Muslimanski kalendari

- Islamski, hidretski kalendar

Pitaju te o mlaacima. Reci: 'Oni su ljudima oznake o vremenu i za
hadiluk,'... (Kurn, sura el-Bekare, ajet 189.)
Broj mjeseci u Allaha je dvanaest, prema Allahovoj Knjizi, od dana kada je
nebesa i Zemlju stvorio,... (Kurn, sura et-Tevbe, ajet 36.)
Islamski kalendar je lunarni kalendar, tj. rauna se po Mjeseevim
mijenama. Ovaj nain raunanja vremena bio je u praksi i prije islama.
Jedan mjesec traje od mijene do mijene, tanije od Mlaaka do Mlaaka, a
ukupno ih je 12. Ciklus od 12 lunarnih mjeseci traje oko 10 dana manje od
solarne godine, to e rei i da se muslimanski blagdani svake godine za
oko 10 dana pomiu unazad u solarnom kalendaru. Tako primjerice mjesec
ramazan, mjesec posta, moe pasti u svako godinje doba. Puni krug
napravi se tek za oko 35/36 godina. Primjerice, ako jedne godine mjesec
ramazan padne 20. oktobra (u opepoznatom gregorijanskom kalendaru),
sljedee godine poet e oko 10. oktobra, a na oko 20. oktobar vratit e se
tek za oko 35 godina.
Negdje oko 200 godina prije hazreti Muhammeda, a.s., vjerojatno
preuzevi od Jevreja, predislamski Arapi uvode jednu vrstu lunisolarnog
kalendara. Razlog, izmeu ostalog, bijae u elji da vrijeme hada ne pada
u vrijeme velikih vruina. Taj sistem premetanja i prometanja lunarnih
mjeseci nazvat e nes, to doslovno znai odgaanje (tehr). Taj posao
prometanja mjeseci obavljao je izvjesni Kulmus z plemna Kinne, iza kojeg
su tu praksu nalijedila njegova djeca. Nes se objavljivao okupljenim
Arapima na Arefatu, za vrijeme hada.
Tu praksu premetanja lunarnih mjeseci dokinuo je i zabranio uzvieni Allah
u 37. ajetu sure et-Tevbe. To je potvrdio i hzr. Muhammed, a.s., 10. godine
po Hidri, na Oprosnom hadu, kad je, izmeu ostalog, kazao: Innezzemne kadi-stedre ke-hejetih jevme halekahullh Vrijeme se obrnulo
kao na dan kad ga je stvorio dragi Allah. Jedno od tumaenja ovog hadisa
je i to da su se upravo tada, 10. godine po Hidri, mjeseci ispremetani
nesom vratili na svoja prava mjesta, a nesa se ukida. U toj hutbi
Alejhisselam je prouio i 37. ajet reene sure: Innemen-nesu zijdetun filkufr...
Otprilike oko 200 godina prije Alejhisselama, tanije za vrijeme Kilb ibn
Murreta, jednog od Alejhisselamovih predaka, uvest e se i novi nazivi za
mjesece, koji se i danas upotrebljavaju u hidretskom kalendaru. Ti nazivi
mjeseci jesu slijedei:
1.

Muharrem.

2.

Safer.

3.

Rebul-evvel.

4.

Rebul-hir ili Rebs-sn.

5.

Dmdel-l.

6.

Dumdel-uhr ili Dumdes-snije.

7.

Redeb.

8.

abn.

9.

Ramadn.

10. evvl.
11. Zul-kade.
12. Zul-hidde.
to se tie sedmice u hidretskom kalendaru, prvi dan u sedmici je nedjelja
a posljednji subota, dok je petak, dan dume, najvredniji, u islamskim
zemljama ujedno i neradni.
Inae, kao poetak islamskog ovog kalendara uzima se veliki dogaaj
Hidre (preseljenja) hzr. poslanika Muhammeda, a.s., i ostalih muslimana iz
Mekke u Medinu, odnosno 1. muharrem godine u kojoj je uinjena Hidra.
Stoga se zove jo i hidretski. To se desilo 622. godine po su, a.s. Na
put iz Mekke u Medinu Alejhisselam je krenuo izjutra u etvrtak 27. safera,
to odgovara 9. septembru 622. julijanske godine, a 20. septembra,
odnosno 8. rebul-evvela stie u Kub, predgrae Medine. Taj datum za
poetak raunanja vremena odredio je hzr. Omer, drugi halifa nakon
Alejhisselamove smrti.
Prije Alejhisselama godine su se kod predislamskih Arapa naelno raunale
od Boijeg poslanika Ibrhma, a.s., odnosno od gradnje Kabe koju je
poduzeo sa svojim sinom Ismlom, a.s. Meutim, taj datum nije bio
sasvim fiksiran, pa su Arapi uzimali
i druge dogaaje za poetak
raunanja svoje ere. Jedan od tih dogaaja, zabiljeen u Kurnu, jeste
vojni pohod iz Jemena na Mekku s vojskom slonova, to se desilo u godini
Alejhisselamova roenja, godini koja je prozvana godinom slona (mulfl).
Samo vienje Mlaaka vrlo je bitno, poglavito zbog tanog odreivanja
poetka posta, ali i ostalih blagdana. To vienje moe biti trojako:
1.
Astronomsko, a znai vremensku razliku izmeu zalaska Mjeseca i
Sunca. Primjerice, ako Mlaak zae prije Sunca, to znai da je
astronomska vidljivost pozitivna, onda s tim akamom zapoinje novi

hidretski mjesec. U suprotnom, ako zae poslije Sunca ili istovremeno

zau, u tom sliuaju naredni hidretski mjesec poet e tek sutradan s
akamom. Inae, od akama, a ne od ponoi, rauna se i poetak novog
dana od 24 sahata.
Ova, astronomska vidljivost, osnova je takvima koji se rade u Bosni i
Hercegovini.
2.
Optiko, a ovisi o debljini osvijetljenog Mlaakova srpa i sfernoj
udaljenosti Mlaaka od Sunca. Osnov je da srp Mlaaka bude deblji od 10''
(lunih sekundi) a njegova sferna udaljenost od Sunca 10 lunih stepeni.
3.
Faktiko, a podrazumijeva i sve ostale faktore vidljivosti, kao to su
oblaci, magla, praina, brda, itd.
Jedan prirodni lunarni mjesec traje tano 29 dana, 12 sahati, 44 minute i 3
sekunde. S obzirom da kalendarski mjesec poinje s akamom i zavrava s
akamom, tj. mora imati okruglo ili 29 ili 30 dana, tako i hidretski
kalandar ima prestupne godine (kebsa) od 355 dana. Proste godine od
354 dana zovu se besta.
Odreivanje prestupnih godina vri se pomou tzv. malog kruga (devr
sagr), koji traje 30 godina. Naime, u 30 godina njih 11 mora biti
prestupno. Meutim, i tako ostaje razlika, iako mala, izmeu prirodne
lunarne i kalendarske lunarne godine. Svakih 2560,59 godina ona naraste
za jedan dan. Ta razlika moe se eliminisati ako se svaka 2561. godina
uzme kao prestupna iako je u svom malom krugu prosta.
- Iranski ili tzv. dellijski kalendar
uveni matematiar i pjesnik Omer Hajjam u 11. stoljeu nakon sa, a.s,
u vrijeme vladavine seldukog sultana Dellud-devle Melik aha,
sastavio je vrlo precizan solarni kalendar. Budui prirodna solarna godina
traje 365,2422 dana, valjalo je kao u julijanskom, a kasnije i
gregorijanskom kalendaru, uvesti prestupne godine s tano 366 dana, od
kojih bi proste imale tano 365 dana. Sistem je u ciklusu od 33 godine pri
emu svaka godina koja je djeljiva s 4 bude prestupna, plus posljednja 33.
iako nije djeljiva s etiri. Ovaj sistem taniji je ak i od gregorijanskog
sistema, budui greka od jednog dana naraste tek za 5000 godina.
U odnosu na gregorijanski kalendar i broj dana pojedinog mjeseca nauno
je osnovan. Naime, prvih est mjeseci dellijskog kalendara ima 31 dan
(ukupno 186), dok ostalih est zajedno imaju 179 dana u prostoj, odnosno
180 u prestupnoj godini. Razlog tome je to duina proljea i ljeta, zajedno,
vea je od duine jeseni i zime, zajedno, za 7 dana. Uzrok ove pojave je
eliptinost Zemljine putanje oko Sunca. I po tome se dellijski kalendar
moe smatrati najboljim solarnim kalendarom, tim vie to delalijska
godina poinje s jednom prirodnom pojavom, prvim danom proljea,
poznatim kao Sultan Nevruz.Inae, sama delalijska era rauna od 1079.
godine julijanskog kalendara, tj. 448. godine po kralju Jezdedirdu. Ovaj

kalendar i danas se upotrebljava u Iranu, a koristi se i u Afganistanu s tim

da se za poetak ere uzima Hidra.