Php lut i

cng

CHNG 1
CC VN C BN V NH NC V PHP LUT
I. i cng v Nh nc
1. Ngun gc v bn cht Nh nc
1.1. T chc x hi v quyn lc trong x hi cng sn nguyn thu
T thi k c i v trung i c nhiu t tng tip cn v a ra
nhng l gii khc nhau v ngun gc nh nc. Cc nh t tng theo thuyt
thn hc cho rng: Thng l ngi sp t trt t x hi, nh nc l do
thng sng to ra bo v trt t chung. Do vy nh nc l lc lng
siu nhn, quyn lc nh nc l vnh cu v s phc tng quyn lc l cn
thit v tt yu. Trong khi , nhng nh t tng theo thuyt gia trng li
cho rng nh nc l kt qu pht trin ca gia nh, l hnh thc t chc t
nhin ca cuc sng con ngi.
n khong th k 16 n 18 xut hin hng lot quan nim mi v
ngun gc nh nc. Nhm chng li s chuyn quyn, c on ca Nh
nc phong kin, i hi s bnh ng cho giai cp t sn trong vic tham gia
nm gi quyn lc nh nc, a s cc hc gi t sn u tn thnh quan
im cho rng s ra i ca nh nc l sn phm ca mt kh c (hp
ng) c k kt gia nhng con ngi sng trong trng thi t nhin khng
c nh nc. V vy, Nh nc phn nh li ch ca cc thnh vin trong x
hi v mi thnh vin u c quyn yu cu nh nc phc v h, bo v li
ch ca h.
V th, thuyt kh c x hi c vai tr quan trng l tin cho
thuyt dn ch cch mng v c s t tng cho cch mng t sn lt
ch thng tr phong kin.
Tuy nhin hc thuyt ny gii thch ngun gc nh nc trn c s
phng php lun ca ch ngha duy tm, coi nh nc lp ra do mun,
nguyn vng ch quan ca cc bn tham gia kh c, khng gii thch c
ci ngun vt cht v bn cht giai cp ca nh nc.
Mt s hc thuyt khc tuy mc ph bin c hn ch hn so vi
thuyt kh c x hi, nhng xut hin v nhiu tp on thng tr s
dng lm c s l lun gii thch ngun gc v bn cht ca nh nc nh:
Thuyt bo lc cho rng, nh nc xut hin trc tip t vic s dng bo lc
ca th tc ny i vi th tc khc m kt qu l th tc chin thng ngh ra
mt h thng c quan c bit (nh nc) n dch k chin bi.
Cc hc gi ca thuyt tm l li cho rng, nh nc xut hin do nhu
cu tm l ca con ngi nguyn thu lun mun ph thuc vo cc th lnh,
gio sV vy, nh nc l t chc ca nhng siu nhn c s mng lnh
o x hi. Do nhiu nguyn nhn khc nhau, nhng hc thuyt v quan im
trn cha gii thch c ng ngun gc ca nh nc.
1

Php lut i
cng

Vi quan im duy vt bin chng v duy vt lch s Ch ngha McLnin chng minh mt cch khoa hc rng, nh nc khng phi l nhng
hin tng x hi vnh cu v bt bin. Nh nc ch xut hin khi x hi loi
ngi pht trin n mt giai on nht nh. Chng lun vn ng, pht
trin v s tiu vong khi nhng iu kin khch quan cho s tn ti v pht
trin ca chng khng cn na.
Ch cng sn nguyn thu l hnh thi kinh t - x hi u tin trong
lch s nhn loi. l mt x hi khng c giai cp, cha c nh nc v
php lut. C s kinh t ca x hi cng sn nguyn thu l ch s hu
chung v t liu sn xut v sn phm lao ng. Vi trnh pht trin ca
lc lng sn xut thp km, cng c lao ng th s, con ngi cha c
nhn thc ng n v thin nhin v v bn thn mnh, h lun bt lc trc
nhng tai ha ca thin nhin, nng sut lao ng thp.
Trong iu kin , con ngi khng th sng ring bit m phi da vo
nhau, cng chung sng, cng lao ng v hng th nhng thnh qu lao
ng chung. Mi ngi u bnh ng trong lao ng v hng th, khng ai
c ti sn ring, khng c ngi giu, k ngho, khng c tnh trng ngi
ny chim ot ti sn ca ngi kia. Lc ny x hi cha phn thnh giai cp
v khng c u tranh giai cp.
Do nhng iu kin kinh t quyt nh i sng x hi ca ch
cng sn nguyn thy. T bo c s ca x hi khng phi gia nh m l th
tc. S xut hin ca t chc th tc t nn mng cho vic hnh thnh hnh
thi kinh t - x hi u tin trong lch s - hnh thi kinh t - x hi: cng sn
nguyn thu. C s kinh t ca x hi cng sn nguyn thu to ra hnh thc
t chc x hi l th tc (t chc c cu u tin ca loi ngi). Th tc l
mt t chc lao ng, sn xut, mt b my kinh t x hi. S pht trin ca
x hi cng vi cc yu t tc ng khc i hi th tc phi m rng quan h
vi cc th tc khc, dn n s xut hin cc bo tc v b lc bao gm nhiu
bo tc hp thnh.
t chc v qun l th tc, x hi hnh thnh hnh thc Hi ng th
tc bao gm tt c nhng ngi ln tui trong th tc vi quyn hn rt ln. T
chc qun l bo tc l hi ng bo tc bao gm cc t trng, th lnh qun
s ca cc th tc. Hi ng b lc l hnh thc t chc qun l ca b lc vi
nguyn tc t chc quyn lc ca th tc nhng c s tp trung cao hn.
Nh vy, trong x hi cng sn nguyn thu xut hin v tn ti quyn
lc nhng l quyn lc x hi xut pht t x hi v phc v cho li ch
ca ton x hi. Bi nhng ngi ng u th tc, bo tc, b lc hon ton
khng c c quyn, c li no, m h cng chung sng, cng lao ng v
hng th nh mi thnh vin khc.

Php lut i
cng

1.2. S tan r ca t chc th tc v s xut hin ca nh nc

Lch s tri qua 3 ln phn cng lao ng x hi ln (mt l, chn
nui tch khi trng trt; hai l, th cng nghip tch khi nng nghip; ba l,
bun bn pht trin v thng nghip xut hin), mi ln li c nhng bc
tin mi lm su sc thm qu trnh tan r ca ch cng sn nguyn thu,
ch t hu xut hin phn chia x hi thnh k giu, ngi ngho, hnh
thnh hai giai cp c bn l ch n v n l. Mt x hi mi vi s phn chia
giai cp v u tranh giai cp, x hi i hi phi c mt t chc quyn lc
mi sc dp tt cuc xung t cng khai gia cc giai cp . T chc
l nh nc v nh nc xut hin.
Nh vy, nh nc xut hin mt cch khch quan, n l sn phm
ca mt x hi pht trin n mt giai on nht nh. Nh nckhng
phi l mt quyn lc t bn ngoi p t vo x hi m l mt lc lng
ny sinh t x hi, mt lc lng ta h ng trn x hi, c nhim v
lm du bt s xung t v gi cho xung t nm trong vng trt t.
1.3. Bn cht nh nc
Xut pht t vic nghin cu ngun gc ca nh nc, ch ngha Mc
Lnin i n kt lun Nh nc l sn phm v biu hin ca nhng mu
thun giai cp khng th iu ho c. Ngha l, nh nc ch sinh ra v
tn ti trong x hi c giai cp v bao gi cng th hin bn cht giai cp su
sc. Bn cht th hin trc ht ch nh nc l mt b my cng ch
c bit nm trong tay ca giai cp cm quyn, l cng c sc bn nht
thc hin s thng tr giai cp, thit lp v duy tr trt t x hi.
Trong x hi c giai cp, s thng tr ca giai cp ny i vi giai cp
khc u th hin di ba loi quyn lc l quyn lc chnh tr, quyn lc
kinh t v quyn lc t tng. Trong , quyn lc kinh t gi vai tr quyt
nh, l c s m bo cho s thng tr giai cp. Nhng bn thn quyn lc
kinh t khng th duy tr c cc quan h bc lt. V vy, cn phi c nh
nc, mt b my cng ch c bit cng c quyn lc ca giai cp thng
tr v kinh t v n p s phn khng ca cc giai cp b bc lt. Nh c
nh nc, giai cp thng tr v kinh t tr thnh giai cp thng tr v chnh tr.
Ni cch khc, giai cp thng tr tr thnh ch th ca quyn lc kinh t v
quyn lc chnh tr.
Quyn lc chnh tr l bo lc c t chc ca mt giai cp trn p
giai cp khc. Nh nc l mt b my bo lc do giai cp thng tr t chc
ra trn p cc giai cp i ch. Do , nh nc chnh l mt t chc c
bit ca quyn lc chnh tr. Giai cp thng tr s dng nh nc t chc v
thc hin quyn lc chnh tr ca giai cp mnh. Thng qua nh nc ch ca
giai cp thng tr c th hin mt cch tp trung thng nht v hp php
ha thnh ch nh nc. ch nh nc c sc mnh bt buc cc giai cp
3

Php lut i
cng

khc phi tun theo mt trt t do giai cp thng tr t ra, phi phc v
cho li ch ca giai cp thng tr.
Trong cc x hi bc lt, nn chuyn chnh ca cc giai cp bc lt u
c c im chung l duy tr s thng tr v chnh tr, kinh t v t tng ca
thiu s ngi bc lt i vi ng o nhn dn lao ng. Cc nh nc bc
lt u c chung bn cht l b my thc hin nn chuyn chnh ca giai
cp bc lt: Nh nc ch n l cng c chuyn chnh ca giai cp ch n,
nh nc phong kin l cng c chuyn chnh ca giai cp a ch phong
kin, nh nc t sn l cng c chuyn chnh ca giai cp t sn. Khc vi
iu , nh nc x hi ch ngha vi bn cht chuyn chnh v sn, l b
my cng c a v thng tr v bo v li ch ca giai cp cng nhn v
nhn dn lao ng chim a s trong x hi, trn p nhng lc lng thng
tr c b lt v nhng phn t chng i cch mng.
Tuy nhin thc hin s chuyn chnh giai cp khng th ch n thun
da vo bo lc v cng ch m cn cn n s tc ng v t tng na.
Giai cp thng tr thng qua nh nc xy dng h t tng ca giai cp
mnh thnh h t tng thng tr trong x hi, bt cc giai cp khc phi l
thuc mnh v mt t tng.
Nh vy, nh nc l mt t chc c bit bo m s thng tr v
kinh t, thc hin quyn lc v chnh tr v thc hin s tc ng v t
tng i vi qun chng. Ngoi vic thc hin cc chc nng trn, nh nc
cn phi gii quyt tt c cc vn khc ny sinh trong x hi, ngha l phi
thc hin chc nng x hi. Tnh giai cp l mt c bn th hin bn cht ca
nh nc. Tuy nhin, bn cnh nh nc cn th hin r nt tnh x hi. D
trong x hi no, nh nc cng mt mt bo v li ch ca giai cp cm
quyn, nhng ng thi cng phi ch n li ch chung ca ton x hi.
T nhng kt lun trn c th i n nh ngha sau: Nh nc l mt t
chc c bit ca quyn lc chnh tr, mt b my chuyn lm nhim v
cng ch v thc hin cc chc nng qun l c bit nhm duy tr trt t x
hi, thc hin mc ch bo v a v ca giai cp thng tr trong x hi.
2. c trng, kiu v hnh thc nh nc
2.1. c trng
So vi cc t chc trong x hi c giai cp, nh nc c mt s c trng
sau y:
- Nh nc thit lp quyn lc cng cng c bit khng cn ho nhp
vi dn c na; ch th ca quyn lc ny l giai cp thng tr v kinh t v
chnh tr. thc hin quyn lc ny v qun l x hi, nh nc c mt
lp ngi c bit chuyn lm nhim v qun l, h tham gia vo cc c quan
nh nc v hnh thnh nn mt b my cng ch duy tr a v ca giai
4

Php lut i
cng

cp thng tr, bt cc giai cp khc phi phc tng theo ch ca giai cp

thng tr.
- Nh nc phn chia dn c theo lnh th thnh cc n v hnh chnh,
khng ph thuc vo chnh kin, huyt thng, ngh nghip hoc gii tnh
Vic phn chia ny quyt nh phm vi tc ng ca nh nc trn quy m
rng ln nht v dn n vic hnh thnh cc c quan trung ng v a
phng ca b my nh nc.
- Nh nc c ch quyn quc gia. Ch quyn quc gia th hin quyn
c lp t quyt ca nh nc v nhng chnh sch i ni v i ngoi
khng ph thuc cc yu t bn ngoi. Ch quyn quc gia l thuc tnh
khng th chia ct ca nh nc.
- Nh nc ban hnh php lut v thc hin s qun l bt buc i vi
mi cng dn. Vi t cch l ngi i din chnh thc ca ton x hi, nh
nc l t chc duy nht c quyn ban hnh php lut. Php lut do nh nc
ban hnh nn c tnh bt buc chung, mi ngi u phi tn trng php lut.
- Nh nc quy nh v thc hin vic thu cc loi thu. Vic thu thu
nhm nui dng b my nh nc bao gm mt lp ngi c bit, tch ra
khi x hi thc hin chc nng qun l.
Nhng c im ni trn ni ln s khc nhau gia nh nc vi cc t
chc chnh tr x hi khc, ng thi cng phn nh v tr v vai tr ca nh
nc trong x hi c giai cp.
2.2. Kiu nh nc
Bn cht ca nh nc trong nhng thi k lch s khc nhau l rt khc
nhau. phn bit chng, khoa hc l lun chung v nh nc v php lut
a ra khi nim kiu nh nc: Kiu nh nc l tng th nhng c im
c bn, c th ca nh nc, th hin bn cht giai cp v nhng iu kin
tn ti v pht trin ca nh nc trong mt hnh thi kinh t x hi nht nh.
Trong lch s x hi c giai cp tn ti bn hnh thi kinh t x hi:
Chim hu n l, phong kin, t bn ch ngha v x hi ch ngha. Ph hp
vi bn hnh thi kinh t x hi c bn kiu nh nc:
- Kiu nh nc ch n.
- Kiu nh nc phong kin.
- Kiu nh nc t sn.
- Kiu nh nc x hi ch ngha.
Cc kiu nh nc ch n, phong kin, t sn mc d mi kiu c nhng
c im ring nhng chng u l nhng kiu nh nc bc lt c xy
dng trn c s ca ch t hu v t liu sn xut. Cc nh nc u l
cng c bo v ch t hu v t liu sn xut, duy tr s thng tr ca
giai cp bc lt i vi ng o qun chng nhn dn lao ng.
5

Php lut i
cng

Nh nc x hi ch ngha l kiu nh nc mi c bn cht khc vi

cc kiu nh nc bc lt khc. Nhim v ca nh nc x hi ch ngha l
thc hin dn ch x hi ch ngha, pht huy quyn lm ch ca nhn dn,
thc hin cng bng x hi.
S thay th kiu nh nc ny bng mt kiu nh nc mi tin b hn
l mt quy lut tt yu. Cch mng l con ng dn n s thay th . Mt
kiu nh nc mi xut hin trong qu trnh cch mng khi giai cp cm
quyn c b lt v giai cp thng tr mi ginh c chnh quyn. Cc cuc
cch mng khc nhau din ra trong lch s u tun theo quy lut : Nh
nc phong kin thay th nh nc ch n, nh nc t sn thay th nh nc
phong kin, nh nc x hi ch ngha thay th nh nc t sn.
Nh nc XHCN l mt kiu nh nc tin b nht nhng cng l kiu
nh nc cui cng trong lch s. Sau khi hon thnh s mnh lch s ca
mnh, nh nc XHCN s tiu vong v sau s khng cn mt kiu nh
nc no khc na.
2.3. Hnh thc nh nc.
Hnh thc nh nc l cch t chc quyn lc nh nc v nhng
phng php thc hin quyn lc nh nc. Hnh thc nh nc l mt
khi nim chung c hnh thnh t ba yu t c th: Hnh thc chnh th,
hnh thc cu trc nh nc v ch chnh tr.
- Hnh thc chnh th: L cch t chc v trnh t lp ra cc c quan
ti cao ca nh nc v xc lp nhng mi quan h c bn ca cc c quan
. Hnh thc chnh th c hai dng c bn l chnh th qun ch v chnh th
cng ho.
+ Chnh th qun ch l hnh thc trong quyn lc ti cao ca nh
nc tp trung ton b (hay mt phn) trong tay ngi ng u nh nc
theo nguyn tc tha k, truyn ngi. Vua, Hong l nguyn th quc gia
ca cc nh nc theo chnh th ny.
Chnh th qun ch c chia thnh chnh th qun ch tuyt i v
chnh th qun ch hn ch. Qun ch tuyt i l hnh thc chnh th qun
ch, trong nguyn th quc gia (Vua, Hong ) c quyn lc v hn.
Trong chnh th qun ch hn ch th quyn lc ti cao ca nh nc
c trao mt phn cho ngi ng u nh nc, cn mt phn c trao
cho mt c quan khc (nh Ngh vin trong nh nc t sn hay Hi ngh i
din ng cp trong nh nc phong kin). Chnh th qun ch hn ch trong
cc nh nc t sn gi l qun ch lp hin (qun ch i ngh). Trong cc
nh nc t sn theo chnh th qun ch i ngh, quyn lc ca nguyn th
quc gia (Vua, Hong ) b hn ch rt nhiu. Nguyn th quc gia ch mang
tnh cht tng trng, i din cho truyn thng, s thng nht ca quc gia,
6

Php lut i
cng

khng c nhiu quyn hnh. Chnh th qun ch lp hin theo m hnh i

ngh ang tn ti cc nc nh Nht Bn, Thy in, Vng quc Anh
+ Chnh th cng ho l hnh thc chnh th, trong quyn lc ti cao
ca nh nc thuc v mt c quan c bu ra trong mt thi gian nht nh.
Chnh th cng ho c hai hnh thc chnh l cng ho qu tc v cng ho
dn ch.
Cng ha qu tc l hnh thc chnh th, trong c quan i din l do
gii qu tc bu ra. Chnh th ny tn ti kiu nh nc ch n v nh nc
phong kin.
Cng ho dn ch l hnh thc chnh th, trong ngi i din l do
nhn dn bu ra. Chnh th ny tn ti tt c bn kiu nh nc c trong
lch s. Tuy nhin, tnh cht v mc dn ch l khc nhau. Chnh th cng
ho dn ch l hnh thc t chc chnh quyn nh nc ph bin nht hin
nay cc nh nc t sn. Chnh th cng ha t sn c hai bin dng: Cng
ho i ngh v Cng ho tng thng
Trong chnh th cng ho i ngh, th ngh vin l trung tm. Vai tr
thc thi quyn lc ca Ngh vin trong nh nc l rt ln. Nguyn th quc
gia (Tng thng) do ngh vin bu ra, chu trch nhim trc ngh vin. Chnh
ph do cc ng chnh tr chim a s gh trong ngh vin thnh lp v chu
trch nhim trc ngh vin, ngh vin c th b phiu khng tn nhim Chnh
ph. Do , ngh vin c kh nng thc t kim tra cc hot ng ca Chnh
ph cn Th tng hu nh khng trc tip tham gia gii quyt cc cng vic
ca t nc. Hin nay nhng nc c chnh th cng ho i ngh nh:
CHLB c, CH o, CH Italia
Trong chnh th Cng ho tng thng, nguyn th quc gia (Tng thng)
c v tr rt quan trng. Tng thng do nhn dn bu ra. Tng thng va l
nguyn th quc gia va l ngi ng u Chnh ph. Chnh ph khng phi
do ngh vin thnh lp. Cc thnh vin ca Chnh ph do Tng thng b
nhim, chu trch nhim trc Tng thng. Tng thng v cc B trng c
ton quyn trong lnh vc hnh php, Ngh vin c quyn lp php; Ngh vin
khng c quyn lt chnh ph. Tng thng khng c quyn gii tn ngh
vin. Cc nc t chc theo chnh th cng ho tng thng nh: Hp chng
quc Hoa K, Cc nc M La Tinh
Ngoi chnh th cng ho i ngh v cng ho Tng thng, hin nay cn
tn ti mt hnh thc cng ho lng tnh, n va mang tnh cht cng ho
i ngh va mang tnh cht cng ho tng thng.
Cng ho lng tnh c nhng c im sau:
Ngh vin do nhn dn bu ra;

Php lut i
cng

Tng thng do nhn bn bu ra c quyn hn rt ln k c quyn

gii tn ngh vin, quyn thnh lp chnh ph, gii quyt cng vic quc gia.
Tng thng l trung tm ca b my quyn lc;
Chnh ph c Th tng ng u, t di s lnh o trc tip
ca Tng thng, chu trch nhim trc ngh vin v tng thng. in hnh
cho chnh th ny l CH Php v mt s nc Chu u.
Chnh th cng ha cng tn ti cc nc XHCN vi nhng tn gi
khc nhau (Vit Nam, Trung Quc)
- Hnh thc cu trc nh nc
y l s cu to nh nc thnh cc n v hnh chnh lnh th v xc
lp nhng mi quan h qua li gia cc c quan nh nc, gia trung ng
vi a phng.
C hai hnh thc cu trc nh nc ch yu l hnh thc nh nc n
nht v hnh thc nh nc lin bang.
Nh nc n nht l nh nc c ch quyn chung, c h thng c quan
quyn lc v qun l thng nht t trung ng n a phng v c cc n
v hnh chnh bao gm tnh (thnh ph), huyn (qun), x (phng). V d:
Vit Nam, Lo, Php, Ba Lan l nhng nc n nht.
Nh nc lin bang l nh nc c t hai hay nhiu nc thnh vin hp
li. Nh nc lin bang c hai h thng c quan quyn lc v qun l; mt h
thng chung cho ton lin bang v mt h thng trong mi nc thnh vin;
c ch quyn quc gia chung ca nh nc lin bang v ng thi mi nc
thnh vin cng c ch quyn ring. V d: M, c, n , Malaixia l
cc nc lin bang.
- Ch chnh tr
Ch chnh tr l tng th cc phng php, th on m cc c quan
nh nc s dng thc hin quyn lc nh nc
Trong lch s, t khi nh nc xut hin cho n nay, cc giai cp thng
tr s dng nhiu phng php v th on thc hin quyn lc nh
nc. Nhng phng php v th on trc ht xut pht t bn cht ca
nh nc ng thi ph thuc vo nhiu yu t ca mi giai on trong mi
nc c th. V vy, c rt nhiu phng php v th on khc nhau nhng
tu chung chng c phn thnh hai loi chnh l: Phng php dn ch v
phng php phn dn ch.
Nhng phng php dn ch cng c nhiu loi, th hin di nhiu
hnh thc khc nhau nh nhng phng php dn ch thc s v dn ch gi
hiu, dn ch rng ri v dn ch hn ch, dn ch trc tip v dn ch gin
tipCh dn ch x hi ch ngha c c trng bng vic s dng cc
8

Php lut i
cng

hnh thc dn ch thc s, rng ri vi ch dn ch t sn c trng bng

cc phng php dn ch hn ch v hnh thc.
Cc phng php phn dn ch th hin tnh cht c ti cng c nhiu
loi, ng ch nht l khi nhng phng php ny khi pht trin n mc
cao tr thnh nhng phng php tn bo, qun phit v pht xt.
Hnh thc chnh th, hnh thc cu trc nh nc lun c lin quan mt
thit vi ch chnh tr. Ba yu t ny c tc ng qua li ln nhau to thnh
khi nim hnh thc nh nc, phn nh bn cht v ni dung ca nh nc.
3. Chc nng ca nh nc, b my nh nc.
3.1. Chc nng
Chc nng ca nh nc l nhng phng din hot ng ch yu ca
nh nc nhm thc hin nhng nhim v t ra trc nh nc. Chc
nng ca nh nc c xc nh xut pht t bn cht ca nh nc, do c
s kinh t v c cu giai cp ca x hi quyt nh. V d, cc nh nc bc
lt c xy dng trn c s ca ch t hu v t liu sn xut v bc lt
nhn dn lao ng cho nn chng c nhng chc nng c bn nh bo v ch
t hu v t liu sn xut, n p s phn khng v phong tro cch mng
ca nhn dn lao ng, tin hnh chin tranh xm lc, n dch cc dn tc
khcNh nc x hi ch ngha c c s kinh t l ch s hu x hi
ch ngha, l cng c bo v li ch ca ng o qun chng lao ng, v
vy chc nng ca nh nc x hi ch ngha khc vi chc nng ca nh
nc bc lt c v ni dung v phng php t chc thc hin
Cn c vo phm vi hot ng ca nh nc, cc chc nng c chia
thnh chc nng i ni v i ngoi.
- Chc nng i ni: L nhng mt hot ng ch yu ca nh nc
trong ni b t nc. V d: m bo trt t x hi, trn p nhng phn t
chng i ch , bo v ch kinh t
- Chc nng i ngoi: Th hin vai tr ca nh nc trong quan h
vi cc nh nc v dn tc khc. V d: Phng th t nc, chng s xm
lc t bn ngoi, thit lp cc mi quan h bang giao vi cc quc gia
khc
thc hin chc nng i ni v i ngoi, nh nc s dng nhiu
hnh thc v phng php hot ng khc nhau, trong c 3 hnh thc hot
ng chnh l:
Xy dng php lut
T chc v thc hin php lut
Bo v php lut

Php lut i
cng

Mi kiu nh nc c bn cht ring nn chc nng ca cc nh nc

thuc mi kiu nh nc cng khc nhau v vic t chc b my thc hin
cc chc nng cng c nhng c im ring.
3.2. B my ca nh nc
B my nh nc l h thng cc c quan t Trung ng n a
phng, bao gm nhiu loi c quan nh c quan lp php, hnh php v t
php Ton b hot ng ca b my nhm thc hin cc chc nng ca nh
nc, phc v li ch ca giai cp thng tr.
B my nh nc bao gm nhiu c quan, mi c quan c nhng chc
nng, nhim v ring ph hp vi phm vi quyn hn c giao. Mi kiu
nh nc c bn cht ring nn chc nng ca cc nh nc thuc mi kiu
nh nc cng khc nhau v vic t chc b my thc hin cc chc nng
cng c nhng c im ring.
II. i cng v php lut
1. Ngun gc, khi nim v bn cht, c im php lut
1.1. Ngun gc php lut.
Nhng nguyn nhn lm pht sinh nh nc cng l nhng nguyn nhn
dn n s ra i ca php lut. Khi ch t hu xut hin v x hi phn
chia thnh giai cp th nhng xung t v li ch giai cp din ra gay gt v
cuc u tranh giai cp l khng th iu ho c, th cn thit phi c mt
quy phm mi thit lp cho x hi mt trt t, mt loi quy phm th
hin ch ca giai cp thng tr, l quy phm php lut.
Lc u, cc quy tc x s ca php lut ch yu c hnh thnh bng
vic nh nc tha nhn cc phong tc tp qun c sn trong x hi ph
hp vi li ch ca giai cp thng tr. Sau ny, php lut c nh nc trc
tip t ra v ban hnh ton x hi thc hin.
V vy, php lut l h thng cc quy phm do nh nc ban hnh, th
hin ch ca giai cp thng tr. Php lut ra i cng vi nh nc, php lut
l cng c sc bn thc hin quyn lc nh nc, duy tr a v v bo v
li ch ca giai cp thng tr. Nh nc ban hnh ra php lut v m bo cho
php lut c thc hin. C hai hin tng u l sn phm ca cuc u
tranh giai cp.
1.2. Khi nim v bn cht php lut.
1.2.1. Khi nim
Php lut l h thng cc quy tc x s do nh nc ban hnh v bo
m thc hin, th hin ch ca giai cp thng tr trong x hi, l nhn t
iu chnh cc quan h x hi.
10

Php lut i
cng

1.2.2. Bn cht
Hc thuyt Mc-Lnin ch r, php lut ch pht sinh tn ti v pht trin
trong x hi c giai cp. Bn cht ca php lut th hin tnh giai cp ca
n, khng c php lut t nhin hay php lut khng mang tnh giai cp.
Tnh giai cp ca php lut th hin trc ht ch, php lut phn nh
ch nh nc ca giai cp thng tr. Nh nm trong tay quyn lc nh nc,
giai cp thng tr thng qua nh nc th hin ch ca giai cp mnh
mt cch tp trung, thng nht v hp php ho thnh ch nh nc, ch
c c th ho trong cc vn bn php lut do cc c quan nh nc c thm
quyn ban hnh. Nh nc ban hnh v bo m cho php lut c thc
hin. V vy, php lut l nhng quy tc x s chung c tnh bt buc i vi
mi ngi.
Tnh giai cp ca php lut th hin mc ch iu chnh cc quan h
x hi. Mc ch ca php lut trc ht nhm iu chnh quan h gia cc
giai cp, tng lp trong x hi. Do , php lut l nhn t iu chnh v mt
giai cp cc quan h x hi nhm hng cc quan h x hi php trin theo
mt trt t ph hp vi ch ca giai cp thng tr, bo v v cng c a
v ca giai cp thng tr. V vy, php lut chnh l cng c thc hin s
thng tr giai cp. Bt k kiu php lut no cng mang bn cht giai cp.
Php lut ch n cng khai quy nh quyn lc v hn ca ch n, tnh
trng v quyn ca n l. Php lut phong kin cng khai quy nh c quyn,
c li ca a ch phong kin, quy nh cc ch ti h khc d man n p
nhn dn lao ng. Php lut t sn th hin bn cht giai cp mt cch tinh vi
nh quy nh v mt php l nhng quyn t do, dn ch nhng thc cht
php lut t sn lun th hin ch ca giai cp t sn v mc ch trc ht
nhm phc v li ch cho giai cp t sn.
Php lut XHCN th hin ch ca giai cp cng nhn v nhn dn lao
ng, l cng c xy dng x hi mi, mi ngi u c sng t do,
bnh ng, cng bng x hi c bo m.
Bn cnh tnh giai cp php lut cn mang tnh x hi. Ngha l mc nhiu
hay t php lut cn th hin ch v li ch ca cc giai tng khc trong x hi.
Nh vy, php lut l mt hin tng va mang tnh giai cp va th
hin tnh x hi. Hai thuc tnh ny c mi lin h mt thit vi nhau. Do ,
khng c php lut ch th hin duy nht tnh giai cp; ngc li khng c
php lut ch th hin tnh x hi
1.2.3. c im php lut
Nhn mt cch tng qut, php lut c nhng c im c bn sau:
- Tnh quyn lc (tnh nh nc, tnh cng ch): Php lut do nh nc
ban hnh v bo m thc hin. Ni mt cch khc, php lut c hnh thnh
v pht trin bng con ng nh nc ch khng th bng bt k con ng
11

Php lut i
cng

no khc. Vi t cch ca mnh, nh nc l mt t chc hp php, cng khai

v c quyn lc bao trm ton x hi.
V vy, khi php lut c nh nc ban hnh v bo m thc hin, n
s c sc mnh ca quyn lc nh nc v c tc ng n tt c mi ngi.
- Tnh quy phm: Php lut l h thng quy tc x s, l nhng khun
mu c xc nh c th, khng tru tng, chung chung. iu ny ni ln
gii hn cn thit m nh nc quy nh mi ngi c th x s mt cch
t do trong khun kh php lut. Vt qu gii hn l tri php lut, nhng
gii hn c xc nh nh cho php, cm on, bt bucV vy, nu
khng c quy phm php lut c t ra th cng khng th quy kt mt
hnh vi no l vi phm, l tri php lut. mi ngi c lm tt c mi vic
tr nhng iu m php lut nghim cm, mi ngi u bnh ng trc
php lut c hnh thnh l da trn c s ca c trng v tnh quy phm
ca php lut.
- Tnh ch: Php lut bao gi cng l hin tng ch, khng phi l kt
qu ca s t pht hay cm tnh. V bn cht, ch ca php lut l ch ca
giai cp thng tr, giai cp cm quyn. ch th hin r mc ch xy
dng php lut, ni dung php lut khi p dng vo i sng x hi.
- Tnh x hi: Bn cnh tnh ch th tnh x hi vn l mt c trng c
bn ca php lut. Bi v trong thc t, bn cnh cc quy tc x s b chi phi
bi li ch ca giai cp thng tr cn c cc quy tc x s khc xut pht t
nhu cu chung ca i sng x hi. Nhng quy tc iu chnh cc hnh vi,
cch x s mang tnh ph bin ph hp vi li ch ca a s trong cng ng
phn nh cc nhu cu, quy lut tn ti khch quan ca x hi m bt k x hi
no cng phi tun theo.
Nhng c trng c bn trn ca php lut cng cho thy bn cht v s
khc bit gia php lut vi cc hin tng khc. Bn c trng c bn
u c ngha quan trng v c quan h vi nhau, khng th ch trng im
ny m coi nh im kia.
2. Mi quan h gia php lut vi cc hin tng x hi.
gii thch r bn cht ca php lut cn thit phi phn tch cc mi
quan h gia php lut vi kinh t, chnh tr, o c v nh nc.
- Quan h php lut kinh t: Php lut c tnh c lp tng i. Mt
mt, php lut ph thuc vo kinh t; mt khc, php lut c s tc ng tr
li mt cch mnh m i vi kinh t. S ph thuc ca php lut vo kinh t
th hin ch ni dung ca php lut l do cc quan h kinh t - x hi quyt
nh, kinh t l c s ca php lut. S thay i ch kinh t - x hi s dn
n s thay i ca php lut. Php lut lun phn nh trnh pht trin ca
ch kinh t, n khng th cao hn hoc thp hn trnh pht trin .
12

Php lut i
cng

Mt khc, php lut c s tc ng tr li i vi s pht trin ca kinh

t. S tc ng c th l tch cc cng c th l tiu cc. S l tin b khi
php lut th hin ch ca giai cp thng tr l lc lng tin b trong x hi,
phn nh ng trnh pht trin ca kinh t. S l tiu cc khi php lut th
hin ch ca giai cp thng tr li thi, lc hu, km hm s pht trin ca
kinh t - x hi.
- Quan h php lut chnh tr: Php lut l mt trong nhng hnh thc
biu hin c th ca chnh tr. ng li, chnh sch ca giai cp thng tr
lun gi vai tr ch o i vi php lut. Mt khc, chnh tr cn l s th
hin mi quan h gia cc giai cp v cc lc lng khc nhau trong x hi
trn tt c cc lnh vc. V vy, php lut khng ch phn nh cc chnh sch
kinh t m cn th hin cc quan h giai cp, phn nh i snh giai cp v
mc ca cuc u tranh giai cp.
- Quan h php lut o c: Php lut chu s tc ng ca o c
v cc quy phm x hi khc nhng php lut c s tc ng mnh m ti cc
hin tng v thm ch trong mt chng mc nht nh, n cn c kh
nng ci to cc quy phm o c v cc quy phm x hi khc.
- Quan h php lut nh nc: Nh nc v php lut lun c mi
quan h khng kht, khng th tch ri nhau. C nh nc v php lut u c
chung ngun gc, cng pht sinh v pht trin. Nh nc l mt t chc c
bit ca quyn lc chnh tr, nhng quyn lc ch c th c trin khai v
pht huy c hiu lc trn c s ca php lut. Do vy, nh nc khng th tn ti
v pht huy quyn lc nu thiu php lut v ngc li php lut ch pht sinh,
tn ti v c hiu lc khi da trn c s sc mnh ca quyn lc nh nc.
V vy, khng th ni php lut ng trn nh nc hay nh nc ng
trn php lut. ng thi, khi xem xt cc vn nh nc v php lut phi
t chng trong mi quan h qua li vi nhau.
3. Kiu v hnh thc php lut.
3.1. Cc kiu php lut
Kiu php lut l tng th nhng du hiu (c im) c bn, c th ca
php lut, th hin bn cht giai cp v nhng iu kin tn ti v pht trin
ca php lut trong mt hnh thi kinh t - x hi nht nh.
c im ca mi hnh thi kinh t - x hi trong x hi c giai cp s
quyt nh nhng du hiu c bn ca php lut. Ph hp vi iu , trong
lch s tn ti bn kiu php lut:
Kiu php lut ch n;
Kiu php lut phong kin;
Kiu php lut t sn;
Kiu php lut XHCN;
13

Php lut i
cng

Ba kiu php lut ch n, phong kin v t sn l nhng kiu php lut

bc lt c xy dng trn c s ca ch t hu v t liu sn xut. Chng
c c im chung l th hin ch ca giai cp bc lt trong x hi, cng c
v bo v ch t hu v t liu sn xut, bo m v mt php l s p bc
bc lt ca giai cp thng tr i vi nhn dn lao ng, duy tr tnh trng bt
bnh ng trong x hi.
Khc vi cc kiu php lut trn, php lut XHCN c xy dng trn c
s ca ch cng hu v t liu sn xut, th hin ch ca giai cp cng
nhn v nhn dn lao ng, chim tuyt i a s trong x hi. Php lut XHCN
th tiu mi hnh thc p bc, bc lt, xy dng mt x hi bnh ng, t do.
S thay th kiu php lut ny bng mt kiu php lut khc tin b hn
l mt quy lut tt yu. S thay th cc kiu php lut gn lin vi s thay th
ca cc hnh thi kinh t x hi tng ng. Cch mng l con ng dn n
s thay th . V kt qu l: Php lut phong kin thay th php lut ch n;
php lut t sn thay th php lut phong kin; php lut XHCN thay th php
lut t sn. Trong tng lai Php lut XHCN s tiu vong v khng cn kiu
php lut no thay th na.
3.2. Hnh thc php lut
Hnh thc php lut l cch thc m giai cp thng tr s dng nng
ch ca giai cp mnh ln thnh php lut.
Trong lch s c 3 hnh thc php lut l: Tp qun php; tin l php
v vn bn php lut.
3.2.1. Tp qun php
L hnh thc nh nc tha nhn mt s tp qun lu truyn trong x
hi, ph hp li ch ca giai cp thng tr, nng chng thnh nhng quy tc x
s chung c nh nc bo m thc hin. y l hnh thc php lut xut
hin sm nht v c s dng nhiu trong cc nh nc ch n v phong
kin. Trong nh nc t sn, hnh thc ny vn c s dng nhiu, nht l
cc nh nc c ch qun ch.
Cc nh nc XHCN trong thi k qu i ln CNXH vn cn tha
nhn mt s tp qun tin b nh truyn thng o c dn tctuy nhin
mc hn ch. Bi v tp qun hnh thnh mt cch t pht, t bin i v c
tnh cc b, khng ph hp vi bn cht ca php lut XHCN.
3.2.2. Tin l php
L hnh thc nh nc tha nhn cc quyt nh ca c quan hnh chnh
hoc xt x gii quyt nhng v vic c th p dng i vi cc v vic
tng t. Hnh thc ny c s dng trong cc nh nc phong kin v hin
nay vn chim v tr quan trng trong php lut t sn, nht l Anh, M.
14

Php lut i
cng

Tin l php hnh thnh khng phi do hot ng ca c quan lp php

m xut hin t hot ng ca cc c quan hnh php v t php. V vy, hnh
thc ny d to ra s ty tin, khng ph hp vi cc nguyn tc php ch i
hi phi tn trng nguyn tc ti cao ca lut v vic phn nh r chc nng,
quyn hn ca cc c quan trong b my nh nc trong vic xy dng v
thc hin php lut.
3.2.3. Vn bn quy phm php lut
L hnh thc php lut tin b nht. Vn bn quy phm php lut l vn
bn do c quan nh nc c thm quyn ban hnh trong quy nh nhng
quy tc x s chung c p dng nhiu ln trong i sng x hi. C nhiu
loi vn bn vn bn php lut. mi nc, trong nhng iu kin c th c
nhng quy nh ring v tn gi v hiu lc php l ca cc loi vn bn php
lut. Nhng nhn chung, cc vn php lut u c ban hnh theo mt trnh
t, th tc nht nh v cha ng nhng quy nh c th.
Trong php lut ch n v phong kin, cc vn bn php lut cn cha
hon chnh v k thut xy dng cha cao. Nhiu o lut ch l s ghi chp
li mt cch c h thng cc n l v cc tp qun c tha nhn. Php lut
t sn c nhiu hnh thc vn bn phong ph v c xy dng vi k
thut cao.
Php lut XHCN c h thng cc vn bn thng nht c xy dng theo
nguyn tc php ch x hi ch ngha, tn trng tnh ti cao ca hin php v
lut. H thng cc vn bn php lut XHCN ngy cng c xy dng hon
chnh, ng b vi k thut cao phn nh ng bn cht ca php lut XHCN.
nh nc Cng ha XHCN Vit Nam v nguyn tc th nh nc
khng tha nhn tp qun php v tin l php m ch c mt hnh thc duy
nht l vn bn quy phm php lut. Tuy nhin, trong iu kin m cc vn
bn quy phm php lut cn cha hon thin, cha iu chnh ht cc quan h
x hi. V ng trc yu cu cp bch cn phi gii quyt ngay mt s v
vic cn thit th nh nc s dng tin l php nhng vi cch lm mi.
Chng hn, tng kt qu trnh gii quyt mt s v vic c th, in hnh
ra ng li hng dn gii quyt cc v vic tng t trong khi h thng
php lut cn thiu. V khi h thng php lut c xy dng ng b, hon
chnh th hnh thc ny s thu hp dn v tin ti khng cn tn ti trong nh
nc ta.

15

Php lut i
cng

CHNG 2
B MY NH NC CNG HO X HI CH NGHA VIT NAM
I. Gii thiu v Hin php Vit Nam
1. Lc s
Trc cch mng thng 8 nm 1945, Vit Nam l mt nc thuc a na
phong kin vi chnh th qun ch chuyn ch nn khng c hin php. Vo
nhng nm u th k XX, do nh hng ca t tng cch mng dn ch t
sn Php nm 1789, nh hng ca cch mng Trung Hoa nm 1911 v chnh
sch duy tn v Minh Tr thin hong p dng ti Nht Bn, gii tr thc
Vit Nam xut hin t tng lp hin.
C hai khuynh hng chnh tr ch yu trong thi gian ny.
- Khuynh hng th 1: Xy dng nh nc qun ch lp hin trong s tha
nhn quyn bo h ca chnh ph Php.
- Khuynh hng th 2: Ch trng ginh c lp, t do cho dn tc, sau
xy dng hin php ca nh nc c lp.
Ngay sau khi nc Vit Nam DCCH ra i, trong phin hp u tin ca
Chnh ph, H Ch tch ra 6 nhim v cp bch ca Chnh ph, mt
trong nhng nhim v cp bch l xy dng hin php. Ngy 9/11/1946
Quc hi thng qua bn hin php u tin ca nc ta.
Hin php 1946 bao gm li ni u, 7 chng v 70 iu. Li ni u
xc nh nhim v ca dn tc ta trong giai on ny l bo ton lnh th,
ginh c lp hon ton v kin thit quc gia trn nn tng dn ch.
Hin php nm 1946 l bn hin php u tin ca nc ta, l bn hin
php dn ch, tin b khng km bt k mt bn hin php no trn th gii.
V k thut lp php, Hin php nm 1946 l mt bn hin php c ng,
khc chit, mch lc v d hiu vi tt c mi ngi.
Ngay sau khi Quc hi thng qua Hin php nm 1946, thc dn Php li
gy ra chin tranh xm lc nc ta mt ln na. Nhn dn ta li bc vo
cuc khng chin trng k v gian kh. Vi chin thng in Bin Ph v
16

Php lut i
cng

Hi ngh Ginev, min bc nc ta c hon ton gii phng nhng t

nc tm thi b chia ct hai min. V vy, trong k hp ln th 6, Quc hi
nc Vit Nam DCCH kha I quyt nh sa i Hin php nm 1946.
Ngy 31/12/1959, Quc hi nht tr thng qua Hin php sa i. Hin
php nm 1959 gm c li ni u v 112 iu, chia lm 10 chng. L bn
hin php c xy dng theo m hnh hin php XHCN. N l bn hin php
XHCN u tin ca nc ta.
Thng li v i ca chin dch H Ch Minh ma xun nm 1975 m ra
mt giai on mi trong lch s dn tc ta. t nc hon ton c lp, t do
l iu kin thun li thng nht hai min, a c nc qu ln CNXH.
Sau mt thi gian tho lun, Quc hi kha VI ti k hp th 7 (18/12/1980)
nht tr thng qua Hin php 1980. Hin php nm 1980 bao gm li ni
u, 147 iu chia lm 12 chng.
Ngay trong li ni u ca hin php khng nh truyn thng tt p ca
dn tc ta, ghi nhn nhng thng li v i m nhn dn ta ginh c
trong cuc Cch mng thng Tm, trong khng chin chng thc dn Php v
cuc khng chin chng quc M xm lc v b l tay sai. Xc nh
nhng nhim v ca cch mng Vit Nam trong iu kin mi v nu ln
nhng vn c bn m Hin php 1980 cp. Hin php nm 1980 l Hin
php ca thi k qu ln CNXH trong phm vi c nc. Tuy c nhiu
nhc im nhng Hin php nm 1980 l mt ci mc quan trong trong lch
s lp hin ca nc ta.
Sau mt thi gian pht huy hiu lc, nhiu quy nh ca Hin php nm
1980 t ra khng ph hp. Tnh hnh thc tin ca t nc i hi phi c
mt bn hin php mi, ph hp hn thc y s tin b ca x hi, xy
dng cuc sng m no hnh phc cho nhn dn.
i hi ng ton quc ln th VI (1986) m ra thi k i mi nc
ta. ng ch trng nhn thng vo s tht, pht hin nhng sai lm ca
ng, ca Nh nc, m rng dn ch XHCN, pht huy t duy c lp, sng
to ca cc tng lp nhn dn lao ng, trn c s c nhng nhn thc
ng n v CNXH v vch ra nhng ch trng, chnh sch mi nhm xy
dng mt x hi dn giu nc mnh, cng bng v vn minh.
Ngy 15 thng 4 nm 1992 Quc hi thng qua Hin php. Vic son
tho v ban hnh Hin php nm 1992 l mt qu trnh tho lun dn ch v
cht lc mt cch nghim tc nhng kin ng gp ca mi tng lp nhn
dn v tt c cc vn t quan im chung n cc vn c th. y l bn
hin php ca Vit Nam trong qu trnh i mi, l sn phm tr tu ca ton
dn, th hin ch v nguyn vng ca ng bo c nc.
2. Cc ni dung c bn ca Hin php nm 1992
17

Php lut i
cng

Hin php nm 1992 l vn bn php lut hin hnh c gi tr php l cao

nht th ch ha ng li, ch trng ca ng vo cuc sng. Hin php
nm 1992 c Quc hi nc Cng ho XHCN Vit Nam Kho VIII, k
hp th 11, thng qua ngy 15 thng 4 nm 1992 v c sa i b sung
theo Ngh quyt ca Quc hi s 51/2001/QH10 ngy 25 thng 12 nm 2001.
Hin php nm 1992 gm 12 chng, 147 iu.
T Chng I n Chng III quy nh: V ch chnh tr; ch vn
ho, gio dc, khoa hc, cng ngh;
Chng IV : Bo v T quc XHCN;
Chng V: V quyn v ngha v c bn ca cng dn;
Chng VI n Chng X quy nh: V b my nh nc;
Chng XI: Quc k, quc huy, quc ca, th , ngy quc khnh
Chng XII: Hiu lc ca Hin php v vic sa i Hin php.
II.1. Ch chnh tr
Ch chnh tr l tng th cc quy nh v nhng vn c tnh cht
nguyn tc chung lm nn tng cho cc chng sau ca Hin php.
l nhng quy nh v:
- Bn cht Nh nc;
- S lnh o ca ng Cng sn Vit Nam i vi mi hot ng ca Nh
nc v x hi;
- Nhng nguyn tc c bn v t chc v hot ng ca b my nh nc.
V bn cht nh nc, Hin php 1992 khng nh: Nh nc Cng ha
XHCN Vit Nam l nh nc ca nhn dn, do nhn dn, v nhn dn. Tt c
quyn lc nh nc thuc v nhn dn m nn tng l lin minh gia giai cp
cng nhn vi giai cp nng dn v i ng tr thc.
ng Cng sn Vit Nam lnh o i vi Nh nc v x hi mang tnh
quy lut khch quan. (iu 4).
Nhn dn s dng quyn lc nh nc thng qua Quc hi v Hi ng
nhn dn (HND) cc cp - l nhng c quan i din cho ch v nguyn
vng ca nhn dn, do nhn dn bu ra v chu trch nhim trc nhn dn.
Mt trn T quc Vit Nam l t chc lin minh chnh tr, lin hip t
nguyn ca t chc chnh tr, cc t chc chnh tr - x hi, t chc x hi v
cc c nhn tiu biu trong cc giai cp, cc tng lp x hi, cc dn tc, cc
tn gio v ngi Vit Nam nh c nc ngoi. Mt trn T quc Vit Nam
v cc t chc thnh vin c xc nh l c s chnh tr ca chnh quyn
nhn dn.
2.2. Ch kinh t
Ch kinh t l mt h thng quan h kinh t c xy dng trn mt c
s vt cht - k thut nht nh th hin tnh cht v hnh thc s hu i vi
18

Php lut i
cng

t liu sn xut, cc nguyn tc sn xut, phn phi v tiu dng sn phm x

hi v t chc nn kinh t.
- Hin php 1992 ghi nhn s tn ti v bo h cc hnh thc s hu: S
hu ton dn (s hu nh nc), s hu tp th, s hu t nhn, trong s
hu ton dn v s hu tp th l nn tng.
- Trn c s cc hnh thc s hu c bn, Nh nc thc hin nht qun
chnh sch pht trin nn kinh t th trng nh hng XHCN vi c cu kinh
t nhiu thnh phn vi cc hnh thc t chc sn xut, kinh doanh a dng.
Cc thnh phn kinh t gm: Kinh t nh nc, kinh t tp th, kinh t c
th, tiu ch, kinh t t bn t nhn, kinh t t bn nh nc v kinh t c vn
u t nc ngoi di nhiu hnh thc, thc y xy dng c s vt cht k thut, m rng hp tc kinh t, khoa hc, k thut v giao lu vi th
trng th gii. Cc thnh phn kinh t u l b phn cu thnh quan trng
ca nn kinh t th trng nh hng XHCN. T chc, c nhn thuc cc
thnh phn kinh t c sn xut, kinh doanh trong nhng ngnh ngh m
php lut khng cm; cng pht trin lu di, hp tc, bnh ng v cnh tranh
theo php lut.
2.3 Chnh sch vn ho, gio dc, khoa hc, cng ngh.
- V vn ho: Nh nc v x hi bo tn, pht trin nn vn ho Vit Nam
tin tin, m bn sc dn tc; k tha v pht huy nhng gi tr vn ho cc
dn tc Vit Nam, t tng, o c, phong cch H Ch Minh; tip thu tinh hoa
vn ha nhn loi; pht huy mi ti nng sng to trong nhn dn.
Nh nc to iu kin cng dn pht trin ton din, gio dc thc
cng dn, sng v lm vic theo Hin php v php lut, gi gn thun phong,
m tc xy dng gia nh c vn ho, hnh phc, c tinh thn yu nc, yu
ch XHCN, c tinh thn quc t chn chnh, hu ngh v hp tc vi cc
dn tc trn th gii. Vn ho, vn hc, ngh thut, thng tin, bo ch, pht
thanh, truyn hnh, in nh, xut bnc Nh nc u t pht trin.
- Chnh sch gio dc: iu 35 Hin php quy nh: Pht trin gio dc
l quc sch hng u. Nh nc v x hi pht trin gio dc nhm nng
cao dn tr, o to nhn lc, bi dng nhn ti. Mc tiu ca gio dc l
nhm hnh thnh v bi dng nhn cch, phm cht v nng lc ca cng
dn; o to nhng ngi lao ng c ngh, nng ng v sng to, c nim
t ho dn tc, c o c, c ch vn ln gp phn lm cho dn giu
nc mnh, p ng yu cu ca s nghip xy dng v bo v T quc.
Nh nc u tin u t cho gio dc, khuyn khch cc ngun u t
khc v thng nht qun l h thng gio dc quc dn v mc tiu, chng
trnh, ni dung, k hoch gio dc, tiu chun gio vin, quy ch thi c v h
thng vn bng; pht trin cn i h thng gio dc gm gio dc mm non,
gio dc ph thng, gio dc ngh nghip, gio dc i hc v sau i hc.
19

Php lut i
cng

Thc hin ph cp gio dc trung hc c s; pht trin cc hnh thc trng

quc lp, dn lp v cc hnh thc gio dc khc.
- Chnh sch khoa hc v cng ngh. Hin php 1992 quy nh: Pht
trin khoa hc v cng ngh l quc sch hng u. Khoa hc v cng ngh
gi vai tr then cht trong s nghip pht trin kinh t - x hi ca t nc.
Nh nc xy dng v thc hin chnh sch khoa hc, cng ngh quc gia;
xy dng nn khoa hc cng ngh tin tin(iu 37). Nh nc u t v
khuyn khch ti tr cho khoa hc bng nhiu ngun vn khc nhau, u tin
khoa hc, cng ngh mi nhn; chm lo o to v s dng hp l i ng
cn b khoa hc, k thut nht l nhng ngi c trnh cao, cng nhn lnh
ngh v ngh nhn; to iu kin cc nh khoa hc sng to v cng hin;
gn nghin cu khoa hc vi nhu cu pht trin kinh t - x hi, kt hp cht
ch gia nghin cu khoa hc, o to vi sn xut, kinh doanh (iu 38).
2.4. Quyn v ngha v c bn ca cng dn
Vit Nam, Cc quyn con ngi v chnh tr, dn s, kinh t, vn ho
v x hi c tn trng, th hin cc quyn cng dn v c quy nh
trong Hin php v lut (iu 50).
Nguyn tc c bn khi xc nh quyn v ngha v ca cng dn l: Mi
cng dn u bnh ng trc php lut, bnh ng v hng quyn v thc
hin cc ngha v i vi Nh nc v x hi, quyn v ngha v ca cng
dn khng tch ri nhau.
- Cc quyn v chnh tr:
Cng dn c quyn tham gia qun l nh nc v x hi, tham gia tho
lun cc vn chung ca c nc v a phng, kin ngh vi c quan nh
nc, biu quyt khi Nh nc trng cu dn .
Cng dn 18 tui tr ln u c quyn bu c v 21 tui tr ln u c
quyn ng c vo Quc hi, HND theo quy nh ca php lut m khng
phn bit dn tc, nam n, thnh phn x hi, tn ngng, tn gio, trnh
vn ho, ngh nghip, thi hn c tr.
- Cc quyn v kinh t, vn ho, x hi.
Cng dn c quyn t do kinh doanh theo quy nh ca php lut, c
quyn thnh lp doanh nghip, c quyn s hu v thu nhp hp php, ca ci
dnh, nh , t liu sinh hot, t liu sn xut, vn v ti sn khc trong
doanh nghip hoc trong cc t chc kinh t khc.
Mi cng dn u c quyn lao ng, quyn c hc tp, quyn c
nghin cu khoa hc, k thut, pht minh, sng ch, sng kin ci tin k
thutquyn c bo v sc kho, quyn bnh ng nam n, quyn c nh
nc bo h quyn tc gi, quyn s hu cng nghip, hn nhn, gia nh
- Cc quyn v t do dn ch v t do c nhn.
20

Php lut i
cng

Cng dn c quyn t do ngn lun, t do bo ch, t do hi hp, lp hi,

biu tnh theo quy nh ca php lut, t do tn gio, t do tn ngng, quyn
bt kh xm phm v thn th, ch , c php lut bo v v tnh mng, sc
kho, danh d v nhn phm, quyn b mt th tnquyn t do i li v c tr.
- Cc ngha v ca cng dn
Cng dn nc Cng ha XHCN Vit Nam phi trung thnh vi T quc;
c ngha v thing ling v quyn cao qu l bo v T quc, phi lm ngha
v qun s v tham gia xy dng quc phng ton dn; c ngha v tn trng
v bo v ti sn ca Nh nc v li ch cng cng; c ngha v tun theo
Hin php v php lut, tham gia bo v an ninh quc gia, trt t an ton x
hi, gi gn b mt quc gia, chp hnh nhng quy tc sinh hot cng cng; c
ngha v ng thu v lao ng cng ch theo quy nh ca php lut.
II. B my Nh nc Cng ha x hi ch ngha Vit Nam
1. Khi nim, c im
B my Nh nc Cng ha XHCN Vit Nam l h thng c quan t
Trung ng n a phng, c t chc v hot ng theo nhng nguyn
tc chung thng nht, to thnh mt c ch ng b thc hin cc chc
nng v nhim v ca Nh nc.
B my Nh nc Cng ha XHCN Vit Nam c nhng c im c bn:
1. Vic t chc v hot ng ca b my nh nc da trn nhng nguyn
tc chung, thng nht m nguyn tc c bn l tt c quyn lc thuc v nhn
dn. Nhn dn c quyn quyt nh mi cng vic ca Nh nc, gii quyt
mi cng vic c quan h n vn mnh quc gia, i sng chnh tr, kinh t,
vn ha, t tng ca t nc v dn tc. Nhn dn s dng quyn lc nh
nc thng qua h thng c quan nh nc do nhn dn trc tip bu ra
(Quc hi v HND).
2. Cc c quan trong b my nh nc u mang tnh quyn lc nh nc,
u c quyn nhn danh nh nc thc hin cc chc nng, nhim v theo
quy nh ca php lut.
3. i ng cn b, cng chc trong b my nh nc l nhng ngi ht
lng phc v nhn dn, chu s kim tra, gim st ca nhn dn.
2. Nhng nguyn tc t chc v hot ng ca b my nh nc Cng
ho XHCN Vit Nam.
Nguyn tc t chc v hot ng ca b my nh nc l nhng t tng
ch o lm c s cho vic t chc v hot ng ca cc c quan trong b
my nh nc. Cc nguyn tc c bn l:

21

Php lut i
cng

2.1. Nguyn tc quyn lc Nh nc l thng nht, c s phn cng v

phi hp gia cc c quan nh nc trong vic thc hin cc quyn lp php,
hnh php v t php
B my nh nc ta c t chc theo nguyn tc tp quyn. Quyn lc
nh nc bao gm quyn lp php, hnh php v t php. Ba lnh vc quyn
lc l mt khi thng nht c nhn dn trao cho Quc hi l c quan i
biu cao nht, do nhn dn trc tip bu ra.
Tuy t chc theo nguyn tc tp quyn nhng b my nh nc ta c s
phn cng v phi hp gia cc c quan trong vic thc hin quyn lc nh
nc. Quc hi l c quan duy nht c quyn lp php ng thi cng c
thm quyn trong lnh vc hnh php v t php. Chnh ph l c quan hnh
php nhng cng c vai tr quan trng trong lp php v t php. Ta n nhn
dn v Vin kim st nhn dn l nhng c quan t php nhng cng c
nhng thm quyn nht nh trong lnh vc lp php v hnh php. Tt c u
hot ng di s gim st ca Quc hi.
2.2. Nguyn tc bo m s lnh o ca ng Cng sn Vit Nam i
vi t chc v hot ng ca b my nh nc
S lnh o ca ng bo m cho b my hot ng theo mt ng li
chnh tr ng n, th hin bn cht cch mng v khoa hc ca ch ngha
Mc-Lnin v t tng H Ch Minh, gi vng bn cht tt p ca mt nh
nc ca nhn dn, do nhn dn v v nhn dn. Hin php 1992 khng nh:
ng Cng sn Vit Nam, i tin phong ca giai cp cng nhn Vit Nam,
a biu trung thnh quyn li ca giai cp cng nhn, nhn dn lao ng v
ca c dn tcl lc lng lnh o nh nc v x hi.
2.3. Nguyn tc bo m s tham gia ca nhn dn vo hot ng qun l
ca nh nc
y l nguyn tc quan trng trong t chc v hot ng ca b my nh
nc, nhm pht huy tr tu ca nhn dn vo hot ng qun l nh nc.
iu 53 Hin php 1992 quy nh: Cng dn c quyn tham gia qun l nh
nc v x hi
Hnh thc nhn dn tham gia qun l nh nc cng a dng nh bu
nhng ngi i din vo cc c quan nh nc hay trc tip tho lun, gp
kin cho cc d n lut, gim st hot ng ca cc c quan nh nc, cc cn
b, cng chc nh nc.
2.4. Nguyn tc tp trung dn ch
Trong t chc v hot ng ca b my nh nc c s kt hp ch o,
iu hnh tp trung, thng nht ca Trung ng v cc c quan nh nc cp
22

Php lut i
cng

trn vi tnh ch ng, sng to ca a phng v c quan nh nc cp

di. Kt hp hot ng ca tp th vi trch nhim c nhn.
2.5. Nguyn tc php ch XHCN
Nguyn tc ny i hi vic t chc v hot ng ca cc c quan trong b
my nh nc phi tin hnh theo ng quy nh ca php lut. Mi cn b,
cng chc nh nc phi tn trng php lut khi thi hnh cng v. Mi hnh
vi vi phm php lut u phi x l nghim minh.
iu 12 Hin php 1992 quy nh: Nh nc qun l x hi bng php
lut, khng ngng tng cng php ch XHCN. Cc c quan nh nc, t
chc kinh t, t chc x hi, n v v trang nhn dn v mi cng dn phi
nghim chnh chp hnh Hin php v php lut, u tranh phng chng ti
phm, cc vi phm Hin php v php lut. Mi hnh vi xm phm li ch ca
nh nc, cc quyn v li ch hp php ca tp th v ca cng dn u phi
x l theo php lut.
3. Cc c quan nh nc trong b my nh nc Cng ha XHCN
Vit Nam.
C quan nh nc l cc b phn hp thnh ca b my nh nc. Mi c
quan nh nc c mt v tr php l xc nh trong b my nh nc, c
nhim v, quyn hn c Hin php v php lut quy nh, c quy ch t
chc v hot ng ring.
Theo Hin php 1992, c quan nh nc ta bao gm:
1. Quc hi
2. Ch tch nc
3. Chnh ph
4. Hi ng nhn dn
5. U ban nhn dn
6. Ta n nhn dn
7. Vin kim st nhn dn
3.1. Quc hi
3.1.1. V tr, tnh cht v chc nng
Trong b my nh nc ta, Quc hi chim v tr c bit quan trng. Theo
Hin php nm 1992 tt c quyn lc nh nc thuc v nhn dn. Nhng
nhn dn khng th trc tip, thng xuyn s dng quyn lc nh nc cho
nn phi bu ra cc c quan i biu thay mt mnh s dng quyn lc nh
nc. V vy, cc c quan ny c gi l c quan quyn lc nh nc.
nc ta, cc c quan ny bao gm Quc hi v HND cc cp.

23

Php lut i
cng

Hin php nm 1992 nu r v tr v tnh cht ca Quc hi l c quan

i biu cao nht ca nhn dn v l c quan quyn lc nh nc cao nht
ca nc Cng ho x hi ch ngha Vit Nam.
Quc hi c quyn quyt nh nhng vn quan trng nht ca t nc
v ca nhn dn nh thng qua Hin php, cc o lut, quyt nh nhng
chnh cch c bn v i ni v i ngoi, mc tiu pht trin kinh t, vn
ho, x hi, t chc v hot ng b my nh nc; bu, min nhim nhng
chc v cao cp nht ca b my nh nc; gim st ti cao hot ng ca
cc c quan nh nc; Quc hi biu hin tp trung ch v quyn lc ca
nhn dn trong phm vi ton quc.
Quc hi nc ta thc s i din cho ch, li ch ca nhn dn lao ng
di s lnh o ca ng Cng sn Vit Nam. y l mt t chc chnh
quyn th hin rt r tnh cht i din v tnh cht qun chng. Cc i biu
Quc hi l nhng cng nhn, nng dn, tr thc v nhng ngi lao ng u
t thuc mi dn tc trong c nc c nhn dn tn nhim bu ra v chu
trch nhim trc qun chng nhn dn, h c mi lin h cht ch vi qun
chng, nm r tm t nguyn vng ca qun chng. Do , quyt nh mi
vn c st v hp vi qun chng ng thi c iu kin thun li
vn ng qun chng thi hnh tt cc quy nh ca nh nc.
Vi v tr, tnh cht nh vy, Quc hi mang ch quyn Nh nc v ch
quyn nhn dn. Mi quyn lc nh nc tp trung thng nht vo Quc hi.
Mi cng vic quan trng ca t nc v ca nhn dn c ngha ton quc
u do Quc hi quyt nh.
Vi tinh thn ni trn, iu 83 Hin php nm 1992 quy nh chc
nng ca Quc hi bao gm nhng phng din ln sau y:
- Quc hi l c quan duy nht c quyn lp hin v lp php.
- Quc hi quyt nh nhng chnh sch c bn v i ni v i ngoi,
nhim v kinh t - x hi, quc phng, an ninh ca t nc
- Quc hi thc hin quyn gim st ti cao i vi ton b hot ng ca
Nh nc.
3.1.2. Nhim v v quyn hn ca Quc hi
Cc nhim v v quyn hn ca Quc hi c phn thnh cc lnh vc
sau y:
- Trong lnh vc lp hin v lp php
Quyn ny xut pht t v tr, tnh cht ca Quc hi l c quan quyn lc
nh nc cao nht. V vy, ch c Quc hi mi c quyn nh ra cc quy
phm php lut c hiu lc php l cao nht, iu chnh cc quan h x hi c
bn nht. Cc quy phm do cc c quan nh nc khc ban hnh khng c
tri vi quy nh ca Hin php.
24

Php lut i
cng

nc ta, quyn lp hin v lp php u thuc v Quc hi. Quc hi c

quyn lm Hin php v sa i Hin php, Quc hi c quyn lm lut v
sa i lut. V quyn trnh d n lut ra trc Quc hi c giao cho nhiu
c quan nh nc, t chc x hi v nhng ngi c chc trch trong b my
nh nc (Ch tch nc, UBTVQH, Chnh ph, Ta n NDTC).
- Trong lnh vc quyt nh nhng vn quan trng ca t nc
L c quan quyn lc nh nc cao nht, Quc hi c quyn quyt nh
nhng mc tiu pht trin kinh t, x hi; nhng vn quc k dn sinh, i
ni, i ngoi, quc phng, an ninh ca t nc, nhng vn h trng i
vi vn mnh quc gia nh vn chin tranh, ho bnh, cc chnh sch dn
tc, tn gio
- Trong lnh vc t chc nh nc
Quc hi gi vai tr c bit quan trng trong xy dng, cng c v pht
trin b my nh nc t trung ng n a phng.
Quc hi la chn v quyt nh c cu t chc v nguyn tc hot ng ca
b my nh nc t trung ng n a phng, t cc c quan quyn lc nh
nc n cc c quan qun l nh nc, c quan xt x v c quan kim st.
Ngoi vic quy nh chung v t chc v hot ng ca cc c quan nh
nc, Quc hi cn bu, min nhim, bi nhim nhng vin chc cao cp
nht ca b my nh nc; ph chun ngh ca Th tng chnh ph v
vic b nhim, min nhim v cch chc Ph Th tng, B trng v cc
thnh vin khc ca Chnh ph; ph chun ngh ca Ch tch nc v danh
sch thnh vin Hi ng quc phng an ninh
Bn cnh , Quc hi quyt nh thnh lp, bi b cc b v c c quan
ngang b ca Chnh ph, thnh lp mi, nhp, chia, iu chnh a gii hnh
chnh cc tnh, thnh ph thuc trung ng.
Bi b cc vn bn ca Ch tch nc, UBTVQH, Chnh ph, Th tng
Chnh ph, TANDTC, VKSNDTC tri vi Hin php, lut v ngh quyt ca
Quc hi.
- Trong lnh vc gim st ti cao ton b hot ng ca nh nc.
Hot ng gim st l mt trong nhng hot ng quan trng ca Quc
hi, nhm m bo cho nhng quy nh ca hin php v php lut c thi
hnh trit v thng nht.
Hot ng gim st ca Quc hi thng qua vic xem xt bo co hot
ng ca Ch tch nc, UBTVQH, Chnh ph, TANDTC, VKSNDTC thng
qua Hi ng dn tc, cc U ban Quc hi, i biu Quc hi, c bit l
hot ng cht vn ti cc k hp.
25

Php lut i
cng

3.1.3. C cu t chc ca Quc hi

Cc c quan ca Quc hi gm c:
- U ban thng v Quc hi
- Hi ng dn tc
- Cc U ban ca Quc hi
a, U ban thng v Quc hi
L c quan thng trc ca Quc hi. Thnh phn ca UBTVQH gm c:
- Ch tch Quc hi
- Cc ph ch tch Quc hi
- Cc u vin
S thnh vin ca UBTVQH do Quc hi quyt nh. Thnh vin ca
UBTVQH khng th ng thi l thnh vin ca Chnh ph. Thm quyn ca
UBTVQH bao gm:
- Cng b v ch tr vic bu c i biu Quc hi; t chc vic chun b,
triu tp v ch tr cc k hp Quc hi
- Ra php lnh, gii thch hin php, lut, php lnh
- Gim st hot ng thi hnh cc vn bn quy phm php lut ca Quc
hi v UBTVQH.
- Ch o, iu ho, phi hp hot ng ca Hi ng dn tc v cc u
ban ca Quc hi
UBTVQH lm vic theo ch hi ngh v quyt nh theo a s.
Ch tch Quc hi c v tr rt quan trng. Ch tch Quc hi ch ta cc
phin hp ca Quc hi, l ngi ch tr v iu hnh cc hot ng ca
UBTVQH, lnh o cng tc ca UBTVQH, thc hin quan h i ngoi ca
Quc hi, gi quan h vi i biu Quc hi. Cc Ph ch tch gip Ch tch
Quc hi lm nhim v theo s phn cng ca Ch tch.
b, Hi ng dn tc
Nhim v ca Hi ng dn tc l tham mu cho Quc hi cc vn dn
tc, thc hin quyn gim st vic thi hnh chnh sch dn tc, cc chng
trnh pht trin kinh t x hi min ni v ng bo dn tc thiu s.
c, Cc u ban ca Quc hi
Cc u ban ca Quc hi c nhim v gip Quc hi thc hin cc nhim v
v quyn hn ca mnh. Gip Quc hi nghin cu, thm tra nhng vn c
Quc hi v UBTVQH giao ph; xut cc sng kin gip Quc hi v
UBTVQH gii quyt tt cc vn quan trng thuc thm quyn ca mnh.
Cc U ban ca Quc hi gm c:
- U ban php lut
- U ban kinh t v ngn sch
- U ban quc phng v an ninh
26

Php lut i
cng

- U ban vn ha, gio dc, thanh thiu nin v nhi ng

- U ban cc vn x hi
- U ban khoa hc cng ngh v mi trng
- U ban i ngoi
3.2. Ch tch nc
Theo quy nh ti iu 101 Hin php 1992, Ch tch nc l ngi ng
u nh nc, thay mt nc Cng ha XHCN Vit Nam v i ni v i
ngoi. S hin din tr li thit ch Ch tch nc c nhn gp phn tng
cng tnh phn cng v phi hp gia cc c quan nh nc trong vic thc
hin quyn lc nh nc trong thi k i mi.
V i ni, Ch tch nc c quyn cng b Hin php, lut, php lnh;
thng lnh cc lc lng v trang nhn dn v gi chc v Ch tch Hi ng
quc phng v an ninh; b nhim, min nhim, cch chc cc chc v cao cp
ca nh nc; cng b quyt nh tuyn b tnh trng chin tranh, tnh trng
khn cp; quyt nh c x
V i ngoi, Ch tch nc c quyn c, triu hi i s c mnh ton
quyn ca Vit Nam; tip nhn i s c mnh ton quyn ca nc ngoi;
nhn danh nh nc k kt cc iu c quc t; quyt nh cho nhp quc
tch Vit Nam, cho thi quc tch Vit Nam hoc tc quc tch Vit Nam
Ch tch nc v Ph Ch tch nc do Quc hi bu trong s i biu
Quc hi, Ph Ch tch nc gip Ch tch nc lm nhim v v c th
c Ch tch nc u nhim thay Ch tch nc lm mt s nhim v.
Ch tch nc thng lnh cc lc lng v trang nhn dn v gi chc v
Ch tch Hi ng quc phng v an ninh. Ch tch nc ngh danh sch
thnh vin Hi ng quc phng v an ninh trnh Quc hi ph chun. Hi
ng quc phng v an ninh gm Ch tch, Ph Ch tch, cc y vin. Thnh
vin Hi ng quc phng v an ninh khng nht thit l i biu Quc hi.
Hi ng quc phng v an ninh c nhim v ng vin mi lc lng v kh
nng ca nc nh bo v T quc. Trong trng hp c chin tranh, Quc
hi c th giao cho Hi ng quc phng v an ninh nhng nhim v v
quyn hn c bit. Hi ng quc phng v an ninh lm vic theo ch tp
th v quyt nh theo a s.
3.3. Chnh ph.
Hin php nm 1992 i tn Hi ng b trng thnh Chnh ph v xc
nh li v tr ca Chnh ph: Chnh ph l c quan chp hnh ca Quc hi,
c quan hnh chnh cao nht ca nc Cng ho XHCN Vit Nam.( iu 109).
Khng nh Chnh ph l c quan chp hnh ca Quc hi nhng l c
quan hnh chnh nh nc cao nht ca nc CHXHCN Vit Nam nhm ch
r tnh cht ca Chnh ph v mi quan h gia Chnh ph v Quc hi.
27

Php lut i
cng

Chnh ph do Quc hi thnh lp ra, nhim k theo nhim k ca Quc hi, khi
Quc hi ht nhim k Chnh ph tip tc hot ng cho n khi bu ra Chnh
ph mi. Vi thm quyn ca c quan quyn lc nh nc cao nht, Quc hi
quyt nh nhng vn quan trng ca t nc nh k hoch, ngn sch,
cc loi thu, ban hnh Hin php v lut. trin khai c cc ngh quyt
, Chnh ph phi t chc trin khai thc hin c hiu qu. Trn c s c th
ho bng cc vn bn di lut, Chnh ph ra bin php thch hp, phn
cng, ch o thc hin cc vn bn trn thc t. ng thi, Chnh ph l
c quan hnh chnh nh nc cao nht ca nc CHXHCN Vit Nam.
Trn c s k tha m hnh t chc Chnh ph trong cc Hin php trc
ng thi khng nh quan im i mi v t chc v hot ng ca Chnh
ph trong giai on mi, Hin php nm 1992 v Lut T chc Chnh ph
2001 quy nh:
C cu t chc ca Chnh ph gm c b v c quan ngang b, Quc hi
quyt nh thnh lp hoc bi b cc b v c quan ngang b theo ngh ca
Th tng Chnh ph.
Mi b v c quan ngang b thc hin chc nng qun l i vi ngnh v
lnh vc nht nh. Hin nay, theo Ngh nh s 86/2002/N-CP ngy
5/11/2002 quy nh chc nng, nhim v, quyn hn, c cu t chc ca b v
c quan ngang b (gi tt l b) quy nh c cu b gm:
- V, thanh tra, vn phng b.
- Cc, tng cc (khng nht thit cc b u thnh lp)
- Cc t chc s nghip
- Thnh vin Chnh ph gm: Th tng, cc Ph Th tng, B trng
v Th trng c quan ngang b do quc hi quyt nh.
Th tng Chnh ph do Quc hi bu, min nhim v bi nhim theo
ngh ca Ch tch nc. Th tng trnh Quc hi ph chun ngh vic b
nhim min nhim, cch chc v t chc i vi Ph Th tng, B trng,
Th trng c quan ngang b.
Theo Hin php 1992, thnh vin Chnh ph khng nht thit phi l i
biu Quc hi tr Th tng. Quy nh ny nhm th hin quan im phn
cng, phn nhim gia cc c quan trong b my nh nc ng thi m bo
hiu qu hot ng cho thnh vin Chnh ph v i biu Quc hi.
V hot ng ca Chnh ph: hiu qu hot ng thc t ca Chnh ph
phi th hin qua 3 hnh thc:
Thng qua phin hp Chnh ph
Hot ng ca Th tng Chnh ph
Hot ng ca cc thnh vin chnh ph.
- Phin hp Chnh ph: Hnh thc hot ng ca tp th Chnh ph l
phin hp Chnh ph. Chnh ph hp thng k mi thng mt ln. Ngoi ra
28

Php lut i
cng

c th hp bt thng theo quyt nh ca Th tng hoc theo yu cu t

nht 1/3 tng s thnh vin Chnh ph. Ngoi cc thnh vin ca Chnh ph,
Chnh ph c th mi Ch tch nc, Chnh n Ta n nhn dn ti cao, Vin
trng Vin kim st nhn dn ti cao, Ch tch Tng lin on lao ng Vit
Nam v ngi ng u cc t chc on th khc tham d cc phin hp ca
Chnh ph khi bn v vn c lin quan.
Th tng Chnh ph ch ta cc phin hp Chnh ph, khi c Th
tng u quyn, mt Ph Th tng c th ch ta phin hp.
Ti phin hp Chnh ph tho lun v quyt nh nhng vn quan trng
thuc nhim v, quyn hn nh: Chng trnh hot ng hng nm ca Chnh
ph, cc d n lut, php lnh v cc d n khc trnh Quc hi v U ban
thng v Quc hi; d n chin lc, quy hoch, k hoch pht trin kinh t
x hi ngn hn v di hnNgh quyt ca phin hp Chnh ph phi c
qu na tng s thnh vin Chnh ph biu quyt tn thnh, trong trng hp
biu quyt ngang nhau th thc hin theo kin m Th tng biu quyt.
Nh vy, trong hot ng ca Chnh ph nc ta, phin hp lun c xc
nh l mt hnh thc hot ng quan trng.
- Hot ng ca Th tng Chnh ph: Theo quy nh ca php lut th Th
tng Chnh ph l ngi ng u Chnh ph. Th tng c quyn hn sau:
+ Lnh o cng tc ca Chnh ph, thnh vin ca Chnh ph, Th trng
c quan thuc Chnh ph, Ch tch u ban nhn dn cc cp;
+ Triu tp, ch ta phin hp Chnh ph;
+ ngh thnh lp hoc bi b cc b, c quan ngang b; trnh Quc hi
ph chun ngh vic b nhim, min nhim, cch chc, cho t chc i vi
Ph th tng, b trng, th trng c quan ngang b
+ Quyt nh cc bin php ci tin l li lm vic, hon thin b my
qun l nh nc..v.v
- Hot ng ca cc b trng v cc thnh vin khc thuc Chnh ph.
Ngoi hot ng ca Th tng, hot ng ca Ph th tng, b trng
v th trng c quan ngang b ng vai tr kh quan trng trong hot ng
ca Chnh ph ni chung.
Ph th tng gip Th tng lm nhim v theo s phn cng ca Th
tng. Khi Th tng vng mt, mt Ph th tng c Th tng u quyn
thay mt lnh o cng tc ca Chnh ph. Ph th tng chu trch nhim
trc Th tng, trc Quc hi v nhim v c giao.
Ngoi vai tr ca Th tng Chnh ph, hot ng ca b trng v th
trng c quan ngang b cng gp phn quan trng vo hiu qu hot ng
ca Chnh ph. Theo Hin php 1992, b l c quan c chc nng qun l nh
nc i vi mt ngnh hay mt lnh vc. B trng v th trng c quan
ngang b l thnh vin thuc Chnh ph, lnh o cng tc ca b v c quan
ngang b, ph trch mt s cng tc ca Chnh ph, b trng chu trch
29

Php lut i
cng

nhim trc Th tng v trc Quc hi v hot ng qun l nh nc

trong phm vi ngnh, lnh vc c phn cng.
Cn c vo vn bn do Quc hi, U ban thng v Quc hi, Ch tch
nc, Chnh ph, Th tng Chnh ph ban hnh, b trng v th trng c
quan ngang b ban hnh ra quyt nh, ch th, thng t v hng dn kim tra
vic thi hnh cc vn bn i vi tt c cc ngnh, cc a phng v c s.
3.4.

Hi ng nhn dn, y ban nhn dn

3.4.1. Hi ng nhn dn

V tr, tnh cht v chc nng ca Hi ng nhn dn (HND) c quy

nh ti iu 119, 120 Hin php nm 1992 v c th ho ti Lut t chc
HND v u ban nhn dn (UBND) nm 2003.
HND l c quan i biu ca nhn dn a phng, do nhn dn a
phng bu, min nhim v bi nhim. HND l c quan quyn lc nh nc
a phng. HND cng vi Quc hi hp thnh h thng c quan quyn
lc nh nc v l gc ca chnh quyn nhn dn. Cc c quan nh nc khc
u do Quc hi v HND thnh lp.
Khc vi Quc hi l c quan thay mt ton th nhn dn c nc, s dng
quyn lc nh nc trn phm vi ton quc, HND thay mt nhn dn a
phng s dng quyn lc nh nc trong phm vi a phng mnh.
HND trong nh nc ta l nhng t chc chnh quyn gn gi dn nht,
hiu tm t, nguyn vng v yu cu ca nhn dn, nm vng nhng c im
ca a phng, do m nm v quyt nh mi cng vic st hp vi
nguyn vng ca nhn dn a phng. HND cn l mt t chc c tnh cht
qun chng, bao gm cc i biu ca mi tng lp nhn dn cc dn tc, tn
gio, nhng cng nhn, nng dn, tr thc u t cng nhau bn bc v gii
quyt mi cng vic quan trng ca a phng.
Theo quy nh ca Hin php v Lut t chc HND nm 2003 th HND
c ba chc nng ch yu sau:
1. Quyt nh nhng vn quan trng ca a phng, nh quyt nh
nhng ch trng, bin php quan trng pht huy tim nng ca a
phng, xy dng v pht trin kinh t - x hi, cng c qquc phng an ninh,
ci thin i sng vt cht v tinh thn ca nhn dn a phng.
2. Bo m thc hin cc quy nh v quyt nh ca cc c quan nh
nc cp trn v trung ng a phng.
3. Thc hin gim st i vi hot ng ca thng trc HND, UBND,
ta n nhn dn, vin kim st nhn dn cng cp, gim st vic thc hin cc
ngh quyt ca HND, gim st vic tun theo php lut ca c quan nh
30

Php lut i
cng

nc, t chc kinh t, t chc x hi, n v v trang nhn dn v ca cng

dn a phng.
Hi ng nhn dn c t chc thnh 3 cp a phng:
- Hi ng nhn dn tnh, thnh ph trc thuc trung ng
- Hi ng nhn dn qun, huyn, th x, thnh ph thuc tnh
- Hi ng nhn dn x, phng, th trn
3.4.2. U ban nhn dn.
V tr, tnh cht, chc nng ca UBND cc cp hin nay c quy nh ti
iu 123 Hin php 1992 v iu 2 Lut t chc HND v UBND nm
2003: UBND do HND bu l c quan chp hnh ca HND, c quan
hnh chnh nh nc a phngchu trch nhim chp hnh Hin php,
lut, cc vn bn ca c quan nh nc cp trn v ngh quyt ca hi ng
nhn dn cng cp.
V tr, tnh cht ca UBND c th hin hai im sau:
- UBND l c quan chp hnh ca c quan quyn lc nh nc a
phng, s d nh vy v:
+ UBND do HND cng cp bu ra ti k hp th nht ca mi kha
HND. Kt qu bu c cc thnh vin UBND phi c s ph chun ca ch
tch UBND cp trn trc tip. i vi kt qu bu c cc thnh vin ca UBND
tnh, thnh ph trc thuc TW phi c Th tng Chnh ph ph chun.
+ UBND l c quan chu trch nhim ch yu trong vic trin khai, t chc
thc hin cc ngh quyt ca HND, bin cc quy nh trong cc ngh quyt
thnh hin thc.
+ UBND chu trch nhim v bo co cng tc trc HND cp mnh v
trc c quan hnh chnh nh nc cp trn trc tip. UBND cp di chu s
lnh o ca UBND cp trn v s lnh o thng nht ca Chnh ph. Do ,
cc vn bn ca UBND ban hnh khng tri vi ngh quyt ca HND cng
cp v vn bn ca c quan nh nc cp trn. HND c quyn bi nhim,
min nhim cc thnh vin ca UBND cng cp, c quyn sa i hay hu b
nhng quyt nh khng ph hp ca UBND cng cp.
- Vi t cch l c quan hnh chnh nh nc a phng, UBND l c
quan thc hin chc nng qun l hnh chnh nh nc, chp hnh ngh quyt
ca HND cng cp cng nh cc vn bn ca c quan nh nc cp trn.
+ Qun l hnh chnh nh nc l hot ng ch yu, quan trng nht,
c coi l chc nng ca UBND.
+ Hot ng qun l ca UBND mang tnh ton din trn tt c cc lnh
vc ca i sng x hi v chnh tr, kinh t, vn ho x hi, an ninh, quc
phng i vi mi i tng.
+ Hot ng qun l ca UBND mang tnh thng nht. UBND qun l
hnh chnh nh nc a phng trn c s chp hnh cc quyt nh ca
31

Php lut i
cng

cc c quan hnh chnh nh nc cp trn di s qun l thng nht ca

Chnh ph.
+ Hot ng qun l ca UBND ch gii hn trong phm vi mt a
phng, mt vng lnh th nht nh. Khc vi Chnh ph, cc c quan thuc
Chnh ph thc hin chc nng qun l nh nc trong phm vi c nc, i
vi mi a phng trong nc.
V chc nng UBND ch c mt chc nng duy nht l qun l nh nc,
v qun l nh nc l hot ng ch yu, bao trm ln ton b hot ng ca
UBND. Nh vy, chc nng ca UBND ging chc nng ca Chnh ph. Tuy
nhin, khc vi Chnh ph phm vi v hiu lc.
3.5. Ta n nhn dn, Vin kim st nhn dn.
3.5.1. Ta n nhn dn (TAND)
iu 127 Hin php nm 1992 quy nh: TAND ti cao, cc TAND a
phng, cc To n qun s v cc To n khc do lut nh l nhng c quan
xt x ca nc Cng ho x hi ch ngha Vit Nam.
Nh vy, trong t chc b my nh nc ch TAND mi c thm quyn
xt x. Hot ng xt x ca TAND c nhng c im:
- Ch c to n mi c thm quyn xt x cc v n hnh s, dn s, hn
nhn v gia nh, lao ng, kinh t, hnh chnh v gii quyt nhng vic khc
theo quy nh ca php lut.
- T kt qu xt x ca TAND m cc c quan, t chc, c nhn c
hng cc quyn hoc phi thc hin nhng nhim v nht nh. Bn n,
quyt nh ca TAND mang tnh bt buc i vi b co hoc cc ng s
cho nn hot ng xt x ca TAND phi tun theo nhng th tc, trnh t
nghim ngt.
- Vic xt x ca TAND c tnh quyt nh cui cng khi gii quyt cc v
vic php l. Trong nhiu trng hp, sau khi cc c quan, t chc gii
quyt nhng ng s khng ng vi cch gii quyt v yu cu TAND
gii quyt, TAND c th xem xt v quyt nh. Quyt nh ca TAND c th
thay th cho cc quyt nh trc v quyt nh ca TAND l quyt nh
cui cng.
- Hot ng xt x l mt hot ng sng to ca cc thm phn v hi
thm nhn dn. y l hot ng p dng php lut nhng l s p dng php
lut mt cch sang to, bi v khi xy dng lut cc nh lm lut khng d
liu c ht tt c nhng hnh vi, tnh tit, hon cnh ca tng s vic c th
ca tng v n. V vy, cc thm phn v Hi thm nhn dn phi nghin cu
k, ton din iu kin khch quan c lin quan n nhng v n c th, la
chn quy phm php lut ph hp v phn tch lm sng t ni dung, ngha
ca cc quy phm php lut i vi tng v n mt cch hp tnh, hp l, p
dng cc quy phm php lut ng n.
32

Php lut i
cng

3.5.2. Vin kim st nhn dn (VKSND)

Trong b my nh nc ta hin nay c hai h thng c quan c Hin
php quy nh cng chung nhim v l TAND v VKSND v u l c
quan t php c nhim v bo v php lut. Tuy nhin, y l hai h thng c
quan khc nhau v c chc nng khc nhau. iu 137 Hin php nm 1992
quy nh: VKSND ti cao thc hnh quyn cng t v kim st cc hot
ng t php, gp phn bo m cho php lut c chp hnh nghim
chnh v thng nht. Cc VKSND a phng, cc VKS qun s thc hnh
quyn cng t v kim st cc hot ng t php trong phm vi trch nhim
do lut nh. Nh vy, kim st cc hot ng t php v thc hnh quyn
cng t l chc nng duy nht ca VKSND.
- Chc nng cng t: Thc hnh quyn cng t l vic a v n ra ta vi
quyn truy t v buc ti i vi nhng ngi c hnh vi nguy him cho x
hi trn c s cc quy nh ca php lut. y l chc nng c th ca
VKSND c Hin php trao m cc c quan khc khng th thay th nhm
bo m cho php lut v t php c chp hnh nghim chnh v thng nht.
- Chc nng kim st cc hot ng t php: Theo iu 137 Hin php v
iu 1 Lut t chc VKSND 2002 th cc VKSND ch kim st vic tun theo
php lut trong cc hot ng t php bao gm:
+ Kim st vic tun theo php lut trong vic iu tra cc v n hnh s
ca c quan iu tra v c quan tin hnh mt s hot ng iu tra.
+ Kim st xt x cc v n hnh s.
+ Kim st vic gii quyt cc v n dn s, hn nhn v gia nh, hnh
chnh, kinh t, lao ng v nhng vic khc theo quy nh php lut.
+ Kim st vic thi hnh n.
+ Kim st vic tm gi, tm giam, qun l v gio dc ngi chp hnh
n pht t.
+ Kim st vic tun theo php lut ca cc hot ng t php l mt trong
hai chc nng ca VKSND c quy nh trong Hin php. Khi thc hin
chc nng ny, VKSND ch chu trch nhim trc c quan quyn lc nh
nc cng cp, c lp khi thc hin chc nng .
+ Khi thc hin chc nng ca mnh, VKSND ch xem xt khi c du hiu
ca hnh vi vi phm php lut. Tuy nhin, VKSND khng c thm quyn trc
tip x l v hnh chnh m ch dng li quyn yu cu, khng ngh, kin
ngh cc c quan x l v hnh chnh theo thm quyn. Khi pht hin c
yu t cu thnh ti phm th c quyn khi t, truy t v lun ti trc ta n.
+ L c quan nh nc duy nht c quyn truy t k phm php ra trc
to n v gi quyn cng t ti phin ta.

33

Php lut i
cng

CHNG 3
QUY PHM PHP LUT V QUAN H PHP LUT
X HI CH NGHA
I. Quy phm php lut.
1. Khi nim, c im.
1.1 Khi nim quy phm php lut
Trong i sng x hi, mi ngi lun phi tun theo nhng quy tc
chung nht nh trong cc quan h gia con ngi vi nhau. Khoa hc php l
gi quy tc x s chung l cc quy phm. Cc quy phm c th l: quy
phm o c, quy phm tn gio, quy phm ca mt t chc x hi, quy
phm php lut. Do vy, quy phm php lut l mt trong s nhng quy phm
x hi. T c th a ra khi nim v quy phm php lut.
Quy phm php lut l quy tc x s chung do nh nc ban hnh v
bo m thc hin iu chnh quan h x hi theo nhng nh hng v
nhm t c nhng mc c h nht nh.
Php lut ca mt nh nc l s thng nht ca mt h thng cc quy
phm php lut. Mi quy phm c th xem nh mt n v php lut, mt
t bo ca mt c th thng nht l ton b nn php lut ni chung.
1.2. c im quy phm php lut
Quy phm php lut l mt loi quy phm x hi. V vy n va mang
y nhng thuc tnh chung ca cc quy phm x hi va c nhng thuc
tnh ca ring mnh. Quy phm php lut c nhng c im c bn sau y:
34

Php lut i
cng

- Quy phm php lut l quy tc x s. Vi t cch l quy tc x s,

quy phm php lut lun l khun mu cho hnh vi con ngi, n ch dn cho
mi ngi cch x s (nn hay khng nn lm g hoc lm nh th no) trong
nhng hon cnh, iu kin nht nh. iu ny cng c ngha l quy phm
php lut ch ra cch x s v xc nh cc phm vi x s ca con ngi,
cng nh nhng hu qu bt li g nu nh khng thc hin ng hoc vi
phm chng.
- Quy phm php lut l tiu chun xc nh gii hn v nh gi
hnh vi con ngi.
Khng ch l khun mu cho hnh vi, quy phm php lut cn l tiu
chun xc nh gii hn v nh gi hnh vi ca cc ch th tham gia quan
h m n iu chnh.
Thng qua quy phm php lut mi bit c hot ng no ca cc
ch th c ngha php l, hot ng no khng c ngha php l, hot
ng no ph hp vi php lut, hot ng no tri php lut Chng hn,
bit c u l hot ng tnh cm, u l hot ng php lut ca c nhn
chng ta phi cn c vo cc quy phm php lut hay nh gi hnh vi no
l vi phm hnh chnh, hnh vi no l vi phm hnh s (ti phm) th phi cn
c vo cc quy phm ca php lut hnh chnh v php lut hnh s.
- Quy phm php lut do cc c quan nh nc ban hnh v bo m
thc hin. Quy phm php lut do cc c quan nh nc c thm quyn t ra,
tha nhn hoc ph chun, do vy bn cht ca chng trng vi bn cht ca
php lut. Quy phm php lut th hin ch nh nc, chng cha ng
trong mnh nhng t tng, quan im chnh tr - php l ca nh nc, ca
lc lng cm quyn trong vic iu chnh cc quan h x hi. Nh nc p
t ch ca mnh trong quy phm php lut bng cch xc nh nhng i
tng (t chc, c nhn) no? trong nhng hon cnh, iu kin no th phi
chu s tc ng ca quy phm php lut, nhng quyn v ngha v php l
m h c v nhng bin php cng ch no? m h buc phi gnh chu.
Thuc tnh do cc c quan nh nc ban hnh v bo m thc hin l thuc
tnh th hin s khc bit c bn gia quy phm php lut vi cc loi quy
phm x hi khc.
- Quy phm php lut l quy tc x s chung. Quy phm php lut
c ban hnh khng phi cho mt t chc hay c nhn c th m cho tt c
cc t chc v c nhn tham gia quan h x hi m n iu chnh. Mi t
chc, c nhn vo nhng hon cnh, iu kin m quy phm php lut
quy nh u x s thng nht nh nhau. Tuy nhin, tnh cht chung ca cc
quy phm php lut khc nhau th khc nhau.
35

Php lut i
cng

V d, quy phm php lut Hin php th c lin quan n mi t chc

v c nhn trong t nc, nhng quy phm php lut hnh s th ch lin
quan n nhng ngi c hnh vi vi phm php lut hnh s m thi.
- Quy phm php lut l cng c iu chnh quan h x hi, m ni
dung ca n thng th hin hai mt l cho php v bt buc, ngha l, quy
phm php lut l quy tc x s trong ch ra cc quyn v ngha v php l
ca cc bn tham gia quan h x hi m n iu chnh.
- Quy phm php lut c tnh h thng. Mi quy phm php lut c
nh nc ban hnh khng tn ti v tc ng mt cch bit lp, ring r m
gia chng lun c s lin h mt thit v thng nht vi nhau to nn nhng
chnh th ln nh khc nhau cng iu chnh cc quan h x hi v s n nh
v pht trin x hi.
Quy phm php lut ca cc nh nc hin i ch yu l quy phm
php lut thnh vn, chng c cha ng trong cc vn bn quy phm php
lut ca nh nc. Do nhu cu iu chnh x hi m s lng cc quy phm
php lut ca nh nc c ban hnh ngy mt nhiu hn v phm vi cc i
tng m chng tc ng cng ngy cng rng hn, trt t ban hnh, p dng
v bo v chng ngy cng dn ch hn vi s tham gia ca cc thnh vin
trong x hi. Ni dung cc quy phm php lut ngy cng chnh xc, cht ch,
r rng thng nht v c tnh kh thi cao.
2. Cu trc, phng php din t, vai tr ca quy phm php lut.
2.1. Cu trc ca quy phm php lut.
Cu trc ca quy phm php lut chnh l nhng thnh phn to nn
quy phm c lin quan mt thit vi nhau. Cng nh cc quy phm x hi
khc quy phm php lut cha trong n nhng cu hi: Ai (t chc, c nhn
no)? Trong nhng tnh hung no (khi no)? th s x s nh th no hoc
hu qu g cn phi gnh chu?
V vy, cc quy phm php lut c trnh by theo mt c cu nht
nh, gm nhng b phn cu thnh. Nhn chung, cu thnh ca mt quy
phm php lut bao gm 3 b phn: Gi nh, quy nh, ch ti.
2.1.1. Gi nh
L mt phn ca quy phm php lut trong nu ra nhng tnh hung
(hon cnh, iu kin) c th xy ra trong i sng x hi m quy phm php
lut s tc ng i vi nhng ch th (t chc, c nhn) nht nh. Ni cch
khc, gi nh nu ln phm vi tc ng ca quy phm php lut i vi cc
c nhn hay t chc no? Trong nhng hon cnh, iu kin no?
36

Php lut i
cng

V d: Khon 1 iu 102 B lut hnh s Vit Nam quy nh: Ngi

no thy ngi khc ang trong tnh trng nguy him n tnh mng, tuy c
iu kin m khng cu gip dn n hu qu ngi cht, th b pht cnh
co, ci to khng giam gi n hai nm hoc pht t t ba thng n hai
nm. Hon cnh y l: bt k Ngi no thy ngi khc ang trong
tnh trng nguy him n tnh mng, nhng ch th chu s tc ng ca quy
phm ny khng phi tt c nhng ngi trong hon cnh m ch gm
nhng ngi tuy c iu kin m khng cu gip dn n hu qu ngi
cht. Nh vy, trong cng mt hon cnh nhng khng phi mi t chc hay
c nhn vo hon cnh y cng chu s tc ng ca quy phm m ch
nhng ch th c lin quan n phn ch dn ca quy phm mi chu s tc
ng ca quy phm (ch th c, buc phi thc hin quy phm hoc b
p dng quy phm ).
Nhng tnh hung (hon cnh, iu kin) c nu ra trong phn gi
nh ca quy phm php lut l v cng phong ph. V hon cnh c th l
nhng s kin: lin quan n hnh vi ca con ngi (tham gia giao thng, gy
thng tch cho ngi khc); lin quan n s bin (s sinh, t); lin
quan n thi gian; lin quan n khng gian (phm vi lnh th p dng nh
min ni hay ng bng). V iu kin c th l: iu kin v khng gian
(a im xy ra s kin nh ni ti phm xy ra); iu kin v ch th (
tui, gii tnh, dn tc); v rt nhiu nhng iu kin khc, ty theo hon
cnh m nh nc quy nh v iu kin i vi ch th.
Nhng hon cnh, iu kin c d liu trong phn gi nh ca cc quy
phm php lut l nhng tnh hung , ang hoc s xy ra trong cuc sng.
Nh vy, phn gi nh ca quy phm php lut tr li cho cu hi: T
chc, c nhn no? Trong nhng tnh hung (hon cnh, iu kin) no? Thng
qua phn gi nh ca quy phm php lut chng ta bit c t chc t chc,
c nhn no? khi vo nhng hon cnh, iu kin no? th chu s tc ng
ca quy phm php lut . Vic xc nh t chc, c nhn no v nhng hon
cnh, iu kin no tc ng l ph thuc vo ch ca nh nc.
2.1.2. Quy nh
L mt phn ca quy phm php lut nu ln nhng cch x s m cc
ch th c th hoc buc phi thc hin gn vi nhng tnh hung nu
phn gi nh ca quy phm php lut. Tc l, khi xy ra nhng hon cnh, iu
kin nu phn gi nh ca quy phm php lut th nh nc a ra nhng
ch dn c tnh cht mnh lnh (cc cch x s) cc ch th thc hin.
Phn quy nh l phn ct li ca quy phm php lut, n th hin ch
ca nh nc i vi cc t chc hay c nhn khi xy ra nhng tnh hung
c nu trong phn gi nh ca quy phm php lut. Phn quy nh ca quy
phm php lut thng c nu dng mnh lnh nh: Cm, khng c,
37

Php lut i
cng

phi, th, c, cThng qua phn quy nh ca quy phm php lut cc
ch th php lut mi bit c l nu nh h vo nhng tnh hung nu
trong phn gi nh ca quy phm php lut th h phi lm g? c (khng
c) lm g? v thm ch lm nh th no?.
V d: "Cng dn c quyn t do kinh doanh theo quy nh ca php
lut" (iu 57 Hin php 1992). Phn quy nh ca quy phm ny l: "c
quyn t do kinh doanh theo quy nh ca php lut".
Hay ti Khon 3 iu 141 Lut doanh nghip 2005 quy nh: "Mi c
nhn ch c quyn thnh lp mt doanh nghip t nhn". Phn quy nh
ca quy phm ny l: "ch c quyn thnh lp mt doanh nghip t nhn".
Phn quy nh ca quy phm php lut thng ch ra cc quyn (li
ch) m cc ch th c hng hoc cc ngha v php l m h phi thc
hin, mc d khng phi khi no thut ng quyn v ngha v php l cng
trc tip th hin trong li vn ca quy phm.
Nh vy, nhng mnh lnh ca nh nc c nu trong phn quy nh
ca quy phm php lut i vi cc ch th c th l:
+ Nhng cch x s (hnh vi) m ch th c php hoc khng c
php thc hin;
+ Nhng quyn v li ch m ch th c hng;
+ Nhng cch x s (hnh vi) m ch th buc phi thc hin, thm ch
l phi thc hin nh th no?
2.1.3. Ch ti
L mt phn ca quy phm php lut ch ra cc bin php mang tnh
cht trng pht m cc ch th c thm quyn p dng quy phm c th p
dng i vi cc ch th vi phm php lut, khng thc hin ng nhng
mnh lnh c nu trong phn quy nh ca quy phm php lut. Do ,
ch ti l b phn bo m tnh cng ch ca php lut trong thc t.
Phn ch ti ca quy phm php lut thng tr li cho cu hi: Cc
ch th c thm quyn p dng quy phm c th p dng nhng bin php no
i vi cc ch th vi phm php lut, khng thc hin ng nhng mnh
lnh c nu trong phn quy nh ca quy phm php lut. Cn i vi
cc ch th c nu phn gi nh ca quy phm php lut th nh nc
gin tip thng bo hoc cnh bo cho h bit l nu nh h vo nhng tnh
hung nh nu phn gi nh ca quy phm php lut th h phi chu
nhng hu qu bt li, b trng pht bng nhng bin php g?
V d: Khon 1 iu 100 B lut Hnh s 1999 quy nh: Ngi no
i x tn c, thng xuyn c hip, ngc i hoc lm nhc ngi l thuc
mnh lm ngi t st, th b pht t t hai n by nm. Phn gi nh
nu ch th chu s tc ng ca quy phm ny l: Ngi no i x tn c,
thng xuyn c hip, ngc i hoc lm nhc ngi l thuc mnh lm
38

Php lut i
cng

ngi t st. Phn ch ti c ch dn cho ch th c thm quyn p

dng php lut i vi ch th thc hin hnh vi nu phn gi nh ca
quy phm ny l: pht t t hai n by nm. Cn phn quy nh khng
trc tip th hin trong quy phm php lut ny. Tuy nhin, vi quy phm
php lut ny th phn quy nh c hiu l: khng c i x tn c,
khng c thng xuyn c hip, ngc i hoc lm nhc ngi l thuc
mnh lm cho ngi l thuc mnh t st.
Hay "Ngi no iu khin phng tin giao thng ng b m vi
phm quy nh v an ton giao thng ng b gy thit hi cho tnh mng
hoc gy thit hi nghim trng cho sc khe, ti sn ca ngi khc, th b
pht tin t nm triu ng n nm mi triu ng, ci to khng giam gi
n ba nm hoc pht t t su thng n ba nm". (iu 202 B lut hnh s
1999). Phn ch ti quy phm ny l: "b pht tin t nm triu ng n
nm mi triu ng, ci to khng giam gi n ba nm hoc pht t t su
thng n ba nm".
Theo cc ngnh lut th ch ti c chia thnh: Ch ti hnh s, ch ti
hnh chnh, ch ti k lut, ch ti dn s ...v.v.
2.2. Phng php din t quy phm php lut
m bo tnh logic, cht ch i hi cc quy phm php lut phi
c trnh by theo mt kt cu l: Nu mt t chc hay c nhn no vo
nhng hon cnh, iu kin nht nh no (gi nh); th c php hay
buc phi x s theo mt cch thc nht nh (quy nh); hoc cc ch th c
thm quyn c th s p dng nhng bin php cng ch no i vi cc ch
th vi phm php lut (phn ch ti)
Quy phm php lut c th hin thnh cc iu lut trong cc vn bn
quy phm php lut, quy phm php lut l ni dung, cn iu lut l hnh
thc biu hin ca cc quy phm php lut. Trong nhiu trng hp quy phm
php lut trng vi cc iu lut. Nhng cng khng t trng hp, trong mt
iu lut ca vn bn, bao gm mt s quy phm php lut khc nhau cng
iu chnh cc quan h x hi trong mt lnh vc nht nh. C ba phng
php din t quy phm php lut thnh cc iu lut trong cc vn bn quy
phm php lut: phng php din t trc tip; phng php din t tham
kho; phng php din t theo mu.
Phng php din t trc tip, theo phng php ny, trong mt iu
lut trnh by (din t) mt quy phm php lut trn vn, c cc yu t:
gi nh, quy nh, ch ti. Phng php ny c u im l d hiu, d vn
dng, ph hp vi trnh dn tr cha cao. Nhng c nhc im l thng
lp i lp li nhiu ln mt ni dung no .
Phng php din t tham kho, theo phng php ny, ti mt iu
lut, ch trnh by mt hoc hai b phn ca quy phm php lut, phn cn li
39

Php lut i
cng

phi tham kho mt iu lut khc. u im ca phng php ny l khc

phc c nhc im ca phng php trn, khc phc c s trng lp.
Nhng nhc im l kh vn dng, i hi trnh dn tr cao.
Phng php din t theo bn mu, l phng php din t mt iu
lut ch trnh by mt vi b phn ca quy phm nh phng php tham
kho, phn cn li khng gii thiu mt iu lut c th no, m ch ra
mt phng hng chung tham kho mt lut no ang hin hnh
(tham kho ti mt vn bn quy phm php lut khc).
Qua ba phng php din t trn, phng php no l tt nht? Mi
phng php u c nhng u im, nhc im ca n. Ty theo tnh cht
ca quan h x hi do quy phm php lut iu chnh, ty theo trnh dn tr
ca dn c m cc nh lm lut chn phng php thch hp. Tuy nhin, d
s dng phng php no cng phi tun theo mt yu cu chung l phi din
t chnh xc, r rng, d hiu, d vn dng. Cn phi din t sao cho cng
mt vn m mi ngi u hiu thng nht, vn dng thng nht. Khng
th c mt quy nh ca quy phm php lut m hiu nhiu cch khc nhau.
4. Vai tr ca quy phm php lut
Quy phm php lut l yu t u tin, c bn trong c ch iu chnh
php lut v xy dng h thng php lut. Khng c quy phm php lut,
khng c thc o, th khng th c s iu chnh php lut, v do , khng
c c ch iu chnh php lut i vi cc quan h x hi. Thng qua quy
phm php lut nh nc qun l x hi. Qun l x hi, theo gc php l,
l vic nh nc dng quy phm php lut iu chnh hnh vi ca cc
thnh vin trong x hi, sao cho khi h tham gia cc quan h x hi phi x s
thng nht theo mt quy tc chung, theo ch ca nh nc c th hin
trong quy phm php lut. H thng php lut l tng th cc quy phm php
lut. Quy phm php lut c coi l t bo ca h thng php lut, l yu
t c bn xy dng h thng php lut ca mt nh nc. Php lut ca
mt nh nc l h thng cc quy phm php lut.
Quy phm php lut l c s php l m bo s hot ng ca B my
nh nc. Cc c quan nh nc u phi hot ng trong phm vi thm
quyn c quy nh c th bng nhng quy phm php lut. Cc nh chc
trch, cc nhn vin nh nc phi da vo quy phm php lut thc thi
cng v ca mnh. C nh vy h mi lng tin thc hin ng chc
trch mt cch c hiu qu.
Quy phm php lut l c s php l i vi quyn t do, quyn dn ch
ca cng dn, i vi hnh vi hp php ca con ngi trong x hi. Cc quy
phm php lut tc ng ln con ngi trong quan h x hi trn hai mt, tc
ng gio dc t tng v tc ng php l. Tc ng gio dc t tng ca
quy phm php lut th hin tng t nh cc bin php gio dc t tng
40

Php lut i
cng

khc. Khi con ngi bit c nhng quy nh ca php lut v quyn t do,
quyn dn ch th trnh nhn thc, trnh vn ha ca h c nng cao.
Tc ng php l ca quy phm php lut to cho con ngi s hiu bit cn
thit v php lut, ng thi khng nh nhng quyn v ngha v php l ca
h. to cho con ngi c kin thc php lut v hiu bit quyn v ngha
v php l, ngoi vic tin hnh trn thc, cn phi thng qua s iu chnh
bng php lut i vi quan h x hi. Da vo quy phm php lut, nh nc
c kh nng bo v cc quan h x hi c, to iu kin cho cc quan h x
hi mi pht sinh c iu kin pht trin, gp phn thanh ton, loi b cc
quan h x hi i lp vi x hi mi.

II. Quan h php lut

1. Khi nim, c im
1.1. Khi nim
Nhu cu tn ti v pht trin buc con ngi phi lin kt vi nhau
thnh nhng cng ng. Gia cc thnh vin ca cng ng lun ny sinh
nhng s lin h v vt cht, v tinh thn vi nhau v nhng mi lin h ny
lun c gii hn nn ngi ta gi chng l cc quan h. Nhng quan h xut
hin trong qu trnh sn xut v phn phi ca ci vt cht, trong vic tho
mn cc nhu cu vn ho, tinh thn cng nh trong vic bo v li ch ca x
hi th c gi l quan h x hi.
Quan h x hi tn ti khch quan khng l thuc vo ch ca con
ngi. Tnh khch quan ca chng th hin ch con ngi sng trong x hi
khng th t t mnh ngoi nhng mi lin h x hi ang tn ti. X hi
khng th tn ti thiu con ngi v con ngi cng khng th tn ti ngoi
x hi. Tnh t chc ca i sng cng ng i hi cc quan h x hi phi
c iu chnh. iu ny c th thc hin c bng cch t ra nhng quy
tc x s buc mi ngi phi tun theo.
Quan h x hi rt a dng v phong ph. c th l quan h gia nh,
quan h lao ng, quan h ti snTnh a dng ca quan h x hi dn n
s phong ph ca cc hnh thc tc ng n chng. Chng c th l quy
phm php lut, quy phm o c, cc tn tn gio, phong tc tp qun
v.vTuy nhin, hiu qu tc ng ca mi loi quy phm x hi c s khc
nhau rt ln. Trong h thng cc quy phm x hi, quy phm php lut c v
tr c bit quan trng. Do vy, c th xc nh quan h php lut l quan h
x hi c iu chnh bng quy phm php lut, lm cho cc bn tham gia
quan h c quyn v ngha v php l

41

Php lut i
cng

Nh vy, quan h php lut l nhng quan h x hi c cc qui phm

php lut iu chnh trong quyn v ngha v ca ch th c nh nc
quy nh v bo m thc hin.
Quan h php lut l hnh thc c bit ca quan h x hi. N tn ti
trong hu ht cc lnh vc quan trng ca i sng x hi v c lin h mt
thit vi cc loi hnh quan h x hi khc.
1.2. c im ca quan h php lut
Quan h php lut c nhng c im c bn sau y:
- Quan h php lut l quan h x hi c ch: Quan h php lut xut
hin do ch ca con ngi. Cc quan h ny khng ngu nhin hnh thnh
m phi qua hnh vi c ch ca mt hoc nhiu ch th.
C nhng quan h php lut m s hnh thnh i hi th hin ch ca
hai bn tham gia. Chng hn, hp ng lao ng (quan h gia ngi lao ng
v ngi s dng lao ng); hp ng mua bn ti sn (quan h gia ngi
bn ti sn v ngi mua ti sn).
Cng c nhng loi quan h php lut m s hnh thnh trn c s ch
ca nh nc. Chng hn, quan h php lut hnh s hnh thnh khng phi
xut pht t ch ca ngi phm ti, m xut pht t ch ca nh nc.
- Quan h php lut xut hin trn c s cc quy phm php lut: Php
lut iu chnh cc quan h x hi, cc quan h sn xut bng vic tc ng
trc tip vo quan h ch, bin cc quan h ch thnh cc quan h php
lut, buc cc bn trong quan h ch c cch x s ph hp vi ch ca
ca giai cp thng tr th hin trong php lut. Do , vic la chn quan h
x hi no iu chnh bng php lut ph thuc vo ch nh nc.
V d: Hnh vi to ra, lan truyn v pht tn cc chng trnh virus tin
hc nhng nu nh hnh vi c thc hin trc khi B lut hnh s 1999
c hiu lc (trc 1/7/2000) th khng b coi l ti phm. Nhng cng chnh
hnh vi m thc hin sau ngy B lut hnh s 1999 c hiu lc (t
1/7/2000) th hnh vi b xem l phm vo ti "to ra, lan truyn v pht
tn cc chng trnh virus tin hc " c quy nh ti iu 224 B lut hnh
s 1999. Do , hnh vi b xem l ti phm khi n c iu chnh bi quy
phm php lut nh nu.
Mt v d khc, nc ta hot ng mi dm b php lut nghim cm,
mi hnh vi vi phm u b nghim tr. Tuy nhin, mt s nc t bn (Thi
Lan, H Lan) hot ng ny c xem nh mt ngh c php lut cng
nhn v bo v. Hay quan h gia hai ngi n ng cng chung sng vi
nhau, cng sinh hot bng nhng thu nhp c c l mt dng quan h bn
b, thuc phm tr o c. Nhng mt s nc t bn, khi php lut cho
42

Php lut i
cng

php c hn nhn gia ngi cng gii tnh th quan h nh vy li tr thnh

quan h php lut hn nhn v gia nh.
- Ni dung ca quan h php lut lun c cu thnh bi cc quyn v
ngha v php l ca cc bn tham gia quan h php lut. Cc quyn v ngha
v php l ca cc bn tham gia quan h php lut c mi quan h tng h
ln nhau. Thng thng, quyn ca bn ny li l ngha v ca mi bn khc
v ngc li. V vy, vic thc hin ngha v ca mt bn l s m bo cho
vic thc hin quyn ca mt bn khc.
V d: Trong quan h hp ng mua bn ti sn bn bn c ngha v
chuyn giao ti sn v c quyn nhn mt khon tin theo s tho thun, cn
bn mua c ngha v chuyn giao khon tin ni trn v c quyn c nhn
ti sn. Trong mi quan h ny, chng ta thy vic thc hin ngha v ca mt
bn l vic thc hin quyn ca bn khc v ngc li.
- Vic thc hin quyn v ngha v php l ca cc bn tham gia quan h
php lut c m bo bng s cng ch nh nc. c im ny th hin
ch nu cc bn tham gia quan h php lut khng t gic thc hin ngha
v ca mnh Nh nc c th dng bin php cng ch thc hin. Cc c
nhn hay t chc vi phm php lut th phi gnh chu cc trch nhim php
l th hin trong cc ch ti php lut.
2. Phn loi quan h php lut
S a dng v phong ph ca quan h x hi cng nh cc quy phm
php lut iu chnh chng dn n s hnh thnh cc quan h php lut khc
nhau. Vic phn loi cc quan h php lut c tin hnh da theo nhiu cn
c khc nhau.
- Cn c vo i tng iu chnh v phng php iu chnh, chng ta
c th phn chia cc quan h php lut theo cc ngnh lut thnh quan h
php lut hnh s, quan h php lut dn s, quan h php lut hnh chnh,
quan h php lut kinh tcch phn loi ny ph bin v c tha nhn
rng ri.
- Cn c vo tnh cht c lp ca cc quyn ca ch th tham gia quan
h php lut ta c th phn chia cc quan h php lut thnh quan h php
lut tuyt i v quan h php lut tng
- Cn c vo vic thc hin ngha v trong quan h php lut l n
phng hay song phng ngi ta c chia quan h php lut thnh quan h
php lut n v v php lut song v
- Cn c vo tnh cht tc ng ca quy phm php lut trong mi quan
h php lut ngi ta chia quan h php lut thnh quan h php lut iu
chnh v quan h php lut bo v.
43

Php lut i
cng

2. Cc yu t cu thnh ca quan h php lut.

Mi quan h php lut c cu thnh bi 3 yu t l:
Ch th,
Khch th
Ni dung ca quan h php lut.
2.1. Ch th ca quan h php lut.
2.1.1. Khi nim ch th quan h php lut.
Ch th quan h php lut l nhng c nhn hay t chc da trn c s
ca cc quy phm php lut m tham gia vo cc quan h php lut, tr
thnh ngi mang cc quyn v ngha v php l c th.
Cc t chc, c nhn hoc cc ch th khc tha mn nhng iu kin
theo quy nh ca php lut cho mi loi quan h th c th tr thnh ch th
ca quan h php lut . Khi cc ch th c nhng iu kin theo quy
nh ca php lut cho mi loi quan h th c coi l c nng lc ch th
(t cch ch th). Nng lc ch th bao gm: Nng lc php lut v nng lc
hnh vi.
Nng lc php lut l kh nng c quyn v ngha v php l c nh
nc quy nh cho cc t chc, c nhn nht nh. Nng lc php lut c th
c coi l phn ti thiu trong nng lc ch th ca c nhn v php nhn.
Vi nng lc php lut, cc ch th ch tham gia th ng vo cc quan
h php lut hoc c php lut bo v trong cc quan h nht nh. Tnh th
ng ca ch th ch l khng t to ra c cho mnh cc quyn v ngha
v php l. Cc quyn v ngha v php l m h c c trong mi quan h
php lut c th l do ch ca nh nc, ch ca ngi th ba.
V d: Mt a tr c tha k khi b, m cht. Quan h tha k ny pht
sinh do ch ca ngi li tha k (nu c di chc) hoc theo ch ca nh
nc (nu khng c di chc). Trong quan h tha k ny th a tr l ch th c
nng lc php lut v nh nc bo v cc quyn hp php ca a tr ny.
Nng lc hnh vi l kh nng m nh nc tha nhn cho t chc, c
nhn bng nhng hnh vi ca chnh bn thn mnh c th xc lp v thc hin
cc quyn v ngha v php l. y c coi l phn quan trng i vi cc
hot ng tch cc ca ch th quan h php lut. T chc hoc c nhn c
nng lc hnh vi s c tham gia vi t cch l ch th quan h php lut,
bng hnh vi ca mnh c th c lp xc lp v thc hin cc quyn, ngha v
php l cng nh c lp chu trch nhim v nhng hnh vi ca mnh.
Nng lc php lut v nng lc hnh vi l nhng thuc tnh khng tch
ri ca mi c nhn nhng khng phi l nhng thuc tnh t nhin, khng
phi sn c khi ngi sinh ra m l nhng thuc tnh php l. Chng u
do nh nc tha nhn cho mi t chc hoc c nhn. Ch thng qua quy
44

Php lut i
cng

phm php lut mi bit c t chc, c nhn no c nng lc ch th php

lut tham gia vo nhng quan h php lut nht nh.
i vi c nhn, nng lc php lut xut hin k t c nhn sinh ra v ch
mt i khi ngi cht. Trong mt s lnh vc, nng lc php lut c m
rng dn tng bc ph thuc vo s pht trin v th lc v tr lc ca c
nhn. S m rng dn nng lc php lut ca ch th cn c vo tui. D
nhin, tui khng phi l tiu chun chnh xc tuyt i xc nh l tr,
kh nng nhn thc ca ch th. Song d sao tui phn nh mt mc
cao nhng iu kin tm - sinh l ca ch th. V vy php lut nc ta cng
nh php lut ca cc nc ly tui lm tiu ch xc nh nng lc php
lut v nng lc hnh vi. Tr em t tui, nhng ngi mt tr khng c nh
nc cho php tham gia vo nhng quan h php lut quan trng.
Trong mt s trng hp, thng qua cc c quan c thm quyn nh
nc c th tc quyn tham gia vo mt s quan h php lut, hn ch nng
lc php lut ca mt t chc, c nhn no .
Khc vi nng lc php lut, nng lc hnh vi ch xut hin khi c nhn
n tui nht nh v t c nhng iu kin nht nh. Phn ln
php lut cc nc u ly tui 18 v tiu chun l tr (kh nng nhn thc
c hu qu ca vic mnh lm) lm iu kin cng nhn nng lc hnh vi
cho ch th ca a s cc nhm quan h php lut. Tuy nhin, khng phi
l nhng iu kin duy nht v thng nht cho tt c cc loi quan h php
lut. Mt khc, nng lc hnh vi mi nhm quan h php lut khc nhau
xut hin cng dn nhng tui khc nhau.
V d, nc ta, nng lc kt hn c php lut quy nh l 20 tui
(i vi nam), 18 tui (i vi n); nng lc bu c (18 tui trn). Nhng
nng lc hnh vi trong quan h php lut lao ng li xut hin sm hn (tui
16). Nng lc php lut hnh s cng xut hin c nhn vo tui 16. Vic
xut hin nng lc hnh vi cc ch th ca mi loi quan h php lut khc
nhau ph thuc vo tnh cht v c im ca loi quan h x hi m php
lut iu chnh.
Nng lc php lut v nng lc hnh vi to thnh nng lc ch th php
lut. V th, chng c mi lin h cht ch vi nhau. Mt ch th php lut ch
n thun c nng lc php lut th khng th tham gia tch cc vo cc quan
h php lut, tc khng th t mnh thc hin cc quyn v ngha v ch th.
Ngc li, nng lc php lut l tin ca nng lc hnh vi. Khng th c
ch th quan h php lut khng c nng lc php lut m li c nng lc
hnh vi. Gia nng lc php lut v nng lc hnh vi c gii hn r nt khi
ch th quan h php lut l c nhn v trong trng hp ny s xut hin
nng lc hnh vi ca ch th xy ra mun hn so vi nng lc php lut. Cn
i vi ch th quan h php lut l php nhn th ranh gii ny kh nhn thy
45

Php lut i
cng

nu khng phn tch su sc hot ng ca ch th. Nng lc php lut v

nng lc hnh vi ca php nhn xut hin cng lc, t khi php nhn ra i.
Nng lc hnh vi ca ch th quan h php lut c nhng bin dng nht
nh ty theo tnh cht ca quan h php lut m ch th tham gia. Trong mt
s quan h php lut ch th c nng lc hnh vi hn ch cn nhng quan
h php lut khc th ch th li c nng lc hnh vi tng phn. Nng lc
hnh vi y ch c nhng ch th p ng y cc iu kin do php
lut quy nh. Vic xc nh ch th no c nng lc hnh vi y , nng lc
hnh vi hn ch hay nng lc hnh vi tng phn khng th thng nht cho mi
quan h x hi c php lut iu chnh. iu ny hon ton ty thuc vo
cc c im ca mi ngnh lut, ch nh lut.
V d, iu 22 B lut dn s Vit Nam quy nh v mt nng lc hnh
vi dn s ca mt c nhn: "Khi mt ngi b bnh tm thn hoc mc cc
bnh khc m khng th nhn thc, lm ch c hnh vi ca mnh th theo
yu cu ca ngi c quyn v li ch lin quan, Ta n ra quyt nh tuyn
b mt nng lc hnh vi dn s trn c s kt lun ca t chc gim nh".
V iu 23 quy nh v hn ch nng lc hnh vi dn s c nhn th:"Ngi
nghin ma ty, nghin cc cht kch thch khc dn n ph tn ti sn ca
gia nh th theo yu cu ca ngi c quyn, li ch lin quan, Ta n c th
ra quyt nh tuyn b l ngi b hn ch nng lc hnh vi dn s".
Nng lc ch th php lut l hnh thc th hin a v php l ca c
nhn v t chc trong x hi.
2.1.2. Ch th l c nhn.
Ch th l c nhn gm c cng dn, ngi nc ngoi v ngi khng
quc tch.
Cng dn l ch th c nhn ph bin v ch yu ca cc quan h php
lut. Cng dn l ch th ca quan h php lut khi theo quy nh ca php
lut h c nng lc ch th (nng lc php lut v nng lc hnh vi). Khng ai
ngoi nhng c quan nh nc c thm quyn v trong nhng iu kin, trnh
t nghim ngt do php lut quy nh, mi c th hn ch nng lc ch th
ca cng dn. Cng dn l ch th ca hu ht cc ngnh lut.
Ngi nc ngoi v ngi khng quc tch c th tr thnh ch th
quan h php lut theo cc iu kin p dng i vi cng dn. Tuy nhin,
trong mt s lnh vc nht nh, nng lc ch th ca ngi nc ngoi v
ngi khng quc tch b hn ch.
2.1.3. Ch th l php nhn
Php nhn l t chc c nh nc tha nhn l ch th ca quan h
php lut. Php nhn l mt thc th nhn to c cc c nhn hoc nh
46

Php lut i
cng

nc dng ln. D c thnh lp bi cc c nhn hay bi nh nc, php

nhn vn tn ti c lp i vi nhng thc th lp ra n.
Trong i sng php l, kinh t, php nhn ng vai tr kh quan trng.
Ch nh php nhn l hnh thc php l ch yu ca cc hot ng chung m
con ngi tin hnh: kinh doanh, qun l; hot ng cng ch; hot ng
nghin cu.v.v
Php nhn ch xut hin khi c nh nc cho php, tc l c nh
nc tha nhn hoc thnh lp. Tuy nhin, khng phi t chc no do nh
nc lp ra hoc tha nhn cng c t cch php nhn. Php nhn l khi
nim php l phn nh a v php l ca mt t chc. Theo iu 84 B lut
dn s 2005, mt t chc c cng nhn l php nhn khi c cc iu
kin sau:
1. c thnh lp hp php. Tc l, t chc phi do nh nc thnh
lp, tha nhn hoc cho php thnh lp v phi c tn gi ring.
2. C c cu t chc cht ch. C cu t chc thng nht ca php php
nhn th hin s tn ti ca c quan lnh o v cc b phn cu thnh ca n
c mi lin h t chc cht ch.
3. C ti sn c lp vi c nhn, t chc khc v t chu trch nhim bng
ti sn . Ti sn ring l c s vt cht cho hot ng ca mt t chc. Bng
ti sn ring, php nhn thc hin cc quyn v ngha v ti sn ca mnh.
4. Nhn danh mnh tham gia cc quan h php lut mt cch c lp.
Cng nh cc c nhn (cng dn, ngi nc ngoi, ngi khng quc
tch), php nhn l ch th quan h php lut. Tuy nhin, php nhn khng
tham gia tt c cc loi quan h php lut. Cn c vo tnh cht, c im v
ni dung ca mnh, mi nhm quan h php lut ch tha nhn mt c cu ch
th nht nh. Php nhn khng th l ch th ca quan h php lut hnh s,
quan h hn nhn. Nh cc c nhn, php nhn cng mang quc tch ca mt
quc gia nht nh.
Theo iu 100 B lut dn s 2005 cc loi php nhn bao gm:
- C quan nh nc, n v v trang nhn dn.
- T chc chnh tr, t chc chnh tr - x hi.
- T chc kinh t.
- T chc chnh tr x hi ngh nghip, t chc x hi, t chc x hi ngh nghip.
- Qu x hi, qu t thin.
- Cc t chc khc c cc iu kin theo quy nh ca php lut.
Ngoi cc thc th nhn to l php nhn, cn c nhng thc th nhn
to khc tuy khng phi l php nhn song vn l cc ch th ca quan h
php lut nh cc doanh nghip t nhn, cc thnh vin ca mt cng ty
Nhng ch th ny khi tham gia cc quan h php lut thng phi tun theo
mt s iu kin cht ch hn.
47

Php lut i
cng

2.2. Ni dung ca quan h php lut

Mt trong nhng cu thnh c bn ca quan h php lut l ni dung ca
n. Ni dung ca quan h php lut bao gm quyn v ngha v ch th.
- Quyn ch th
Quyn ch th l cch x s m php lut cho php ch th c tin
hnh. Ni cch khc, quyn ch th l kh nng ca ch th x s theo cch
thc nht nh c php lut cho php. Ni l kh nng c ngha l ch th
c th la chn gia vic s s theo cch thc m n c php tin hnh
hoc khng x s nh vy.
V d: Cng dn c quyn khiu ni, t co. H c th thc hin vic
song cng c th khng nu xt thy khng c li cho mnh.
Quyn ch th c nhng c tnh sau:
+ Kh nng ca ch th x s theo cch thc nht nh m php lut cho php.
+ Kh nng yu cu cc ch th khc chm dt cc hnh ng cn tr n
thc hin quyn v ngha v hoc yu cu chng tn trng cc ngha v tng
ng pht sinh t quyn v ngha v ny.
+ Kh nng ca ch th yu cu cc c quan nh nc c thm quyn
bo v li ch ca mnh.
- Ngha v ch th
Ngha v ch th l cch x s m nh nc bt buc ch th phi tin
hnh nhm p ng vic thc hin quyn ca ch th khc.
Ngha v php l bao gm nhng s cn thit phi x s nh sau:
+ Cn phi tin hnh mt s hot ng nht nh.
+ Cn kim ch khng thc hin mt s hot ng nht nh.
+ Cn phi chu trch nhim php l khi x s khng ng vi nhng
quy nh ca php lut.
Quyn v ngha v ch th l hai hin tng php l khng th thiu
trong mt quan h php lut c th. Khng c quyn nm ngoi mi lin h
vi ngha v v ngc li khng c ngha v php l nm ngoi mi lin h
vi quyn ch th.
Trong quan h php lut, quyn v ngha v ch th lun thng nht, ph
hp vi nhau. Ni dung, s lng v cc bin php bo m thc hin chng
u do nh nc quy nh hoc do cc bn xc lp trn c s cc quy nh .
2.3. Khch th quan h php lut.
C nhn, t chc khi tham gia vo mt quan h php lut no u
nhm tho mn nhng nhu cu nht nh v vt cht, chnh tr, vn ho, tinh
thn. C th l nhng li ch vt cht, hoc cc li ch phi vt cht, cng c
th l cc nhu cu v hot ng chnh tr, x hi.
48

Php lut i
cng

Tuy nhin, nh nc vi mc ch bo v li ch ca mi c nhn v x

hi nn trong quy phm php lut cng xc nh r mt s li ch vt cht,
tinh thn m cc ch th khng c php thc hin di bt c hnh thc
no, ngoi tr nhng trng hp m php lut cho php.
C th hiu khch th ca quan h php lut l nhng li ch vt cht,
tinh thn v nhng li ch x hi khc c th tho mn nhng nhu cu, i hi
ca cc t chc hoc c nhn khi h tham gia vo quan h php lut, ngha l
v chng m h thc hin cc quyn v ngha v ch th ca mnh.
Khch th l ci thc y cc t chc hoc c nhn tham gia vo quan h
php lut. Khch th ca quan h php lut cn c phn bit vi i tng
iu chnh ca php lut l nhng quan h x hi m php lut tc ng n.
V d: Trong hp ng vn chuyn hng ha khch th quan h php lut
hp ng khng phi l hng ha m l s vn chuyn hng ha. Hay trong
quan h tranh chp v quyn tc gi ca mt sn phm lao ng sng to th
khch th quan h php lut l quyn tc gi.
Khch th ca quan h php lut nu ln v tr, ngha ca quan h php
lut c php lut bo v. Thi x l ca nh nc c cn c vo khch
th ca quan h php lut khi mt quan h php lut b xm hi.
3. S kin php l
3.1. Khi nim s kin php l
Mt quan h x hi ch c th tr thnh mt quan h php lut khi c
mt quy phm php lut iu chnh. D , c cc quan h php lut ng
nhin phi c cc quy phm php lut ph hp. Nhng nu ch c cc quy phm
php lut th cng cha th lm pht sinh, thay i hoc chm dt mt quan h
php lut c th. Mi quy phm php lut, do c im ca n, ch mi nu ln
nhng tnh hung chung, nhng iu kin chung m thi. Mt quan h php
lut c th ch pht sinh, thay i, chm dt khi xy ra nhng s vic c th
trong i sng, ph hp vi nhng iu kin, hon cnh m mt quy phm php
lut gi nh trc. Khoa hc php l gi l cc s kin php l.
Vy, s kin php l l nhng s kin thc t m s xut hin hay mt i
ca chng c php lut gn vi vic hnh thnh, thay i hoc chm dt
quan h php lut.
Thc cht, s kin php l l nhng s kin trong s cc s kin xy ra
trong thc t. S khc nhau gia s kin php l vi cc s kin thc t khc
l ngha ca chng i vi php lut. iu ny c ngha l c nhng s kin
thc t khng c ngha g lm i vi php lut (nh my, gi, ni
chuyn) nhng cng c nhng s kin c ngha ln i vi php lut nh
l lt, ng t, ci cht ca mt ngi, vic giao kt hp ng
S kin thc t ch tr thnh s kin php l ch khi no php lut xc
nh r iu . Mi nh nc c nhng quy nh khc nhau v s kin php
49

Php lut i
cng

l. Vic tha nhn mt s kin thc t l s kin php l xut pht t li ch

ca x hi v ca giai cp cm quyn trong x hi.
3.2. Phn loi s kin php l
S kin php l trong x hi rt a dng. N c phn loi theo nhiu
c s khc nhau song ph bin nht l theo tiu chun ch. Vi tiu chun
ny s kin php l c chia thnh s bin v hnh vi.
- S bin l nhng hin tng t nhin m trong nhng trng hp nht
nh, php lut gn vic xut hin ca chng vi s hnh thnh cc ch th
quyn v ngha v php l. V d, mt v tai nn, nhng bin c trong thin
nhin cng lm pht sinh cc quan h php lut v bo him.
- Hnh vi (hnh ng hoc khng hnh ng) l nhng s kin xy ra
theo ch ca con ngi, l hnh thc biu th ch ca ch th php lut.
Hnh ng l cch x s ch ng cn khng hnh ng l cch x s th
ng ca ch th. S hnh ng v khng hnh ng u c th tr thnh s
kin php l. Vic kt hn, vic k kt hp ngl nhng hnh ng. S im
lng (trong hp ng dn s); s b mc (iu 107 B lt hnh s) l nhng
hnh vi khng hnh ng.
Hnh vi c chia thnh hnh vi hp php (ph hp vi php lut) v
hnh vi bt hp php (tri vi php lut: nh gy thng tch cho ngi khc,
trm cp, trn thu.).
Nu c mt quy phm php lut l c iu kin cn th s kin php l l
iu kin p dng quy phm php lut cho mt mi quan h x hi
c mt quan h php lut c th. Da vo ni dung ca s kin php l, ngi
ta la chn quy phm php lut thch hp p dng, t c mt quan h
php lut c th vi nhng ch th, khch th v ni dung c th ca cc ch
th trong .

50

Php lut i
cng

CHNG 4
HNH VI PHP LUT, THC HIN PHP LUT, VI PHM
PHP LUT V TRCH NHIM PHP L
I. Hnh vi php lut
1.1. Khi nim hnh vi php lut
Php lut l h thng cc quy tc x s chung hay cn gi l cc quy tc
hnh vi, l tiu chun ca hnh vi con ngi. Php lut c ban hnh l
iu chnh cc quan h x hi, c th hn l iu chnh hnh vi ca con ngi.
Hnh vi l nhng phn ng, cch ng x c biu hin ra bn ngoi
ca con ngi trong nhng hon cnh, iu kin nht nh. Mi hnh vi u
c hnh thnh trn c s nhn thc v kim sot ca ch th, ngha l ch
th thc c v ch ng thc hin n. Nhng hot ng ca con ngi
trong trng thi v thc khng th coi l hnh vi. Hnh vi phi c biu t
ra bn ngoi bng nhng phng thc khc nhau (hnh ng hoc khng hnh
ng), ngha l n phi th hin trong th gii khch quan thng qua nhng
thao tc hnh ng hoc khng hnh ng ca ch th v cc ch th khc c
th nhn bit c iu .
Ty theo tnh cht, c im v nhng lnh vc th hin ca hnh vi con
ngi m x hi t ra nhng tiu chun, nhng cng c iu chnh chng
khc nhau. Nhng hnh vi no ca con ngi c php lut quy nh, iu
chnh th c xem l hnh vi php lut.
Hnh vi php lut lun gn lin vi cc quy nh ca php lut. Nhng
hnh vi khng c php lut quy nh, iu chnh th khng phi l hnh vi
php lut (hnh vi lin quan n o c, tnh cm).
51

Php lut i
cng

Ch th hnh vi php lut phi l nhng ngi c kh nng nhn thc,

xc lp, kim sot c hot ng ca bn thn. Kh nng ny do php lut
quy nh ph thuc vo tui v nng lc l tr ca ch th . Nhng ngi
khng c kh nng nhn thc hay iu khin c hot ng ca bn thn th
khng c coi l ch th hnh vi php lut.
Hnh vi php lut c th thc hin bng hnh ng nh thng qua c ch,
li nihoc khng hnh ng nhng phi c biu hin ra bn ngoi,
ngha l c th nhn thy, nghe thy, nhn thc c hnh ng hay khng
hnh ng .
1.2. Phn loi hnh vi php lut
Hnh vi php lut rt a dng nn c th phn chia chng theo nhiu tiu
chun khc nhau.
- Cn c vo s ph hp ca hnh vi vi quy nh ca php lut c th
chia hnh vi php lut thnh hnh vi hp php v hnh vi khng hp php.
Hnh vi hp php l nhng hnh vi c thc hin ph hp vi yu cu,
i hi ca php lut. Hnh vi hp php thng l nhng hnh vi c li cho
x hi, nh nc, c nhn trong x hi phi thc hin.
Hnh vi khng hp php (tri php lut) l hnh vi c thc hin tri
vi nhng quy nh ca php lut nh khng lm nhng vic m php lut
yu cu, lm nhng vic m php lut cm
Hnh vi khng hp php cn c th c phn chia thnh hnh vi vi
phm php lut v nhng hnh vi tri php lut nhng khng b coi l vi phm
php lut gm c:
+ Hnh vi tri php lut do cc ch th khng c kh nng nhn thc
hoc iu khin hnh vi.
+ Hnh vi tri php lut c thc hin bi cc ch th cha n tui
phi chu trch nhim php l.
+ Hnh vi tri php lut c thc hin bi nhng nguyn nhn khch
quan m ch th hnh vi khng th khc phc, khng c li khi thc hin
hnh vi .
- Cn c vo phng thc biu t ra bn ngoi hin thc khch quan c th
chia hnh vi php lut thnh hnh vi hnh ng v hnh vi khng hnh ng.
+ Hnh vi hnh ng l hnh vi m ch th phi thc hin bng nhng
thao tc nht nh. V d: K hp ng, ng k kt hn
+ Hnh vi khng hnh ng l hnh vi m ch th thc hin n bng cch
khng tin hnh nhng thao tc nht nh.
V d, Hnh vi khng t gic ngi phm ti, hnh vi khng cu gip
nhng ngi ang trong tnh trng nguy him
2. Thc hin php lut
52

Php lut i
cng

2.1. Khi nim

Php lt l mt cng c qun l x hi sc bn, song php lut ch c th
pht huy c vai tr v nhng gi tr ca mnh trong vic duy tr trt t v
to iu kin cho x hi pht trin khi n c tn trng v thc hin trong
cuc sng. V vy, thc hin php lut l hot ng khng th thiu k t khi
php lut xut hin.
Thc hin php lut trc ht l mt trong nhng hnh thc thc hin
cc chc nng, nhim v ca nh nc. Tt c cc nh nc c th t chc,
qun l c x hi u bt buc phi tin hnh xy dng (ban hnh) php lut.
Ban hnh quy phm php lut nh nc mong mun s dng chng iu
chnh cc quan h x hi phc v li ch v mc ch ca nh nc v x hi.
Thc hin php lut l hnh vi hp php ca cc ch th php lut. Php
lut c t ra l iu chnh hnh vi ca con ngi, nn vic thc hin
php lut phi th hin hnh vi php lut ca con ngi. Bn cnh , vic
thc hin php lut l giai on khng th thiu v v cng quan trng ca c
ch iu chnh php lut. Thc hin php lut do nhiu ch th khc nhau tin
hnh vi nhiu cch thc khc nhau. T chng ta c nu ln khi nim v
thc hin php lut.
Thc hin php lut l hot ng c mc ch nhm hin thc ho cc
quy nh ca php lut, lm cho chng i vo cuc sng, tr thnh nhng
hnh vi thc t hp php ca cc ch th php lut.
2.2. Cc hnh thc thc hin php lut
Cc quy phm php lt rt phong ph cho nn cch thc thc hin chng
cng rt phong ph v khc nhau, cch thc thc hin php lut ca mi loi
ch th php lut khc nhau th khc nhau. Cn c vo tnh cht ca hot ng
thc hin php lut c th xc nh nhng hnh thc thc hin php lut sau:
- Tun th (tun theo) php lut l hnh thc thc hin php lut, trong
cc ch th kim ch, khng tin hnh nhng hot ng m php lut cm.
Cc quy phm php lut cm on c thc hin hnh thc ny.
V d: Khng bun bn ph n, tr em; khng vn chuyn, tng tr, s
dng hay mua bn tri php cc cht ma ty; khng c xm phm n danh
d, nhn phm ca ngi khc....
- Thi hnh (chp hnh) php lut l hnh thc thc hin php lut, trong
cc ch th php lut thc hin ngha v php l ca mnh bng hnh ng
tch cc. Nhng quy phm php lut bt buc c thc hin hnh thc ny.
V d: Cng dn X phi ng thu thu nhp c nhn cho nh nc; hay
hnh vi t gic ti phm khi bit r hnh vi phm ti ca mt c nhn no .
- S dng php lut l hnh thc thc hin php lut, trong cc ch th
php lut thc hin quyn, t do php l ca mnh (nhng hnh vi m php
lut cho php ch th thc hin). Nhng quy phm php lut quy nh v cc
53

Php lut i
cng

quyn v t do php l ca cc t chc, c nhn c thc hin hnh thc

ny. Cc quyn v t do php l l nhng hnh vi m php lut cho php ch
th thc hin nn ch th php lut c th thc hin hoc khng thc hin cc
quyn, t do ty theo ch ca mnh, ch khng bt buc phi thc hin.
Quyn khiu ni, t co; Quyn yu cu c quan nh nc c thm quyn
cng nhn quyn tc gi i vi tc phm l nhng v d v s dng php lut.
- p dng php lut l hnh thc thc hin php lut, trong nh nc
thng qua cc c quan nh nc hoc nh chc trch c thm quyn t chc
cho cc ch th php lut thc hin nhng quy nh ca php lut, hoc t
mnh cn c vo cc quy nh ca php lut to ra cc quyt nh lm pht
sinh, thay i, chm dt nhng quan h php lut c th.
V d: Bn n xt x ca Ta n v hnh vi phm ti ca mt c nhn;
Quyt nh x pht hnh chnh v hnh vi iu khin xe c gii chy qu tc .
hnh thc ny cc ch th php lut thc hin cc quy nh ca php
lut lun c s can thip ca c quan nh nc hay nh chc trch c thm
quyn. Trong mt s trng hp c bit, theo quy nh ca php lut, mt s
t chc x hi cng c th c thc hin hot ng ny
Nu nh tun th php lut, thi hnh php lut v s dng php lut l
nhng hnh thc m mi ch th php lut u c th thc hin th p dng php
lut l hnh thc thc hin php lut ch dnh cho cc c quan nh nc hay nh
chc trch c thm quyn. p dng php lut c xem l hot ng thc hin
php lut ca cc c quan nh nc, n va l mt hnh thc thc hin php lut,
va l mt giai on m cc c quan nh nc c thm quyn tin hnh t chc
cho cc ch th php lut khc thc hin cc quy nh php lut.
2.3. p dng php lut
2.3.1. Nhng trng hp cn p dng php lut
Php lut tc ng vo cc quan h x hi, vo cuc sng t hiu qu
cao nht ch khi tt c nhng quy nh ca n u c thc hin chnh xc,
trit . Nhng nu ch thng qua cc hnh thc tun theo php lut, thi hnh
php lut v s dng php lut th s c rt nhiu quy phm php lut khng
c thc hin. Bi s c nhng ch th khng thc hin hoc khng kh
nng t thc hin nu thiu s tham gia ca c quan nh nc c thm quyn.
Do , hot ng p dng php lut cn phi c tin hnh trong cc trng
hp sau:
1. Khi cn truy cu trch nhim php l i vi nhng ch th vi phm
php lut hoc cn p dng cc bin php cng ch nh nc i vi t
chc hay c nhn no .
V d: Cng dn A c hnh vi phm ti. Th cn c hot ng ca Ta n
v cc c quan bo v php lut khc nhm iu tra, i chiu vi php lut
54

Php lut i
cng

xt x, ra bn n trong n nh trch nhim hnh s i vi A v buc A

phi chp hnh hnh pht .
2. Khi nhng quyn v ngha v php l ca ch th khng mc nhin
pht sinh, thay i hoc chm dt nu thiu s can thip ca nh nc.
V d: Theo quy nh ca php lut th nam cng dn t 18 n 25 phi
c ngha v tham gia ngha v qun s. Tuy nhin pht sinh quan h php
lut gia nh nc vi cng dn X no th phi c quyt nh ca c nh
nc c thm quyn.
3. Khi xy ra tranh chp v quyn ch th v ngha v php l gia cc
bn tham gia quan h php lut m cc bn khng t gii quyt c.
Chng hn, tranh chp gia cc bn tham gia mt hp ng dn s v
quyn s hu nh , quyn tha k
4. i vi mt s quan h php lut quan trng m nh nc thy cn
thit phi tham gia kim tra, gim st hot ng ca cc bn tham gia vo
quan h , hoc nh nc xc nhn s tn ti ca mt s s vic, s kin
thc t no .
Chng hn, nh nc xc nhn di chc hp php, chng sinh hay chng
t cho mt ngi no .
2.3.2 c im p dng php lut
p dng php lut c mt s c im c bn sau:
Th nht, p dng php lut l hot ng mang tnh quyn lc nh nc.
- Hot ng p dng php lut ch do nhng c quan nh nc hay nh
chc trch c thm quyn tin hnh. Php lut l c s cc c quan nh
nc c thm quyn p dng php lut thc hin cc chc nng, nhim v ca
mnh. Tuy nhin, trong mt s trng hp c bit, khi c nh nc u
quyn mt s t chc x hi cng c th tin hnh p dng php lut
- Php lut lun th hin ch ca nh nc v p dng php lut cng
vy. Do , mt chng mc nht nh p dng php lut cn mang tnh
chnh tr, phc v nhng mc ch chnh tr nht nh.
- Hot ng p dng php lut c tin hnh ch yu theo ch n
phng ca cc c quan nh nc hay nh chc trch c thm quyn, khng
ph thuc vo ch ca ch th b p dng php lut. ng thi, c tnh cht
bt buc i vi ch th b p dng v cc ch th c lin quan.
Th hai, p dng php lut l hot ng phi tun theo nhng hnh thc
v th tc cht ch do php lut quy nh.
Do tnh cht quan trng v phc tp ca p dng php lut, ch th b p
dng php lut c th c hng nhng li ch nhng cng c th phi chu
nhng hu qu bt li nghim trng nn trong php lut lun c s xc nh r
55

Php lut i
cng

rng c s, iu kin, trnh t, th tc, quyn v ngha v ca cc ch th

trong qu trnh p dng php lut.
Chng hn, iu tra, truy t v xt x mt v n hnh s th hot ng
ny cn phi tin hnh theo cc th tc bt buc c quy nh trong B lut
t tng hnh s.
Th ba, p dng php lut l hot ng iu chnh c tnh c bit, c th
i vi quan h x hi xc nh. i tng ca p dng php lut l nhng
quan h x hi cn n s iu chnh c bit, b sung trn c s nhng mnh
lnh chung trong quy phm php lut. Ni cch khc, quy tc x s c tnh
cht chung trong quy phm php lut thng qua hot ng p dng php lut
s c c bit ha mt cch chnh xc thnh mnh lnh c th cho mi
trng hp c th i vi nhng ch th c th.
Th t, p dng php lut i hi tnh sng to (s sng to trong phm
vi quy nh ca nh nc). Khi p dng php lut, cc c quan nh nc hay
nh chc trch c thm quyn phi nghin cu k lng v vic, lm sng t
cu thnh php l ca n t la chn quy phm, ra quyt nh, vn bn
p dng php lut v t chc thi hnh. Trong trng hp php lut cha quy
nh hoc quy nh cha r th phi vn dng mt cch sang to bng cch p
dng tp qun hoc p dng php lut tng t gii quyt v vic.
2.3.3. Vn bn p dng php lut.
Hnh thc th hin chnh thc ch yu ca hot ng p dng php lut l
vn bn p dng php lut. Vi tnh cch l mt mt xch ca c ch iu
chnh php lut, vn bn p dng php lut c mt s c im sau y:
1. Vn bn p dng php lut do nhng c quan nh nc, nh chc trch
c thm quyn hoc t chc x hi c u quyn p dng php lut ban hnh
v bo m thc hin.
2. Vn bn p dng php lut c tnh cht c bit, mt ln i vi c
nhn, t chc c th trong nhng trng hp c th.
3. Vn bn p dng php lut phi hp php (c cn c php l) v ph
hp vi thc t. N phi c ban hnh trn c s cc quy nh php lut c
th. Nu ban hnh khng ph hp vi cc quy nh php lut th vn bn p
dng php lut s b nh ch hoc hu b. Nu ni dung vn bn khng ph
hp vi iu kin thc t th n s kh c thi hnh hoc c thi hnh
nhng hiu qu khng cao.
4. Vn bn p dng php lut phi c th hin trong nhng hnh thc
php l nht nh nh: bn n, quyt nh, lnh
5. Vn bn p dng php lut l mt yu t ca c ch iu chnh php
lut, thiu n, nhiu quy phm php lut c th khng th thc hin c.
56

Php lut i
cng

Cn c vo ni dung v nhim v ca vn bn p dng php lut, c th

chia chng thnh hai loi: vn bn xc nh quyn v ngha v php l theo
hng tch cc v vn bn bo v php lut.
Nh vy, vn bn p dng php lut l vn bn php l c bit, mang
tnh quyn lc do cc c quan nh nc c thm quyn, nh chc trch hoc
cc t chc x hi c nh nc u quyn ban hnh trn c s nhng quy
phm php lut, nhm xc nh cc quyn v ngha v php l ca cc ch
th c th hoc xc nh nhng bin php trch nhim php l i vi ch th
vi phm php lut.
2.3.4. Cc giai on ca qu trnh p dng php lut.
p dng php lut l mt qu trnh phc tp vi s tham gia, phi hp
ca nhiu c quan, t chc, c nhn, c th p dng mt cch chnh xc v
t hiu qu cao cn tin hnh theo cc giai on sau y:
- Phn tch nh gi ng, chnh xc cc tnh tit, hon cnh, iu kin
ca s vic thc t xy ra.
Khi c s xut ca cc t chc, c nhn hay t mnh nhn thy s vic
no cn phi p dng php lut th cc c quan hay nh chc trch c thm
quyn p dng php lut phi nghin cu, xc nh xem s vic c ngha
php l hay khng. Nu thy cn p dng php lut th tin hnh xem xt,
phn tch, nh gi ng, chnh xc tt c cc tnh tit ca s vic, lm sng t
nhng hon cnh, iu kin v nhng s kin c lin quan.
Giai on u ca qu trnh p dng php lut cn phi:
+ Xc nh c trng php l ca s vic.
+ Xc nh ch th c thm quyn p dng php lut i vi trng hp .
+ Nghin cu mt cch khch quan, ton din v y nhng tnh tit,
hon cnh, iu kin ca s vic.
+ Tun th tt c cc quy nh mang tnh th tc gn vi mi loi v vic.
- La chn quy phm php lut ph hp v phn tch lm sng r ni
dung, ngha ca quy phm php lut i vi trng hp cn p dng.
Sau khi xc nh xong c trng php l ca s vic c xem xt, phi
la chn quy phm php lut gii quyt n.
Trc ht, phi xc nh quy phm thuc ngnh lut no iu chnh v
vic ny, sau la chn quy phm php lut c th thch ng vi v vic.
Quy phm c la chn phi l quy phm ang c hiu lc p dng.
Trong trng hp cc vn bn quy phm php lut c quy nh khc nhau
v cng mt vn , th la chn quy phm p dng trong vn bn c hiu lc
php l cao hn hoc trong vn bn c ban hnh sau nu cc vn bn do
cng mt c quan ban hnh.
57

Php lut i
cng

Trong trng hp vn bn quy phm php lut mi khng quy nh trch

nhim php l hoc quy nh trch nhim php l nh hn i vi hnh vi xy
ra trc ngy vn bn c hiu lc th p dng quy phm ca vn bn mi.
Sau cng, phi lm sng t ni dung v ngha ca quy phm php lut
c la chn, ng thi tm hiu ch trng chnh sch ca nh nc p
dng cho ph hp.
Nh vy, giai on ny cn phi:
+ La chn ng quy phm php lut cho trng hp cn p dng.
+ Quy phm c la chn phi ang c hiu lc v khng mu thun
vi cc vn bn quy phm php lut khc.
+ Xc nh tnh chnh xc ca quy phm php lut la chn.
+ Nhn thc ng, chnh xc ni dung, t tng ca quy phm php lut
v ch trng chnh sch ca nh nc.
- Ra vn bn p dng php lut.
y l giai on quan trng nht ca qu trnh p dng php lut. Bi
vic ra vn bn p dng php lut nhng quyn v ngha v php l c th ca
cc ch th php lut, hoc nhng bin php trch nhim php l i vi ch
th vi phm php lut c n nh.
Sau khi xem xt, i chiu cc tnh tit, hon cnh, iu kin ca s vic
thy ph hp vi nhng iu nu trong quy phm php lut la chn th c
quan hay nh chc trch c thm quyn p dng php lut i vi trng hp
ban hnh vn bn (quyt nh) p dng php lut gii quyt v vic.
Bng vn bn p dng php lut, nhng quyn v ngha v c c bit ha,
c th ha i vi cc ch th nht nh.
Tuy nhin, khi ra vn bn (quyt nh) gii quyt v vic, cc c quan
nh nc c thm quyn khng th xut pht t ng c c nhn hoc quan h
ring t. N phi ph hp vi li ch v mc ch m nh nc ra trong
cc quy phm hoc vn bn php lut. V vy, vn bn p dng php lut cn
phi c ban hnh vi nhng yu cu l:
+ Hp php: n phi c ban hnh ng thm quyn, ng tn gi,
ng trnh t v th tc do php lut quy nh.
+ C c s php l: trong vn bn phi ch r l cn c vo quy nh no
ca php lut (vn bn php lut no), cc c quan c thm quyn p dng
php lut trong trng hp ny. V vic gii quyt trn c s quy nh (iu,
khon) no ca php lut.
+ C c s thc t: ngha l, vic ban hnh vn bn phi cn c vo
nhng s kin, nhng nhu cu, i hi thc t c tht, ng tin cy. Nu
khng s c th p dng php lut nhm, sai hoc khng c tnh thuyt phc.
+ Ph hp vi nhu cu, iu kin thc t ca cuc sng: ngha l, ni
dung ca vn bn p dng php lut phi c kh nng thc hin trong thc t.
58

Php lut i
cng

Nu vn bn p dng php lut khng ph hp vi iu kin thc t th s kh

c thi hnh nghim chnh trong thc t hoc km hiu qu.
- T chc thc hin vn bn p dng php lut
y l giai on cui cng ca qu trnh p dng php lut. giai on
ny cn tin hnh nhng hot ng c tnh cht t chc, k thut nhm bo
m v mt vt cht, k thut cho vic thc hin ng n vn bn p dng
php lut c ban hnh v c hiu lc thi hnh.
3. Vi phm php lut
3.1. Khi nim
Trong x hi c giai cp lun lun tn ti cc li ch khc nhau, thm ch
i lp nhau. Hn na nhn thc ca mi ngi v bn phn ca mnh i vi
x hi cng khc nhau. V th, khng phi bt c ai v lc no cng lun lun
x s ng vi yu cu ca php lut. Vi phm php lut v th l iu khng
th trnh khi trong x hi. Do , nh nc no cng u tranh phng v
chng vi phm php lut, c bit l ti phm.
xo b hin tng vi phm php lut trc ht cn tm hiu bn cht,
c im (du hiu) ca chng tm cch loi b nhng nguyn nhn, iu
kin sinh ra chng, u tranh v phng nga vi phm php lut trong qun
l x hi.
Vi phm php lut l mt hin tng x hi c nhng du hiu c bn
sau: l hnh vi nguy him cho x hi, tri php lut, c li, gy thit hi cho
x hi ca ngi c nng lc trch nhim php l.
Vi phm php lut c nhiu du hiu c trng, trong cn phi tch ra
cc du hiu c trng sau:
- Th nht: L hnh vi nguy him cho x hi
Cc quy nh ca php lut c t ra l iu chnh hnh vi ca con
ngi. Cho nn vi phm php lut trc ht phi l hnh vi ca con ngi gy
nguy him hoc c kh nng gy nguy him cho x hi. xc nh vi phm
php lut th du hiu hnh vi l khng th thiu c. Khng c hnh vi nguy
him ca con ngi th khng c vi phm php lut. Php lut khng iu
chnh nhng suy ngh hoc nhng c tnh c nhn khc ca con ngi nu
nhng c tnh khng biu hin thnh cc hnh vi c th ca h. V th,
suy ngh, tnh cm, nhng c tnh c nhn khc ca con ngi v c s bin
cho d c nguy him cho x hi cng khng b coi l vi phm php lut.
- Th hai: Tri php lut xm hi ti cc quan h x hi c php lut
xc lp v bo v.
Khng nhng l hnh vi nguy him cho x hi ca cc ch th php lut
m hnh vi cn phi tri vi php lut, xm hi ti cc quan h x hi c
59

Php lut i
cng

php lut xc lp v bo v. V vy, nhng hnh vi hp php hay hnh vi tri

vi cc quy nh ca cc t chc x hi, tri vi quy tc tp qun, o c, tn
iu tn giom khng tri php lut th khng b coi l vi phm php lut.
Hnh vi tri php lut nhng mc khc nhau u xm hi ti cc quan h
x hi c nh nc xc lp v bo v.
Nh vy, nhng g m php lut khng cm, khng xc lp v bo v th
d c vi phm, c xm hi cng khng b coi l vi phm php lut. Tnh tri
php lut l du hiu khng th thiu ca hnh vi b coi l vi phm php lut.
- Th ba: C li ca ch th.
Du hiu tri php lut mi ch l biu hin bn ngoi ca hnh vi, xc
nh vi phm php lut cn xem xt c mt ch quan ca hnh vi, ngha l xc
nh li (trng thi tm l) ca ch th khi thc hin hnh vi tri php lut .
Li l yu t ch quan th hin thi ca ch th i vi hnh vi tri php
lut ca mnh.
Mt hnh vi tri php lut c thc hin do nhng iu kin v hon
cnh khch quan, ch th hnh vi khng c v cng khng v thc hin
hoc khng th thc c, t khng th la chn c cch x s theo
yu cu ca php lut th ch th hnh vi khng b coi l c li v hnh vi
khng b coi l vi phm php lut. K c nhng hnh vi tri php lut m
ch th b buc phi thc hin trong iu kin bt kh khng cng khng th
b coi l vi phm php lut.
Nh vy, nhng hnh vi tri php lut mang tnh khch quan, khng c
li ca ch th thc hin hnh vi (ch th khng c v cng khng v
thc hin) th khng b coi l vi phm php lut.
T c th khng nh l tt c mi vi phm php lut trc ht phi l
hnh vi tri php lut, nhng ngc li khng phi tt c mi hnh vi tri php
lut u b coi l vi phm php lut. Ch nhng hnh vi tri php lut no c
li (c ch th thc hin mt cch c hoc v ) mi c th b coi l vi
phm php lut.
- Th t: Ch th c nng lc trch nhim php l.
Nng lc trch nhim php l l kh nng phi chu trch nhim php l
ca ch th do nh nc quy nh. Ch th c nng lc trch nhim php l
phi c kh nng nhn thc, iu khin c hnh vi ca mnh, c iu kin
la chn v quyt nh cch x s cho mnh v chu trch nhim c lp v
hnh vi ca mnh. V vy, nh nc ch quy nh nng lc trch nhim php l
cho nhng ngi t c mt tui nht nh, c kh nng l tr v c
t do ch.
i vi tr em c th nhn thc v iu khin c hnh vi ca mnh,
nhng do s pht trin cha y v th lc, tr lc v tm sinh l nn
60

Php lut i
cng

chng cha c kh nng nhn thc v nh gi c ht nhng hu qu do

hnh vi ca chng gy ra cho x hi nn nh nc khng bt chng phi chu
trch nhim php l v hnh vi ca mnh, khng quy nh nng lc phi chu
trch nhim php l i vi chng. tui phi chu trch nhim php l ca
ch th c php lut quy nh khc nhau trong mi loi quan h khc nhau
hoc ph thuc vo tm quan trng, tnh cht ca quan h x hi . i vi
nhng ngi do mt kh nng nhn thc hoc kh nng la chn, iu khin
hnh vi ca mnh thi im khi thc hin hnh vi th php lut cng quy
nh h khng c nng lc trch nhim php l. Do , h khng phi chu
trch nhim php l i vi trng hp .
V d, iu 12 B lut hnh s Vit Nam nm 1999 quy nh: Ngi
thc hin hnh vi nguy him cho x hi trong khi ang mc bnh tm thn
hoc mt bnh khc lm mt kh nng nhn thc hoc kh nng iu khin
hnh vi ca mnh th khng phi chu trch nhim hnh s .
Mi nh nc khc nhau th c quy nh khc nhau v nng lc trch
nhim php l. Nhng hnh vi tri php lut nhng khi thc hin chng cc
ch th khng c hoc cha c nng lc trch nhim php l theo quy nh
ca php lut th khng b coi l vi phm php lut.
T cc c im nu trn chng ta c th kt lun: Vi phm php lut l
hnh vi (hnh ng v khng hnh ng) tri php lut v c li do ch th
c nng lc trch nhim php l thc hin, xm hi cc quan h x hi c
php lut bo v.
3.2.Cu thnh vi phm php lut
L mt s kin php l, vi phm php lut c cu thnh bi cc mt
sau y:
Mt khch quan
Mt ch quan
Ch th
Khch th .
3.2.1. Mt khch quan.
Mt khch quan ca vi phm php lut l nhng biu hin ra bn ngoi
ca vi phm php lut. N gm nhng yu t sau:
- Hnh vi tri php lut. Bt k mt vi phm php lut no cng c
cu thnh bi hnh vi tri php lut. iu c ngha l, trong thc t khng
tn ti hnh vi tri php lut ca c nhn hoc hot ng tri php lut ca t
chc c th no m khng c vi phm php lut xy ra.
- Hu qu (thit hi) do hnh vi tri php lut gy ra cho x hi. Hnh vi
tri php lut nhng mc khc nhau u nguy him v gy hi cho x hi.
Tnh nguy him ca hnh vi tri php lut th hin ch n hoc c nguy
61

Php lut i
cng

c gy ra nhng thit hi v vt cht, tinh thn v nhng thit hi khc cho x

hi. Mc nguy him ca hnh vi tri php lut c xc nh ph thuc vo
tnh cht v mc thit hi thc t hoc nguy c gy hi cho x hi.
- Mi quan h nhn qu gia hnh vi tri php lut vi hu qu m n
gy ra. Mi quan h nhn qu gia hnh vi tri php lut vi hu qu m n
gy ra cho x hi th hin ch s thit hi ca x hi l do chnh hnh vi tri
php lut trc tip gy ra. Nu gia hnh vi tri php lut v s thit hi
ca x hi khng c mi quan h nhn - qu th s thit hi ca x hi khng
phi do hnh vi tri php lut trc tip gy ra m c th do nhng nguyn
nhn khc.
Ngoi ra trong mt khch quan ca vi phm php lut cn c cc yu t
khc nh thi gian, a im v cch thc vi phm
3.2.2. Mt ch quan
Mt ch quan ca vi phm php lut l nhng biu hin tm l bn trong
ca ch th vi phm php lut. Mt ch quan bao gm nhng yu t sau:
- Li ca ch th vi phm php lut. Li l trng thi tm l ca ch th
i vi hnh vi vi phm ca mnh v hu qu do hnh vi gy ra. Li th
hin thi tiu cc ca ch th i vi x hi. Da vo mc tiu cc
trong thi ca ch th khoa hc php l chia li ra thnh hai loi: Li c
v li v . Li c c th l c trc tip hoc c gin tip. Li v c
th l v v qu t tin hoc v do cu th.
+ Li c trc tip: ch th vi phm nhn thc r hnh vi ca mnh l
nguy him cho x hi, thy trc hu qu nguy him cho x hi do hnh vi
ca mnh gy ra v mong mun iu xy ra.
V d: A b kha t nhp vo nh B trm cp ti sn; hay A cm
dao chm vo u ngi khc.
+ Li c gin tip: Ch th vi phm nhn thc r hnh vi ca mnh l
nguy him cho x hi, thy trc hu qu nguy him cho x hi do hnh vi
ca mnh gy ra, nhng c thc mc cho hu qu xy ra.
V d: Do bc tc, A dng dao m ba vo B lm B cht. Trong trng
hp ny, khi m A nhn thc c vic m ca mnh l nguy him, c th dn
n cht ngi. Nhng do bc tc nn vn c m, mun nh th no cng
c. A khng mong mun git B nhng nu B c cht cng chp nhn.
+ Li v v qu t tin: Ch th vi phm nhn thy trc hu qu nguy
him cho x hi do hnh vi ca mnh gy ra nhng hy vng, tin tng hu qu
s khng xy ra hoc c th ngn chn c.

62

Php lut i
cng

V d: A tin rng s khng c vn g c khi iu khin xe gn my

chy qu tc nhng tai nn xy ra; hay mt ngi i sn tin rng s bn
trng con th, khng n lc vo ngi.
+ Li v cu th: Ch th vi phm khng nhn thy trc c hu
qu nguy him cho x hi do hnh vi ca mnh gy ra, mc d c th hoc cn
phi nhn thy trc hu qu .
V d: Do vi vng, ngi y t pht nhm thuc cho bnh nhn, dn
n hu qu bnh nhn b cht; hay hnh vi bt dim chm thuc ngay ch
cp pht xng.
- ng c vi phm. ng c c hiu l ci (ng lc) thc y ch th
thc hin hnh vi vi phm php lut. Thng thng khi thc hin vi phm
php lut ch th thng c thc y bi mt ng c nht nh no .
ng c c th l v li, tr th, hn
- Mc ch vi phm. Mc ch l kt qu cui cng m trong suy ngh ca
mnh ch th mong mun t c khi thc hin hnh vi vi phm php lut.
Mc ch vi phm ca ch th cng th hin tnh cht nguy him ca hnh vi.
Tuy nhin, khng phi khi no kt qu m ch th vi phm t c trong
thc t cng trng hp vi mc ch m ch th vi phm mong mun t
c. V d, A mun git cht B (mc ch git ngi), nhng kt qu thc t
B khng cht. Vic B khng cht nm ngoi mong mun ca A.
3.2.3. Ch th
Ch th vi phm php lut c th l c nhn hoc t chc c nng lc
trch nhim php l, ngha l theo quy nh ca php lut th h phi chu
trch nhim i vi hnh vi tri php lut ca mnh trong trng hp .
mi loi vi phm php lut u c c cu ch th ring, chng s c xem
xt cc ngnh khoa hc php l c th.
3.2.4. Khch th.
Khch th vi phm php lut l nhng quan h x hi c php lut bo
v, nhng b hnh vi vi phm php lut xm hi. Nhng quan h x hi khc
nhau th c tnh cht v tm quan trng khc nhau. Do vy, tnh cht v tm
quan trng ca khch th cng l nhng yu t xc nh mc nguy him
ca hnh vi vi phm php lut.
3.3. Phn loi vi phm php lut.
Hin tng vi phm php lut trong x hi rt a dng, do vy cng c
rt nhiu cch phn loi chng.
63

Php lut i
cng

+ Cn c vo cc loi quan h x hi m php lut bo v b xm hi c

th phn loi vi phm php lut thnh vi phm php lut v ti chnh, vi phm
php lut hnh chnh, vi phm php lut t ai
+ Cn c vo tnh cht v mc nguy him ca hnh vi c th phn loi
vi phm php lut thnh ti phm v cc vi phm php lut khc. Ti phm l
hnh vi nguy him cao cho x hi. Cc vi phm php lut khc khng phi
l ti phm th mc nguy him khng cao bng ti phm c quy nh
trong cc ngnh lut khc.
+ Thng thng vi phm php lut c phn chia thnh bn nhm c
bn sau:
1. Ti phm l hnh vi nguy him cho x hi c php lut hnh s quy
nh, do ngi c nng lc trch nhim hnh s thc hin mt cch c hoc
v , xm phm c lp, ch quyn, thng nht, ton vn lnh th T quc,
xm phm ch chnh tr, ch kinh t, nn vn ho, quc phng, an ninh,
trt t an ton x hi, quyn, li ch hp php ca t chc, xm phm tnh
mng, sc kho, danh d, nhn phm, t do, ti sn, cc quyn, li ch hp
php khc ca cng dn, xm phm cc lnh vc khc ca trt t php lut.
2. Vi phm hnh chnh l hnh vi do c nhn, t chc thc hin mt cch
c hoc v , xm phm cc quy tc qun l nh nc m khng phi l ti
phm hnh s v theo quy nh ca php lut phi b x pht hnh chnh.
3. Vi phm dn s l nhng hnh vi tri php lut, c li xm hi ti nhng
quan h ti sn, quan h nhn thn c lin quan ti ti sn, quan h phi ti sn
4. Vi phm k lut nh nc l nhng hnh vi c li tri vi nhng quy
ch, quy tc xc lp trt t trong ni b mt c quan, x nghip, trng hc
Ch th vi phm k lut ch c th l c nhn, tp th (cn b, cng nhn,
cng chc, hc sinh) c quan h rng buc vi c quan, x nghip, trng
hc no .
Vi phm php lut l s kin php l v l c s truy cu trch nhim
php l.
II. Trch nhim php l
1. Khi nim
Trong ngn ng hng ngy thut ng trch nhim c dng theo
nhiu ngha khc nhau ty thuc vo lnh vc hoc hon cnh c th.
Trong lnh vc chnh tr, o c trch nhim c hiu theo ngha
bn phn, vai tr. Chng hn nh trch nhim vi gia nh, vi bn b, trch
nhim vi t nc, vi nhn loi
Trong lnh vc php l thut ng trch nhim c s dng theo hai
ngha. Theo ngha tch cc, trch nhim c hiu l ngha v (nhng iu m
php lut yu cu phi lm). Trch nhim theo ngha th hai l phi gnh chu
nhng hu qu bt li v vi phm php lut. l s phn ng, ln n ca
64

Php lut i
cng

nh nc v x hi i vi nhng ch th vi phm php lut gy hu qu xu

cho x hi. Chng ta tm hiu v trch nhim php l theo ngha hu qu bt li.
C s ca trch nhim php l l vi phm php lut, trch nhim php l
ch xut hin khi trong thc t xy ra vi phm php lut, khng c vi phm
php lut th khng c truy cu trch nhim php l. Trch nhim php l
ch c php p dng i vi cc ch th vi phm php lut. Khng truy cu
trch nhim php l i vi cc hnh vi tri php lut c thc hin trong
nhng trng hp sau:
+ Ch th khng c nng lc trch nhim php l (khng c kh nng
nhn thc hoc kh nng iu khin hnh vi ca mnh).
+ Do s kin bt ng (ch th khng thy trc hoc khng buc phi
thy trc hu qu do hnh vi ca mnh gy ra).
+ Do phng v chnh ng.
+ c thc hin ph hp vi tnh th cp thit.
Ch c c quan nh nc,nh chc trch c thm quyn hay cc ch th
c php lut trao quyn th mi c quyn truy cu trch nhim php l i
vi t chc hay c nhn no .
Trch nhim php l lun gn lin vi nhng bin php cng ch c
quy nh trong ch ti cc quy phm php lut. Truy cu trch nhim php l v
thc cht l p dng nhng bin php cng ch c quy nh trong b
phn ch ti ca cc quy phm php lut i vi cc ch th vi phm php lut.
Nh vy, Trch nhim php l l hu qu bt li (s trng pht) i vi
ch th vi phm php lut, th hin mi quan h c bit gia nh nc vi
ch th vi phm php lut, c cc quy phm php lut xc lp v iu
chnh, trong ch th vi phm php lut phi chu nhng hu qu bt li,
nhng bin php cng ch c quy nh ch ti cc quy phm php lut.
2. Cn c truy cu trch nhim php l
truy cu trch nhim php l i vi t chc hay c nhn no cn
phi xc nh c c s thc tin v c s php l lm cn c cho vic truy
cu. V c s thc tin truy cu trch nhim php l th phi c vi phm
php lut xy ra. V c s php l l nhng quy nh php lut hin hnh
c lin quan n vi phm php lut v thm quyn, trnh t, th tc gii
quyt v vic .
Khi xc nh c s thc tin cn xem xt tng yu t ca cu thnh vi phm
php lut. iu u tin phi tin hnh l xc nh c trong thc t xy ra
hnh vi tri php lut nguy him, nu khng xc nh c hnh vi tri php lut
nguy him trong thc t, th khng c truy cu trch nhim php l.
Tip n l nh gi mc nguy him ca hnh vi tri php lut
thng qua vic xc nh hu qu (s thit hi) v vt cht, v tinh thn v
nhng thit hi khc nu c do hnh vi gy ra cho x hi.
65

Php lut i
cng

V mi quan h nhn qu gia hnh vi tri php lut vi hu qu, tuyt

i khng c suy din v hu qu, ngha l phi xc nh mt cch chc
chn rng s thit hi ca x hi l do chnh hnh vi tri php lut trc tip
gy ra. Khng th bt ch th phi chu trch nhim v nhng thit hi m
hnh vi tri php lut ca h khng trc tip gy ra.
Vic xc nh li, ng c v mc ch vi phm trong nhiu trng hp
khi truy cu trch nhim php l l rt cn thit, n cho php la chn c
bin php cng ch thch hp.
V nguyn tc, trch nhim php l ch p dng i vi ch th c nng
lc trch nhim php l khi h thc hin hnh vi tri php lut c li, tc l
ch th hnh vi c kh nng nhn thc c nhng hu qu nguy him cho
x hi do hnh vi ca mnh gy ra nhng c hoc v gy ra. Tuy nhin,
trong mt s trng hp php lut cn cho php truy cu trch nhim php l
i vi c nhng hnh vi tri php lut c thc hin do nhng nguyn nhn
khch quan hoc trng hp thit hi do nhng ngun nguy him cao nh
phng tin giao thng vn ti c gii, h thng ti in, cht n, th dgy
ra v mt s trng hp khc trong quan h dn s mc d khng c li ch
th vn phi chu trch nhim php l.
V d, cha m hay ngi gim h phi bi thng thit hi do con mnh
di 15 tui hoc ngi mt nng lc hnh vi dn s gy ra. Trong nhng
trng hp trn ch p dng nhng bin php tc ng mang tnh cht khi
phc thit hi, khng p dng cc bin php trch nhim hnh s.
V ch th vi phm php lut cn ch ti nng lc trch nhim php l
ca ch th trong mi trng hp c th. Khi xem xt khch th vi phm php
lut cn ch ti tnh cht v tm quan trng ca khch th nh gi mc
nguy him ca hnh vi vi phm php lut.
Khi xc nh c s php l cho vic truy cu trch nhim php l i vi
trng hp vi phm php lut cn ch trc ht l thm quyn ca c
quan hay nh chc trch trong vic gii quyt v vic, trnh t, th tc gii
quyt v vic , cc bin php m php lut quy nh c th p dng i vi
ch th vi phm.
Ngoi vic xc nh cc vn cn phi xem xt c thi hiu truy cu
trch nhim php l i vi trng hp vi phm c th v nhng trng
hp c min trch nhim php l (nu c) khi tin hnh truy cu trch
nhim php l.
Php lut cng c th quy nh min trch nhim php l cho mt s ch
th trong nhng trng hp nht nh. Trch nhim php s chm dt khi xy
ra s kin php l thch ng nh c quyt nh n x; thi hn trng pht
kt thc, np pht xong
3. Cc loi trch nhim php l
66

Php lut i
cng

Trch nhim php l c nhiu loi, thng thng chng c chia thnh:
Trch nhim hnh s, trch nhim hnh chnh, trch nhim k lut, trch
nhim dn s, trch nhim vt cht.
- Trch nhim hnh s l loi trch nhim php l nghim khc nht do
ta n p dng i vi nhng ch th c hnh vi phm ti.
- Trch nhim hnh chnh l loi trch nhim php l do cc c quan nh
nc hay nh chc trch c thm quyn p dng i vi cc ch th vi phm
hnh chnh.
- Trch nhim k lut l loi trch nhim php l do cc c quan, x
nghip, trng hcp dng i vi cn b cng chc, nhn vin, sinh
vinca c quan, x nghip, trng hc ca mnh khi h vi phm php lut.
- Trch nhim dn s l loi trch nhim php l do ta n p dng hoc
cc ch th khc c p dng i vi cc ch th vi phm dn s.
- Trch nhim vt cht l loi trch nhim php l do cc c quan, x
nghipp dng i vi cn b, cng chc, cng nhnca c quan, x
nghip trong trng hp h gy thit hi v ti sn cho c quan, x nghip.
m bo cng bng v tnh hiu qu trong vic truy cu trch nhim
php l i vi mi trng hp vi phm php lut c th c th p dng mt
hoc cng ng thi nhiu loi trch nhim php l.
4. Cng tc phng v chng vi phm php lut trong x hi ch ngha.
4.1. Nhng nguyn nhn dn n tnh trng vi phm php lut trong
x hi ta.
Nguyn nhn dn n tnh trng vi phm php lut trong x hi ta rt a
dng v phc tp khng th nu ra ht c. Tuy nhin, vn c th k ra mt
s nguyn nhn c bn sau y:
- V mt khch quan x hi XHCN c sinh ra t x hi c nn n
mang nng nhng tn d ca x hi c, nh hng ca li sng v sinh hot
khng lnh mnh t nc ngoi; do x hi cha pht trin cao, nng sut lao
ng cn thp, nn tnh trng ngho nn v lc hu ca mt b phn khng
nh ngi lao ng trong x hi; S chng ph ca cc th lc th ch i
vi cch mng v cng cuc xy dng ch ngha x hi ca nc ta
- V mt ch quan th s yu km trong cng tc qun l x hi dn
ti qu trnh qun l x hi dn n qu trnh qun l cc lnh vc cn nhiu
s h, thiu st, d b k xu li dng; h thng php lut ca nh nc ta
cha c hon thin v ng b, nhiu quy nh ca php lut cn chng
cho, mu thun cha p ng c nhu cu i hi ca cuc sng; cng tc
gio dc chnh tr, php lut v o c cha tt; t nn v cc hin tng tiu
cc trong x hi cn tng i nhiu

67

Php lut i
cng

4.2. Nhng phng hng c bn phng v chng vi phm php

lut trong x hi ta.
phng nga v u tranh xa b ti phm, xo b nhng hin tng
vi phm php lut trong x hi ta trc ht v quan trng hn c l phi
nghin cu, tm hiu, phn tch nhng nguyn nhn, nhng iu kin dn n
tnh trng ny sinh hin tng vi phm php lut trong x hi ri tng bc
xo b nhng nguyn nhn v iu kin . Ly phng chm gio dc,
phng nga l chnh, kt hp vi rn e, gi nghim k cng, php nc.
+ Thng xuyn xy dng v hon thin h thng php lut.
+ y mnh hot ng ph bin, gio dc, gii thch, hng dn thi hnh
php lut.
+ Qun l nh nc, qun l x hi bng php lut; Tng cng php ch
x hi ch ngha
i i vi vic tch cc u tranh phng v chng vi phm php lut cn lm
tt cng tc ph bin, gio dc php lut, nng cao thc php lut trong x hi.
CHNG 5
H THNG PHP LUT THC PHP LUT
PHP CH XHCN
I. H thng php lut
1. Khi nim h thng php lut
Do nhu cu qun l x hi, nh nc ngy cng ban hnh mt khi lng
rt ln cc vn bn php lut. Cc vn bn php lut cha ng cc quy
quy phm php lut l nhng quy tc x s c tnh bt buc chung iu
chnh quan h x hi c th nhng chng khng tn ti mt cch ri rc m c
mi lin h hu c vi nhau, hp thnh mt chnh th thng nht - mt h
thng php lut.
lm c s cho vic nhn thc ng n h thng php lut, trc ht
cn phi hiu h thng l g?
H thng c hiu l mt chnh th bao gm nhng b phn, yu t c
lin quan mt thit vi nhau c sp xp theo mt trt t khch quan v khoa
hc. Khi xem xt mt h thng no , mt mt phi xt n ni dung cu
trc bn trong ca h thng , xc nh cc b phn, cc yu t v nhng
mi lin h c tnh cht quyt nh s tn ti v pht trin ca n. Mt khc,
cng phi cp n hnh thc biu hin bn ngoi, coi l hai mt ca mt
th thng nht, d c khc bit nhng khng th tch ri nhau. y l c s
cho vic tm hiu h thng php lut.
Theo cch hiu ny, th h thng php lut l tng th cc quy phm
php lut c mi lin h ni ti thng nht vi nhau, c phn nh thnh
68

Php lut i
cng

cc ch nh php lut, cc ngnh lut v c th hin trong cc vn bn do

nh nc ban hnh theo nhng trnh t, th tc v hnh thc nht nh.
H thng php lut l mt khi nim chung bao gm hai mt trong mt
chnh th thng nht l h thng cu trc (bn trong) ca php lut v h
thng vn bn quy phm php lut.
1.1. H thng cu trc ca php lut
H thng cu trc ca php lut l tng th cc quy phm php lut c
mi lin h ni ti v thng nht vi nhau, c phn thnh cc ch nh php
lut v cc ngnh lut.
H thng cu trc c ba thnh t c bn ba cp khc nhau l quy
phm php lut, ch nh php lut v ngnh lut.
1.1.1. Quy phm php lut
Quy phm php lut l t bo, b phn cu thnh nh nht ca h thng
php lut. Tt c cc b phn cu thnh khc ca h thng php lut u c
hnh thnh do s kt hp ca nhng quy phm php lut. Mi quy phm php
php lut thc hin vai tr iu chnh i vi mt quan h x hi nht nh.
S khc nhau ca cc quy phm php lut bt ngun t s khc nhau ca
nhng quan h x hi m chng iu chnh. Quy phm php lut va mang
tnh khi qut va mang tnh c th. Tnh khi qut ca n th hin ch quy
phm php lut l cc quy tc x s chung, dng p dng trn mt phm vi
rng ln trong mt thi gian di. Tnh c th th hin ch l cc m hnh
hnh vi c chun mc ho iu chnh cc quan h x hi c th.
1.1.2. Ch nh php lut
Ch nh php lut l b phn cp th hai ca h thng php lut,
bao gm mt nhm cc quy phm php lut c nhng c im chung ging
nhau iu chnh mt nhm cc quan h x hi cng loi c mi quan h cht
ch vi nhau.
V d, trong php lut dn s, ch nh s hu bao gm mt nhm cc
quy phm php lut iu chnh cc quan h x hi c lin quan cht ch vi
nhau: quan h chim hu, quan h s dng, quan h nh ot..
1.1.3. Ngnh lut
Ngnh lut bao gm h thng quy phm php lut c c tnh chung
iu chnh cc quan h cng loi trong mt lnh vc nht nh ca i sng x
hi. Ni chung, xc nh c tnh cht, ni dung v phm vi ca mi
ngnh lut phi da trn hai cn c l i tng iu chnh (nhng quan h x
hi c c im cng loi cn iu chnh) v phng php iu chnh (cch
thc tc ng vo cc quan h ).
69

Php lut i
cng

1.2. Nhng cn c xc nh ngnh lut

Mi quc gia c th chia h thng php lut mt cch khc nhau. Nhng
nhn chung, cn c phn chia ngnh lut vn l s khc bit ca cc lnh
vc quan h x hi m tng th quy phm php lut iu chnh.
Khoa hc php l XHCN da trn hai cn c khc phn chia cc quy
phm php lut thnh cc ngnh lut khc nhau, l i tng iu chnh v
phng php iu chnh.
- i tng iu chnh ca php lut l nhng quan h x hi m php
lut hng ti, tc ng ti. Tnh cht, ni dung, ngha ca cc quan h x
hi m cc quy phm php lut iu chnh (i tng iu chnh) l cn c c
ngha quan trng nht trong vic phn chia cc quy phm thnh cc h
thng nh hn c tn gi l ngnh lut. Trn thc t, chng ta thy mi ngnh
lut ch iu chnh mt lnh vc quan h nht nh. Cc quan h x hi c
c php lut iu chnh trong tng lnh vc c nhng c th ring ca mnh.
V d, nhng quan h pht sinh trong lnh vc i sng dn c khc vi
nhng quan h trong lnh vc hnh s. Nhng quy phm php lut iu chnh
cc quan h trong lnh vc dn s hp thnh ngnh lut hn nhn v gia nh,
cn nhng quy phm iu chnh nhng quan h gia nh nc v ngi phm
ti hp thnh lut hnh s.
Tuy nhin, trn thc t c nhng quan h x hi khng phi l i tng
iu chnh ca mt ngnh lut, m l i tng iu chnh ca hai hoc nhiu
ngnh lut. Trong nhng trng hp nu ch cn c vo i tng iu
chnh th rt kh xc nh nhng quy phm php lut l ca ngnh lut ny
hay ngnh lut khc. Trong nhng trng hp nh vy, ngi ta da vo cn
c th hai phn nh cc ngnh lut, l phng php iu chnh.
- Phng php iu chnh l cch thc m nh nc s dng trong php
lut tc ng n cch x s ca nhng ngi tham gia cc quan h x
hi. Tuy nhin, khc vi i tng iu chnh, phng php iu chnh nu
ng c lp khng th tr thnh cn c xc nh ngnh lut, bi v c nhiu
ngnh lut u s dng mt phng php chung nht nh. Do vy, phng
php iu chnh l cn c mang tnh b tr cho cn c i tng iu chnh
phn nh cc ngnh lut.
Khi iu chnh cc quan h x hi, mi ngnh lut c phng php iu
chnh khng ging nhau. Chng hn, cng iu chnh cc quan h v quyn s
hu, nhng lut hnh chnh iu chnh bng phng php quyn lc, phc
tng, cn lut dn s s dng phng php bnh ng, t do tho thun, t
nguyn nh ot.
Nh vy, phn nh cc ngnh lut, ngi ta cn c vo i tng
iu chnh v phng php iu chnh. Trong , i tng iu chnh l cn
c c bn, phng php iu chnh l cn c c tnh cht b tr.
70

Php lut i
cng

2. H thng vn bn quy phm php lut ti Vit Nam

Vn bn quy phm php lut l vn bn do c quan nh nc c thm
quyn ban hnh theo th tc, trnh t lut nh, trong c quy tc x s chung
c Nh nc bo m thc hin nhm iu chnh cc quan h x hi theo
mt nh hng nht nh v c p dng nhiu ln trong thc t i sng.
H thng vn bn quy phm php lut Vit Nam theo Hin php 1992
v Lut ban hnh vn bn quy phm php lut (c hiu lc t 01/01/1997)
c sa i, b sung nm 2002 bao gm:
- Hin php, lut, ngh quyt: Do Quc hi ban hnh
- Php lnh, ngh quyt: U ban thng v Quc hi ban hnh:
- Vn bn do cc c quan nh nc c thm quyn khc trung ng ban
hnh thi hnh vn bn quy phm php lut ca Quc hi, U ban thng
v Quc hi:
+ Lnh, quyt nh ca Ch tch nc;
+ Ngh quyt, ngh nh ca Chnh ph; Quyt nh, ch th ca Th
tng Chnh ph;
+ Quyt nh, ch th, thng t ca B trng, Th trng c quan ngang b;
+ Ngh quyt ca Hi ng thm phn Ta n nhn dn ti cao; Quyt
nh, ch th, thng t ca Chnh n Ta n nhn dn ti cao; Quyt nh, ch
th, thng t ca Vin trng Vin kim st nhn dn ti cao;
+ Ngh quyt, thng t lin tch gia cc c quan nh nc c thm quyn,
gia cc c quan nh nc c thm quyn vi t chc chnh tr - x hi.
- Vn bn do Hi ng nhn dn, U ban nhn dn ban hnh thi hnh
vn bn quy phm php lut ca Quc hi, U ban Thng v Quc hi v
cc vn bn ca c quan nh nc cp trn; Vn bn do U ban nhn dn ban
hnh cn thi hnh ngh quyt ca Hi ng nhn dn cng cp:
+ Ngh quyt ca Hi ng nhn dn;
+ Quyt nh, ch th ca U ban nhn dn.
Cn c vo trnh t ban hnh v gi tr php l, cc vn bn quy phm
php lut c chia thnh hai loi l vn bn lut v cc vn bn di lut.
2.1. Cc vn bn lut
Vn bn lut l vn bn quy phm php lut do Quc hi, c quan quyn
lc nh nc cao nht ban hnh. Cc vn bn ny c gi tr php l cao nht.
Mi vn bn khc (di lut) khi ban hnh u phi da trn c s ca vn
bn lut v khng c tri vi cc quy nh trong cc vn bn .
Vn bn lut c cc hnh thc l Hin php v lut (hoc b lut).
- Hin php: L o lut c bn ca nh nc quy nh nhng vn c
bn nht ca nh nc, v ch chnh tr, ch kinh t, vn ha...cc
nguyn tc t chc hot ng, thm quyn ca cc c quan nh nc. Trong
h thng vn bn quy phm php lut, hin php c hiu lc php l cao nht.
71

Php lut i
cng

Mi vn bn php lut khc (t lut tr xung) u phi ph hp vi cc quy

nh ca Hin php.
- Lut: (b lut), ngh quyt ca Quc hi c cha ng quy phm php lut
l nhng vn bn quy phm php lut do Quc hi ban hnh c th ha hin
php, iu chnh cc quan h x hi trong cc lnh vc hot ng ca nh nc.
Lut quy nh cc vn c bn, quan trng thuc cc lnh vc v i
ni, i ngoi, nhim v kinh t - x hi, an ninh, quc phng, nhng nguyn
tc ch yu v t chc v hot ng ca b my nh nc, v quan h x hi
v hot ng ca cng dn.
Ngh quyt ca Quc hi ban hnh quyt nh k hoch pht trin kinh
t - x hi, chnh sch ti chnh, tin t quc gia, chnh sch dn tc, tn gio,
quc phng, an ninh, d ton ngn sch nh nc, ph chun quyt ton ngn
sch nh nc....v quyt nh cc vn khc thuc thm quyn ca Quc
hi. Ngh quyt ca Quc hi cha ng quy tc x s chung c gi tr tng
ng vi lut.
Cc lut (b lut) v ngh quyt ca Quc hi c gi tr php l cao (ch
sau hin php), v vy vic ban hnh cc vn bn di lut phi da trn c s
cc quy nh th hin trong vn bn lut, khng c tri vi lut v ngh quyt.
2.2. Cc vn bn di lut (vn bn quy phm php lut di lut)
Vn bn di lut l nhng vn bn quy phm php lut do c quan nh
nc ban hnh theo trnh t, th tc v hnh thc c php lut quy nh.
Nhng vn bn ny c gi tr php l thp hn cc vn bn lut, v vy khi
c ban hnh chng phi ph hp vi nhng quy nh ca Hin php v lut.
Hin nay nc ta c nhng loi vn bn di lut sau:
- Php lnh ca UBTVQH ban hnh quy nh nhng vn c Quc
hi giao. Mt s php lnh sau mt thi gian thc hin c th c Quc hi
xem xt, quyt nh ban hnh thnh lut. Php lnh c gi tr php l thp hn
so vi Hin php v lut, nhng trong h thng vn bn di lut n li c gi
tr php l cao nht.
- Ngh quyt ca UBTVQH c ban hnh gii thch hin php, lut,
php lnh, gim st vic thi hnh hin php, vn bn quy phm php lut ca
Quc hi, y ban thng v Quc hi, gim st hot ng ca Chnh ph,
TANDTC, VKSNDTC, gim st v hng dn hot ng ca HND, quyt
nh tuyn b tnh trng chin tranh, tng ng vin hoc ng vin cc b,
quyt nh nhng vn thuc thm quyn ca UBTVQH.
- Lnh, quyt nh ca Ch tch nc. Lnh, quyt nh ca ch tch nc
c ban hnh thc hin nhng nhim v, quyn hn ca Ch tch nc do
Hin php, lut quy nh.
- Ngh nh, ngh quyt ca Chnh ph, quyt nh, ch th ca Th tng
Chnh ph.
72

Php lut i
cng

+ Ngh quyt ca Chnh ph c ban hnh quyt nh chnh sch c

th v xy dng v kin ton b my hnh chnh nh nc t trung ng n
c s, hng dn, kim tra HND thc hin cc vn bn ca c quan nh
nc cp trn; bo m thc hin hin php v php lut trong cc c quan
nh nc, t chc x hi, n v v trang nhn dn v cng dn; thc hin
chnh sch x hi, dn tc, tn gio; quyt nh ch trng, chnh sch c th
v ngn sch nh nc, tin t; pht trin vn ha, gio dc, y t; cng c v
tng cng quc phng an ninh; cc bin php bo v quyn v li ch hp
php ca cng dn; cc bin php chng tham nhng trong b my nh nc,
ph duyt cc iu c thuc thm quyn ca Chnh ph.
+ Ngh nh ca Chnh ph gm 2 loi:
Ngh nh quy nh chi tit thi hnh lut, ngh quyt ca Quc hi, php
lnh, ngh quyt ca UBTVQH, lnh, quyt nh ca Ch tch nc; quy nh
nhim v, quyn hn, t chc b my ca cc b, c quan ngang b, c quan
thuc Chnh ph v cc c quan khc thuc thm quyn ca Chnh ph thnh lp.
Ngh nh quy nh nhng vn cn thit nhng cha iu kin xy
dng thnh lut, hoc php lnh p ng yu cu qun l nh nc, qun l
kinh t, qun l x hi. V phi c s ng ca UBTVQH.
+ Quyt nh ca Th tng Chnh ph c ban hnh quyt nh cc
ch trng, bin php lnh o, iu chnh hot ng ca Chnh ph v h
thng hnh chnh nh nc t trung ng n c s; quy nh ch lm vic
vi cc thnh vin Chnh ph, Ch tch UBND tnh, thnh ph trc thuc
trung ng v cc vn khc thuc thm quyn ca Th tng Chnh ph.
+ Ch th ca Th Tng Chnh ph quy nh cc bin php ch o, phi
hp hot ng ca cc thnh vin Chnh ph; n c, kim tra hot ng cc
b, c quan ngang b, c quan thuc Chnh ph; UBND cc cp trong vic
thc hin cc ch trng, chnh sch, php lut ca nh nc, cc quyt nh
ca Chnh ph.
Ngh quyt, ngh nh ca Chnh ph, quyt nh, ch th ca Th tng
Chnh ph c gi tr php l thp hn so vi hin php, lut v php lnh,
nhng cao hn so vi nhng vn bn quy phm php lut khc do c quan
nh nc t cp b n HND v UBND cc cp ban hnh.
- Quyt nh, ch th, thng t ca B trng, th trng c quan ngang b.
thi hnh hin php, lut, php lnh v cc ngh nh, ngh quyt, quyt
nh, ch th ca Chnh ph v Th tng Chnh ph, trong phm vi quyn hn
ca mnh cc b v cc c quan ngang b ban hnh cc vn bn di lut theo
hnh thc quyt nh, ch th, thng t.
+ Quyt nh ca B trng, Th trng c quan ngang b quy nh v
t chc v hot ng ca cc c quan, n v trc thuc; quy nh cc tiu
chun, quy trnh, quy phm v cc nh mc kinh t - k thut ca ngnh, lnh
73

Php lut i
cng

vc do mnh ph trch; quy nh cc bin php thc hin chc nng qun
l ngnh, lnh vc do mnh ph trch v nhng vn c Chnh ph giao.
+ Ch th ca B trng, Th trng c quan ngang b quy nh cc bin
php ch o, n c, phi hp v kim tra hot ng ca cc c quan,
n v thuc ngnh, lnh vc do mnh ph trch trong vic thc hin vn bn
quy phm php lut ca cc c quan nh nc cp trn v ca mnh.
+ Thng t ca B trng, Th trng c quan ngang b c ban hnh
hng dn thc hin nhng quy nh c lut, ngh quyt ca Quc hi,
lnh, quyt nh ca Ch tch nc, ngh quyt, ngh nh ca Chnh ph,
quyt nh, ch th ca Th tng Chnh ph giao thuc phm vi qun l
ngnh, lnh vc do mnh ph trch.
- Ngh quyt ca Hi ng thm phn TANDTC, quyt nh, ch th,
thng t ca Chnh n TANDTC v quyt nh, ch th, thng t ca Vin
trng VKSNDTC.
+ Ngh quyt ca Hi ng thm phn TANDTC v quyt nh, ch th,
thng t ca Chnh n TANDTC c ban hnh hng dn cc ta n p
dng thng nht php lut, tng kt kinh nghim xt x.
+ Quyt nh, ch th, thng t ca Vin trng VKSNDTC quy nh cc
bin php bo m vic thc hin nhim v, quyn hn ca VKSND cc
cp; quy nh nhng vn khc thuc thm quyn ca Vin trng
VKSNDTC.
- Thng t lin tch
+ Thng t lin tch gia cc b, c quan ngang b, c quan thuc
Chnh ph c ban hnh hng dn thi hnh lut, ngh quyt ca Quc
hi, php lnh, ngh quyt ca UBTVQH, lnh, quyt nh ca Ch tch nc,
ngh quyt, ngh nh ca Chnh ph, quyt nh, ch th ca Th tng Chnh
ph c lin quan n chc nng, nhim v, quyn hn ca cc c quan .
+ Thng t lin tch gia TANDTC vi VKSNDTC; thng t lin tch
gia b, c quan ngang b, c quan thuc Chnh ph vi TANDTC,
VKSNDTC c ban hnh hng dn vic p dng thng nht php lut
trong hot ng t tng v nhng vn khc lin quan n nhim v, quyn
hn ca cc c quan .
+ Ngh quyt, thng t lin tch gia c quan nh nc c thm quyn
vi c quan trung ng ca t chc chnh tr - x hi c ban hnh
hng dn thi hnh nhng vn khi php lut quy nh v vic t chc chnh
tr - x hi tham gia qun l nh nc.
- Ngh quyt ca HND cc cp. HND cn c vo cc quy nh th
hin trong cc vn bn php lut ca cc c quan nh nc cp trn, ra nhng
ngh quyt thi hnh a phng. Ni dung ngh quyt ca HND cp
di khng c tri vi ngh quyt ca HND cp trn, hoc vi quyt nh
hay ch th ca UBND cp trn.
74

Php lut i
cng

- Quyt nh, ch th ca UBND cc cp. UBND do HND bu ra

qun l cc lnh vc hot ng trong phm vi a phng phi chp hnh ngh
quyt ca HND cng cp v nhng quy nh th hin trong cc vn bn ca
cc c quan nh nc cp trn, ng thi thc hin vic ch o cng tc
ca cc UBND cp di. UBND, ch tch UBND cc cp ra cc quyt nh,
ch th v kim tra vic thi hnh nhng vn .
Trong s cc vn bn quy phm php lut cn c nhng iu l ca cc t
chc kinh t tp th ca qun chng nhn dn lao ng, nh iu l hp tc x
nng nghip, iu l hp tc x tiu th cng nghip...nhng iu l ny do
cc vn bn ca c quan nh nc c thm quyn ph chun nn cng c tnh
cht bt buc thc hin i vi nhng t chc c quan v c nhn cng dn c
lin quan
3. Hiu lc ca vn bn quy phm php lut
mi vn bn quy phm php lut c ban hnh i vo cuc sng c
th pht huy vai tr tc ng v iu chnh c hiu qu cc quan h x hi
theo ng mc ch t ra, cn phi xc nh r gii hn hiu lc ca n. Hiu
lc ca vn bn quy phm php lut l phm vi khng gian, thi gian v i
tng m vn bn quy phm php lut tc ng ti. Ph thuc vo thm
quyn ca c quan ban hnh vn bn quy phm php lut, tnh cht v mc
ch iu chnh ca mi loi vn bn, hiu lc ca chng cng c nhng gii
hn v mc khc nhau. Hiu lc ca vn bn quy phm php lut c th
hin trn ba mt: theo thi gian, theo khng gian v i tng tc ng.
3.1. Hiu lc v thi gian
Hiu lc theo thi gian ca vn bn quy phm php lut c xc nh t
thi im pht sinh cho n khi chm dt s tc ng ca vn bn .
- Thi im c hiu lc ca vn bn quy phm php lut c xc nh
cn c vo hnh thc vn bn do cc c quan nh nc khc nhau ban hnh.
Lut, ngh quyt ca Quc hi, php lnh, ngh quyt ca UBTVQH c
hiu lc thi hnh k t ngy Ch tch nc k lnh cng b, tr trng hp
vn bn quy nh ngy c hiu lc.
Vn bn quy phm php lut ca Ch tch nc c hiu lc t ngy ng
cng bo, tr trng hp vn bn quy nh ngy c hiu lc.
Vn bn quy phm php lut ca Chnh ph, Th tng Chnh ph, B
trng, Th trng c quan ngang b, TANDTC, VKSNDTC v cc vn bn
quy phm php lut lin tch c hiu lc sau 15 ngy k t ngy ng cng
bo hoc c hiu lc mun hn nu vn bn quy nh. i vi vn bn quy
phm php lut ca Chnh ph, Th tng Chnh ph quy nh cc bin php
75

Php lut i
cng

thi hnh trong tnh trng khn cp, th vn bn c th quy nh ngy c

hiu lc sm hn.
- Hiu lc tr v trc ca vn bn quy phm php lut
V nguyn tc, vn bn quy phm php lut ch c hiu lc iu chnh
nhng quan h x hi pht sinh sau khi vn bn c hiu lc, n khng c
hiu lc tr v trc (hiu lc hi t). Ch trong nhng trng hp cn thit,
vn bn quy phm php lut mi quy nh hiu lc tr v trc. Php lut
khng c quy nh hiu lc tr v trc i vi cc trng hp sau y:
+ Quy nh trch nhim php l mi i vi hnh vi m vo thi im
thc hin hnh vi php lut khng quy nh trch nhim php l.
+ Quy nh trch nhim php l nng hn.
- Nhng trng hp ngng hiu lc vn bn quy phm php lut
Vn bn quy phm php lut b nh ch thi hnh th ngng hiu lc cho
n khi c quyt nh x l ca c quan nh nc c thm quyn. Nu quyt
nh x l l khng hy b vn bn th vn bn tip tc c hiu lc. Nu quyt
nh x l v hy b th vn bn ht hiu lc.
Thi im ngng hiu lc, thi im tip tc c hiu lc hoc thi im
ht hiu lc ca vn bn phi c quy nh r ti quyt nh nh ch thi
hnh, quyt nh x l ca c quan nh nc c thm quyn.
- Nhng trng hp vn bn quy phm php lut ht hiu lc
Vn bn quy phm php lut ht hiu lc ton b hoc mt phn trong
cc trng hp sau:
+ Ht thi hn c hiu lc c quy nh trong vn bn
+ c thay th bng mt vn bn mi ca chnh c quan nh nc
ban hnh vn bn .
+ B hy b hoc bi b bng mt vn bn ca c quan nh nc c thm
quyn.
Trong trng hp mt vn bn quy phm php lut ht hiu lc th vn
bn quy nh chi tit hoc vn bn hng dn vn bn cng ng thi ht
hiu lc, tr trng hp vn bn quy nh chi tit hoc hng dn c gi
li ton b hoc mt phn, v cn ph hp vi quy nh ca vn bn quy phm
php lut mi.
3.2. Hiu lc v khng gian v i tng
Phm vi p dng theo khng gian ca vn bn quy phm php lut c th
l trn ton lnh th quc gia, mt a phng hoc trong mt vng nht
nh. i tng tc ng ca vn bn quy phm php lut bao gm c nhn,
76

Php lut i
cng

t chc v nhng quan h x hi m vn bn iu chnh. Hiu lc theo

khng gian v i tng ca vn bn quy phm php lut ph thuc vo thm
quyn ca c quan ban hnh vn bn .
Theo quy nh ca php lut hin hnh th cc vn bn quy phm php
lut ca cc c quan nh nc trung ng c hiu lc trong phm vi c nc
v p dng i vi mi c quan, t chc, cng dn Vit Nam, tr trng hp
vn bn c quy nh khc. Vn bn ca HND, UBND ban hnh c hiu
lc trong phm vi a phng .
Vn bn quy phm php lut cng c hiu lc i vi c quan, t chc,
ngi nc ngoi Vit Nam, tr trng hp php lut ca Vit Nam hoc
iu c quc t m Cng ha XHCN Vit Nam k kt hoc tham gia c quy
nh khc.
4. Cc ngnh lut trong h thng php lut Vit Nam
Vn xy dng mt h thng php lut hon chnh, ng b iu
chnh cc quan h x hi l t tng nht qun ca ng v Nh nc ta.
Tuy mc pht trin ca cc ngnh lut khc nhau, cng tc h thng
ho ni chung v php in ha ni ring i vi mt s ngnh lut cha c
quan tm thc hin ng mc nhng nhn chung h thng php lut ca Vit
Nam hin nay gm cc ngnh lut c bn sau:
4.1. Lut nh nc (lut Hin php)
Lut nh nc bao gm tng th cc quy phm php lut iu chnh nhng
quan h c bn v t chc quyn lc nh nc, v ch chnh tr, vn ho x
hi, ch bu c, quyn v ngha v c bn ca cng dn, v quc tch
Lut nh nc l ngnh lut ch o trong h thng php lut. N l
ngnh lut iu chnh nhng quan h x hi quan trng nht ca quc gia v
tt c nhng ngnh lut khc u c hnh thnh trn c s nhng nguyn
tc ca lut nh nc.
4.2. Lut hnh chnh
Lut hnh chnh gm tng th nhng quy phm php lut iu chnh cc
quan h x hi hnh thnh trong qu trnh t chc v thc hin hot ng chp
hnh v iu hnh ca nh nc trn cc lnh vc hnh chnh chnh tr, kinh
t, vn ha, x hi.
Lut hnh chnh quy nh nhng nguyn tc, nhng hnh thc v phng
php qun l nh nc, xc nh quy ch php l ca cc ch th qun l nh
nc, iu chnh hot ng ca cng chc nh nc, th tc hnh chnh v
trch nhim hnh chnh. Lut hnh chnh cn bao gm cc quy phm quy nh
cc vn c th ca qun l nh nc trn cc lnh vc i sng x hi.
77

Php lut i
cng

4.3. Lut ti chnh

Lut ti chnh bao gm nhng quy phm php lut iu chnh nhng
quan h x hi pht sinh trong lnh vc hot ng ti chnh ca nh nc,
trong qu trnh hnh thnh, phn phi v s dng cc qu tin t ca cc ch
th hot ng phn phi ca ci di hnh thc gi tr.
4.4. Lut ngn hng
Lut ngn hng l tng th cc quy phm php lut iu chnh cc quan
h pht sinh trong hot ng tin t, tn dng v ngn hng.
4.5. Lut t ai
Lut t ai l tng th nhng quy phm php lut iu chnh cc quan
h x hi hnh thnh trong lnh vc bo v, qun l v s dng t, trong
t ai l t liu sn xut thuc s hu nh nc, do nh nc thng nht
qun l theo quy hoch v k hoch chung.
4.6. Lut dn s
Lut dn s gm tng th nhng quy phm php lut iu chnh cc quan
h ti sn di hnh thc hng ho - tin t v mt s quan h nhn thn phi
ti sn. Nhng ch nh c bn ca lut dn s nh quyn s hu, ch nh
hp ng dn s, ch nh quyn tha k, ch nh quyn tc gi, quyn pht
minh, sng ch
4.7. Lut lao ng
Lut lao ng l tng th nhng quy phm php lut iu chnh cc quan
h x hi pht sinh gia ngi lao ng v ngi s dng lao ng, trong
c quan h gia cng nhn, vin chc vi x nghip, c quan nh nc, nhng
quan h gia t chc cng on vi ban qun l x nghip, vi th trng c
quan nh nc lin quan n vic s dng lao ng ca cng nhn, vin chc.
Cc ch nh c bn ca lut lao ng l ch nh tuyn dng v thi vic, ch
tin lng, ch thi gi lm vic v thi gi ngh ngi, ch nh khen
thng v k lut lao ng, ch nh bo h lao ng.
4.8. Lut hn nhn v gia nh
Lut hn nhn v gia nh bao gm tng th nhng quy phm php lut
iu chnh nhng quan h nhn thn v quan h ti sn pht sinh do vic kt
hn gia nam v n nh: iu kin kt hn, quan h ti sn gia v v chng,
cha m v con ci nhm mc ch bo m ch hn nhn t do, tin b,
quyn bnh ng gia nam v n, xy dng gia nh hnh phc, bo v li ch
ca b m v tr em, chm sc v gio dc con ci.
78

Php lut i
cng

4.9. Lut hnh s

Lut hnh s l tng th nhng quy phm php lut quy nh hnh vi no
l ti phm, mc ch ca hnh pht v nhng iu kin p dng hnh pht,
hnh thc v mc hnh pht i vi ngi c hnh vi phm ti.
4.10. Lut t tng hnh s
Lut t tng hnh s gm nhng quy phm php lut iu chnh nhng
quan h x hi pht sinh trong vic iu tra, xt x v kim st vic iu tra,
xt x nhng v n hnh s. Lut t tng hnh s cng quy nh nhng
nguyn tc, th tc v iu kin tin hnh iu tra, kim st v xt x cc
v n hnh s, quyn v ngha v ca nhng ngi tham gia t tng hnh s.
4.11. Lut t tng dn s
Lut t tng dn s l tng th nhng quy phm php lut iu chnh
nhng quan h gia c quan xt x, Vin kim st nhn dn cc cp, ng s
v nhng ngi tham gia khc trong qu trnh iu tra v xt x nhng v n
dn s. Cc quy phm ca lut t tng dn s quy nh thm quyn xt x,
trnh t, th tc xt x v nhng vn khc nhm gii quyt ng n cc v
tranh chp dn s.
4.12. Lut kinh t
Lut kinh t l tng th nhng quy phm php lut iu chnh nhng
quan h pht sinh trong qu trnh t chc v hot ng sn xut, kinh doanh
gia cc doanh nghip vi nhau v vi c quan nh nc.
Bn cnh h thng php lut ca mi quc gia cn tn ti h thng php
lut quc t. Nhng quy phm ca lut php quc t c hnh thnh trn c
s tho thun gia cc quc gia v th hin ch chung ca cc quc gia .
Mc d vy, khng nn xem xt tch ri ch vi li ch ca giai cp thng
tr mi nc tng ng. V vy, cng c th coi nhng vn bn php lut
quc t c nh nc ta k kt hoc cng nhn l mt b phn (ngnh) ca
h thng php lut nc ta.
4.13. Lut quc t
Lut quc t gm hai b phn: Cng php quc t v t php quc t.
Cng php quc t l tng hp nhng nguyn tc, nhng ch nh, nhng
quy phm c cc quc gia v cc ch th khc ca lut quc t xy dng
trn c s tha thun t nguyn v bnh ng, nhm iu chnh cc quan h
nhiu mt gia chng.
79

Php lut i
cng

T php quc t bao gm nhng nguyn tc v nhng quy phm php

lut iu chnh nhng quan h dn s, hn nhn v gia nh, lao ng v t
tng dn s ny sinh gia cc cng dn, cc t chc ca cc nc khc nhau.
5. Cng tc xy dng php lut v h thng ho php lut
5.1. Xy dng php lut
Xy dng php lut l mt trong nhng hot ng c bn nht ca nh
nc. l hot ng son tho v ban hnh cc o lut v cc vn bn quy
phm php lut khc ca cc c quan nh nc c thm quyn (nh chc
trch), cc t chc x hi khi c nh nc trao quyn.
c c nhng vn bn php lut tt v c cht lng cn phi:
- Nghin cu mt cch ton din v su sc cc quy lut, hin tng x
hi, kinh t, chnh tr, t tng t rt ra nhng gi tr chun mc t
trong nhu cu ca x hi.
- Nghin cu ng thi cc hnh vi php lut trong c hnh vi hp
php v hnh vi khng hp php t c th d kin c din bin ca
cc hnh vi trong tng lai.
- Phn tch, nh gi ng hiu lc v hiu qu ca vic iu chnh cc
quan h x hi bng cc quy phm v ch nh hin hnh.
- Nghin cu kinh nghim iu chnh php lut cc quan h x hi cng
loi ca cc nc khc trn th gii.
Cc giai on trong qu trnh xy dng php lut:
Giai on th nht l xut yu cu ban hnh mt vn bn php lut
mi hoc sa i mt vn bn php lut hin hnh.
Giai on th hai l son tho d n vn bn php lut. Vic son tho
d n lut bao gm son tho vn bn, tho lun s b v ly kin cc c
quan v c nhn cn thit v vn bn . Sau d n son tho cng
nhng lun chng cn thit v n c chnh thc trnh c quan c thm
quyn xem xt v quyt nh.
Giai on th ba l tho lun v thng qua d n vn bn php lut. y
l giai on quan trng nht v l giai on c tnh quyt nh ca qu trnh
xy dng php lut.
Giai on th t, y l giai on cui cng ca qu trnh xy dng php
lut l cng b vn bn php lut mi ban hnh.
Hot ng xy dng php lut phi tun th nhng nguyn tc nht nh,
l: Nguyn tc bo m s lnh o ca ng; Nguyn tc khch quan;
Nguyn tc dn ch x hi ch ngha; Nguyn tc php ch x hi ch ngha.
Cng vi qu trnh xy dng nn kinh t th trng, i mi mi lnh vc
ca i sng x hi, chng ta thc hin mt cuc ci cch ln trong b my nh
nc. Tnh hnh mi i hi phi sa i, b sung, hon thin h thng php
lut, tng cng hn na s iu chnh php lut i vi cc quan h x hi.
80

Php lut i
cng

5.2. H thng ha php lut

Cng tc h thng ho php lut c ngha rt quan trng cho php cc c
quan nh nc c thm quyn c s nhn nhn tng qut i vi php lut hin
hnh, pht hin nhng im khng ph hp, mu thun, chng cho v nhng
l hng ca h thng php lut t c bin php khc phc, hon thin.
H thng ho php lut cng phc v trc tip cho vic gio dc nng cao
thc php lut, thc hin nghim chnh php lut ca mi ch th php lut.
H thng ho php lut c mc ch:
- To ra mt h thng vn bn quy phm php lut cn i, hon chnh,
thng nht, trong vai tr ca cc o lut ngy cng quan trng i vi s
iu chnh cc quan h x hi.
- Khc phc tnh trng li thi, mu thun v nhng l hng ca h thng
php lut.
- Lm cho ni dung php lut ph hp vi nhng yu cu ca i sng,
c hnh thc r rng, d hiu, tin li cho vic s dng.
Khoa hc php l x hi ch ngha phn bit hai hnh thc h thng ho
php lut, l: tp hp ho v php in ha.
Tp hp ho l sp xp cc vn bn quy phm php lut, cc quy phm
php lut ring bit theo mt trnh t nht nh (theo c quan ban hnh, theo
thi gian ban hnh, theo cp hiu lc php l). Hnh thc h thng ho
ny khng lm thay i ni dung vn bn, khng b sung nhng quy nh mi
m ch nhm loi b nhng quy phm ht hiu lc hoc mu thun vi vn
bn cp trn.
Php in ho l hot ng ca cc c quan nh nc c thm quyn
trong khng nhng tp hp cc vn bn c theo mt trnh t nht nh,
loi b nhng quy phm li thi, mu thun m cn thm nhng quy phm
mi thay th cho cc quy phm b loi b v khc phc nhng ch trng
c pht hin trong qu trnh tp hp vn bn, sa i cc quy phm hin
hnh, nng cao hiu lc php l ca cc vn bn . Kt qu ca cng vic
php in l mt vn bn quy phm php lut mi ra i, c hiu lc php l
cao hn hoc rng hn, tng qut hn v phm vi iu chnh, hon chnh hn
v k thut lp php.
6. thc php lut, Php ch XHCN
6.1. thc php lut
6.1.1. Khi nim

Trong x hi tn ti nhiu hc thuyt, t tng v quan im khc nhau

v php lut. S d nh vy v iu kin sinh hot v vt cht v i sng tinh
thn ca mi giai cp, mi tng lp x hi khng hon ton ging nhau dn
n s nhn thc php lut cng c nhng khc bit nht nh. Cc quan
81

Php lut i
cng

im, t tng, quan nim tn ti trong x hi lun c s tc ng, nh hng

ln nhau.
V d, Trong XHCN, thi k qu , do nh hng ca h t tng
phong kin, t tng cc b a phng. Mt b phn nhn dn lao ng cn
cha nhn thc ng n c bn cht v ngha x hi ca php lut
XHCN, c thi th , khng tn trng php lut, trn trnh hoc bt chp
php lut, coi phong tc tp qun quan trng hn php lut. Vy thc php
lut l g?
thc php lut l tng th nhng t tng, quan im, thi , s hiu
bit ca con ngi i vi php lut hin hnh cng nh tinh thn chung ca
php lut.
Trong x hi c giai cp i khng th khng th c thc php lut
thng nht. thc php lut ca cc giai cp i khng lun lun mu thun
vi nhau, trong ch c thc php lut thng tr c th hin y trong
php lut; thc php lut thng tr trong x hi l thc php lut ca giai
cp nm chnh quyn.
thc php lut mang tnh chnh tr su sc. Ni dung ca thc php
lut lun phn nh nhng nhu cu v chnh tr, th hin mi quan h cc giai
cp i vi cc quy nh ca php lut do nh nc ban hnh c lin quan trc
tip n i sng chnh tr - x hi. Chng hn nhng quy nh v hnh thc
nh nc, ch bu c v quyn bu c
thc php lut cn bao gm c nhng yu t tm l x hi nh cm
gic, tnh cm, quan nim, th hin nhng mi quan h c th ca con ngi
i vi cc quy phm php lut, i vi quyn v ngha vV d, cm gic
ca nhn dn v tnh cht nhn o ca lut php v s tn trng i vi php
lut, cm gic lo lng v thi cm phn trc nhng hnh vi phm php,
mong mun u tranh chng ti phm bo v nn php ch. V vy, vic gio
dc thc php lut, gio dc tnh cm v quan nim ng n s c ngha
ln trong vic lm cho nhn dn quan tm n php lut, xy dng ng c
ng n trong thc hin php lut v tch cc u tranh chng vi phm php
lut.
6.1.2. c im
thc php lut c hai c trng c bn l:
Th nht, thc php lut l mt hnh thi thc x hi, v vy n lun
chu s quy nh ca tn ti x hi.
thc php lut c hnh thnh t nhng iu kin kinh t, iu kin
vt cht. Tuy nhin, thc php lut c tnh c lp tng i. Tnh c lp
tng i ca thc php lut c th hin mt s mt sau:
- N thng lc hu hn tn ti x hi. Tn ti x hi c mt i nhng
thc ni chung v thc php lut ni ring vn tn ti dai dng trong mt
82

Php lut i
cng

thi gian di. Nhng tn d ca qu kh c gi li nht l trong tm l

php lut, ni cc thi quen v truyn thng ng vai tr to ln.
V d, tm l php lut phong kin nh s th hay ph nhn i vi
php lut hin vn cn tn ti trong x hi nc ta hin nay.
- Tuy vy, t tng php lut c bit l t tng php lut khoa hc li
c th vt ln trn s pht trin ca tn ti x hi, ngha l n c tnh tin
phong. Nu l t tng ca giai cp cm quyn tin b th n s c c hi
thun li th hin thnh php lut v to ra nhng bin i nhanh hn trong
i sng.
- thc php lut phn nh tn ti x hi ca mt thi i, song n cng
k tha nhng yu t nht nh ca thc php lut thi i trc . Cc
yu t k tha c th l tin b hoc khng tin b.
- thc php lut tc ng tr li i vi tn ti x hi, vi thc chnh
tr, o c, nh nc v php lut. Tu thuc vo thc php lut tin b
hay lc hu m s tc ng ca n c th l thc y hoc km hm s pht
trin ca cc hin tng trn. V nhim v quan trng ca gio dc php lut
l pht huy mt tch cc v hn ch ti mc thp nht mt tiu cc ca nhng
biu hin .
Th hai, thc l hin tng mang tnh giai cp
Th gii quan php l ca mt giai cp nht nh c quy nh bi v tr
ca giai cp trong x hi. Mi quc gia ch c mt h thng php lut,
nhng tn ti mt s h thng thc php lut; c thc php lut ca giai
cp b tr, ca cc tng lp trung gianTuy nhin, ch c thc php lut ca
giai cp thng tr mi c phn nh y vo trong php lut.
6.1.3. Cu trc
Cn c vo ni dung, tnh cht cc b phn hp thnh, thc php lut
c cu thnh t h t tng php lut v tm l php lut. H t tng
php lut l ton b nhng t tng, quan im v hc thuyt v php lut. Cn
tm l php lut ch l s phn nh nhng trng thi, cm xc, thi , tnh cm
i vi php lut v cc hin tng php l c th khc. H t tng php lut
mang tnh t gic, tnh h thng, tnh khoa hc; cn tm l php lut hnh thnh
mt cch t pht, thiu tnh h thng v c s khch quan khoa hc.
Tuy nhin, gia h t tng php lut v tm l php lut c mi quan h
qua li vi nhau: h t tng php lut tc ng mnh m ti tm l php lut,
ng thi tm l php lut l tin cho s hnh thnh v pht trin cc t
tng, quan im php lut.
6.1.4. Vai tr
thc php lut l mt yu t c tc ng quyt nh n hiu qu ca
vic iu chnh cc quan h x hi bng php lut. Php lut ch c th i vo
83

Php lut i
cng

cuc sng, x hi c trt t, k cng v pht trin nu trong qu trnh thc

hin php lut, cc ch th c thc php lut tt, c t tng tun th php
lut, thi nghim tc chp hnh php lut, c s hiu bit y , ng n
v php lut. Tri li, php lut ca nh nc d y , hon thin n u
cng khng th pht huy tc dng trong vic iu chnh cc quan h x hi.
Vit Nam, trong iu kin ca Nh nc php quyn, php lut c v
tr ti thng, thc php lut gi v tr thng tr, l thc x hi ch o
trong h thng thc x hi. Tuy nhin, nhng tn tch ca thc php lut
phong kin, t sn cha phi hon ton b xa b. V vy, i i vi vic
gio dc, hnh thnh thc php lut mi XHCN, vic u tranh xa b
nhng tn d ca thc php lut c l mt mt quan trng ca vic hon
thin nn php lut, cng c trt t php lut trong x hi ta.

6.1.5. Mi quan h gia thc php lut v php lut

thc php lut v php lut l hai hin tng x hi khc nhau, nhng
c quan h cht ch, tc ng qua li vi nhau. Mi quan h c th hin
ch:
- thc php lut l tin t tng trc tip xy dng v hon thin h
thng php lut.
Php lut l s biu hin ca thc php lut, bt c mt h thng php
lut no cng c xy dng th hin ch v li ch ca giai cp thng tr
c thc y . Nhng thay i khch quan trong i sng x hi trc
ht c phn nh trong thc php lut, ri sau mi th hin thnh cc
quy phm php lut tng ng.
thc php lut cng nh ton b t tng ca giai cp thng tr l tin
t tng trc tip xy dng mt h thng php lut ph hp vi nhng
iu kin ca x hi, cng c nn php ch, pht huy hiu lc ca nh nc v
php lut trong vic qun lcc lnh vc ca i sng x hi.
- thc php lut l nhn t thc y vic thc hin php lut trong i
sng x hi.
Php lut c ban hnh nhm iu chnh cc quan h x hi pht
trin theo nhng nh hng nht nh. Nhng mc ch iu chnh ca php
lut c thc hin thng qua hnh vi x s ca cc ch th, trong vic x
s t gic ca cng dn theo yu cu ca php lut l vn quan trng nht
bo m pht huy hiu lc php lut.
thc php lut th hin s nhn thc ca cng dn v thi ca h
i vi cc quy nh ca php lut. V vy, thc php lut cng c nng
cao th tinh thn tn trng php lut cng c m bo.
84

Php lut i
cng

- thc php lut l c s bo m cho vic p dng ng n cc quy

phm php lut.
thc php lut gi vai tr c bit quan trng trong vic p dng php
lut. Bi l, p dng ng n mt quy phm i hi phi c s hiu bit
y v chnh xc ni dung v yu cu ca quy phm , phi gii thch v
lm sng t ni dung v ngha ca quy phm y. Yu cu ch c th thc
hin c khi m thc php lut ca nhng ngi p dng php lut pht
trin y , c bit l i vi nhng cn b lm cng tc xt x bi v
nhng quyt nh ca c quan xt x l quyt nh cui cng.
thc php lut khng mu thun vi php lut v lun l iu kin cn
thit p dng ng n php lut. Trong mi trng hp ngi p dng php
lut khng c tu tin gii thch, suy din, lng trnh v lm sai php lut.
Tuy nhin, trong mt s trng hp thc php lut li to ra kh nng
gii quyt ng n nhng tnh hung c th m v mt l do no m php
lut khng trc tip cp n, khc phc nhng ch trng ca php lut
bng cch p dng nguyn tc tng t php lut.
- Php lut l c s cng c, pht trin v nng cao thc php lut.
thc php lut v php lut u da trn nhng nguyn tc o c.
Trong mi lin h v tc ng qua li ln nhau, thc php lut thc y s
hnh thnh, pht trin v hon thin ca php lut, cng c php ch; mt
khc, php lut l c s nhn thc, ph bin, gio dc, nng cao thc
php lut ca nhn dn, tnh cm v thi tn trng ca h i vi cc quy
phm php lut.
6.2. Php ch XHCN
6.2.1. Khi nim
Php ch XHCN l mt ch c bit ca i sng chnh tr - x hi,
trong tt c cc c quan nh nc, t chc kinh t, t chc x hi, nhn
vin nh nc, nhn vin cc t chc x hi v mi cng dn u phi tn
trng v thc hin php lut mt cch nghim chnh, trit v chnh xc.
6.2.2. Nhng yu cu c bn ca php ch XHCN
- Tn trng tnh ti cao ca Hin php v lut
- Bo m tnh thng nht ca php ch trn quy m ton quc
- Cc c quan xy dng php lut, t chc thc hin v bo v php lut
phi hot ng mt cch tch cc, ch ng v c hiu qu
- Khng tch ri cng tc php ch vi vn ha v vn ha php l.
6.2.3. Vn tng cng php ch XHCN
- Tng cng s lnh o ca ng i vi cng tc php ch
- y mnh cng tc xy dng v hon thin h thng php lut XHCN
85

Php lut i
cng

- Tng cng cng tc t chc thc hin php lut

- Tng cng cng tc kim tra, gim st, x l nghim minh nhng
hnh vi vi phm php lut

CHNG 6
MT S NI DUNG C BN CA LUT HNH CHNH
LUT DN S, LUT HNH S
PHN LUT HNH CHNH
I. Khi nim chung
Lut hnh chnh c coi l mt ngnh lut v qun l, bi nhim v ca
cc quy phm php lut hnh chnh l xc nh r c cu t chc b my, quy
nh chc nng, nhim v, quyn hn ca tng c quan hnh chnh nh nc,
xc nh ch cng v bo m cho s vn hnh ca h thng hnh chnh
c hiu qu.
Nh vy, lut hnh chnh l mt ngnh lut trong h thng php lut Vit
Nam, bao gm tng th cc quy phm php lut iu chnh cc quan h x hi
pht sinh trong qu trnh hot ng qun l hnh chnh ca cc c quan hnh
chnh nh nc, cc quan h x hi pht sinh trong qu trnh cc c quan nh
nc xy dng v n nh cng tc ni b ca mnh, cc quan h x hi pht
sinh trong qu trnh cc c quan nh nc, t chc x hi v c nhn thc hin
hot ng qun l hnh chnh i vi cc vn c th do php lut quy nh.
1. i tng iu chnh, phng iu chnh.
1.1. i tng iu chnh.
i tng iu chnh ca mt ngnh lut ni chung l nhng vn ,
nhng nhm quan h x hi c c im chung ging nhau v do quy phm
thuc ngnh lut iu chnh.
Lut hnh chnh bao gm h thng cc quy phm php lut iu chnh
cc quan h x hi hnh thnh trong lnh vc qun l nh nc, l hot ng
86

Php lut i
cng

chp hnh v iu hnh ca h thng c quan hnh chnh nh nc. Cc quan

h qun l hnh chnh l:
a. Cc quan h qun l pht sinh trong qu trnh cc c quan hnh chnh
nh nc thc hin hot ng chp hnh iu hnh trn cc lnh vc khc
nhau ca i sng x hi.
b. Cc quan h qun l hnh chnh trong qu trnh cc c quan nh
nc xy dng v cng c ch cng tc ni b ca c quan nhm n nh
v t chc hon thnh chc nng, nhim v ca mnh.
c. Cc quan h qun l hnh chnh trong qu trnh cc c nhn v t
chc c nh nc trao quyn thc hin hot ng qun l hnh chnh nh
nc trong mt s trng hp c th do php lut quy nh.
1.2. Phng php iu chnh.
Phng php iu chnh ca lut hnh chnh l phng php mnh lnh
c hnh thnh t quan h quyn lc - phc tng gia mt bn c quyn
nhn danh nh nc ra nhng mnh lnh bt buc i vi bn kia l c quan,
t chc hoc c nhn c ngha v phc tng cc mnh lnh . Chnh mi
quan h quyn lc - phc tng th hin s khng bnh ng gia cc bn
tham gia quan h qun l hnh chnh nh nc.
Nh vy, phng php iu chnh ca lut hnh chnh l phng php
mnh lnh n phng. Phng php ny c xy dng trn nguyn tc:
- Xc nhn s bt bnh ng gia cc bn tham gia quan h qun l
hnh chnh nh nc: mt bn c nhn danh nh nc, s dng quyn lc
nh nc a ra cc quyt nh hnh chnh, cn bn kia phi phc tng
nhng quyt nh y.
- Bn nhn danh nh nc, s dng quyn lc nh nc c quyn n
phng ra quyt nh trong phm vi thm quyn ca mnh v li ch ca nh
nc, ca x hi.
- Quyt nh n phng ca bn c quyn s dng quyn lc nh
nc c hiu lc bt buc thi hnh i vi cc bn hu quan v c bo m
thi hnh bng cng ch nh nc.
2. c im ca quan h php Lut hnh chnh.
Ngoi nhng c im chung nh cc quan h php lut khc, cc quan
h php lut hnh chnh cng c nhng c im ring bit sau y:
- Th nht: Quan h php lut hnh chnh c c th pht sinh theo yu
cu hp php ca ch th qun l hay i tng qun l hnh chnh nh nc.
- Th hai: Ni dung ca quan h php lut hnh chnh l quyn v
ngha v php l hnh chnh ca cc bn tham gia quan h .
- Th ba: Mt bn tham gia quan h php lut hnh chnh phi c s
dng quyn lc nh nc.
87

Php lut i
cng

- Th t: Trong quan h php lut hnh chnh th quyn ca bn ny

ng vi ngha v ca bn kia v ngc li.
- Th nm: Phn ln cc tranh chp pht sinh trong quan h php lut
hnh chnh c gii quyt theo th tc hnh chnh.
- Th su: Bn tham gia quan h php lut hnh chnh vi phm yu cu
ca php lut hnh chnh phi chu trch nhim php l trc nh nc.
Tm li: Quan h php lut hnh chnh l quan h x hi pht sinh trong
qu trnh qun l hnh chnh nh nc, c iu chnh bi cc quy phm
php lut hnh chnh gia cc c quan, t chc, c nhn mang quyn v ngha
v i vi nhau theo quy nh ca php lut hnh chnh.
3. Cu trc ca Lut Hnh chnh
Lut hnh chnh bao gm hai phn: phn chung v phn ring.
- Phn chung ca lut hnh chnh gm cc nhm quy phm quy nh:
+ Nhng nguyn tc c bn ca qun l hnh chnh nh nc.
+ a v php l ca cc c quan hnh chnh nh nc, hnh thc v
phng php qun l cng nh vn bn qun l.
+ a v php l ca cn b, cng chc v hot ng cng v.
+ Quy ch php l hnh chnh ca cc t chc x hi.
+ Quy ch qun l hnh chnh ca c nhn.
+ Trch nhim hnh chnh, th tc hnh chnh v ti phn hnh chnh.
+ Nhng bin php php l bo m php ch trong qun l hnh chnh
nh nc.
- Phn ring ca lut hnh chnh gm cc nhm quy phm quy nh v:
+ Hot ng qun l chc nng nh ti chnh, k ton, u t, thng k...
+ Hot ng qun l ngnh cng nghip, nng nghip, giao thng vn
ti, thng mi, vn ho, gio dc, quc phng, t php v.v..
II. Ch th ca Lut Hnh chnh
Ch th ca th tc hnh chnh gm: ch th thc hin th tc hnh
chnh v ch th tham gia th tc hnh chnh.
Ch th thc hin th tc hnh chnh l ch th s dng quyn lc nh
nc, nhn danh nh nc tin hnh cc th tc hnh chnh, bao gm cc c
quan, cn b cng chc nh nc, t chc x hi, c nhn c nh nc trao
quyn qun l trong trng hp c th do php lut quy nh.
C quan hnh chnh nh nc l c quan c chc nng qun l hnh
chnh nh nc nn trong hu ht cc hot ng ca mnh c quan hnh chnh
nh nc nhn danh quyn lc nh nc thc hin hot ng qun l. Nhng
hot ng ny thc hin theo th tc hnh chnh. Khi c quan hnh chnh
nh nc l ch th thc hin th tc hnh chnh. Cc ch th ny thc hin
nhiu th tc hnh chnh khc nhau.
88

Php lut i
cng

Trong nhiu trng hp, nhng th tc hnh chnh ny c cc cn

b, cng chc trong h thng c quan hnh chnh nh nc trc tip thc
hin. Cc cn b, cng chc khi l ch th thc hin th tc hnh chnh.
Kh nng tr thnh ch th thc hin th tc hnh chnh ca c quan,
cn b, cng chc trong h thng c quan hnh chnh nh nc ph thuc vo
thm quyn do php lut quy nh.
C quan hnh chnh nh nc, cn b, cng chc ca c quan hnh
chnh nh nc cng l ch th tham gia th tc hnh chnh. Chng hn, l
ch th tham gia th tc thanh tra, kim tra khi l i tng thanh tra, kim
tra; l ch th tham gia th tc khiu ni khi hnh vi hnh chnh, quyt nh
hnh chnh ca h b c quan, t chc, c nhn khiu ni ln cp trn.
Ngoi ra, cc c quan cn c quyn qun l hnh chnh nh nc
trong trng hp c th do php lut quy nh v khi ng nhin l ch
th thc hin th tc hnh chnh.
V d: Thm phn ch to phin ta l ch th thc hin th tc x pht
vi phm hnh chnh khi x pht ngi c hnh vi cn tr, gy ri trt t ti
phin to.
T chc, t chc kinh t vn khng c s dng quyn lc nh nc
nn trong hu ht cc th tc hnh chnh h ch l ch th tham gia. V d,
tham gia th tc xin php thnh lp, xin php tin hnh mt s hot ng nh
hot ng xut nhp khu hay khi b x pht vi phm hnh chnh.
C nhn, bao gm cng dn Vit Nam, ngi nc ngoi, ngi khng
quc tch, cng nh cc t chc x hi, t chc kinh t, thng l cc ch th
tham gia th tc hnh chnh. Khi thc hin cc quyn v ngha v ca mnh,
c nhn tham gia nhng th tc hnh chnh nh th tc khiu ni, th tc x
pht vi phm hnh chnhTrong trng hp c th do php lut quy nh, c
nhn l ch th thc hin th tc.
III. Trch nhim hnh chnh
1. Khi nim
Khi mt t chc hay c nhn thc hin hnh vi vi phm php lut, v
nguyn tc nh nc s buc h phi gnh chu nhng hu qu bt li nht
nh. Vic lm ny nhm mc ch khi phc li trt t php lut b xm
phm, ng thi gio dc t chc, c nhn vi phm cng nh ton th cng
ng thc tun th php lut. Hu qu php l bt li m t chc, c nhn vi
phm phi gnh chu th hin vic h b buc phi thc hin cc bin php
ch ti c quy nh trong php lut.
Tng ng vi mi loi vi phm php lut l mt hnh thc trch
nhim php l nht nh. Trch nhim hnh chnh c t ra i vi t chc,
c nhn thc hin vi phm hnh chnh.
89

Php lut i
cng

V vy, trch nhim hnh chnh l mt loi trch nhim php l, l hu

qu php l bt li m nh nc buc cc t chc, c nhn gnh chu khi h
thc hin vi phm hnh chnh.
2. Trch nhim hnh chnh c cc c im sau y:
- Trch nhim hnh chnh pht sinh trn c s hnh vi vi phm hnh chnh.
- Trch nhim hnh chnh ca c nhn, php nhn khng ph thuc vo
vic gy thit hi hoc cha gy thit hi.
- Ch th chu trch nhim hnh chnh c th l c nhn, php nhn
hoc cc ch th khc theo quy nh ca php lut.
IV. Vi phm hnh chnh.
1. Khi nim vi phm hnh chnh
Vi phm hnh chnh l mt loi vi phm php lut, l hnh vi do c
nhn, t chc thc hin mt cch c hoc v , xm phm cc quy tc qun
l qun l nh nc m cha n mc phi truy cu trch nhim hnh s,
khng phi l ti phm hnh s v theo quy nh ca php lut phi b x l
hnh chnh.
2. c im ca vi phm hnh chnh
- Vi phm hnh chnh l hnh vi do c nhn, t chc c nng lc trch
nhim php l thc hin mt cch c hoc v .
- Vi phm hnh chnh l hnh vi tri php lut, xm phm ti cc quy
tc qun l nh nc trong cc lnh vc khc nhau ca i sng x hi.
- Mc nguy him cho x hi ca hnh vi vi phm hnh chnh thp
hn so vi ti phm.
- Theo quy nh ca php lut, hnh vi vi phm phi b x l hnh chnh.

90

Php lut i
cng

PHN LUT DN S
I. Khi nim chung
Trong h thng php lut Vit Nam, lut dn s l mt ngnh lut quan
trng, lin quan trc tip n i sng hng ngy ca cc c nhn, php nhn
v cc ch th khc trong x hi.
Lut dn s l mt ngnh lut trong h thng php lut Vit Nam, bao
gm tng th cc quy phm php lut do nh nc ban hnh hoc tha nhn,
quy nh a v php l, chun mc php l cho cch ng x ca c nhn,
php nhn, ch th khc; quyn v ngha v ca cc ch th v nhn thn v
ti sn trong cc quan h dn s, hn nhn v gia nh, kinh doanh, thng
mi, lao ng (gi chung l quan h dn s).
1. i tng iu chnh, phng php iu chnh.
1.1. i tng iu chnh, phm vi iu chnh ca B lut dn s
- i tng iu chnh ca Lut dn s: Lut dn s iu chnh nhng
nhm quan h ti sn pht sinh trong qu trnh sn sut, phn phi, lu thng,
tiu th sn phm hng ha v quan h nhn thn phi ti sn nhm tha mn
nhu cu vt cht v tinh thn ca cc thnh vin trong x hi.
- Phm vi iu chnh ca B lut dn s: B lut dn s quy nh a v
php l, chun mc php l cho cch ng x ca c nhn, php nhn, ch th
khc; quyn, ngha v ca cc ch th v nhn thn v ti sn trong cc quan
h dn s, hn nhn v gia nh, kinh doanh, thng mi, lao ng. (iu 1
B lut dn s 2005).
91

Php lut i
cng

Quan h ti sn: Quan h ti sn l quan h gia ngi vi ngi thng

qua mt ti sn nht nh di dng t liu sn xut, hoc t liu tiu dng,
hoc dch v chuyn, sa cha ti sn trong qu trnh sn xut, phn phi,
lu thng. Quan h ti sn bao gi cng gn lin vi mt ti sn v mang tnh
hng ha, tin t.
Theo iu 163 B lut dn s, ti sn bao gm vt, tin, giy t c gi
(tri phiu, cng tri, s tit kim, ngn phiu...) v cc quyn ti sn (i n,
bi thng thit hi).
Quan h nhn thn phi ti sn: L nhng quan h pht sinh t mt gi tr
tinh thn, tr tu ca mt c nhn hay t chc hoc cc ch th khc v lun
gn lin vi ch th . Trong nhiu trng hp, khng th chuyn dch cho
mt ch th khc v khng th tc ot c.
Quan h nhn thn phi ti sn do lut dn s iu chnh chia lm hai nhm:
+ Quan h nhn thn c lin quan n ti sn (nh quyn tc gi; quyn
s hu cng nghip v quyn i vi ging cy trng).
+ Quan h nhn thn khng lin quan n ti sn (nh quyn i vi h,
tn; quyn thay i h, tn; quyn xc nh dn tc; quyn c khai sinh;
quyn c khai t; quyn hin xc, b phn c th sau khi cht; quyn kt
hn; quyn bnh ng ca v chng; quyn ly hn...).
1.2. Phng php iu chnh
Phng php iu chnh ca Lut dn s l nhng cch thc, bin php
tc ng ln quyn, ngha v ca cc ch th v nhn thn v ti sn trong cc
quan h dn s, hn nhn v gia nh, kinh doanh, thng mi, lao ng, lm
cho cc quan h ny pht sinh, thay i hay chm dt theo ch ca ch th.
Lut dn s iu chnh bng phng php bnh ng, tha thun ca cc
ng s, quyn t nh ot ca cc ch th trong quan h php lut dn s.
2. Cc nguyn tc ca Lut Dn s Vit Nam
2.1.Nguyn tc t do, t nguyn cam kt, tho thun
Quyn t do cam kt, tho thun trong vic xc lp quyn, ngha v dn
s c php lut bo m, nu cam kt tho thun khng vi phm iu
cm ca php lut, khng tri o c x hi.
Trong quan h dn s, cc bn hon ton t nguyn, khng bn no
c p t, cm on, cng p, e do, ngn cn bn no.
Cam kt tho thun hp php c hiu lc bt buc thc hin i vi cc
bn v phi c c nhn, php nhn, ch th khc tn trng.
2.2. Nguyn tc bnh ng
Trong quan h dn s, cc bn u bnh ng, khng c ly l do
khc bit v dn tc, gii tnh, thnh phn x hi, hon cnh kinh t, tn
92

Php lut i
cng

ngng, tn gio trnh vn ho, ngh nghip i x khng bnh ng

vi nhau.
2.3. Nguyn tc thin ch, trung thc
Khi tham gia cc quan h dn s cc bn phi thin ch, trung thc
trong vic xc lp, thc hin quyn, ngha v dn s, khng bn no c la
di bn no.
2.4. Nguyn tc chu trch nhim dn s
Cc bn phi nghim chnh thc hin ngha v dn s ca mnh v t
chu trch nhim v vic khng thc hin hoc thc hin khng ng ngha
v, nu khng t nguyn thc hin th c th b cng ch thc hin theo quy
nh ca php lut.
2.5. Nguyn tc tn trng o c, truyn thng tt p
Vic xc lp thc hin quyn, ngha v dn s phi gi gn bn sc dn
tc, tn trng v pht huy phong tc, tp qun, truyn thng tt p, tnh on
kt, tng thn, tng i v cc gi tr o c cao p ca cc dn tc cng
sinh sng trn t nc Vit Nam.
ng bo cc dn tc thiu s c to iu kin thun li trong quan
h dn s tng bc nng cao i sng vt cht v tinh thn ca mnh
Vic gip ngi gi, tr em, ngi tn tt trong vic thc hin
quyn, ngha v dn s c khuyn khch.
2.6. Nguyn tc tn trng, bo v quyn dn s
Tt c cc quyn dn s ca c nhn, php nhn, ch th khc c tn
trng v c php lut bo v.
Khi quyn dn s ca mt ch th b xm phm th ch th c quyn
bo v theo quy nh ca B lut dn s hoc theo yu cu c quan, t chc
c thm quyn.
- Cng nhn quyn dn s ca mnh.
- Buc chm dt hnh vi vi phm
- Buc xin li, ci chnh cng khai.
- Buc thc hin ngha v dn s.
- Buc bi thng thit hi.
2.7. Nguyn tc tn trng li ch ca Nh nc, li ch cng cng,
quyn, li ch hp php ca ngi khc
Vic xc lp, thc hin quyn, ngha v dn s khng c xm phm
n li ch ca Nh nc, li ch cng cng, quyn, li ch hp php ca
ngi khc.
2.8. Nguyn tc tun th php lut
Vic xc lp, thc hin quyn, ngha v dn s phi tun theo quy nh
ca B lut dn s v quy nh khc ca php lut.
2.9. Nguyn tc ha gii
93

Php lut i
cng

Trong quan h dn s, vic ha gii gia cc bn ph hp vi quy nh

ca php lut c khuyn khch.
Khng ai c dng v lc hoc e da dng v lc khi tham gia quan
h dn s, gii quyt cc tranh chp dn s.
3. Cc loi ti sn Vit Nam.
iu 163 B lut dn s nm 2005 quy nh: "Ti sn bao gm vt, tin,
giy t c gi v cc quyn ti sn".
3.1. Bt ng sn v ng sn
- Bt ng sn l cc ti sn bao gm:
+ t ai;
+ Nh, cng trnh xy dng gn lin vi t ai, k c cc ti sn gn lin
vi nh, cng trnh xy dng ;
+ Cc ti sn khc gn lin vi t ai;
+ Cc ti sn khc do php lut quy nh.
- ng sn l nhng ti sn khng phi l bt ng sn.
3.2. Hoa li, li tc
- Hoa li l sn vt t nhin m ti sn mang li.
- Li tc l cc khon li thu c t vic khai thc ti sn.
3.3. Vt chnh v vt ph
- Vt chnh l vt c lp, c th khai thc cng dng theo tnh nng.
- Vt ph l vt trc tip phc v cho vic khai thc cng dng ca vt
chnh, l mt b phn ca vt chnh, nhng c th tch ri vt chnh.
Khi thc hin ngha v chuyn giao vt chnh th phi chuyn giao c vt
ph, tr trng hp c tho thun khc.
3.4. Vt chia c v vt khng chia c
- Vt chia c l vt khi b phn chia vn gi nguyn tnh cht v tnh
nng s dng ban u.
- Vt khng chia c l vt khi b phn chia th khng gi nguyn c
tnh cht v tnh nng s dng ban u.
Khi cn phn chia vt khng chia c th phi tr gi thnh tin chia.
3.5. Vt tiu hao v vt khng tiu hao
- Vt tiu hao l vt khi qua mt ln s dng th mt i hoc khng gi
c tnh cht, hnh dng v tnh nng s dng ban u.
94

Php lut i
cng

Vt tiu hao khng th l i tng ca hp ng cho thu hoc hp

ng cho mn.
- Vt khng tiu hao l vt khi qua s dng nhiu ln m c bn vn
gi c tnh cht, hnh dng v tnh nng s dng ban u.
3.6. Vt cng loi v vt c nh
- Vt cng loi l nhng vt c cng hnh dng, tnh cht, tnh nng s
dng v xc nh c bng nhng n v o lng.
Vt cng loi c cng cht lng c th thay th cho nhau.
- Vt c nh l vt phn bit c vi cc vt khc bng nhng c
im ring v k hiu, hnh dng, mu sc, cht liu, c tnh, v tr.
Khi thc hin ngha v chuyn giao vt c nh th phi giao ng vt .
3.7. Vt ng b
Vt ng b l vt gm cc phn hoc cc b phn n khp, lin h vi
nhau hp thnh chnh th m nu thiu mt trong cc phn, cc b phn hoc
c phn hoc b phn khng ng quy cch, chng loi th khng s dng
c hoc gi tr s dng ca vt b gim st.
Khi thc hin ngha v chuyn giao vt ng b th phi chuyn giao ton
b cc phn hoc cc b phn hp thnh, tr trng hp c tho thun khc.
3.8. Quyn ti sn
Quyn ti sn l quyn tr gi c bng tin v c th chuyn giao trong
giao dch dn s, k c quyn s hu tr tu.
II. Cc hnh thc s hu ti sn Vit Nam.
B lut dn s Vit Nam quy nh 4 hnh thc s hu, l:
- S hu Nh nc
- S hu tp th.
- S hu t nhn.
- S hu chung.
- S hu ca t chc chnh tr, t chc chnh tr - x hi.
- S hu ca t chc chnh tr x hi-ngh nghip, t chc x hi, t chc
x hi ngh nghip.
III. Ngha v dn s, Thc hin ngha v dn s.
1. Ngha v dn s
1.1. Khi nim
95

Php lut i
cng

Ngha v dn s l vic m theo , mt hoc nhiu ch th (gi chung

l bn c ngha v) phi chuyn giao vt, chuyn giao quyn, tr tin hoc
giy t c gi, thc hin cng vic khc hoc khng thc hin cng vic nht
nh v li ch ca mt hoc nhiu ch th khc (gi l bn c quyn).
1.2. i tng ca ngha v dn s
i tng ca ngha v dn s c th l ti sn, cng vic phi thc
hin hoc khng c thc hin. i tng ca ngha v dn s phi c
xc nh c th.
Ch nhng ti sn c th giao dch c, nhng cng vic c th thc
hin c m php lut khng cm, khng tri o c x hi.
1.3. Cn c pht sinh ngha v dn s
- Hp ng dn s.
- Hnh vi php l n phng
- Thc hin cng vic khng c u quyn.
- Chim hu, s dng ti sn hoc c li v ti sn khng c cn c
php lut
- Gy thit hi do hnh vi tri php lut.
- Nhng cn c khc do php lut quy nh.
2. Thc hin ngha v dn s
2.1. Khi nim
Thc hin ngha v dn s l vic mt ngi c ngha v phi lm hoc
khng c lm mt cng vic theo mt thi hn nht nh c xc nh
trong ni dung ca ngha v dn s thng qua vic thc hin ngha v tha
mn yu cu ca bn c quyn.
2.2. Cc nguyn tc thc hin ngha v dn s
- Cc bn phi thc hin ngha v dn s mt cch trung thc: Trong
vic thc hin ngha v dn s yu cu cc bn phi thng bo cho nhau bit
v tnh trng v c im ca i tng, khng c che du v mc ch t
li.
- Vic thc hin ngha v theo tinh thn hp tc, ng cam kt, khng
tri php lut, o c x hi: Cc bn phi thc hin ton b nhng g
tha thun (tr trng hp bt kh khng), ng thi khng c tri php
lut, o c x hi. Nguyn tc ny xut pht t c trng ca quan h ngha
v dn s v hp ng ht sc a dng lin quan n i sng hng ngy, n
phong tc tp qun.
2.3. Vic thc hin mt s ngha v dn s c th
96

Php lut i
cng

- Thc hin ngha v giao vt (iu 289)

- Thc hin ngha v tr tin (iu 290)
- Thc hin ngha v lm mt cng vic hoc khng c lm mottj
cng vic (iu 291)
- Thc hin ngha v theo nh k (iu 292)
- Thc hin ngha v thng qua ngi th ba (iu 293)
- Thc hin ngha v dn s c iu kin (iu 294)
- Thc hin ngha v dn s c i tng ty la chn (iu 295)
- Thc hin ngha v dn s thay th c (iu 296)
- Thc hin ngha v dn s ring r (iu 297)
- Thc hin ngha v dn s lin i (iu 298)
- Thc hin ngha v dn s dn s i vi ngi c quyn lin i (299)
- Thc hin ngha v dn s phn chia theo phn (iu 300)
- Thc hin ngha v dn s khng phn chia theo phn (iu 301)

PHN LUT HNH S

I. Khi nim chung
Php lut l cng c hu hiu nh nc qun l x hi. Mi lnh vc
nht nh ca i sng x hi c mt h thng cc quy tc iu chnh,
trong nh nc nu ln nhng cch thc x s nht nh, nhng quan h
phong ph v phc tp trong x hi xy ra theo ch ca nh nc. Tnh
cng ch ca php lut th hin sc mnh ca php lut. Ch th vi phm
php lut b nh nc p dng cc bin php cng ch nht nh. Trong cc
bin php cng ch ca nh nc th cng ch hnh s th hin tnh nghim
khc nht, ngi phm ti phi gnh chu nhng hnh pht nht nh do
hnh vi phm ti gy ra.
Php lut hnh s l mt trong nhng cng c sc bn, hu hiu u
tranh phng nga v chng ti phm, gp phn vo vic bo v c lp, ch
quyn, thng nht v ton vn lnh th ca T quc Vit Nam XHCN, gp
phn duy tr trt t an ton x hi, trt t qun l kinh t, bo m cho mi
ngi c sng trong mt mi trng x hi an ton, lnh mnh, mang tnh
nhn vn cao.
Lut hnh s l mt ngnh lut trong h thng php lut Vit Nam, bao
gm h thng cc quy phm php lut do Nh nc ban hnh, xc nh nhng
97

Php lut i
cng

hnh vi nguy him cho x hi b coi l ti phm ng thi quy nh hnh pht
i vi nhng ti phm y.
1. i tng iu chnh, phng php iu chnh.
1.1. i tng iu chnh
Lut hnh s c i tng iu chnh ring, ph hp vi chc nng v
nhim v ca mnh. l nhng quan h x hi pht sinh gia Nh nc v
ngi phm ti, khi ngi thc hin hnh vi m Nh nc coi l ti phm.
Trong quan h php lut hnh s, c hai ch th c c nhng v tr php l
khc nhau.
Th nht: Nh nc l ch th ca quan h php lut hnh s vi t
cch l ngi bo v php lut, bo v li ch ca ton x hi. Nh nc c
quyn truy t, xt x ngi phm ti, buc ngi phm ti phi chu hnh pht
tng ng vi tnh cht, mc nguy him ca ti phm m h gy ra.
Mt khc, vi t cch l ngi duy tr cng l, Nh nc c trch nhim m
bo cc quyn v li ch hp php ca ngi phm ti mc d ngi b
coi l ti phm. Trong hot ng u tranh phng chng ti phm, quyn ch
th ca Nh nc trong quan h php lut hnh s do cc c quan i din ca
Nh nc thc hin, l C quan iu tra, Vin kim st v Ta n.
Th hai: Ngi phm ti - ngi thc hin hnh vi nguy him cho x
hi b lut hnh s coi l ti phm c trch nhim chp hnh cc bin php
cng ch m Nh nc p dng i vi mnh v mt khc h c quyn yu
cu Nh nc m bo cc quyn v li ch hp php ca mnh.
1.2. Phng php iu chnh
Lut hnh s iu chnh quan h php lut hnh s bng phng php
quyn uy. l phng php s dng quyn lc Nh nc trong vic iu
chnh quan h php lut hnh s gia Nh nc v ngi phm ti. Nh nc
vi t cch l ngi iu hnh, qun l x hi c coi l ngi trc tip c
quyn buc ngi phm ti phi chu trch nhim hnh s v ti phm m h
gy ra. Vic buc chu trch nhim hnh s ny phi c thc hin bng
vic s dng quyn lc Nh nc. Nh nc c quyn p dng bin php hnh
s i vi ngi phm ti m khng c c bt k s cn tr no ca c
nhn hay ca x hi.
Do thc hin hnh vi nguy him, gy thit hi cho cc li ch x hi
c Nh nc bo h v b lut hnh s coi l ti phm, ngi phm ti phi
chu trch nhim trc Nh nc v ti phm gy ra. H phi chp hnh
hnh pht m Nh nc p dng i vi h m khng th u thc cho bt
k ngi no khc.
1.3. Ti phm
98

Php lut i
cng

a. Khi nim
Ti phm l hnh vi nguy him cho x hi c quy nh trong B lut
hnh s, do ngi c nng lc trch nhim hnh s thc hin mt cch c
hoc v , xm phm c lp, ch quyn, thng nht, ton vn lnh th T
quc, xm phm ch chnh tr, ch kinh t, nn vn ho, quc phng, an
ninh, trt t, an ton x hi, quyn, li ch hp php ca t chc, xm phm
tnh mng, sc khe, danh d, nhn phm, t do, ti sn, cc quyn, li ch
hp php khc ca cng dn, xm phm nhng lnh vc khc ca trt t php
lut XHCN.
Cn c vo tnh cht v mc nguy him cho x hi ca hnh vi c
quy nh trong B lut ny, ti phm c phn thnh:
Ti phm t nghim trng.
Ti phm nghim trng.
Ti phm rt nghim trng.
Ti phm c bit nghim trng.
+ Ti phm t nghim trng l ti phm gy nguy hi khng ln cho x
hi m mc cao nht ca khung hnh pht i vi ti y l n ba nm t;
+ Ti phm nghim trng l ti phm gy nguy hi ln cho x hi m
mc cao nht ca khung hnh pht i vi ti y l n by nm t;
+ Ti phm rt nghim trng l ti phm gy nguy hi rt ln cho x hi
m mc cao nht ca khung hnh pht i vi ti y l n mi lm nm t;
+ Ti phm c bit nghim trng l ti phm gy nguy hi c bit ln
cho x hi m mc cao nht ca khung hnh pht i vi ti y l trn mi
lm nm t, t chung thn hoc t hnh.
Nhng hnh vi tuy c du hiu ca ti phm, nhng tnh cht nguy
him cho x hi khng ng k, th khng phi l ti phm v c x l
bng cc bin php khc.
b. Du hiu ca ti phm
Ti phm c bn du hiu c trng sau:
- Tnh nguy him cho x hi:
Tnh nguy him cho x hi v mt khch quan c ngha l gy ra hoc e
da gy ra thit hi ng k cho cc quan h x hi c lut hnh s bo v
Do , trc ht ti phm l hnh vi nguy him cho x hi. Php lut
khng trng tr mt nh, mt t tng, suy ngh nu chng cha th hin ra
99

Php lut i
cng

bn ngoi bng mt hnh vi c th ca con ngi. Hnh vi y c th l

hnh vi hnh ng hay khng hnh ng.
Hnh vi phi nguy him cho x hi th mi b coi l ti phm. Nu
khng nguy him cho x hi th hnh vi khng phi l ti phm. V vy,
tnh nguy him cho x hi l du hiu c bn, quan trng nht, quyt nh
nhng du hiu khc ca ti phm.
- Tnh tri php lut hnh s:
Php lut hnh s nc ta ch tha nhn mt hnh vi l ti phm khi
hnh vi c lut hnh s quy nh l ti phm, cn nhng hnh vi tuy
c nguy him cho x hi nhng nu cha c quy nh trong B lut hnh s
th cng khng th coi l ti phm.
- Tnh c li:
Li l thi ch quan ca mt ngi i vi hnh vi nguy him cho
x hi ca mnh v i vi hu qu ca hnh vi th hin di dng c
hoc v .
+ C phm ti (iu 9 BLHS)
C phm ti l phm ti trong nhng trng hp sau y:

Li c trc tip: Ngi phm ti nhn thc r hnh vi ca mnh l

nguy him cho x hi, thy trc hu qu ca hnh vi v mong mun hu
qu xy ra.
Li c gin tip: Ngi phm ti nhn thc r hnh vi ca mnh l
nguy him cho x hi, thy trc hu qu ca hnh vi c th xy ra, tuy
khng mong mun nhng vn c thc mc cho hu qu xy ra.
+ V phm ti (iu 10)
V phm ti l phm ti trong nhng trng hp sau y:

Li v v qu t tin: Ngi phm ti tuy thy trc hnh vi ca

mnh c th gy ra hu qu nguy hi cho x hi, nhng cho rng hu qu
s khng xy ra hoc c th ngn nga c;
Li v do cu th: Ngi phm ti khng thy trc hnh vi ca
mnh c th gy ra hu qu nguy hi cho x hi, mc d phi thy trc v c
th thy trc hu qu .
- Tnh phi chu hnh pht:
Bt c mt hnh vi phm ti no cng phi chu mt hnh pht. Hnh
pht l mt bin php cng ch nh nc c tnh nghim khc nht trong h
thng nhng bin php cng ch nh nc.
100

Php lut i
cng

c. Cu thnh ti phm
Ti phm c cu thnh bi bn yu t: Khch th ti phm, mt
khch quan ca ti phm, ch th ti phm v mt ch quan ti phm.
- Khch th ca ti phm: L nhng quan h x hi c lut hnh s
bo v.
- Mt khch quan ca ti phm: L cc biu hin bn ngoi ca ti
phm, hnh vi, hu qu, l nhng ngh, t tng c th hin thng qua
nhng hnh vi c th.
- Ch th ca ti phm: L nhng con ngi c th t ti mt tui
nht nh v c nng lc trch nhim hnh s.
- Mt ch quan ti phm: Th hin thi tm l ca ngi phm ti
i vi hnh vi v hu qu ca mnh gy ra. Li l thi ch quan ca mt
ngi i vi hnh vi nguy him cho x hi ca mnh v i vi hu qu ca
hnh vi .
d. Tui chu trch nhim hnh s
- Ngi t 16 tui tr ln phi chu trch nhim hnh s v mi ti phm.
- Ngi t 14 tui tr ln, nhng cha 16 tui phi chu trch
nhim hnh s v ti phm rt nghim trng do c hoc ti phm c bit
nghim trng.
e. Mt s trng hp loi tr tnh nguy him cho x hi ca hnh vi
- S kin bt ng
Ngi thc hin hnh vi gy hu qu nguy hi cho x hi do s kin bt
ng, tc l trong trng hp khng th thy trc hoc khng buc phi thy
trc hu qu ca hnh vi , th khng phi chu trch nhim hnh s.
- Tnh trng khng c nng lc trch nhim hnh s
+ Ngi thc hin hnh vi nguy him cho x hi trong khi ang mc
bnh tm thn hoc mt bnh khc lm mt kh nng nhn thc hoc kh
nng iu khin hnh vi ca mnh, th khng phi chu trch nhim hnh s;
i vi ngi ny, phi p dng bin php bt buc cha bnh.
+ Ngi phm ti trong khi c nng lc trch nhim hnh s, nhng
lm vo tnh trng quy nh ti khon 1 iu ny trc khi b kt n, th cng
c p dng bin php bt buc cha bnh. Sau khi khi bnh, ngi c
th phi chu trch nhim hnh s.
- Phng v chnh ng
101

Php lut i
cng

+ Phng v chnh ng l hnh vi ca ngi v bo v li ch ca Nh

nc, ca t chc, bo v quyn, li ch chnh ng ca mnh hoc ca ngi
khc, m chng tr li mt cch cn thit ngi ang c hnh vi xm phm
cc li ch ni trn.
Phng v chnh ng khng phi l ti phm.
+ Vt qu gii hn phng v chnh ng l hnh vi chng tr r rng
qu mc cn thit, khng ph hp vi tnh cht v mc nguy him cho x
hi ca hnh vi xm hi.
Ngi c hnh vi vt qu gii hn phng v chnh ng phi chu
trch nhim hnh s.
- Tnh th cp thit
+ Tnh th cp thit l tnh th ca ngi v mun trnh mt nguy c
ang thc t e do li ch ca Nh nc, ca t chc, quyn, li ch chnh
ng ca mnh hoc ca ngi khc m khng cn cch no khc l phi gy
mt thit hi nh hn thit hi cn ngn nga.
Hnh vi gy thit hi trong tnh th cp thit khng phi l ti phm.
+ Trong trng hp thit hi gy ra r rng vt qu yu cu ca tnh
th cp thit, th ngi gy thit hi phi chu trch nhim hnh s.
1.4. Nguyn tc php l c bn ca Lut Hnh s
Cc nguyn tc c bn ca Lut Hnh s l nhng t tng ch o ton
b qu trnh xy dng v p dng cc quy nh ca Lut hnh s vo u tranh
phng chng ti phm.
l nhng nguyn tc c xy dng trn c s nhng nguyn tc c
bn ca php lut XHCN. C th l nhng nguyn tc:
- Nguyn tc php ch XHCN.
- Nguyn tc dn ch XHCN.
- Nguyn tc nhn o XHCN.
- Nguyn tc kt hp hi ho ch ngha yu nc v tinh thn quc t v sn
Ngoi nhng nguyn tc c bn lut hnh s cn c cc nguyn tc
c tnh c th ring cho ngnh lut hnh s:
- Nguyn tc trch nhim c nhn;
- Nguyn tc c li
- Nguyn tc c th ho hnh pht
II. Cc loi hnh pht
1. Khi nim hnh pht
102

Php lut i
cng

Hnh pht l bin php cng ch nghim khc nht ca Nh nc

nhm tc b hoc hn ch quyn, li ch ca ngi phm ti. Hnh pht c
quy nh trong B lut hnh s v do Ta n quyt nh.
2. Mc ch ca hnh pht
Hnh pht khng ch nhm trng tr ngi phm ti m cn gio dc h
tr thnh ngi c ch cho x hi, c thc tun theo php lut v cc quy tc
ca cuc sng x hi ch ngha, ngn nga h phm ti mi. Hnh pht cn
nhm gio dc ngi khc tn trng php lut, u tranh phng nga v chng ti
phm.
3. Cc loi hnh pht
B lut hnh s quy nh mt h thng gm nhiu loi hnh pht khc
nhau p dng ph hp i vi tng trng hp c th. Hnh pht bao gm
hnh pht chnh v hnh pht b sung
- Hnh pht chnh bao gm:
+ Cnh co
Cnh co c p dng i vi ngi phm ti t nghim trng v c
nhiu tnh tit gim nh, nhng cha n mc min hnh pht.
+ Pht tin
Pht tin c p dng l hnh pht chnh i vi ngi phm ti t
nghim trng xm phm trt t qun l kinh t, trt t cng cng, trt t qun
l hnh chnh v mt s ti phm khc do BLHS quy nh.
Pht tin c p dng l hnh pht b sung i vi ngi phm cc ti
v tham nhng, ma tu hoc nhng ti phm khc do BLHS quy nh.
Mc pht tin c quyt nh tu theo tnh cht v mc nghim trng
ca ti phm c thc hin, ng thi c xt n tnh hnh ti sn ca ngi
phm ti, s bin ng gi c, nhng khng c thp hn mt triu ng.
Tin pht c th c np mt ln hoc nhiu ln trong thi hn do To
n quyt nh trong bn n.
+ Ci to khng giam gi
Ci to khng giam gi c p dng t su thng n ba nm i vi
ngi phm ti t nghim trng hoc phm ti nghim trng do B lut ny
quy nh m ang c ni lm vic n nh hoc c ni thng tr r rng, nu
xt thy khng cn thit phi cch ly ngi phm ti khi x hi.
103

Php lut i
cng

Nu ngi b kt n b tm gi, tm giam th thi gian tm gi, tm

giam c tr vo thi gian chp hnh hnh pht ci to khng giam gi, c
mt ngy tm gi, tm giam bng ba ngy ci to khng giam gi.
Ta n giao ngi b pht ci to khng giam gi cho c quan, t chc
ni ngi lm vic hoc chnh quyn a phng ni ngi thng tr
gim st, gio dc. Gia nh ngi b kt n c trch nhim phi hp vi c
quan, t chc, chnh quyn a phng trong vic gim st, gio dc ngi .
Ngi b kt n phi thc hin mt s ngha v theo cc quy nh v ci
to khng giam gi v b khu tr mt phn thu nhp t 5% n 20% sung
qu nh nc. Trong trng hp c bit, To n c th cho min vic khu
tr thu nhp, nhng phi ghi r l do trong bn n.
+ Trc xut
Trc xut l buc ngi nc ngoi b kt n phi ri khi lnh th
nc Cng ho x hi ch ngha Vit Nam. Trc xut c To n p dng l
hnh pht chnh hoc hnh pht b sung trong tng trng hp c th.
+ T c thi hn
T c thi hn l vic buc ngi b kt n phi chp hnh hnh pht ti
tri giam trong mt thi hn nht nh. T c thi hn i vi ngi phm
mt ti c mc ti thiu l ba thng, mc ti a l hai mi nm.
Thi gian tm gi, tm giam c tr vo thi hn chp hnh hnh pht
t, c mt ngy tm gi, tm giam bng mt ngy t.
+ T chung thn
T chung thn l hnh pht t khng thi hn c p dng i vi
ngi phm ti c bit nghim trng, nhng cha n mc b x pht t
hnh. Khng p dng t chung thn i vi ngi cha thnh nin phm ti.
+ T hnh
T hnh l hnh pht c bit ch p dng i vi ngi phm ti c
bit nghim trng. Khng p dng hnh pht t hnh i vi ngi cha thnh
nin phm ti, i vi ph n c thai hoc ph n ang nui con di 36
thng tui khi phm ti hoc khi b xt x.
Khng thi hnh n t hnh i vi ph n c thai, ph n ang nui con
di 36 thng tui. Trong trng hp ny hnh pht t hnh chuyn thnh t
chung thn. Trong trng hp ngi b kt n t hnh c n gim, th hnh
pht t hnh chuyn thnh t chung thn.
- Cc hnh pht b sung:
104

Php lut i
cng

+ Cm m nhim chc v, cm hnh ngh hoc lm cng vic nht nh

Cm m nhim chc v, cm hnh ngh hoc lm cng vic nht nh
c p dng khi xt thy nu ngi b kt n m nhim chc v, hnh
ngh hoc lm cng vic , th c th gy nguy hi cho x hi.
Thi hn cm l t mt nm n nm nm, k t ngy chp hnh xong
hnh pht t hoc t ngy bn n c hiu lc php lut nu hnh pht chnh l
cnh co, pht tin, ci to khng giam gi hoc trong trng hp ngi b
kt n c hng n treo.
+ Cm c tr
Cm c tr l buc ngi b kt n pht t khng c tm tr v
thng tr mt s a phng nht nh. Thi hn cm c tr l t mt nm
n nm nm, k t ngy chp hnh xong hnh pht t.
+ Qun ch
Qun ch l buc ngi b kt n pht t phi c tr, lm n sinh sng
v ci to mt a phng nht nh, c s kim sot, gio dc ca chnh
quyn v nhn dn a phng. Trong thi gian qun ch, ngi b kt n
khng c t ra khi ni c tr, b tc mt s quyn cng dn theo iu
39 ca BLHS b cm hnh ngh hoc lm cng vic nht nh.
Qun ch c p dng i vi ngi phm ti xm phm an ninh quc
gia, ngi ti phm nguy him hoc trong nhng trng hp khc do BLHS
quy nh. Thi hn qun ch l t mt nm n nm nm, k t ngy chp
hnh xong hnh pht t.
+ Tc mt s quyn cng dn
Cng dn Vit Nam b kt n pht t v ti xm phm an ninh quc gia
hoc ti phm khc trong nhng trng hp do B lut ny quy nh, th b
tc mt hoc mt s quyn cng dn sau y: Quyn ng c, quyn bu c
i biu c quan quyn lc nh nc. Quyn lm vic trong cc c quan nh
nc v quyn phc v trong lc lng v trang nhn dn.
Thi hn tc mt s quyn cng dn l t mt nm n nm nm, k
t ngy chp hnh xong hnh pht t hoc k t ngy bn n c hiu lc php
lut trong trng hp ngi b kt n c hng n treo.
+ Tch thu ti sn
Tch thu ti sn l tc mt phn hoc ton b ti sn thuc s hu ca
ngi b kt n sung qu nh nc. Tch thu ti sn ch c p dng i vi
ngi b kt n v ti nghim trng, ti rt nghim trng hoc ti c bit
105

Php lut i
cng

nghim trng trong trng hp do BLHS quy nh. Khi tch thu ton b ti
sn vn cho ngi b kt n v gia nh h c iu kin sinh sng.
+ Pht tin, khi khng p dng l hnh pht chnh.
+ Trc xut, khi khng phi l hnh pht chnh.
III. Tnh tit tng nng, gim nh hnh pht.
1. Cc tnh tit tng nng trch nhim hnh pht.(c quy nh ti
iu 48 BLHS)
- Phm ti c t chc.
- Phm ti c tnh chuyn nghip.
- Li dng chc v, quyn hn phm ti.
- Phm ti c tnh cn .
- Phm ti v ng c hn.
- C tnh thc hin ti phm n cng
- Phm ti nhiu ln, ti phm, ti phm nguy him.
- Phm ti i vi tr em, ph n c thai, ngi gi, ngi trong tnh
trng khng th t v c hoc i vi ngi l thuc mnh v mt vt cht,
tinh thn, cng tc hoc cc mt khc.
- Xm phm ti sn ca Nh nc.
- Phm ti gy hu qu nghim trng, rt nghim trng hoc c bit
nghim trng.
- Li dng hon cnh chin tranh, tnh trng khn cp, thin tai, dch
bnh hoc c nhng kh khn c bit khc ca x hi phm ti.
- Dng th on xo quyt, tn c phm ti hoc th on, phng tin
c kh nng gy nguy hi cho nhiu ngi.
- Xi gic ngi cha thnh nin phm ti.
- C hnh ng xo quyt, hung hn nhm trn trnh, che giu ti phm.
2. Cc tnh tit gim nh hnh pht.(c quy nh ti iu 46 BLHS)
- Ngi phm ti ngn chn, lm gim bt tc hi ca ti phm;
- Ngi phm ti t nguyn sa cha, bi thng thit hi, khc phc
hu qu;
- Phm ti trong trng hp vt qu gii hn phng v chnh ng;
- Phm ti trong trng hp vt qu yu cu ca tnh th cp thit;
- Phm ti trong trng hp b kch ng v tinh thn do hnh vi tri
php lut ca ngi b hi hoc ngi khc gy ra;
- Phm ti v hon cnh c bit kh khn m khng phi do mnh t gy ra;
106

Php lut i
cng

- Phm ti nhng cha gy thit hi hoc gy thit hi khng ln;

- Phm ti ln u v thuc trng hp t nghim trng;
- Phm ti v b ngi khc e do, cng bc;
- Phm ti do lc hu;
- Ngi phm ti l ph n c thai;
- Ngi phm ti l ngi gi;
- Ngi phm ti l ngi c bnh b hn ch kh nng nhn thc hoc
kh nng iu khin hnh vi ca mnh;
- Ngi phm ti t th;
- Ngi phm ti thnh khn khai bo, n nn hi ci;
- Ngi phm ti tch cc gip cc c quan c trch nhim pht
hin, iu tra ti phm;
- Ngi phm ti lp cng chuc ti;
- Ngi phm ti l ngi c thnh tch xut sc trong sn xut, chin
u, hc tp hoc cng tc.
IV. Mt vi loi ti phm.
1. Ti git ngi. (iu 93 B lut hnh s)
a. Du hiu php l.
- Mt khch quan ca ti phm.
Hnh vi khch quan ca ti git ngi l hnh vi tc ot tri php
lut tnh mng ca ngi khc.
Hnh vi tc ot tnh mng ngi khc c hiu l hnh vi c kh
nng gy ra ci cht cho con ngi, chm dt s sng ca h. Hnh vi c kh
nng gy ra ci cht cho con ngi c th l hnh ng nh hnh ng bn,
m, chmHnh vi khch quan ca ti git ngi cng cn c th l khng
hnh ng. l nhng trng hp ch th c ngha v phi hnh ng, phi
lm nhng vic nht nh m bo s an ton v tnh mng ca ngi khc
nhng h khng hnh ng, khng thc hin nhng vic lm .
i tng ca hnh vi tc ot tnh mng ch c th l con ngi ang
sng. Thi im bt u ca con ngi ang sng c tnh t thi im c
sinh ra v kt thc khi s sng thc s chm dt.
Hnh vi tc ot tnh mng c coi l hnh vi khch quan ca ti
git ngi phi l hnh vi tc ot tri php lut tnh mng ngi khc.
Hnh vi t tc ot tnh mng ca chnh mnh khng thuc hnh vi
khch quan ca ti git ngi. Nhng hnh vi gy ra ci cht cho ngi khc
107

Php lut i
cng

c php lut cho php cng khng phi l hnh vi khch quan ca ti git
ngi. V d: Hnh vi tc ot tnh mng tnh mng ngi khc trong trng
hp thi hnh bn n t hnh.
Mi quan h gia hnh vi khch quan v hu qu cht ngi.
V nguyn tc, ngi phm ti ch phi chu trch nhim v hu qu
nguy him cho x hi do chnh hnh vi ca mnh gy ra. Nguyn tc ny i
hi phi xc nh hu qu cht ngi c mi quan h nhn qu vi hnh vi
khch quan ca ngi b buc phi chu trch nhim hnh s v ti git ngi.
Ngi c hnh vi tc ot tri php lut tnh mng ngi khc ch
phi chu trch nhim hnh s v hu qu cht ngi xy ra nu hnh vi h
thc hin l nguyn nhn ca hu qu cht ngi xy ra .
- Mt ch quan ca ti phm.
+ Li ca ngi phm ti.
Li ca ngi phm ti git ngi l li c (c trc tip hoc c
gin tip). Trong trng hp li c trc tip, ngi phm ti thy trc hu
qu cht ngi c th xy ra (hoc tt nhin xy ra) nhng v mong mun hu
qu nn thc hin hnh vi phm ti. Trong trng hp li c gin tip,
ngi phm ti nhn thc hnh vi ca mnh c kh nng nguy him n tnh
mng ngi khc, thy trc hu qu cht ngi c th xy ra nhng t
c mc ch ca mnh ngi phm ti c thc mc cho hu qu xy ra
hay ni cch khc h c thc chp nhn hu qu nu hu qu xy ra.
Trong trng hp hu qu cht ngi xy ra vic xc nh li l c
trc tip hay c gin tip khng c ngha trong vic nh ti nhng vic
xc nh ny s c ngha rt quan trng nu ngi phm ti thc hin
hnh vi khch quan nhng hu qu cht ngi cha xy ra. C th:
Nu hu qu cht ngi cha xy ra v li ca ngi phm ti l li c
trc tip th ngi phm ti phi chu trch nhim hnh s v ti git ngi
cha t.
Nu hu qu cht ngi cha xy ra v li ca ngi phm ti l li c
th ngi phm ti ch chu trch nhim hnh s v ti c gy thng tch (
nu gy thng tch xy ra tho mn i hi ca cu thnh ti ny) m khng
phi chu trch nhim hnh s v ti git ngi cha t.
+ Mc ch, ng c phm ti.
Mc ch, ng c phm ti khng phi l du hiu bt buc ca cu
thnh ti phm ti git ngi. ng c phm ti tuy khng c ngha trong
nh ti nhng mt s ng c phm ti c quy nh l tnh tit nh khung
tng nng.
b. Hnh pht.
iu 93 B lut hnh s quy nh 2 khung hnh pht:
108

Php lut i
cng

- Khung c bn c quy nh ti khon 2 iu 93 B lut hnh s c

mc pht t t 7 n 15 nm. Khung hnh pht ny c p dng cho trng
hp git ngi khng c tnh tit nh khung tng nng.
- Khung tng nng c hnh pht t t 12 nm n 20 nm, t chung
thn, t hnh c p dng cho nhng trng hp git ngi c mt trong
nhng tnh tit nh khung tng nng sau:
+ Git nhiu ngi.
+ Git ph n m mnh bit l c thai.
+ Git tr con
+ Git ngi ang thi hnh cng v hoc v l do cng v ca nn nhn.
+ Git ng, b, cha, m, ngi nui dng, thy gio, c gio ca mnh.
+ Git ngi m lin trc hoc ngay sau li phm ti rt nghim
trng hoc ti c bit nghim trng.
+ Git ngi thc hin hoc che giu ti phm khc.
+ ly b phn c th ca nn nhn.
+ Thc hin ti phm mt cch man r.
+ Thc hin ti phm bng cch li dng ngh nghip.
+ Thc hin ti phm bng phng php c kh nng lm cht nhiu ngi.
+ Thu git ngi hoc git ngi thu.
+ Phm ti c tnh cht cn
+ Phm ti c t chc
+ Phm ti trong trng hp ti phm nguy him
+ V ng c hn
Hnh pht b sung
Khon 3 iu 93 B lut hnh s quy nh cc hnh pht b sung c th
p dng cho ngi phm ti. l:
+ Cm m nhim chc v, cm hnh ngh hoc lm cng vic nht
nh t 1 nm n 5 nm;
+ Qun ch hoc cm c tr t 1 n 5 nm.
3. Ti a hi l (iu 289 BLHS)
a hi l l hnh vi a tin, ti sn hoc li ch vt cht khc c gi
tr t 500 nghn ng tr ln hoc di 500 nghn ng nhng gy hu qu
nghim trng hoc vi phm nhiu ln cho ngi c chc v, quyn hn
ngi ny lm hoc khng lm mt vic v li ch hoc theo yu cu ca
ngi a hi l.
a, Du hiu php l.
- Mt khch quan ca ti phm.
Cu thnh ti a hi l i hi phi c hnh vi a tin, ti sn hoc
li ch vt cht khccho ngi c chc v, quyn hn. Vic a hi l din ra
rt a dng, c th a trc tip, cng c th a qua trung gian mt hoc
109

Php lut i
cng

nhiu ngi, c th a ln lt hoc cng khai. Ti phm hon thnh khi ca

hi l c gi tr t 500 nghn ng tr ln hoc di 500 nghn ng nhng
gy hu qu nghim trng hoc vi phm nhiu ln. Gy hu qu nghim trng
l trng hp gy thit hi ng k cho hot ng bnh thng ca c quan
nh nc, t chc x hi. Vi phm nhiu ln l trng hp a hi l t hai
ln tr ln v mi ln ca hi l u c gi tr di 500 nghn ng.
- Ch th ca ti phm
Ch th ca ti a hi l l bt k ngi no c nng lc TNHS v t
tui lut nh.
- Mt ch quan ca ti phm: Li ca ngi phm ti l li c trc tip.
b, Hnh pht.
Ti a hi l c bn khung hnh pht:
- Khung c bn c mc pht t t 1 nm n 6 nm.
- Khung tng nng c mc pht t t 6 n 13 nm c p dng trong
trng hp c mt trong cc tnh tit tng nng sau:
+ Phm ti c t chc.
+ Dng th on xo quyt.
+ Dng ti sn ca Nh nc a hi l.
+ Phm ti nhiu ln.
+ Ca a hi l c gi tr t 10 triu ng n di 50 triu ng.
+ Gy hu qu nghim trng khc l trng hp ngi phm ti ngoi
hu qu i vi hot ng bnh thng ca c quan nh nc, t chc x hi
cn gy thit hi khc cho nh nc, tp th, quyn v li ch hp php ca
cng dn.
- Khung tng nng c mc hnh pht t t 13 n 20 nm c p dng
trong trng hp c mt trong cc tnh tit tng nng sau:
+ Ca a hi l c gi tr t 50 triu ng n di 300 triu ng.
+ Gy hu qu rt nghim trng khc.
- Khung tng nng c mc pht t t 20 nm, t chung thn, t hnh
c p dng trong trng hp c mt trong cc tnh tit tng nng sau:
+ Ca hi l c gi tr t 300 triu ng tr ln.
+ Gy hu qu c bit nghim trng khc.

110

Php lut i
cng

111