1.

Osnove toplinskih strojeva idealni termodinamiki procesi

SABATHE PROCES

p1 Vs p1 V1 1

R T1 R T1

Qdov m H s

p1 V1 1
Hs
R T1

Adijabatska kompresija

V2

V1

pV const

p1 V1 p2 V2

T2 p2 V2 V1 V2 V1
pV
mR const T p V V V V
T
; 1 1 1 2 1 2

Izgaranje pri V = const (proces od toke 2 do toke 3

T3 T2

x Qdov
x Q RT
T1 1 dov 1
m cv
p1 V1 cv

T3
xQ R
1 dov
T1
p1 V1 cv

pV
mR const
T

p3 T3 V2 T3

p2 T2 V3 T2

p3
T
xQ 1
x Q R T1
xQ
R
3 1 dov 1 dov
1 dov
p2
T2
m cv T2
p1 V1 cv T2
p1 V1 cv 1
p3 p3 p2
xQ R

dov
p1 p2 p1
p1 V1 cv
Izgaranje pri V = const (proces od toke 2 do toke 3)

T3' T3

1 x Qdov T 1 x Qdov

R T1 1 x Qdov R T1

p1 V1 cv
p1 V1
cp

m cp

T3'
Q R 1 x
1 dov x

T1
p1 V1 cv

V3' T3' T1

V3 T1 T3

V3' T3'

V3 T3

Qdov R 1 x
x

p1 V1 cv
1 Qdov R 1 x
1
x
1
p1 V1 cv 1

Adijabatska ekspanzija

V3'
V3' V2

p3'
p4 p3' p3'

V4
V2 V1

p4 p3' p2

p1 p2 p1

T4 p4

T1 p1

Odvod topline pri V = const (proces od toke 4 do toke 1)

Qodv m cv T4 T1

p1 V1 T1 T4 p1 V1
1

1
R T1 cv T1 R cv

2. KONSTRUKCIJSKI I RADNI PARAMETRI MOTORA

Stapajni volumen

Vs Ak s

D2 s
4

Vs AGS ADS s

VH VS z

D D
4
2

2D
4

d2 s

d 2 s - za dvoradni stroj

- ukupni stapajni volumen

Geometrijski stupanj kompresije

V max Vc Vs
Vs

1
V min
Vc
Vc

Broj radnih procesa u jedinici vremena:

n broj okretaja motora (koljenastog vratila)

n
na
nT

nT broj okretaja koljenastog vratila za obavljanje 1 ciklusa

nT =2
nT =1

ili

za 4T motore
za 2T motore

na

2n

taktnost stroja

Rcs

D
s

- omjer promjera cilindra prema stapaju

s
D

l
r

- omjer duine klipnjae prema polumjeru koljena

r
l

- omjer polumjera koljena prema duini klipnjae

s 2r

- omjer stapaja prema promjeru cilindra

- stapaj

Volumen cilindra V u funkciji poloaja koljenastog vratila:

V
1
1 ( 1) R 1 cos R 2 sin 2
Vc
2

Povrina prostora izgaranja pri bilo kojem poloaju koljenastog vratila je:

Ap

D2
4

Ach povrina poklopca cil.

- za klipove ravne krune
Ak povrina krune klipa

A Ach Ak Ac

Put klipa: s r 1 cos

Ds
2

Ac povrina stjenke cil. kod

R 1 cos R 2 sin 2 GMT

2
2
1 1 sin

Razvojem korijena 1 sin u MacLaurinov red i ureivanjem lanova reda uz pomo

transformacijskih izraza za trigonometrijske funkcije, te uzimanjem u obzir samo prva dva harmonika,
dobiva se priblini izraz za pomak klipa od GMT, u kome je x posljedica konane duljine klipnjae:
2

s r 1 cos 1 cos 2 (2)

4

Brzina klipa:

ds ds d
ds

dt d dt
d

Uzimanjem u obzir samo prva dva harmonika, deriviranjem pomaka klipa dobije se:

ds
d

v r sin sin 2 (3)

2

Toan izraz za brzinu klipa dobiva se derivacijom (1):

sin 2
v r sin

2 1 2 sin 2

(4)

Srednja brzina klipa:

cm 2 s n
dy
c
dt

sin 1
cm 2

trenutna brzina klipa

R 2 sin 2
cos

4. IDEALNI PROCESI U MOTORU

OTTOV PROCES:
Termiki stupanj djelovanja: t

wt
T
1
1 1 , t 1 1
q1
T2

DIESELOV PROCES:

wt
Termiki stupanj djelovanja: t
,
q1

1
t 1 1
1
1

=V3/V2

- omjer poveanja volumena kod izgaranja ( ili )

=V4/V3

- ekspanzijski omjer (stupanj ekspanzije) ( ili )

SABATHEOV PROCES:

wt
1
1
Termiki stupanj djelovanja: t
, t 1 1
q1
1 1

=V1/V2

- kompresijski omjer

=V3'/V3

- stupanj ekspanzije pri izobarnom dovoenju topline. ( ili )

=p3/p2

- stupanj poveanja tlaka pri izohornom dovoenju topline ( ili )

Srednji tlak procesa:

pm

W
Vs

, pm

T Q1
V1

4. REALNI PROCESI U MOTORU

Termiki stupanj djelovanja

Wt
(idealni proces)
Q1

Indicirani stupanj djelovanja

Wi
(stvarni proces)
Q1

Wi
(razlika izmeu stvarnog i idealnog procesa)
Wt
W W W
i i t i t s
Q1 Q1 Wt
We pe Pe

Mehaniki stupanj djelovanja m

Wi pi Pi

Stupanj savrenstva

We Pe

(ukupna korisnost motora)

Q1 Q1
W W W W
P P P P
e e t i e t s m i m ili e e t i e t s m i m
Q1 Q1 Wt Wi
Q1 Q1 Pt Pi

Efektivni stupanj djelovanja

Srednji indicirani tlak:

pmi

pmi

W
i
Vs

pmi

A
za 1 cilindar
Lc
A

Lc z

Indicirana snaga:

Wi
t

Pi nT
Vs n

A povrina indikatorskog dijagrama

L duina indikatorskog dijagrama

za z cilindara

Pi

p mi

C konstanta opruge indikatora

Pi pmi Vs

2n z

Pi i m f H d

Indicirana specifina potronja goriva i efikasnost pretvorbe goriva: bi

m g
Pi

n
2n
g mg
m

mg
n

Indicirani stupanj djelovanja (ili indicirana efikasnost pretvorbe energije goriva ili
efikasnost motora):

Wc,i
1
Wi Pi
Pi

, i f ,i
, i f ,i
, i f ,i
g Hd
mg H d
bi H d
m
Q1 Q1

Efektivna snaga
(snaga na konici):

Pe 2 n M , Pe 2 F R

Srednji efektivni tlak:

pme m pmi , pme Pe

Efektivni rad: Wi M M t M 2n

Efektivna specifina potronja goriva : be

Specifina potronja toplinske energije:

, be

Pe

Pe nT

, pme

2 n z Vs

, Wi M

2n

m g

n
2n
, Pe pme VS z

60

Vs n z

1
e H d

m g H d

kJ
kWh

Pe

Efektivni stupanj djelovanja (ili Efikasnost pretvorbe energije goriva NA KONICI

f ,i e ):
Wc,e
Pe
e f ,e
, e f , e
m H
m H

(EFEKTIVNA)

Pe

Efektivni moment motora: M e

,
d

e f ,e

pme VS z

2n

1
be H d

2n

pme VS

Mehaniki stupanj djelovanja (mehanika efikasnost); m

Toplinska indicirana efikasnost motora: t ,i

Qin

nT
n

Wc ,i Pi

Dovedena koliina topline po ciklusu

Qin m f H d izg

Q in m f H d izg

i
t ,i i

Qin m f H d izg

5.1. SNAGA CESTOVNOG OPTEREENJA

Pe Pe Pm
P

1 m
Pi
Pi
Pi

Wc,i

Indicirani rad:

ili

izg efikasnost izgaranja

Pr CR mv g a CD Av cv2 cv
2

5.2. GORIVO I ZRAK

z
m
Z

Omjer zrak/gorivo
g
m
m g
Omjer gorivo/zrak Pretiak zraka

m z

Z
Z0

Omjer ekvivalencije

m g m z stvarno
m g m z steh.

Ogrjevna mo smjese :

HS

Qdov izg H d

1 Zo
mc

Stupanj punjenja pu

m
mref

, pu

Volumetrijski stupanj djelovanja:

1
To p1

1 1 pO T1

mz
o VS

Specifina efektivna potronja zraka: z e

z
m
b e ZO
Pe

5.3. VEZE MEU POJEDINIM PARAMETRIMA

a) Motor koji usisava zrak (Diesel motor)
Koliina goriva po procesu => mG pu

mref

kg g
Z 0 proc

Dovedena toplina po procesu: Q1 mG H d pu

Indicirani rad: Wi i Q1 i pu

Hd
m
Z 0 ref

Hd
J
mref

Z0
proc

J
proc

Srednji indicirani tlak: pmi i pu Z , o

Hd
Z0

Srednji efektivni tlak (analogno): pme e pu Z , o

Hd
Z0

Srednji tlak mehanikih gubitaka: pm=pi-pe

b) Motor koji usisava gorivu smjesu (Otto motor)

Dovedena toplina po procesu: Q1 mS ,izg H S pu mG, ref mZ , ref H S

Indicirani rad: Wi i Q1 i pu mG, ref mZ , ref H S

Srednji indicirani tlak: pmi i pu S , ref H S

Hd
Ogrjevna vrijednost smjese : H S 1 Z
0

>1 (tekue gorivo):

pmi i pu S , o

Hd
1 Z0

<1 (tj, motor radi s bogatom smjesom pa Hd treba zamijeniti s Hd )

pmi i pu S , o

Hd
1 Z0

Srednji efektivni tlak:

pme e pu S ,o

Hd
1 Z0

ili

pe e pu S ,o

6. IZGARANJE
Minimalno potrebna koliina kisika za izgaranje:

Hd
1 Z0

Omin

c h s
o kmol O2

12 4 32 32 kg G

Omin

32
c 8 h s o kg O2
12
kg G

Omin 1.868 c 5.603 h 0.7s 0.7o

nm 3 O2

kg G

Minimalno potrebna koliina zraka za izgaranje Zmin (stehiometrijska koliina zraka Z0)

Omin nm 3 Z
Omin kg Z
Z0
, Z0
0.21 kg G
0.23 kg G
Stvarna koliina zraka za izgaranje:

Z Z0

Koliina i sastav produkata izgaranja (dimnih plinova) Vmin

V pl,min

44

c 9h 2s n w 0.77 Z 0 kg dim
12
kg G

Stvarna koliina dimnih plinova kad se proces odvija sa suvikom zraka:

V pl V pl,min 1 Z kg dim

kg
G

Koliina dimnih plinova:

Za kruta i tekua goriva
[mn3/kgG]

[kg/kgG]

Za plinovita goriva
[kmol/kgG]

44
mc
12
9mH m W

mc
12

[mn3/ mn3G]

CO2

VCO2=1.87mc

VCO2

VCO2

H2O

VH2O=1.24(9mH+mW)

VH2O

VH2O 0.0554 9mH m W

VH2O=rH2+rH2S+mrCmNn

SO2

VSO2=0.7mS

VSO2 2mS

VSO2 0.0312 mS

VS2=rS2

N2

VN2=0.8mN+0.79Z0

VN2 mN 0.77Z 0

VN2 0.0357 mN 0.79 Z 0

VN2=rN2+0.79Z0

O2

VO2=0.21(-1)Z0

VO2=0.23(-1)Z0

VO2=0.21(-1)Z0

VO2=0.21(-1)Z0

mC, mH, mS, mN maseni udijeli (kg/kg)

rCO2, rH2, rH2S, rCmNn volumni udijeli (mn3/ mn3)

Ogrjevna mo goriva:

H g 33900 c 142000 h 10460s kJ

8

kg
H d H g H w H g 2500 9h w kJ
kg

8. KOMPRESORI

VCO2=rCO2+rCO+mrCmNn

8.1. RAD IDEALNOG KOMPRESORA

adijabatska kompresija: Wtehn,s

p
2

p V 1

1 1 1 p1

politropska kompresija: Wtehn n W

p2

izotermna kompresija: Wtehn,T mRT dp / p mRT ln

p1

p2
p
p1V1 ln 2
p1
p1

8.2. VIESTUPANJSKA KOMPRESIJA IDEALNOG KOMPRESORA

Wteh 1,2 Wteh 2,3 Wteh 3,4 za Wteh min

t2 t3 t4

t1 t2 t3

p2 p3 p4
p

z x
p1 p2 p3
pz-1
pz
xz
p1

pz
p1

8.3. RAD STVARNOG KLIPNOG KOMPRESORA

Srednji indicirani tlak p mi

Indicirana snaga -

Wc,i
Vh

Ni Wc,i n , Ni pmi Vh n

Efektivni rad).

We Wc,i Wm

Wc,i indicirani rad rad koji klipu predaje radnom mediju

Wm mehaniki gubici u kompresoru

Efektivna snaga

N e Ni N m

8.4. DOBAVA (KAPACITET) KLIPNOG KOMPRESORA

V
h V
kg
h
1
v1
s
m3
2
D

n

- teoretski volumen USISANOG zraka
V
s z
h
4
60 s

teor
Teorijska dobava (kapacitet): m

v1 - specifini volumen usisavanog medija

stv v m
teor v
Stvarna dobava kompresora: m
Volumetrijska efikasnost kompresora: v

V
h
v1

kg
s

stv
m
teor
m

v c p q n

p
c

1
volumetrijska efikasnost zbog tetnog prostora: c 1 c
pd

p -volumetrijska efikasnost zbog priguenja na usisu (faktor tlaka): p

q -volumetrijska ef. zbog izmjene topline (temperaturni faktor): q

vp
va

p1 p1
p
1 1
p1
p1

T1
Ta

n - volumetrijska efikasnost zbog proputanja (faktor propusnosti: n 0.95 0.98

8.4. SNAGA KOMPRESORA

1
n 1

n
n

p
p
n

c
b

pa 1
Indicirana snaga: Ni 1 c 1 nVh
pd

n 1 pa

Efektivna snaga: N e

Ni

Ne

p mi Vh n

Snaga pogonskog elektromotora: Nel.mot. 1.15

Ne

8.5. EFIKASNOST KOMPRESORA

Mehanika efikasnost

Ni
Ne

Izotermna efikasnost

wT
w m
w m
N
T T real T v teor v T
wi
wi mreal wi mreal
Ni

Izentropska efikasnost

ws
w m
w m
N
, s s real s v teor v s
wi
wi mreal wi mreal
Ni

Ukupna izotermna efikasnost e,T

wT
w t wi wi wT

e,T m T
ili e,T
we
we wi we wi

Ukupna izentropska efikasnost e,s

ws
ws wi wi ws

e,s m s
ili e,s
we
we wi we wi