&BU\k,
},
y]
}UQ zukUPkQ. C }UP
102
v Ax C P kzukQ.
v i u UP \[PP
}UPkQ, C }U P BUP
u mP }UPkQ.
v
P \zv |m
BU BQ a \x |m h BU\hP
}UPkQx. (N2 + 2O2 2NO2 ) u u UP
PS. AkzuuP (U Pa] ) mh
{P Q PP u UP
P \zv C UPkQ.
i 1 shzv BU |m
|m h BU\hP }USu \&
\& :- 50 mh P E Psni
\mh P i zvzv P BU Pu
P uha]P \zukQx. C Csk
mi P UPmk. 6000 - 8000 m
\ Cu \zukQx. Ax |m PP
BUh \x |m h BU\hz uQx. Pzv
\i mU\hz uha]P \zv Cu BU\k
PUPkQx.
N2+ O2
2 NO
2 NO + O2 2NO2
2NO2 + 2NaOH NaNO3 + NaNO2 + H2O
P i Psni zvzv Hu BU C
Ax P[Pu P \zv Pzx }UPkQx. ]x
| \ P, \ \zxu {zv u
P u UP }UPkQ.
103
S
oda out
NaOH
EG
a se s in
ES
S o d a in NaOH
h 3.9 v u UP zu
i 2 E UP zukzu (v )
QhUP E UP P u[P
Jmk P \zv {P uUP
P U Pa] \mk uzuP zukUP
kQ.
Cmha _ S (double-walled bulb) u[P Kmk P
GkzxU Psk 173K { u UP P
\zukQu. A o | Ai UPkQx. 173K,
{ BP, Qh \ UP
u[P Kmk P U Pa] \kQ.
{ Pkv. C (He, Ne) mk
\PUPkQx.
93K { UPmh u[P Kmk P
{a \zu { x Pmk
mk kQx.
173K { BP, Qh \
UPU Psk u[P Kmk Px }U P
104
u[P KmkUP
S }
w Sk
h 3.10 E UP zukzu (i )
173K { E P Qh \
E. { 183K&US AvPkzv Qh
kQx. \ Pmk P Ex.
Cu kzv \ QhUQx.
\ & Lk \[P
XeF2, XeF4, XeF6 G P LkP
\ uQx. Xe L \ ` |iP
a \x C \[P . \,
L ` J Ax US x
mh J kzu XeF2 QhUQx.
Xe+F2
673K
XeF2
105
673K
Xe + 2 F2
XeF4
573K
Xe+ 3 F2
XeF6
P \uP, G uuP, Cu
P AhUPmk A
kQx.
2.
P \uP Cu BP [P hP
{uS kQx.
3.
|m SP zu |[Ph \x (bends)
G }x S x EshUSQx.
|m&BU PUS vP &BU
P BPh }xP kzukQx. H
Cx |m h Czuzv SP P u
Ehx.
4.
Bx Snkzu & BU P
kzukQx.
106
5.
S { \uP \uS }
(Pv{ 4.2K) Q\U PoP (cryogenic agent)
kQx.
6.
(B) {
1.
[P k
kQx (discharge tubes).
USP
2.
3.
k Fka \ s u BP
[P Eu x u CUP x
zxQ USP kQx.
4.
Cx u[P uz ysku, S EP
ku { USP uz umh[P
kQx.
(C) BP
1.
2.
(D) Qh \
1.
2.
JUTi EP CU Psk P {
Kr Xe kQ.
\zu SP (discharge tubes)
kQ.
(E) h
1. PvUP B, Pva] (radiotherapy) |
Snkzu kQ.
107
u vk
A. \ hz u \x GxP.
1 Gzu 13x uSv \ux A?
a) B
b) Al
c) Ge
d) In
2. G AvPP QhUQx?
a) C
b) Si
c) Ge
d) Sn
3. J u Aumh BUh Gx A G
BU\hz uQx. A }h x B G Azu
uQx. B kzv C G Azu uQx. C
] |mmkh g\ { iz uQx A Gx
a) SO2
b) NO2
c) P2 O3
d) SO3
4. E si nh \ Gx?
a) P2 O3
b) P2O5
c) H3PO3
d) H3PO4
5. PCl5 i x
a) k
b) UPn C k
c) |Pmk i
d) |Q
6. Pzv kzuk \ Gx?
b) PCl5
c) PH3
d) H3PO3
a) PCl3
7. Gx 1 BU { mk Ex?
a) F
b) Br
c) Cl
d) I
8. J hzu Psni Gu Euh i?
a) HI
b) HF
c) HBr
d) HCl
9. Azv Sux Gx?
a) HF
b) HCl
c) HBr
d) HI
10. P uSv G?
a) 14
b) 15
c) 17
d) 18
11. E UPUS v S, H
a) J GsoUP GUmU Pskx
b) AqUPmk Gs J
c) Su Ahzv Eh UP
d) {zu GUm A
108
12. XeF4& i
a) |Q
b) GsQ c) u \x
d) k
13. RUPsh Gx \zvx?
b) XeF4
c) XeO3
d) ArF6
a) XeF6
14. P \, Gu u Gx?
a) He
b) H2
c) N2
d) Ar
15. RPsh Gx P AvP u AUS B
Pskx?
a) He
b) Ne
c) Ar
d) Kr.
B. K P h GxP.
16. \ (plumbo solvency) S GxP.
17. H3PO3 CPzx Ehx H?
18. a) PCl 5 b) H3PO3 BQ A P.
19. P2O5 J Pa]u }}US Po Gu {.
20. H2S P Ex H2O mk H }P Ex?
21. L BUh \x EUS \[P
BU Lk G AUQ. B L
BU\k G Av H?
22. L Aih AvP GUm P u
Pshv HI&Ih HF H Su A
Pskx Gu USP.
23. Cha \[P G G? A G
EQ?
24. L BU v TP.
25. XeF6 G uUPkQx? Au UT izuz
uP.
26. H E UP L BUh mk
\[P EUSQ?
27. { P GxP.
C. P h
28. ]PP G G? A G EshQ?
A PU SkP.
109
29. m G uUPkQx? Au UQ
sP, P .
30. RPsh
\[P
G
Cx
uUPkQ.
b) P2O5
c) PCl3
d) PCl5 d) PH3
a) P2O3
31. LkPx L G zukUP
kQx? Au UQ sP, P
.
32. Ai Psk Cha \[P P
. Au AP P.
33. G E UP Px zukUPkQ
Gu P ?
34. \ EUPk \[P GxP.
D. \ PnUSP
1. uSv Gs 14&Ia \u A u K EP, Cu Pzv
mh. Cx J ]u Phzv Phzv. A
y { }h x. B P Pu }h
x mU\hz uQx. A&IU PshP.
2. uSv Gs. 15, \ Gs.3& E u A |S
AqUP Ehx. i Pshx. A PU
P\h \x B&IU PkUQx. B AQ
nhx. A Sh x C IU PkUQx.
Cx E si nhx. A, B C&IU PshP.
P GxP.
3. uSv Gs. 15, \ Gs.3& E A G u
Sh x B&z uQx. \ B
}Shx CPzx A C&z uQx. \
C uP BU, JkUP Ahx UPzx A
D &Iz uQx. u A, \ B, C D&IU PshP.
P GxP.
4. uSv Gs. 17, \ Gs.2& E A G u AvP
GUm P u Ehx. u A,B&h x
C&Iz uQx. B& uSv Gs. 17, \ Gs.4. \ C
110
Sk 17x uSv E.
Px L kQx P
zv UP G \[PP QhUQ.
u[P h L AvP GUm Pu Ehx.
k EP Szx F2 BQ
UPmk.
E UP Ax u UP uSv 18 E. C
x {mh Cnv Tmk GUm A
. Su v Eh. \
Lh, BUh \x \[P
EshUSQx.
P P
1.
2.
3.
4.
111
4. d - uSv u[P
P PmkP
( d-uSvz u[P xsP, |S Ch{
\P uP Au.
( EP[P zukUS x P Au.
( EPU PP C, sP P Au.
( \[Pz uUS P, A sP
P P Au.
EP uS J A, J Es, J u,
J \Puzx ES P Qx.... Cx G
|UP. A Qx, P Qx. Cx |
uS, PzxUQhuS QhUS _.
ii[ sh, ] v .
112
27
Co
40
Zr
46
Pd
13-17
p- uSv
18 u UP
1-2 s- uSv
d- uSv
Ch{ u[P
110
Uun
113
114
Sc
Ti
Cr
Mn
Fe
Co
Ni
Cu
Zn
Aq
B
(pm)
144
132
122
118
117
117
116
115
117
125
u Ch{ \P Aq B Sc x Cr
Sx P K ^P, i AvPzx
PnkQ. C Csk P Aih
UP. A zu AqUP _
BS. Csk P J Gvu
AqUP _ AvPQx. G Cr x Cu Pa]
k EuU Pn.
Cshx x \P Aq B[P
Amhn 4.3& PkUPmkx.
uk SUPzu P zv Aq
B vP Hzu J A .
4.1.2 EPz u
UTk Pa]x. G Czu[P Cnv
Tmi E GUmP GsoUP P SP (2&USa
\P) Cu Azx Ch{z u[P EP[P
BS.
C Pi, uPhPzuUP, PP }mhk u
Eh. d-BmhP Sv {u C
\Pn EUP PnQ. Cu EP[P \
zu |S Phzx uh.
115
4.1.3 { A Eu
Ch{ EPa \[P vh Ax
P\ { {P E. EP AP
{zvSU Pn, uzu GUm A J
d-Cn Tmi E Akzukzu B mh[PUS
Ch ] B mh k BS. G, J B
mhzvx B mhzvSa \ Su A
B mk ukQx. Cu B GuP PmS
J Th u C. G, Eg\mh JUS Dh
{zuU PkUQx.
Amhn 4.2 Ch{ EP AP {[P
PkUPmkx
A
mh
GUm A
Sc3+, Ti4+
3d0
{x
Ti3+
3d1
PFu
V3+
3d2
a\
V2+, Cr3+
3d3
Fu
Mn3+
3d4
Fu
Mn2+
3d5
C a\
Fe3+
3d5
Fe2+
3d6
a\
Co2+
3d7
Cg]
Ni2+
3d8
a\
Cu2+
3d9
Fu
}
Cu
Zn+
3d10
{x
Zn2+
3d10
{x
116
[U, Pm S EP GUmP
Cha]uS
u
BmhP
UPuu ( {mh d &Bmh) {
E EUSv. Sc3+ AP d-GUmP Cuu
{P E.
4.1.4 UQ sP
Ch{z
u[P
A
\[P
UQPP kQ. Pn[P C
UQ sP .
i)
ii)
mh BU] {P u C
k Ph \x Ch{ Pz
uQ.
C u[PUQhmh \[P EUS
u UQ. Ca\[P U Pa]US
Emmk k P Qa \Q.
UQPUS GkzxUPmkP
i)
ii)
iii)
A uzu C/ i
UQP kQx.
SO2 I SO3&P BU] \ i hU\k
(v2o5) UQP kQx.
zw u TiCl4 UQP kQx.
4.1.5 mh BU {P
Azx Ch{z u[P mh BU
{ Ax mh CnvP A \[P
Pskx.
Cu
sP
Pn[P
R
PkUPmkx.
i)
ii)
(n-1)d ns BmhUS E B k PU
SP EuS.
117
Ch{z u[P BU {P ]
sP
1.
2.
\ u E u[P Su BU
{U Psk. H C Su
GsoUP d-GUm Cx CUP Ax Qx
P. \ Ph] A Su
BU
{
.
H
d-GUmP GsoUP AvPP E. G J]
P d-BmhP mk nS kQ.
3.
4.
5.
] Ch{ EP[P BU {
Au \[P . Ni(CO)4 Fe(CO)5 BQ
x GkzxUPmhS.
4.1.6 PusP
uzu GUmP GsoUP zu A
Puzu {nUPkQx. Puz u zx
A Csk PPP UP.
i)
Puz u \[P
ii)
h Puz u \[P
n(n + 2) BM ( Umh)
= 1(1 + 2)BM =
3 = 1.732 B.M
] E AvP | Ahzv.
ii)
P (n-1)d BmhP u A DP E
119
P m , CuFeS2.
Sm Ax P, Cu2O.
P Q , Cu2S.
120
1.
yUQ Ahzu
uxx
yUPmk
AhUPkQx.
2.
zu
Du kQx.
BPU Ti _UP }UPkQx.
\L, , B\U Bi _UP
BPU Ti BU\kPP }UPkQ.
S + O2
P4 + 5O2
4As + 3O2
SO 2
2P 2O5
2As2O3
iv) P mP Sv P A
\kPP kQ.
2CuFeS2 + O2
2FeS + 3O2
3.
EUQ zu
+
+
+
+
+
3O2
SiO2
3O2
FeS
SiO2
2FeO + 2SO2
FeSiO3 (CPUTi P\k)
2Cu2O + 2SO2
Cu2S + FeO
FeSiO3 (CPUTi P\k)
121
]USu
2FeO + 2SO2
FeSiO3 (P\k)
] S \k S BU\hP BU
AhQx. Cu S BU\k S AvP S \Lkh
x P EPP Qx. Qhzu y
EP PU P GkQx. Cx 98% yP Ex.
2Cu2S + 3O2
2Cu2O + Cu2S
5.
2Cu2O
6Cu
+ 2SO2
+ SO 2
ykzxu
PU P 2% _ Ex. Cu
yUP ykzu.
yUP
_zu EP uUP Cu kzukQx.
i)
ii)
iii)
y P EP |
y P uPk Gv
\LU A \UPmh CuSO4 S
S P \zu \zx x y P
Gv iQx. _UP | UPQ SP
iQx. Cx Bk n (Anode mud) GkQx.
122
sP
C sP
P \ { EP. AvP
Ahzv, AvP ES{ (1356C) Ehx.
v sP
i) DUP Ph
CO2 DU P P EP a\ {
P P Pm izu uQx.
2Cu + O2 + CO2 + H2O
ii)
Cu(OH)2 . CuCO3
a\
zv
P BU Ax P \g`mk
{US `kkzv (1370K {US R) u P
{ SU BU\hP, 1370K {US
`kkzv ] { S BU\k EQx.
2Cu + O2
R
1370K
{US
2CuO
K {US
4Cu + O2 1370
2Cu2O
iii) A[Ph
a)
Pa ` (Ax) BU Po Cu x
}zu HCl H 2SO 4 Ph v. P
EP Azv PQx.
2Cu + 4HCl + O2 (air) 2CuCl2 + 2H2O
2Cu + 2H2SO4 + O2 (air) 2CuSO4 + 2H2O
b)
c)
Ah HNO3 H2SO4 Eh
P EPU PP
EPU
P
i) zu
Cu = 60-80, Zn = 20-40
iii) xUQ
EP
zv[P, Smk
SP, PP
\ kQx.
zv[P, ]P
|n[P \
kQx.
124
4.2.2 u S zukzu P
S
Aq {
Aq Gs
Cnv : 0,1,2,3,4,5,6
Sk
: Cr
: 51.99
: 24
Ahzu
|S y \mh ux \ kzv
AhUPkQx.
2.
g\ { \i SmhP Qx.
4(FeO. Cr2O3) + 8Na2CO3 + 7O2 (P Cx)
Sm ux
900-1000C
8Na2CrO4 +2Fe2O3 + 8CO2
P
Px
u
Ehx
\i Smix \i h Smh u
} Pu \i Sm P\h PnUQhmh A
\LU Azua \UP \i h Sm uQx.
2Na2CrO4 + H2SO4 Na2Cr2O7 + Na2SO4 + H2O
\i h Smh SU BU\hP u
\i h Smh P Psk JkUP \i
Sm EshQx. Cu AvP }h \zx kzu
Cr2O3 iQx.
Na2Cr2O4 + 3CO
Na2Cr2O4 + H2O
Cr2O3 + 2 NaOH
Na2Cr2O7 + 3C
h 4.1 A
1. BaO2 + Mg y 2. wUPs hUSP 3. U] |h,
4. n
5. Cr2O3 + Al
126
S BU\h PnUQhmh A Az
y 3:1 G Quzv Px wUPsn \mh
S GkzxU PkQx. CUPh U]z y
U\hU Px UPkQx.
Cz uUP wUPs n `mkx. CuU
P Mg |h zx wh sk. Cu
{P x AvP A EshQx. Cu
Cr 2O 3&I SP JkUSQx. EQ S S
Aizv \PUPkQx. A BU\k P\hP
}UPkQx.
Cr2O3 + 2Al 2Cr + Al2O3 + 468.6 kJ
Cr&C sP
C sP
1.
2.
3.
Cu EP ] sx, iP
ihx.
Cx P Pix. EhUTix.
2113K&C ESQx.
v sP
1. Ph :
vUPkv.
\un
4. E { Ah \LU Azxh \L h
BU\h SU \mhz uQx.
2Cr + 6H2SO4 Cr2(SO4)3 + 3SO2 + 6H2O
5. y EP }zu |mU Azu vUPkv.
Ah A EPzu uzu Aha \Qx. Aux
CP Au UP PUS Emkv.
6. Ph : S |iP Eu
L Sh \x S (III) kPz
uQx.
2Cr + 3F2 2CrF3
2Cr + 3Cl2 2CrCl3
: S _u
1.
S \si GvP, m
uPmh | P Psk SU A,
\LU A \u P P\ SPU
PkQx. SUS x S
x (Gv) iQx. xP S _uS
{UP \kQx.
2.
3.
4.
5.
128
Szv EPU P
EPU
P
i)
LS Cr = 65% Fe = 35%
ii)
xiUPu
GLS
Cr = 11-13%
C = 0.1 - 0.4%
Fe = 73% Ni = 8%
iii)
|U
Cr = 15%, Ni = 60%
Fe = 25%
Cr = 20-35%
Co = 40-80%
Ni = 0.25%
C = 0.75 - 2.5%
iv) hm
P
Cx S GLS
xP mhP[P
uUP
kQx.
Cx \ \u[P
zv[P
u
kQx.
uhU PP
uUP kQx.
\\u[P
Aa ]Qa\U
PP \
kQx.
129
uxUP
Cu UQ uxUP
i)
ii)
iii)
[U m, ZnS
P, ZnCO3
[\m, ZnO
Ahzu
y \mh ux ~ u AhUPkQx.
2.
zu
+ 2SO 2
JkUP
Zn + CO
yUP
yUP [U yUPkQx. \
Pu [U |P, y [U uPmi Gv P
Psk }zu \LU A, [U \m \u P\
SP GkzxU Psk \zu \zx x |
Px Pz y u [U Gv iQx.
130
sP
C sP
i)
ii)
iii)
}[Pu s{ EP
\zuU Phzx
CuU PP }mh uPhP AiUP.
v sP
i)
Ph
773 K { P Gx s g_
[U BU\k EQ S C Qx. \ E
(philosophers wool) GkQx.
2Zn + O2
ii)
773 K
2ZnO
}h
Zn + H2SO4
ZnCl2 + H2
ZnSO4 + H2
iv) Ah H2SO4 Eh
Ah H2SO4 zxh [U x ZnSO4 uQx.
Zn + 2H2SO4
v)
Ah HNO3 Eh
[U Ah |mU Azxh mh \ x
mh Pz uQx.
131
A uPkP P \ kQx.
\k Pk ] zukzu
kQx.
[U uPkP uskP, E P
mhP kQx.
[U xPP BPzv JkUS PoP kQx.
] UQ uxUP
Ahm Ax ] Q, Ag2S
] Ax Shm, AgCl
m Ax ], Ag2S. Sb2 S3
] UQz ux Ahm. Cuz uxUP ] Pa
132
Ahzu
yUPmh ux ~ u AhUPkQx.
2.
ux NaCN Eh \zu
AhUPmh ux |S y \x 0.4&0.6% \
\i \k P\h P \zv kzx x,
\i Ah \k G PUTi Ana \
EshQx.
3.
Ag2S + 4NaCN
2Na [Ag(CN)2] + Na2S
\i Ah \k (P u)
] iu
\i Ah\k P\ iPmhmk Pu
_UP }UPkQ. i} [U y]h \UPmk ]
iUPkQx.
2Na [Ag(CN)2] + Zn Na2[Zn(CN)4] + 2Ag
4.
yUP
Szu _ ] yUPkQx.
_Pu ] | P, y ] uPmh Gv
P, 1% |mU A Pu ] |mm P\
SP GkzxU Psk \zu \zx x y
] | Cx Px Gv iQx.
4.3.2 ] |nzvx ] u
] |n P, ] Pu EPU PS,
Cu, Ah |mU Azv PUS x P ]
Au |mmkPP AgNO3 Cu(NO3)2 BP Qx.
133
Cx so EP.
1233C { ES, 2485C {
PvUS.
iii)
EQ { E ]x Au P A 20
h[S BU EmP uhuS. Cu
SUS x Eg] BU Qx. CuS
"] Eu" G . Ca\ EQ ] x
Phzu Hkzxu ukUP.
v sP
i)
Ah HNO3 Ah H2SO4
`h Ah HNO3 Ah H2SO4&zxh ] x,
NO2 SO2 UP kQx.
Ag + 2 HNO3 AgNO3 + NO2 + H2O
2Ag + 2H2SO4 Ag2SO4 + SO2 + 2H2O
134
iii) Sh
] Sh ] Shz uQx.
2Ag + Cl2 2AgCl
iv) Pzxh
] Pzxh v.
] P
i)
ii)
iii)
iv)
v)
PsniP ] \ ] EP kQx.
AgBr Phz u kQx.
] EP ] \ kQx.
] P kQx.
] CP xP, ] \UP SP
AhUP kQx.
4.4 x Ch{ \
4.4.1 u Pk zukzu uzx
Pk
Aq { : 196.97
Cnv : 1, 3
Aq Gs
: 79
Sk
: Au
u \ Amhn Ch : \ Gs&6, uSv Gs&11.
u
Pk u { PnkQx. u[P
CP Sm Ph PPPU PnkQ.
n ] PP (\ Pk) Ax BkP
so (A Pk) BQ PnkQ.
uxUP
Pi UQ ux
B kP so Pm
EPzv Pk Ezv Hzu v Pk u
BUP _[P[Px QhUQx. EQ Pk Ezv
\ |kP Cv 8x Chzu x. EP zu
135
Pk ux |UPmk, S ~ u
AhUPkQx.
ii)
zu
h
BU]hx,
BPU
Ti
BUkPP
Q.
iii) KCN \zu
|S yUPmk UPmh ux xPh Ti
AiP Psh ]sm Ax C B P
GkzxU PkQx. S }zu (0.5%) KCN \UPmk 24
o | AvP A P UPkQx. Cu Pm
Bx KCN& Px PU Ti mh] B \k
Anz uQx.
4Au + 8KCN + 2H2O + O2 4K[Au(CN)2] + 4KOH
mh] B\k
iv) Ph iUP
Qhzu P\ E mh] B \h
iPmi Pu _UP }UQ, [U yh kzu
kQx. Pk Bx ][UP h Su | _hu
Pk iQx.
2K[Au(CN2] + Zn K2[Zn(CN)4] + 2 Au
136
Pk g\ { EP. Cx 1063C
{ EQ a\{ }P 2610C PvUQx.
ii)
iii)
\zu |S Phzx.
v sP
i)
ii)
Pk Pzu vUPkv.
ii)
iii)
Pk CP A[P P Gzv,
xP hUPP kQx.
T hU Azxh Pk \u P P] Fu
GkQx. Cx ] Psni Eu
ssh[P kQx.
Pi u
EPU P Pi A zx Pi u
Pmi {nUP kQx. _zu u[P 24 Pm. ux
Bn[P 18 Pm Pk EPzvx. Cu EPU
P Gh 18 Sv Pm Gg] Gh 6 Sv
xP P EP Ex.
4.5 \[P
4.5.1 mh] h Sm (K2Cr2O7)
S A uxx K2Cr2O7 uzu iP
UPmkx.
i)
Sm uxx \i Sm uzu
\i Smix \i h Sm u
mh]
sP
C sP
1.
2.
Su } K P, B _k } |S P.
v sP
1.
zv
Pzxh
2CrO42- + 2H+
g\
BU sP
139
KI &x I2-I u
K2Cr2O7 + 7H2SO4 + 6KI 4 K2SO4 + Cr2 (SO4)3 + 3 I2 + 7H2O
ii)
L E LU BP BUha \u
K2Cr2O7 + 7H2SO4 + 6 FeSO4
K2SO4 + Cr2 (SO4)3 + 3 Fe2 (SO4)3+ 2H2O
i)
ii)
iii)
iv)
S kQx.
u ukzu kQx.
PP Aa]ku, \z u kQx.
Jh, mi CP Pikzu
kQx.
sP
C sP
1.
2.
v sP
1.
zu
CuSO4.5H2O- kzx x ux iP }
Cx, 720C& {US ]ux SU BU\hP,
\L m BU\hP Qx.
C u S O 4 .5 H 2 O
(B lu e)
1 0 0 C
-4 H 2 O
SO 3 + CuO
2.
C u S O 4 .H 2 O
-H 2 O 2 3 0 C
7 2 0 C
Ah
CuSO 4
(W h ite)
mh] Ahkh
Cx mh] Ahkh mk s {
S Ahk iz uQx.
CuSO4 + 2KI Cu I2 + K2SO4
({x)
2CuI2 Cu2I2 + I2
(s { i)
4.
KCN Eh
P \m mh] \kh mk g\ {
SU \hz uQx. Cx Gv ]uhx
\z uQx.
141
Pzxh
P[Ph x
mU\hz uQx.
Fu
H2S &Eh
P \m H 2 S &Eh x P { P
\hz uQx.
CuSO4 + H2S CuS + H2SO4
(P i)
P
1.
2.
3.
\, PP Aa]ku, mhP
kQx.
142
sP
C sP
1.
2.
} P
}zu P\ J ]uhQx.
v sP
1.
zu
zv AgNO3 Csk {P ]uhQx.
2A gN O 3
A gN O 2
2.
723 K
2A gN O 2 + O 2
] |mm
980 K
Ag
+ NO2
NaCl&Eh
P u AU Skh AgNO3 x
s{ AgCl iz uQx.
AgNO3 + NaCl AgCl + NaNO3
3.
] |mm
shx.
Pzu
4.
KBr, KI&Eh
BU
Pa \[Ph
A Pu ] |mm, U A,
ik, SUP BQh x ]
Biz uUQx.
143
Phz u k ] kP uUP
kQx.
PsniPUS a\P kQx.
, ia\ uUP kQx.
] \ kQx.
BPzv P kQx.
4.5.4 [U Pm (ZnCO3)
Cx CP P G PU QhUQx.
uzu
[U \m P\h NaHCO 3 P\a \zx
kzx x ZnCO3 EshQx.
ZnSO4 + 2NaHCO3 ZnCO3 + Na2SO4 + H2O + CO2
sP
C sP
Cx s y, } Px.
v sP
Cu kzx x 300C {
]uhx [U BU\h, P h BU\h uQx.
C
ZnCO3 300
ZnO + CO 2
P
i)
ii)
iii)
u |U Snkzx PP kQx.
AS mP uzu kQx.
C u\ {P kQx.
4.5.5 P] Fu
P] Fu Gx T Pk BS. Cx P Fu Ax
] { Ehx. Cx P] G Pshmhu
144
P] Fu G AUPkQx.
uzu
P }zu Pk Skh h Sh
kzv Cx QhUQx.
2AuCl3 + 3 SnCl2 2Au + 3SnCl4
C Qhzu Pk, hU Sh } Szu
EshS hU mU\h Eg\mk QhUQx.
P
] { Psni Eu ssh[P
uzu kQx.
u vk
A. \ h uukzx GxP.
1.
2.
b) uzu GUmP
d) C Gx
3.
4.
Ti(H2O)63+ A {zvSU Pn
a) d-d Cha]
b) }UTP u
c) AqUPUS Chmh GUm a]
d) T Gx
145
5.
Szv GUm A
a) 3d6 4s0
b) 3d4 4s2
6.
b) 3d5 4s1
d) 3d3 4s2 4p1
Puzu s HhU Pn
a) i GUmP
b) P {mh GUm ETkP
c) uzu GUmP
d) P PP E GUm ETkP
7.
8.
P Aq \ GUm A
a) 3d10 4s1
b) 3d10 4s2
c) 3d9 4s2
d) 3d5 4s2 4p4
9.
P Gvx zukUPkQx?
a) Sm
c) Pm
b) P Q
d) P mkP
b) AgNO3
c) AgF
d) AgBr
b) KkUS u
d) Jv u
b) Na2 ZnO2
c) ZnO
146
d) Zn(OH)2
n(n 1)
b)
n(n + 1)
c)
n(n + 2)
d)
n(n + 1)(n + 2)
b) K2[Cu(CN)6]
c) K[Cu(CN)2]
d) Cu2(CN2) + (CN)2
b) Ti3+
c) V3+
d) Fe2+
b) FeSiO3
c) CuFeS2
d) Cu2S + FeO
b) hmh c) [U
d) u
b) Ti
c) Os
d) Zn
B. K P h
27. d-uSv u[P G G?
28. d-uSv u[P G PkzukQ?
29. d-uSv u[P k BU {
u?
30. Ch{z u[P Ana \[P EUSx
H?
31. C Cnv Psh u Ch{ \ Mn(II)
AvPm\ PuzuU PmkQx H?
148
48. Sm uxx h Sm G
zukUPkQx Gu USP. A[Pu K2Cr2O7
KI Ch \\mh \mh
GxP.
D. ] PnUSP
49. [Q UQ ux zukUS x A \zu
uQx. A& P zx JkUS x B \zu
PkUQx. A, B \[PU Pskizx, Au
vPz uP.
50. 11&x uSva \u K \m \ (A) Cua \
xzu (Blue vitriol) G AUPkQx. Ca\
{P ]uhx B,C,D G
\[PU PkUQx.
B 373K
C 423K
D
A 305K
A,B,C,D BQ \[PU Psh.
51. Szv uxx (A) mh Szv
\zv E Szv BU Gs +6 BS.
Ca\ A Cx kQx. (A) UPmk, EQ
Pzxh kzu (B) G \zuz uQx. B,
Azu (C) Iz uQx. C, KCl Eh
(D) Iz uQx. A,B,C,D,E BQP Psh.
uS
d- uSv u[P x sP P
UPmk. EP[P zukUS ,
ykzx Au sP UPmk.
\[Pz uUS , sP Au P P
UPmk.
P P
1.
2.
150
5. f - uSv u[P
P PmkP
( f-uSv u[P xsP, zukzu
P.
( uk BUikP sP Jmk
Au.
( ukP zukUS x P Au.
( uk BUikP P Ax
Pu.
151
1 3 -1 7
p -uSv
d -uSv
Ch{ u[P
1 8 u UP
1 -2 s-uSv
3 -1 2
f- uSv
E Ch{z u[P
Dy
154
{P
RUPq
JUP
hzv
UPmkx.
\m n
o |zvS H 2 S O 4 Eh `kkzxu
2 1 0 C
P\ s
Su }
u \m n
S iO 2 , TiO 2 , Z rS iO 4
( _]UP n)
i}
(L n 3 + ,T h 4+ , H 3 O + ,
H S O 4 - , S O 4 2- , H 2 P O 4 - ) E
\ A |k{UP
{US
Ax H F \zu
T hP O 4 i
Ax
T h & i
i} uk
m AP
N aO H Ax
BUU A
uk mUkP
Ax
BUmkP
zu C ukP uzuP
UP. } k SkP BP shzv
P]zv 1270 K {US `kkzumk
ukP uzuP kQ. P]
zvzv ukP m kP
kzv y EP kQx.
5 . 2 uk BUikP Jh J
P
Csi f-ETk {ku JP
155
E. CP u[P { A, S GUm
P u, AvP v, Pu s P
. C C kP Amhn
kzumk.
ukP
i)
ii)
4f GUmP
n B AvP
ukP
AvPm\ BU
{ +4 G.P. Ce4+
BUikP
i)
ii)
iii)
4f GUmP v
AvP
iii)
iv)
AP {
iv)
v)
vi)
5f GUmP n
B S
S n B
Eu C +4, +5
+6 BU {P
E. UF6, UO2Cl2&
zv BU { +6
5f GUmP v
S
AP
{. U3+ (]), U4+
(a\) UO22+ (g\)
C Puz u v)
Eh. B
C Puz u
Gv UP i
C Puz u
Eh. B C
Puz u USx
Pi
C Ana
\[P Gv
EUSv
C Ana \[P
EUS u AvP
A Psh
vi)
vii) v u
PUS PvUP
u C
vii) G u[PUS
PvUP u Esk
viii) C \[P
S Pzu
Eh
ix)
BU\ | A
Eshv
ix)
156
5 . 3 uk BUikP P
ukP P
1.
^, u {i, C, A,
P], P ]P BQ Psh U
EPU P ]Pm , P, w
E umiP SskP BQP
kzukQx.
2.
3.
^ EP zv \h, \ m
PP, UQPP kQ.
4.
5.
BUikP P
1.
U-235 hUTix. G Aq EP
GP, Aq Buzv J SvP kQx.
2.
157
u vk
A. \ h uukzx GxP.
1. ukP GUm A
a) [Xe]4f0 5d0 6s0
b) [Xe] 4f1-7 5d1 6s1
c) [Xe]4f1-14 5d1 6s2
c)
[Xe]4f1-14 5d1-10 6s2
2. BUikP GUm A
a) [Rn]5f0-14 6d0 7s0
b) [Rn]5f0-14 6d0-2 7s0
c) [Rn]5f0-14 6d0-2 7s1
d) [Rn]5f0-14 6d0-2 7s2
3. uk SUP RUPshS Qx
a) Zn Y Hzu J BzuU Pskx
b) Zr Nb J BU {U Pskx
c) Zr Hf Hzu J BzuU Pskx.
d) Zr Zn J BU {U Pskx
4. ukP x BU {
a) +2
b) +1
c)
+3
d) +4
5. ukP ________x zukUPkQ.
a) m b) \m c) Uhm d) Pmhm
6. (n-2)f BmhP Tku GUmP ~
u[P ________G AUPkQx.
a) s uSv u[P
b) p uSv u[P
c) d uSv u[P
d) f uSv u[P
7. uk SUP Ex_______
a) 4f GUm ^
b) 4f GUm ^
c) 3d GUm ^
d) 3d GUm ^
8. ^ RUPsh Gv kQx<?
a) P
c) US mP
b) SskP
d) C Gx
158
9.
10.
11.
12.
13.
14.
B.
15.
16.
17.
18.
19.
US mP kx_______
a) MnO2
b) CeO 2
c) N 2O 5
d) Fe2O3
ukP EPU P _____ G AUPkQx.
a) &EP
b) EP
c) umk EP
d) BUikP
ukPU Psk \k EP
JkUSUS _______G
a) A JkUS
b) uh JkUS
c) JkUP
d) BU
_______BU\ | AP EUSQx.
a) ukP
b) BUikP
c) E UP
d) P EP[P
ukP P AvP BU {
a) +1
b) +2
c) +3
d) +4
ukP zukUPk
a) izu
b) } izu
c) iPUP
d) u[Pu
K UQ[P hUP.
E Ch{z u[P (f-uSv) G G? C
\P uP.
Ch{zu[P E Ch{z u[P
GUm AP E k G?
ukP G G? ukP
BU {P ?
EP G G? A P GxP.
ukP BUikP P GxP.
C. 60 zuPUS P h GxP.
20 uk SUP G G? Au Pn[P
P ?
159
ukP
uS
(n-2) f BmhP Tku GUm ~ u[P
f-uSv u[P G AUQ. C E Ch{z
u[P G AUPkQ. f-uSv u[P
uk \P BUik \P G C \P
E. ukP x sP GUm A,
BU {P +3 AP B BQ
UPmk. uk SUPzv Pn[P,
P vUPmk. BUikP x
sP umk. \m nx ukP
zukzu Pmk JUP h umkx. uk
BUikP J
P
mihmk.
P
1)
2)
160
6. Ana \[P E
Ana \[P
P PmkP
( G E, Cmh E Ana \[P u
Au.
( DP, EP A, An Gs, An A
_, EP A BU H Gs,
PkUS n \[P Au.
( IUPAC vP i Ana \[P P
Au.
( Ana \[P E P [P Ax
Pu.
( PP, Cnv nU PP iP
PPP Pnu.
( Ana\ E Ana \[P
UQzx P Ezxnu.
161
6.1
K A, J Pzu |k{UPk x K E
EQx. P EP E. AP
A) G E
B) UT (Ax) \UP \ BS.
A ) G E
K A J Pzu |k{UPkx G E
EshQx.
KOH
+ HCl
KCl + H2O
xP, G EP } Px AQ. G
EP P\P, A AP sP
US.
B ) UT Ax \UP \
i)
Cmh E
- mh B
- E
Ana \[P
A, P \x Ana \zuz u.
C u APU P\ uv.
162
\
Fe(CN)2 + 4KCN
\k
Fe(CN)2 . 4KCN
K Gv An \zv K Gv An A,
J | G A E.
K4 [Fe(CN)6]
ii)
J | Ana \zv J | An A,
K Gv G A E.
[Co(NH3 )6] Cl3
iii)
4K+
+
[Fe (CN)6 ]4G | A An Gv A
[Co(NH3)6]3+ + 3ClAn | A G Gv A
6.2 Ana\ v k A
Pa\P
(a) A
GUmP HS u PshP Azx
A[PS.
(b) P
GUmP [S u PshP Azx
P[PS.
163
(c) EP A
K An A Cn GUmP HS sh
Ax EP Aq Ax A EP A
Gk. CP Ah J Ax JUS mh
|k{ UTP Ax Gv AP CnUP
miUS. GUm Hz vh An \zv
Ax CP A J AS.
(d) BU H Gs
K EP Aq Cu GUmP GsoUP BU
H Gs SUQx. An A E Azx DP
A GUm CnPh }UQ Gg] {S EP
A _ Au BU H Gs BS.
Sk xP Cu Gs SUPk.
(e) D (zw Ligand G bind (n) G
S)
GUm [Sv Psh Gv A Ax UT
D Gk. BP EP Aq Ax Ah
|iP CnUPmk |k{ UTP Ax Gv
AP DP Ax Anz uSvP Gk. C
(hm) P[PS.
DP PP
K D K EP Ah J J Aq n
Hkzv [Cl-, H 2O (A) NH 3] AP J DP
Gk. K D JUS mh AqUP EP
Ah nUPmiu AP DPS.
K D C n AqUPU Psiu C D
Gk; nqUP Cu DS.
\P Gzv h A K C DS. Cv C
A uSvP J J GUm Cn [S
uh E.
NH2 - CH2 - CH2 - NH2
..
..
164
DP P
| DP
| _Psh DP P Cv G
i.
NH2 - NH3+ m^
|_ C |k{ |m Aq
n Hkzx.
|k{ DP
|k{ DP C SUPk. B }
AU (aqua) G A A (ammine) G
SUPk. CO-P, NO-|m\, NH2-CH2-CH2-NH2
-Gv h A (en) C5H5N & i BS.
Gv DP
Gv DP Ph O G mk CUS.
\P
165
2 N H 2C H 2C H 2N H 2 + C u
H 2C
..N H
..N H
2+
NH2
.. ..
H 2C
+2
Cu
NH2
CH2
CH2
AnU P
EP A, Azxh CnUPmiUS
DP J \x AhUS UPkQ. AhUS
CUS C A v. AS u
AhUS E.
[M(L)n](n-) (or) (n+)
[Fe(CN)6]4- ,
AhUS E
\uPz uv.
[Cu(NH3)4]2+
SvU
APUP
An Gs
K Ana \zv E EP Ah
DPx Cn AqUP TmkzuP An
Gs BS. G DP E [Q AqUPUS
EP AUS Ch CUS v nP zu
GsoUP An GsPU SUQx. \P K4[Fe(CN)6]
\zv Fe(II) An Gs B. [Cu(NH 3) 4]SO 4 &C
Cu(II)& An Gs |S BS.
An A _
K An A _ v Av E
EP A DP x _P Tmkz
uPUSa \S.
\
1. [Cu(NH3)4]2+ Gv NH3 D |k{ Pshx. G
Cu [Cu2+(NH3)4]2+ G Gu.
166
EP A _ DP _P
TmkzuP = +2
An A _U PnUQh.
(Cu2+) EP A x _ = +2
DP x _ (NH3) = 4 0 = 0
An A x _ = +2 + 0 = +2
2.
Cu [Fe(CN)6]4- Gu [Fe2+(CN)6]4- G Gu
(Fe2+) EP A x _ = +2
(CN-) DP x _ = 6 (1) = 6
An A _ = +2 6
= 4
Ana \zvS P k x G
An AP C u | A
Gv A (\i Sk ) SUP
sk.
2.
An AU SUSx u D Ax
DP EP A SUP sk
(mi CuS P Gu sk).
3.
4.
167
5.
EP Aq BU H GsP Ax
GsPP AhU SUS u sk.
6.
An A Gv _ Pshu EPzv
Hm (ate) G i sk. \: m, Sm,
{UPm, Phm u.
7.
] Tku SP
i) Gv An A ] EP[P ] PU
Psk.
B m Au Am Ag Ahm Fe m
Pb m Sn hm Cu Sm
Ni {UPm
ii)
AhU SP P
An A Ax |k{ Ana \ xP \x
AhU SUS uk.
\P
[Co(en)3]Cl3
i (Gzv h A) Pm (III) Sk
168
Ana
\[P
US
1) EP S
3) GUm A d3
P4) An Gs G?
4) An Gs.6 (3
C DP E)
P5) An A A x? 5) An A
A GsQ
P6) CUS [P E? 6) B. J _
[P E.
P7) Cu IUPAC G?
7) mh] i
BUmh S (III)
imm
- h A S Pm (III)
A
[CoIII (NH3)6]Cl3
- U A Pm (III) Sk
[CrIII (en)3]Cl3
- i (Gzv h A) S (III)
Sk
K4[FeII(CN)6]
[NiII(CN)4]2-
- hm \ {UPm (II) A
[CuII(NH3)4]2+
- hmA P (II) A
[PtII Cl2(NH3)2]
- h A h Smi (II)
6.4 (Isomerism)
J UT mh mh A
kP, mh C v sP
169
b) A
d) Cn
B)
a) i \
b) J _]
6.4.1 A) A
a) An
C EP Ana \zv An | A,
An Gv A E. C AnU P[P
DP [Rk ku An EQx. |
Gv APP An APU Psh
\[P Czuz uP EnzxQ.
1. [CoIII(NH3)6] [Cr(CN)6] and [CrIII(NH3)6] [CoIII(CN)6]
U A Pm (III) U A S(III)
U \ Sm (III)
U \ Phm(III)
2. [PtII(NH3)4] [CuCl4] [Cu(NH3)4] [PtCl4]
hm A mi (II) hm A P (II)
hm S Sm (II)
hm S mim (II)
b)
J U mh P\ mh AS
u Psh \[P A [P Gk.
As A BS.
\ : ]P&Fu { \[P A zu
|S USQ.
170
[Co(NH3)5Br]SO4 ]P Fu;
[Co(NH3)5 SO4]Br ]P
sh A Pm (III) \m
h A \mh Pm (III) k
]P \m A, ]P&Fu
k A P\ uQ.
[Co(NH3)4Cl2]NO2
[Co(NH3)4 NO2Cl]Cl
m A hS Pm (III) |mm
hm A S |m Pm (III) Sk
[Co(NH3)5 SO4]NO3
[Co(NH3)5NO3]SO4
h A |mmh Pm (III) \m
h A \mh Pm (III) |mm
c)
mm (})
[Cr(H2O)4Cl2]Cl.2H2O - Ah a\ {
hm AUhSS(III) Sk hmm
2.
[Cr(H2O)5Cl]Cl2.H2O - \&a\{
h AU S S (III) Sk mm
3.
[Cr(H2O)6]Cl3 - Fu {
U AUS (III) Sk
Cu [P mh vsP
US. AgNO 3 h zx 1,2 3 Cl AP P\ Cu A.
d)
Cn (Linkage isomerism)
n Dq J D(Ambidentate)PU
Psh Ana\[P CzuS Ex. CP
JUS mh P EP Ah \
u. J DP SCN -/NCS - NO 2- /ONO Psh \[P CzvP Pa]u \PS.
171
\P
[Co(NH3)5ONO]Cl2 |mmh &\{
h A |mmhPm(III) Sk- O Cn
hA |m Pm (III) Sk - N Cn
e)
DP i[P Cu Hk
D Gk. h A CuS uUP
\S. Ca\zv C A uSvP (1,3) {
Ax 1,2&{ Ax Czu Hkzx.
H2N - CH2 - CH2 - CH2 - NH2 Ax H2N - CH2 - CH2 - CH3
|
NH2
6.4.2 n
J v DP J v EP Aqh
CnUPmk C \[PU Px. EP
Aqa _ hzv Cu DP Ax {
miu C \[P [P
Gk. C{PUS G .
zv (A) i \ (B) J _]
G C PP E.
a)
i \ (Geometrical) Ax ]&i
b
b
]&
b
a
i
H 3N
NH3
H 3N
Cl
Pt
Pt
NH3
Cl
Cl
Cl
i
]&
]&h A hS i&h A hS
mi (II)
mi (II)
H 3N
H 3N
NH3
NO2
Pd
Pd
NH3
O 2N
NO2
i
]&
]&h A h |m i&h A h |m
i (II)
i (II)
O 2N
1
2
5
M
4
6
GsQ izv E sk P
sk ] {P E. AP: (1,2) (1,3) (1,4) (1,5) (2,6)
(3,6) (4,6) (5,6) (3,4) (4,5) (2,5) (2,3). S[Pz uuPP
1,2 {P ] {PPU Puk. (1,6) (2,4) (3,5)BQ
173
i {P E. B 1,6 {P i
{PPU Puk.
[Ma4b2] G GsQ i \zv a, b G J
DPS. Cu C i \ [P R umk.
n+
n+
a
M
a
b
]&
i&
+
[Co(NH3)4 Cl2] A Czu USuS Pa ]u
ShzuSu \S.
Cl
py
py
Cl
Rh
Rh
py
Cl
py
Cl
py
Cl
i&
py
]&
174
b)
J _] (Optical Isomerism)
] P P \[P u Ja _
s . CzuS \[P J _] [P
Gk. C{PUS J _] G . C
_] [P Jzu C v sP
US. u Ja _ s mk
miUS. J x Ch
_.
[PtCl 2(en) 2]12+, Ana \[P C i\
[P E. A ] i BS. Cv ]
^ u u J _ sU
Pskx.
6.5
Ana \ PPP
6.5.1 PP
u |mk v Bm
(1866-1919) G Ana \[P v PP
mh. Au PPUPP, EP Ana
\[PU
Psk
A
{Pzv
Pmk
\uPUPP 1913 B BsiP v x \
| _ [Pmhx. P v x u u
| _ . C Ana \[P uu
G Pumh.
Ana \ PP _UP
Bm Ana \[P A Bx
Ax, 1893 B Bsk u Pshu EsP mh.
A AnU PP GkQ.
PP PxPP
1)
J EP Aq CP CnvP
UQ. AP:
i) u Ax A Cnv
ii) Csh { Ax A Cnv G.
175
2)
3)
4)
5)
6)
u Cnv EP A BU H
{U SUQx. Cu Cnv Gx Gv
AP mk { \kQx.
Csh { Cnv EP A (A) Aq
An GsnU SUQx. Cv Gv AP
(A) |k{ UTP { \kQx.
Csh { CnvP { \ UTP
(A) AP DP Gk.
Csh { CnvP { \ DP
Szu v\|UQ A. G Csh {
CnvP v\|UQ C Psh. u
CnvPUSz v\ |UQ C Qhx.
DP Q u GUm CnP E.
CQ GUm CnP J \zv E
EP A (A) AqS [PkQ. CPa
\[P Ana \[P GkQ.
A
[Co(NH3)6]Cl3 G \zv A
Szu. kmh PkP (dotted lines) Cl APh
\ u CnvPU SUS. vhUPkP (solid lines)
B A UTPh \ Csh {
CnvPU SUS.
NH3 Cl
H 3N
Cl
NH3
Co
H 3N
Cl
NH3
NH3
PP SP
u PPi Ana\[P
AP Bx PP AiP mh.
C AnU Pzv ES nP
u v P PP UP C.
176
EP Aq/A An GsqUSa \
BhP US.
2)
C BhP DP BhPh
v \P nP Hkzx.
3)
4)
BhP xu AvPP Cu
\Pn ES. EP BhP CUP
{Pzv mk CzuS AvPm\ Bh
xu Hk. CUP BhPh
CUP BhP | v\ |UQ A sP
US.
An Gs, Bh CUP A
Amhn |P.
An Gs
2
4
4
6
6
CUP PP
A
|UPmk A
|Q
\x u
GsQ
GsQ
sp
sp3
dsp2
d2sp3
sp3d2
177
Pu vz v
Sux K Cn \hu GUmU Psk
Puz u Pshx Gk. C
Pu zu DUPk. _]&mk (spin-only)
mi Puz vzv
PnUQhk.
s = n(n+ 2) BM
s = _]&mk Puzvz v
n = Cn \hu J GUmP GsoUP
BM = Puz vzvUP AS, Uh. J J
Cn\hu GUmUTh u P
hPuzu Psh Gk.
Cn \hu J
GUmP GsoUP
_]&mk
vzv (BM)
1(1 + 2) = 3 = 1.73
2(2 + 2) = 8 = 2.83
3(3 + 2) = 15 = 3.87
4(4 + 2) = 24 = 4.90
5(5 + 2) = 35 = 5.92
Cnv nUPP P
1)
{UP Aq
UP u GUm A 3d8 4s2
3d
4s
Ni Aq
Ni +2 A
178
4p
[Ni(NH3)4]2+
N
N
N
N
N
N
N
N
Cn \hu J GUmP = 2
s = 2(2 + 2) = 2.83 BM
sp CUP Eu Cu A |Q BS.
3
2)
[Ni(CN)4]2-
3d
[N i(C N ) 4 ]
2-
N
N
4p
N
N
NN
NN
CN CN CN CN
d sp CUP
2
CUT A \x uS.
GsQ i AnP
1)
Fe Aq
UPu GUm A
179
3d6
4s2
3d
4s
4p
3d
4s
4p
3d
4s
F eAq
F e + 2 A
[F e II (F ) 6 ] 4
4d
4p
N
N
N
N
F-
N
N
F- F-
N
N
N
N
F-
N
N
F- F-
sp 3 d 2 CUP
Cn \hu J GUmP = 4
s 4(4 + 2) = 24 = 4.90 BM
Puzu CUT A
GsQS.
2)
Fe+2 A
4s
3d
4p
3d
[F e (C N ) 6 ] 4 -
N
N
N
N
N
N
4p
NN
NN
NN
u P u Ana\[P \[PP
{miPP mk Q. \P h ]P \
QUPP P kzumhx. Cx
mU BzS \S. }{ Pu
\ G {mi uPzv kQx.
2.
S v
181
3.
EP[P zukzu
E&P v
v zx C
] Pt(NH3)2Cl2 G \ tumour Gk u
SPmiPUS GvuP zxzv kQx.
6.
\P \P (Synthetic detergents)
im PkUQn PoP \P
\P E. CUPoP } Piz uUSU Pn
| AP ukzv AP \Ph SURk
\uz ukUQ.
6.7 E&Ana \[P
u, P E \kP Ana \[P UQ
[PQ. ] UQ E&Ana \[P mi
R Amhnkzumk.
1.
2.
3.
S
hU ShU
\
BUz uUQ zu
Gkzxa \u
Ja\UP
GUm
182
E&Ana \[P S
S Csk CP \kP PUQ
oQ.
6.7.1 S
~x v_UPUS BU Gkzxa \ Czu
]qUP SPS. v_\ BU
_]zuUPP k x Cu Czu ]qUP
\{zvx Fu (purple) {P Q. Ax Czua
]q h si P h BUh
~USU Psk x _\ Qx.
S S u
Csk J v A . S
Ji Pshx S |Si PshuS. Cx
CPUS hS.
Csk C& \[PS. Csk Fe 2+
A, uSvPU PsiUS. C&
\ uSv Gk. Cx S SvS.
J S UT |S xn SvPU
Pshx. J Sv J izu J \[Q x BS.
S \k Sv uSvS.
CzuSv Fe 2+ A uSv |S
|m AqUPh ii uSv J |m
Aqh Du n HkzxQx. GsQ A
B BU UTh nUQx.
6.7.2 S
U], \ S BS. \
mh zv zv U]
Axx. EPzv BU] H Gs +2 (Mg 2+). \
mh DPa \kQx. UT A
\ mh P SP E.
S a G {mi J B vP
Qx. G u[P a\ { Fmk S
183
Ja\UP |h EuQx. ` J
S G a\ P PhBUk
}UTP PmmhP, BUP
\US Ja\UP G . CUQ \ S
Jukzx (light sensitiser) P \kQx.
xCO2 + yH2O chlorophyl
lCx (H2O)y + XO2
sunlight
u vk
A. \ hz u \P
1.
Cmh E Gx?
a) K2SO4.Al2(SO4)3.24H2O b) NaCl
2.
3.
An Gs |S Psh \zvP \
a) K4[Fe(CN)6]
b) [Co(en)3]Cl3
c) [Fe(H2O)6]Cl3
d) [Cu(NH3)4]Cl2
[Cu(NH3)4]2+ An A A
a) |UPk b) |Q c)
4.
\x u d)u A
5.
c) K4[Fe(CN)6] d) KCl
b) S
c)
d) en
[Fe(CN)6]4- An A A
a) |Q
b) \x u
c) GsQ
184
d) UPn
6.
[NiCl4]2- G An A {UP BU H Gs
a) +1
7.
d) -2
[Cu(NH3)4]Cl2
K3[Fe(CN)6]
b)
d)
K4[Fe(CN)6]
[NiCl4]2-
b)
d)
\x u
GsQ
[Ni(CN)4]2- A A
a)
c)
9.
c) +2
Gv An A \ Gx?
a)
c)
8.
b) -1
|Q
UPn
n Dq Psh D Gx?
a) CN-
b) Cl-
d) I-
c) NO 2-
b) Fe+2
c) Fe+3
d) CN-
b) 4
c) 5
d) 6
13. [PtIV(NH3)2Cl2]2+ Gv
a) hAhS mi(IV) A
b) hAhS mi(IV)
c) hAhS mi
d) hS hA mi(IV) A
14. K4[Fe(CN)6] 4K+ + [Fe(CN)6]4- Gv An A
a) K+
b) CN-
c) FeII
d) [Fe(CN)6]4-
15. u Ch{z u \ \u K EP A
GsQ Ana \zv Puz vzv 4.9 BM
APzv GsQ \ hPuz
uPshx. AP
a) Fe2+
b) Co2+
c) Mn2+
185
d) Ni2+
16. Puzu AS
a) i AS
b) Q c) BM
d) GU
b) An
d) Au
Cmh
Ex
GPP
22. DP An Gs G G?
23. J, C PkUS n DPUS
J \ uP.
24. \[P E EP A _
PnUQkP.
a) [Fe(NH3)4Cl2] NO3
b) Na[B(NO3)4]
b) Na[B(NO3)4]
C. Ax zuPUS P h uP
29. uUP \Ph An Au
[P USP.
30. Cnv n PP \[P
Bh CUP Pu sP USP.
a) [FeF6]4-
b) [Fe(CN)6]4-
BQ
\[PUS
a) P b) EP AP c) DP
d) An GsP
32. \[P Puzu vzvUS
Cn \hu GUmP GsoUPUS G
uhkzukQx?
a) K4[Fe(CN)6]
b) K3[Fe(CN)6]
187
uS
Ana \[P u P vUPmhx.
Ana \zv k A Pa\P, Ana
\[P E P [P \Ph UPmh.
PP, Cnv nU PP UPmkx.
CUPPP { SP Jhmk. Ana
\[P P _UPP UPkQ. S
S BQ \P P
UPmh.
Bu P
1.
2.
188
7. EmP v
P PmkP
( EmP v Aih Au.
( EmP v P v P Au.
( Aq EmP, B, C EmPa ]u, EmP
Cn PU P.
( Aq EP Aih \ P Au.
( ` {P EmP P Au.
( PvUP I\hP P
PU P.
UP G |mk A AbUS
CPU PvUPzuU PshuuPP 1903&B
BsiP | _ [Pmhx.
U U BQ C |mk
AbPUS Au Bsk PvUP AP
BUPP | _ [Pmhx. U i
zuU Pshu. izu zx Gkzu.
P L G Czu |mk Ab 1938 B Bsk
SP {mP yshmh EmP PU
Pshu; AuPP | _ .
189
EmP v
*
2.303
= ]u
log
N0
N
N0
Ca\mi
N
= B{ E PvUP
AqUP GsoUP
= t |zvS S Gg]
PvUP AqUP
GsoUP
AzxPU PvUP ]u P uP
va \uS.
*
190
0.693
t =
\\ P, (Tau) =
1
t
= = 1.44 t BS.
0.693
K B () xP Gx C mhP C
{mP Psh K EmP (2He4) BS.
P Pva_ Gx {, _ Pu PvS.
- u \
4n+1 - |i \
4n+2 - \
4n+3 - BUi \PS
*
EmP n
J EmP ES x ]x { BP kQx.
BP, Aq {x, Aq E mhP
{mP GUmP {P Tmkz
uPhU SP CUS. C{ k {
S Gk. C{ Sx mh
{mhP n A A. { &
B uh E = m C2 G Ij \mi
A.
191
EmP P
1.
2.
3. v Hk B 3.
EmP P
Hk B zuhU
S BS.
EmP P B, mh
P Pva_
EmPUPx {PQx.
EmP P {
B \ \miUS.
EmP B
v B zuh
P AvPS.
4. v B Q 4. EmP B MeV
/ AQ Ex.
( GUm m)
G AQ CUS.
5. vu[P Hx
Ev; H
EmP v
Dkkv.
5.
EmPP v
u[P/I\hP
EQ.
v EmP P kP
Chx P Gu sk.
192
ii)
iii)
vP C u[P AqUP
GsoUP \ \k. EmP P C
zu { GsP Aq GsP \ \k.
{m
mh
xP
im
GUm (A)-xP
m
N14
He4
18
O17
uUS xP
H1
zumh xP
Ca\k EmP S. Cx K (, p) P S.
C 7N14 (,p) 8O17G SUP.
EmP P \ \u
17
Cl37 + 1H2
17
C37 + 1H2
18
Ar36 + ?
18
Ar38
n1
BP Ca _UPP
SUP.
193
17
Cl 37 (D, n)
18
Ar 38 GU
EmPP Q vP
EmP {P x Eg\k
hk B A Q-vS.
Qv
Cv
mr
mp
Ax
- k P zu {
- P zu {
] ]u (Spallation reaction)
2.
EmP
194
\
EmP {m k {P uUP \S.
U235 + 0n1
92
56
Ba141 +
36
Ps hk {mP
U235 EmPUP uUSQ. C J \[Qz uh
{PQx. P AvP B hkQx. U236G Tmk
EmP PP kQx.
140
93
B a + 36K r + 3 0n
144
+ 38 S r 90 + 2 0 n 1
5 4X e
144
90
1
+ 3 7R b + 2 0n
55C s
56
92
235
+ 0n
1
92
236
CP P u AvPUS P
PS. BP CP P PPU S
|zv PP AvP B hk. G, izu
{PQx. AqSsk izu CP {PQx.
EmP hk BU PnUQh
92
U235 + 0n1
42
Mo95
57
G U Px.
92
42
57
= 931 MeV
= 0.213 931.48 = 200 MeV
195
Ps hk B 200 MeV
BS.
1945& B Bsk BPm u u u |mk
G |Pzv x 92U 235 I\h Psh
AqSsk \mhx. Pu239 I\h Psh Cshx
AqSsk |P\Q G |P x \mhx. C AqSsk
a] {Pu Aq P PP AvP A
B mhx. 20 B h TNT G i
izu Hk Bh AvP B AqSsk a\
hmhx. Bk , J Pva_P
mh.
EmP & EzvU P
EmP P PP SPzv {Pa \x
hk B Pmkkzu. EmP {PP
(nuclear reactor) Ax EmP & P (nuclear
power generator) Gx J P EU PS. U235 I\h
kzv Ezv \kQx.
EmP {PPzv hk B S
Azu } UPnx, B
a_ } PvUP zx BUQ Au }
EzvUS C[Pa \x Ezv |hQx.
uPzv Aq Ezv { \ Akzu
PUPzv Ex. Aq Ezv { Th[S
G Chzv ux AUPmk Qx.
3)
EmP n
G P EmPUP Jk J nx \
P EmP EUS \US EmP n (nuclear
fusion) G .
CP P ES \ P EmP
{ nu ] EmPUP zu {hU SP
CUS. C Hk { S BP
hkQx. CP EmP n P PP AvP
196
{ (10 8 K) mk {P. BP CP
PUS EmP P G .
H2 + 1H3
ii ii
He4 + 0n1 + B
H
+
He
+ 4.78 MeV
3
0
1
2
2
3
4
1
H + 1H 2He + 0n
+ 17.6 MeV
1
7.3 PvUP P P {n
k G A AbP u
P[P u i[PP (fossils) Pzu AP
Gg] PvUPU P 6C14 APx PnUQk
EUQ. Eshzv PU Pv a\ C14
EQx.
i)
ii)
N 14 +
n1
C 14 + 1H1
C 14
N 14 +
-1
e0
2.303 t
t=
0.693
PnUQh.
P
1)
2)
7.4 ` (s P) {P EmP P
`x |iUS 3.7 1033 GU A B G
v\P \ A hkQx. C B
` uhx, u {P m EmPUP
nx EmP EUS \ HkQx.
` {P P P:
a)
mh & mh \[Q
H1 + 1H1
n
EmP
1H2
e0
+1
+ B
]m
H2 + 1H1
n
EmP
2He3
He3 +1H1
n
EmP
+ B
He4 + +1e0 + B
Ps P uS Gu.
4 1H1
n
EmP
198
He4 + 2 +1e0 + B
Gh } S
Gh } SUPkQx. O 17 E } CUS
kzumhx. {Px QhUS A
BP Bu O17Azv Ex Amhx.
O
R -C
O
*
+ HOH
R -C
+ R - OH
*
OR
OH
zxz x k PvUP I\hP
I\h
H3
ii
Eh } Au
C 11
P - 11
C 14
P - 14
Pva_ Gvzu
Ii - 131
]uu Cu u\u E
53
I131
uk \k
Hg197
u\ - 197
]}P E
15
P 32
-32
Ps a]u
26
Fe59
C- 59
Czu \P Pshu
27
Co60
Pm- 60
| zx
80
199
Na24
\i- 24
zu Pmi Chu zu
Kmh uhu
Au198
u[P - 198
| zx
11
79
ux \z xP k PvUP
I\hP
38
Sr90
m] - 90
sna_P u
}zumiP }mh Au
] PnUSP
1)
U235 + 0n1
42
x y vPU PshP.
[h : x = 7, y = 2]
2)
U235 + 0n1
42
x y vPU PshP.
[h : x = 4, y = 2]
w PnUSP
1.
w
N0 = 1 Q
=
N = 0.125 Q, t = 24 o
N
2.303
log 0
t
N
2.303
1
log
24
0.125
= 0.0866 o-1
=
200
2.
t =
0.693
0.693
=
= 7.99 oP
0.0866
t = 100 |i
=
0.693
t
0.693
100
= 0.00693 |i&1
1
1
=
= 144.3 |iP
0.00693
N0 = 100; N = (100 - 90) = 10; = 0.00693 |i&1
\\ B =
t=
3.
2.303
2.303
0.00693
2.303
0.00693
log
N0
N
log
100
10
C 60
0 I\h t = 5.26 h. |PskPUS S Gg]
2.303
N
log 0
t
N
201
log
t
2.303
N0
=
N
0.693
4
5.26 2.303
0.2288
1.693
N0
N
N
N0
PvUPz u \uu
4.
1
1.693
= 0 .59
= 0.59 100
= 59%
[P AS J, x zxsk J J
|iUS J Q AS 7.6 15.2 PvUPz xPP
kQ. A[P AS
uU PnUQk.
AS x
B t =
=
2.303
log
x zxsk Pva_
Pva_
0.693
0.693
t
L AS x
2.303 t
x zxsk Pva_
log
0.693
Pva_
2.303 5700
15.2
log
0.693
7.6
= 5700 h[P
202
5.
0.693
0.693
=
t
1500 h[P
0.693
&1
1500 365 24 60 60 |i
0.693
4 730 4 10
|i&1
Th232
90
82
{ GsP Jmh
232 = 208 + 4a + b 0
4a = 232 - 208
= 24
a = 6
Aq GsP Jmh
90 = 82 + 2 a + (-1)b
= 82 + 2a - b
2a-b= 90 - 82 = 8
2(6) - b = 8
b = 12-8 = 4
L hk xPP = 6
xPP = 4
7.
Li, He mh BQ {P 7.01823
amu, 4.00387 amu 1.00715 amu BS. 1 amu = 931 MeV
G k BU PnUQk.
Li7 + 1H1 2 2He4 + E
3
203
w
k P { = Li { + H {
= 7.01823 + 1.00715
= 8.02538 amu
P { = 2 He {
= 2 4.00 387
= 8.00 774 amu
{ Hmh S = (8.02538-8.00774) amu
= 0.01764 amu
B
8.
X238 EmPx K B xP mh
Gg] EmP CUS {mP GsoUPU
PnUQkP.
92
w
92
C { GsP Jmh
238 = m + 4
m = 238 - 4 = 234
C Aq GsP Jmh
92 = A + 2
A = 92-2 = 90
X&C Aq Gs = 90
{ Gs = 234
{mP GsoUP = 234-90 = 144 BS.
9.
w
t =
0.693
( \\ P, =
204
1
)
= 0.693
=
t
0.693
140
|mP
0.693
= 202.02 |mP
=
N
2.303
log 0
t
N
2.303
100
log
90
12.5
= 0.02558 log 8
= 2.311 10-2 |mP-1
=
t =
11.
0.693
0.693
=
= 29.99 |mP
2.311 10 2
m =
=
Q =
=
205
u vk
A. \ hz u \P.
1.
2.
3.
a) 7, 5
13
5.
7.
b) 6, 4
c) 4, 3
d) 8, 6
4.
6.
d) Azx \ Fk u u
B8 4Be8 G hk xP
a) xP b) xP c) GUm Pu d) ]m xP
Pva_UP Pn
a) {zu GUm A
b) {zu EmP
c) {zu EmP
d) {z u GUm A
x232 89y220 G hk
xPP GsoUP
a) 3, 3
b) 5,3
c) 3, 5
d) 5, 5
92
8.
9.
-xP C _________GuS \
a) J mh AvP b) J {m C
c) a b
d) C Hx
92
206
10. {m Eg]P Aq EP k
a) }
b) imj
c) \ d) Pm
B. K UQ[P hUP.
11. PvUPzu .
12. AP G G?
13. vP EmP PUS E C
kPz uP.
14. EmPP Q &v G G?
15. EmP P PP ? J PUS J
\ uP.
16. m Ssk \v A Pzu USP.
17. PvUP P Psk P{n \u G G?
18. PvUP P P {n C P .
19. EmP n G G?
20. EmPP { \P.
i) 42Mo96 (....., n) 43Tc97
ii)
iii)
96
18
Ar40 +
ii)
30.
iii)
88
Ra236
iv)
92
U238
19
K40 + 0n1
+ 2He4
33. { \P.
N14 +2He4 8O17 +
i)
ii)
92
U235 +0n1
56
Ba137 + 36Kr93 +
208
.
?
iii)
29
Cu53
28
Ni58 +
13
Al27 + ?
11
ii)
34
Se83 + ?
34
iii)
Na24 + 2He4
Se84 + Pv
EmP v
UPmh.
Bu
PzxUP
P P
1.
2.
209
Chzv
C v
| v EhUQ { Pou
C v Axx.
210
PnUQ uhP
hUP HP
ln x + ln y + . . . = ln xy . . .
ln x ln y = ln (x/y)
a ln x = ln xa
PUP
d ( f + g) = df + dg
d ( f g) = fdg + gdf
d( f / g) = 1/g df f / g2 dg
dxn/dx = nxn-1
deax /dx = aeax
d ln x /dx = 1/x
uPP
xndx = xn+1/ n+1
(1/x) dx = ln x + constant
211
8. vh { - II
P PmkP
( X-Pv Psk iP i S \u.
( A iP[P sP PP Au.
( iP[P Phzxzv Av Phzxzv
Aih PzxUP P.
( iP i vs[P u Au.
212
vh{ _UP { Tu
vhP _UP Czu, PmiUP
Azuzv S u C BQ
sP . vhP xP iP
vhP iP i vhP G
PkzukQ. iP vhP E AqUP /
AP ^P J[PP }zuP Ax
}sh G \ Gk. C wUP ES{
. Psni, C vhP iP
vhP K _UP Czu
PmiUP BQ sP u, A UPmh
i v. A
{P ESQ. G, iP i
vhP Es vhPP Pu
AvSUPmh }[PP Pu sk.
iP : iP[P EPmh izu. 1913&B
Bsk U (uu P)
BQ X-Pv iP kzxuPP iPzv
AqUP Ax uzu UP SURmk
S vP EUQ. AP X-PvP
AzuUP \u UQ. 1915 & Bsk
U BQ X-Pv iP
BPP C | \ .
ASUTk
ASUTk Gx iP vh G Aih
AS. Cu Au iPx nzv
Axx G A.
ASUTmi UQ sP
z
mkzxskP : a, b, c
a
x
213
1
Nf K ASUTmiS QxU
2
PQx.
P A K ASUTmi E
AqUP GsoUP
Nc Nf 8 6
+
= + = 1+ 3 = 4
8
2
8 2
214
Nf = Gx P E AqUP GsoUP
Nf
P\x
P\x A, zv E Aq J
P\xzvS mk xP Axx. G, K
ASUTmi E AqUP GsoUP
=
Nb
Nc Nb 8 1
+
= + = 1+1 = 2
8
1
8 1
Aq
zv E K Aq |S ASUTkPUS
xP Axx. P\x A sk P
E. G, J Aq Ne/4 AS
[PUQx.
=
Nc Ne
+
8
4
8 12
+
= 1+3=4
8 4
Ne = zv E AqUP GsoUP
215
Ne
Ne
8.1 X-PvP, iP A
X-PvP P Su A} Psh PuU PvPS.
X-PvP Asx \u P
{n \mhx. H, \uUS J
\.mh 40 PkP Psh Psnimh
ukQx. CzuP ~so A ux P
PiS. Au \, iP P J iPzv E
AqUP 10 -8 \. u J[PP Ax G
|. , X-PvP A}x 10-8 \.. AU
Pskx. CUPzxUP AihPU Psk,
G iP[P X-PvP n S
kzu G T. Ax \u ][U \k
iPzuz Psk \ T {zu. \u
mh Jhx h Gmhx.
\ux X-PvP As, J
iPzv AqUP Ax AP J[P n
A Ax Gu {UQx.
\u iP[P ^ A UP[P
Pkzu, Au A S \x PiS.
8.1.1 U \k
W.L.U W.H.U BQ X-Pv
\u P AqUPUS Chmh u {nUP
216
n = 2d sin
Gx Gv i
Gx X-PvP A}
Gx iPzv E u[PUS Chmh u
Gx GvU Pn
2)
3)
8.1.3 U {{
Cx X-PvP iP[P AUTi UQ
P JS. CUP X-Pv Sx k X217
Pv Px _ \ x E iPzv x
Ax Ex. _ \ E A
BQ (xnk) kPv Pn & Ah.
X -PvS
v \
P
v
X -Pv
AUS
Sv
kPv
_ \
iP
A
h 8.1 X-Pv {{
iP \ Aa_h E Sh AUS Sv
Cnxx. iPzv GvUPmh X&PvP
AUS Sv \ A[S AUP
\Q. AUP {Pu EshUS mhzu
GUmmh AkQx. AUS mhzv
Ax. iPzvx GvUPmh P Ahzv
AS \S. kPv Pn[PUS QhUS
AUS mhzv AP GUmmh
AhkQ.
CvP
hzv
v
\kQ.
\i Si E (100) uzvS AvPm\
Gv Ax Phx = 5.9, 11.85 18.15&
{PQx. C \ (sine) vP 0.103, 0.205 0.312
BS. C 1:2:3 G Quzv E. G, Cu PkP
u, Csh i GvP BS. Cu
Qux U \mi \zu {UQx.
218
8 . 2 iP[P PP
iP[P AoUP E ASP
u zx iP[P |S PP
PkzukQ.
1.
3.
UT iP[P
EP iP[P
2.
4.
\Pn iP[P
A iP[P
8.2.1 UT iP[P
UT iP[P E AoUP P
_ UTP Ax. UTP nx
\P CPk. A (i) C&C Pa] \
(ii) sh \P. C&C Pa] \
UTPU
Psk
iP[P
PnkQ. \: } sh \P xP
Azx P UT iP[P PnkQ.
8.2.2 \Pn iP[P
\Pn iP[P E AqUP uha] \P
nP nUPmkx. CuS J ]u
\S.
8.2.3 EPiP[P
EP iP[P C[S GUmP Ph
|_ AP vx. G, J GUm
Au | AP, J | A
Au GUmP PsiUS. EP A
GUmPh nUS \ EPn Gk.
Pa] \x P Cu EP[P vs
A |[Q Axx.
8.2.4 A iP[P
AiP[P AoUP P |
Gv AP Ax. Smh _
J A Gv _
219
AiP[P Bu AvPS.
2.
3.
4.
AiP[P P PiP, Eh uh
E.
5.
6.
AiP[P } PP P
uh.
7.
} Pxx
uh.
AiP[P
Phzx
8.2.5 AiP[P PP
AiP[P Ax, GsoUP Qu[P,
E Qu[P i ASP BQ
{nUPkQx. xP AiP[P AB AB2 G
CPP PkzukQ.
AB P \[P xP RUPsh B
A Hu J iPS u.
AB
AoUP A: CsCl
An Gs
:8
AB
NaCl
6
AB
FeS
6
AB
ZnO
4
AB AB
ZnS BN
4
3
AB Pa \u CsCl iPzv A . Cx
P\x PPa \uuS. Sk AP
P\xzv P AvUSx Cs+ A P\xzv
zv AvUS Ax Cs + AP P\xzv
P AvUSx Sk A Au zv
AvUS. J Cs + A Gmk Cl- APh
220
Cnxx. J Cl - A Gmk Cs +
APh Cnxx.
+
Cs
Cl
K ASUTmi E Sk AP GsoUP
Nc 8
= =1
8 8
K ASUTmi E ^] AP GsoUP
=
Nb 1
= =1
1 1
G, K ASUTmi E CsCl ASP GsoUP J
BS.
=
- Ti
- O x y g en
8.3.1 SkP
Cha] AqUP Ax AvP GsoUP
AqUP Ax {hu AqUP BQ Hk
SkP SkP G AUPkQ. CzuP
SkP iPu x {P u Pmh
Ax Eu {P AqUP {P
Av HkQx. CzuP P x SkP
mQ Sk [P Sk BS.
SkP EP AvP Sk EP
Sx Sk BS.
mQ Sk
iP AoUPP ] {h Cu
CzuP Sk HkQx. {hu P AoUP
h[P GkQ. {hu | Gv
AP
GsoUP
\P
Cu
iP
|k{zuh CUS. h 8.2 {hu Csk
P J Na + A Cl - A
Pmhmkx.
C l C
N a C
h 8.2 iPzv E mQ Sk
xP J iPzv E | Gv
AP E k AvP Cux mQ
Sk HkQx.
[P Sk
AoUP P Ch K A
{kx CzuP Sk HkQx. CuP
222
Sk xP AiP[P E Gv A
E | Ah uP CUSx HkQx.
CUSkUS \P AgBr GkzxUP. Ag+ A
J Auh AoUP A PUS
Chmh Ch Axx. Cu h 8.3&
Pn.
+
Ag
Br
+
Ag
Br
Br Ag
+
Ag Br
Ag
Br
+
Ag Br
Br
+
Ag
Br
+
Ag
Ag
Br
+
Ag
Br
Br
+
Ag
Br
+
Ag
Ag
Br
+
Ag
Br
Br
+
Ag
Br
+
Ag
Ag
Br
+
Ag
Br
h 8.3 J iPzv E [P Sk
| AP GsoUPx Gv AP
GsoUPUS \P Cu iPx |k{
US.
EP AvP Sk
NaCl iPzu \i B kzxx g\
{P Qx. Cu g\ {zvS Pn \k
Aihu NaCl \ EuS. Ca\zv
\i AP GsoUP \ AvPP CUS. Cx
EP AvP Sk Gk.
EP S Sk
CP Smi AoUP E J |
A C kQx. Cu ES Gv
u \ \uPP C |u Psh
A AoUP uzv Ex. Cx EP S
Sk Gk. CzuP Sk xP JUS
mh Cnv Psh Ch{ u[P HkQx.
FeO FeS BQ Cu SkUS \PS.
8.4 iPvhP sP
iP vhP UQ s A Phzxzv
BS. J Phzxzv Gx Ax u
223
uh
\un
EP
AvPhzv
Tc
{
J AvPhzx { { (Tc) Gx
J Smh { J uhx
vj a]zu AhuS. Au { x
\un { Cx AvPhzvP kQx.
224
C v u B \ v AP
AihS. Av Phzv mhP \un
mhPh Su Gh, ] E
. C Su B kzxu
AvP B \UP.
2)
3)
AvPhzv \kP Eh B \
EPnP AqUP Pu Jzv\ h EPnzv
kQx.
8.5 iP E vs[P
iP E vs[P Azuzv _UP Czu
PmiUP sP u, A
UPmh i v.
8.5.1 PsniP
] }[P P SUSx Smh
{ iP[P EUSv. B xP
SUSx A Q u ^P AvPzx Cv
Psnia \ EQx.
Psni UQ sP: Pizu, PmiUP
\ \zxx u[S u vh
{ sP UQ. B P C J
v\ sh. Aux kzxx wUP
Hx }Qx. E{ PsniP
AvSUPmh }zu { iP[PP
Q. G Psnix iP E vhP
Ax AvSUPmh }[P GkQ. G,
225
w
fcc A E AP
1
= Cl A
8
1
P E Cl- AP
= 6 = 3Cl AP
2
1
+
zv Na+ AP = 12 = 3Na AP
4
+
zv E Na A
= 1 1 = 1Na + A
___________________
P E Cl- AP
= 8
zu 4 Cl- 4Na+ AP
G, K ASUTmi |S NaCl ASP E.
2)
n = 2d sin
= 2.29 A
n = 1,
d=?
= 278
2.29A
2 0.456
= 2.51 A
226
3)
J fcc A E AqUP A P P
zv E B PS. \zv G mh
GxP.
w
1
ASUTmi E A P AqUP GsoUP = 8 = 1
8
1
=3
2
G, k AB3 BS.
J fcc A, A P AqUP , B P
AqUP P zv Ax. J
ASUTmi, E J A Aq {h
Ex \zv G mh GxP.
w
4)
1 7
ASUTmi E A P AqUP GsoUP = 7 =
8 8
1
=3
2
G, k A7/8 B3 Ax A7 B24
] PnUSP
1.
2.
227
3.
P X-Pv S ( = 1.542 A) u i Gv Pn
23.2 BP Ex u[PUQhmh u PsQk.
[Ans : 1.9573 A]
4.
5.
u vk
A. \ h uukUP
1.
NaCl iPzv Na + A `x Cl - AP
GsoUP
(a) 12
2.
(b) 8
(c) 6
U \k
(a) = 2d sin (b) nd = 2 sin
3.
J[P n A Eh PU Pshx
(a) ASU Tk
(c) mkzxsk
4.
(b) AoUP u
(d) iP
5.
(d) 4
(b)
(d)
iP AoUP
I\\
CsCl iPzv A
(a) SC
(b) fcc
(c)|Q
228
(d) bcc
6.
7.
[P SmiS \
(a) NaCl
(b) AgCl
(c) CsCl
8.
(b)
(d)
n-P SPhzvP
Phzu P
U\mi, n Gx
(a) P GsoUP
(c) Ssh Gs
9.
(d) FeS
(b)
(d)
APm Gs
Gv i
Pa\x A An Gs
(a) 6
(b) 4
(c) 12
(d) 8
(b)
(d)
UT iP[P
\Pn iP[P
(b) 2
(c) 8
(d) 4
(b) Phzv
(d) Phzu
(b)
AgCl
(c)
CsCl
(d)
FeS
B. K P h
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
AoUP u AUTk .
UvU T.
Av PhzvP G G?
(a) sc (b) fcc (c) bcc AP h P.
iP[P G PkzukQ?
UT AiP[PUS \ uP.
m { G G?
AB AB2 P AiP[PUS \ uP.
vhP E SkP ?
An Gs G G?
230
uS
X-Pv iP[P B \ UPmhx. AB
AB 2 P iP[P uUP \Ph UPmh.
vhP E SkP G UP, A
iP[P sP Psni u sP
UPmh. U \k Au UQzx
vUPmh.
P P
1)
2)
3)
4)
Physical Chemistry, Peter Atkins Julio de Paula, 7th Edition 2003, Oxford
Press.
231
9. CUP & II
P PmkP
( CUP uv { Tu Au
P Avzu.
( CUP Csh v Au Pou
A Pu.
( ua\ ua\ \PUS
Ch E kP \Ph P. Gm
Gu PouU SkP Ax Pu.
( Q Pmi B Ax Pu. Pmi B
G =H-TS G \mh AxP.
( G& UQzx Au.
232
9.1 CUP u v P
CUP uv i Bx J
Px PP UTix Gu J
\ B BUP Ax AUP Cx.
Pou i CUP u v E = q-w BS.
E Gx A w A \ x A
Eu B Hk BS. Aux Ax q
A zu Eg] w A \Qx. Cv
P .
1. CUP uvx J \
x {P B [P TQx.
B, AzuP B [P {PuP \zv[P
USv.
2. J \ {P v\x ua\u Ax
ua\u Gu Gu Pzu
CUP u v T.
9.2 CUP Csh v
CUP Csh v TUP
:&
i)
ii)
iii)
J _ J x zu Eg],
A GzuP ] zu Hkzu, xP
P U Ti K Cvzu iUP Cx.
Cx CUP Csh v P&[U
T Gk.
GzuP \ zu Su
x `h US x Cx.
Cx CUP Csh v Q] T
Gk.
Gm
AvPUPUTi
\x
ua\uS. CUTx CUP Csh
v Gm T Gk. Gm Gx
J[Pzu Ak s Ax K A
233
kzv B
x 100
Eg \mh B
1
2
v Bx, % v = T x 100
1
T2
% v = 1 T x 100
1
Csh vi, T2<T1 G % v 100&I h SS.
234
9.3 Gm
CUP Csh v APkzumh
Gm \ S Bx UPkQx.
G \ S Gx Ek zvS (q) \
q
{US E QuS. Aux, S = .
T
Czuh \PUS mk uU TiuS. K
Ax u { { 1&x {&2US
uP, q rev Gx Au \ Ek
G GkzxUPsh, \ Gm (S)
A.
2
S2 S1 = S
= =
q rev
T
\x \S. Gm (S)
\ Gm (S) BQ {a\PS.
q q BQ a\PS. J \,
Ashzv Gm Ex.
SAsh = SA + S_ =
CUP \PUS Gm
UPkQx.
{ (T = ) \
1
q q
q rev = 2 1
T
T
2
{ Azu (T P = )
\
2
1
= T q p, rev
1
235
{ P A (T V= )
\
2
1
= T q v, rev
1
CPa \ Gx ua\ \S
Ca\
yshkv.
C
uP
|hQ. J Smh \x ua\
\ C Gu A _zv
Gm zv Psh. Cv |US
USx, Ashzv Gm AvPUS. G, \
x ua\P, |hQx.
Ashzv Gm x a]P Ax
GvUS (S<0) USx, Ax
ua\ \ C[S.
J { A Azux Em
Azuzuh AvPP CUSx, x ua\P
hQx. h x PA AvPu,
UTUP J[PP C[S u AvPUQx.
G, ua\ \ J[P u
AvPUQx. Cx ua\P {Pu Gm
|US x. G, Gm Gx K A
{P ~so J[Pz u, ua\
\ SUQx.
J \ ,
SA = - S_
SAsh
= SA + S_ = 0.
J a \ (ua\)
SAsh > 0 (|US Ehx)
K C ({) zv x {P Gm
zu, SP }[P A Pv{ Bu,
imh v {nUP. Cvi, J }zv
236
vap
Tb
vap
= 21 P iQ&1 &1
Hvap = Bu Gu = Bu E
. Ca\k Pv{z uu }zv Bu
zu {nUP kQx. Cvx P
Ahx \[P :
i)
m Su Pv{ Psh
}[P. C Pv{ 0K&I h Pa ]u
EvUS.
ii)
} BP \[P m
n Psiu AvPm\ Pv{P,
AvPm\ HBu v .
iii)
H vap
Tb
= 21cal.deg
.mole
237
-1
-1
Hvap of CCl4
Hvap of CHCl3
Hvap of H S
Gm (S) ]P
i)
ii)
J Smh \ {P A Gm
(S) Gx u { {P
zvS A {US Ch
QuS. Ax Au Smh \
{PU TiuS.
Srev =
q rev
T(K)
, q Gx {a\ A. B J
\ q = (q2-q1)& \ { (T)
B Szx Qhx {a\S.
iii)
J ua\ \ x J[Pzu Ax
UTP J[P u A AvPUQx.
Azx ua\ \P Gm AvPUQx.
G, Gmx K A JUPzu
Ax UTP J[P A BQ
Ak sS.
iv) K Ax C Ax v [PUS
Emkx A _ BQ
Gm h. A _
BQ zu Gm zv TmkzuPx
Ashzv Gm GkQx. J {
a \ (T=) x, \
Ashzv Gm S.
238
J a\x Ashzv Gm
AvPUQx.
v)
H
, H Gx u Azua \ {
T
T& Gu zv AS.
H =
\ 2
0oC 1 atm& J UPmi 0oC 1 atm&
}P x Gm zuU PnUQk. UPmi
ESu Gu 6008 J mol-1.
239
H2O (s)
0o C
UPmi 273 K
S
fusion
H2O (l)
}
H fusion
6008 J.mol 1
=
=
Tm(K)
(0 + 273) K
1 mole Sn (, 13oC).
= 13+273 = 286 K.
transition
Strans =
H trans
2090 J.mol 1
=
Ttrans (K)
286 K
J v, P UTP
GsoUPx k P UTP
GsoUPh AvPP CUSx Gm
AvPUQx.
240
J vs }u, J } Bu J vs
Bu BQ { C \P
x Gm AvPUQx.
b)
\ 6
55oC { K Ax 75J x
20 C E _zvS \x A, _
Ash BQ Gm zuU PnUQk.
o
TA
= 273 + 55 = 328 K.
T_
= 20 + 273 = 293 K.
SAsh
= Szu = SA + S_
q A
75J
SA = T A = 328K = 0.2287Jk
S_
q _
T_
+ 75J
= + 0.260 JK1
293K
P = 4.1 atm
{ =
V = 2 lit
241
= 100 K.
S =
q 3710 J
=
= 37.1 J.K 1
T 100 K
= S\ - Su[P
= SCO2(g) [SC + SO2(g)] JK-1
(s)
242
Sf k P
\ 9
}Shx A P&h&
BU\h uSQx. , H2O(l), CO2(g) NH3(g) BQ
vmh Gm vP 41.55, 16.72, 51.06 46.01
cals. mol-1.K-1 BS. C vmh Gm zuU
PnUQk. ua\u GU T.
S
= S P Sk P
x
CO(NH2)2(aq) + H2O(l) CO2(g) + 2NH3(g)
S
Azuzv |h \PUS x. J
{ a \, H S BQ
A Gu Gm [P G, Pmi
B G x
G = H TS
1 2 BQ { \ x
A uhUP Cv {P G
G = (G2 G1) = (H2 H1) T(S2 S1)
CUP u vx
H = E + PV G
G = E + PV TS.
J ua\ \, u Azuzv Gu
GvUS US. J E \
Cv Gm (H2) Bx uhUP Gm (H1) I h SP
Cu (H 2H 1 ) GvS US. G, \
x ua\P Gu S { |UQ
{P. Cu, ua\ \x Gm
(S) AvPUS. CuS Pn Cv Gm (S2) Bx uhUP
Gm (S 1) I h AvPP Cu (S2S 1) = S Bx
|US uS. H GvUS S |US
BQ Pmi B G \mi Szxx
G = H TS QhUQx.
u {, J ua\a \ G&
zu Gs v GvUS US. C[S, H S
BQ Aa \uuS.
J \ Pmi B (G) zvx J
{P GuS, CUP ua\
\US Pn[P .
A u { Azuzv
G > 0, G = +ve, \x ua\ \ A
{Px.
244
G = 0, \x \{ Ehx.
G<0, G=-ve, \x ua\x
{PUTix.
v CUP, ua\ \P a
\P Ax {P \PS. ua\
\P, {Pu \P GkQ. CzuP
\PUP |UPo PnUQhkv.
Azx \P \{a \PS.
ua\ \{ \PUP
CUP AihU Pn[P
ua\x
()
\{x
()
ua\
({Pux)
G = 0
H = 0
S = 0
G > 0
H > 0
S < 0
u P T
G < 0
H < 0
S > 0
Pmi B G& ]P
i)
G x (HTS) G UPkQx. H S BQ
A Gu GmS. T=2
{. H S { \PP Cu G x
{a\S.
ii)
iii)
G Bx A J vh CUP
sS.
q
G TS = q = \ |h
T
G = q w + PV q = w + PV
Ax G = w PV = zu
u { Azuzv J Smh
\x Pmi B Sx (G)
h z u A \ AvPm\
U SUQx.
Cu Ax A \ AvPm\ Gk
(w PV)&US \S.
zu = G = w PV.
G Gx PV z u Ax k
, v Ax Azx P SUS.
vmh Pmi B (G)
\[P Eu vmh Gu vmh
Gu BQ \[P Eu
vmh Pmi B P vmh Pmi B
PukQ. Azx u[P \[P vmh
Pmi B v (G) Bx vmh {P {
(298 K) Azu (1 atm) BQ H S
vPx PnUQhkQx. Aux \ vmh{
EuPU PukQx.
Aux
G = H TS
246
2 2
6 6
3C2H2(g)
C6H6(l)
S = S P S k P
= SC H
6 6(l)
3 SC H
2 2
247
= 172.8 3 200.8
= 429.8 JK-1
G = H TS; T = 298K
H = 631 KJ. mol-1
G = 631000 + (298 429.8) = 502.979 kJ.
G Bx GvS v u,
ua\uS.
\ 12
300 K& CO(g) + O2(g) CO2(g) x ua\x
E G {. vmh Gm
0.094 kJ mol-1K-1 BS. CO2 CO BQ
Eu Q Pmi B vP 394.4
137.2 kJ.mol-1 BS.
CO(g) + O2(g)
CO 2(g)
G = Gf Gf k
= Gf CO Gf CO GfO2
2
= 394.4 + 137.2 0
= 257.2 kJ mol-1
G = 257.2 = H
300 S
ua\uS. H GvS u Cx
E S.
248
u vk
A. \ h uukUP
1.
u { Azuzv _zxh
\ zv A _______Gk.
a) E
2.
b) H
c) S
3.
d) PV =0
Gm EQx
Gm SQx
Bu EQx
Pmi B AvPUQx
ua\x
uhx
b)
d)
ua\x
ux
RUPsh Gx Gm AvPUPx?
a)
b)
c)
d)
7.
c) E = q
J G GvS u, Av Hk
a)
c)
6.
b) q = 0
J } PvUS x Au
a)
b)
c)
d)
5.
b) Gu AvPzu
d) Pmi B Su
J a \ RUPsh Gx
EsS?
a) q = w
4.
d) G
P\ E _U iPUSu
C xizu
UPmi }P u
Pzu u[PUSu
RUPsh Gu \ Gx \zvPx?
a)
c)
H>0, S>0
H>0, S<0
b)
d)
249
H<0, S>0
H<0, S<0
8.
Q Pmi B Hk
a)
c)
9.
G = H + TS
G = H TS
G = H - TS
\ Gx
a)
d)
2Cl(g)Cl2(g), H S vP SP
a) +,
b) +, +
c) ,
d) , +
B. K UQ[P h
10. Gm G G? Au ASPU T.
11. RUPsh {P Gu {nUP
i) H S BQ Csk AvPzu
ii) H S BQ Csk Su
iii) H Su S AvPzu
12. Q Pmi B G G?
13. CUP Cshv P T GxP.
14. G G H S h uh Pskx. G = 0
Gu G?
15. J v ua\ \UP Pn[PU
T.
C. 60 \PUS P h
16. CUP Cshv TP GxP.
17. ua\ P G G? J \
ua\ {UP Pn[P T.
] PnUSP
18. J Cv 110C 25C {PUS
Ch \kQu Au AvPm\ \uu vU
PnUQk.
[h : 22.2%]
19. 100C& E K CvzvS 453.6 k.cal zu
\zxx Au Gm zuU PnUQk.
[h : S= 1216.1 cals K-1]
250
24. N2(g) +
31. C3H6(g) +
uS
*
CUP uv \ v\|US
ua\ {PuP BQ P x.
CUP Csh v P
TkQx. Gm \ S Bx {a\P qrev/T G
252
UPkQx. J \ S Bx |US
n9A) (A) GvS v USx
ua\ (A) \{ (A) ua\ {P.
imh v, Svap =
H vap
Tb
S = S S k
*
Gm S Gx \ J[Pz u
AkuS. S Bx \ ua\
SUQx.
Q Pmi B G = H TS Gx J {a\S. u
{ Pmi B G = H TS. G v
A UQs \ {P \zv
T A EuQx. u {, G > 0 (A) = 0
(A) < 0 BP Ex \x ua\ (A)
\{ (A) ua\ \k.
P P
1)
2)
253
254
10.1 vP \{ Ahx Au
\{ E J v Csk Gvv P
{PQ. A J P
Ex US G,
P mk k Pz ux US
G AUPkQ. va\{x J
C[Sa\{ Gk. \{ k
UTP BQ Csk UP
Smh A CUQ. u {, u Azu
UQ k
P \{ \P v.
u { {P x \{
kf
aA + bB
kr
cC + dD
{uUP vi, US P
Rf = kf [A]a [B]b
US P
Rr = kr [C]c [D]d
k f k r BQ US US
P P P BS.
\{ Rf = Rr G
kf [A]a [B]b = kr [C]c [D]d
k f [C]c [D] d
=
k r [A]a [B] b
kf
= K c = \{ S.
kr
255
Kc =
[C]c [D]d
[A]a [B]b
lL + mM + nN + .....
p lL p mM p nN .....
paA p bB peC ......
p Gx UP Sv AzuS. k
P \ P \{
Kc =
P E Gu UT i US Au Sv Azu
pi US \ Ci US E uh
Ci =
pi
RT
, pi =
ni
RT
V
ni
= Ci = J mh E T i& UTP
V
GsoUP, V = P A mh BS.
Aux
256
\P Svzuzv P zxx,
Kc =
=
p lL p mM p nN ..... 1
p aA p bB p eC ...... RT
=
Kp
(RT) ng
Kp = Kc(RT)ng
Aux ng = \k Aih P
P GsoUP & \k Aih k
P P GsoUP.
n g & S zx K p K c BQ
PP uh Psk.
P (i)
n g = 0, BP CUSx, { zu
P P GsoUPx
{ zu k P P
GsoUPUSa \S.
EunP, HI Eu \{,
H2(g) + I2(g)
2HI(g)
ng = 2-(1+1) = 2-2
Kp
Kp
= 0
= Kc (RT)O
= Kc
P (ii)
ng = +ve (|US)BP CUSx, { E
zu P P GsoUPx
{ zu k P P
GsoUPh AvPP CUS.
257
\P,
2H2O(g) + 2Cl2(g)
4HCl(g) + O2(g)
ng = (4+1) - (2+2)
= 5-4=1
Kp
= Kc (RT)1
Kp
= Kc RT
Kp
> Kc
P (iii)
ng = -ve (GvUS) BP CUSx {
zu P P GsoUPx
{ zu kP P
GsoUPh SP CUS.
\P, A Eu \{ Pxx,
3H2(g) + N2(g)
ng = 2 - (3+1)
= 2 - 4 = -2
K p = Kc (RT)-2
2NH3(g)
Kc
(RT) 2
Kp < Kc
Kp =
10.1.2 Eu \{ u P
uUP
K Eu \{ , k
P Ch P \{ S
C GukQx. Au UP Pa \{
k Px Chzv,
Px k Chzv
\{ S Chx x [P GukQx.
258
Cu P P \{ \{ x
P G AUPkQx. P x Eu
\{ uR vS. \P, SO 2 O 2
UPx SO3Eu \{ Px.
2SO2(g) + O2(g)
2SO3(g)
\{ Kc Bx
Kc =
[SO3 ]2
dm 3 /mole
2
[SO 2 ] [O 2 ]
SO3 Pa \{ k P
P, P k P
\kQ.
2SO3(g)
2SO2(g)+ O2(g)
P \{ \{ Kc
K 'c =
[SO 2 ]2 [O 2 ] 1
=
mole/dm3
2
[SO3 ]
Kc
Kc x SO3 P S. P \{
\{ x Eu \{ \{
uRS.
10.1.3 Jizu
kP
\{US
v\{
HI Eu \{
H2(g) + I2(g)
2HI(g)
Cua \{ P P
GsoUPx k P P GsoUPUS
\S (ng = 0). H2 I2 UP P a
b P V mh P Ex G Px.
\{ x P H2 I2 mk 2x P HI
EQx. P H2, I2 HI BQ \{a
\P
259
V
V
4x 2
V2
V 2 (a x)(b x)
4x 2
= Kp
(a x)(b x)
x Bx {P G G AUPkQx.
=
PnUS
J 8.07 P H2 9.08 P I2 mk
448C & 13.38 P HI I \{ EQx. Kc I PnUQk.
\{
H2(g) + I2(g)
2HI(g)
(2x) 2
(a x)(b x)
a = 8.07 P b = 9.08 P
x = 6.69 P 2x = 13.38 P
Kc =
Kc =
(13.38)2
(8.07 6.69)(9.08 6.69)
= 54.29.
\{ Kc & vx {P G
v\ BQ {nUQx. u {, Azu,
k Ax P uhUPa \ BQ
{ AvPm\ \{ u Kc
{nUQx.
J \{ Gzv\ {PQx Gu Psh
uhUP \PU Psh k
260
lL + mM
[L]l [M]m
Q=
[A]a [B]b
Kc Gx J \{ \P P
\{ G, Kc Q BQ Jh.
Q & vx Kc & h AvPP CUSx, (Q>Kc)
x Q & v Su |UQ {PQx. G,
Px AvPA k P
EQ. Aux US {Px \zvQx.
Q& vx K c & h SP CUSx, (Q<Kc )
x P \ AvPu |UQ
{PQx. Aux, US {Px \zvQx. Q
Kc BQ J Azu E {
\ T \zvQx.
PnUS
u P A E P uhUPzv 0.1
H2, 0.1 I2 0.02 HI UP 300K {
PUPkQ. Kc = 3.5 x 10-2 G Gu v\ {P
Gu {nUP.
Eu \{
H2(g) + I2(g)
Kc =
2HI(g)
[HI] e2
= 3.5 10 2 at 300 K
[H 2 ]e [I 2 ]e
261
\{ {
[HI]2
Q=
[H 2 ][I 2 ]
(2 10 2 ) 2
=
= 4 10 2
0.1 0.1
G, Q>Kc.
BP, uhUPzv x \{ AhuS
Q vx S v\ |UQ |hQx. Aux H2
I 2 & \P Ezu sk. Cx US
S.
x HI Eu \{ Chx UPzu |UQ
|hQx. Q = Kc BS H2 I2 BP HI ]uhQx.
PCl 5 ]uh \{
{ PCl5 ]uhu \{
PCl5(g)
PCl3(g) + Cl2(g)
x/V x/V x 2
V
= 2
(a x)/V V (a x)
Kc =
x2
(a x)V
x Gx P u G AUPkQx. k
mP J Sv ]uhu P u
GkQx.
262
]uhu P GsoUP
______________________________________
uhUPzv E P GsoUP
x =
Kc
x2P
______
(1-x)RT
p PCl 3 .p Cl 2
p PCl 5
Kp =
atm
x 2P
atm
(1 x 2 )
x2
Ax x2 = Kc V
V
V B V
1
G
P
1
P
x SP CUSx, P ux Azuzv uR
UPzu zx Ax PA UPzu
zx .
PnUS
1 atm 25C& PCl5& P u 0.2 BS. 25C& PCl5
Bx vP ]uhx AzuzuU PnUQk.
263
PCl5 ]uh \{
Kp =
x 2P
1 x2
P = zu Azu= 1 atm
x = 0.2
(0.2)2 (1.0)
0.04
0.04
Kp =
=
=
= 0.042 atm
2
1 (0.2)
1 - 0.04 0.96
x = 0.5 E x P = ?
P=
K p (1 x 2 )
x2
0.042(1 (0.5)2 )
0.042(1 0.25)
=
2
(0.5)
0.25
0.042(0.75 )
= 0.126 atm
0.25
10.2 \m PP
\{ u UQ PoP
Q. A, \, { Azu BS.
UQ \u \{ GzuP
Hkv. UQx \{ AhuP |zu
kzxQx.
\m PP
CUPPi, \{ E K A x
v Gkzv \{x Au v Hk
\ \ v\ |UQ |P. \{ {P
P u , \ Azu BQ
P A u \m PP
uUPzu .
\ ku Hk
RPsh \{ Px.
N2(g) + O2(g)
2NO(g)
\{, UP k
UTP E. Aux, N2, O2 NO UTP E.
264
k UTP \P P,
\{UP vP ^P Ex E. A
UP NO& \zx zu Esk sqx
\ AvPUQx. Ax \{a
\PP k P
u, \UPk NO mk US v\
k Pz uQx. Cu N2 O2& \
AvPUQx. Cu, \{ A N2 O2&
UP \USx, \UPk N 2 O 2
mk US v\ z
uQ. G, UP NO& \ AvPUQx.
xP, J va\{ k P \
AvPUSx \{x P ES
v\ |UQ |PQx. P \
AvPUSx \{x k P ES
v\ |UQ |PQx.
{ ku Hk
va\{ Csk Gvv P |hQ.
J P ES v\
k P ES v\ |hQ. J
va\{ US P P
CUSx, US E P CUS.
\PU Px.
N2O4(g)
2NO2(g) ; H = +59.0 kJ/mole
Cua \{, (NO2) ES
PP, k (N2O4) ES
E P Axx. Psh \{
UP kzxx, Au {
EQx.
\m
PPi,
\{x
{ SUS v\ |UQ |PQx.
G, \{x NO2 Eu v\ |UQ |PQx.
G, N 2O 4 ]uhu AvPUQx. xP J
va\{ { Ezxx, US
265
US P, AvP P \zvQx.
Cu, \{ { SUSx, Aux
SUSx, US US P, AvP
E x \zvQx.
Azu ku Hk
\{ E K A E k
P \{ CUSx, A zu
Azuzu u Av E Azx TP
\P C. {
\{U Px,
N2O4(g)
2NO2(g)
\{ A zu Azuzu AvPUSx AuS
Dh PA SQx. \m PPi,
Cx \{ kP P S
v\ |UQ |Pzxu \\kQx. G, NO 2
UTP Cnx N2O4 ES , Eu
\zvQx.
{ \{ P
P GsoUP S Azuzv
.
N2(g) + 3H2(g)
2NH3(g)
Azuzu Ezxx, AuS Dh PA SQx.
G, \{x zu P S v\ |UQ
|PQx. Aux NH3 ES \zvQx. C[S |S
P k Px Csk P
NH3EQx. G AvP Azuzv, A AvPm\
A uUPkQx.
A |m E uuS P, |mU
Azu, |m E zx P
u
x
kQx.
u\P
266
Ax { P
u |m m BQx
uUPkQx. A Eu x J \{
S.
Fe
N2(g) + 3H2(g)
2NH3(g)
US x k P P
GsoUP SuU PmkQx. \m PPi,
Azuzu Ezxx AUS \zvP, \{x
P ES v\ |UQ Axx.
G, 3:1 H2:N2 P UP
AvPm\ A 300&500 atm Azuzu \zu
sk. A Eu x E
S. \m PPi, { Ezxx
A ]uhu FUSUQx. B, Su
{ \{ AhuP | AvPP Ex.
G, J \ \mh { G 500C-550C&
{PzukQx. UQP C \{
AhuP Pzu AvPUP kzukQx. \{
xPUP, } \zv A Eh EhiP
}UPkQx. Cu \{x
UP kQx AvPm\P 37% A C
EQx.
uk (Contact Process)
Cu \{ P E { BU]
SO 2 BU] Ahx AvP A SO 3 Ezv
\kQx.
v2o5
2SO2(g) + O2(g)
2SO3(g)
SO 3 ES k P zu
P GsoUP SQx. \m PPi,
Azuzu AvPUSx US {Px
267
O 2 UP
UQ
x
\zu
kzukQ. SO 2 BU] Su Pzv
|hu, V2O5 UQ \{ Ahu xukzv Su
|zv AvPm\ A SO3 Ezv \ EuQx. SO3 Bx
H2SO4 & } BS. G C SO3 Bx }h
\x K H2SO4 uUP kQx. C
97% SO3 QhUQx.
u vk
A. \ h uukUP
1.
va \{ u
a) C[Sa \{ b){x c) J d) Csk
2.
P \{ P 2A
B
2A&US K2& BS G
a) K1 = 2K2
3.
2HI
N2 + 3H2
Qhx
a)
d) K1 = 1/K22
H2 + I2, G \{ Kp Bx
a) Kc&Ih AvP
c) Kc&US \
4.
c) K2 = (K1)2
b) K1 = 1/K2
B&US K1&
b) Kc&I h S
d)
2NH3 G \{ AvP A A
Su Azu AvP {
268
b)
c)
d)
5.
Su Azu Su {
AvP { AvP Azu
AvP Azu Su {
600 K { {P Jizu \{
Kc& AS
4NH3 + 5O2
(g)
4NO(g) + 6H2O(g)
(g)
a) (mol dm-3)-1
6.
7.
d) (mol dm-3)-9
P mh 1.0 dm 3 P Pzv
CP NH3 \zumhx. E { NH3
]ux \{ J NH 3 mk Gg] {x.
Ca]u Kc v
a) 27/16 (mole dm-3)2
c) C Hx
J P \{ T 1 T 2
{P \{ P K 1 K 2 G
{ T2 Bx T1 h AvPP CUSx (T2 >T1)
a)
K1 < K2
c) K1 = K2
d) Hx C
[h: 1-a; 2-b; 3-c; 4-c and 5-a]
b) K1 > K2
B. K UQ[P hUP
8.
9.
\{ PUS \{ PUP
\kP Gx.
i) H2O2(g)
H2O(g) + O2(g)
ii)
CO(g) + H2O(g)
iii)
N2O4(g)
CO2(g) + H2(g)
2 NO2(g)
H2(g) + I2(g)
ii)
2H2O(g) + 2Cl2(g)
2HI(g)
4HCl(g) + O(g)
C. 60 \PUS P h uP.
15. Kp = Kc (RT)ng G \mh x J va \{
US UP.
2NO(g) G
16. \m PPU TP. N2g) + O2(g)
Azu, \ { P
.
17. PCl 5 ]u US K c K p PUP
\kP UP.
D. ] PnUSP
18. A (g)
B (g) G \{ Kc=2.5 x 10 -2
US P 0.05 sec -1 G
US P PnUQk.
[h : 2.0 sec-1]
19. H 2 + I 2
2 HI H 2, I 2 HI& P
GsoUP 1,2 3 P BS.
UP zu Azu 60 atm G H2, I2
HI& Sv Azu[PU PnUQk.
[h: 10 atm, 20 atm, 30 atm]
20. J mh PA Psh UP, PCl5
PCl3 + Cl2
\{ 2 x 10-4 lit-1 BS. PCl5 Pa]u
]uh x 1 PCl5& P uzuU PnUQk.
[h: x = 1.414 10-2]
21. { T1& J \{ K 1 BS.
Eu { T2& K2 Bx 10% K1 BS. \{x
P Ax E \{ G {nUP
[h: E]
270
uS
lL + mM
[L]l [M]m k f
=
[A]a [B]b k r
\ Sv Azu[P P \{
PUS Ch uh Kp = Kc(RT)ng
ng = 0 G Kp = Kc; ng = -ve G Kp< Kc ng = +ve
G Kp> Kc.
\{ k P
SnP (Q) \{ (K) Eh uh
Pskx. , Q<K G, AvP
ES. Q=K G \{ Ah, Q>K G AvP
k EQx.
P u x = ______________________________________
]uh P GsoUP
uhUPzv zu P GsoUP
\m PP kP: Azu, {
\ BQ \{ Hk P
USP. i) \{ zu P GsoUP Sx,
Azu AvPx, Ex
\zvQx. ii) P \{, { Ezx
x Ex \zvQx. iii) k
P \ Ezxx Ax
P \ SUSx \{
P Ex \zvQx.
P P
1.
2.
272
v Pa\ APv
(B[Q & u)
Acceleration
kUP
Acidity
Azu
Affinity
Pa]
Anion
Gv A
Allotropy
Alloy
EPUP
Anhydrous
Adiabatic Process
a \
Basicity
Pzx
Blast Furnace
Fx E
Buffer Solution
u[P P\
Cyclic Process
_a\
Cation
| A
Component
Critical Temperature
{ {
273
Chemical Equilibrium
va\{
|[Q vu i
Chelation
PkUQnzu
Degree of Dissociation
P u
Distillation
Pa] izu
Decomposition
]u
Dual Nature
D u
Endothermic Reaction
Equilibrium Constant
\{
Exothermic Reaction
Electrolysis
Szu
Frequency
Avs
Furnace
Fractional Distillation
UPa] izu
Free Energy
Pmi B
Gravimetric Analysis
Gh S
Group
uSv
Hybridisation
CUP
274
Hydrolysis
} S
Ideal Gas
u GUm Cn
Internal Energy
Eu B
Infinitesimal Change
~sn
Isomerism
Isothermal process
{ a \
Ligand
Metallurgy
EP
Momentum
Eu
Molecularity
UT Gs
Nomenclature
ku
Nucleus
EmP
Non metal
AP
Nascent
Osmosis
\k
Ore
ux
Phase
275
Precipitate
Polarised Light
Polymer
Polydentate Ligand
Qualitative Analysis
s S
Quantitative Analysis
A S
Radiation
Pva_
Radioactivity
PvUP
Spectrum
Sublimation
u[Pu
System
Spontaneous Process
ua\ \
Thermodynamics
CUP
Titration
uzu
Unit Cell
ASUTk
Uncertainty Principle
{ Pmk
Valency
Cnv
Visible Region
PmS Sv
276