Dendrologija I

Dendrologija je nauka o drvenastim vrstama, drveu i bunju. Izuava

morfoloka, horoloka, bioekoloka i cenoloka svojstva, sistematsko
mesto i znaaj pojedinih drvenastih vrsta.
Drvenaste vrste su znaajne i upotrebljive u vie smerova pa se i
dendrologija razvila u vie pravaca: umarska, dekorativna - hortikulturna i
voarska.
umarska dendrologija prouava domae (samonikle) (autohtone,
indigene) i strane (alohtone, egzotine) vrste, koje su od znaaja za
proizvodnju drveta, za poumljavanje, podizanje umskih kultura, plantaa i
zatitnih pojaseva, ali i one koje slue kao indikatori stanita i tipova uma.
Hortikulturna dendrologija izuava vrste koje nalaze primenu pri
ozelenjavanju naselja (parkova, vrtova, drvoreda). Svaka umska vrsta
primenjena u parku ili vrtu postaje dekorativna.
Voarska dendrologija se bavi drvenatim vrstama zastupljenim u
vonjacima.

Balkansko poluostrvo sa svojom florom od oko 6530 biljnih vrsta, od ega

su oko 1750 endemiti (ogranieni svojim arealom, prostiranjem na
Balkansko poluostrvo) javlja se kao daleko bogatije od srednjo-evropskih i
borealnih podruja.

Smatra se da u Evropi danas ima oko 10 000 drvenastih vrsta, najveim

delom introdukovanih. Unesene su iz privrednih i dekorativnih razloga.

Dendrologija je osnova mnogih umarskih disciplina (gajenja uma,

umskih kultura i plantaa, selekcije i oplemenjivanja umskog drvea,
umarske fitocenologije i mnogih drugih. U svojim izuavanjima oslanja se
na botaniku, pedologiju, klimatologiju i druge discipline.

Podela drvenastih vrsta po formi i visini

Postoje velike razlike meu brojnim drvenastim vrstama ali se one mogu
pregledno grupisati u nekoliko osnovnih tipova, ivotnih oblika.

Drvo ( arbor ) je drvenasta biljka na ijem se odraslom nadzemnom delu,

stablu, obino viem od 5m, moe razlikovati ne razgranati deo deblo i
kronja. Deblo spaja osnovne organe ishrane (korenje i lie).

Prema visini koju dostie u prirodnim uslovima, drvee se deli na tri grupe.
Drvee 1. reda visoko drvee postie visinu od preko 25m,
2. reda srednje drvee od 12-25m i drvee
3. reda nisko drvee, od 5-12m.

bun, ib, grm ( frutex ) ne dostie visinu drvea i obino kod njega
nema jednog centralnog debla. Iz korena polazi vie stabljika koje
stvaraju kronju od zemlje ili vrlo nisku. Ponekad bun ima formu slinu
drvetu (jedno deblo i podignutu kronju) i drvo formu buna.

Grupiu se u:
nisko bunje sa visinom do 1m,
srednje, od 1 do 2,5m, i
visoko od preko 2,5m visine.

Pod izuzetno povoljnim uslovima neki bunovi prelaze visinu od 5m te se

javljaju i kao nisko drvee.

Gymnospermae

Drvenaste biljke kod kojih postoji sekundarno debljanje.

Sekundarno drvo iz traheida.
etine zimzelene, ree opadaju.
Cvetovi jednopolni, enski formiraju iaricu sa semenom.
Osim jednodomih ima i dvodomih biljaka.
Seme se formira iz semenih zametaka.
Kotiledona (klicinih listia) ima od dva i vie.
Najstarije golosemenice poznate su iz devonskog perioda.
Dele se na 4 klase:
Cycadopsida,
Coniferopsida,
Taxopsida i
Chlamydospermae.

l klasa Cycadopsida

Obuhvata predstavnike reda Cycadales i Ginkgoales.

Red Cycadales

fam. Cycadaceae - predstavnici ove familije se nalaze izmeu

semenih paprati Cycadofilicales i predstavnika reda Ginkgoales.
Od paprati se razlikuju ilom sranicom i morfolokim osobinama
sporofila, a od predstavnika reda Ginkgoales nerazgranatim stablom
i organima za razmnoavanje. Familija sadri 9 rodova, a za nas je
interesantan rod Cycas, sa oko 10 vrsta u tropskim i subtropskim
oblastima.
Ime gr. Kykas, naziv Teofrasta za jednu vrstu palme.

Cycas revoluta L. - cikas

Rasprostranjen je u junom
Japanu.
Visine je do 3m, stablo
pokriveno mrkim ostacima
osnova listova.

Dvodoma je vrsta.

 Na vrhu stabla je rozeta velikih, perastih listova tamno-zelene

boje.

Cycas revoluta arboretum

Trsteno

Muke individue na vrhu stabla nose jajasto cilindrine cvasti.

Seme okruglo, bono spljoteno, veliine 3-5cm, narandaste boje.

enski primerci na kupastom vrhu stabla nose plodne listie sa semenim
zamecima.

Razmnoava se semenom, izdancima i delovima stabla. Zahteva svea

i hranljiva zemljita i dosta svetlosti. Podnosi mraz do -5 C.
Sporo raste.
Dekorativan je zbog velikih listova. Gaji se na
kontinentalnom delu koristi se za ureenje enterijera.

Primorju.

Red Ginkgoales
Fam. Ginkgoaceae,
Rod Ginkgo - kineski narodni
naziv.

Ginkgo biloba L.- ginko

Poreklom je iz Kine, Koreje i
Japana.
Tercijarni je relikt.
Visina stabla je do 30m, prenik
debla 2m.
Kronja mladog stabla je
piramidalna a odraslog iroko
ovalna.
Kora svetlosiva, kod starijih
primeraka ispucala.

Listovi oblika lepeze i koasti, 5-8cm iroki, na peteljci dugoj do 7cm. Liska
sa brojnim paralelno dihotomo deljenim nervima. U prolee je svetlozelene, u leto tamnije zelene a pred opadanje limun ute boje.

Dvodoma je vrsta. Cvetovi na vrhovima kratkorasta, muki u viseim

cvastima (dugi 2-3cm i iroki 6cm), a enski na drci koja na
zadebljalom vrhu nosi 2 semena zametka. Semenjaa uto-zelenkasta,
mesnata i neprijatnog mirisa.

esta parkovska vrsta u Evropi. Dobro uspeva na dubljim i sveim

zemljitima. Otporan je na niske temperature i dobro podnosi vazduh
zagaen dimom i prainom.

Kultivari: Aurea - listovi zlatno-uti

Fastigiata - kronja piramidalna do valjkasta.
Laciniata (syn. G.b. macrophylla) - listovi iroki
20-30cm, duboko renjevito deljeni
Pendula - nisko drvo sa granama koje vise
Variegata - listovi sa zlatno-utim prugama.

Koristi se pojedinano, za grupe i za drvorede.

II klasa Coniferopsida
Red Coniferae
Fam. Pinaceae

Muki cvetovi sa brojnim spiralno rasporeenim pranicima

(mikrosporofili) sa po dve polenove kesice. enski cvetovi sa
brojnim spiralno rasporeenim fertilnim (plodnim) i sterilnim
(zatitnim) ljuspama. Pri sazrevanju fertilne Ijuspe odrvene a sterilne
su u veini sluajeva zakrljale. Seme sa krilom ili bez njega.
Podfamilije: Abietoideae, Laricoideae, Pinoideae

Podfamilija Abietoideae obuhvata rodove Abies, Keteleeria,

Pseudotsuga, Tsuga, Picea.

Rod Abies: visoko zimzeleno drvee piramidalne kronje. Kora

starijih stabala debela i ispucala, u mladosti glatka. etine su sa
okruglastom i proirenom osnovom koja nalee na granicu. Posle
opadanja etina, granica skoro glatka. Cvetovi su jednopolni.
Muki u resama, enski u uspravnim iaricama na prologodinjim
granicama. Zrele iarice se raspadaju na stablu. U rodu ima oko
40 vrsta, zastupljenih u severnoj umerenoj zoni.

Abies alba Mill. (syn. A. pectinata Lam. et DC) - jela

Rasprostranjena je u planinama srednje, june i delom zapadne
Evrope. esta je u umama sa bukvom gde gradi zajednice AbietoFagetum, iznad pojasa brdske bukve. Rairena je u Srbiji na silikatnim i
krenjakim podlogama. Edifikator je velikog broja umskih fitocenoza.

Areal

Drvo prve veliine, do 65m i

prenika od 1,5m. Kronja je
kupasta a grane prljenasto
horizontalno odstojee.

Abies alba

Kora odraslih stabala beliastosiva puca Ijuspasto.

Granice dlakave, starije gole.
Pupoljci bez smole.
etine do 30mm raeljane,
2,5mm iroke, na fertilnim
granama zailjene. Na naliju su
dve bele pruge stominih otvora.

Muki cvetovi uti u resama,

dugi kao etine. iarice
uspravne, duge 10-20cm, iroke
5cm, valjkaste.
Cveta od aprila do juna. Sterilne
Ijuspe vire iz iarica, unazad su
povijene. Seme je zrelo iste
godine septembra-oktobra.
Ne podnosi suv vazduh i suvo
zemljite, rane i kasne mrazeve,
vazduh zagaen dimom i
prainom, veliku amplitudu
apsolutnih ekstrema.

Abies alba iarice

Zbog toga nema primenu

na zelenim povrinama
niti terenima koji
predstavljaju mrazita.
Kultivari:
Columnaris - kronja
valjkasta, grane iste
duine, etine krae
nego kod tipinog oblika.
Pyramidalis - kod mladih
uzana kronja, kasnije
usko piramidalna.

Abies alba

Abies alba

Abies alba

Abies alba Pyramidalis

Abies alba Pyramidalis

Granica roda Abies

Abies nordmanniana (Stev.) Spach.- kavkaska jela

Rasprostranjena je u planinama zapadnog Kavkaza na nadmorskoj
visini od 800-2000m. Areal rasprostranjena:

Drvo prve veliine 25-30m (50-60m na Kavkazu), prenika 1-1,5m.

Kronja u mladosti piramidalna, kasnije zatupljena. Kora siva, sa plitkim
pukotinama. Grane se zadravaju u donjem delu stabla. etine su
guste, sa gornje strane granice usmerene ka terminalnom pupoljku. Na
donjoj strani granice su eljaste podeljene, duge 2-3cm, iroke 22,5mm. Pri vrhu su okruglaste i malo urezane, pljosnate, na licu sjajne,
sa nalija sa dve srebrnasto-bele pruge stoma.

Brzo raste. Odgovara joj senka ali i osvetljena mesta. Uspeva na

razliitim zemljitima ali ne i na ekstremno suvim i vlanim. Otporna je
na vetar. Umereno podnosi mraz, bolje podnosi temperaturne
ekstreme od nae jele.
kultivari: Aurea - sa zlatnoutim etinama

Raspored etina -

lice i nalije etine -

Abies nordmanniana - iarice

Abies concolor
(Gord.) Engelm. dugoigliava jela

Rasprostranjena je u
zapadnim delovima SAD-a
na nadmorskoj visini 10002700m.

Areal

Drvo visine do 50m, sa iroko kupastom kronjom, koja je kod starijih

primeraka gua.
Kora svetlo-siva, na starijim stablima duboko Ijuspasto ispucala.

Granice uto-zelene do mrko-zelene.

Pupoljci oko 6mm dugi, ukasti i smolavi.
etine od 4-7cm, iroke 2-2,5mm,
plaviasto-zelene postavljene u dva reda,
srpasto povijene, na vrhu kratko zailjene
ili ree useene. Pljosnate su. iarice od
7-13cm, duguljastog oblika maslinastozelene ili ljubiaste boje. Sterilne Ijuspe
krae od fertilnih. Fertilne su lepezaste,
ire nego to su duge.

Otporna je na mraz. Suu bolje

podnosi od A. alba.
Dobro raste na svim zemljitima
pa i na zaslanjenim i suvim.
Relativno brzo raste.

Kultivari:

Argentea
mladi izbojci srebrnasti
Fastigiata
grane kratke, valjkasta
kronja
Globosa
bunast oblik okruglaste
kronje
Pendula
Violacea
etine sivo-plaviaste

- areal

Abies pinsapo Boiss. - panska jela

Raste u junoj paniji na nadmorskoj visini 1100 -1150m.

Dostie visinu do 25m.

Granice su tanke, glatke i sjajne. Pupoljci su zarubljeni, crvenkasti, sa
istaknutim Ijuspama, vrlo smolavi.

etine 10-15mm, 2,5mm iroke, debele uglaste, vrste kratko

zailjene, ali ne bodu.

iarice uspravne, sedee, cilindrine, 10-15cm duge, 4-5cm debele,

svetlo-mrke. Sterilne ijuspe krae od fertilnih i retko vidljive.

Abies pinsapo

Abies pinsapo

Skromna je prema zemljitu i trai dosta svetlosti. Raste na

peanim i suvim krenim terenima. Podnosi suvlje i toplije
stanite. Sadi se kao soliter ili u grupama, kultivari:
Fastigiata
Pyramidata
Pendula
Glauca
Argentea

Abies pinsapo - etine

Abies cephalonica
Loud. - grka jela

Rasprostranjena je u Grkoj.
Visine je do 25m, prenik do
1m.
Pupoljci su jajasti i smolavi.
Kronja je gusta, kupastog
oblika, grane horizontalne,
granice gole.

etine sjajne, tamno-zelene i gusto pokrivaju grane 15-28mm, iroke

2-2,5mm, na vrhu trnasto zailjene, sa linijama stoma. Sa nalija
etine nalaze se dve bele pruge stominih otvora. iarice 12-16cm
duge, 4-5cm iroke, jako smolave, sa povijenim sterilnim ljuspama.
Brzo raste, srednje je senoljubiva, otporna na suu i mraz, otpornija
na mraz od panske jele. Dobro podnosi uslove gradske sredine.
Grane su joj do zemlje. Osetljiva je na kasne mrazeve.

Abies grandis Lindl. - kalifornijska jela

Zastupljena je du obale pacifika (esto sa duglazijom, Pinus

ponderosa, Picea engelmanii).
Drvo visine 30-90m, kronja piramidalna. etine su duge 20-40mm,
iroke 2-2,5mm. Na oko 2mm od osnove jako su torzirane,
pljosnate, sa dve bele pruge stominih otvora. Mlade granice fino
dlakave. Pupoljci mali, okruglasti, smolavi. iarice cilindrine, duge
5-10cm, iroke 4cm. Sterilne Ijuspe se ne vide.
Raste na vlanim aluvijalnim terenima, do 1500 m nadmorske
visine. Relativno brzorastua a gajena je u srednjoj i zapadnoj
Evropi. Kod nas koriena pri poumijavanju.

Pseudotsuga menziesii (Mirbel) Franco (Ps. taxifolia

/Lamb./ Britton; Ps. douglasii /Lamb./ Carr.) - duglazija

Zauzima velika, klimatski raznovrsna, prostranstva na zapadu

Severne Amerike od obala Pacifika do Stenovitih planina. A.
Menzies 1795. godine je prvi put naao ovu vrstu.

Ime duglazija dobila je po kotskom rasadniaru Duglasu, koji je

1827. godine doneo ovo drvo u Evropu.

Na prirodnim stanitima dostie velike dimenzije i starost. Naraste

do 100m u visinu i postie prenik od 4m. Veoma je vana
etinarska egzota za Evropu. Kronja iroko piramidalna. Kora u
mladosti glatka i siva sa vidljivim smonim kesicama, kod starijih
primeraka debela i duboko vertikalno izbrazdana.

Korenov sistem srcast, prilagodljiv, plastian. Mlade granice su fino

dlakave.
Pupoljci bez smole, dugi do 1cm, kupasti.

etine rasporeene slino kao kod jela do 30mm duge, 1-1,5mm

iroke, pri osnovi suene u peteljku, tupe ili zailjene, na preseku
pljosnate, na naliju sa dve bele pruge stoma. Prekinute imaju miris
jabuke. Traju do 8 godina. iarice do 10cm duge, 2-4cm iroke sa
karakteristinim trorenjevitim zatitnim (sterilnim Ijuspama).

Odgovaraju joj stanita sa dovoljno relativne vlage vazduha i vlage u

zemljitu. Dobro raste na dubljim i sveijim zemljitima kisele
reakcije u bukovom i bukovo-jelovom pojasu. Raste brzo i ima drvo
dobrog kvaliteta.

Pseusotsuga menziesii

Pseudotsuga menziesii - iarice

Pseudotsuga glauca Mayr plava duglazija

Iz zapadnih oblasti Severne Amerike iz planinskih i subalpskih

predela - centralni deo Stenovitih planina. Dostie visinu do 45m.
Grane su uperene ka vrhu u odnosu na stablo. Granice su maljave.
etine esto usmerene prema vrhu granice, krae, deblje i vre
nego kod prethodne vrste, plaviasto-zelene, rastrljane miriu na
terpentin.

iarice oko 5cm, sterilne ljuspe unazad povijene ili odstoje.

Bolje podnosi hladnou i suvlja stanita od duglazije. Raste sporije i

osetljivija je prema bolestima od duglazije. Jovanovi izdvaja tri
varijeteta odnosno podvrste u zavisnosti od stanita (klimatske rase)
s obzirom na irok areal.

Ps. m. var. viridis - zelena duglazija iz pacifikih oblasti sa relativno

blagom okeanskom klimom;

Ps. m. var. caesia - siva duglazija javlja se istono od viridis i severno

od glauca, etine sivo-zelene;

Ps. m. var. glauca - plava duglazija, kontinentalnija, suvlja klima;

Tsuga canadensis (L.) Carr.- kanadska, istona tsuga

Raste u hladnijim oblastima Severne Amerike (sa Pinus strobus,
Betula lutea, Fagus grandifolia, Liriodendron tulipifera i drugim).
Dostie visinu do preko 30m. Kronja je gusta i piramidalna. Deblo se
grana pri dnu. Koren plitak i iroko razgranat. Kora smea kod starijih
primeraka duboko izbrazdana. Mladi izbojci su dlakavi. Pupoljci sitni,
okrugli i dlakavi. etine raeljane u dva reda 5-15mm duge i do
1,5mm iroke, najire u donjoj treini. Sa donje strane imaju kao
obina jela dve bele pruge od linija stominih otvora. iarice do
2,5cm duge, iroke 1,5cm, visee, seme sazreva iste godine u
oktobru (iarice na kratkoj drci). Deblo se sporo isti od grana. U
Evropu je preneta 1736. godine. Kod nas se sree kao parkovska
vrsta. Dobro raste na hladnijim i sveim stanitima. kultivari:
- Pendula - grane izrazito povijene
- Nana - bun do 1m visok sa granama koje se horizontalno prostiru
- Globosa - kruna okruglastog oblika

Tsuga canadensis -areal

Tsuga canadensis - iarice

Tsuga canadensis proliferacija pupoljaka

Tsuga heterophylla
(Raf.) Sarg. - zapadna
tsuga

Oblast prostiranja u Severnoj

Americi poklapa se sa
duglazijom,
severozapadni
delovi, od nivoa mora do
2000m nadmorske visine.

Dostie visinu do 60m, a u

Evropu
je
preneta
sa
kanadskom tsugom, neki je
smatraju varijetetom.

razlika: kronja - usko

piramidalna, granice dlakave,
pupoljci na vrhu zaobljeni.

etine 2cm, od osnove do vrha

iste irine, na vrhu tupe, obodom
fino nazubljene, sa nalija sa dve
pruge stominih otvora.

iarice do 2,5cm duge bez

drke, sedee, fertilne Ijuspe su
due nego to su iroke.

Tsuga heterophylla

Odgovaraju joj stanita koja

imaju dovoljnu koliinu
relativne vlage u vazduhu i
dovoljno vlage u zemljitu,
kisele reakcije.

Rea je od istone tsuge.

Tsuga heterophylla