OTOMOTV PROGRAMI

MALZEME
TEKNOLOJS--ITEKNOLOJS
(DERS NOTLARI)

Prof.Dr.rfan AY
r. Gr. Fahrettin Kapusuz

2008-2009
2008BALIKESR
Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

ELK
STANDARTLARI

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

Standart elik ihtiyac niin gereklidir?

Her retici kendi bildiine elik retirse, insanlar
kimden alacan bilemezler.Ama belli bir standartla
retilip satlrsa ihtiyac olan rahatlkla her retici
den alabilir.
Dnyada deiik milletler kendilerine gre elik
standartlar oluturup retmektedirler.En nemli
elik standartlar ;
* TS Trkiye standard,
* EN Avrupa standard,
* DIN Alman standard,
* SAE, AISI, ASTM, ASME Amerikan
standard,
Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

Trkiye son yllarda avrupa birlii yelii iin aba

gsterdiinden normlarn EN normlarna
uyarlamaya almaktadr. TS EN 10027-1/ Ocak
1996 standard eklinde gsterim balamtr.

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

Dkme elik nedir?

Kokil kalplara dklm ardndan sadece soutul
mu olan elik dkmlerdir.
rnek gsterimi ;
GS-38. 1 Manas ekme mukavemeti 38 kp/mm2
olan malzeme demektir. 1.ci kalite dkm ifade eder.
G-X 25 Cr 14 Manas , yksek alaml elik dkm
malzmedir.%0,25 C var. % 14 Cr iermektedir.

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

HADDEDEN GERLM
ELKLER
St 37..,

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

Haddeden geirilmi elikler ;

St 34 n anlam ekme mukavemeti 34
kp/mm2 olan elik demektir. St 37 , St 42, diye gider.
Karbon oranlar% 25 e kadardr.
2. Haddeden geirilmi ve karbon oran % 25 den fazla
olan elikler, bu elikler dvlebilen elikler dir.
St 42 den St 70 e kadar gider

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

Her trl hadde maml elik profiller

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

OTOMAT ELKLER

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

3.Otomat elikleri ; ersinde (S) kkrd ve (Mn)

bol olan elik demektir.Makinada ilenmeleri kolay ve
tala pt pt diye yere der.nk MnS olumutur.
* 9 S 20 ile gsterilir. Manas, % 0,09 C ierir ve %
0,20 kkrt ierir.Dier otomat elikleri ;
11 SMn 30
11 SMn 37
60 S 20

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

10

SEMENTASYON ELKLER

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

11

4. Sementasyon elii ne demektir : Yzeyde sert ve

anmaya dayankl,ekirdekte daha yumuak ve tok,
darbelere dayanan paralar iin kullanlan sertletirile
bilen eliklerdir.
a)_ Alamsz olanlar ;
C 10 , Manas karbon oran % 0,10 olan elik
demektir. Dieri C 15 dir.

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

12

b)- Alaml semantasyon elikleri

15 Cr 3 ; Manas , Karbon yzdesi % 0,15 krom
yzdesi ise (3/4 ) = 0,75 olan elik demektir. Dierleri ;
16 MnCr 5
%0,16 C, %Mn (5/4=1,25)
20 MnCr 5
15 CrNi 6
18 CrNi 8
%0,18 C, %Cr (8/4=2)

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

13

ISLAH EL

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

14

5. Islah elikleri ne demektir? : Bu eliklerin % C

karbon oranlar fazla olduu iin sertletirmeye
elverili, slah ilemi uyguladktan sonra yksek
tokluk gsteren eliklerdir.Alamsz ve alaml
makine imalat eliidir.
* Alamsz slah elii
C 35 , Manas iinde %0,35 karbon olan
elik manasndadr. Dierleri C 45 , C 60 dr.

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

15

* Alaml slah elikleri ;

40 Mn 4 Manas, %0,40 C , %Mn(4/4=1)
Dier alaml slah elikleri ;
41 Cr 4
36CrNiMo4
42CrV6
50CrV4

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

16

NTRASYON EL

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

17

6.Nitrasyon elikleri ne demektir? ; Dk scaklkta

yzey sertletirme ilemlerinden birisidir.Yzeye azot
enjekte edilir. Sertleme iin yksek hzda soutma
istenmez.
Isl ilem tuz banyosu ve vakum frnnda olur.
* 27 CrAl 6 Manas ; % 0,27 C ,
% Cr ( 6/4 = 1,5) Dieri ise ,
* 34 CrAl 6

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

18

YKSEK ALAIMLI ELKLER

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

19

7)- Yksek alaml elikler ;Bu eliklerin

gsterimin de X harfi vardr.
a)-Paslanmaz eliklerde , elii korozyona
kar koruyan yegane element kromdur.lave
olarak Ni katlr.Krom oksijenle Cr2O3 yapar,Bu
tabaka metali korozyondan korur.

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

20

Paslanmaz elik rnekleri ;

* X 10Cr 13 ; Manas % 0,10 karbon var, iindeki
Cr oran ise % 13
* X 5CrNi 18 9 Manas ; %0,05 C, %18 Cr,
%9 Ni ieriyor demektir.

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

21

b)- Atee dayankl elikler de ;

*
*

X 10 CrAl 7
X 15 CrNiSi 19 9

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

22

YAY ELKLER

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

23

8)-Yay elikleri ; Yaya esneklik kazandrmak iin

iersine Si katlan eliklerdir.
* 55 Si 7 H Manas ; ersinde % 0,55 C var %
Si (7/4=1,75) ve H , Hidrojeni alnm anlamndadr.

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

24

9)- Rulman elii ;

* 100 Cr 6 , Manas % 1 C, % Cr (6/4=1,5)

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

25

10)- Takm elikleri ;

Takm eliinin ana kural, iyi bir sl ilem geirmiyen
hibir elik, takm elii olarak kullanlamaz.
Takm elikleri ;
1-Souk i Takm elikleri
2-Scak i Takm elikleri
3-Plastik Takm elikleri
4-Yksek hz elikleri diye 4 ana gruba ayrlrlar.

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

26

1-Souk i Takm eliklerine rnek

X 210Cr 12, Manas % 2,1 C, % 12 Cr ieriyor
demektir.
X 165 CrMoV 12

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

27

2-Scak i Takm elikleri ne rnek ;

* X 30 WCrV 9 3 Manas % 0,30 C , %9 W,
%3V
* X 40 CrMoV 5 1

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

28

3. Plastik takm eliklerine rnek ;

* 40 Cr MnMo 8 5 ; Manas % 0,40 C, %2 Cr,
%1,25Mn
* X 36CrMo 17

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

29

Yksek hz eliklerine rnek ;

Bu elikler nlerine sadece HS ibaresi getirilerek
kullanlrlar ;Wolfram ve kobalt ierirler.Yksek
hzlarda para ilemelerde kullanlrlar.
HS0-4-1 Bu ibarenin karsna kimyasal kompozisyon
yazlr. Veya ;
HS1-4-2
HS18-0-1
HS2-9-2
HS3-3-2
..
HS10-4-3 GB

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

30

Konu ile ilgili Sorular

Soru 1. Aadakilerden hangisi amerikan standard
deildir ?
a)- SAE b)- DIN c)- ASTM, d)- AISI,
Soru2. En nemli standartlardan hangisi alman
standartdr?
a)- TS b)-ASTM c)-AISI d)-DIN
Soru3.Trkiye halihazrda hangi standart ile
almaktadr.?
a)-ASTM b)- TS c)-AISI d)-DIN

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

31

Soru4.Dkme elik nasl gsterilir?

Haddeden geirilmi elik nasl gsterilir?
a)- Dkme elik-PS veya PX , Hadde elii Gt 37
b)- Dkme elik-TS veya TX , Hadde elii G- 37
c)- Dkme elik-GG veya GGX , Hadde elii Dt 37
d)-Dkme elik-GS veya GX , Hadde elii St 37
Soru 5. Otomat elii 11 S Mn 30 un manas ne
demektir?
a)- iindeki %11 C (karbon), %30 S(kkrt)
a)- iindeki %0,11 C (karbon), %0,30 S(kkrt)
a)- iindeki %1,1 C (karbon), %3,0 S(kkrt)
a)- iindeki %1,1 C (karbon), %30 S(kkrt)

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

32

Soru6. Sementasyon elii 20 MnCr 5 in manas ne

demektir?
a)% 2,0 C (karbon) 5/4=1,25 , %1,25 Mn(mangan)
b)% 1,20 C (karbon) 5/4=1,25 , %1,25 Mn(mangan)
c) % 0,20 C (karbon) 5/4=1,25 , %1,25 Mn(mangan)
d) % 20 C (karbon) 5/4=1,25 , %1,25 Mn(mangan)
Soru7.Islah elii C35 n manas ne demektir?
a)- %35 C b)-%3,5C c)-% 0-35 C d- %Hibiri
Soru8. Nitrasyon elii deyince ne anlyorsunuz?
27 CrAl 6 n aklamas nedir?
a)-%2,7C (karbon)- 6/4 =1,5 , %1,5 Cr(krom)
a)-%0,27C (karbon)- 6/4 =1,5 , %1,5 Cr(krom)
a)-%27C (karbon)- 6/4 =1,5 , %1,5 Cr(krom)
a)-%0,027C (karbon)- 6/4 =1,5 , %1,5 Cr(krom)

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

33

Soru9. Yksek alaml elik deyince ne anlyorsunuz?

1)-Paslanmaz eliklerde ;
X 10 Cr 13 n aklmas nedir?
a)-yksek alaml%0,10C(karbon)- % 13 Cr
a)-yksek alaml%10C(karbon)% 13 Cr
a)-yksek alaml%1,0C(karbon)% 13 Cr
a)-yksek alaml%0,010C(karbon)- % 13 Cr
2)-Yksek scakla dayankl eliklerde;
X 15 CrNiSi 19 9 un aklamas nasldr?
a)-yksek alaml%0,015C(karbon)-% 19 Cr-%9Ni
a)-yksek alaml%15C(karbon)- % 19 Cr-%9Ni
a)-yksek alaml%1,5C(karbon)- % 19 Cr-%9Ni
a)-yksek alaml%0,15C(karbon)- % 19Cr-%9Ni

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

34

2)-Scak i takm elii

X 30 WCrV 9 3 n manas nedir?
a)-yksek alaml%1,30C - %9W - %3Cr
b)-yksek alaml%0,30C - %9W - %3Cr
c)-yksek alaml%30C - %9W - %3Cr
d)-yksek alaml%3,0C - %9W - %3Cr
3)-Plastik takm elii
40 CrMnMo 8 5 in manas nedir?
a) Alaml %4,0C 8/4=2,%2Cr, -5/4=1,25Mn
b) a) Alaml %1,40C -8/4=2,%2Cr, -5/4=1,25Mn
c) a) Alaml %0,40C -8/4=2,%2Cr, -5/4=1,25Mn
d) a) Alaml %40C - 8/4=2,%2Cr, -5/4=1,25Mn

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

35

4)- Yksek hz elii deyince ne anlyorsun? Nasl

gsterilir?
a)- HB ile balar b)- HT ile balar c)- HC ile balar
d)- HS ile balar
Soru 10.Yay elii deyince ne anlyorsun?
55 Si7 H n aklamas nasldr?
a)- % 5,5 C 7/4=1,75, %1,75Si-Hidrojeni alnm
a)- % 0,55 C 7/4=1,75, %1,75Si-Hidrojeni alnm
a)- % 55 C 7/4=1,75, %1,75Si-Hidrojeni alnm
a)- % 0,055 C 7/4=1,75, %1,75Si-Hidrojeni alnm

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

36

Soru 11. Rulman eliinin kimyasal ierii nedir?

100 Cr 6 nn manas nedir?
a)-% 0,1C (Karbon)
6/4=1,5 , %1,5Cr (krom)
b)-% 10C (Karbon)
6/4=1,5 , %1,5Cr (krom)
c)-% 1C (Karbon)
6/4=1,5 , %1,5Cr (krom)
d)-% 0,01C (Karbon) 6/4=1,5 , %1,5Cr (krom)
Soru 12. Takm elikjlerinden ;
1)-Souk i takm elii
X 210 Cr 12 nin manas nedir?
a)-%2,10C (karbon) - % 12 Cr (krom)
b)-%21,0C (karbon) - % 12 Cr (krom)
c)-%210C (karbon) - % 12 Cr (krom)
d)-%0,210C (karbon) - % 12 Cr (krom)

Prof. Dr. RFAN AY / r. Gr. FAHRETTN KAPUSUZ

37