ANTHOLOGIAE

LATINAE SYPPLEMENTi
VOL.

DAMASI EPIGRAMMATA
ACCEDWT PSEVDODAMASIAXA
ALIAQVE AD DAMASIANA INLVSTRANDA IDONEA
RECENSVIT

MAXIMILIANVS IHM

LIPSIAE
IN

AEDIBVS

B. G.

TEVBNEEI

MDCCCLXXXXV

DAMASI EPIGRAMMATA
ACCEDVNT PSEVDODAMASIANA
ALIAQVE AD DAMASIANA INLVSTRANDA

IDONEA
RECENSVIT ET ^VDNOTAVIT

MAXIMILIANVS IHM
ADIECTA EST TABYLA

LIPSIAE
IN

AEDIBVS

B. G.

TEVBNERI

MDCCCLXXXXV

LIPSIAE: TTPIS

B. G.

TEVBNERI

DIS

MANIBVS

lOHANNIS BAPT DE ROSSI

ROMANI

PRAEFATIO
De Damasi epigrammatis recensendis iudicandisque
nuper uerba feci Musei Rhenani uol. L (1895) p. 191
204, quae hic repetere nolo, praesertim cum plenius
illa inlustrentur et confirmentur adnotationibus quibus
carmina singula instruxi, spectantibus fere ad res philologasj, grammaticas metricas prosodiacas. perfectiore
autem commentario alii poterunt carmina enarrare
digna quae diligentissime tractentur ^), rerum ecclesia-

sticarum iudices peritiores, theologos dico boni ac

fecundi seminis antiquitatis studia et disciplinam non
detrectantes.
igitur, ut perstringam potiora, Damasus,
pontificiam dignitatem tenuit ab anno 366 ad
384^), primus ut uidetur ex Christianis epigrammata
plurima in laudes hominum sanctorum, martyrum maxime aliorumque ^), quae jjartem maximam^) marmoribus incidenda curauit usus arte Furii Dionysii Philocali egregia.'') habuit autem elegans in nersihus com-

Composuit

qui

Rossi Bull. crist. 18841885 p. 24 sqq.

de uita gestisque hic non opus est disseri. notabiliora
adumbrabuntur testimoniis infra positis, praeter quae adisis
auctores in calce praefationis citatos.
3) elogium Irenes sororis n. 10, Proiectae feminae nobilis
n. 53, Damasi ipsius n. 9; cannen de fontibus Vaticanis n. 4;
1)

2)

inscriptiones aedium sacrarum n. 55. 57; carmen quo uotum

soluit s. Felici Nolano n. 61.
4) epigrammata non lapidibus destinata n. 1 et 2, quibus
tertium accedit dubiae originis n. 3* (u. infra).
5) scripturae huius Philocalianae uel, ut alii nuncupant,
Damasianae specimina multa insunt in libris Rossii aliorumque infra adlatis (u. adn. singulorum carminum), ipse lapidum

PRAEFATIO

VIII

pomndis ingenmm

teste Hierouyino de uir. iul. 103^),

cuius elegautiae re uera uestigia adsuut, quippe cum

^elegantem' poetam ille sit imitatus, Yergiiium. iiinc

etenim omnis pendet poeta christianus quantoque
studio lectitarit Vergiliana carmina ^), ex adnotationibus meis abuude apparebit. minime uero ueri poetae
nomen meruit, id quod clamat carmiuum indoles, in
quibus facile desideraueris non quidem studium breuiuel fragmeutorura nonnullorum imagines proposui in tabula
Luius editionis et ad nn. 36. 54. 59 a. 60 (cf. etiam Huebneri
exempl. script. epigr. lat. m-. 1143). egimus de uiro illo eiusque calligraphia Rossius multis locis (e. g. Inscr. christ. I
p. LVI, BuU. crist. 18841885 p. 19 sq.) et ego Mus. Rhen. 1. c.
litteris uolgaribus carmen exaratum
p. 196 sqq. (u. adn. n. 18).
erat n. 10 (u. adn.), litteris paene Philocalianis n. 8, litteris
bouis sed non Philocalianis n. 17. ipsius Philocali manus
agnoscitur in titulis 6*, 38*, 39*, 62 a*, de quorum origine Damasiaua tamen minime constat (Mus. Rhen. 1. c. p. 198), imitatorum in nn. 15*, 16*, 34*, 50*, 51*, 58*, 89, 90 (u. delin.),
de titulis tempore posteriore nouatis u.
94, 96 (cf. adn. 19).
adn. 17.' 18. 26.
1) infra in testimoniis transcriptus est locus.
congesserunt Manitius Mus.
2) imitationes Vergilianas
Rhen. XLV p. 316, Stornaiolo Studi et documenti VII p. 23,
Amend Studien zu den Gedichten des Papstes Damasus p. 6sqq.,
cf. Mus. Rhen. L p. 194.
praeter Vergilium Ouidio usus est,
sed multo rarius, Amend p. 10 (u. adn. nn. 2. 4. 8. 9. 10. 13.
14. 17. 19. 27. 53. 57); pauca quaedam CatuHum (adn. 9. 29.
53), Petronium (27. 61), Statium
12. 27), luuencum (1. 2. 4. 8. 53),

(4.

8.

9.

49. 53),

Sedulium

Silium

(1. 8. 23),

(2.

Probam

12. 18, u. Mus. Rhen. L p. 195, Stornaiolo 1. c.) sajnunt,

quibus tamen ne nimium ponderis tribuas moneo. Horatiana
non occurrunt, neque enim illud sub iudice (adn. 18) quidquam
ualet (MHertz Anal. ad carmin. Horat. histor. IV p. 19).
ex posterioribus Prudentium Damasi epigrammata nonnuHa in
ipsis lapidibus legisse ueri est simillimum (cf. adn. 12. 13. 27.
32. 37. 40. 42. 43), de aliis uelut Paulino Nolano et Venantio
Fortunato certum iudicium facei-e equidem non audeo, cf.
(1.

tamen adn. 7. 8. 13. 23. 27. 32. 46. 49. 52. 61. Dracontium
Damasiana compilasse fi'ustra contendit Amend p. 11 nisus
locis Vergilianis Ouidianisque.

nae testimonia in
31*.

certiora

ipsis lapidibus

79. 81. 86. 91. 06.

imitationis Damasiacf. adn. 9. 21*

depreheudes,

PRAEFATIO

IX

nec speciem quandam artis ad Vergili

sed ingeuium soUertiamque ad
^)
inueuiendum acutam uarietatemque colorum atque spiritum uere diuinum: formulas enim locutionesque iterare
solet, ut taedium paene adferat legentibus.^)
Plerique e titulis Damasianis iam saeculo sexto
uidentur j)eriisse fractis bello Gothico marmoribus,
cuius rei luculeutum extat testimonium Yigilii pontificis,
qui renouandis martyrum sepulcris titulisque
operam dedit (append. n. 89 c. adn.) ^). ab eodem
Eusebii monumentum (n. 18) restitutum esse Rossius
tatis pietatisqiie

exemplum formatae

(cf. n. 8 et 17).
quod autem magna
carminum pars ad nostram aetatem peruenit, id debetur
maxime antiquis inscriptionum christianarum syUogis

probabiliter statuit

compositis fere septimo saeculo, quas infra recensebo.

quo factum est ut essent satis nota diuolgataque Damasi carmina usque in saecukim nonum. post id uero
saecuhim ipsa carminum memoria euanuit, si excipias

epigramma de corporibus Petri Paulique apostolorum,

quod saeculo XII uel XIII iterum incidi placuit ad
malum, ut mihi uidetur, apographum, non ad lapidem
archetypum tunc temporis uix superstitem.') saeculis
XIII et XIV nulla apparent lapidum Damasianorum
quinto decimo demum epigTamma de fonuestigia.^)
tibus Vaticanis

que

est a

(n.

4) integrum prodiit transcriptum^).

post quem Petrus Sabi-

Maphaeo Vegio

de arte eius metrica priores non recte iuclicasse monui

1. c. p. 200 sqq.
2) de stilo Damasi, qui ad euincendam auctoritatem carminum plurimum ualet, u. Le Blant Inscr. chret. praef.
p. CXXXIII sq., Rossi Roma sott. II p. 11 sq., Bull. crist. 1884
1885 p. 18, Stornaiolo p. 27 sqq., Amend 15 sqq., Mus. Rhen.
L p. 194 sqq. pleniorem conspectum ex hac editione colliges.
3) cf. etiam 83. 87. 99.
4) cur ante finem tertii uersus substiterit lapicida parum
liquet.
cf. adn. n. 26, Rossi Inscr. christ. II p. 300.
5) Rossi I. c. p. 315 sq.
Rossi p. 344. 349.
G) u. infra in testimoniis.
1)

Mus. Rhen.

PRAEFATIO

nns Pomponii Laeti sodalis quinque Damasi carmina

collec-tioni

rmn

suae inscriptionum urbis

inseruit,

quorum

tria

Romae

christiaua-

ex ipsis lapidibus excepit

fn. 4. 27. 31), duo e codicibus exscripsit (n. 1 et 2).^)

medio saeculo XVII quinque lapides innotuerant integri (n. 4. 27. 31. 40. 53) ^), unus fractus (n. 49)
qui adhuc extant praeter n. 31 saeculo superiore deletum (u. adn.). denique nostris temporibiis cura maxime lOHANNis Baptistae de Rossi Romani, uiri
de Damasi titulis omnium optime meriti, e coemete-

suburbanis aliisque locis alioram epigrammatum

fragmenta effossa sunt non pauca, ut iam supersint:
7 (fragmentum), 8 (fragm. litteris
n. 4 (integrum),
paene Philocalianis), 10 (fragm. litteris uolgaribus),
12 (paene iutegrum), 13 (fragm.), 17 (fragmenta litteris bonis sed non Philocalianis), 18 (fragmenta tituli autographi et lapis saeculo VI restitutus quasi
integer), 19 (dimidia fere elogii pars), 22 (fere integram), 24 et 25 (fragmenta minuta), 26 (pars elogii
medio aeuo incisa), 27 (integTum), [31 periit saeculo
superiore], 35 (pars suiistra), 36 (fragm.), 37 (fi'agriis

menta), 40 (iategram), 49 (dimidia fere pars), 53 (integram), 54 (fragm.), 59 et 59 a et 60 (fragmenta).

quibus accedunt aliorum titulorum fragmenta dubiae
originis: n. 6* et 38* et 39* et 62 a* litteris Philocalianis, n. 15*. 16*. 34*. 50*. 51*. 58* Litteris Philocalianas imitantibus aut paene Philocalianis, n. 21* et
33* litteris uolgaribus iuscripta '^).
Reliqua syllogis debemus inscriptionum antiquiori-

Rossi 1. c. p. 407 sqq.

quattuor ex his Perezius aeri incidendos curauit iu tabulis ad p. 54 (n. 4. 27. 40. 53).
3) habet Perezius in tabula.
4) carminum quae in appendice proposui fragmenta seruata
suDt n. 76. 76 a. 77. 82. 83. 85. 89. 90. 94. 96. 98 (integrum).
descripsi uel recognoui nn. 4 (ectyp. gyps.). 7. 12. 18. 19. 27. 34*.
35. 36. 40. 49. 50*. 51*. 53. 58*. 59a. 60. 89.
1)
2)

PRAEFATIO

XI

recensendis breuitati seruire possum,

Rossius id negotium curauerit et diligentissime et prolixe altero inscriptionum christianarum
uolumine (Romae 1888). is enim omnem seriem codicum quibus ueteres inscriptiones cbristianae maxime urbis Romae descriptae sunt ante saeculum sextiim decimum in classes digessit et amplissimis commentariis inlustrauit.
sequor autem ordinem a uiro
doctissimo perbene institutum.
Significat igitur E littera syllogen Einsidlensem E
siue Reichenauensem (cod. Einsidl. 326) celeberrimam
conlectam saeculo octauo exeunte uel ineunte nono
maxime ex libris ante saeculum octauum scriptis. primus edidit Mabillon Anal. ueter. a. 1723 p. 359 sqq.
nouis curis post alios recensuerunt Henzen CIL V II
p. IX sqq. et Rossius 1. c. p. 9
83, qui scripturae
specimen adiecit tabula I ^). insunt Damasiana n. 7.
8. 26. 49, appendicis n. 104.
Codex Parisinus 8071 olim Thuaneus, post Colbertinus (Th), scriptus saeculo X uel ineunte XI, flori-Th
legium complectitur carminum uarii argumenti (luuenalis Martialis Grattii aliorumque).^) in extremis foliis
(f. 60 et 61) cento legitur epigrammatum christianorum
plane confusus consutusque e syUogis epigraphicis
partim laceratis et corruptis.
recensuit et digessit
primus Rossi 1. c. p. 5051 p. 5657 p. 242249
usus apographo Leopoldi Delisle. ego centonem denuo
descripsi.
continet autem Damasi carmina corrupta
fere omnia et mutila de Paulo apostolo n. 2, de fontibus Vaticanis n. 4, de Felice Nolano n. 61, appen-

bus,

in

quippe

qiiibus

cum

dicis n. 73.

Sequitur sylloge quam Turonensem (T) uocauit T

Rossius utpote deriuatam ex archetypo Turonensi sae-

1) cf. p. 465.
2) cf. Riesii Anth. lat. p.
Martialis edit. Friedlaenderi I p. 72.

XXXV, Baehrens PLM

I p. 30,

PRAEFATIO

XII

culo VII scripto ^), codicuin Claustroneoburgensis saec.

XIP) et Goettweiliensis aetatis paullo recentioris. e
priore anthologiam carminum christianorum, in quibus

Damasiana occurrunt imdecim (7. 8. 12. 18. 28. 26.

27. 30. 31. 47. 48)^), iam losGarampius descripserat
(cod. Vatic. 9022) et cum Caietano Marinio communi-

param accurate, ut adfirmat Rossius, qui

71.
utroque codice adhibito recensuit 1. c. p. 58
Codex Corbeiensis, postea Sangennanensis, nunc
Petropoiitanus F XIV 1 scriptus saeculo VIII exeunte
uel ineimte IX (P) diuersorum auctorum carmina continet, quae breuiter recensuit et cum aliis similibus
comparavit Rossius in Friderici Leo editione carminum
Venautii Fortunati (Monum. Germ. auct. antiq. IV 1)
p. XXVI sq., postea accuratius tractauit IChr. II p. 72
cum e mouasterio Centulensi in Gallia sito
94:})
originem duxisse ueri sit simile, Centulensem hanc
svllogen Rossius nominauit.^) insunt Damasi epigramcauerat, sed

mata nouem

(7.

26. 27. 30. 32. 42. 43. 44. 46).)

Syllogen notissimam quae uolgo Palatina appellaL tur, e codice Vat. Palat. 833 olim Laureshamensi (L)
saec. IX ^) primus Gruterus ^) edidit in Thes. inscr,
lat. p. 1163
1177, diuersas illius sylloges partes non
distinguens, id quod acute fecit Rossius 1. c. p. 36 sq.

p.

75

sq. p.

173

p.

1) cf.

2) u.

3)

05118

p.

124130

p.

142153

Roma

sott.

I p.

157

151 sq.

imaginem speciminis apud Rossium

dubiae

p.

de qua distinctione cur hic fusius ex-

465.

originis

n. 28*,

appendicis

n.

IChr. II tab.
77.

78.

79.

I.

81.

91. 92.

BuU.

1881 p. 5 sqq.
specimina tab. II (f. 122) et III (f. 126').
dubiae originis n. 33*. 34*. 37*. 41*, appendicis 74. 79.

4) cf.

crist.

5) scripturae
6)

8Gab.

87. 95. 99. 107.

7) u.
8)

scripturae specimina

eodem codice

adhibuit, Angelus
Script. ueter. nou.

apud Rossium tabb.

III.

IV. V.

usi sunt Marinius et, qui huius schedas

Maius in conficienda inscriptiouum sylloge,
coll.

V.

PRAEFATIO

ponam non

est.

XIII

corporis pars quarta (Rossi p. 95 sqq.)

ceteris et auctoritate et antiquitate praestat et carmi-

nibus Damasianis locupletissima est

18. 26. 27. 31. 32.

4246.

(n. 7.

dum locum pars prima

cum epigrammatis Damasiano
n. 5*. 102106.

n. 57,

10

8.

48. 49. 52. 57)

obtinet (Rossi p.

^);

14.

secun-

142

sqq.)

pseudodamasianis

Nullius fere pretii sunt excerpta e Musei Britan(H) a

codice Harleiano 3685 chart. saec.
122. insunt DamaRossio breuiter descripta p. 119
siana n. 42
44, pseudodamasianum n. 87.
Maioris momenti sylloge Virdunensis est (Y) e
monumentis christianis urbis Romae conlecta saeculo
VIII in codice bibliothecae Virdunensis 45 saec. X. ")
primus ea usus est lacobus Sirmond, accuratior deapographum a
141.
scriptio debetur Rossio p. 131
Mabillonio confectum in bibliotheca Parisina adserua44. 47. 48. 55. 57 (hoc
tur.^) insunt Damasiana n. 42
mutilum), dubiae originis n. 41*. 72. 73. 86 ab. 8789.

nici

XV

91. 93. 101.

De

singulis carminibus haec adnotanda uidentur.

in laudem Dauidis (n. 1) non lapidi inscriptum sed praemissum tum psalterio tum expositioni Hieronymi in psalmos multis codicibus traditur
coniunctum cum uersibus Hieronymi qui feruntur ad
Damasum scriptis (n. 63). duas autem recensiones

Carmen

discernendas esse monuit Rossius, qui uarias codicum

quarum alexaminauit IChr. II p. 449 sq.
tera ab altera ea maxime re differt, quod uersus 11
et 12 carminis Hieronymiani (rjuisque sitit tieniat eqs.)
conlocati sunt post uersum primum carminis Damasiani.
in recensendis iis usus sum copiis Rossii quas,
lectiones

1)

dubia

n. 20*.

21*.

28*. 33*. 41*,

85. 86b. 87. 89. 92. 93. 95. 96. 99.

appendicis

n. 75. 80.

107.

Catalogue des mss. des bibl. des departements V p. 454.

Cod. Paris. 11902. Le Blant Inscr. chret. de la Gaule
praef. p. CXXXIV.
cf. etiam adn. epigr. n. 88.
2)
3)

H
Y

PRAEFATIO

XIV

ut potui, recognoui et auxi.

ordo igitur in plei'isque
libris is est ut praecedant uersus Hieronymi (03,1
10)
si modo is auctor iudicari potest, qua de re ualde
sequantur Damasiani continui (1,1
dubito
,
17).
sunt autem hi:

^ cod. Yindobonensis 1861 saec. VIII, continens

psalterium a Carolo imperatore, ut traditur, dono
missum Hadi*iano I pontifici scriptumque manu Dagulfi cuiusdam.
carminibus lemma praefixum est
hoc item unde sup Damasi et Hieroh. ^) mea causa
contulit Rudolphus Beer. singulis uersibus adpictae
sunt alternis litterae D et H, quibus scriba signi-

primum uersum Damasi esse, secundum

Hieronymi et sic deinceps.
quod idem temere
factum uidemus in
2 cod. Paris. 4841 saec. IX (f. 93).-)
de lemmate quod hic praemissum est Albinvs, Henricus
Omont haec mecum communicauit Ue titre Alhinus, en tete, me parait avoir ete mis par Pithou,
ficare uokiit

qui a possede le manuscrit; la piece a ete ecrite

posterieurement sur
d'un feuillet laisse primitivement en blanc'
^ cod. Sangall. 27 saec. IX p. 13, qui hoc peculiare habet quod deest uersus nunc Damasi monitis
aures praehete henignas (1,1).
contulit mihi Adol-

phus Faeh bibliothecae praefectus et hunc et alterum

/?^
cod. SangaU. 110 saec. IX p. 382.
carmini
Hieronymiano praescriptum est Versimlus Hieronimi
prhi, Damasiano (post uersum Inueniet latices seruant qui dulcia mella) Item uersiculus Damasi pape.

Bamberg. A I 14, iubente Salomone III

909 Constantiae, coutinet psalterium
quadruplex, (Tallicanum Romanum Hebraicum Grae7^

cod.

scriptus anno

1)

2)

Kollar Anal. Vindob. I

Rossi 1. c. p. 272. 464.

p.

397

sq.

XV

PRAEFATIO
cuin.-^)

carmimbus uno tenore

exaratis

f.

11'

in-

scriptum est uersicuU Hieronimi preshiteri, subscriptum exiMciufit uersus Damasi pape. secuntur uersus
Aeterni pafris pariterque in nomine nati
quorum est suhstantia compar
et uirtus similis parilisque in saecla potestas,
psahnorum liber orditur sermone uocatus
Hebreo sepliar talim, quod uoce Latina
est liher ymnorum, JDauid quem rex henedictus
spiritus et sancti,

edidit adiunctis sociis,

Hieronymus autem

preshiter archiuis Hehrei fontis ah ipsis

Grecorumque

lihri

de falsis uera sequestrans

traxit in eloquium felix citharisfa

e psalterio

Bambergensi

Lafinum.

iiuxit

y^ cod. Coloniensis 8 (antea Darmst. 2009)

accurate

scriptus

saec.

XI

minus

y^

ex utroque
accedit
de Lagarde.^)

uel XII. ^)

earmina illa edidit Paulus

alter eiusdem bibliothecae liber
cf
cod. Colon. 45 (antea Darmst. 2040) saec. X, d
unde haec et alia de psalmis Dauidicis carmina exscripserunt auctores catalogi p. 107 sq.
^ cod. Casinensis 30 saec. XI (cf. Bibl. Casin. I e^
florileg. p.

213. 214), ubi extant Bamasi et Hieroalterius libri

p. 195.

nimi uersus (Damasi ante)

Casiuensis deterioris

f^ cod. Casin. 467 saec. XII (f. 6') lectiones nou- e^

nullas Rossius adfert IChr. II p. 449 sq.
71 cod. Vatic. lat. 4226 saec. XI; contulit Rossius, ri

recognoui ego uersus Damasi ad Hieronimum,

leguntur f. 6' ante psalterium. in

qui

1) Hllaeck Beschreibung der Hss. in der offentlichen Bibliothek zu Bamberg I p. 35 n. 230. mihi describenda curauit
Fridericus Leitschuh bibliothecae custos.
2) Jaffe et Wattenbach Ecclesiae metropol. Coloniensis
codd. mss. p. 3.
3) Psalterium iuxta Hebraeos Hieronymi (Lipsiae 1874)
p. 167 sq.

PRAEFATIO

XVI

\h cod. Vatic. lat. S4 saec. XI ineuntis habes f. 27'

rescripinm Hieronimi pbri {JPsallere qui clocuit eqs.
uu. 1
12), f. 28 uersus Damasi epi ad Hieronimum
pTjrm (Nunc Damasi monitis eqs. uu. 1. 4
17).
nullius fere pretii est

{h

X cod. Laurent.

/,

saeculo

XIV.

f.

XV

274

11 duabus coluninis exaratus

incipit prefacio super psalterium

a sancto Damaso papa ex metris uersihus composita,

Hieronymi nomen tacetur.
Inuerso ordine carmina exhibent
//

Mareianus I 94 (in catalogo losephi

224 n. 45) scriptus saec. XI, ante
expositionem psalterii f. 7 (uersus Damasi 1. 4
17,
uersus Hieronymi 1
mihi contulit Castella12).
nius u. cl. bibliothecae ad D. Marcum Venetiarum
fi

cod. Venet.

Valentinelli I p.

praefectus.
tf

(f cod. basilicae sancti Petri B 53 scriptus ae

culo XII exeunte. hoc potissimum libro, imde carmina hausit scriptor codicis Vatic. Regin. 1598 f. 3',

usus est Baronius (Ann. eccl.

dent Sarazanius et Merenda.
Sal>.

a.

384), a quo pen-

Sal). codicem notat ignotum, unde Petrus Sabiuus carmina inseruit syllogae inscriptionum christia-

narum, de qua uide Rossium IChr. II p. 407 sqq.

449 (m-. 219. 220 Nunc Damasi monitis eqs. uu. 1.
4 17; uersiculos Dni Hieronymi p7'eshyteri: Psallere

uu. 1
denique incidi
9. 11. 12).
bibliae Hieronymianae, quam praebet

qui docuif eqs.

in

exemphim
<o

o>
(f.

cod. Vatic.

258')

5729

saec.

Damasi papae

1.

XI,

ubi ordo uersuum

namque post uersus

14 (Nunc Damasi
fruncum-

plane turbatus

10

est.

que reliquid) habes uersus Bieronimi phri ad

sum papam

Dama-

qui docuit
saluct quos r/ratia uocis), post quos repetito Damasiani carminis uersu primo adduntur uu. 2 et 3,
iteratur u. 4, couckidimt carmen uu. 15
17.
uu. 1

(Psallerc

PRAEFATIO
Ordo primarius quin is
numerus (a^ a~ /3 7^ y^ ^ ^ s^ ri

sit,

XYir

quem

coclicum maior

X) ostendit, dubitari nequit.

legebantur igitur carmina in antiquo aliquo psalterii

exemplari prooemii loco, ita ut praecederent uersus
pseudohieronymiani (63,1
10), sequerentur Damasiani
5 arte inter se cohaecerte in his uu. 2
17).
(1,1

rent efficientes tetrastichum de aquis sakitaribus baptisterio

inscribendum hoc

ueniat cupiens haurire fluenta,

cpii dulcia mella:
sorcUhus expositis purgant penetralia cordis,
pectora cum renouant Christo seruire parati.

Quisque

sitit

inueniet latices seruant

cuius epigrammatis uersum primum Sarazanius (adn.

ad carm. XV) iucisum se uidisse ait ' in antiquo labro
marmoreo pro fontibus ante ecclesiam s. Bartholomaei
in insula, charactere antiquo, ut Damasi tempore
scriptus uideatur' ^), eundemque Rossius exscripsit ex

aedium sacrarum Portuensium ^). in altera

autem carminum recensione (/3^ % ^Kp Sab.) uersus ille
nunc Damasi monitis aures praebete henignas iniusto
loco interpositus confusionis ansam dedit. hoc tamen
quaeritur, num apte uersus quinque priores huic Daequidem permasi de Dauide carmini praefigantur.
suasum habeo primum uersum, quem in codice /3 desiderari monui, a lectore quopiam intrusum esse, qui
mala sapientia inductus significare uoluerit iam finito
carmine Hieronymiano audiendum esse Damasum de
Dauide monentem.^) at qui indolem carminum Damasianorum diligentius perpenderit, concedet, opinor.
epistylio

1) Murat. 489, 7 'Romae in concha marmorea, e schedis

.Ptolomeis'.
2) Bull. crist. 1866 p. 50, p. 103 n. 11 ('grandi lettere rozzamente imitanti le damasiane'). cf. CIL XIV 1941. Anthologia Buecheleri n. 336.
Germano di S. Stanislao La casa
celimontana dei ss. martiri Giovanni e Paolo p. 274.
3) comparauit Manitius (Mus. Rhen.
p. 317) luuenci
aiersum I 715 qttisque meis monitis auresque et facta dicabit.

XLV

Damasys,

ed.

Ihm

XVm

PRAEFATIO

omisso tetrasticho, quo celebrantur latices qui sernant

dulcia meUa et purgant penetralia cordis, carmen multo
melius procedere tale, qualia pontifex solitus est componere nominis sui mentionem calci reseruans, ut
factum uidemus in elogio Petri Paulique n. 26 Hic
habitasse prius sanctos cognoscere debes .... haec Daniasus tiestras referat

noua sidera

laudes.

nusquam enim

auctor nominis sui prodigus bis in eodem nomen edit.

quapropter tetrastichum quoque illud, etsi stilum Damaso conuenire non prorsus abnuerim ^), ab hoc carmine alienum puto.

Carmen de Paulo apostolo (n.2) inplurimis codicibus

maxime Pauli epistularum prooemii instar legitur,
mendosum in plerisque. adhibui hosce:
Cod. Monac. 6229 (Fris. 29) saec. VIII/IX f. 1
Catalog. cod. Lat. bibl. Monac. I 3 p. 75).
secuntur Pauli epistulae cum "^prologo Hieronymi'
notaui littera m.
et argumentis.
f. 251 incipiunt
Cod. Bern. 334 miscell. saec.
seuersus papae Damasi in laude Pauli apostoli.^)
cuntur epistulae Pauli. mihi erit h. describendum
mihi curauit u. d. Bloesch bibHothecae praefectus.
Cod. Vossianus (q) Q. 69 saec. X f. 18 Versus
Damasi episcopi urhis Romae. contulit mihi de
(uide

b
q

Vries.

^)

1) clausula seruire parati redit in 8 (praeceptis .... seruire pjarati), penetralia cordis in 11, penetralia Christi in 2.

ea quae Rossius Inscr. christ. II p. 450 ad probandum Damasum auctorem adfert nihil probant. nam elogium Redempti
(21* dulcia nectario promehut mella canore prophetam celebrans
placido modulamine senem) uix Damasianum iudicari poterit
(u. adn. et quae exposui Mus. Rhen. L p. 199. 203); neque

Damasus

in epist.

IX

(ed.

Merendae

p. 221)

ad Hieronymum

data scripturas sacras anim^e pahulum dicens quo omnia mella

superantur, aliud significat nisi prophetae uerbum (Ps. 118, 103)
quam dulcia faucihus meis eloquia tua, super mel ori ineo.
2) Hagen Catalogus codicum Bernensium p. 332.
3) Catalog. Bibl. Vniu. Lugd. Bat. an. 1716 p. 382 nr. G9.

PRAEFATIO

XIX

Cod. Paris. 8093 (olim Colb. 1512) saec. IX f.32'

Versus pape Damasi in laude Pauli. contuli et notaui

f.

littera.-^)

Cod. Paris. 1941 (olim Colb. 2075) saec. XIII

97 Incipiunt uersus papae Damasi in laudem Paidi
pi

contuli (p^).

apostoli.

Cod. Carnotensis (c) 495 (67) uol. II saec. XII c

155 Incipiunt uersus papae Damasi in laudem Pauli

f.

contuli.^)

apostoli.

34 (Bibl. Victorii Emanuelis

Cod. Sessorianus

XI

uersus Damasi pp. contuli (s). s

Cod. Yatic. Palatin. 57 saec. X/XI f. 14 Indpit
uersus sancti Damassi episcopi urhis Rmne.
contuli
insunt praeter alia PauK epistulae cum pro- r
(r).^)
logo anonymi auctoris et argumentis.
Cod. Laurent. e bibliotheca aedilium Florentinae
ecclesiae 126 saec. XI f. 191 coartatur uersus sancti
Damasi episcopi urhis Momae^). contuli (f). insunt f
ueteris testamenti libri inde ab lob Ubro et noui
nr.

1269)

libri

saec.

f.

7'

omnes.

Cod. Laurent.

190) saec.

XI

XII

conuent. suppr. 291 (Vallombr.

f. 52' uersus Damasi pape

Incipit argumentum. Roexplic uersus Damasi fip.

mani sunt partes Italiae eqs. contuli (f ^).
f*
codd.o'-^
Codicum trium Aurelianensium O^O^O^

13 saec. XIII p. 416, n. 82

XII p. 1 lectiones selectas
n.

saec.

mecum

n.86 saec.
communicauit

p. 2,

Loiseleur bibliothecae praefectus.^)

Rossi IChr.

p.

XXVII
1)

2)
3)

II p. 250.

2.51.

271. 274.

GGoetz Corp.

gloss. lat.

sq.

Rossi IChr. H p. 271. 272.

Catalogue general des bibl. des depart. XI p. 210.
Codd. PaBibliotli. apostolicae Vaticanae codd. mss.

latini latini I (1886) p. 10.

Bandini Bibliotheca Leopoldina Laurentiana I p. 230.

Catalogue des mss. des bibliotheques publ. de France.
De'part. t. XII p. 11. 40. 41.
4)
5)

b*

PRAEFATIO

XX

r^

De codice Ymdociuensi 127 saec. XI (f. 30) cer

tiorem me fecit EXouel professor.^)
Cod. Yatic. Kegiii. 1598 (r^) chart. continet indicem librorum manu scriptorum bibliothecae s. Petri,
inter quos euumeratur (m\ 15) f. 1 nouum testamentum charactere antiquissimo in quo epistula ad Lao,

prologum in ejnstulam ad Bomanos

scripti sunt sequentes uersus: Versus s. Damasi papae
urbis Romac.
In moduni SauJus procerum eqs.
dicenses.

^jost

r-

inspexi praeterea
Cod. Yatic. 5104 (r-) saec.
Cod. Yatic. Yrbin. 60 saec.

(folio ultimo).
j)ost lolian-

nis Chrysostomi de laudiuus heati Paidi apostoli

ho

miliam octauam

uiri

Damasi Bomane
r^

XY

XV, ubi

178

f.

incipiunt

ecclesie pontificis

illustrissimi

summi

in

Pauli egregii uersiis. uotaui littera

Cod. Yatic. Ottobou. 222 (r*) saec.

apostoli

r*

r"''

laudem
f -).

(cf.

XIY/XV

396 uersus Damasi xyapae super epistolis Pauli.

Cod. Laurent. XIY 20 (f-) saec. XY f. 56' iierapostoli Pcmli.
siis sancti Damasi pape de laudibus
f.

i'

sequitur lohannis Ckrysostomi Constantinopolitani episcopi de laudibus Pauli apostoli omelia prima.^)
cod.

cf.

r''.

Cod. Yallicell.

XIY

l^ saec.

ubi carmeu

(v),

extat ante Pauli epistulam ad Romanos.

Accedunt codices non eontemnendi, unde priores
editores carmeu petiuerant Akkis, Fabricius, Browerus''), inter quos liber Fuklensis, quem teste Bro

wero 'gloriosus martyr

s.

Bonifatius

nationis apostokis circumtulit',

facile

Germanicae
principem k)

cum

obtinet, etsi carminis parte posteriore (inde u

18) euanida nou sine causa de lectionibus quibusdam dubitari possit, num re uera ita ut editor eno-

u.

1)

2)

eiusdem catalogi uol.

Bandini Catal. codd.

3) u.

III p. 4.S3.
lat.

carminis adnotationem.

bibl.

Laurent.

]}.

127.

PRAEFATIO

XXI

tabat in codice extiterint.

e netere ms. monasterii
Caeciliae trans Tiberim (t) sumpsit lohannes
s.
Baptista Villalpandus Cordubensis editor Remigii
explanationum in Panli apostoli epistulas, Maxima

patrum VIII p. 888.

Denique extat etiam in syUogis Petri Sabini
(Rossi IChr. II p. 441 nr. 148)^ qui sumpsit e 'codice uetusto b. Pauli apostoli epistularum in monasterio Campi Martis', et Th, de qua supra dictumTh
est, sed hic mutilum et corruptissimum (Rossi 1. c.
II p. 247 n. 12). praecedit in hoc codice epigramma,
quod dedi in appendice n. 73, sequitur carmen non
minus corruptum auctoris ignoti de Hieronymi in
prophetas commentariis, quod Damasi non esse
primo obtutu apparet.^)
Quos codices ad constituendum textum sufficere
biblioth. ueter.

arbitror, ita ut ceteri sine

damno

neglegi possint: ne-

me

bibliothecanim puteos gloriari

nnimnm indvico.^) de singulorum autem codicum indole
quid iudicandum sit, ex apparatu critico patebit, id
uidelicet, nuUum uitiis prorsus carere neque facile e
mendorum genere stemma statui posse idoneum. orthographica plei*aque silentio praeterii, cum ne uetustioselectas
ribus quidem libris satis fidei haberi possit.
tantum lectiones propono codicum Aurelianensium Vindocinensis VaUicelliani, ceterorum me scias recepisse
omnia quae memoratu digua uisa sunt omissis manifestis scribarum erroribus. hoc addam exemplum Aldi
a Fabriciano non difiPerre nisi duobus locis, u. 13, ubi
ratiis Aldus, carus Fabricius, et u. 25, ubi hic ueram

que enim exhausisse

1) Bull.

crist.

18841885

p. 8 et 15.
_

indicantur alii codices ab Ewaldio Neues Archiv VI

p. 316 (cf. Rossi IChr. II p. 256, Toletanus 14, 22 nunc in bibliotheca Matritensi) et in Catalogis bibliothecarum municip.
Galliae uol. I (Rouen) p. 1 (cod. n. 1 saec. XI), p. 119 (cod.
n. 529 saec. XII) et uol. V (Charleville) p. 568 (cod. n. 49
saec. XII) eumque numerum augeri posse persuasum habeo.
2)

XXn

PRAEFATIO

lectionem sanctissime

^)

cum omnibus

ille

fere codici-

bus heatissime praebet.

Tertio loco edidi cannen, quo compellatur

'frater'

auctoris

cum

in ipsis uer-

sibus desideretur, dubitari jjoterit-),

num

iure in codi-

quidam

christianus.

nomen

Damasi nomen sit adscriptum ^). in altero,

ubi de auctore tacetur, praemissum est distichon tam-

cum

altero

quam eiusdem

carminis hoc

lustiiis inuidia

niJiil est,

quae protinus ipsum

animam.
quod idem Hieronymus (YII p. 508 YaU.) his laudat
uerbis: pulchre quidam de neotericis Graecorum nersum
corrodit auctorem excruciaique

transferens elegiaco nietro de inuidia lusit dicens: iustius

inuidia nihil est, quae protinus ipsum auctorem rodit
Damasum aucto(ita rectius) excruciatque animum.^)
rem Yergiliana (u. adn.) uidentur confirmare, neque
offendit in fahulas prima correpta magis quam in lused
gubres (n. 40) aut producta in fdcula (n. 10).^)
cum desiderem genus dicendi Damasi proprium, asteriscum adposui,

Sequitur series epigrammatum Damasianorum lapidibus inscriptorum intermixtis pseudodamasianis, quae

asterisco notaui, ordine topographico, cuius conspectum
reperies in indicibus.
de singulis haec monenda uidentur.'')

5* cur spurium iudicem

in

adnotatione ad

u.

exposui.

De 15*

et

10* fragmentis minusculis ipse Rossius

iidem u. 23 recte qiio (cum

o' et Vindocinensis.
et Fabricio); u. 26 Viudocinensis cum o'o^ Aldo Fabricio

1) sic

Aldo

genuinum Paule
2)

seruauit.
p. 191. 195.

Mus. Rhen. L

3) u. adnot.
4)
p. .338.
5)

6)

Mommrien Mus. Rhen. IX

p. 298.

Baehrens Poet. kt. min. III

Mus. Rhen. L p. 201.
u. Mus. Rhen. L p. 193 sqq.

p. 169.

Haupt Opusc.

III

XXm

PRAEFATIO

num

dubitat

non

scriptura sit proprie Philocaliana.

ego

uidi.

Ad 20*. quo iure Baronius contendat Siricium

presbyterum comministros habuisse Sisinnium presbyterum (u. n. 28*) et Tigridam diaconum ignoratur.
de elogii origine Damasiana minime constat neque
enim ad boc probandum clausula praecepta secutus (u.
adn. 2,1) sufficit.

Elogium Redempti leuitae (21*) Merenda in appendice dedit, quod Damasum sapere uideretur, ueque
minus Rossius Damaso dignum existimauit. adsentioffenderet mirus ille lapicidae error (u. 3) et
forma litterarum uolgaris. sane fieri potest, ut uiuo
Liberio episcopo titulus insculptus sit, antequam arte
Philocaliana uti coeperit Damasus, sed tali argumentationi diffidendum esse iterum iterumque moneo. imitatorem igitur audio, non ipsum pontificem, qui nomen suum tacere non solet. de praua mensura senem

rer, nisi

uide adnotationem.
epitaphio Sisinnii uel Sisenni presbyteri 28* u.
adnotata et supra ad n. 20*.
Leonem episcopum, qui carmine celebratur 33*, ne
(u. 4)

De

audacius Rossius patrem dixerit Florentii leuitae (34*)

uereor.
nihil autem suadere ut auctorem sumamus
Damasum, monui Mus. Rhen. 1. c. p. 199. in utroque

carmine desidero genus dicendi Damasi proprium, desidero

nomen

scopi, desidero

auctoris uel

maxime

in

epitaphio

artem uere Philocalianam, a qua

epi-

illud

orae pro are (34,8) plane abhorret (u. adu.).

38* et 39* cur receperim dixi in adn. 38*. Damasum auctorem esse nemo contendet, quod idem cadit in fragmentum, cuius meutionem feci in adu. 18
(ex Rossio Roma sott. I p. 120).
De epitaphio Felicitatis 41* uerba feci Mus. Rhen.
1. c. p. 203;
inter pseudodamasiana reiciendum esse

persuasum habeo (u. adn.).

Fragmenta 50* et 51* recepi propter litterarum


IPRAEFATIO

XXIV

speciem Philocalianam, sed Damaso tribuere non audeo;

ab imitatore potius artis Philocalianae profecta sunt.
62* propter stili diuersitatem Damaso abiudico.
De 62 a* similiter statuendum est atque de superioribus n. 38* et 39*.
In appendice (n. 63
107) dedi carmina spuria
aliaque nonnulla, quae ad inlustrauda Damasiana idonea
uisa sunt.-^) secutus sum eundem ordinem topographicum praemissis iis, quae lapidibus destinata non erant.
de uersicuKs qui Hieronymi feruntur de psalterio
supra ad n. 1 dictum est. prorsus a Damasianis differunt poematia de Christo (64. 65 acrostichides et

nomine

66 de ascensione Christi^
a Fabricio sumpta e
codice cuius ei copia facta erat a lohanne Oporino librorum redemptore. e quibus certe carmen de cogno-

telestichides de

lesu,

67 de cognomentis saluatoris)

mentis saluatoris Damasi

nomen

iniuria

prae se

fert^

cum

adscribatur in codice Oporiniano ^Seuero' cuidam, in codice Turicensi saeculi IX '^Siluio' (u. adn.).
1)

recepi

omnia quae

in

editionibus

Damasi leguntur.

omisi alia quaedam a posterioribus Damaso sine ulla probabilitate uindicata, quae enumerat Rossius Bull. crist. 1884
1885 p. 11 not. 2, in his carmen satis prolixum 'iu natali ss.
lohannis et Pauli' [nobilis in Eoma uixit puJdierriina uirgo
Constantina nouae iwaehens spectacida uitae eqs.) apud Maium
Nou. patr. bibl. I 2 p. 211 (cf. p. 199) et alia tria ab Eugenio
de Levis edita Anecd. sacr. (Taurini 1790) p. 17sqq., unde
repetiuit Migne Patrol. XIII p. 415 sqq. (cf. Faustini Areuali
adn. ad Dracontii carmen de deo I 17G ap. Mignium LX p. 703,
Rossi IChr. II p. 255). elogii denique pontificis cuiusdam e
codice Petropolitano a Rossio prohxti (^BuIl. crist. 1883 p. 5sqq.
IChr. p. 83 u. 26 et p. 85 n. 31% Buecheler Anth. epigr. n. 787)
ne hic quidem mentionem inicerem, nisi in Teuttelii hist. litt.
Rom. 422, 2 memoratum inuenirem, tamquam si quis serio
auctoritatem Damasi efficere studuisset, id quod factum est
nusquam. Liberium papam illo cai"mine laudari Rossius coniecerat adstipulante Duchesnio Lib. pont. I p. 209 sq., contra
dixerunt Funk Histor. Jahrbuch der Cxoerresgesellschaft V 1884
p. 424 sqq. et Friedrich in actis min. acad. Monacensis 1891
(cf. Rossi Bull. crist. 1890 p. 133 sqq.)
p. 87sqq.

PRAEFATIO

XXV

neque minus ceterorum originis Damasianae desiderantur testimonia, ut iure meritoque damnauerit Rossius
1885 p. 10) ut plane abhorrentia
(BuU. crist. 1884
ad quae recena Damasi stilo genereque dicendi.^)
senda cum libri manu scripti mihi praesto non fuerint,
adquiescendum fuit in exemplis Fabricianis a Sarazanio
Riuiuo Merenda expressis. sunt autem leuia ieiunaque fere nullius pretii.
Sequitur carmen de saluatore, 'paschale' quod
uolgo uocant, Augusto gratulatum missum (68), quod
in libris nonnuUis Damasi nomine inscriptum se incontra codices
uenisse editores quidam adserunt. ")
omnes, quos quidem Birtius nouerat^), Claudiano adsignant receptumque est a nouissimis Claudiani editois num re uera
ribus inter genuina eius carmina.
composuerit hic non disceptabo. fateor tamen Birtium
mihi non prorsus persuasisse carmeu a pagano illo
peruicacissimo, quem uocat Orosius VII 35, profectum
esse, neque certior mihi Niebuhrii coniectura uisa est

Merobaudem

illud

confecisse sumentis

propter huius

cum

altero de laude Christi carmine (69) adfinitatem.

utcumque igitur res se habet, qui curiose Damasi quae

extant genuina in comparationem uocauerit, eam deprehendet differentiam, ut de Damaso auctore cogitari
omnino non possit, id quod non fugit Sarazanium hac
in re cautiorem Merenda iudicem.^) quae contra dicit
Manitius leuiora sunt.^)
De hymnis (70. 71) breuiter absoluere possum,
1) notanda imprimis quae de et copulae usu Damasiano
exposui Mus. Rhen. L p. 195 sq. et in adn. 11,9. cf. MAmend
Studien zu den Gedichten d. Papstes Damasus p. 20.
Me2) Fabricius in comment. in poet. eccles. p. 35. 43.

renda

edit. p. 136.

Claudiani p. LXIII sqq.

Kossi Bull. crist. 18841885 p. 9. 10. Birt 1. c. p. LXVII,
qui tamen de ^sancta' Damasi 'barbarie' non recte iudicat.
Geschichte der christl. lat.
5) Mus. Rhen. XLV p. 317,
Poesie p. 120. 325. cf. Amend 1. c. p. 21.
3) in eclit.
4)

PRAEFATIO

XXVI

cum

exposuerit BHoelsclier docueritque

auctoritatem Damasi fundameutis
stilus plane diuersus est obstantque meniti nuUis.
trica et prosodiaca ^) maximeque uersuum clausulae
iuter se consonantes; accedit quod codex mihi innotuit
nullus, qui Damasi nomen luculeuter prae se ferat,
uam in 71,22 (^yro misero rogita Dmnaso) Damasi
nomen coniectura obtrusum esse quasi certum est.^)
Damasianis adnumerauerunt Fabricius, Baronius*), Sacopiose de

iis

argumeutis ualidis

^)

razanius^), Merenda aliique; pontifici abiudicaueruni

praeter alios Tillemontius^), Rossius''), Manitius*),
rem iu medio relinquunt alii, in his lohannes Kayser^).
quo tempore compositi sint statui nequit, certe multo
post Ambrosii tempora. in recensendo hymno de s.

Andi-ea (70) praeter editiones Damasianas usus sum

copiis a Danielo congestis ^"), codice Monacensi 16119
m saec. XI (in), quem Monius contulit^^), hymnario abbad tiae Moissiacensis (cod. Rossianus est saec. X, mihi d) ^^) 5
hymnus de s. Agatha extat in d adiectus manu saec.
g XI XIP^), in codice Sangallensi 403 saec. XII (g),

1) De ss. Damasi papae et Hilari episcopi Pictauiensis qui

feruntur hymnis sacris. Progr. gymn. Monaster. 1858.
2) 70,6 i^^so (at u. adn.), 71,5 elegans, 71,15 yauisa, 71,22
sii^ylicet.

3) cf.

Rossi Bull.

crist.

18841885

p.

17 et adn.

crit.

ad

hunc uersum.

Rom.

4) Martyr.
p. 67 et 502).
5)

d.

5 Febr.

et

d.

30 Nou.

qui tamen dubitat de origine hymni de

(edit.

s.

a.

1613

Andrea.

6) Hist.

7)

1.

eccl. III p. 730.

c. p. 17.

Geschichte der christl. lat. Poesie p. 120.

Beitraege zur Geschichte u. Erklaerung der aeltesten
Kirchenhymnen P (Paderborn 1881) p. 103 sqq.
10) Thesaur. hymnol. I p. 8 (cf IV p. 143. 3631
11) Lateiu. Hymnen des Mittelalters III p. 97 i^cf. Daniel
8)

9)

1.

c.

IV

12)

p. 363).

Dreves

Analecta

hymnica medii aeui

p. 72 n. 91.

13)

Dreves

I.

c.

p. 100.

II

Lips.

1888

imde

milii

XI

saec.

PRAEFATIO

XXVII

Adolphus Faeli, iu Rhenouieusi

Vindoboueusi saec. XII (v) coulatis a ^

exscripsit

(r) et

''

Danielo.i)

Acrostichis Coustautiuae (n. 84) codicibus uounuUis

traditur fere uua cum Damasi

maxime Pnidentianis
de

Agnete carmiue

(u. 40), quae utraque Prudeutius iu

lapidibus uidetur legisse.
sed cum hoc temporum iuuidiam uicerit, illud iam saeculo sexto ineuute
uidetur periisse, cum Symmachus poutifex (a. 498
s.

ipsis

514) apsidem basilicae, quam femina illa in houorem

Agnetis Romae condiderat, ruinas minantem renouasse
tradatur.^)
postea tota basilica ab Houorio restituta
picturisque exornata est.^)
nou defuerunt, qui acrostichidem Damaso tribuereut *) quos cur refellam omnino uon est, quippe cum ad fulciendam coniecturam
futtilem argumentum prolatum sit uuUum. edideruut
multi, alii ex aliis codicibus ^) pleuior in hac demum
editione recensio proponitur facta ad codices hosce:
cod. Paris. 13348 (olim Sangermaueusis) G
G
saec. VIII
IX f. 78 ubi praemittimtur haec: requere
ordinem Jdstoriae.
Constantina itaqiie agusta cum
esset prudentissima et uehementer litteris mundialihits
;

erudita, Jios uersiculos in dedecatione basilicae dictauit

super archum, qui hasilicam contenet, iusset scrihi

ut capita uersuum nomen eius scrihant singulis
litteris primis intentis quibus legitur CONSTANTINA
et

ita

DO. edideruut ex hoc codice Garruccius et Rossius,

recognoui ego.
A
cod. Ambrosianus D 36 sup. f. 18 uersus
Constantinae Constantini fiJiac scripti in ahsida hasiapolicae quam condidit in hon&re sanctae Agnes.

1) 1. c. IV p. 163.
2) Lib. pontif. ed. Duchesne I p. 263.
3) u. adn. carm. 40.

4) Baronius, Mazochius,
christl. lat. Poesie p. 121.
5) u.

adnot.

nuper etiam Manitius Gesch. der

PRAEFATIO

XXVIII

graphum debeo beneuolentiae Antonii

Ceriani biqui carmen non prima manu (saec. VI VII), sed altera
adiectum esse adfirmat.
saec. IX uel
cod. Sangall. 135 saec.
iiersus Canstantinae
S^
Constaniini filiae scripti in ecdesia Agnetis uirginis.
cod. Sangall. 136 saec.
XI iiersus Cons^
bliotbecae Ambrosianae praefeeti

g2

=
=

egregii,

Constantini filie scripti

quam condidit in honore sancte
mihi contulit Adolphus Faeh.
stantine

in ahsida hasilice
Agnes. utrumque

= cod.Vindob. 445
XII
cum
mea causa inspexit Rudolphus Beer.
pi = cod. Vatic. 3860
33
XI
p2 = cod. Vatic. 5821
X
priorem

saec.

f.

60*^

simili

inscriptione.
pi

saec.

f.

saec.

p2

f.

24'.

Vaticanum Faustinus Ai'eualus et Merenda adhibuerunt, utrumque recognoui.

accedunt exempla Fabricianum et Gruterianum, praeterea Isonis magistri (saec. IX) glossae in Prudentium
(e codice Widmani editae in loh. Weitzii Adnot. in
Prudentii opera ^)).
Quibus expositis breui in conspectu proponam editiones carminum Damasi.^) primam curauit Georgius
Fabricius 'Poetanim ueterum ecclesiasticorum opera
christiana et operum reliquiae atque fragmenta' Basi-

774
a. 1562 ('per lohannem Oporinum') p. 771
^Damasi episcopi Romani elogia'.^) sed ex undecim
quae exhibet tria tantummodo genuina simt (de Paulo
n. 2,
de Agnete n. 40, de Felice Nolano n. 61).*)

leae

maiorem numerum Sarazanius congessit in editione

cui inscribitur S. Damasi papae opera quae extant et
'

1)

Hanouiae 1613

p. 806.

807

(ed.

Prud.

c.

not. XicHeinsii,

Colon. 1701 p. 462. 4631

2)

1885

Rade Damasus

cf.

p.

o) repetita

1677

p.

p.

2 sqq.

Rossi Bull.

crist.

1884

10. 31.

635

in

Maxima

bibl.

ueterum patrum

sq.

4) reliqua spuria,

huius editionis

n.

64

68.

70.

Lugdun.
71.

84.

PEAEFATIO
uita ex codicibus mss.

cum

iiotis

XXIX
Martii Milesii Sara-

Romani', Romae a. 1638.^) Fabriciauis

adiecit carmina uiginti uouem, quorum quinque ex
lapidibus excepit (n. 4. 27. 31. 49. 53 huius editionis),
zanii

I.

reliqua

C.

ei

suppeditauerunt Gruterus (cod. L) et Baro-

spuria iudicanda sunt praeter Fabriciana n. 19.

20. 36. 38. 40 (huius editionis n. 102. 103. 87. 101.
iisdem fere copiis usus est Andreas Riuinus,
105).
cuius editio "^S. Damasi natione Hispani, Romanorum
primi pontif. mx. carmina sacra hymni elogia et epinius^).

grammata, quae ille basilicis platoniis et conciliis ss.

martyrum Romae fere inscripsit, diu sane desiderata
nec uspiam tjpis hactenus

")

simul euulgata, nunc

si-

Rom. mannoribus priscisque Christianorum

monumentis manuque partim exaratis partim etiam

gillatim e
editis

codd. congesta

emaculata et notis breuibus

il-

lustrata ab Andi-ea Riuino' Lipsiae prodiit anno 1652.

adsignat autem pontiiici quadraginta quattuor carmina,

dubitans tantum de duobus (huius editionis n. 89 et
91), cum sint subditicia duodeuiginti.'^) in notis autem
pauca bene obseruauit, plurima pro sua audacia pessumdedit.
centum fere annis post editio lucem uidit,
qua plerique uti solent, Antonii Mariae Merendae
^S. Damasi papae opuscula et gesta cum notis M. M.
Sarazanii iterum collecta, nunc uero primum aucta et
illustrata diatribis duabus, altera de gestis Liberii
exulis, altera an Damasus fauerit aliquando Maximo
cynico aduersus Gregorium Nazianzenum et Nectarium,
quibus praeter indicem materiarum adiiciuntur etiam
1) mihi editio altera Parisina a. 1672 (apud Ludou. Billaine) praesto fuit, ubi carmina leguntur commentariis instructa
praemissa est epistula dedicatoria Federici Vbalp. 135 sqq.
dini, qui iubente Francisco Barberino cardinale librum foras
dedit. repetita est editio in Maxima bibl. uet. patr. uol. XXVII

(Lugdun. 1677) p. 55 sqq.

2) Annal. eccles. ad a. 384.
3) non nouerat ille editionem Sarazanii.
4) n. 8

Prudentianum

est perist. VIII.

XXX

PRAEFATIO

opuscula

apocripha

Romae

eiusdem',

a.

1754.

car-

septem Damaso adscripta leguntur

quinque ex eis quae Sarazanius receperat, iure damnauit (huius editionis n. 84. 101. 102.
103. 105), adiecit duo (n. 10. 12, huius editionis n. 13.
18) itemque appendicis loco alia quinque, quae illi

mina triginta
242.
p. 223

et

Damasum

sapere uisa sunt (huius edit. n. 21*. 83*.

41*. 43. 85). deuique in addendis obseruationes nonnullas Terribilinii abbatis cuiusdam publicauit sat utiles, quas non semel citabo. Merendae editionem typis
denuo exscribendam curauit Gallandi in Bibliothecae
ueterum patrum uol. VI (a. 1770) p. 345 852 paucis
mutatis adhibitisque aliis subsidiis^), et Migne in Patrologiae Latinae uol. XIII (a. 1845) p. 109
442, qui
praeter menda ut eius mos est typographica addidit
tria carmina ab Eugenio de Levis perperam Damaso
tributa^) et p. 1217 alia duo originis dubiae (huius
edit. n. 8* et 28*).

Restat ut gratias agam uiris doctissimis, qui comiter de lectionibus codicum quos ipse inspicere non
potui, certiorem me fecerunt, Antonio Ceriani Ambrosianae bibliothecae praefecto, Castellanio Veneto,

Adolpho Faeh
sino,

Henrico Omont

Sangallensi,

Pari-

Friderico Leitschvh Bambergensi, Bloeschio

professori

Bernensi,

Novel

professori

Vindocinensi,

Loiselevr Aurelianensi, SGdeVries Leidensi, Lavb-

MANNO Monacensi,

Rvdolpho Beer

Vindobonensi.

quod autem Franciscvs Bvecheler, qua est humanitate, opera mihi adfuit et consilio, hoc non tantum
ego grato confiteor animo, sed aestimabunt etiam lectores, si

qui hunc libellum euohient.

Scr. Halis

Saxonum mense

1) uelut elogium Sisinnii

appendici subiunxit (p. 352).
2) u. supra p. XXIV not.

(n.

Febr.

28*)

praeeunte Terribilinio

TESTIMOOTA
DE DAMASO SELECTA
Rossi Inscr. clirist I p. 100 n. 190 Ereni que uixit
ami(us) p(lus) in(inus) XLV, cum cupare ^) suo fecit
annus Vni, que recessit lU non. in [p]ace sub Da-

maso

episco(po).^)

liossi

Boma

sotf.

III

p.

424 locus

trisonus

{sic)

Victoris in crata Damasi.^)

Ps. Amhrosius (Amljrosiaster) in comnient. in PauU

ad Tim. I 3, 14 ut cum totus mundus dei sit,
ecclesia tamen domus eius dicatur, cuius hodie rector'')
epist.

est

Damasus.

Constitutio Valentiniani ad Damasum de clericis

testamenta captantihus lecta a. 370 in ecdesiis urhis
Cod. Theod.
2, 20: Ecclesiastici aut ex ecclesiasticis uel qui continentium se uolunt nomine nuncupari, uiduarum ac pupillarum domos non adeant, sed
publicis exterminentur iudiciis, si posthac eos adfines

XVI

1)

i.

e.

compare.

anno 366 uel 367 Rossius tribuit;

hunc titulum et ad n. 139, proleg. p. VIII
2)

p.

u. eius adnotat.

ad

et Bull. crist. 1876

18.

designari uidetur crypta infra basilicam Damasi uia

sita.
inscriptionem uidit solus Marinius 'apud Sacristam pontificis e coem. s. Sebastiani', u. Rossium 1. c. not. 7
3)

Ardeatina

et uol. I p. 61.
4) u. adn. epigr. n. 5*.

XXXn

TESTIMONIA

earum uel propinqui putauerint deferendos. censemus

etiam ut memorati nihil de eius mulieris cui se priuatim sub praetextu religionis adiunxerint, liberalitate
quacumque uel extremo iudicio possint adipisci, et
omne in tantum inefficax sit quod alicui horum ab
his fuerit derelictum, ut uec per subiectam personam
ualeant aliquid uel donatione uel testamento percipere.
quin etiam si forte post admouitionem legis nostrae
aliquid iisdem eae feminae uel donatione uel extremo
iudicio putauerint relinquendum, id fiscus usurpet.
ceterum si earum qui uoluntate percipiunt, ad quarum
successionem uel bona iure ciuili uel edicti beneficiis
adiuuantur, capiant ut propinqui. lecta in ecclesiis
Rom. lY kal. Aug. Valentiniauo et Valente III coss.^)

XVI

Cunctos
Cod. Tlieod.
1, 2 (de fide ccdholica)
populos quos clementiae nostrae regit temperamentum,
in tali uokimus
trum apostolum

ab ipso

sum

religione uersari,

quam diuinum

Pe-

Romanis religio usque nunc

insinuata declarat, quamque pontificem Damatradidisse

sequi claret eqs.

(a.

380).'^)

Faustini et MarcelUni preshyterorum partis Vrsini

aduersus Bamasum libellus precum ad imperatores
Praefatio ^)
Valentinianum Theodosium Arcadium.

cf. Rade 1. c. p. 50 sq.

2) Cassiod. Hist. trip. IX 7.

1)

3) prirnus edidit

Sirmondus Parisiis 1650. extat in lacobi

uol. I (Paris. 1696) p. 217 sqq. et iu Mignii

Patrol. Lat. XIII 1845 p. 81 sqq. unde praefationem hauserit
Sirmondus nescio; certe deest iu codicibus Parisinis 1564
(olim Colbertino) saec. IX et 1687 saec. XI, quos mea causa
in illo f. 48' Incipit de confesinspexit AEnander Parisinus.
sione uere fidei sacrae commnnis et persecitcionis aduersante
ueritatis. Depraecamur eqs. [Migne p.;83], explicit f. 55' Christi
fauore regnahitis. Marcellianus praeshiter ohtuUi; iu hoc f. 1
Incipit de confessioyie uerae fidei et ostentatione muneris et per-

Sirmondi opp. uar.

secution'S

aduersante

xieritatis.

Deprecamur

eqs.,

linitur

f.

6'

TESTIMONIA

XXXIII

I Temporibus

Constantii imperatoris, filii Constantini,

orta est persecutio Christianorum ab impiis
iiaereticis Arrianis annuente Constantio, qui et Athanasium episcopum resistentem haereticis persecutus est

durior

et

ut

damnaretur ab

quod etiam metu

omnibus

episcopis

imperauit.

temptauerunt omnes
ubique pontifices inauditum innocentemque damnantes.
sed Liberius Romanus episcopus et Eusebius Vercelprincij)is facere

et Lucifer Caralitanus et Hilarius Pictauensis

hi ergo mittuntur in exdare sententiam noluerunt.
cum Liberio Damasus diailium pro fide seruanda.
conus^) eius se simulat proficisci-, unde fugiens de itised eo die
nere Romam rediit ambitione corruptus.
quo Liberius ad exilium proficiscebatur ^), clerus omnis
id cst presbyteri et archidiaconus Felix et ipse Damasus diaconus et cuncta ecclesiae officia, omnes pariter praesente populo Romano sub iureiurando firmauerunt se uiuente Liberio pontificem alterum nullased clerus contra fas, quod minime
tenus habituros.
decebat, cum summo periurii scelere, Felicem archidiaconum ordinatum in locum Liberii susceperunt.
quod factum uniuerso populo displicuit et se ab eius
processione suspendit. post annos duos uenit Romam
Constantius, pro Liberio rogatur a populo, qui mox
annuens ait: "^habetis Liberium, qui qualis a uobis
profectus est, melior reuertetur'.
hoc autem de consensu eius, quo manus perfidiae dederat^ indicabat.
tertio anno redit Liberius, cui obuians cum gaudio
populus Romanus exiuit.^) Felix notatus a senatu uel
populo de urbe propellitur et post parum temporis

lensis

Res
Christi fauore regnabitis. Ma/rcellianus prtr .obtuli.
gestas enarrant praeter alios losephus Langen Geschichte der
roem.
p.

Kirche

]}.

471 sqq.

495 sqq.

Martinus

Rade Damasus

7 sqq.
1) cf.

epigr. n. 57.

2) a. 355.
3)

a.

358.

Damasvs,

ed.

Ihm

XXXIV

TESTIMONIA

impulsu clericorum qui periurauerant, irrumpit in uret stationem in luli basilica trans Tiberim^) dare(?)
praesumit: quem omnis multitudo fidelium et proceres
de urbe iterum cum magno dedecore proiecerunt.
II Post annos octo Valentiniano et Valente consulibus X kalendarum Decembrium die defunctus est
Felix.^)
Liberius misericordiam fecit in clericos qui
periurauerant, eosque in locis propriis suscepit. itemque VIII kal. Oct. Gratiano et Dagalaifo consulibus
Liberius bumanis rebus eximitur.^)
tunc presbyteri

bem

et

diacones Vrsinus,

Amantius

et

Lupus cum plebe

sancta^), quae Liberio fidem seruauerat in exilio constituto, coeperunt in basilica luli procedere et sibi Vr-

sinum diaconum pontificem

deposcunt.

in

locum Liberii ordinari

uero in Lucinis

periuri

'^)

Damasum

sibi

episcopum in loco Felicis expostulant. Vrsinum Paulus

Tiburtinus episcopus benedicit.
quod ubi Damasus,
qui semper episcopatum ambierat, comperit, omnes
quadrigarios et imperitam multitudinem pretio concitat et armatus fustibus ad basilicam luli perrumpit
et magna caede fidelium per triduum debaccbatus est.
post dies septem cum omnibus periuris et arenariis,
quos ingenti corrupit pretio, Latei-anensem basilicam
tenuit et ibi ordiuatus episcopus ^) et redimens iudicem
urbis Viuentium '^) et praefectum amionae lulianum id
egit ut Vrsinus uir uenerabilis, qui prius fuerat episcopus ordinatus,
hodie basilica

1)

pont.

I p.

s.

et

Lupo diaconibus

Mariae trans Tiberim, Duchesne Lib.

206.

Portu Augusti

2)

cum Amantio

a.

365.

cf.

Duchesne

1.

c.

p.

CXXIII

et 209.

Duchesne 1. c. p. 210. Dagalaiso hoc et altero

edidit pei-peram, u. Rossi Inscr. christ. I nn. 186 sqq.
plebs sancta in epigrammatis nn. 21*. 59. 82.
Duchesne 1. c. p. 214.
kal. Oct. a. 366.
cf. testimonium ex Amm. Marcell. infra positum p. XLI.
Hermae uol. XVIII p. 299. 302.

3) a. 366.

loco

Migne
4)
5)
6)
7)

Seeck

TESTIMONIA

XXXV

in exilium mitteretvir.
quod ubi factum est, coepit
Damasus Romanam plebem^ quae se nolebat procedere^

fustibus et caede uaria perurgere. presbyteros quoque

numero septem deteutos per officium nititur ab urbe
propellere.
teros eruit

sed plebs fidelis occurrens eosdem presbyet ad basilicam Liberii ^) sine mora per-

duxit.

III Tunc Damasus cum

perfidis inuitat arenarios,

omnemque clerum cum

quadrigarios et fossores

securi-

bus gladiis et fustibus et obsedit basilicam bora diei

secunda VII kalendarum Nouembrium die Gratiano et
Dagalaifo consulibus et graue proelium concitauit.
nam effractis foribus igneque supposito aditum unde
irrumperet exquirebat. nonnulli quoque de familiaribus eius tectum basilicae destruentes tegulis fidelem
populum perimebaut. tunc uniuersi Damasiani irruen-

centum sexaginta de plebe tam uiros

mulieres occiderunt, uulnerauenmt etiarn quam
plurimos, ex quibus multi defancti sunt; de parte uero
Damasi nuUus est mortuus. post tres autem dies
sancta plebs in unum conueniens coepit aduersus eum
domini mandata recitare dicentes: ^nolite timere eos
qui occidunt corpus, animam uero non possunt occipsallebat etiam in laudibus et dicebat: 'podere'.^)
suerunt mortalia seruorum tuorum escas uolatiHbus
tes in basilicam

quam

caeli, carnes sanctorum tuorum bestiis terrae; effuderunt sanguinem eorum uelut aquam in circuitu Hiesaepe itaque
rusalem, et non erat qui sepeliret'.'^)
eadem plebs adunata in basilica Liberii clamabat dicens: ^christiane imperator, nihil te latet. omnes episcopi Romam ueniant^ agatur causa; quintum iam bellum Damasus fecit: a sede Petri homicidas foras.' dei

1)
1.

c.

Basilica Liberiana hodie

p. 209.

cf.

testimonia

chron.
2)
3)

's.

Maria Maggiore', Duchesne

Marcellini et Hieronymi

Ammiani

euang. Matth. X 28.

psalm. LXXVin 2. 3.

XXXVI

TESTIMONIA

autem populus episcopos conueuire inultis precibus

exorabat, ut memoratum tanta impietate maculatum
sententia iusta procellerent, quem in tantum matronae
diligebant, ut matronarum auriscalpius ^) diceretur.

IV

Voces ergo plebis ad Yalentinianum sunt

dela-

commotus reditum concessit

tunc Vrsinus cum Amantio et Lu])o diaco-

tae principem, qui pietate

exulibus.

nibus XVII kal.

bus^) ad urbem

Octobr. Lupicino et louiuo consulirediit, cui plebs sancta gratanter oc-

currit. sed Damasus tantorum sibi conscius sceleram,

non mediocri timore concussus, redemit omne pala-

ne facta sua principi j^anderentur. imperator

nesciens quid Damasus perpeti-asset, edictum prorogat,
ut Vrsino exilio relegato nulla ulterius populos contentio nefanda coUideret.
tunc Vrsiuus episcopus, uir
sanctus et sine crimiue, consulens plebi, tradidit se
manibus iniquorum et XVI kal. Decembres iussione
sed popuimperatoris ad exilium sponte properauit.
lus timens deum nullisque persecutionibus fatigatus,
tium,

non imperatorem, non iudicem^) nec ipsum auctorem

sceleiiim et homicidam Damasum timuit, sed per coemeteria martyrum stationes sine clericis celebrabat.
unde cum ad sanctam Agnen multi fidelium conuenis
sent, armatus cum sateUitibus suis Damasus irruit et
plurimos uastationis suae strage deiecit. quod factum
cinidelissimum nimis episcopis Italiae displicebat. quos
etiam cum ad natale suum soUemniter inuitasset et
nonnuUi conuenissent ex eis, precibus apud eos moUtur et pretio, ut sententiam iu sanctum Vrsinum proferant.
qui responderunt: 'nos ad natale conuenimus,
non ut inauditum damnemus'. ita praua eius intentio
exinde presbyteri diuercaruit quo nitebatur eflfectu.

1)

uox inserenda

2) a.

lexicis.

367.

3) praefectura urbis tunc Praetextatus fungebatur. cf. Auim.

Marcell. XXVII 9, 9. Seeck inoleg. in Symm. p. LXXXIII sqq.

TESTIMONIA

XXXVII

modis

afflicti per exilia et peregrina loca dispersi

ex quibns Marcellinus et Faustinus presbyteri
de confessione uerae fidei, ostentatione sacrae communionis et persecutione aduersantium ueritati precesValentiniauo Tlieodosio et Arcadio principibus obtulerunt ita.^)
Seqiiitur lihellus precum ex quo Jiosce locos propono
Cap. XXIII (Migne p. 99) Aduertat tranquillitas uestra,
si boc fieri uultis in Romano imperio aduersus sanctos
et fideles ab his qui praeuaricatores sunt, nonne metus
est ne sanguis fidelium Romanum grauet imperium?
nam idem Damasus accepta auctoritate regali etiam alios
catholicos presbyteros ^) nec non et laicos insecutus
misit in exilium perorans hoc ipsum per gentiles scholasticos fauentibus sibi iudicibus, cum utique uestrae
constitutiones aduersus haereticos decretae sint, non
aduersus catholicos et tales catholicos, qui fidem integram nec sub haereticis imperatoribus reliquerunt
sed et nuper temet quidem grauia multa perpessi.
ptauit grauiter persequi beatissimum Ephesium episcopum, sanctae fidei aemulatione feruentem, ordiuatum
intaminatae plebi Romanae a constantissimo episcopo
Taorgio et ipso illibatae fidei iiiro, sub inuidia falsi
impositi cognomenti per suos defensores interpellans
iudicem Bassum quasi aduersus Luciferianos. sed Bassus
pro constantiae suae integritate reppulit accusationes Damasi negans se facturum ut homines catholicos et integrae fidei uiros insequeretur^ dicens
maxime quod ipsae constitutiones imperatorum contra
haereticos sohimmodo promulgatae uideantur, non
contra hos qui sanctissimam fidem sine saeculi ambitione conseruant.

sis

siint,

Cap.

XXIV

Et tunc primum erubuit Damasus,

383 uel 384. Rade 1. c. p. 7 adn. 5.

praecedit nairatio de Macario presbytero Luciferiano a
Damaso ex urbe pulso (cap. XXII). cf. Rade 1. c. p. 45.
1) a.

2)

TESTIMONIA

XXXVIII

quod inuentus est iudex qui solus imperialia scripta

piissime interpretans tu eretur. ^)

XXXV

(3Iigne p. 106) habeant illi basilicas

Cap.
auro coruscantes pretiosorumque marmorum ambitione
uestitas

columnarum; ha-

uel erectas magnificentia

^)

beant quoque porrectas iu longum possessiones, ob

quas et fides integra periclitata est: quid etiam suis
impietatibus uindicant communes Romanis omnibus

neminem

ciuitates, ut

in bis pie uiuere permittant, in

quibus a plurimis etiam uaua superstitio sine periculo

colitur et sine illorum inuidia uindicatur?

tem

uel

ueritati

sepia

inter

liceat sal

ipsa uilissima et abiecta prae-

Christum deum pie colere ac

fideliter adorare,

ubi et aliquando natus secundum carnem idem Christus infans iacere dignatus est.

Amhros.

epist.

XVII

10

(a.

nam

384)

et ante bi-

ennium fenne, cum hoc petere temptarent, misit ad

me sanctus Damasus Romanae ecclesiae sacerdos iudicio

electus

dei

dederunt

libellum

quem

christiani

senatores

eqs.^)

Symmachi
respondeat

XXI

relat.

litteris

(a.

384)

295

p.

episcopi Damasi,

(ed.

Seech)

quibus adsectato-

contumeliam per-

res eiusdem religionis negauit ullam

sane laudabili uiro episcopo denegante

ullum e suis aut carcere aut uinculis attineri et officio eadem suggerente ignoro, quos potissimum praetulisse

ceperitis absolui.*)

Hieron.

Romanae
1)

cJiron.

ecclesiae

Rade

1.

c.

4)

a.

Ahr. 2382 (p. 197 ed. ScJwene)

ordinatur episcopus Dama-

XXXY

p. 4ij.

35 mannoi'ibu$ uestita
Studia Ambrosiana p. 43.
Seeck proleg. in Symm. p. LIV. LVI.

2) cf. epigr. n.

3)

ad

Mlhm

TESTIMONIA

XXXIX

sus^) et non post multuui temporis interuallum Yrsinus a quibusdam episcopus constitutus Sicininum ^)

cum

suis inuadit.

fluente

quo Damasianae partis populo con-

crudelissimae interfectiones

sexus per-

diuersi

petratae.

Sieronymi

praef. in

cere

me

rum

toto

et

quaUuor euang. (a. 383) Beanouvim opus fa-

Damaso Hieronymus.

tissimo papae

cogis ex ueteri^ ut post exemplaria scripturaorbe dispersa quasi quidam arbiter sedeam
quia inter se uariant, quae sint illa quae cum

Grraeca consentiant ueritate, decernam. pius labor, sed

periculosa praesumptio, iudicare de ceteris, ipsum ab

omnibus iudicandum, senis mutare linguam et canescentem iam mundum ad initia retrahere paruulorum.
quis enim doctus pariter uel indoctus, cum in manus
uolumen adsumpserit et a saliua quam semel imbibit,
uiderit discrepare quod lectitat, non statim erumpat
in uocem me falsarium, me clamans esse sacrilegum,
qui audeam aliquid in ueteribus libris addere mutare

corrigere?
consolatur:

aduersus

quam inuidiam duplex

causa

me

quod et tu, qui summus sacerdos es, fieri

iubes, et uerum non esse quod uariat, etiam maledicorum testimonio comprobatur eqs
explicit: opto
ut in Christo ualeas et mei memineris, papa beatissime.

^)

Hieronymi

cum

interpretatio libri

Didymi de

spir. sancto.

purpuratae
colonus et iure Quiritum uiuerem,
uolui garrire aliquid de spiritu sancto et coeptum
itaopusculum eiusdem urbis pontifici dedicari

praef.

Babylone^)

uersarer

et

essem

meretricis

1)

in

item in Prosperi

chron.

(Chron.

minor.

p.

458 ed.

Mommsen).
2) cf.

Amm.

Rade

4)

i.

e.

Marcellini testim.

p.

XLII.

Bardenhewer Patrologie
Ptomae, a. 382385.

3)

p. 14.5.

p. 430.

440 sqq.

TESTIMONIA

XL
mi Pauliniane

que,

frater,

quia supradictus pontifex

Damasus, qui me ad hoc opus primus impnlerat, iam

dormit in Christo

eqs.

XXII 22

Hiermi. epist
legas Tertullianum ad

ad Eustochium

(a.

384)

amicum philosophum et de uirginitate alios libellos et beati Cypriani uohimen egregium et papae Damasi super hac re uersu prosaque
composita ^) et Ambrosii nostri quae nuper scripsit ad
sororem opuscula.

XLV

Hieron. epist.
(ad AseUam) 3 antequam
sanctae Paulae nossem, totius in me urbis
omnium paene iudicio dignus
studia consonabant.
summo sacerdotio decernebar. beatae memoriae Da-

domum

masus meus sermo

erat.

XLVIII (circa a. 393) 18 dum

adhuc uiueret) sanctae memoriae Damasus, librum contra Heluidium de beatae Mariae uirginitate perpetua scripsimus, in quo necesse fuit nobis
ad uirginitatis beatitudinem praedicandam multa de
molestiis dicere nuptiarum. num uir egregius et eru
Eiusdem

aduiueret

ditus

in

epist

{cd.

scripturis

aliquid in

illo

et

uirgo ecclesiae

uirginis

doctor

sermone reprehendit?

CXXIII ad Agerucliiam de monoga409) 10 ante annos phirimos cum in

ecclesiasticis iuuarem Damasum Romanae urbis

Hieron. epist

mia

(scr.

chai'tis

a.

non extant haec

opusciila; celebrat aiitem uirginitatem

etiam n. 40). Rade Damasus p. 148,
Ebert Gesch. der christl. lat. Litt. p. 129, Manitius Gesch. der
1)

in elogio sororis n. 10

(cf.

Poesie p. 122 (Mus. Rhen. L p. 192). de codice

deperdito in quo extitisse fertur Damasi papat liber
de uitiis (?) cf. Delisle Les mss. du comte d"Ashburnham p.87
1885 p. 9, Bardenhewer Patrologie
Rossi Bull. crist. 1884
christl.

iat.

quodam

p.

393.

TESTIMONIA

XLI

episcopum et Orientis atque Occidentis synodicis consultationibus responderem eqs.^)

Hieron. de uir. inl. 103 Damasus, Romanae urbis^)
elegans in uersibus componendis ingenium
habuit multaque et^) breuia opuscula heroico metro*)
edidit et prope octogenarius ^) sub Theodosio principe
episcopuSj

mortuus

est.^)

Sophronii uersio Graeca

(=

Suidas s. u. zld[ia6og)
BTtonouav svq^vrjg TtoXXd
%aX Gvvxo^a rjQcoixa ^stQGj i^edcoiis aal oydorjxovtov-

^dfiaGog

'Pafitjg inCG^aonog eig

trjg enl &eodo6cov ^aGikecog iteXevtrjdev.

aal dXka noXXd additamentum Suidae).

[eyqaTpev

Hieron. contra loJiannem Hierosol. 8 (Migne

XXIII

p. 361) miserabilis Praetextatus qui designatus consul

est mortuus; bomo sacrilegus et idolorum cultor so-

lebat

ludens beato papae Damaso dicere: facite me

urbis episcopum et ero protinus Christianus.

Romanae

XXVII

Amm. Marcell.
3, 11 (ad a. 367) Aduenit
successor eius {sc. Lampadii praef. urb.) ex quaesitore
palatii Viuentius integer et prudens Pannonius, cuius
administratio quieta fuit et placida, copia rerum omnium adfluens. sed hunc quoque discordantis populi
Hieronymi epist. ad Damasum XV, XVI,
Damasi ad Hieronymum XIX, XXXV, quibus
Rade Damasus
respondit presbyter epist. XX et XXXVI.
1)

XVIII,
p.

cf.

XXI

etiam
et

142 sqq.
2)

Bomae

urhis uel urhis

Bomae

codices pauci.

omittunt codd. pauci, in his Paris. 12161 saec. VH,

Vat. Regin. 342 saec. XI.
4) heroico metro codd. quos inspexi fere omnes, omitt.
Monac. 6333 saec. IX. cf. Ebert Gesch. der christl. lat. Litt.
3) et

Rade

148,2.
octuagenarius al.
moritur cod. SangalL 191 saec. X.

p. 129, 1.

5) octoyinarius ,
6)

p.

TESTIMONIA

XLII

negotium

seditiones terruere cruentae, quae tale

exci-

Vrsinus supra humanum

modum ad rapieudam episcopalem sedem ardentes,
scissis studiis asj^errime conflictabantur ad usque mortis uubierumque discrimina adiumentis utriusque progressis, quae nec corrigere sufficiens Yiuentius nec
tauere.

12 Damasus

et

moUire coactus ui magna secessit in suburbanum.

13 et in concertatione superauerat Damasus parte,
quae ei fauebat, instante. constatque in basilica Sicinini ^), ubi ritus Christiani est conuenticulum^ uno die
centum triginta septem reperta cadauera peremptorum
efferatamque diu plebem aegre postea delenitam. 14
neque ego abnuo ostentationem rerum considerans urbanarum, huius rei {i. e. sedis ejyiscopalis) cupidos ob
impetrandum quod appetunt, omni contentione laterum
debere^ cum id adepti, futuri sint ita securi
ut ditentur oblationibus matronarum procedantque uehiculis insidentes circumspecte uestiti, epulas curantes
iurgari

adeo ut eorum conuiuia regales superent

15 qui esse poterant beati re uera, si
magnitudine urbis despecta, quam uitiis opponunt, ad
imitationem antistitum quorundam prouincialium uiuerent^ quos tenuitas edendi potandique parcissime, uilitas etiam indumentorum et supercilia humum spectantia perpetuo numini uerisque eius cultoribus ut puros
profusas
meusas.

commendant

et uerecundos.")

XXVII 9,9

(a.

368) cuius

{sc.

Praetextati) aucto-

tumultu leuito^ quem

Christianorum iurgia concitarunt, pulsoque Vrsino alta
quies parta proposito ciuium Romanorum aptissima et

ritate iustisque ueritatis sutFragiis

adulescebat

gloria

praechxri

rectoris

plura

et

utilia

disponentis.

1) basilicam luli trans Tiberiin intellegit

silicam Liberii plerique (Duchesne I p. 209).

2)

Rade

p. 48.

49.

Rade

p. 14,

ba-

TESTIMONIA

XLIH

Optafus Mileuit II 3 (successit) Liberio Damasus,

Siricius, hodie qui noster est socius.

Damaso

Sulp. Seu. chron. II 48, 1 ac tum Instautius, Saluianus et Priscilliauus Romam profecti, ut apud Damasum, urbis ea tempestate episcopum, obiecta purgarent.
4 h\ ubi Romam peruenere, Damaso se
purgare cupientes, ne in conspectum quidem eius admissi sunt.^) regressi Mediolanum aeque aduersantem
sibi Ambrosium reppererunt (a. 383).~)

Rufin. hist. eccl. II 10 Damasus post Lioerium per

successionem sacerdotium in urbe Roma susceperat.
quem praelatum sibi non ferens Vrsinus quidam eiusdem ecclesiae diaconus in tantum furoris erupit, ut
persuaso quodam satis imperito et agresti episcopo,
coUecta turbulentorum et seditiosorum hominum manu
in basilica quae Sicinini apjjellatur ^), episcopum se
fieri extorqueret legibus et ordine et traditione peruersis.
quo ex facto tanta seditio, immo uero tanta
bella coorta suut alterutrum defendentibus populis, ut
replerentur humano sanguine orationum loca."*)

Marcellini cJiron. ad a. 38.2 (recfius 384, Chron.

minor. II 61 ed. Mommsen) Damasus Romanae ecclesiae exceptis Liberio et Felice tricensimus quintus

1)

cf.

Priscilliani

lib.

ad Damasum,

tractat. II p. 42 (ed.

Scliepss) praestes auclientiam deprecamur, quia omnibus senior

ibid. p. 34 apud te, qiii senior omnium nostrum
et primus es,
es et apostolicae sedis gloriam uitae experimentis nutritus beato
Petro exhortatore uenisti. Damasi uenerabilis corona ibid. memoratur p. 38,6 (cf. p. 39,21 p. 42,13), benignitas illi insita
p. 42, 27.
2)

Mlhm

Studia Ambros.

p. 7 sq.

adn. 1 ad Amm. Marcellini testimonium p. XLII.

Sozomenus VI 23. Cas4) cf. Socrat. hist. eccl. IV 29.
siod. Hist. trip. VIII 10.
3) u.

TESTIMOKIA

XLIV

episcopus armo pontificatus sui octauo decimo in domiiio requieuit/)

Gregor. Tur. de gloria mart.

Vitae

85

ed.

Damasi

una ^) ad uia Ardiatina

requiescit.

crimine

facto sinodo

iibi

hic

accusatur

de

adulterio;

purificatur a

XLIIII episcopis; damnauerunt Concordio et CaUsto diaconos accusatores

et iactauerunt de ecclesia.
fecit

ordinationes

per mens. Decemb. presb.

XXXI diac. XI episcopos
per [diuersa] loca LXI.
sepultus est in basilica sua

Decemb. cum matre

sua et germana.
episcopatus dies

84-

cessauit

XXXVI.

Damasus natione Spanus

ex patre Antonio sedit ann.
XVIII mens. III dies XI.
fuit autem temporibus luliani.

hic dedicauit plato-

mum

in

Catacumbas, ubi
corpora Petri et Pauli
apostolorum iacuerunt,
quam et uersibus ornauit.
hic criminatur de adulterio
et facto synodo purgatur
a XVIIII episcopis, qui
etiam damnauerunt Concordium et Calistum diaconos accusatores et iactahic
uerunt de ecclesia.
fecit ordinationes

XXXI

diac.

XLI.

qui

V presb.

XI episcopos

etiam sepultus

est uia Ardia[ti]na in ba-

quam

ipse fecit, III

Decemb.

cessauit epi-

silica
id.

scopatus dies

XXVI.

Baron. ann. 384 n. 17. 18.

prolegomena.
liic lacuna statuenda est, cf. alteram recensionem.

2) cf. editoris
3)

jj.

adhreuiatum

fecit basilicas II,

luliani.

1)

Cononianum

exeniplar

Damasus natione Hispa-

III id.

adn. epigr. n. 45.

in Lih. pontif. recensio p'ior

nus ex patre Antonio sedit ann. XVIII mens. III

fuit temporibus
dies XI.

hic

u.

Duchesne^)

exemplar FeUcianum
adbreuiatum

in

1 37

XLV

TESTIMONIA

Bamasi 'in Lih. pont. I p. 212 sq. recensio

Damasus, uatione Spanus^), ex patre Antosedit ami. XVIII m. III d. XI. <(et cum eodem

Vitae

posterior:

nio ^),
ordiuatur sub intentioue Vrsinus; et facto concilio sacerdotum constituerant Damasum quia fortior et plurima multitudo erat, et sic constitutus est Damasus;
et Vrsinum exegerunt ab urbe et constituerunt eum

Neapolim episcopum et mansit Damasus in urbe Roma

fuit autem tempopraesul in sedem apostolicam)>. ^)
ribus luliaui. hic fecit basilicas duas, una beato Laurentio iuxta theatrum*) et alia uia Ardeatina, ubi reet in Catacumbas, ubi iacuerunt corpora
apostolorum Petri et Pauli, in quo loco
platomam ^) ipsam, ubi iacuerunt corpora sancta, uerhic multa corpora sanctorum resibus exornauit.^)
quisiuit et inuenit ^)
quorum ^) etiam uersibus declahic accuhic constitutum fecit de ecclesia.
rauit ^^).

quiescit^);

sanctorum

1) non est cur hoc de Damasi patria testimonium cum

Tillemontio Merenda aliis falsum existimemus, neque enim
obstat epigramma n. 57. cautius ea de re iudicauerunt Perez
p. 31 sqq. et Gams Kirchengeschichte von Spanien II 1 p. 331.
cf. Couret p. 9, Langen p. 495, Rade p. 7.
2) patris nomen tacetur in epigr. n. 57.
3) quae uncis <^ y inclusa sunt in recensione priore adfuisse negat Duchesne, cui facile adsentieris.
4) sc. Pompei. huc spectant carmina 55. 56*. 57. 101.

102. 103.
5) cf. epitaphium Damasi n. 9 c. adn. et topographos medii
aeui inter testimonia. Rade p. 158 sp. lohannes VII papa
(a. 705
707) laborauit in coemeteriis heatorum martyrum MarcelUani et Marci Damasique sancti pontificis, Lib. pontif. I

p. 385.
6)
7)
c.

platoniam pars codd.

cf. Duchesnii praef.

p.

CIV

sq.

et

epigr.

nn. 26. 76 a

adnot.
8) e. gr. n.

27 (Eutychius) quaeritur inuentus colitur,

n.

49

hunc (tumulum) Damasus monstrat.

supple facta, gesta, tale quid. cf. p. XLVII not. 1.
martyrum elogia sunt nn. 7. 8. 1114. 17 19. 23. 26.
cf. 89 quos mon27. 2932. 37. 40. 4249. 52. 59. 59 a. 60.
9)

10)

TESTBIONIA

XLVI
satus

inuidiose

incriminatur de adulterio^),

facto

et

synodo purgatur a XLIIII episcopis, qui etiam damnauerunt Concordium et Callistum diacones accusatores

de ecclesia.
liic constituit titulum
basilicam quem ipse eonstmxit, ubi et

et proieceiimt

in urbe

Roma

XX, amam

ar-

genteam pens. lib. XV, scyphum anaglyfum pens.

X, calices ministeriales argenteos V pens. sing. lib.

lib.

donauit patenam argenteam pens.

coronas argenteas
rostata aerea
sol.

CLV,

lib.

III,

XVI,

pens. sing. lib. VIII, cantara cedomus in circuitu basilicae praest.

possessio Papirana territurio Ferentino

cum

adiacentibus adtiguis praest. sol. CXX et tremissium,

possessio Antonianam territurio Casino praest. sol. CIII,
balneum iuxta titulum praest. sol. XXVTI. bic fecit
ordinationes
per mens. Decemb., presbiteros XXXI,
<(liic
diaconos XI, episcopos per diuersa loca LXII.
constituit ut psalmos die noctuque canerentur per om

nes ecclesias, qui hoc praecepit presbiteris uel episcoqui etiam sepultus est uia
pis aut monasteriis.)> ^)
Ardeatina^) in basilica sua III id. Decemb. iuxta matrem suam et germanam suam.*) et cessauit episcopatus dies XXXI.
Martyrol. Hieromjm. III

ia*

Bec. (in aliis codd.

IV

strante deo Damasus sibi papa prohatos affixo monuit carmine

iure coli. sed periit titulus confracto marmorc sanctus eqs.
1)

de accusatione

illa capitali

quam Vrsiniani

per Isaacem

ludaeum adornauerant (turpissimis calumniis episcopum Damasum inquietare non ueriti in rescripto Gratiani ad Aquilinum
a. 378, Mansi Concil. III p. 628, Corp. legum ante lustinianum
latarum p. 227 ed. GHaenelii) cf. Langen p. 506, Rade p.Slsqq.
Duchesne p. 214, Rossi IChr. II p. 191. extinctis illis hostibus
fuerant qui falsa locuti episcopus sertiattis uotum uidetur soluisse s. Felici Nolano (n. 61).
2) u. notam 17 Duchesnii p. 214.
3) cf.

supra p. XLV adn. 5.

epitaphium n. 10, ubi uide adnotata ad

4) Irenes

u. 9.

TESTIMONIA
id.

XLVII

Dec.) p. 152 (p. 151) ed. Duchesnii

depositio Damasi episcopi.^)

et Piossii:

Ro-

mae

apud Rossium lioma sott. I

Et dimittis uiam Appiam et peruenies ad s. Marcum papam et martyrem
et postea ad s. Damasum papam et martyrem uia ArTopographi medii

p. 180. 181.

deatina

(cf.

Cod.

aeiii

Vindoh. 795:

Bossi p. 139).

Cod. Vindob. 1008: et prope eandem uiam (sc. Ardeatinam) sanctus Damasus papa depositus est et soror
^) (cf. Bossi p. 141).
Willelmus Malmeshuriensis : inter uiam Appiam et
Ostiensem est uia Ardeatina, ubi sunt Marcus et Marcellianus, et ibi iacet Damasus papa in sua ecclesia.

eius Martlia

Vita Hadriani papae (a. 772

795) Lih. pont. I
p. 500: renouauit etiam et tectum basilicae beati Laurentii quae appellatur Damasi, ubi et uestem super
eius

altare

de stauracim

uestem de post altare

simulque et aliam
ubi requiescit corpus s.

obtulit-,

fecit,

Damasi.^)

Epitapihium Sergii II papae (a. 844

847) seruatum a Petro Mcdlio ap. Rossium Inscr. christ. II p. 213
n. 75 *) u. 7 et 8
utque Leo sanctus Damasus quoque papa benignus
bic ritum tenuit instituitque gregem.
1) Adonis mai-tyrol. III id. Dec. Romae s. .Damasi papae
qui rexit ecclesiam annos XVIII nienses tres dies duos. Martyr.
Roman. III id. Dec. Bomae s. Damasi papae et confessoris, qui
Apollinarem Jiaeresiarcham damnauit et Petrum episcopum Alexandrinum fugatum restituit; multa etiam sanctorum martyrum
corpora inuenit eorumque memorias uersibus exornauit.
2) hoc nomen sororis falsum sumptum ex epitaphio Damasi n. 9. cf. Rossi Koma sott. I p. 151. Duchesne Lib. pont.
I

p. 215.
3) cf.

4)

epigr. n. 57

c.

adnot.

Duchesne Lib. pont.

II p. 105.

TESTIMONIA

XLVIII

Mapliaeus Vcgiiis (a. 1406 1457) in libro de basiVaticana aj). Bossiiim Inscr. christ. II p. 349: oratorium multis altaribus munitum, quod sacri fontis
causa sanctus papa Damasus extruxerat, .... etsi nunc
dirutum sit, extaut tamen subteiTanei ipsi meatus,
quibus per multa miliaria aqua ducebatur, magna arte
eius uero aquaeductus graatque impeusa fabricati
tia Damasus etiam ipse elegantissimos uersus edidit
lapide marmoreo sculptos, qui adhuc lateri liasilicae
lica

affixus est.^)

XV ex.)

Petrus Sabimis (saec.

l. c. p. 411:

apud Rossiutn

in sylloge inscr.

carmina Damasi

clirist.

poutificis,

ut suspicari licet, incisa iu tabula marmorea ferreis

uncis suffulta in exteriori fronte parietis ad latus
dextrum templi diui Petri in Vaticano, ubi discimus
hasce uoces ita scribi debere 'adque' ^adgressus'
'quidquid' et ^umor'.^)
1) epigr. n.

4-

c.

adnot.

TABYLA NOTARVM ET AVCTORVM

sylloge Einsidlensis siue Reichenauensis, u. praef. p. XI
siue XI in.
cod. Tliuaneus, nunc Paris. 8071 saec.
(praef. pp. XI. XXI)
sylloge Turonensis (praef. p. XI)
cod. Petropolitanus, olim Corbeiensis (praef p. XII)
cod. Laureshamensis, nunc Palatinus 833 saec. IX (praef.
p. XII)
(praef. p. XIH)
cod. Harleianus 3685 saec.

E
Th

T
P
L

XV

H
V

Virdunensis (praef. p. XHI)

Petri Sabini sylloge inscriptionum cliristianarum (praef.
pp. IX. XVI. XXI. XLVIII)
syll.

Sab.

De

codicibus (carm. 1 et 63) a^ a^ ^ y^ y- 8 s^ s^

^ (p a uide praef. pp. XIV XVI

b c

f f

'

f*
o^ o^ o^
praef. pp.

p p^ q r^ r^ r^

r*

r}

&

v (carm.

2)

XVHI XXI

d g

A G

V (hymn. 70 et 71) praef. pp.

p p2 si s" V (carm. 84) praef pp.

XXVI XXVH
XXVII XXVHI

Acta

SS. Bollandistarum 1643 sqq.

Studien zu den Gedichten des Papstes Damasus.
Nebst einem Anhang: Damasi carmina. Progr. gynoji.
Herbipolitani 1894 8"

MAmend

Otto Bardenhewer

Baronius
et

IV

Patrologie.

Frib. Bris. 1894 p. 392 sq.

T. HI

Annales ecclesiastici auctore Caes. Baronio.

edit.

a.

1609

(Coloniae Agripp.).

usus est corpore

Gruteriano
Damasvs,

ed.

Ihm

TABVLA NOTARVM ET AVCTORVM

Benavides

et

Checa De

s.

Damaso

papa confessore Hispano

homilia habita in coemeterio Domitillae ad cultores martyrum. Accedit breuis dissertatio ad eorum argumenta refellenda, qui s. Damasum Romae natum affirmant. Romae,
typ. s. loseph. 1894 (mihi non praesto fuit)
Buecheler Anth. epigr. Carmina latina epigraphica conlegit
Franciscus Buecheler (== Anthologiae latinae pars posterior) fasc. I Lips. 1895

ICarini Epigrafia

e paleografia

del

papa Damaso.

Romae

1887 8 (non uidi)

ACouret De

Damasi summi apud Christianos pontificis

Thesis Gratianopolitana. Parisiis 1869
LDuchesne Le Liber pontificalis. Texte, introduction et commentaire. Vol. I Parisiis 1886. II 1892
AdolfEbert AUgemeine Geschichte der Litteratur des Mittelalters im Abendlande bis zum Beginne des XI. Jahrhunderts.
Vol. I edit. II Lipsiae 1889
AEhrhard Zur christlichen Epigraphik. Theologische Quartalschrift uol. LXXII 1890 p. 179 sqq.
Fabricius Poetarum ueterum ecclesiasticorum opera chriBasil. 1562 (u. praef.
stiana, studio Georgii Fabricii.
s.

carminibus.

p. XXVIH)
Gallandi Bibliotheca ueterum patrum antiquorumque

scrip-

torum ecclesiasticorum. cura et studio Andreae Gallandii.

T. VI Venetiis 1770. (u. praef. p. XXX)
HGrisar Die christlichen Inschriften Roms im frueheren MittelZeitschrift f. kathol. Theologie, uol. XIII p. 90 sqq.
Cur. lani
Inscriptiones autiquae totius orbis Romani.
Gruteri. 1603
Roma sotterranea. Die roemischen KataKraus Rom. sott.
komben. Eine Darstellung der aelteren und neueren Fored.
schungen cet. bearbeitet von Dr. Franz Xaver Kraus.
Friburg. Bris. 1879
loseph Langen Geschichte der Roemischen Kirche bis zum
Pontifikate Leo's I. Bonnae 1881
Le Blant Inscriptions chretiennes de laGaule, praef. CXXXIIIsq.
alter.

Grut.

RALipsius

Chronologie der roemischen Bischoefe bis zurMitte

des vierten Jahrhunderts. Kiliae 1869
Angelus Maius Scriptorum ueterum noua collectio e Vaticanis codicibus edita. Vol. V Romae 1831 (u. praef. p. XII)
MManitius Geschichte der christlich-lateinischen Poesie bis
Stuttg. 1891 (cf. Mus.
zur Mitte des VIII. Jahrhunderts.
Rhenan. XLV 1890 p. 316 sq.)
Martyrologium Hieronymianum ad fidem codicum adiectis prolegomenis ediderunt IBdeRossi et LDuchesne
(Acta SS. Nouemb. II 1, 1894)


TABVLA NOTARVM ET AVCTORVM

LI

Mazochius

Commentarii in uetus marmoreum sanctae Neapolitanae ecclesiae kalendarium. L IL III Neapoli 1744
1755
Merenda S. Damasi papae opuscula et gesta cum notis M.
M. Sarazanii iterum coUecta cet. ab Antonio M. Merenda.

Romae 1754

Migne

(u.

praef. p.

XXIX)

uol. XXXI: Dictionnaire d'epigraphie chretienne. T.II Parisiis 1892 (s.u. 'Rome'
carmina Damasiana adfert secutus Angeli Mai collectionem)

Nouvelle encyclopedie theologique,

Perez

Damasus

Dissertatio

et Laurentius Hispanis asserti et uindicati.

Romae 1756
FPiper Zur Geschichte
Quellen.

auctore Francisco Perezio

historica

Zeitschrift

Bayerio.

der Kirchenvaeter aus epigraphischen

f. Kirchengeschichte I 1887 p. 2iysqq.

Martin Rade Damasus,

Bischof von Rom. Ein Beitrag zur

Geschichte der Anfaenge des Roemischen Primats. Friburg.
Bris. et Tubing. 1882

Riuinus

S.

Riuino.

Damasi carmina sacra

Lipsiae 1652

cet.

(u. praef. p.

Roemische Quartalschrift

fuer

illustrata

ab Andrea

XXIX)
christliche

kunde und fuer Kirchengeschichte.

ed.

Alterthums-

ADeWaal. Romae

1887 sqq.

Theophile Roller

Les catacombes de Rome, uol.

I.

11

Pa-

risiis

IChr.
Inscriptiones christianae urbis Romae septimo
saeculo antiquiores. Edidit loannes Bapt. de Rossi Romanus. Vol. I Romae ab anno 1857 ad 1861, uol. 11
pars prima Romae 1888
Bullettino di archeologia cristiana del
Rossi Bull. crist.
cav. (commendatore) Giovanni Battista de Rossi.
Romae
1863 sqq.
Rossi Rom. sott.
La Roma sotterranea cristiana descritta
ed illustrata dal cav. G. B. de Rossi, pubblicata per ordine
della santita di n. s. papa Pio nono. I. II. III. Romae 1864.
1867. 1877 (cum tabulis)

Rossi

Rossi Mus. Pio-Lat.

Memoria del comm.

museo epigrafico Pio-Lateranense.

Gio. Batt. de Rossi presidente della
Pontificia Accademia di Archeologia. Estratto dal volume
intitolato: Triplice omaggio alla santita di papa Pio IX
nel suo giubileo episcopale offerto dalle tre Romane Accademie Pontificia di Archeologia, insigne delle Belle Arti
denominata di S. Luca, Pontificia de' Nuovi Lincei. Romae
II

1877

Sarazani

S.

Sarazanii.

c. notis M. M.
praef. p. XXVlIIsq.)

Damasi papae opera quae extant

Romae

1638. Parisiis 1672

(u.

d*

TABVLA NOTAEVM ET AVCTORVM

LII

Cosimo Stornaiolo

Osservazioni letterarie e filologiche sugh

epigrammi Damasiani. Studi

VII

Romae

Terribilinius
a.

1754

(u.

1886

documenti di storia e

diritto

13 sqq.

eius notae in additamentis editionis

praef. p. XXX)

(alii

<^

p.

suis locis

Merendae

commemorabuntur)

uncis angulatis quae circumcluduntur perperam adesse

putantur
unci quadrati supplementa comprehendunt
asterisco notaui epigi-ammata partis prioris
origine Damasiana parum constat

de quorum

DAMASI EPIGRAMMATA

<^Nunc Damasi monitis aures praebete benignas.

quisque

sitit

ueniat cupiens haurire fluenta,

inueniet latices seruant qui dulcia mella:

sordibus expositis purgant penetralia cordis

5

cum renouant

pectora

Christo seruire parati.)>

Prophetam Christi sanctum cognoscere debes.

pastorem puerum, multis de fratribus unum,
angekis ex ouibus rapuit regemque dicauit,
organa qui sciret manibus componere solus,
10

psallere per citharam populis caelestia regna.

ingentem clipeoque graui frustraque minantem

impia, maledicum, faleras telaque gerentem,

surdorum demens

deorum,

coleret qui templa

mactauit saxo tereti truncumque reliquit,

15

iudicioque dei ingenti

mox

caede peracta

monstrauit populis tulerat quae ex hoste tropaea.

haec Damasus

scit,

sancte, tuos celebrare triumphos.

De codicibus qui hoc carmen in laudem Dauidis compositum una cum ''uersiculis Hieronymi presbyteri' (infra n. 63)
tradunt, in praefatione dictum est; ibidem notae explicantur.
ediderunt Baronius a. 384, a quo pendent Sarazani n. 15 et
Merenda n. 1, Paulus de Lagarde Psalterium iuxta Hebraeos
Hieronymi p. 167 (e codd. yV^)) Rossi IChr. H p. 449 (exemphim
Petri Sabini)

Lemma
uersiculus

plerisque libris deest (cf. adn. 63).

uersus Dcwiasi in laudem Dauidis
moniti (3' begnignas a1 om.
praef

peculiare in

Damasi pape

|J',

'

Baronius, de
Damasvs,

aliis u.

ed.

Ihm

||

DAMASI EPIGRAMMATA

2 quisquis^^cp Sab. azmre pars codicum et lapis CIL XIV 1941

4 expositis codd. plerique, expositas -d', ex3 inueniat Sd^co
positi P\ expiatis f\ depositis cp Baronius, Itaec positis Sab.
5 2)ectora cum Sab., pectora quae {i. cor cum a^a', corpus tum
y'y*6^X, cor quocjue cum drjs^oi, corda quibus ^, curiora cum cp,
curia cum ^^Q- Baronius. corruptelam inde ortam esse Rossius
suspicatur, quod in codice antiquissimo unde exscriptum est
psalterium Vindobonense, uocis pectora litterae tantum .c .or
distingui potuerint, quae deinde in codicibus varie suppletae
6 pro2)hetam om. y^y^
seruare ^co (cod. Regin. 1598)
sint
indicata lacuna debent Sab.
7 e fratribus ^ficpco Sab. Baro9 ciret X
10 cytharam pars codd., cithara
nius, effratribus -SP^ popidus a^, popidi rj, popmhim ^, pop^ido S&cpco Baronius
caelestia] credentia cp et Sab. in
(cf. 2, 16 gentibus ac popidis)
margine, credentia caelestia fi
11 ingente clipeo cpw u^
ingentem clip>eum quem ^, ingenti clypeo que &, ingentem cJyp^eo
(om. g?fe) * {clip. codd. plerique, non cJyp) graue Q-, grauem
Sab.
frustra minantem a^a^^^^^S-, frustraque mancmtem (i
12 impia codd. plerique, impias f\ impium [icp Sab. Baronius,
maledicum^ deest in y^y^ ubi indicatur lacuna, mele
ipsum X
dicunt a}, meledicum , monstrantem -1 fcderas codd. plerique,
telaque recepi exjJ^-S-, teJascjueco, hac telacpie cp (sed
j)haleras al.
ac tela cod. Regin. 1598), et tela a^-a^y^y^dB^ril, hac tela (i, ac
gerenteml regentem a^rj uertela Sab. Baron. Saraz. Merenda
sum totum corruptum sic blasjyhemum gcdeam loricam hac tela
gerentem exhibet /x 13 sordidorum p\ sordidolum & coloret ^^
14 iacta^iit 6ri Sab. saxa r\co, saxum ^ thereti a\
colere r}
theriti a^, theretri cp, teretri &, teritri |3', teriti 8, tereci s^,
15
17 om. ^^ 15 inreliquid a~Q-co
torrenti rj, cerebnim co
IC jjopido fi Sab. cod. Regin. 1598 (cf. ad
genti] ingemuit qp
17 haec] nam PqoBaronius, ncon haec &
tuleritque a^
u. 10)
sanctae a^^&
tuos celebrare y^y*'f^i, tuos monstrare
sit Tjfi
d i^rica, tuos dl ipse cp {tuus dei ipse cod. Regin. 1598), ds tuus
|

1(

\\

||

||

||

||

||

||

\\

||

\\

||

||

||

\\

ipse n, tuus dumpse Sab., tuos sic ipse p, ttios ip^se a^a^%, tuos
deus ipse Baron. et Rossius. aliud jjeculiare latere posse contriumphus Sab. et cod.
cedo, de dictasse cogitauit Buecheler
Regin. 1598 subscr. in y'y- expliciunt tiersus damasi pape. in
|

1|

^ et

adiecti sunt uersus

ficti

a scriba

quodam

hos ego {ergo d) Hieronymus scrii)si de ])aupere sensu

ueridicos Damoso ucrsus {uersos d): uale pastor alumne
Ad u. 2 hunc uersum et sequentem in pentametrum mutatum sic dulcia meUa gerens inueniat latices insertos esse carmini
quod praefixum legitur codici euangeliario confecto iussu Aedelstani regis Anglorum (a. 924941) uidit Rossius, Bull. crist.
1885 p. 8 adn. 1, IChr. II p. 450 (cf. Duemmler Neues
1884
Archiv X 1885 p. 343). idem uersum Prudentii Peristeph. XII 44

DAMASI EPIGRAMMATA

comparauit uidet

sitire quas (scil. oues) fluenta Christi, quo loco

baptisterium ueteris Vaticanae basilicae describi putant, alii
fontem ante ecclesiam extructum, quo ora manusque Christiani
priusquam illam intrarent, lauare solebant, intellegi malunt;
cf. n. 5. 74. 105 c. adnot.
3 cf. Verg. Georg. IV 101 dulcia
4 Sedul. Carm. pasch. III 197 sordibus excJusis
mella premes
(al. excussis, expulsis) oculos atque ora nouauit.
clausula penetralia cordis redit in 11 sumpta ut uidetur ex Probae centone u. 11
spiritus atque mei resera penetralia cordis (Mus. Rhen. L p. 195),
an ex luuenco IV 7? penetralia Christi 2, 13 et in Paulin. Nol.
carm. XV 192, penetralia mentis luuenc. IV 43 et Paul. Nol.
VI 237; conferri possunt exitus Vergiliani penetralia regum
(Aen. II 484), penetralia Vestae (IX 257)
5 eadem clausula
6 ab hoc uersu initium carminis Damasiani
8, 3 u. adn.
sumendum esse in praefatione monui. hic habitasse prius sanctos
cognoscere debes exordium carminis 26
7 de fratribus potius
quam e fratribus, etsi Verg. Aen. IX 215 midtis e matribus eadeni
uersus sede ponit. Dauid minimus ex octo Isai filiis (Reg. 117,
12
10 caelestia regna
14) pascebat gregem patris (ib. 15)
7. 86*^. 93, caelestia dona clausula Vergili Geoi-g. IV 1
11 narratur Dauidis et Philisthaei certamen I Reg. cap. 17. cf. Verg.
Aen. X 579 ingens hastd, XI 641 ingentem corpore et armis
12 impia sc. minantem, ut uesana minantes Paulin. Nol.
XVI 121. an ad faleras telaque refertur? sic infra 86 impia
tela, Verg. Aen. XII 31 arma impia sumpsi.
maledicum producta prima ut catholicam 37 cogente metro. teldque Damasianum cf. 8,6 proiciunt clipeos faleras telaque cruenta: sic
quater regndque 23. 26. 43. 47, u. Mus. Rhen. L p. 196. contra
Verg. Aen. II 216 ac tela ferentem (XII 465 nec tela ferentis)
14 clausula Vergili Aen. IX 330 tum caput ipsi aufert domino truncumque relinquit, cf. XII 382 abstulit ense caput truncumque reliquit harenae
15 Verg. Aen. IX 240 mox hic cum
spioliis ingenti caede peracta.
cum initio cf. Verg. Ecl. V 18,
Dracont. Satisf. 114
16 de clausula uide adn. 12, 4
17 carmen
de Paulo (2) elauditur uersu Paule tuos Damasus uolui monstrare
triumphos, unde orta uidetur codicum ds^Tjco scriptura
alii

'^

VERSVS DAMASI IN SANCTVM PAVLVM APOSTOLVM

lamdndum Saulus procerum praecepta

cum domino patrias uellet praeponere

secutus
leges,

abnueret sauctos Christum laudasse prophetas,

1*

DAMASI EPIGRAMMATA

caedibus adsiduis cuperet discerpere plebem,

5

cum

lacerat sanctae matris pia foedera caecus,

post tenebras

uerum meruit cognoscere lumen.

temptatus sensit posset quid gioria Christi.

auribus

vit

domini uocem lucemque recepit,

composuit mores Christi praecepta secutus.

10

mutato placuit postquam de npmine Paulus,

mira

fides

rerum: subito trans aethera uectus

noscere promeruit possent quid praemia uitae.

conscendit raptus martyr penetralia Christi,
tertia lux caeli tenuib paradisus
15

euntem;

conloquiis domini fruitur, secreta reseruat,

gentibus ac populis iussus praedicere uera,

profundum

j)enetrare maris

uisere, cui

magnum

noctemque diemque

satis est vixisse latentem.

uerbera, uincla, famem, lapides rabiemque ferarum,

20

carceris inluuiem, uirgas, tormenta, catenas,

naufragium, lacrimas, serpentis dira uenena,

stigmata non timuit portare in corpore Christi.
credentes docuit possent quo uincere mortem.

dignus amore dei uiuit per saecla magister.

25

uersibus his breuiter, fateor, sanctissime doctor

Paule, tuos Damasus uolui monstrare triumphos.

Coclicum recensuin notarumquc explicationem habes in
primus edidit Aldus Manutius Poet. christiani
praefatione.
ueteres (Venet. 1502) II f. hhii' e codice ignoto; post hunc
Fabricius p. 771 (u. eius commentar. p. 43 ''ante me Aldus
edidit'); e codice Fuldensi antiquissimo s. Bonifatii Christophorus Browerus in notis edit. Venantii Fortunati (Moguntiae
Sarazani n. 1 (ex Aldo et Browero); liiuinus
a. 1603) p. 261 sq.
n. 9 (a prioribus); Merenda u. 7 (secutus Sarazanium citansque in notis lectiones nonnullas codicum rh*-); Gallandi p. 346
(e Merendae edit.); Rossi IChr. II p. 247 n. 12 (e cod. Th),
p. 441 n. 148 (exemplura Petri Sabini)
;

DAMASI EPIGRAMMATA

Varie inscribitur, ut supra in codice Broweri; sancti Damasi episcopi de laudibus Pauli apostoli Aldus, iiersus pape
Damasi in laude (uel laudem) Pauli p aliique, uersus Damasi
1
episcopi urbis JRomae q (similiter r), de aliis u. praef.
5 de-

|i

Th

sunt in

||

lam

Quam dudum

duduvi]

sv, In

modum

r^
j

paulus

patrum

salus r^v

r*,

r"*

||

quum dni p

uellet patrias

Sabin. proponere qr^ 3 abnuere pars codd. sanctos om. Browerus

indicans lacunam
laudare Sarazani Merenda
4 adsiduis et
assiduis codd. (illud suadent lapidum scripturae adgressiis, in||

||

is

luuiem, inmensi) cuperent r^ disserpere p, decerpere p' 5 dum

pignora r^
7 teviptaturus q
Sabinus lacerant r^ sancta
possit quid qrs aliique Ald.
(om. Th)
sentit Th, censit r^
Fabric, post sit quid m, quid posset Sabinus 8 uocemqut
more q 10 mutatus Ald. Fabric.
9 conposuit
recipit p
postquam placuit r^ Ald. Fabric.
(om. Th.)
11 sublimis ad
tiectus] iactus m, caeli
aethera r\ subiit trans ethera ff^
12 noscere om. Th, poscere SaBrowerus Sarazani Merenda
binus possint f^rr^ Ald. Fabric, ptossit q
quid pjraemia uitae
deerant in cod. Sabini 13 om. Sab. raptus] ratus Aldus, carus
Fabric, clarus Bibl. max. patr. V p. 635 14 tenuit^ rapuit r*
euntem] eundem. uel ouantem Riuinus mauult 15 fruitur domini
secretaque seruat pr^, secreta reserat f^r^
o'o^, domini fuit Th
Th, secreta serantis ff \ secreta reueJat s (litterae uel ati-amento
nigriore scriptae, sed prima manu ut uidetur), seeretaque cernit
o^o^o^ (quam lectionem probat Gallandius p. 346)
16 ac] et
Ald. Fabric, om. q iussu b, uisus Th
18 totus euanuerat in
codice Broweri; in Pauli epistularum editione Veneta a. 1533
teste Sarazanio scriptus erat sic uixit at hunc tantum mirum
uisere'] uixere Th, uiscere p^ (in margine
est superasse laborem
|

||

||

||

mpq

II

||

||

||

||

||

||

||

||

manu

cui] cum (cu) bcff'mo^o^o^rr*r^r*st

altera uincere)
(cod. Paris. 2832 teste Rossio IChr. II p. 441), qu p, eu q (cimiagnu,
19uixisse] luxisse Th, uexiUa cp^
Th)
satis et t
22 euanuerant fere in cod. Broweri 19 ueruera m, uerba b uincula
fames s {s add. manu altera) lapidem bcp^rH rauiemque p
20 inluuiem pars codicum et lapis n. 27, inlubiem mq, inglu\

||

||

||

21 naufragium
hiem Th, ingluuiem cf*i)', eUuuiem Aldus
om. q serpentes mtTh (hic corr. ex scrpientem)
direnena Th
corpora Th
23 om. Th
22 tinms m, metuit p
quo f^o^cod.
Vindocin. Sabinus Ald. Fabric al., ^wm bcmo^o^p' Browerus,
qui p (littera i in ras.) ii^i{qui coni. Riuinus), quem q, quae r\
que s, q; (i. e. que) r manu prima {quod manu altera) 24 dignus
in saecla magister {* populis) Browerus
amore datus*
25 his] hic f\ ha f
uixit r
breuiter
per secula semper r^
ter Browerus, fateor breuiter o^o* {breuiter
fateor] patrone
omittit p addens me nunc post fateor)
sanctissime doctor ita
recte o'"' cod. Vindocin. Fabric iustissime noiter Browerus, spe||

||

|j

||

||

DAMASI EPIGRAMMATA

oms p in ras., heatissime doctor reliqui (cf. Melcbior Goldastus in notis ad Columbanum p. 117, Paraeneticorum ueterum
26 PauU ita recte o*o^ cod. Vindocin. Aldus Fabric, sancte
P. I)
subscr. flniiint
reliqui
damasetuos p
uohiit qf-t Browerus
nersus JDamasi episcopi urbis JRomae Browerus, alii aliter
cialiter

II

Ad u.

||

1 praecepta secutus clausula

deum inaecepta

secuti)

redit u. 9,

Vergiliana (Georg. IV 447

nr. 20* legis praecepta

cf.

secutus, 77 Christi praecepta secuti, Paulin. Nol. XV 61 domini

2 comparauit Sarazanius locum epist. ad
praecepta secutus
Galatas I 13 sq. audistis enim conuersationem meam aliquando
in iudaismo, qu^niam supra modum persequehar ecclesiam dei
et expugnaham illam, et jyroficieham in iudaismo supra multos
coaetaneos meos in genere meo, ahundantius aemiilator existens
paternarum mearum traditioniim. cf. Act. apost. VIII 3 et
XXVI 9 sqq.
5 cf. 46 cum lacerat pia memhra, 28* satictae
seruare foedera matris, 13 secuit pia uiscera matris et saepius
6 initium redit in 9. cf. Sedul. carm. pasch. V 237 nierue8 Verg.
runt cernere uulttim
7 possit quid gloria Christi 8
Aen. X 896 sq. ut auras suspiciens hausit caelum mentemque
9 Ouid. Ars am. III 370 mores
recepit. cf. Act. apost. IX 3. 4
10 Hor. Sat.
composuisse suos. de clausula cf. adn. ad u. 1
11 mira fides
I 1, 69 miitato nomine de te fahula narratur
rerum, redit fonnula 8 et 46, cf. adn. 8, 4. clausula Vergili
12 praemia uitae redit clautrans aethera nectae Aen. VII 65
14 Paul. ep.
13 de clausula u. adn. 1, 4
sula 13 et 58
ad Cor. II 12, 2 scio hominem in Christo .... raptum huiusmodi usque ad tertium caehim, 12, 4 quoniam raptus est in
paradisum. Verg. Aen. III 117 XI 210 tertia htx. cf. 9 post
15 Verg. Aen. VII 90 fruiturque deorum
tertia himina solis
luuencus I 304 cordis secreta reseruat. Paul. ad
conloquiis.
Cor. II 12, 4 et audiuit arcana uerha quae non licet homini loqui
16 Paulus praedicator et apostohis doctor gentium in fide
et ueritate I Tim. 2, 7, cf. H 1, 11. Act. apostol. XXVI 17. 18
17 maris temptare profundum Ouid. Hal. 84. noctemque
diemque Verg. Aen. V 766, noctesque diesque Hor. Sat. I 1, 76,
18 cotnparauit Sarazanius uersum Horati Ep.
talia passim
I 17, 10 nec uixit male qui natus moriensque fefeUit et illud
Epicuri praeceptum XdO^s ^iacag, quod Ouidius Trist. III 4, 25
sic expressit crede mihi, hcne qui httuit, hene uixit (Vsener Epi19 Paul. ep. ad Cor. II 11, 23 sqq. cf. Dracont.
curea p. 327)
20 cf. 32
Satisf. 312 pristina sufficiant uerhera uincla fames
uerhera carnificis flammas tormenta catenas e. q. s. idem exordium 27,4
21 Act. apost. cap. 27. 28. cf. Sil. Ital. I 411 nee
22 Paulus ad Galat. VI 17
non serpentem diro exarmare ueneno
24 cf.
scribit ego stigmata domini lesu in corpore meo porto
26 u. adn. 1, 17
am]ore dei, 28* hlandus amore dei
11, 2
[

DAMASI EPIGRAMMATA

3*

VERSVS DAMASI PAPAE AD QVENDAM FRATREM

CORRIPIENDVM
Tityre, tu fido recubans sub tegmine Cliristi

diuinos apices sacro modularis in ore,

non

falsas fabulas studio meditaris inani.

illis

nam

istis

succedent poenae sine fine perennes.

capitur felicis gloria uitae^

unde cave,

frater,

uanis te subdere curis,

miserum ne tartara taetri.

quin potius sacras animo spirare memento
inferni rapiant

scripturas^ dapibus satiant quae pectora castis.

10

te

domini saluum conseruet gratia semper.

Extat in codd.

Einsidlensi

(u.

praef.)

f.

90

auctoris

Angelicano V 3, 22 saec. X (nr. 1515

in catalogo Henrici Narducci, uol. I Romae 1893 p. 653) f. 31,
quem contuli. ex hoc ediderunt Amadutius Anecdot. litter. II
p. 387, Migne Patrol. Lat. XIII p. 1217 (inde ARiese Antli. Lat.

nomine non adscripto

et

765), Rossi Bull. crist. 18841885 p. 9 (inde Stornaiolo

Studi e documenti di storia e diritto VII 1886 p. 24); ex illo
Mommsen Mus. Rhen. IX p. 299 (cf. Rossi IChr. II p. 10). u. praef.
Lemma seruauit Angelicanus
Verg. Ecl. I 1 sq.
1
Tityre, tu patulae recuhans sub tegmine fagi siluestrem tenui
musam meditaris auena, cf. Georg. IV 565
2 diuinos apices
i. e.
scripturas sacras (u. 8 sq.) ut in Cod. Theod. XVI 2
7
(a. 330) lectores diuinorum apicum et liypodiaconi.
cf. Probi
de nomine excerpta GLK IV p. 215 (apices) litterarum indicat
nomen, cuius locutio in consuetudine est, quando dicimus 'diuinos
apices^ et significamus litteras. Roensch Itala p. 328
3 falsas
non E. Verg. Ecl. II 5 studio iactaris inani
4 cf. Vergili
clausulas gloria facti (Aen. XII 322), gl. palmae (Georg. III 102).
luuenc. II 470 comitatur gloria uitae. cf. 23, 6 et 76*, 5
5 Aen.
11 771 sine fme furenti (cf. I 279)
7 tartara eodem pede saepius apud Vergilium, e. gr. VI 543 ad impia tartara mittit
8 Aen. VII 126 tum sperare domos defessus ihique memento,
clausula narrare memento ibid. 11 549
9 faciant E, saciant Ang.
n.

DAMASI EPIGRAMMATA

Cingebant

latices

montem teneroque meatu

corpora multorum, cineres atque ossa rigabant.

non

tulit

boc Damasus, communi lege sepultos

post requiem tristes iterum persoluere poenas.

5

protinus adgressus

magnum

superare laborem

aggeris inmensi deiecit culmina montis.

intima
siccauit

sollicite scrutatus uiscera terrae

totum quidquid madefecerat bumor.

inuenit fontem, praebet qui dona salutis.

10

haec curauit Mercurius leuita

fidelis.

Tabula mannorea

litteris pulcherrimis Philocalianis indiu latuisset, saeculo XV in lucem rediit e clivo

Vaticano, nunc seruatur in cryptis Vaticanis, ubi descripsit
Gerbardus Ficker conlega. imago e gypso expressa in museo
Lateranensi extat class. I n. 2. ex antiquioribus syllogis seruauit Tli (Rossi IChr. II p. 5(3, 14); a Maphaeo Vegio, qui
saec. XV de basilica Vaticana scripsit lapidemque eius lateri
adfixum uidit, accepisse uidetur Cyriacus (Rossi 1. c. p. 342.
344. 349. 390); Petrus Sabinus legit 'in exteriori fronte parietis
ad latus dextrum templi diui Petri in Vaticano' (Rossi 1. c.
ediderunt tractaueruntque multi: Baronius a. 384
p. 411, 5).
(ab hoc Riuinus n. 38), Sarazani n. 39, Merenda n. 36, Perez
p. 54 in tabula n. III (aei'i incis.), Dionysi Vaticanae basilicae
cryptar. monum. (Romae 1773) p. 61 tab. XXVII, Mai Script.
uet.
p. 168 n. 4, ThRoller Les catacombes de Rome II p. 78
tab. LXI n. 8 (ad exemplum musei Later., cf. Rossi Bull. crist.
1877 tab. III. IV, Mus. Pio-Lat. tab. I), Buecheler Anthol. epigr.
cf. praeterea MSdeRossi
n. 310.
in appendice apud Rossium
Rom. sott. I p. 47, Kraus p. 388. 532, De Waal Roem. Quartal-

scripta

cum

IV p. 118, Duchesne Lib. pontif. I

CXXII, Armellini Le chiese di Roma p. 526. 537, AElter
Mus. Rhen. XLIII p. 123. 133 aliosque
Spreui codicum uarietatem (2 atque, 8 humor lapis, non
adque et imor, quod contendit Sabinus, rectius Th)
1 cf.
initium Vergilianum cingehant siluae Aen. V 288, latices uox
Vergiliana (eadem uersus sede Aen. VI 715)
2 reUiquias
Troiae cineres aique ossa peremptae Verg. Aen. V787, cf. XI 249
schrift I p. 19, IPKirsch ibid.

p.

DAMASI EPIGRAMMATA

ora rigahat
3 non tulit exordium
II 407 non tulit hanc speciem e. q. s.
(cf. Sedul. carm. pasch. IV 181) VIII 256 IX 619 Ecl. V 89 cet.
4 cf. Aen. IX 420 sq. sanguine poenas persoluas, 1 600 grates
5 Aen. III 368 tantos possim superare labores
persoluere dignas
6 Stat. Silu. I 1, 59 superingesti portaret culmina montis
7 uiscera terrae Ouid. Met. 1 138, Stat. Silu. III 1, 113, uiscera
8 Aen. V 330 fusus
montis Verg. Aen. III 575. cf. adn. 13, 1
9 clausula dona
humuvi uiridisque super madefecerat herbas
10 Jeuita fidelis
salutis luuenci II 66, Ven. Fort. II 7, 37 al.
eadem clausula 14, 5

uoltum lacrimis
Vergilianum e.

atqiie

gr.

Aen.

5*

Non

haec

humams

opihiis,

non

arte magistra

sed praestante Petro^, cui tradita ianua caeli est,

antistes Christi couposuit
5

una Petri

sedes,

Damasus.

unum uerumque

uincula nulla tenent <(Acatius

lauacrum,

uotum

soluit)>

FONTES scil. Vaticanos siue

Seruauit L inscribens
Grut. 1163, 10 (inde Baronius
Petri baptisterii ut putant.
a. 384, Sarazani n. 17, Riuinus n. 18, Merenda n. 37), Marinius
apud Maium Script. uet.
p. 168 n. 3, Sarti et Settele Ad
Dionysii opus de Vatic. cryptis appendix p. 94; Rossi Bull.
crist. 1877 p. 8 sq. Mus. Pio-Lat. p. 26 IChr. II p. 147, 10. 10.
cf. Bull. crist. 1867 p. 34, Langen Gesch. d. roem. Kirche p. 597,
IPXirsch Roem. Quartalschrift IV p. 119
1 totus Vergili Aen. XII 427,
Lacunas indicauit Rossius.
ubi sequitur uersus prouenitmt neque te, Aenea, mea dextera
seruat; cf. VIII 442 omni nunc arte magistra {atque arte ma4 antistes Christi mihi suspigistra in Probae centone 532)
cionem mouit carmen tam laceratum Damaso tribui iniuria.

AD

s.

certe ille rectoris

nomen

in deliciis habet

(n. 7.

14. 42. 44.

cf.

13. 18. 23. 48), sic auctor anonymus (Ambrosiaster) in comment.

epist. ad Timoth. I 3, 14 ecclesia .... cxiius hodie rector est Da-

masus\ soluta oratione episcopus uocatur

n. 18. 22. 31. 45,

anti-

epigrammate saeculi V (n. 104). potuit sane eius de

accedit metrum
baptisterio meritum laudari carmine alieno.
6 teneat
elegiacum quo fere abstinet poeta noster (cf. 32. 55)
codex, tenent Baron. Rossi; quae secuntur tria uocabula ex alio
titulo huc male intrusa.
quem liquor iste lauat explet Rossius.
stes

in

DAMASI EPIGRAMMATA

10

aliter nec bene Riuinus

ita fere restituenda

rem expediuit duo

disticha subesse ratus

Petri sedes, nnum uerumque Icmacrum,

iwaestante Petro uincuhi non teneat.

una

sic

Ad eundem 'fontem sacrum' (cf. Siricii elogium infra n. 93

2 sq. x>ost Damasum clarus totos quos uixit in annos, fonte
sacro magnus meruit sedere sacerdos) titulus spectat in cryptis
Yaticanis repertus et a Rossio ita suppletus
u.

Longinianus u. c. praef. urh^et Anastasia c. f. eius

ad augendum splendorem^lbasilicae apostoli Petri
pauimentum parietes~\iiem coelum
sacri fontis, quem dudum Da^^masus vir sanctus in
ea

exstruxit, sumjJt^u proprio marnwru^m

cultu et musiuo opere\decorarunt
.

Sarti et Settele 1. c p. 91 tab. XXXIII, Rossi Bull. crist. 1877

Mus. Pio-Lat. p. 25 Kirsch 1. c. p. 120. eiusdem uiri
clarissimi epigramma ad fontes basilicae s. Anastasiae incisum
aliud carmen inscriptum "'ad fontes' (infra
infra habes n. 105.
n. 72) num ad fontes basilicae Vaticanae pertineat, id quod
opinantur Rossius et Grisar (Zeitschrift f. kathol. Theologie XIII
1889 p. 115), licet dubitari
p. 8 et

6*

....

Fa]ustino Viatrici

....

epistylii j^aruae basilicae rep. in coemeGenerosae uia Portuensi prope lucum fratrum Arualium.
e litterarum forma Philocaliana basilicam ab ipso pontifice in

Fragmenta duo

terio

honorem Simplicii, Faustiui, Viatricis (non Beatricis) martyrum

(Martp-. Hieron. IV Kal. Aug.) constructam esse concludi potest,
ut x'ecte Rossius suppleuerit sanctis (siue heatis) martyribus Sim-

plicio Faustino Viatrici, Bull. crist. 1869 p. 1

9, Roma sott. III
quartum nomeu Rufiniani martyius epip. 651 sqq. c. tab. LII.
stylio inscriptum fuisse idem probabiliter coniecit conlatis martyrum quattuor imaginibus, quibus nomina adpicta sunt, in

crypta coemeterii (Rom.

sott. III tab. LI)

semel atque iterum uero de nomine Felix,

qui intemerata fide contempto principe mundi
confessus Christum caelest]ia re[gna petisti.

DAMASI EPIGRAMMATA

11

uere f>retiosa fides, co]gnosc[ite, fratris

5

qua ad caelum uictor parit]er proper[auit Adauctus.

presbyter his Verus Da]niaso rect[ore iubente
composuit tumulum sanctorum limina adornans.

Felix et Adauctus sub Diocletiano et Maximiano martyrium

passi in coemeterio Comodillae uia Ostiensi sepulti erant (Rossi
Roma sott. I p. 182. 183 IChr. II p. 31 n. 74*. Acta SS. VI Aug.
lapidis fragmentum mihi uisum litteris Philocalianis
p. 546).
inscriptum Rossius in museo Vaticano agnouit huc translatum
ut uidetur anno 1720 e crypta martyrum a Boldettio inuenta
(Rossi Roma sott. I p. 120, Bull. crist. 1877 p. 19); nunc in
museo Lateranensi (class. III n. 2) extat suppletum ex apographis, quae seruauerunt codd. ETPL, Rossi IChr. II p. 32, 76
(= CIL VI 1 p. XIV n. 74) p. 67, 29 p. 82, 20 p. 102, 32. ex L
Grut. 1171, 18, inde Baronius a. 384, Sai^azani n. 24, Riuinus
n. 40, Merenda n. 24; exemplum Lateranense expressit Roller
Les catacombes de Rome II p. 73 tab. LXI n. 2 secutus Rossium
Mus. Pio-Lat. tab. III. Buecheler Anth. epigr. n. 671
Lemma in sepulcliro sancti Felicis praefigit E, in uia
1 adqiie P (cf. adn. 4)
Ostiensi iuxta sanctum Pauluni T
cum
uero nomine E, quod praestat Buechelero 2 concepto P 3 conet edifessum Christi T 4 cognuscite P fratris E, fratres
tores praeter Buechelerum
5 qua ad E, qui ad L, quia ad T,
qui uita P jjaritur T, om. P properat ausctus P 6 is L uersus
damasus T
7 conposuit
tumulo P
adornans E recte
ut uidetur, adorans L, adoras P, om. T subscr. in T felix fe
ad auctis (i. e. Felix et Adauctus)
Ad u. 1 semel atque iterum Ciceronianum. cf. 61 pariterque
2 inet nomine Felix, Verg. Aen. I 277 suo de nomine dicet
temerata, cum desideretur alterum Damasianum ultimae ablatiui correptae exemplum, nescio an fides restituendum sit
formula
interpungendumque qui
intemerata fides
e. q. s.
e Vergilio sumpta (Aen. II 142 sq. per si qua est quae restet
adhuc mortalibus usquam intemerata fides, inde Proba cento 473
aliique) redit in fi'agmento 35 quae intemerata fides .... comparari potest altera formula Damasiana mira fides rerum (n. 2.
||

||

||

||

TPL

||

||

||

TPL

||

Damasiana usurpat Ven.

46), u. Mus. Rhen. L p. 201 sq.
Fortun. 15, 15 sq. uictus amore dei contempto principe mundi
intemerata fides pertulit exilium. alterum huius uersus hemistichium redit 30 et 47, cf. 43 superato principe mundi
3 cf 43
confessi Christum, 41* confessa Christum (Verg. Aen. II 591 concum clausula cf. Verg. Aen. I 620 noua regna pefessa deam).
tentem, Rossi IChr. II p. 87, 31 (= Buecheler Anth. epigr. n. 737)
8.

DAMASI EPIGRAMMATA

12

4 Verg. Aen. IX 614

et innocua caelestia regna x>^tisti
cf. 42 ornauit Damasus iumulum, cognoscite,
uere Phrygiae.
5 himc uersum
rector. item cognosce per parenthesin 53, cf. 76
respicit topograplius Salisburgensis (cod. Vindob. 1008) ap. Rossium Roma sott. I p. 141. 182 et non Jonge inde ecclesia s. Felicis
est, uhi ipse dormit, cum quo quando ad caelum migrauit pariter
properabat Adauctus et amho requiescunt in uno loco. cf. 31 ad
6 Damasus rector 14. 42, rector plebis 44.
caelum pariter e. q. s.
u. adn. 5, 4
7 cf. 33* composuit tumuhim Laurentia coniunx,
31 sanctorum limina quaerat. Merenda adnotauit lectionem codicis L adorans defendi posse Paulini Nol. carm. XIX u. 305 et
magni solium breue confessoris adorat. cf praeterea Vergiliana
Aen.
365 sq. deorum limina, II 700 sanctum sidus adcyrat,
VII 6 aggere composito tumuli, X 619 onerauit limina donis;

prudens

adornandi uerbum apud Mantuanum non legitur. lohannes

(a. 523
526) martyrum coemeterium renouauit, item
Leo III (a. 795 816) renouauit sarta tecta beati Felicis et Adaucti
pontifex

martyrum iuxta

s.

Paulum apostohim,

Lib. pontif. I p. 276 II p. 2

8
Militiae

nomen dederant saennm]q(ue)

[gerebaut

officium pariter spectantes iussja ty[rannij

praeceptis pulsante

mira
5

fides

metu

seruijre par[ati.

rerum: subito posuejre furore[m,

c[onuersi fugiimt^ ducis impia castrja relinquimt,

proic[iunt clipeos faleras tel]aq(ue) cruenta,
confe[ssi gaudent Christi portar]e triumfos.
credit[e per

Damasum,

possit quid] gloria Christi.

Nerei et Achillei martyrum sepulcrum in coemeterio DomiArdeatina detectum est a. 1873 ibidemque prodierunt
duo elogii fragmenta litteris paene Philocalianis (Mus. Rhen. L
p. 199) inscripta, quorum alterum edidit Rossi Bull. crist. 1874
p. 19 sqq. tab. I 2 (inde Kraus p. 84; cf. Bull. crist. 1875 p. 5sqq.),
utrumque Armcllini Le chiese di Roma (1887) -p. 734. integrum
carmen extat in ETL, Ros.si IChr. II p. 31, 74 (= CIL VI 1
ex L
p. XIV n. 71) p. 67, 28 p. 101, 20 (cf. etiam p. 342. 390).
edidit Grut. 1171, 6, a quo pendent Baronius a. 367, Sarazani
n. 23, Riuinus n. 26, Merenda n. 25; Mai Script. uet. V p. 394, 3;
Acheiis Acta ss. Nerei et Achillei (Texte und Untersuchungen zur
tillae uia

DAMASI EPIGRAMMATA

13

Gesch. der altchristlichen Litteratur XI, Lipsiae 1893) p. 43 sq.

Buecheler AnthoL epigr. n. 304
Praescriptum
sepulchro Nerei et Achillei in uia Appia.
Nereus et Achilleus martyres in E, Nereus et Achileus martyr:
1 almumque L (in lapicle Q tantum litterae uestigium
in T

II

superest)

||

2 tirrani

||

4 fu/rore

et lapis fractus cui potest

incisum fuisse FVRORE, ut PARENTV in epitaphio Proiectae

n. 53
6 FnOlC[iunt] lapis, p^-oficiunt TL, om. E (PROIICIVNT
II

Gruter)

clypeos

(.

7
lapis 18)
lapis,

II

EL,

telaque codd. et
cf. adn. 1, 12
lapis, triumphos codd. hic et alibi (FILOCALVS
8 Ghristi quid gJoria possit T (
GLORIA CE^ISTI

AQ ),
TRIVMFOS

lapis

et tela

clippeos

(cf.

1,11)

emendabat Gruter perperam

||

non XPI)

Ad u. 1 martyres in actis (Achelis 1. c. p. 1) cubicularii

fuisse dicuntur Flauiae Domitillae Domitiani sorox-is iiliae (Friedlaender Sittengesch.
p. 504); praetorianos potius uidetur designare Damasus (u. 5 castra i. e. praetoria, ut putat Rossius).
2 clausula
saeuumque tridentem clausula Verg. Aen. I 138
iussa tyranni (Verg. Aen. VII 368 iussa parentis) redit in 27
Sedul. carm. pasch. II 102 contemnere iussa tyranni
et 37.
138 (== Georg. III 106) corda pauor
3 cf. Verg. Aen.

pulsans et clausulas eiusdem certare parati, respondere piarati

sim. (Aen. V 108 Ecl. VII 5). supra 1, 5 Christo seruire parati
4 mira fides rerum redit 2, 11 et 46, cf. Verg. Aen. IX 277 sq.
maxima rerum uerborumque fides. talia apud christianos gentilesque poetas saepius: mira fides Stat. Silu. III 3, 21 IV 4, 81,
Paulin. Nol. XV 253 XIX 550, 2>ro mira fides luuenc. I 113.
cf. Rossi IChr. II p. 64, 10
p. 106, 46, p. 70, 70
p. 112, 72
6 sic 1,12 impia maledicum faleras telaque gerentem. cf. Verg.
Aen. VI 835 proice tela manu et exitus tela cruentat Aen. X 730,
arma cruenta X 461 (conl. IX 750), tela cruenta Ouid. Trist. V
7 Christi meruere triumphos 23
8 posset quid gloria
7, 34
Christi 2,7, monstrauit gloria Christi 27, possent quid praemia

uitae 2,12.

cf.

adn. 3,4

Qui gradiens pelagi fluctus compressit amaros,

uiuere qui praestat morientia semina terrae,
soluere qui potuit letalia uincula mortis,

post tenebras fratrem, post tertia lumina solis

5

ad superos iterum Marthae donare sorori,

post cineres

Damasum

faciet quia surgere credo.

DAMASI EPIGRAMMATA

14

'Epitapliium ijapae Damasi quod sibi edidit ipse' sepulti uia

(Lib. pontif. supra in testimoniis, Rossi Roma sott. I
p. 180. 241 sq. Bull. crist. 1877 p. 130, infra adn. 57) in multis
codicibus traditur, de quibus u. Rossium IChr. II p. 250. 252 n. 1
(syll. Isidoriana), p. 271. 275 n. 16 (cod. Lugd. Bat. Voss. Q. 69
saec. IX), p. 282 (Vat. Regin. 1578 saec. XI f. 26. Monac. 18375
saec. IX f. 140); accedunt codex uetustus bibliothecae Treuericae ecclesiae s. Petri, ex quo Christophorus Browerus communicauit cum Baronio Annal. a. 384 (ab hoc pendent Sarazani n. 16, Riuinus n. 16, Merenda n. 34, Wilpert Ein Cyclus
christologischer Gemaelde aus d. Katakombe d. hh. Petrus und
Marcellinus p. 18), Monacensis 22227 saec. XII (f. 207) aliique.
male inrepsit inter carmina Theodulfi episcopi Aurelianensis
praefixo lemmate 'in obitu Damasi', Poet. latini aeui Carolini,
rec. EDuemmler I p. 557 n. LXVI (e Sirmondo), cf. Ros.si IChr.
II p. 252
287 BuU. crist. 1884
1885 p. 11. totum carmen
saeculo fere VIII Treueris monumento Erici cuiusdam (u. 6 2^ost
cineres Erici e. q. s.) incisum est auctum duobus 'uersibus' hisce

Ardeatina

Christe redemptor parce

qui corpore multas post

FXKraus

fideli

Erico,
lacrimas

se reliquit

christ. Rhenan. II n. 385 (e Broweri Antiq.

uersus 2 et 3 adhibiti sunt in titulo christiano
musei Lateranensis (class. IX n. 37), quem nuper descripsi:

Treu.

Inscr.

I p. 61).

VIVEREQVIPRESTATMORIENTI

A^SE^MINATERRAESOLVEREQVIPOT
VIT^'LETALIAVmCVLAMORTI
DEPOSITVSTEBERIANVSIIIIDVSAGV
xfiTSTASmPACEM
[depositus Teherianus in marmore est, non deposuit Seberianus^
Sarti et Settele Ad Dionysii opus de Vaticanis
cryptis appendix (Romae 1840) p. 82.] imitatus est praeterea
auctor epitaphii quod in codice L legitur apud Rossium IChr.
II p. 170 n. 27 (= Grut. 1169, 4) Qtii mare gradiens undas planauit tumentes dextramque salutis labenti Petro porrexit e. q. s.
cf. Verg. Aen.
801
1 Cur pro Qui cod. Monac. 22227.
saepe furores compressi et rabiem tantam caelique marisque
nota formam prestat in
2 qui prestat uiuere cod. Regin.
lapide Teberiani conl. 27, 11. conferri possunt Vergiliana hemi-

quod tradunt

stichia Aen. X 462 morientia lumina Turni, XI 665 morientia

corpora fundis , eiusdemque clausula semina flammae VI 6.
3 legalia cod.
Ouid. Metam. III 105 mortalia semina dicit
Regin. Erici epit. Sirmond., Lazaro sua Baronius e codice Treuerico aut coniectura (cf. epitaphium supra citatum ap. Ros-

DAMASI EPIGRAMMATA
sium IChr.

II p. 170,

lectio

27

ad superos Lazarum nee non

u.

15
redire

codd. Monac.) confirmatur titulo Teberiani. cf. infra 61,5 mortis quod uincula
rupi, Buecheler Anth. epigr. n. 726 mortis sic uincula uincat
4 tristia in Erici lapide fuisse fertur. exordium post tenehras iterum habes 2, 0. cf. Lucr. I 5 liimina solis, Catull. 64, 271
sub lumina (al. limina) solis, Verg. Aen. VI 255 prwni sub lumina
coegit).

Jetalia

(laetalia,

loetaUa

MAARTH^

VII 130)
lapis Erici, Mariae Baro5
nius e Treuerico aut coniectura (cf Wilpert 1. c. p. 26 not. 2)
6 Rossi IChr. II p. 170, 27 u. 10 quia surgere credo post
cineres. cf. infra 76, 3. post cineres ap. Ouid. ex Ponto IV 16, 3,
Martial. I, 1, 6 VIII 38, 16, Stat. Silu. II 1, 97 aliosque
solis (cf.

10

Hoc tumulo

membra quiescunt:
nomen si quaeris, Irene.
Christo cum uita maneret,
deo nunc

sacrata

hic soror est Damasi,

uouerat haec sese

meritum sanctus pudor ipse probaret.

bis denas hiemes necdum compleuerat aetas,
egregios mores uitae praecesserat aetas,

uirginis ut
5

propositum mentis pietas ueneranda puellae,

magnificos fructus dederat melioribus annis.
te
10

germana soror

nostri tunc testis amoris,

cum fugeret mundum^ dederat mihi pignus honestum.

quam sibi cum rajjeret melior tunc regia caeli,
non timui mortem,

caelos

quod

libera adiret,

sed dokii, fateor, consortia perdere uitae.

nunc ueniente deo nostri reminiscere, uirgo,

15

ut tua per

dominum

praestet mihi facula lumen.

Elogium Irenes, Damasi sororis, sepultae eodem quo frater

et mater loco uia Ardeatina, ut testatur Liber pontificalis (supra
in testimoniis, cf. Damasi epitaphium n. 9 c. adn.) integrum
seruauit unus codex L, ex quo ediderunt Grrut. 1172, 10 et Rossi
IChr. II p. 104, 42 (inde

Duchesne Lib.

quam marmoris fragmentum

a.

1880 ad basilicam

ss.

Cosmae

et

pontif. I p. 215).

post-

uersuum 1 5 exhibens
Damiani efifossum est, Ros-

frustula

DAMASI EPIGRAMMATA

16

1889 p. 146 151 tab. IX

sius carmen retractauit Bull. crist. 1888
(inde Wilpert Die gottgeweihien Jungfrauen in den ersten Jahrhunderten der Kirche, Friburg. Bris. 1892, p. 77 tab. IV 4; cf.

etiam Le Blant Comptes rendus de l'acad. des inscr. 4. ser. XVII

437 sq.). a Grutero pendent editores: Baronius a. 384, Sarazani n. 28, Riuinus n. 33, Merenda n. 31 aliique (u. Bull. crist.
cf. Perez p. 48 sqq., Biraghi Epitafio di s. Irene
1. c.
p. 148).
vergine (Mediol. 1870), Piper Zeitschr. f. Kirchengeschichte I
1877 p. 220, Langen Geschichte d. roem. Kirche p. 596. forma
litterarum fragmenti cum abhorreat a solita Philocaliana (u.
imaginem in tab. n. III), Rossius longe antequam sedem episcopalem ascenderet Damasus titulum incisum esse concludit
p.

(Roma

241.
p. 287.

sott. III

p.

Bull. crist.

1.

c.

p.

152

sq.

Roem.

cf.

Mus. Rhen. L p. 199). acta Irenes a

lohanne Tamaio de Salazar (u. CGIoecher Gelehrten-Lexikon
IV p. 994) primum edita (Acta SS. III Febr. p. 244 sq.) ad ipsum
elogium Damasianum confidenter ficta esse primo obtutu apQuartalschr. IV

paret, ut fides eis haberi possit nulla. usus autem est auctor,
qui Irenen ^ad bissenum pontificatus Damasi annum*' i. e. a. 379
decessisse tradit, exemplo Gruteriano
1 Ven. Fort. IV, 7, 9 ecce suh hoc tumiilo pietatis membra
2 irenae codex.
quiescunt, similia in sepulcralibus passim
nomen si quaeris talia in sepulcralibus trita, uelut CIL XII 533
nomen si quaeris titulus tibi uera fatetur. cf. 12, 1 quaeris si,
requiris, 34* uitam si quaeris
3 clum
26, 2 nomina quisque
uita manebat clausula Vergiliana Aen. V 724 VI 608. 661, cf.
628 (si) uita maneret. CIL VIII suppl. 16463. IX 4796 cet.
4 cf. 12,9 idrgineum
infra 33* cutn
uita maneret
pu5 cf. 27 bis seni transiere dies, Verg. Ecl. I 43 bis
clorem
senos cui mstra dies altaria fumant, Sil. It. III 67 bis senos
lunae nondum compleuerat orbes\ infra 76 imitator Damasi bis
duodenos necdum compleuerat annos. dicit autem Damasus non
aetatis annum quo Irene decessit, sed quo jjer uirginitatis
6 precesserat L,
uotum Christo se dicauerat (Perez p. 51)
praegesserat Biraghi, quem secuti sunt Rossius et Wilpert.
codicis lectio uerior. mendum sustulisse mihi uidetur Buecheler
altae scribens pro aetas, quod uocabulum facile ex suijeriore
uersu inrepere potuit: egregios mores uitae praecesserat altae
propositum mentis (cf. Verg. Aen. I 26 alta mente repostum),
pietas ueneranda puellae magnificos fructus dederat melioribus
8 melioribus annis i. e. aetate florente, cf. Verg. Aen.
annis
VI 649 nati melioribus annis. post hunc uersum lacunam sta9 haec pro te Perezius mauult, nunc
tuit Wilpert 1. c p. 77
pro tunc Gruterus edidit et qui eum secuti sunt (Acta SS. 1. c).
testis amoris i. e. iudice Rossio, cui adstipulatur Duchesne Lib.
pontif. I p. 215, mater defuncta, quae morieus {cum fugeret
.

DAMASI EPIGRAMMATA

17

mundum

u. 10) Ireneri filiam deo deuotam filio commendauit

quod si uerum est, per{dederat Damaso pignus honestum).
plexius poetam loqui iudicabimus. equidem Buechelero adsentior ''germanam (an ''Germanam'?) sororem' i. e. alteram
Damasi sororem haud multum ante Irenen defunctam tcstem
10 Verg. Aen.
amoris intellegendam esse
538 (cf. 572)
11 quam
ferre sui dederat monumentum et pignus amoris
cf. 12 et 21*
(sc. Irenes sororem) Sarazanius pro quem. scripsit.
rapuit sihi regia caeli, 23 rapuit quos regia caeli. clausula

regia caeli Verg. Aen. VII 210 (saep.), Ouid. Met. I 257 II 198,
12 set timuit
Petron. sat. 124. 137, Sil. It. I 136 cet., cf. 49. 91
mortem in epitaphio Ostiensi CIL XIV 636 (= Buecheler Auth.
13 u. adn. 12, 10. Ouid. Tr.
epigr. n. 487)
10, 51 perdere
uitam, cf. Verg. Aen. VII 304, Dracont. de deo III 45
15 et
pro ut Perez ex Actis SS. III Febr. p. 245. facula producta
prima, contraria licentia fahulas 3*, luguhres 40. tangit autem
parabolen de uirginibus prudentibus fatuisque apud euang.
1 sqq.
Matth.

XXV

11
Insons] uita fuit Marci,
.

am]ore

quam uouimus omnes.

temnere mundum^

dei posset qui

srauit populus

quod

disceret omnis.

paruus] honor uitae^ grandis contemptus habendi

uirtus tenuit penetralia cordis

te custos, Christi perfectus amicus.

et
<(hic

Damasus tumulum cum reddit honorem.

fide nomine consors

Marcus Marci uita

et meritis

)>

Marci pontificis paene ignoti, qui sedit a. 336, epitaphium

esse plerique putant, in his Rossius, dubitat Duchesne Lib.
pontif. 1 p. 204.
eius sepulcrum uia Ardeatina in coemeterio
Balbinae fuit (Lib. pontif. I p. 202 c. adn. 4 Duchesnii. Acta SS.
III Oct. p. 886 sqq.).
ex L, qui solus seruauit, ediderunt Grut.
1173, 12 (inde Baronius a. 336, Sarazani n. 34, Riuinus n. 44,
Merenda n. 13) et Rossi IChr. II p. 108 n. 59. unus uersus
octauus integer traditur, ceteri mutilati sunt (neque enim recte
hoc de carmine iudicat Manitius Mus. Rhen.
de
p. 316).
supplementis non constat, adscribo quae temptauerunt Riuinus,
Terribilinius p. 7, Rossius

XLV

Damasvs,

ed.

Ihm

DAMASI EPIGRAMMATA

18

1 [integrd] Riu., [insons} Terrib. probabilius, cf. 44 msontem picerum, 21* haec fuit insontis ttita laudata iuuentm
2 [unius] ore Riu., [blandus am]ore Terrib. conlato 28*
blandus amore dei semper qui uiuere nosset, [plentis wijare
Rossi conlato eiusdem syllogae carm. 69 (p. 111) u. 9 jjlenus
amore dei, plenus quocpie amore pjropinqtii (cf. CIL X 6218);
cogitari possunt alia uelut laettis amore (Rossi 11 p. 151 n. 26),
dignus amore (hoc Damasianum, cf. n. 2,24 de Paulo dignus
amore dei. uiuit per suecla magister); cf. Ven. Fortun. carai.
11 15, 15 uictus amore dei contempto principe mundi (adn. ad

[ille pero]rauit Riu., [exemplo or]auit Terrib.. sed

in codice supersit Srauit {orauit Grut.), [actis mo^i]4 [multus] Riu., [paruus] Terrib.
s[t]ratdt Rossi
5 [rnuUiiuga et] Riuin., [et sollers] Terrib., [intima sed] Rossi. cf. 80, 4
de clausula u. adn. 1.4
sed tennit uirtus adseruitque fidem.
7 [ortwn]et Terrib., [te
6 [iusti]t[ia]e Riu. Terrib. Rossi
colit] et Damasus tumulo Rossi, audacius Riuinus sic huic Damasus tumulum tiimulo cum reddit konoi'em: est situs hic Marcus
in.
Marci uitaque fideque et meritis consors
et uerbum latere
pro certo habeo, neque male ornauit Tembilinius proposuit
conl. 42 ornmiit Damasus tumulum, cognoscite, rector (cf. etiam
in mentem uenit monstrauit {hunc monstrat? inuenit?
44).
cf. 49) Damasus tumulum cui reddit honorem\ Buecheler mauult
[huic refou]et e. q. s. certe abicienda pai-ticula et, qua abstinet
poeta (u. adn. uu. 8. 9). clausulam monstrat honorem infi-a
347 reddantur honoi-es)
habes 17 (Verg. Aen.
8. 9 hic unicum exemplum coj)uIae et in carminibus Damasi indubitatae
auctoritatis occurrit, namque 1,12 telaque, non et tela legendum esse monui. reHqua in carminibus leguntur dubiae originis
etiam 23. 61). copula sollemnis que est, raro
33. 34. 62 (et
ac et atque adhibentur (u. ind.), soluta oratione et 18. 23. 53.
cui argumento cum accedat alterum praua uocis fide mensura

n. 7,2)

melius,

cum

et tertium Marci nomen repetitum, equidem Damasianum de

Marco elogium uersu septimo terminari existimo. u. Mus.

Rhen. L

p.

195

sq.

12

Hic congesta iacet quaeris si turba piorum,

coi^pora sanctorum retinent ueneranda sepulcra,
sublimes animas rapuit

sibi regia caeli.

hic comites Xysti, portant qui ex hoste tropaea:

5

hic

numerus procerum, seruat qui

altaria Chr(ist)i;

hic positus longa uixit qui in pace sacerdos;


DAMASI EPIGRAMMATA

19

hic confessores sancti qnos Graecia misit;

liic

iuuenes pueriq(ue) senes castique nepotes,

mage uirgineum
Damasus

quis
10

placuit retinere pudorem.

uolui

fateor,

hic,

mea condere membra,

sed cineres timui sanctos uexare piorum.

Fragmentis compositis titulus nunc paene

mteger extat
Appia in crypta pontificum maiore.
imaginem ad Rossii exemplum parum bene ex-

in coemeterio Callisti uia

recognoui et

Rossi Rom. sott. II p. 23 sqq.

tab. n. IV.
tab. I et lA), Kraus Roma sott. p. 164 tab. I,
Roller Les catacombes de Rome II p. 78 tab. LXI n. 9. integrum seruauerunt T et L, Rossi IChr. 11 p. 66, 23 p. 105, 43.
ex L ediderunt Grut. 1172^ 11 et Marinius apud Maium Script.
uet.
p. 37, 2, ab illo pendent Baronius a. 384, Sarazani n. 29,

pressam dedi in
tab. II n. 1

(cf.

Riuinus n. 34, Merenda

p. 229 sqq.
1

queris sihi

||

n. 33.

enarrauit Rossius

||

5 XPl lapis et L, christi T

troj^hea T
9
christi T
gracia
8 casti om.
||

||

sott. 11

2 sejndcra lapis et T, sepulchra L (contra

4 XYSTI lapis et L, xisti T

sepulchrum in marmore 27)

Roma

||

SANCTI
mace T 11

||

||

lapis, sci L,
.

ORVM

in

piorum T et Gruter, priorum L et Marinius

Ad u. 1 Prud. Perist. XI 11 sq. qtianta uirum iaceant conclausula turba piorum redit
(jestis corpora aceruis nosse licet.
in titulo Volsiniensi CIL XI 2839, ibidem exordium Vergilia-

marmore

superest,

num

2 uenerare sepulcrum 27. 42. 46, cf. adn. 83, 3

u. 3
3 sublimis animas Verg. Aen. VI 720. de clausula u. acbi.
4 Xystus II paj)a sedit ab anno 257 ad 258, eius
10, 11
elogium n. 13. cf. Cypriani epist.
(ad Successimi) Xystum
autem in coemeterio animaduersum esse sciatis VIII id. Aug. die
Lib. pontif. I p. 155 capite trunet cum eo diacones quattuor.
catus est et cum eo alii sex diaconi, Felicissimus et Agapitus
(eorum elogium n. 23), lanuarius, Magnus, Vincentius et Stephanus (Duchesne I p. XCVII). ex hoste tropaea exitus Vergili
Georg. III 32 redit 1,16 tnlerat quae ex hoste tropaea, 14 tulerat
qui ex hoste tropaeum (cf. Probae cent. 5 sqq. nulloque ex hoste
tropaea sanguine conspersos tulerat cpios fania triumphos , Mus.
Rhen. L p. 195). in 17 superest eiusdem formulae tropaeum,
in elogio Redempti 21* sumpsit qui ex hoste tropaea; cf. Ouid.
Her. IX 104 tulit a capto nota tropaea uiro
5 seruat qui
altaria Christi redit in 31, seruas q. a. Ch. 52, cf Sil. It. III 29
seruant altaria flammae
6 Miltiadem pontificem (a. 311
314)

LXXX

Rossius intellegit

(cf.

RALipsius Chronologie der roem. Bischoefe

2*

DAMASI EPIGRAMMATA

20

ut Buecheler monet, singularis potius est collectiuus ut miles eques senutor ac multa apud poetas et Liuium

p. 253), sed,

Tacitumque nomina. cf. Verg. Aen. 1 249 compostus pace quiescit

7 martyrem iguotum 52 Graecia misit, Petrum Paulumque
discipulos oriens misit 26, adde sacrilegam quam misit Graecia
nepotes Yerg. Aen. III 409, cf. IX 307
8 casti
turbam 78
.

iuiienumque semimque, Ven. Fort. III 6, 3 ])ueros iuuenesque senesque, quod posteriores imitati suut (M.011. Germ. Auct. antiq. IV 2
9 et quis et mage ex Vergilio sumpta (e. gr. Aen.
p. 137)
I 95. X 480), illud in 14 et 56* redibit, hoc in 19 (sed 29 hic
ruhorem Verg. Georg. I 430
placuisse magis). uirgineum
10 fateor parentuesis. sic saepius (57,5 fateor uolui), item
precor poeta noster secutus Vergilium. sanctissima condere mem11 cineresque beatos 79
bra 29
.

13

Tempore quo

gladivis secuit pia uiscera matris,

hic positus rector caelestia iussa docebam.

adueniunt subito rapiuut qui forte sedeutem,

militibus missis populi tunc colla dedere.
5

mox

toUere uellet

sibi coo-nouit senior quis

palmam, seque suumque caput

prior obtulit ipse,

impatiens feritas posset ne la]ed[ere quemquam.

ostendit Christus,
pastoris meritum,

reddit qu]i p[raemia uitae,

numerum

g]reg[is ipse tuetur.

Callisti crypta pontificum fruPliilocalianis inscriptum prodiit, inteGrut. 1173, 13 (inde Merenda n. 10), Marinius

Via Appia in coemeterii

stulum lapidis

grum

litteris

seruauit L.

apud Maium

Scr. uet.

p. 35, 1,

Rossi

Roma

sott. II p.

25

sq.

Stephanum
tab. I A) et IChr. II p. 108 n. 60.
papam carmine laudari Merenda putat (p. 137. 227) nimium
fretus eius actis (Acta SS. I Aug. p. 139 sqq.), Xystum II Terri-

tab. II u. 2

bilinius p.

(cf.

7,

cui

adstipulautur Rossi

Rom.

RALipsius Chronologie der roem. Bischoefe

sott." p.

160

sq.,

sott. II p.

p. 222,

84 sqq.,

Kraus

Langen Geschichte der roem. Kirche

Roma
p. 347,

pontif. I p. 152. 156. cf. 12 (c. adn.) et 23

Ouid. Met. II 274 opacae uiscera
redit 30. 37. 43. 46.
matris, Consol. ad Liuiam 264 miserae uiscera matris, Paulin.

Duchesne Lib.
1

DAMASI EPIGRAMMATA

21

XV

Nol. carm.
89 cum iam tunc fremeret sanctae intra uiscera
4 extemplo
matris, supra 4 uiscera terrae (Amencl p. 11)
ducibus missis tunc colla dedere 43, item coUa dedere in fragmento 17, coUa secaret 29. cf. clausulas Vergili arma, fata,
Consol. ad Liuiam 208
terga, dedere similia (Aen. IX 683 cet.).
5 uhi
colla dare; Paulin. Nol. XV 201 si ferro coUa dedisset
senex Xystus uocatur ab Ambrosio
et qiii Merenda edidit.
cf. Acta SS. II Aug. p. 140 {consule senectutl
de offic. I 41
tuae). Prudent. Perist. VII (de Quirino episcopo Sisciano) u. 51
sensit martyr episcopus iam partam sibi praeripi palmam mortis
Verg. Aen. VIII 611 sequ obtulit
6 Tcaput et o^jtulit codex.
uUro, VIII 144 sq. me ipse meumque oiieci caput, Catull. 66, 40
7 inpatiens cod. nec laedere quemquam
teque tuumque caput
est in elogio Florentini abbatis Gallici CIL XII 944 (= Buecheler Anth. epigr. n. 712, 6)
8 Verg. Aen. II 537 praeriiia
reddant debita. praemia uitae 2,12 et 58. Sedul. carm. pasch.
tales formulae saepius apud poetas christianos (CIL
I 340.
6817), cf. praemia pugnae similesque clausulas apud Vergilium (Aen. XI 78) aliosque. CIL XIV 1938 et bene pro meritis
gaudet sibi praemia reddi
9 expressit Damasus meritum 27,12
,

14

Par meritum, quicumque

quis

Damasus

legis,

cognosce duorum,

rector titulos post praemia reddit.

ludaicus populus Stephanum meliora

monentem

perculerat saxis, tulerat qui ex hoste tropaeum,

5

martyrium primus rapuit

leuita fidelis.

Tarsicium sanctum Christi sacramenta gerentem

cum male sana manus premeret uulgare profanis,

animam potius uokiit dimittere caesus
prodere quam canibus rabidis caelestia membra.
ipse

Elogium Tarsicii martyris in coemeterio Callisti uia Appia

conditi (Rossi Roma sott. I p. 180. 181. II p. 9) seruauit L.
Grut. 1174, 2 (ab hoc Baronius a. 384, Sarazani n. 35, Riuinus
n. 36, Merenda n. 18 cf p. 141), Mai Scr. uet. V p. 34, 3,
Rossi Roma sott. II p. 10, IChr. 11 p. 109 n. 62. cf Langen
Gesch. d. roem. Kirche p. 347. quae de Tarsicii acoluthi martyrio in actis Stephani (Acta SS. I Aug. p. 143, cf. III p. 201)

DAMASI EPIGRAMMATA

22

narrantur ex hoc ipso elogio fluxerunt: cum corporis CJiristi

sacramenta portaret, temntes eum pagani discutere coeperunt, ut
quid gereret indicaret. at ille indignum iudicans porcis prodere
margaritas , nequaqiMm twluit detegere (al. prodere) sacrosancta
mysteria
2 de quis u. adn. 12, 9
1 quicumque legis redit infi-a 42
3 cf. Verg. Aen. III 188
Damasus rector, adn. 5, 4 et 7, 6
4 adn. 12, 4
moniti meliora sequamur, inirn 33* mcliora secutus
6 haereo in sacramenta,
5 leuita fidelis redit clausula 4,10
an sacra memhra^ cf. u. 9
7 Dido 7nale sana Verg. Aen.
IV 8
premeret uulgare sic Rossius prericret {pericret Grut.)
cf. Ouid. Ars
pinlgare L, peteret uuJgare Baronius et rel. edd.
am. II 601 quis Cereris ritus ausit uulgare profanis. post hunc
uersum lacunam statuens Rossius supplementum proposuit iUa
uolens nostrisque inhians inludere sacris, at nihil desideratur
clausula cae9 Verg. Aen. VII 493 sq. rahidae
canes.
,

lestia

membra

redit 23, 1

?seKVAST<

dignaI

alLTARL?

UTEM
?wtsJLJL

nSETX
Fragmenta

tria e coemeterio Callisti effossa 'in lettere

damasiane' Rossius a. 1844 festinanter exscripsit

imitanti le

Roma sott. II p. 10 sq. i^aucis diebus post accuratius delineaturus frustra quaesiuit.
de origine Damasiana minime constat
c 3

atemque ?

DAMASI EPIGRAMMATA

23

16*

ARJ
1?jSQVIAaJ

PARI.

BITOVE

MCVNC

I)

NE)

DITCAELO
V
.

Fragmenta quinque in coemeterio Callisti in crypta Xysti

reperta, quae eiusdem tituli esse dicuntur, inscripta litteris
'di forma monumentale e di tipo bellissimo imitante il damasiano, e precisamente della calligrafia in che e scritta Fepigrafe posta dinanzi al sepolcro di s. Cornelio, clie io attribuisco a Siricio successore di Damaso' Rossi Roma sott. II
p. 22 tab. II 4 a b c; III p. 469 (fragm. d, '"ne rimangono la
sola sillaba iniziale NE della linea ultima ed una mezza I
iniziale della penultima'); BuII. crist. 1881 p. 161 sq. (fragm. e).
quaesiui frustra
e 1 pari\ter^ uox Damasiana
2 [sulhito ue\niunt\ Rossi
conl. 13,3 adueniunt subito
3 [cwjm cunc\ta plehe'^ idem
4 \animam red]dit caelo id. in mentem uenit \conscen]dit
cf. 10 caelos .... adiret, 53 caeli conscendere lucem
aelo\s],
.

DAMASI EPIGRAMMATA

24

17

p]raecept[a p]rofa[na
nobi]le corpus

TVRCA

timc c]olla dedere

hostis inique

ni]onstrat [h]onoreni

uitae fas]tid[it

am]orem
]ere possim

tulerat qui ex hoste t]ropaeum

a]mictu

Fragmenta elogii martyris ignoti in coemeterio Caliisti

reperta composuit suppleuitque Rossius Roma sott. II p. 11. 12
supplementa sujDra scripta fere certa sunt.
c. tab. III 8 et 8a.
Damasum auctorem stilus uidetur euincere. forma litterarum
non Philocaliana est, sed satis bona. fieri autem potest, ut
titulus saeculo posteriore nouatus sit (cf. 18)
"2
eadem
1 cf 8 praeceptis imJsante metu seruire parati
3 cf.
clausula 40, 5 iirere cum flammis uoluisset nobile corpus
5 hic latei-e potest Damasi
4 hostis aviarus 48
adn. 13, 4
G exitus Vergili Ecl. II 73 fastidit,
nomen, cf. 11, 7 c. adn.
7 [nomina
Ouid. Rem. am. 305 fastidit amari
Alexim.
nec numerum sanctorum dic\ere possim Rossius conlato 42,2
8 [qui duce nunc Christo portant ex hoste t]ropaeum idera.
9 [alho splendentes stolae caelestis a]mictu
cf adn. 12, 4
Rossius; latere potest Vergilianum, certe clausulam amictu
ille frequentat, cf. Aen. I 412 III 405. 545 Yll GG9 VIII 33
XI 77 cet.

DAMASI EPTGRAMMATA

25

18

DAMASYS EPISCOPVS FECIT

X
s

Heraclius

uetuit

Eusebius

miseros

scinditur

in

seditio,

peccata

labsos

dolere,

p
p

sua crimina

populus

bellum,

gliscente

discordia,

flere;

furore,

lites.

extemplo

integi-a

pariter

cum

10

partes

caedes,

Y
E
A

docuit

pulsi

rector

feritate

seruaret

tyranni,

foedera

pacis,

^
L

pertulit
.

litore

exilium
.

Trinacrio

domino sub iudice

mundum

uitamq(ue)

laetus,
.

reliquit.

3
8

Seysebio episcopo et martyei!

Celeberrimum monumentum Eusebii pontificis, qui sedit

309 aut 310 (Acta SS. VII Sept. p. 265 sqq.), nomen prodens
eius, qui titulos Damasianos summa arte atque diligentia incidendos curauit (Damasi paime cultor atque amator Furius
Dlonysius Filocalus scrihsit). tituli autographi frustula tredecim in coemeterii Callisti crypta Eusebii detecta sunt ibidemque exemplum saeculo VI mendose restitutum compositis fragmentis paene integrum extat. recognoui. accurate edidit Rossi
Roma sott. II p. 195 sqq. tab. III et IV (cf tab. VIII), Bull.
crist. 1873 p. 159 sq. tab. XII (inde Kraus Rom. sott. p. 181
186 c. tab. II et III, Duchesne Lib. pontif I p. 167). utriusque
exempli imagines e gypso in museo Lateranensi conspiciuntur,
class. III n. 3. 4, Rossi Mus. Pio-Lat. tab. III, ThRoller Les catacombes de Rome II jd. 73 sq. tab. LXI n. 3. 4. carmen integrum
codd. T et L seruauerunt, Rossi IChr. II p. 66, 24 p. 102, 31.
ex L ediderunt Grut. 1171, 17 (a quo pendent Riuinus n. 30,
Merenda n. 12 aliique) et Marinius apud Maium Scr. uet. V
cf RALipsius Chronologie d. Roem. Bischoefe p. 251.
p. 35, 2.
255. Langen Gesch. der Roem. Kirche p. 381.
eiusdem fere
argumenti est elogium Marcelli (48) quod confer
Marginum litteras in codicibus omissas lapis saeculi VI sic
a.

DAMASI EPIGRAMMATA

26

DAMASIS PAPPAE (in archetyijo fuit DAMASI PAPAE,

DAMASI SVI PAPAE, cf. Bull. christ. 1873 p. 160 tab. XII 1)
CVLTOR ATQVE AMATOT (sic) FVRIVS DIONYSIVS FILOCALVS SCRIBSIT. formas labsos (u. 2) et scribsit tuetur fragrefert

non

mentum Philocalianum

e pauimento basilicae Martini et Silinsertum museo Lateranensi (Rossi Roma

sott. I p. 120, Mus. Pio-Lat. p. 35 tab. III, ThRoller Les catacombes de Rome II tab. LXI) scribsit Fiirius Diony[sius Filo1 om. codd., sed Dainasus subscriptum carmini in T
cdlus^
2 Heradius L
labsos lapis instauratus, la2)sos codd. (cf. 48
GLI4 IN om. lap.
3 SVMCRIMINA lapis
lapsos codd.)

uestri

in Esquilino

||

|!

||

SCENT

SEDITIOCAEDE

sedicio cedes T,

sedet
lapis et codd. manifesto errore (cf.
6
locaede L
7 foe43, 3), litterae TE in archetjpo uidentur ligatae fuisse
dara T 8 OMINO lapis spatio unius litterae, quam D fuisse
Rossius uidit, uacuo relicto, homine T, oninino L Grut.
10 om. codd.
9 LITORETINACRIO lapis, litor et nacrio T
Ad u. 2sq. cf. 48,1 rector lapsos quia crimina flere prae4 Verg. Aen. II 39
dixit, miseris fuit omnibus hostis amarus
scinditur incertum studia in contraria uolgus; XII 9 gliscit uio5 cf. 48 hinc furor, hinc odium seqaitur, dislentia Turno
6 capti feritate tyranni 43, finibus
cordia lites seditio caedes
7 cf. 48,4 soluwntur
expulsus patriae est feritate tyranni 48
Probae cento 1 iamdudiim temerasse duces pia
foedera pacis.
8 Verg. Aen. II 038 exiliumque pati.
foedera pacis. adn. 2, 5
7640 sub
cum clausula cf. Hor. AP 78 suh iudice lis est, CIL
9 exordium et clausula Vergili Aen. I 196
iudice Cristo
5

lap.

II

||

lapis,

EXEMPLO

||

||

||

||

V 517 uitamque reliquit (cf. VI 735 X855 Georg.

V 6734 (= Buecheler Anth. epigr. n. 782) mun-

litore Trinacrio,

III 547).

CIL

dumque

reliquit

19
]to teneb[ri].sq(ue) [f]ugatis

t]umulu[mq(ue)] sacratum

Da]masi pra[es]tantia

fecit

me]lior po[pu]lisq(ue) paratum

5

u]aleas

si

[f]uudere puro

jmelior consurgere posset,

]r tenuit

mage cura

laboris

Fragmenta tabulae marmoreae litteris bonis Philocalianis

inscripta rep. in coemeterii Callisti crypta Corneli, ubi reco-

DAMASI EPIGRAMMATA

27

frustulum litteras SQ et SAC (uu. 1 et 2) exa. 1894.

hibens uiator pius siue impius uidetur furatus esse. edidit et
sagaciter, sed, ut mihi quidem uidetur, audacius supplejiit
Rossius Roma sott. I p. 287 sqq. tab. IV 1 (cf. tabb. II et V),

gnoui

Roma sott.^ p. 193. in ipso Corneli loculo

antiquioribus sed uolgaribus scriptum est

unde repetiuit Kraus

litteris

CORNELIVS MARTYR EPad eundem martyrem, qui papa sedit ab anno 251 ad 253
(Duchesne Lib. pontif. I p. 150, Lipsius Chrouologie der roem.
Bischoefe

p.

203

sqq.), titulus infra positus

exaratusque

magnis ac i^aene Philocalianis spectat, quem

natus est Rossius (1. c. p. 291 tab. IV 3)

litteris

ita restituere co-

S[iricms perfecit opus\

[conclusit et arcam]
ma[rmore CorneJi quoniam]
pia [membra re]tentat

79,10)

(cf. n. 44,1)
{aspice descensum, cernes mirabile factum) Rossius
suppleuit [aspice, descettsu extruc]to e. q. s. de clausula

ita

(cf. n.

ad 96

delego ad Verg. Aen. III 521 stellis aurora fugatis, Ouid. Met.
144 tenebris aurora fugatis, Sil. It. III 199 uirgaqiie fugante
tenebras
2 [Corneli monumenta uides t]umulumque sacratum
Rossi. cf. Verg. Aen. II 742 tiimulum antiquae Cereris sedem3 hoc opus aegroti uel hoc opus instantis uel
que sacratam
uiuida languentis Damasi proposuit editor parum probabiliter.
certe praestantia adiectiuum potius quam substantiuum primae,
ut cogitare possis de cura haec marmoribus Damasi uel, id quod
Buecheler proposuit, muiiera quae pietas Damasi
4 [esset tit
accessus me]lior Rossi
5 [auxilium sancti et u]aleas idem,
sed melius deleta et copula (adn. 11,8) post sancti interpungitur
6 [eorde preces, Damasus] idem, melius, cum oifendat iterata nominis mentio, domus haud pro Damasus Buecheler. cf.
Verg. Aen. VI 55 funditque preces rex pcctore ab imo; supra 9
7 [quem non
post cineres Damasum faciet quia surgere credo
de mage
lucis amo]r Rossi, [census enim breuio]r Buecheler.
u. adn. 12,9, de clausula cura laboris adn. 76 a
II

20*
Sanctus ab

officio, uita grauis, iiidole priscus,

sedulus ac penitus legis praecepta secutus,

nobilibus gratus,

carmine
5

quorum magis auctor amici

more suprema:

luctifico decorat de

diaconus hic Tigridas tumulo custode fouetur.

DAMASI EPIGRAMMATA

28

Tigridae diaconi elogium coniunctum cum Redempti epitaphio (21) in L traditur, ubi locus non indicatur. in coemeterio Callisti sepultum fuisse Rossius statuit probabiliter. ediderunt Grut. 1174, 1, Baronius a. 385, Rossi Roma sott. III
ubi p. 510 inter Damasiana
p. '241 et IChr. II p. 108 n. 61
,

enumeratur

(u.

praef.)

cf.
Ouid. Heroid. VIII 31 iiiia grauis auctor et annis
2 sedulus ae penitus Rossius scripsit pro codicis saeculus
atonitus, Baronius sedulus ac totus.
cf. Verg. Georg. 11 290
de clausula u. adn. 2,1
altior ac penitus.
3 'iunge amici
suprema' Buecheler. Rossius ainicus scribens tot.um uersum
adici uult qualis est nomine qnam pi-oprio Damasus solacia
4 demere supraema traditur, em. Gruter. cf. Verg.
maesta
Aen. XI 25 decorate supremis muneribus, IX 213 decoratque
sepidcro, Buecheler Anth. epigr. n. 523 [infeli]x iuuenis munere
decorate sappremo.
formula de more frequens apud Vergilium
(eadem uersus sede e. gr. Aen. I 318. IV 57. XI 35) Ouidium
Silium aliosque
CIL XII 452 TIRIDAS,
5 ticrida codex.

6483

TIGRIDIANVS

21*
Stringe, dolor, lacrimas.

quaeris, p]lebs sancta,

[Redemptnm
leuitam: subito rapuit sibi regia]
dulcia nectario

caeli.

promebat mel]la canore

prophetam celebraus placido m]odulam[ine senem:

5

haec fuit insontis uita, laudata] iuue[ntus.

inuidia infelix

tandem conpressa

quiescit,

nunc paradisus babet^ sumpsit qui ex hoste tropaea.

Fragmentum elogii Redempti litteris uolgaribus inscriptum
in coemeterii Callisti regione Liberiana prodiit, Rossi Bull. crist.
1875 p. 78, Roma sott. III p. 236 sqq. (u. deliueationem p. 244
n. 2).
integrum L exhibet subiunctum carmini superiori. Grut.
1174, 1, Baronius a. 385, Merenda append. n. IV, Rossi IChr. II
imitatorem
p. 109 n. 61 a. cf. Buecheler Anth. epigr. ad n. 761.
Damasi audio, u. praef.
1 ptehs sancta redit in 82 et fortasse in Damasiano 59
2 u. adnot. 10, 11
3 Verg. Georg. IV 101 dulcia mella
premes; supra 1, 3 laticcs seruant qui dulcia meUa. pro canore,
quod recte codex exhibet,
in marmore apparet

CANEN

DAMASI EPIGRAMMATA

29

miro sane quadratarii errore, qui tamen iudice Rossio inducto

tectorio et litteris rubrica pictis aliquamdiu latere potuit
in prophetam pro4 sacro pro placido Merenda edidit.
ducta prima non est cur offendamus (cf. 1*, 6), at quam maxime
in senein (cf. 12 senes, 13 senior, 34* seni); cum ne apte quidem
propheta dicatur senex, quin emendandum sit sanctum equidem nullus dubito. sic sanctos Damasus prophetas appellat in
carmine de Paulo 2,3, item Dauidem prophetam sanctum 1,6,
quibus adde uersum Hieronymi qui fertur 63 psallere qui docuit
5 insons uox Damasiana 11.27.44.
didci modulamine sanctos
uita producta ultima in caesura, nam nominatiuus potius est
6 redit in epitaphio Leonis 33*, initium et
quam ablatiuus

sumpta Georg. III 37 inuidia infelix (cf.

7 sic Paulum
Stat. Silu. II 6, 69), IV 87 compressa quiescunt
tenuit paradisus euntem 2,14, cf. 95 te paradisus habet, talia
apud christianos saepius (e. gr. Ven. Fort. IV 17, 12). de
clausula e Vergilio

clausula

u.

adn. 12,4

22

Beatissimo martyri
lANVARIO
DAMASVS EPISCOP(^
FECIT
Titulus artis Philocalianae e fragmentis in coemeterio Praetextati uia Appia erutis accurate restitutus a Rossio Bull. crist.
1863 p. 17 sq. 1866 p. 16. 1872 p. 72 sq. tab. V; cf. Kraus Rom.
sott. ]). 92, Roller Les catacombes de Rome I tab. XXXI (ad
lapidem), IFuehrer Ein Beitrag zur Loesung der Felicitasfrage
1 sqq. 113 sqq.
lanuarius unus de septem Felicitatis
Martyr. Hieron. VI id. luL, Rossi Roma

(Freising 1890) p.

(cf. n.

41* et 86) filiis,

181

sott. I p. 180.

23
Aspice: et hic tumulus retinet caelestia

membra

sanctorum, subito rapuit quos regia caeli.

bi crucis inuictae comites pariterque ministri
rectoris sancti
5

meritumque fidemque

aetherias petiere

secuti

domos regnaque piorum.

DAMASI EPIGRAIklMATA

30

unica in his gaudet

Romanae

quod duce tunc Xysto

Christi

gloria plebis,

meruere triumphos.

FELICISSIMO ET AGAPITO DAMASVS

Felicissimi et Agapiti, Xysti diaconorum (cf. adn. 12,4),
elogium extabat uia Appia in coemeterio Praetextati (Rossi
Roma sott. I p. 180. 181 II p. 93. Acta SS. II Aug. p. 141.
Duchesne Lib. pontif. I p. 155). ex sylloge T Rossi edidit
IChr. II p. 66, 22, e cod. Clausti-oneoburgensi antea Marinius

apud Maium

Script. uet.
p. .377, 4
initium apud Vergilium freaspieis T, emend. Rossi.
cf. 96 aspice deseen480.
quens e. gr. Aen. II 604. VI 855.
sum. clausula redit in 14, cf. 44 tumulus pia memhra retentat
3 Paulin. Nol. carm. XXVI 148 quos
2 cf. adn. 10, 11
pariter , pariterque in deliciis
crucis inuictae signat cruor.
1

4 elogium
habet Damasus secutus Vergilium (u. indicem)
quod Liberii pontificis putabat Rossius (IChr. II p. 84. 86
Buecheler Anth. epigr. n. 787), uersu clauditur qui sumus hoc5 similia in 26 aetherios
que tuum meritum fidemque secuti
petiere sinus regnaque piorum, 43 aetheriam petiere domum regnuque piorum, 47 aeternam petiere domum r. p., 37 peteret cum
6 Verg. Aen. VI 767
regna piorum. de regnaque u. adn. 1,12
7 duce te syllogae codex
Troianae gloria gentis, cf. adn. 3,4
alter. pro Christo quod uterque praebet, Xysto scripsit Duchesne
1. c. p. 156 probante Rossio IChr. 11 p. 458 (u. adn. 12,4 et 13).
cum altero uersus hemistichio cf. 8 Christi portare triumfos, il
Christi meruere coronas

24
Fragmenta litteris Philocalianis inscripta a. 1869 et 1870
uia Appia prodierunt in coemeterio Praetextati in crypta, ubi
Vrbani martyris sepulcrum fuisse putat Rossius. litterae incisae erant 'sopra una sottile fascia o lista marmorea in una

nomen martyris hitet. Bull. crist. 1870 p. 46 et

ubi indicantur fragmenta, non publicantur. ipsum
coemeterium adire mihi non licuit

sola linea'

1872

p. 31,

25
metrici litteris magnis Philocalianis in
coemeterio Praetextati uia Appia reperta Rossius commemorat
BuU. crist. 1872 p. 32, spectare ratus ad sepulcrura Quirini
tribuni martyi-is (cf. Bull. crist. 1870 p. 44. 1872 p. 49 sq. 78 sq.

Fragmenta

tituli

1884 1885 p. 13). sepulti nomen in frustulis, ex quibus

Rossius olim possidebat, seruatum non est. cf. 24

unum

DAMASI EPIGRAMMATA
26

Hic habitasse prius sanctos cognoscere debes^

nomina qnisque Petri

pariter Paulique requiris.

quod sponte fatemur:

discipulos oriens misit,

Christumque per astra secuti

sinus regnaque piorum

sanguinis ob meritum
5

aetherios petiere

Roma

suos potius meruit defeudere ciues.

haec Damasus uestras referat noua sidera laudes.

Fuit uia Appia in

Sebastiani ''acl catacumbas' (u. Lib.

Martyr. Hieron. III Kal. lul.), ubi
adhuc extat exemplum nouicium saeculo fere XIII incidi coeptum (Rossi ICbr. II p. 300). integrum seruauerunt ETPL, Rossi
1. c. p. 32, 77 (= CIL. VI 1 p. XV n. 7.5) p. 65, 20 p. 89, 45 p. 105, 44.
priores a Grutero 1172, 12 pendent: Baronius a. 384, Sarazani
n. 30, Riuinus n. 43, Merenda n. 9, Perez p. 158; Marinius apud
Maium Scr. uet. V p. 32, 1 e cod. L; Buecheler Anth. epigr.
n. 306. uarie interpretati sunt theologi: RALipsius Chronologie
der roem. Bischoefe p. 50, Kraus p. 134. 592, VSchultze Archaol.
Studien iiber altchristliche Monumente (Vindob. 1880) p. 242 sqq.
(cf. id. Die Katakomben, Lips. 1882, p. 71), Langen Gesch. der
roem. Kirche bis zum Pontifikate Leos I p. 60, Erbes Zeitschr.
f Kirchengeschichte VII 1885 p. 25, Duchesne Lib. pontif I
p. CIV, Marucchi Roem. Quartalschr. VI 1892 p. 293 (= Ehrengabe zu de Rossi's LXX. Geburtstag, Romae 1892, p. 208; cf.
GFicker Goetting. gelehrte Anzeigen 1894 p. 415), AdeWaal Die
Apostelgruft ad Catacumbas an der Via Appia (Romae 1894)
p. 27 et 135
1 habitasse TL, hahitare EP, hditare lapis medii aeui
pontif. supra

s.

in testimoniis,

sanctos] sci P
2 limina Schultze contra codicum fidem (cf Rossi
IChr. II p. 459)
Petri Pauli pariterq lapis ex malo apographo
{pariter om. P)
3 quos P (litterae os in litura). in uoce sponte
desinit exemplum marmoreum medii aeui 4 xp^^ 2'**'* P^''' EP,
||

||

||

Xpni per L, Christum super Riuinus et Mazocliius III p. 895

5 regnumque T (u. adn. 1, 12)
6 descendere Schultze pessime
ciuis P
7 haec hoc Riuinus has Mazochius 1. c.
damus P
uestras om. P reserat Perez
laudis P
Ad u. 1 cf 1, 6 sanctum cognoscere debes
2 cf 47 Felix
pariterque Philippus.
CIL V 6731 (= Buecheler Anth. epigr.
n. 748) u. 28 nomina sanctarum lector si forte requiris
3 cf.
Paulin. Nol. c. XIX 340 sqq. u. adn. 12, 7
4 cf 47 sanguine

||

||

II

DAMASl EPIGRAMMATA

32

5 u. adn. 23, 5
6 noua
quod iJroprio Christi meruere coronas
sidera: ''num Auienum taxat sidera canentem uetera?' Buecheler

27

Eutyclims martyr crudelia iussa tyranni

carnificumq(ue) uias pariter tunc mille nocendi
uincere quod potuit monstrauit gloria Christi.
carceris inluuiem sequitur
5

noua poena per

artus,

testarum fragmenta paraut ne somnus adiret,

bis seni transiere dies, alimenta negantur,

mittitur in barathrum, sauctus lauat

omnia sanguis

uulnera quae intulerat mortis metuenda potestas.

nocte soporifera turbant insomnia mentem,
10

ostendit latebra insontis quae

membra

quaeritur^ iuuentus colitur, fouet,

expressit

teneret,

omnia

prestat.

Damasus meritum: uenerare sepulchrum.

Tabula marmorea calligraphia Philocaliaua iucisa adhuc

extat in basilica s. Sebastiani uia Ai^pia. descripsi et imaginem dedi in tab. n. V. habent syllogae TPL Sabini, Rossi IChr.
n p. 66, 21 p. 89, 46 p. 105, 45 p. 441, 146. ediderunt multi:
Grut. 1172, 13 (e cod. L), Panuinius De septem eccL urb. p. 98,
Baronius Martyr. Piom. d. 5 Febr. (p. 66 edit. a. 1613), Sarazani
n. 31 (ad lapidem), Riuinus n. 35 (a Baronio), Perez p. 54 in
tab. n. 1, Merenda n. 17, Gallandi VI p. 348, Mai Scr. uet. V
p. 376, Armellini Le chiese di Roma p. 713, ThRoller Les catacombes de Rome II p. 80, AdeWaal Die Apostelgruft ad catacumbas p. 118, Buecheler Anth. epigr. n. 307. acta martyris latent
(Act. SS. I Febr. p. 458)
Varias codicum lectiones

adponere iuutile est, cum marmore

1 Verg.
concordat L beue praeter orthogi-aphica quaedam
2 Verg. Aen.
Aen. I 361 odium crudele tyranni. cf. adn. 8, 2
VII 337 tihi nomina miUe, miUe nocendi artes; imitator Damasi
infra 86'*' carnificis superare uias tunc miUe nocendi; Anth. lat.
3 gloria Christi, jylebis, uitae
Riesii 4, 52 miUe nocendi uias
clausulae Damasianae, gloria (jentis, facti, Turni, palmae Ver4 carceris inluuiem redit 2, 20.
gilianae, u. adn. 3, 4 et 23, 6
clausula per artus Verg. Aen. II 173, cf. Lucr. VI 661, Dracont.

DAMASI EPIGRAMMATA

33

5 Prudent. Peristeph. V 257 fragmenta

de deo III 641 al.
testarum iubet, Paul. Nol. c. XV 185 sternuntur fragmina testae
et in epist. XVIII 7 (p. 134 Hartel) acuto testarum fragmine
6 Verg. Ecl. I 43 bis senos cui nostra dies
laniata membra
altaria fumant, Aen. V 561 pueri bis seni, XI 133 bis senos pepiOuid. Trist. V 8, 13 miseris alimenta negere dies, u. adn. 10,5.
garat , Dracont. de deo III 70 miseris quod trux alimenta ne7 barathrum marmor, baratrum codd.
cf. Verg. Aen.
gabat
7
VIII 245 barcitlirum, III 421 baratJiri
8 cf. Verg. Aen.
XII 721, Ouid. Ars am. III 744 lacrimis uulnera saeua lauat
9 comparauit Buecheler Petron. Satir. 128 nocte soporifera
vluti cum somnia ludunt, cf. Ouid. Met. XI 586 uise soporiferam
somni uelociter aulam, Sil. It. VII 287 dona soporiferae noctis;
Verg. Aen. VI 390 somni noctisque soporae eiusque clausulam
IV 9 insomnia terrent; Paul. Nol. c. XVIII 355 sq. nox .... per11 p>-efuderat orbem pace soporifera, reticebant omnia terris
sic prestat in epitaphio Proiectae
stat lapis TP, praestat L.
clausula omnia prae53,9, sed praestantia 19; u. adn. 9, 2.
stas 61, Dracont. de deo III 120 deus omnia praestans
12 cf.
42 sanctorum quieumque legis uenerare sepulchrum, 46 supplicis
haec Damasi uox est: uenerare sepulchrum. u. 12, 2 c. adn. CIL
1027 (= Buecheler Anth. epigr. n. 406) frater defunctum
Holuit uenerare sepulchro

28*
Presbyter hic uoluit Sisinnius ponere meinbra

omnibus acceptus populis dignusque sacerdos,

qui sciret sanctae seruare foedera matris

blandus amore dei, semper qui uiuere nosset

5

contentusque suo nesciret diuitis aulam.

Via Latina presbyteri sepulcrum fuisse Rossius suspicatur,

qui edidit e syllogis T et L IChr. II p. 65, 17 et p. 108, 56
(inde Buecheler Anth. epigr. n. 759).
ex L sumpserunt Grut.
1173, 9, Baronius a. 385, Gallandi VI p. 352, Migne PatroL
lat. XIII p. 1217.
Damaso uindicant Terribilinius p. 8, Gallandi
Rossi I. c. p. 510 non idoneis de causis, cf Mus. Rhen.
1. c,
L p. 203
1 sisinnius T, sissinus L.
uide ne scribendum sit Sisinnus
uel Sisennus, ut appellatur Anauniae martyr apud Ven. Fort.
I 2, 21.
clausula condere membra 12. 29; cf Rossi IChr. II
p.

252, 2 hic posiiit cineres

Damasvs

ed. I

p. 273, 2),

p. 258, 5 hic cineres

DAMASI EPIGRAMMATA

34

3 seruare Damasum dixisse nego, neque

posuere, talia trita
si scripseris sanctae et seruaret, quod nescio an restituendum
cf. 18 integra
sit, uersus Damaso dignus euadit (u. adn. 11, 9).
eum rector seruaret foedera pacis, 2 cum lacerat sanctae matris
i hJandus amore dei, de similibus fonnulis u.
pia foedera
5 nescire L.
cf. 98
adn. 11,2. uere pro uiuere T
et suo
contentus habuit per saecula nomen

29

MarceUine tuos pariter Petre uosse ti-iumphos

percussor retulit Damaso mihi, eum puer essem.
liaec sibi carnificem

rabidum mandata

dedisse:

sentibus in mediis uestra ut tunc coUa secaret,

5

ne tumulum uestrum quisquam cognoscere posset;

uos alacres uestris manibus mundasse sepulcra
candidule, occulto postquam iacuisse sub antro,

postea

commonitam

uestra pietate LuciUam,

bic placuisse magis sanctissima condere

membra.

Elogium ss. Marcellini et Petri martyrum uia Labicana in

coemeterio 'ad duas lauros' sepultorum (u. toj)Ograpbos apud
Rossium Rom. sott. I p. 178. 179. Martvrol. Hieron. IV Noii.
qui acta eorum conscripsit, Acta SS. I lunii
173 (*baec omnia Damasus, cum lector esset, puerulus didicit
ab eo qui eos decoUauerat, et postea factus episcopus in eorum
sepulcro bis uersiculis declarauit'). fi-agmentum ibi efFossum
est tituli a Vigilio positi infra n. 89), unde uidetur apparere
Damasianam inscriptionem diffracto a Gothis marmore saeculo
sexto periisse. ex ipso autem lapide carmen exscripsisse auctorem uitae sanctorum iudicat Kossius ICbr. II p. 45. ex Actis
ediderunt Sarazani n. 12, Riuinus n. 14, Mazocbius II p. 495,
Merenda n. 23. uersibus rem euarrat auctor aetatis Carolinae,
Poet. lat. aeui Carolini rec. EDuemmler II p. 134:
lun.) seruauit is

p.

(112)

(113)

haec ut gesta referuntur retxilisse adserunt

illum ipsum, qui eosdem interemit martyres,
et ab illo didicisse Damasum pontificem,
cum aetate puerili per eadem tempora
sub magistro ministraret et ad magnum cresceret
rerum culmen, tunc Romana kctor in ecclesia.

DAMASI EPIGRAMMATA
(114)

cuncta memorasse ac mandasse litteris,

almae sedis obtineret apicem
in tota principatu polleret ecclesia e. q, s.

post

liaec

cum

illius

et

35

Vita martyrum in plurimis coclicibus legitur, e quibus inspexi

duodecim Romanos: Vatic. 6444 saec. XII f. 108 (y^), Vat.
Regin. 318 saec. XI f. 126 (y^), Vat. Regin. 539 s. XII f. 82' (y^),
Vat. Regin. 516 saec. XI f. 106 (y^), Vatic. Regin. 541 saec. XI
XIJ f. 101 (y5), Vatic. 6933 saec. XII f. 147 (yS), Vatic. 7810 saec.
XI f. 124' (y'), Vatic. 5771 saec.
XI f. 61 (y^), Vallicell.
tom. I saec. XI f. 187' (x^), Vallicell. tom. XXI saec. XI f. 227
(X'), Vallicell. tom. XXV saec. XI f. 241 (x^), Sessor. 49 saec.
XII XIII f. 111 (z). ad exemplum Bollandistarum, qui melioribus libris usi sunt, proxime accedunt y^y^y^, reliqui uitiis scatent aut intei-polati sunt. subicio delectum uariae lectionis hunc
1 tuum pariter petrique sepulchrum y^
nosse codd. mei
fere omnes, nosset y*, nossEe z, nosce Sarazani Riuin. Merenda
2 adnotant Bollandistae Damasi nomen in aliquo ms. deesse
uersumque sic tradi oUm percussor retulit mihi e. q. s. ita in
y^ legitur. quos mihi (michi) percussor retulit tunc cum p. e.
xi(z), per quos percussor retulit (et tulit) cum p. e. x^x^(y^),
percussor damaso dixit michi c. p. e. y 3 haec sihi codd. {Exui
rapidiim j^j^, tibi du x^
x^), haec tibi BoU. Sarazani
man4 sentibus] Dentibus y^,
data dedisse] mandarat agendum x^
presentibus x^, saepibus Riuinus uestra ut tunc] uestris (uestra>
du x^x^y^(x'z), uestra ut tum Riuinus {tunc uera lectio est, cf.
13. 43)
secarent pars codd. {secarent j^)
5 ne] De j^, Nec j^
Saraz. Merenda agnoscere x^
6 alacris x-x^y^y*
mundasse]
mundare j^, fodisse y^y" sepulcra uel sepulchra codd. plerique,
sejnilcrum j% sepulchrum y*y* 7 candidulo occultos y^, candidule (-lae) occulto J^J^J^, candidoleo culto y^, candidula occulta
post hec y^,
y', candidule occulte rel., candidulo occulte edd.
post quem y* iacuisse {iacuisset y^) sub antro codd. mei omnes
praeter y^ qui iacuistis in antro (ita in actis) praebet 8 commonita
lu^illa pars codd.
9 placuisset codd. deteriores
sanctissima] sua uel sci^ sua uel u7a sibi uel scos sua libri de-

||

||

||

\\

||

||

||

||

teriores {uestra recondere

menbra

z)

Ad 1 carmen a principio mancum uidetur Buechelero,

qui interpungit post triumphos, toUit punctum post essem u. 2
2 retulit correpta prima ut retulisse 40,1 (LMueller de re
3 cf. Catull. 64,214 talia complexum iuueni
metr. p. 361)
mandata dedisse
4 cf. initium Vergili Aen. II 512 aedibus in
mediis sim. clausula tumc colla dedere 13. 17. 43, cf. adn. 13, 4.
7 Verg.
Verg. Aen. IX 329 ferroque secat pendentia colla
Ecl. I 76 uiridi proiectus in antro, VI 14 in antro Silenum
jmeri somno uidere iacentem, Aen. III 631 iacuitque per antrum
8 postea cori-epta ultima, ut posteuquam 46 (LMueller de
3*

DAMASI EPIGRAIOIATA

36
re metr. p. 341).
et

de Lucilla u. Acta 1. c. erant autem LuciUa

s. Tibmiii martyris (eius elogium n. 30),

Firmina imrentes

cuius nobilitas
9

uolui

cf.

et

12,9 quis

in terris inter senatores magna fuit e. q. s.

mage
placuit, 12,10 hic fateor Damasics
.

mea condere memhra

30

Tempore quo gladius

secuit pia uiseera matris,

egregius martyr contempto principe mundi

aetheris alta petit Christo comitante beatus:

hic tibi sanctus honor semper laudesque manebunt.

5

care deo, ut foueas

Tiburtii

Damasum

precor, abne Tiburti.

nionumentum uia Labicana

fuisse testantur topo-

graphi apud Rossium Roma sott. I p. 178. 179, cf. Acta SS.
n Aug. p. 613 sqq. et adn. 29,8. e syllogis T et P edidit Rossi
IChr. n p. 64,12 et p. 90,48, ante eum e codice Claustroneoburgensi Marinius apud Maium Scr. uet. V p. 35, 2
de altero
2 maiiyris egregii 32.
1 redit 13. 37. 43. 46
3 Verg. Aen. XI 272 petierunt aethera
hemisticliio u. adn. 7, 2
pennis, Ouid. Met. 11 437 peit^ aethera tiictor, talia saepius {aethere
atria celsa petit
in alto, alta petere cet.). infra 86 ^ aetheris
4 semper honos nomenque tuum laudesque manebunt Verg.
Ecl. V 78
Aen. I 609
5 faueas damasus precor aste P.
cf. 40 ut Damasi precihus faueas pi-ecor imlyta martyr
52, 5
68 Augustum foueas. initium Verg. Ecl. IV 49 cara deum suboles
.

31

magno sub uertice montis

Gorgonium retinet, seruat qui altaria Christi.
hic, quicumque uenit, sanctorum limina quaerat,

Martyris hic tumukis

inueniet uicina in sede habitare beatos,

5

ad caelum pariter pietas quos uexit euntes.

DAMASI EPISCOPI
Tabula marmorea
cana

e sepulcro Gorgonii martyris uia Labiid. Sept. Rossi Roma sott. I p. 178.

sito (Martyr. Hieron.

DAMASI EPIGRAMMATA

37

medio aeuo translata acl aedem s. Martini in Montibus

saepe descripta est; periit saeculo superiore, cum aedis pauimentum renouaretur. e syllogis TL Sabini edidit Rossi IChr. II
contuli praeterea cod. Vallicell.
p. 64, 13 p. 107, 52 p. 437, 120.
G28 (p. 37), in quo insunt inscriptiones antiquae ecclesiarum
Romae urbis conlectae a Carolo de Secua, Antonio Bosio, lohanne
Seuerano. Grut. 1162, 9 (cui misit Cittadinus), Baronius a. 384,
Sarazani n. 14, Riuinus n. 12 pendens a Grutero et Baronio,
Merenda n. 19 (cf. edit. p. 142), Mai Script. uet. V p. 382, 4
2 Orgonium L
qui] per T
3 liuc Riuinus
quicunque
T et cod. Vall.
4 ueniat L
beatus L
6 om. L, Damasus
179)

||

||

subscr. in

Ad

||

cf. 44 martyris hic Mauri tumulus pia memira

extremo tumulus latuit suh aggere montis. Verg.
Aen. V 35 ex celso uertice montis, VII 674 uertice montis ah
alto, XI 526 summoque in iiertice montis, similes foi-mulae apud
CatuUum Ouidium Silium Petronium (sat. 122 u. 153) aliosque
2 Gorgonius non ille, cuius martyrium tangit Euseb. hist.
eccl. Vin 6.
u. adn. 12, 5
3 cf. 7 sanctorum limina adornans.
Verg. Aen. II 366 cleorum limina
4 cf. 26, 1 hic habitasse prius
sanctos cognoscere debes (Verg. Aen. VI 639 sedesque beatas). in
elogio Marcellini presbyteri Vercellensis CIL V 6733 (= Rossi
IChr. II p. 173, 34) haec: quisquis post mundum aetherias conscendere plagas posse putat iustos, Marcellinum quoque credat
preshyterum caeli sedes habitare quietas. Buecheler Anth. epigr.
n. 318, 5 meruit caelo semper habitare beata
6 CIL V 6731
u. 15 ad caelum pariter mittet domus una sepulcri.
cf. supra 7,5

u.

retentat, 49

32
Verbera

carnificis,

flammas, tormenta, catenas

uincere Laurenti sola fides potuit.

liaec

Damasus cumulat supplex

altaria donis

martyris egregii suspiciens meritum.

Epigramma altari basilicae s. Laurentii in agro Verano ad

uiam Tiburtinam inscriptum fuisse Rossius censet, qui ex P et

edidit IChr. II p. 82,22 et p. 117,100.

priores aedi s. LauDamaso ad theatrum Pompei adtribuerant. ex L Grut.
1177, 1, ab hoc Baronius a. 384, Sarazani n. 37, Riuinus n. 37,
Merenda n. 14. fortasse legit Prudentius (Perist. II)
De .sancto Laurentio martyre inscribit P 1 carnifices L et
edd.
2 Ui cere P 4 egregiimi Grut.
suscipiens P
rentii in

||

II

||

DAMASI EPIGRAMMATA

38

Ad

cf. 2,19 uerbera tiincla famem

uirgas tormenta
Verg. Aen. YI 558 xierhera
catenae
2 cf. 27 carnificumque uias .... uincere qiiod jxjtuit, 86^ carnificis superare
sola fides potuit
uias
3 Verg. Aen. XI 50 cutnulatque
altaria donis, V 54 strueremque suis cdtaria donis. de Damaso
supplice u. adn. 36
4 martyris egregii, idem initium e. gr.
Paul. Nol. XXVn 309, Ven. Fort. H 12, 1, Theodulf. Aurel.

u. 1

catenas.

XXXVUI

2 (Poet. lat. aeui Carol.

supra in 30 egregius martyr

rec.

Omnia quaeque uides jJroprio

cum mihi gentilis iamdudum
institui cupiens

iudicio post
5

Duemmler

p.

530).

quaesita labore,
uita maneret,

censum cognoscere mundi.

multa dei meliora secutus

contemptis opibus malui cognoscere Christum.

haec mihi cura

fuit,

nudos uestire petentes,

fundere pauperibus quidquid concesserat amius,

psallere et in populis uolui
sic

10

modulante profeta.

merui plebem Christi retinere sacerdos.

hunc mihi composuit tumulum Laurentia coniimx

moribus apta meis semper ueneranda
inuidia infelix

tandem compressa

fidelis.

quiescet.

octoginta Leo transcendit episcopus annos.

DEP DIE PRID IDVS MARTIAS

Leonis episcopi ignoti sepulcrum uia Tiburtina situm erat

in agro Verano, ubi tituli fragmenta litteris uolgaribus inscripta in lucem redierunt, Rossi Bull. crist. 1864 p. 54 sq.
integrum seruauerunt codd. P et L, bic
(cf. 1881 p. 20. 37).
9 et u. 10
in duas partes dissectum (u. 1
13), Rossi IChr. II
p. 92, 62 p. 106, 48 p. 107, 51 (inde Buecheler Auth. epigr.
ex L edidit Grut. 1173, 2 (inde Merenda append. n. I)
n. 761.)
uu. 8
14 in lapide extant fere integri. Leo (u.
et 1173, 5.
Mart. Hieron. pr. id. Mart.) is uidetur esse qui memoratur in uita
Hadriani pontificis (Lib. pontif. I p. 508 ecclesiam sancti Stephani
iuxta eam [scil. basilicam s. Laurentii in agro Verano] sitam, ubi

DAMASI EPIUEAMMATA

39

corpus s. Leonis episcopi et martyris quiescit, simiUter tindique

renouauit una cum coemeterio beatae Cyriacae); cf. Rossi Bull.
crist. 1864 p. 54, Duchesne I. c. p. 250, Armellini Le chiese di
Roma p. 685 sq. in eadem regione reperta sunt frustula epitaphii Florentii diaconi (34*) quem Rossius filium Leonis esse
suspicatur.

u.

praef.

queque uidis P
qnicquid P
8

4 iuditio P meliore sequtus P 6 nudus

plere et in populis P
modolante L
10 composuit lapis, conposuit
profeta lapis, propilieta codd.
codd. coniunx lapis, coniux codd. 12 conpressa quiescit codd.
14 om. codd.
1

Ij

|(

||

||

Ex

||

||

Ad

j|

simili uersu Gordiani elogium 79 incipit haec quilabore. cf. CIL VIII 5834 (== Buecheler Anth. epigr. n. 635) omn{i)a qu(u)e s[tint] nohis, tuo sunt
u. 1

eumque uides nimio perfecta

q[uae]sita lahori (u. Buecheler I. c. ad n, 636)

2 u. adn. 10, 3
4 iudicioque dei 1,15. de clausula u. adn. 14, 3
5 Verg.

Aen. VIII 364 contemnere

opes.

nota malui bisyllabum,

sic

maluisti tribus syllabis Lucilius, LMueller de re metr. p. 256

8 cf. 1, 10 psallere per citharam populis caelestia regna, 63, 1
psallere qui docuit didci modidamine sanctos, ubi u. adn. (Rossi
Bull. crist. 1863 p. 88)
10 composuit tumulum 7
12 uersus
13 CIL
redit in elogio Redempti 21*
p. 617,6 (= Buecheler Anth. epigr. n. 778) ter denos geminans transcendit cursibus
annos. in octoginta ultima correpta, ut sexaginta 43 (LMueller
de re metr. p. 341)

34*
Quisque uides tumulum, uitam
ter

morior denos

et post bis

si

quaeris operti,

quattuor aunos

seruatum Christo reddens de corpore munus,

cuius ego in sacris famulus uel in ordine rector
5

officio leuita fui

Florentius ore.

qui pater in terris, item mihi s]anete sacerdos

contigit et

natum

tenuit]

iam

sorte secuuda;

hoc supera[nte meo discedi]t spiritus

orae.

iste seni c[asus grauis est, mi]hi morte beatus,

10

quod

patris

[homicii tene

DEP DIE

PFridie

mea membra

....

quiescunt.

DAMASI EPIGRAMMATA

40

Fra^enta epitaphii Florentii (u. adn. 33) Philocaliana

specie litterarum inscripta in agro Verano prodierunt pi-ope
basilicam s. Laurentii. frustulum uu. 6 9 extremos exhibens
satis adtritum uidi in museo Lateranensi (class. III 5, Rossi
Mus. Pio-Lat. tab. UI 5, Roller Les catacombes de Rome 11
tab. LXI n. 5) neque ueram Philocali artejn agnoui ;^ed potius
imitationem, ut de origine Damasiana minime constet (u.
Mus. Rhen. L j). 198). integrum seruauit P. Rossi Bull. crist.
1881 p. 19. 34sqq. IChr. IIp. 92, 57; Bueeheler Anth. epigr. n. G73
1 Quisquis es et sequeris codex (litterae -quis ante lacunam
in litura). dedi Rossii lectionem, quae magis placet quam quod
mihi primum in mentem uenerat quisquis ades tumulo. cf. 10, 2
3 Buecheler n. 778 domino reddens
nomen si quaeris Irene
4 rector cod., quod nescio an propter adlaudabiJe munus
ditum in ordine retineri possit, Jector Rossius (cf. 57 et 93).
certe rectoris uox hic ab usu Damasiano abhorret (u. adn. 5,4)
5 qui cod., cui Rossius explicans ^cui senex fuit in terris
pater item sacerdos'. sancte quod superest in lapide num aduerbium sit dubito, certe Damasus aduerbia in e finita non
corripit, neque ut Item Damaso tribuam adduci possum (^rectius idem'' Buecheler adnotat)
7 so)ie lapis, moHe codex.
sententia obscurior. cf. Orest. trag. 281 petunt de sorte secunda
Vergilique clausulas fortutia secunda, clamore, Maiie secundo
8 ore
Aen. rS 280
266 XI 899. de et copula u. adn. 11, 9
spicod., orae quod in marmore apparet Philocalo indignum.
ritus oris Vergili clausula Georg. IV 300, cf. CIL XI 4311 (= Bue9 cf. Verg. Aen.
cheler n. 457) rajJtus mihi sjnritus ore est
XI 159 felix moiie ttta, Anthol. lat. Riesii n. 92 felix morte sua
10 corruptus, quod patris in marmore superest. quae
est
Rossius proposuit quod pmtris in (siue hoc) tumuJo hene iam,
mea memhra quiescunt sententiae parum conueniunt; pater hic
uidetur deus intellegendus esse, ut cogitare possis de tali
supplemento qtiod patris hospitio (Verg. Aen. X 459 j)er patris
hospitium) domini mea membra quiescunt {patris officio terrae
Buecheler). ceterum cf. 10, 1 hoc tunndo sacrata deo nw)}c
11 om. codex
menibra quieseunt

35

Marmoribus

uestita

quae iutemerata

fides

hic etiam paries iusto

omnia

pleiia uides

DAMASI EPIGRAMMATA
Fragmentum marmoreum

41

pulchris Damasianis exubi seruatur in repositis. recognoui et delineaui diligenter (u. tab. n. II).
ediderunt
Gatti Notizie degli scavi 1889 p. 274 et Bullettino della commiss.
archeol. 1889 p. 442 (inde Roeni. Quartalschrift IV 1890 p. 76,

aratum

in camjDO

litteris

Verano effossum

est,

Armellini Cronachetta mensuale 1889 p. 180), Rossi Bull. crist.

1890 p. 8 (inde Roem. Quartalschrift IV p.287), Buecheler Anthol.
epigr. n. 309
1 post VESTITA in exemplo Gattii hasta cernitur perpendicularis, cuius uestigium tenue re uera adest, ut abiciendum
melius Buesit Rossii supplementum uides Jiaec atria sancta.
cheleri nouts ueneranda sepulcra, cogitari possunt alia uelut

domus pia membra

cum

retentat (conl. 44).

cf.

locum

e libelli pre-

2 hasta in fine
35 supra in testimoniis transcriptum
pinguior non admittens litteras N et M. decorat Christique
corona suppleuit Buecheler. de formula intemerata fides uide
adnot. 7, 2
3 iusto^yrum. nomina ^xcndit^ Rossius, iusto [distin4 [ditoino lumine caeW] idem. desideguet honore] Buecheler
ratur in supplementis nomen Damasi. omnia plena quodammodo Vergilium olent, Aen. I 583 omnia tuta uides, cf. Ecl.
III 60, Georg. II 4 (supra 33* omnia quaeque uides)
c.

36

Fragmentum litteris Philocalianis rei?. in agro Verano,

museo Lateranensi inter elogia martyrum Damasiana

extat in

(class. III 7),

ubi descripsi.

Mus. Pio-Lat. tab.

II tab.

LXI

III 7

(=

Rossi Bull. crist. 1864 p. 44. 47 n. 5,

ThRoller Les catacombes de Rome

n. 7)

supplex uox, qua maxime delectatur poeta noster. sic

32 haec Damasus cumulat supplex altaria donis, 44 ornauit
1

DAMASI EPIGRAMMATA

42

supplex (Damasus), 46 supplicis haec Damasi uox est: uemrare

sepulcrum, 4tl his Damasus supplex uoluit sua reddere uota,
61 uersibus his Damasus supplex tibi tiota rependo
2 mea
[uota rependo], Itijt mea [uota repeiidam]? cf. 46,13 (= 88)
Saturnine tibi martyr mea uota rependo

37
Hippolytus ferturj premerent c[u]ui iussa t[yranni,
presbyter in scismja semper mansisse No[uati;

tempore quo gladijus secuit pia uiscera ma[tris,

deuotus Christo peteret cu]m regna pio[rum,
quaesisset populus

ubinam proce]dere

[posset,

catholicam dixisse iidem sequerentur ut omnes.

sic noster

meruit confessus martyr ut

esset.

haec audita refe]rt Dam[asus, probat onmia

Cliristus.

Elogium Hippolyti iutegrum legitur in P, unde edidit

Rossius IChr. II p. 82, 21. idem fragmenta litteris paene detritis agnouit in pauimento basilicae Lateraneusis illuc translata saeculo XV e basilica uel crvpta Hippolyti martyris uia
Tiburtina (cf. n. 83), BuII. crist. 1881 p. 265.5 c. tabb. I. II.
post Rossium tractauerunt multi, nuperrime Gerhardus Ficker
Studien zur Hippolytfi-age (Halis 1893) p. SOsqq., qui alios
auctores enumerat p. 14 not. 1. Prudentium Peristeph. XI Damasi epigramma in ipso lapide legisse ueri est simillimum, cf.
Rossi Bull. crist. 1881 p. 42, Ficker 1. c. p. 35. 43 sq. KINeumann
Der roem. Staat und die allgemeine Kirche I p. 263
Post lemma in sco hypolito martyrae quod praefigit P,
sequitur uersus praesbiter ornauit renouans uinccncius ultro ab
hoc carmine alienus diuolsus nescio quo casu ab elogio Gordiani (u. infra n. 79)
1
Hypolitus codex. cf. Verg. Aen.
Vn 765 namque ferunt fama Hippolytum. VII 368 premunt te
2 Prud. Perist. XI 19
iussa parentis. de clausula u. adn. 8, 2
inuenio Hippolytmn, qui quondam schisma Nouati presbyter atti3 redit 13. 30. 43. 46
4 Agnes
gerat nostra sequenda negans
martyr deuota Christo 84. cf. adn. 7,3 et 23,5
5 j^ossit codex.
Prudent. 1. c. 25 sqq. cum iam uesano uictor raperetur ab hoste
exultante anima carnis ad exitium, plebis dmore suac miiltis
comitantibus ibat, consultus quaenam secta foret melior, respondit: fugite, o miseri, execranda Nouati schismata, catholicis red-

DAMASI EPIGKAMMATA

43

dite iios populis

6 dixisset codex. catJioUcam producta prima
metri causa, ut apud Prudentium aliosque christianos
7 cf.
46 meruit confessus abire. Dracont. Medeae 330 sic meruit
iieniam generum confessus Achilles comparauit Amend p. 11
8 cf. 48 haec breuiter Damasus uoluit comperta referre.
cum hemistichio altero comparari potest Vergilianum prohat
auctor Acestes Aen. V 418

38*
'Titoletto inciso in bellissime lettere del vero tipo damasiano dell' ofiicina di Furio Dionisio Filocalo' rep. in crypta
Hippolyti uia Tiburtina

TlMOTEVS
PRESBYTER
crist. 1882 p. 68.
Armellini Le chiese di Roma
recepi ne deesset exemplum scripturae Philocalianae
spectans ad cryptam martyris a Damaso celebrati (37)

Rossi BuU.

p.

692.

39*
Quinque fragmenta 'd'una monumentale
damasiano'

lettere del vero e proprio tipo

iscrizione in grandi

Hip-

rep. in crypta

polyti

RD

VS PV

AP

CONV

Rossi Bull.

crist.

FRA

1882

p. 68.

cf.

adn. 38

40

Fam]a

refert sanctos

dudum

retulisse parentes

Ag]nen, cum lugubres cantus tuha concrepuisset,

njutricis

gremium

subito liquisse puellam^

sponte trucis calcasse minas rabiemq(ue) tyranni.

DAMASI EPIGRAMMATA

44
5

cum flammis

urere

uirib(us)

uolnisset nobile corpus,

inmensum paruis superasse timorem,

nudaque profusum crinem per membra

dedisse,

ne domini templum facies peritura uideret.

o ueneranda mihi, sanctum decus,
10

alma, pudoris^

ut Damasi precib(us) faueas precor, inclyta martyr.

Carmen littei'is Philocalianis marmori incisum extat in

ecclesia s. Agnetis uia Nomentana, ubi recognoui (u. tab. n. I).
coniunctum
legitur in multis codicibus maxime Prudentianis
fere cum Constantinae de eadem mai-tyre acrostichide (infra
u. 84).
ediderunt praeter alios Fabricius p. 772 (e cod. aliquo), Sarazani n. 2, Riuinus n. 10, Marangoni Acta s. Victorini
p. 137 (qui lapidem detexit), Merenda n. 29, Murat. thes. inscr.
1823, 4 (cui misit Alexander Capponius; inde Mazochius III
p. 909 sqq., qui commentario instruxit), Perez p. 54 in tab.
n. II aeri incisum (inde adscriptis diuersorum codicum lectionibus Faustinus Areualus adPrudent. peristeph. XIV 133, Migne
LX p. 591), Armellini II cimitero di s. Agnese sulla via ISI^omentana (Romae 1880) p. 39 c. tab. XVI, ThRoller Les catacombes
de Rome II p. 72 tab. LXI n. 1 (ad exemplum quod extat in
Rossi Mus. Pio-Lat. tab. III),
museo Lateranensi, class. III n. 1
Wilpert Die gottgeweihten Jungfrauen in den ersten Jahrhunderten der Kirche p. 90 tab. IV 9 (ad lapidem). uarias
codicum lectiones omitto. Agnetis martjrium enarrant Ambrosius de uirginibus I 2 et Prudentius perist. XIV, quem carmen
Damasianum legisse adsentior Eberto (Geschichte der christl.
lat. Litteratur ^ p. 267) contra Manitium (Gesch. der christl.
ad eandem Agnetis
lat. Poesie p. 95) cf. adn. uu. 4 et 10.
basilicam ab Honorio I (a. 627
638) restitutam ornatamque
pertinent carmina e syllogis antiquioribus edita a Rossio IChr.
,

11 p.

63

n. 6:

Inclita uota suis adquirunt jyraemia laudis,

dum perfecta micant mente fide meritis.
uirginis hoc Agn{a)e cJauduntur membra sepulchro,
qiiae incoi-rupta tamen uita sepulta tenet.
hoc opus argento construxit Honorius amplo
martyris et sanctae uirginis ob meritum.
'

p.

63

n. 6 (cf. p. 89,

43

p. 104,

37

p. 137,

18 p. 249, 18):

uirginis aula micat uariis decorata metaUis,

sed plus numque nitet meritis fulgentior amplis.

quibus addendum carmen operi musiuo apsidis inscriptum, quod

DAMASI EPIGRAMMATA

45

adhuc extat, Rossi 1. c. p. 89 u. 42 p. 104 n. 36 p. 137 n. 17

249 n. 19 (cf. Duchesne Lib. pontif. I p. 323. 325).
1 cf. 52 iam dudum, quod fama refert, te Graecia misit,
29 percussor retulit Damaso (u. actn.).' idem exordium apud Val.
Flacc. Argon. I 47, Ennod. carm. I 8 (p. 529 ed. Hartel.), similia
apud Vergilium (Aen. III 121 fama uolat) Ouidium aliosque
2 Verg. Aen. IX 501 at tuba terribilem sonitum procul aere
canoro increpuit, CIL X 1370 cum tuha terribili sonitu concusde lugubres mensura u. adn. 10,15.
4 Prudent.
serit orbem.
p.

perist. XIV 21 tum. trux tyrannus, 112 liaec calcat Agnes, Jiaec
5 Verg. Aen.
pede proterit. clausula rabiemque ferarum 2,19
nobile corpus redit
II 37 subiectis urere flammis, cf. Georg. I 85.

7 profusum prima syllaba producta, ut profundum

8 i. e. ne corpus nudaLMueller de re metr. p. 363
tum uideret, cf. Paul. ep. ad Cor. I 3, 16 sq. 6, 19 sq. II 6, 16

exitus 17

2,17.

10 fere idem est 52,5; cf. adn. 30,5.

9 sanctus pudor 10
inelyta martyr in lapide est, uirgo pro martyr codd. nonnulli
Saraz. Merenda.
inclyte martyr 52,5. cf. clausulas Vergilianas
quales sunt incluta Boma, inclute Mauors Aen. VI 781 XII 179;
3796. Prudent. perist. XIV 1 sq. Agnes sepulincluta uirgo CIL
crum est Bomulea in domo fortis puellae, martyris inclitae

41*
Discite quid meriti praestet pro rege feriri:

femina non timuit gladium,

cum

natis obiuit,

confessa Christum meruit per saecula nomen.

Elogium

s.

Felicitatis

sepultae

uia Salaria

noua (Rossi

1873 p. 6) extat in P, L (bis),

V, Rossi IChr. II p. 88, 35 p. 102, 24 p. 116, 93 p. 136, 12. ex
L Gruterus 1171, 10 sum^jsit, ab hoc Merenda append. n. III.
Damaso tribuit Rossius, quem secuti sunt Kraus p. 537, IFuehrer
Ein Beitrag zur Loesung der Felicitasfrage (Freising 1890) p. 71,
Kuenstle Hagiographische Studien iiber die Passio Felicitatis
cum VII filiis (Paderborn 1894) p. 90, Amend p. 35 n. III, non
idoneis de causis (Mus. Rhen. L p. 203)
1 recta pro rege V
Epjitaph. sce Felicitatis inscribit V
2 gladio P. natis quod codd. habent omnes prosodia foede
neglecta, uidetur retinendum esse, ut intelleganter septem martjris filii; natus Gruterus edidit parum probabiliter, etsi interpretari possis de Silano uno de septem filiis una cum matre
sepulto, ut testantur topographi medii aeui ai)ud Rossium
Roma sott. I p. 142. 176. 177 {iuxta uiam Salariam ecclesia

Roma

sott. I p. 176, Bull. crist.

DAMASI EPIGRAMMATA

46

sanctae Felicitatis, tibi ipsa iacet corpore, ihi et SiUanus filius

eius unus de VII est sepuUus, haec in codice Salisburgensi).
3 confessa
nescio an in lapide fuerit
obibit codd. L et

Damasianum

esset; cf. 7 co^ifessus Christum, 43

confessi Christum, dictio in christianis haud infrequens, quod
idem dicendum est de clausula per saecula nomen, cf. 57. 64.

offenderet,

si

80. 85. 93. 98

42
Sanctorum, quicumque legis, uenerare sepulchrum.
nomina nec numerum potuit retinere uetustas.
ornauit Damasus tumulum, cognoscite, rector,
pro reditu
5

cleri

Christo praestante triumphans

martyribus sanctis reddit sua uota sacerdos.

Laudantur martyres ignoti sepulti teste V in ecclesia

Chrysanti et Dariae uia Salaria noua. exhibent praeterea
P (bis), L, H, omnium pessime P, optime L, cuius exemplum
expresserunt Grut. 1171, 3, Baronius a. 367, Sarazani n. 22,
Riuinus n. 23, Merenda n. 16, Mai Script. uet. V p. 414, 1, Rossi
IChr. 11 p. 100, 17; reliqua apographa apud Rossium 1. c.
p. 84, 30 p. 87, 31 e p. 121, 9 p. 135, 9
2 nomen an et numerum
1 sepulchrum L, sepulchra
tumulo
clamnastis P n. 30
3 orauit Pn. 31e
puit Pn. 30
cognuscite Pn.30, tumulus cognoscere Pn.31e rector PL, doctos
4 celeri PH 5 reddidit P, redditi H
(i. e. doctor) H, rogo V
Ad u. 1 xienerare sepulchrum clausula redit 27. 46, quicum2 Prud. Perist. XI 9 sqq. sunt et muta tamen
que legis 14
tacitas claudentia tumbas marmora, quae solum significant mnnerum. quanta uirum iaceant congestis corpora aceruis nosse licet,
quorum nomitia nulla legas. clausula Vergili iialet niutare uetu4 de hoc uersu
3 u. adn. 11, 7 et 7, 4
stas Aen. IH 415
Vrsini adu. Langen Geschichte der Roem. Kirche I p. 501.
cf
seclae tanguntur post tantas turbas Damaso reconciliati.
5 u. adn. 36.
Verg. Aen. H 17 tiotum pro reditu simulant
Ouid. Am. I 7, 36 uotaque rcdde loui
ss.

PHV

||

jl

||

||

43

Tempore quo gladius

secuit pia uiscera niatris,

sexaginta duo capti feritate tyraimi

DAMASI EPIGRAMMATA

47

extemplo ducibus missis tunc colla dedere.

confessi
T)

Christum superato principe mundi

aetheriam petiere

domum

regnaque piorum.

Fuit in coemeterio ss. Chrjsanthi et Dariae uia Salaria

noua, locum indicatum in V confirmant topographi (Rossi Roma
uete-rum apographa P(bis)LHV expressit
sott. I p. 176. 177).
Rossi IChr. II p. 84, 27 p. 87, 31 b p. 101, 21 p. 121, 6 p. 136, 10.
ex L Grut. 1171, 7, Riuinus n. 27, Merenda append. n. II.
Damaso uidetur iuste tribui, etsi auctoris nomen deest
Item praemittit V, j)raecedit autem n. 42 ad eundem locum
spectans 1 om. P 3 exemplo Pn.27 et V (cf. ad 18, 6)
de4 confessi %po Pn.27, confes ipm Pn.31b
deri L, deheri V
regnunique
5 aet heream Pn. 31b, aethaeriam L, aetheream H
Grut. perperam
2 de sexaginta u. adn.
Ad u.l redit 13. 30. 37. 46
33,13; duo producta ultima iuuante caesura ut ap. luuenc.
IV 667 aliosque christianos, LMueller de re metr. p. 341. cf.
Prud. Perist. XI 13 sq. sexaginta illic defossas mole sub una
idem uersus exitus
relliquias memini me didicisse hominum.
18. 48
3 militibus missis 13, tunc colla dedere 13. 17, tunc colla
4 confessus Christum 7, confessa Christum 41*.
secaret 29
5 u. adn. 1,12 et 23, 5
contempto principe mundi 7. 30. 47
||

||

1|

||

44
Martyris hic Mauri tumulus pia

quem Damasus

membra

retentat,

rector longo post tempore plebis

ornauit supplex, cultu meliore decorans

insontem puerum, cui poena nulla

^deiecti.

Maurus puer martyr in coemeterio ss. Chrysanthi et Dariae

uia Salaria sepulcrum habuit (u. topogr. ap. RossiumRoma sott.
elogium seruauerunt P (bis), L, H, V, Rossi
I p. 170. 177).
IChr. II p. 84,28 p. 87, 31 c p. 100, 15 p. 121, 7 p. 137, 16.
exemplum L dant Grut. 1171, 1, Baronius a. 384, Sarazani n. 21,
Riuinus n. 21, Merenda n. 21, Mai ^r. uet. V p. 392, 4
Epitaphium sancti Mauri riir V 1 mazri P n. 28, matri P
n. 31 c, om. H
bra tentat P n. 31c 2 QQuedam ausus raector
||

H,

||

Pn.28, Q Pn.31c)

{que

meliora
et

Pn.Slc

delecta

||

4 puero

Pn.31c,

pos Pn.31c

||

3 meliorae F-a.2S,

deiecti

pena et pona P delicti Pn.28

L, totum uersum om. V
|

DAMASI EPIGRAMMATA

48

Ad u. 1 cf. 31 martyria hic tumuJiis

Gorgonium retitxet,
23 tumulus retinet caelestia memhra, 46 pia membra, 49 memhra
2 Damasus rector phbis u. adn. 5,4.
piorum
longo post
tempore Vergilianum Ecl. I 30. 67 Aen. VI 409
3 cf. 42
ornauit Damasus tuiuulum (adn. 11,7). sumptu \)xo supplex
Riuinus i^erperam^ cf. adn. 36. sed decorans num Damaso tribui
possit dubito, fortasse transponendum cultu decorans meliore
4 cf. 86 b insontes pueros, adn. 11,1. uersus
{decorat 20*)
in fine corruptus est offenditque in pjoena ultima producta,
cuius licentiae exemplum Damasianum alterum non extat.
temptauerunt cum poena nec ulla dei esset Riuinus pessime,
cui poena nuUa defecit et quem poena nulla deiecit llossius,
neutrum bene. cogitaui de cui poena est nulla relicta (Mus.
Rhen. L p. 202). Buecheler carmen non integnim esse ratus
propouit poena n[ec] ulla delicti
.

45
[beatissijmorum martyrum

cultor

Damasus episcopus

seruus dei

Fragmentum tituli, non uni sed pluribus martyribus deextat in L coniunctum cum Damasi elogio Saturnini

dicati

idem in46), a quo separauit Rossi IChr. 11 p. 103 n. 34.

itium emendauit heatissimorum (siue sanctissimorum) (HORVM
Grut. 1172, 2, piorum Riuinus n. 41, Morum in codice). lemma

(n.

praemissum SCI SATVRNINI ad carmen 46 pertinet. de maruia Salaria noua sepultis consulendi
s. Saturnini
sunt topographi apud Rossium Roma sott. I p. 176 sq. uix

tyribus ad

pars est tituli ss. Chrysantho et Dariae consecrati, quos carmine celebrasse Damasum testatur Greg. Tur. de gloria mart.
I 37 (p. 512 ed. Krusch, Monum. Germau. Scr. Merouing. I) post
multum uero temporis cognoscens hoc factum Damasus antistes
sanctae sedis apostolicae iussit diligentius operire fenestram, ubi
et uersihus decorauit locum.
et ihi henedicitw clominus noster
lesus Christus ad laudem nominis sui usque in hodiernum diem. accedit alterum testimonium e litteris quibusdam (cod. Wirceburg.
saec. IX, DeWaal Roemisojie Quartalschrift I 1887 p. 161172),
quibus de ossibus ss. Chrysanthi et Dariae agitur translatis in
Monasterium Eifiiense (Muenstereifel) e crypta suburbana 'ubi
tumulus sanctorum martirum a bcato Damaso rotundis litteris

uum iste
inscriptus erat' (cf. Acta SS. XI Oct. p. 448. 460).
lapis Damasi fuerit archetypus licet dubitari; certe carmen ab
editoribus inter Damasiana receptum 'hic uotis parihus'' e. q. s.

DAMASI EPIGRAMMATA

49

Damasianum non

est (uide infra in appendice n. 87 c. adnot.).

elogii de ss. Chrysantlio et Daria uestigia certa non

Damasiani
adsunt

46
Incola nunc Christij fuerat Carthaginis ante,

tempore quo gladius secuit pia uiscera matris,

sangiiine mutauit patriam

Romanum

nomenque geuusque;

ciuem sanctorum

fecit origo.

mira fides rerum: docuit post exitus ingens.

cum

membra, fremit Gratianus ut

uomuit concepta uenena,

lacerat pia

posteaquam

hostis,

fellis

cogere non potuit Christum te, sancte, negare;

ipse tuis precibus meruit confessus abire.

supplicis haec

10

Damasi uox

<(sok^ere uota

licet

est:

uenerare sepulchrum.

castasque effundere preces,

tumukis quia martyris hic

sancti Saturnini

mea uota

[Saturnine tibi martyr

est.^

rependo.]

S. Satuminum uia Salaria noua sepultum fuisse topographi

medii aeui testantur (Rossi Roma sott. I p. 176. 177, cf. Bull.
elogium
crist. 1873 p. 6 sqq. et Mart. Hieron. III Kal. Dec).
seruauerunt P et L, hic melius, IChr. II p. 87, 32 p. 103, 34
ex L Grut. 1172, 2, Baronius
(u. 1 etiam in L p. 116 n. 91 a).
a. 384, Sarazani n. 25, Riuinus n. 41, Merenda n. 20, Mai Scr.

uet.

p. 403, 8 (cf. n. 45).

cf.

Germano

di S. Stanislao

La casa

celimontana dei ss. Giovanni e Paolo (Romae 1894) p. 475

in P traditur famula
1 om. Baronius Sarazani Merenda.
nunc Christi fuerat Cartaginis annus, in L p. 103 Ola nunc
Christi fuerat Chartacinis an, p. 116 Nunc Christi fuerat chartaginis anus. emendauit fere Terribilinius in add. ad Merendae
nomenq^ie P, namque L,
edit. p. 8 conlato 52,4
3 patriu P
5 rerum
tiitamque Baronius genuque P
4 ciuemqiie sco sua P
om. P, uerum Riuinus 6 fremet gratia ut hostes P 7 uenenum
P 8 xpi ut quoque negaret P 10 nox P sepidtos P 11 oluerc
||

||

||

||

||

||

II

castas

||

12 om.

||

Paulin. Nol. in epigram52,4.

5 insertum legitur (p. 279 ed. Hartel)
corpore mente fide castissimus incolci Christi; eadem clausula

Ad

u. 1 in4:oJa

mate quod

epist.

Dajiasy.s, cd.

nunc domini

XXXII

Ihm

DAMASI EPIGRAMMATA

50

2 redit 13. 30. 37. 43

3 cf.
Buecheler Anth. ep. n. 787, 48
52 sanguine viutasti ixdriam, ciuemque fratrem fecit amor legis
5 post hunc uersum lacunam statuit Rossius ita
(u. adn.)
fere explendam martyre in inuicto posset qiiid gJoria Christi,
at nihil desideratur. formula mira fides reriim redit 2,11 et 8,4;

docuit ^JOst exitus ingens hemistichium Vergili Aen. V 523, cf.

Paul. Nol. carm. XXI 423 docuit rerum post exitus ingens,
90 docet exitus ingens
6 cum lacerat idem exordium
Gratianum iudicem eum esse posse, qui praefectura urbis
2, 5.
anno 290 functus sit (CIL VI 1128 c. add. p. 845), adnotauit
Rossius
7 de posteaquam u. adn. 29,8.
concepta uenena
in Anthol. Riesii 4, 51, cf. Verg. Aen. XII 857 feUe ueneni
8 Cliristum qui in jyace negauit 48^5
9 sic noster meruit
10 u. adn. 36. uenerare sepulconfessus martyr ut esset 37,7
chrum clausula redit 27 et 42, cf. 12 ueneranda sepulchra
11. 12 et argumenti causa et propter foedissima peccata
2)reces (cf. Ouid. Her. VI 73 adde preces castas) sancti Saturnini
ab hoc carmine alienos esse dixi Mus. Rhen. L p. 202, ibidem-

XXn

(u. infra
que monui substituendum esse uersum, quem codex
88) suppeditat, Damasianam originem pi-ae se ferentem (cf. 61
qui nisi ultro
uersibus his Damasus supplex tihi ^iota rependo).
se offerret, nihil post uenerare sepulchrum deesse putauerim,

quippe

cum

simili

uersu claudatur carmen 27 ex^jressit Daat desideratur quodam-

masus meritum: uenerare sepulchrum.

modo

martyris

nomen

Cultores domini Felix pariterque Philippus

hine uirtute pares contempto principe mundi

aeternam petiere

domum

regnaque j)iorum,

sanguine quod proprio Christi meruere coronas.

5

his

Damasus supplex

uohiit sua reddere uota.

De

Felicis et Philippi duorum, ut uulgo putant, de septeui

filiorum (Acta SS. III lul. p. 5 sqq.) sepulchro uia
Salaria noua sito uide Rossium Roma sott. I p. 176. 177 et
elogium extat in
Bull. crist. 18841885 p. 155, 1890 p. 111.
Felicitatis

syllogis T et V, unde edidit Rossi Bull. crist. 1880 p. 44 et

IChr. II p. 62, 3 p. 138, 24; e cod. Chxustroneob. Marinius ap.
Maium Scr. uet.
p. 34,2, e codicis Virdunensis apographo
Mabilloniano (cod. Paris. 11902) Le Blant Inscr. chret. de la
Gaule praef. p. CXXXIV. cf Wilpert Roem. Quartalschrift IT

DAMASI EPIGRAMMATA

51

IFuehrer Ein Beitrag zur Loesung der Felicitasfrage p. 97.

qui in codicibus praemissi sunt uersus quinque infra dedi in
appendice n. 91
1 martyrum cultor Damasus 45, Damasi papae cultor atque
amator Philocalus 18. cf. Ven. Fort. I 9, 1 cultores domini
2 contempto principe mundi redit 7 et 30, superato principe
cf. 23,5 aetherias petiere domos
3 eternumque T.
mundi 43
regnaque piorum, similia 26. 43. 53. de regnaque (regnumque
4 cf. 49 meruit .... pricn- ille coroLe Blant) u. adn. 1, 12
355 primam merui qui laude eoronam,
nam. Verg. Aen.
CIL Vni 8631 (= Buecheler Anthol. epigr. n. 317) praemia uictores Cristi meruere coronam
5 reddit sua uota sacerdos 42.
cf adn. 36
p. 14,

48
Veridicus rector lapsos quia crimina flere
praedixit, miseris fuit

omnibus hostis amarus.

hinc furor, hinc odium sequitur, discordia,

lites,

seditio, caedes, soluuntur foedera pacis.

5

crimen ob alterius Christum qui in pace negauit^

finibus expulsus patriae est feritate tyranni.

haec breuiter Damasus uoluit comperta referre,

Marcelli ut popukis meritum cognoscere possit.
a. 308 ad 309, in coemesepultus erat uia Salaria noua (Mart. Hieron.
XVII Kal. Febr. Lib. pontif. I p. 164. Rossi Roma sott. T p. 176).
eius elogium seruauerunt TLV, Rossi IChr. 11 p. 62, 4 p. 103, 35
p. 138, 22. a Grutero (1172, 3 ex L) editores pendent: Baronius
cf. Acta
n. 309, Sarazani n. 26, Riuinus n. 31, Merenda n. 11.
SS. II lan. p. 9, Rossi Roma sott. II p. 204 sq. RALipsius Chronologie der roem. Bischoefe p. 248 sqq., Kraus p. 188, Langen Geschichte der roem. Kirche p. 379, Duchesne Lib. pontif. I p. 166.
eiusdem fere argumenti epitaphium est Eusebii 18, quod confer

Marcellus pontifex, qui sedit ab

terio Priscillae

Inscribunt sci MarceUi mar L, epitaphium MarcelU jop V

2 istis pro hostis
4 cede V 7 hic T S ut
fleri V
^wssit codd.,
compescere cod. Goettw.
suprascr. V, om. TL
posset editores secuti Gruterum
Ad u. 1 cf. 18,2 Heraclius uetuit lahsos peccata dolere, Euseabicienda igitur CoubitiS miseros dociiit sua crimina flerc.

||

carmina

||

||

\\

||

4*

DAMASI EPIGRAMMATA

52

stantii coniectura lapsus (genet.), quam probauit Gallandi YI

347
2 liostis amare initium Vergili Aen.
898 (= Paulin.

p.

XXni

3 Imic
hinc, u. adn. 57, 1. discordia lites,
seditio caedes item in 18, cf. Paul. Nol. VI 244 Jiinc odia, hinc
lites, hinc fraus, hinc liuor et ira
4 cf. 18, 7
5 cogere non
6 Verg. Aen. I 620
Xiotuit Christum te sancte negare 46,8
finibus exptilsum jiatriis. supra 18 puJsi feritate tyranni, 43 capti
feritate tyranni. tyrannum Maxentium intellege, Duchesne Lib.
pont. I p. 164. 166
7 uersihus his hreuiter
Damasus uolui

Nol.

75)

monstrare triumphos 2,25, haec audita refert Damasus 37,8, haec

Damasus
8 ne tumulum ^iestrum quisquam
referat 26,7
cognoscere posset 29; cognoscere eadem uersus sede 1,6. 2,6. 26,1
.

49

Extremo tumulus latui[t sub aggere montis.

hunc Damasus monstrat^ [seruat quod membra piorum.

Protum

te

germani
hic

retinet

purpureo

sanguine

fratres,

uictor

meruit

mel[ior

sibi

regia caeli,

se[queris, Hyacinthe, probatus.

anim[is

ingentibus

pal[mam,

prior

ambo,
ille

coronam.

Protus et Hyacinthus martyres in coemeterio Hermetis uia

Pinciana sepulti erant (Mart. Hieron. HI id. Sept. Rossi Roma
elogii dimidia fere pars extat in ecclesia
sott. I p. 176. 177).
ss. Quattuor Coronatorum, ubi recognoui; fi^agmina alia minuta
nuper e coemeterio iUo in lucem rediisse dicuntur, Roem. Quartalschrift 1894 p. 140, BuU. crist. 1894 p. 112. 119. integrum seruauerunt E et L, Rossi IChr. II p. 30, 72 (= CIL VI 1 p. XIV
ediderunt praeterea Grut. 1179, 9 (ex L),
n. 67) et p. 104, 41.
Baronius n. 384, Sarazani n. 27, Riuinus n. 32 (e Grut.), Merenda
u. 26, Perez p. 54 in tab. n. IV aeri incis., Mai Script. uet. V
de iisdem martyp. 400, 3, Buecheler Anthol. epigr. n. 305.
ribus infra sunt carmina 96 et 97
figit

Lemma in uia Pincia in sepulchro Proti martyris praeE 2 qui in lapide recenter insculpto (Perez), quam lecII

tionem praefert Gallandi VI

rorum pro piorum

p. 349 iniuria
lapide recenter scripto (Perez) 4 yiacinthe E, yncincte L, hiacinte lapis nouicius
Ad u. 1 haereo cum Perezio p. 58 iu sub producta, sed subsupra
qiic ne recte quidcm habere puto {super Riuiuus male).

II

tibi regia coeli in

||

DAMASI EPIGRAMMATA

53

est 31 martyris Jiie tumuhis magno 'suh uertice montis. cf. Verg.
Aen.
44 ttimulique ex aggere fatur, VII 6 aggere composito tu-

44 tumulus pia membra retentat

3 Gorgoniiim
adn. 10, 11
4 cf. 58* sanguine pturpureo mercantes p^-aemia uitae; Verg. Aen. IX 347 purpuream uomit 'iUe
animam et cum sanguine mixta uina refert moriens; Stat. Silu.
II 1 41 purpureo suffusus sanguine.
YACINTHE Philocalum
insculpsisse
quod mauult Buechelerus conl. Gramm. Lat. VII
muli

retinet 31.

cf.

u.

81 (Keil), non adfirmare ausim, quamquam martyris loculo

inscriptum erat YACINTHVS
(Rossi IChr. II p. 31 ad
n. 73). in titulis gentilibus scriptura uariat, ita tamen ut superet
legitima Hyacinthus (u. indices CIL), epigramma Symmachianum
(infra n. 97) Hiacynthe praebet, marmor aetatis fere Damasianae
n. 96 Yachinti. in sequeris producta ultima Manitium Mus.Rhen.
XLV p. 316 oflFendere miror (Verg. Ecl. VI 53 Aen. XI 69)
5 Verg. Aen. XI 291 ambo animis, ambo insignes praestantibus
armis, hic pietate prior XI 641 ingentemque animis, ingentem
6 Aen. V 70
corpore et armis, Georg. IV 83 ingentis animos
meritaeque expectent pnxiemia palmae. cf. 47, 4 c. adn.

p. 23.

MAETYR

.,

50*
Fragmenta duo marmorea litterarum specie Philocaliana
inscripta prodierunt inter rudera basilicae s. Valentini ad uiam
Flaminiam. seruantur in martyris coemeterio

Descripsi. Horatius Marucchi Roem. Quartalschr. IV 1890 p. 151

et in libro cui inscribitur 'II cimitero e la basilica di s. Valentino e guida archeologica della via Flaminia', Romae 1890
Bull. crist. 1890
c. IV tabb. p. 120 (cf. Roem. Quart. IV p. 76.
p. 7. 21)

In 6 exitus uersuum agnoscit editor Romanus latere posse

ratus formulam Damasianam [supplex tibi uota repen^jdo

DAMASI EPIGRAMMATA

54

Addo aliud fi-agmentum ibidem repertum

quodammodo imitantibus exaratum

litteris

Dama-

sianas

cf.

Marucchi Roem. Quartalschr. IV

tino p. 121.

p. 151, II

cimitero di

s.

Valen-

Latetne temporis nota?

51*
Fragmentum marmoreum
in coemeterio

s.

rep. 'via

Acqua

acetosa',

extat

Valentini ad uiam Flaminiam

BEATISjs/mo
PRESBYfera

Descripsi. Marucchi BuU. crist. 1888

89 p. 78, Roem. Quartalschrift II p. 290. III p. 337 (cf. IV 151), II cimitero di s. Valentino p. 121. litterae sunt elegantes speciem artis Philocalianae
prae se ferentes, sed, ut mihi uisum est, non proprie Damasianae (ofFendit uel forma A litterae). quam ob rem uereor
ne audacius suppleuerit editor beatis\jihno martnri Vahntino\
j)resby[tero Damasus episcopus fecit]

lam dudura, quod fama

refert, te

Graecia misit;

sauguiiie mutasti patriam: ''ciuemque fratrem

fecit

amor

incola
5

legis.
sancto pro uomine passus,
nunc domini, seruas qui altaria Christi,

ut Damasi precibus faueas, precor, inclyte martyi-.

Ex L, qui solus seruauit loco non indicato, ediderunt

Grut. 1173, 10 (inde Sarazani n. 32, Riuinus n. 42, Merenda

DAMASI EPIGRAMMATA

55

Maium Scr. uet.

p. 31,4, Rossi IChr. II
Terribilinius (in add. ad Mer. p. 8 sq.) s. Hermeti
uia Saiaria uetere sepulto tribuit, quia in codice sequitur titulus
n. 22),

Marinius ap.

p. 108, 57.

ex eodem coemeterio

Rossius propter epigramea quae secuntur inde a n. 59 sedem

tituli inter uias Apjiiam et Latinam potius quaerendam esse

mata praecedentia

(infra n. 90),

et

existimat, fortasse rectius

1 fama refert 40; confessores sancti quos Graecia misit 12
(sepulti uia Appia in coemeterio Callisti), olim sacrilegam quam
misit Graecia turham 78 (uia Appia)
2 cf 46 de Saturnino
sanguine mutauit jMtriam novienque genusque; Paul. Nol. cai-m.
62 mutauit patrias externo caes^nte terras, XXI 448 mutasti
jmtriam, CIL
p. 705, 2 mutasti patriam linquens consortia nostra.
ciuemque fratrem aut ciuemque dissolutis uocalibus Damasum
scripsisse uix credi potest; ciuemque per asira Riuinus proposuit
audacius nec bene, ciuem quoque fratrem uel ciuemque fratremque Sarazani, illud non apte, hoc pessime probante Rossio.
ueram huius uocis prosodiam habes 1. 3. 7. 9. 49. 59. fortasse
spondiacus restituendus Damaso talis ciuem fratremque (cf. 46,4
Momanum ciuem sanctorum fecit origo, 26 discipulos oriens misit
Boma suos potius meruit defendere ciues), sed magis adridet Buecheleri coniectura fatemur pro fratrem {iv naQsvQ^sasi.
3 sancto pro nomine passus, similia in
ut solet Damasus)
4cf. adn. 46,1 et 12,5
Christianis saepius, u. adn. 58*
b foueas
L, em. Grrut. cf. 30,5 et 40,10 c. adnot.

XV

..

>3

Qiiid loquar aiit sileam?

prohibet dolor ipse

hic tumukis lacrimas retinet,

fateri.

coguosce, parentu(m)

Proiectae, fuerat primo quae iuncta marito,

pulcra decore suo, solo contenta pudore,

5

heu

dilecta satis miserae genetricis

amore.

accipe quid multis? thalami post foedera prima

erepta ex oculis Flori genitoris abiit

aetheriam cupieus caeli conscendere kicem.

haec Damasus prestat cunctis solacia
uixit ann(os)
III kal. lan.

fletus.

XVI, m(enses) IX, dies XXV. dep(osita)

Pl. Merobaude et Fl. Saturnin(o) conss.

DAMASI EPIGRAIHMATA

5G

Recognoui cannen tabulae marmoreae litteris Philocalianis

inscriptum in museo Lateranensi (class. VI). fuit olim in basilica s. Martini in Esquilino auecta, ut uidetur, e suburbano
aliquo coemeterio, deinde in bibliotheca Vaticana. Baronius
a. J583, Sarazani n. 13 (ad lapid.), Piiuinus n. 13 i^e Bai-onio),
Merenda n. 32, Perez p. 54 in tab. n. V (aeri incis.), Rossi Mus.
Pio-Lat. tab. VI et commentario instructum IChr. I p. 145
n. 329, Roller Les catacombes de Rome 11 p. 86 tab. LXII n. 8,
Buecheler Anthol. epigr. n. 670
1 hemistichium prius formatum ad Verg. Ecl. VI 74 quid
loquar ant ScyUam iuuante altera fonnula Vergiliana eloquar
an sileam Aen. ni 39. cf. Ouid. Met. XI 708 jiZwm dolor pro2 liic tumidns retinet caelestia memhra 23, liic tumuUis
liibet
.... Gorgonium retinet 31. de cognosce u. adn. 7, 4. in lapide
3 Proiecta femina nobilis
scriptum est PAREjSTTV, cf. 8, 4
ignota Flori religiosi hominis filia, de quo u. ad u. 7. clausula
iuncta marito apud Stat. Silu. I 2, 189, cf. CatuU. 64, 374 nupta
4 CatuU.
inarito, 62, 54 coniuncta marito, Ouid. Met. VI 634
111, 1 uiro contentam uiiiere solo, Verg. Aen. XI 582 sola contenta
Diana, Ouid. Her. V 9 contenta marito. in sarcophago Vesontione rep. solo contenta marito Rev. archeol. 1890 lan. p. 32
Buecheler Anthol. epigr. n. 455 (cf. n. 643). Dracontiana
5 Verg. Aen. I 344 et mayno miserae
comparat Amend p. 11
6 quid midtis,
dilectus amore, X 788 clausula genitoris amore
ne multis talia apud Ciceronem aliosque frequentia. cf. Ouid.
7 Verg. Aen.
Met. Vn 403 thalami quoque foedere iungit
ex oculis, Ouid. Met. VII 776 et Heroid. X 43
I 88 eripiunt

ocidis ereptus. Florum Terribilinius (in add. ad Merendae edit.

p. 9. 10) et Rossius eum esse probabiliter coniciunt, quem Liberalis martyris {qui rjuondam in terris consul ho)>.ore fuit) sepulcrum renouasse et exornasse testantur eiDigrammata e codice
Palatino edita a Grutero (1171, 9. 1172, 6) et Rossio IChr. II p. 101
n. 23 (uu. 9 et 10 obtulit haec domiiw componens atria Floriis
ut sanctos uenerans praemia iusta ferat, in cod. prima manu
flcn-is, altera florus) et p. 104 n. 38 (uu. 7 sq. sit precor acceptum

quod post ,dispc:idia belli in melius Florus restituit famulus);

cf. etiam BuII. crist. 1894 p. 37 sq., Roem. Quartalschi-. 1894
p. 141. ABIIT lapis pro abiuit, sic si(biit producta altera proin epitaphio Africano Ephem. epigr. V 1049, cf.
8 luuenc. H 195 aetheriam
Buecheler Anth. epigr. ad 520, 6
liber conscendet in aidam , III 400 quisque cupit celsam caeli
comcendere sedm, Prud. Perist. VIII 7 qui cupit aeternum caeli
9 Vergili clausula solacia
conscendere regnum; cf. adn. 16
cf. Ouid. Art. am. E 603, Dracont. de deo
luctus Aen. XI 62.
ni 49, Carm. de Philomela ap. Baehrens
V p. 363 noctis
10 consules sunt anni 383
bolacia praestans et infra adn. 107,9

nuntiandum

PLM

DAMASI EPIGRAMMATA

57

54

Fragmentum litteris Philocalianis rep. a. 1872 acl ecclesiam

Laurentii in Lucina edidit Rossi BulL della commiss. archeoL
di Roma 1873 p. 52 tab. II 2 et Bull. cri.st. 1873 p. 34 tab. III 3
(cf. 1872 p. 122 et Roem. Quartalschr. 1889 p. 31C)
Nihil iuuat supplementa adscribere qualia sunt Clirist\o
pra[estante (cf. 42, 4) et p]7-es[byter
s.

00

Haec Damasus

Christe

tibi,

deus,

noua

tecta

dicaui

Laurenti saeptus martyris auxilio.

Solus seruauit cod. V, ubi adnotatum est uersiculos istos
extare 'ad ecclesiam sancti Laurentii in Damaso, quae alio
nomine appellatur in prasino, in illo throno'. Rossi IChr. II
Armellini Le chiese di Roma
p. 134 n. 5 (cf. adn. ad n. C).
p. 312.
1

Duchesne Lib.
cf.

57, 5 uoliii

pontif. I p. 214
conclere tecta

noua

2 saejnus cod.,

em. Rossi

50*
Cunctis porta patet, quis porrigit ubera mater.

Monostichum

'in limine superiore

portae ecclesiae

s.

Lau-

rentii in Damaso' scriptum fuisse lohannes Dondius tradit in

itinere Romano (cod. Venet. Marc. lat. XIV 223 saec. XIV, cf.
Henzen CIL VI 1 p. XXVII Rossi IChr. II p. 329). Rossi, qui

edidit IChr. II p. 332 n.

5,

Damaso dignum

censet

DAMASI EPIGRAMMATA

58

em. Rossi. de forma quis uide adnot.

clausula Vergili ab uhere matris Georg. III 187

quis] traditur ouis,

ad

12, 9.

Hinc pater exceptor,

lector, leuita, sacerdos,

creiierat hinc meritis

quoniam melioribus

liinc milii

prouecto Christus, cui

sedis apostolicae uoluit concedere

5

archiuis^ fateor, uolui

summa

actis,

potestas,

honorem.

noua condere

tecta,

addere praeterea dextra laeuaque cokimnas,

quae Damasi teneant proprium per saecula nomen.

Fuit in ecclesia s. Laurentii in Damaso iuxta theatrum
integrum extat in L, mutilum charta lacerata in V,
Rossi IChr. 11 p. 135, 7 p. 151, 23. a Grutero (1164, 1) pendent
Baronius n. 384, Sarazani n. 18, Riuinus n. 17, Merenda n. 35.
cf. Piper Zeitschr. f. Kirchengeschichte I 1877 p. 221, MRade
Damasus Bischof v. Rom p. 157, Duchesne Lib. pontif. I p. 213
(supra in testimoniis, u. adn.); Armellini Le chiese di Roma p. 312

Pompei.

Lemma

praefigit in ecclesia beati

requiescit sanctus

JDamasus papa

(scil.

Lamentii martiris in qua

iam ab Hadriani I ponti-

temporibus, qui sedit a. 772 795, teste Libro pontif. I

500) L, isti uersiciili scripti sunt in introitu ecclesiue ijmus
iu Damaso) V (praecedunt nn. 55 et 101)
(scil. s. Laurentii
1 Hinc jMtcr L, Hinc puer V; illud melius, cf. Rossi Bull.
crist. 1881 p. 48 sq. 1883 p. 62 sq. 18841885 p. 25 sq. Studi e
documenti V p. 335 Qiac pater Mereuda). conferri possunt initia
Vergiliana hinc Qiic, at, sic, liaec, ut) pater, e. gr. Aen. XII 166
bis uel saepius
Jiinc pater Aeneas; Sil. It. III 597 hinc piater.
repetitum hinc apud Verg. Georg. II 514 sq. Aen. II 97 sq. cet.
3 Verg.
2 clausula melioribus amiis 10,8
(cf. supra 48)
4 clau24 huc se prouecti, X 100 cui prima ])Otestas
Aen.
cf. 72,5 auxit apostosula Vergili Ecl. X 1 concede laborem.
5 archibis L, om. V. arcubus
licae geminatum sedis honorem
haec mauult Merenda non idonea de causa, cf. BuU. crist. 1884
1885 p. 2n. cum clausula compara Verg. Aen. VII 393 noua
6 dextra laeuaque
quaerere tectu, X 35 cur noua condere fata
7 Verg.
ap. Verg. VI 486. 656, Ouid. Met. I 171 aliosque
Aen. VI 235 aeternumque tenet per saecula nomen, u. adn. 41*, 3

ficis

p.

DAMASI EPIGRAMMATA

59

58*

Hanc aram domini seruant Paulusque lohannes

martyrium Christi pariter pro nomine

passi,

sanguine purpureo mercantes praemia uitae.

Carmen

truncum codex Leidensis seruauit Voss.

unde in lucem reuocauit Rossius IChr.
II p. 274 n. 5 adnotans ad monasterium et altare lohannis
Paulique in Vaticano pertinere sibi uideri auctoremque cai'minis Damasi stilum adfectasse. titulum ipsius Damasi esse
et spectare ad aedes sepulcrumque lohannis Paulique martyrum Caelimontanorum Germano probare conatus est Roem.
Quartalschrift VI 1892 p. 59 sqq. (= Archaeologische Ehrengabe der Roem. Quartalschrift zu De Rossi's LXX. Geburtstage,

lat.

fortasse

69 saec. IX

f.

18',

Romae

1892, p. 59sqq., La casa celimontana dei ss. martiri

e Paolo, Romae 1894, p. 349 sqq.) fretus fragmento
lapidis in ipsis sanctorum aedibus inuento, in quo ueram litte-

Giovanni

rarum Philocalianam formam

agnoscei*e sibi uisus est. examinatis frustuli litteris uel potius litterarum trium NIS (u. 1 doliNI Seruant) residuis adsentior illi Philocaliani aliquid inesse
neque tamen ex unius quae integra superest litterae I forma
certum de origine iudicium quemquam facere posse existimo.
litterae bonae sunt, sed maiores quam in reliquis Damasianis
conspiciuntur. itaque cautius interim carmen inter pseudodamasiana reiciam, item ut Buecheler Anth. ep. n. 672, praesertim cum desit testimonium, quod grauissimum equidem puto
esse, nomen auctoris. de stilo quid iudicari possit mox adnotabo
1 Paulusque lohannes i. e. lohannes Paulusque insolentei'
dictum ac uix Damasianum. tunmlum duo nomina seruanf

infra 87, 1, seruat (uel seruas) qui altaria Christi Damasus 12.
31. 52. cf. Alcuini carm. LXXXVIII 16 (ed. Duemmler p. 311)
lohannes Paulus pariter Laurentius atque consericent aram hanc
miserante deo; hic leuita fuit, illi sed sanguine fratres, martyrio
toti regna beata tenent
2 cf 52 sancto pro nominc passus.
talia in christianis saepius, in titulo Tarquiniensi BuU. crist.
1874 p. 94 non oheunt isti p)assi pro nomine Christi, in codice
Palatino apud Rossium IChr. II p. 113, 79 (= Grut. 1175, 7)

pro Christi nomine passus obit, in alio codice apud eundem

3 purporeo codex.
p. 258,5 dei magno pro nomine passi
cf. 49 sanguine purpureo sequeris Hyacinthe probatus cum adnot.
praemia uitae clausula Damasi (2, 12. 13, 8) aliorumque

GO

DAMASI EPIGRAMMATA
59

IMA3ICAST0SEMPER
ISREGNIREGIAE
STENVITFRATB^S

il/^CO/PIETIVNGI

TFRATRESDO)

PIETITOGITf

VSGENER

OSVITLAV
SSAN TA

Fragmenta litteris Philocalianis inscripta, a Aldo Manutio

saeculo XVI in pauimento ecclesiae ss. Cosmae et Damiani
eadem regione detecta,
uisum, cod. Vatic. 5241 p. 244, b c d
Rossi Bull. crist. 18881889 p. 141 sqq. 1890 p. 147 sq. (Armellini
Cronachetta mensuale 1890 p. 155 sq.), Germano Roem. Quartalschrift VI p. 6.3 sqq. (= Archaeol. Ehrengabe zu De Rossi's
LXX. Geburtstag p. 63 sqq., La casa celimontana p. 352 sqq.);
Buecheler Anthol. epigr. n. 308. quae dantur litteris inclinatis
iam desunt. carmen a fragmento d initium capere uidetur spatio
supra litteras OSVIT LAV uacuo relicto maiore, nisi statuere
mauis uersus in calce sjjatio aliquo interiecto incisos fuisse,
quamquam eius generis alterum exemplum inter Damasiana non
deprehenditur (cf. Rossi Bull. crist. 1890 p. 148). fragmenta cum
ad locum ubi iacebant spectare non possint, quia basilica illa
a Felice demum IV papa (a. 526530) cultui christiano dedicata est (Lib. pont. I p. 279), cai-mini ss. lohanni et Paulo Caelimontanis destinato, qui 'fratres' propter martyrii societatem
appellati sunt, probabiliter tribuerunt editores Romani (cf. Mazochius Kal. Neapol. III p. 729)

Supplementa haec temptauerunt editores: fragni. a et &

an]imam casto semper [pietatis amore] Buecheler, plenius

1:

et
incertius [jJro Christo sanguine fuso dant an]ima)ii casto semper
[seruatam amori] Rossi, 2 4 [caelest^is regni regi ue[terno famulati, quos terri]s tenuit fratres do[mus uua fidesque, maic caelu]m
fragm. c [inlustri
accipiet iungit[que in saecla coronis] Rossi
fragm. d 1
Paul]us gener[e ortus itemqne lohannes] Germano
[comp]osuit lau[des Damasus, cognoscite, rector] Rossi (cf. 42
ornauit Damasus tumulum, cognoscife, rector, 5* composuit Damusus, 7 composuit tumulum sanctorum limina adornans\ fra.

DAMASI EPIGRAMMATA

61

trum pro

rector fortasse melius conlato 7, 4), 2 [ut pleb]s san{c]ta

[nouos discat celebrare ^^(^tronos] Rossi, cf. 21* quaeris plebs
sancta Bedemptum, 82 j;?e6s sancta canat

59 a
Fragmenta duo marmorea litteris pulchris Philocalianis inscripta in Caelio pone apsidem basilicae ss. Quattuor Coronatorum reperta, seruantur in museo archaeologico Caelimontano
('Magazzino archeologico')

Delineaui fragmenta breuiter

crist. 1872 p. 161 1879 p. 81

commemorata a Rossio

Bull.

In a latere potest martyris uel martyrii uox (cf. 58, 2); in

(cf. clausulam Dama.. ., 2 mi]lii pra\emia
b 1 [pyissi
sianam jjraem^a uitae 2 et 13), 3 [def]end[ere] uel repj\end[ere uota.
.

ultima littera propter hastam pinguiorem

(B, P),

non

GO
Fragmenta quinque litteris Philocalianis in basilica
mentis inferiore rep. ibidem seruantur

s.

Cle-

DAMASI EPIGRAMMATA

62

STA
Descripsi.

1885

memorat Rossius BuU.

crist.

1870

p.

148

(cf.

1884

p. 13)

De supplementis desperandum est. fragmenta a c d e

eandem litterarum formam exliibentia eiusdem tituli uidentur
esse metrici, in e exitus hexametrorum agnosco {propheta'))
Rossius haec: '"certo e soltanto che una almeno delle due epigrafi era metrica ed in uersi esametri. Laonde e sommamente
probabile, che si preziose reliquie spettino ad un damasiano
elogio di s. Clemente'. fragmenti h paullo grandiores litterae
alia fragmenta ibidem detecta aetatis Siricianae idem
sunt.
describit 1. c. p. 146 sqq. (cf. Bull. crist. 18G7 p. 51. 56 Mus. PioLat. p. 31 tab. II. Roller Les catacombes de Rome I tab. XXXI.
Duchesne Lib. pontif. I p. 124). basilicam Clementis iam Hieronymus commemorat de uir. ill. 15 hisce uerbis nominis eius
memoriam usqiie Jiodie liomae extructa ecclesia cnstodit

61

Corpore mente animo pariterque et nomiue Felix,

sanctorum in numero Christi sociate triumphis,
qui ad te sollicite uenieutibus omnia praestas
nec

quemquam

pateris tristem repedare uiantem:

DAMASI EPIGRAMMATA
5

te

63

duce sernatus mortis quod uincula rupi

hostibus extinctis, fuerant qui falsa locuti,

uersibus his

Damasus supplex

tibi

uota rependo.

Damasum uotum soluisse (u. ad u. 6)

Nolano eidem, quem Paulinus multis carminibus cele-

Discimus hoc carmine

s.

Felici

(cf. imprimis Paulini carm. XIV u. 55

70, ubi narratur
confluxisse e tota ItaHa ipsaque Roma turbam ad celebrandum
diem uiri sancti festum). Nolae igitur titulus positus est, non
Komae in basilica Felicis in Pincis, quod e prioribus quidam
uoluere. recensuit et inlustrauit Rossius IChr. II p. 190 sq. usus
maxime sylloge epigraphica Nolana codicis Cluniacensis olim,
nunc Parisini Nouv. acq. 1443 scripti saeculo IX (C) sumpta
ex antiquiore codice Neapolitano (cf. Rossi 1. c. p. 185). ex
eadem uel simili sylloge Nolana carmen Felicianum excerptum legitur in codicibus Vaticano 5087 scripto manu Leonardi

brat

Sanuti anno 1446 ladere et Oxoniensi Canoniciano (Script. eccl.

22.3) maximam partem scripto 'ladre a loanne monacho
Tuibingensi' anno 1489 (cf. Rossi 1. c. p. 186. 352. 353). accedit
quartus codex Th (Rossi p. 247 n. 9) idem carmen ualde corruptum exhibens. primus edidit Fabricius p. 773 ex codice
nobis ignoto, a quo pendent Baronius Martyrol. Roman. d.
14 lan. (uu. 3 5), Sarazani n. 6, Riuinus n. 15, Merenda n. 15
(qui in notis lectiones cod. Vaticani 5087 profert), Bollandus
Acta SS. I lan. p. 940 aliique: hi omnes uersum 6 omittunt.
alterum exemplum extabat in breuiario Nolano nunc deperdito,
unde sumpserunt Bollandus Acta SS. II Febr. p. 22, Remondinius Histor. eccl. Nolanae I p. 575 (inde Marinius apud Maium
Script. uet. V p. 34, 4 adhibito altero exemplo ex editionibus
Sarazanii et Merendae) alii
'Versus Damasii ixipe ad honorem sancti Felicis pajje de
falsi criminis purgatione et de salute sibi restlhita in basilica
einsdem Felicis musio miriflco descripti' notaui e cod. Vatic. 5087
f. 19 (de reliquis u. Rossium I. c. p. 190)
1 amo Th
pariterque et nomine CTh, pariterque nomine Vatic. et Oxon., pariter
quoque nomine Breu. Nol. pariter te nomine Fabricius, pariter
de nomine Saraz. Riuin. Merenda (cf. 7,1), pariter tu nomine
Bibl. max. patr. V p. 636, pariter re et nomine Marinius secutus
Caracciolum (ant. monum. eccl. Neap. cap. 2 p. 35) Magne j^ro
Felix Breu. Nol. (cf Merenda p. 140, Rossi 1. c.) 2 in om. Vatic.
Oxon. Fabricius societate Th sacrate Breu. Nol. Fabric. (Saraz.
Riu. Merenda Marinius) 3 sollite Th, solito Vatic.
4 repedire
Th, repadare Vatic.
uiantem om. Th
5 qud (pro quod) Th,
quoque Breu. Nol. 6 om. Fabric. et editores Damasi
7 noua
lat.

||

||

||

ipro uota)

Th

||

||

||

DAMASl EPIGRAMMATA

64

Ad u. 1 comparari possunt epigrammata Paulini Nol. epiinserta 5 (p. 279 Hartel) corpore mente fide
stulae
castissimus incola Christi, 6 (p. 281) jJ^^sbyter hic situs est
meritis et nomine Clarus, eiusdem carm. XII 1 inclyte confessor
meritis et nomine Felix, XIII 1 Felix hoc merito quod nomine,
nomine et idem qui merito, elogium Celsae cuiusdem uirginis
rustice compositum anno 518 Vienuae nuper repertum meritis
])ariterque et nomine Celsa e. q. s. (Le Blant Comptes rendus
de Tacademie des inscriptions IV ser. XXII 1894 p. 7, AUmer

XXXn

Revue epigr. du midi de la France 1894 p. 276 n. 1000, Buecheler

Antliol. epigr. n. 700); praeterea Verg. Aen. I 304 animam mentemque, VI 11 mentem animumque , Paul. Nol. carm. XXXI 309
corpore mente anima
2 thalamo sociatus Verg. Aen. IX 591
3 omnia xwestat 27
4 repedare et tiiare uerba sordida
et obsoleta saeculo IV in usum recipiuntur, cf. Quint. VIII 6, 33.
Roenscli Itala p. 162. 199
5 Damasiana obuersata uidentur
auctori carminis 81 fe duce, tu dignus praestas cultoribus ista,
[haec] tibi seruatus [nunc] offert munera supplex.
de clausula
cf. Verg. Aen. II 134 eripmi fateor, leto me et uincula rupi, XII 30
uincla omnia rupn, Petron. Satir. 123 (u. 188) undarum uincula
rupit. sujDra 9,3 soluere qui potuit letalia uincula mortis
6 agi
uidetur de nota accusatione, de qua uide Lib. pont. supra in
testimoniis c. adn. cf. Prosp. Aquit. epigr. in obtrectatorem
Augustini ap. Migne Patrol. LI ji. 149 impiaque extinctis Jwstibus
armu duret et carmen ap. Rossium IChr. 11 p. 246 n. 7 hostibus
extinctis
7 cf. 46, 13 (= 88) Saturnine tibi martyr mea uota
rependo, 42 martyribus sanctis reddit sua uota sacerdos, 47 his
Damasus suppjlex ^ioluit sua reddere uota. clausulae Vergili
si magna rependam Aen. II 161, fata rependens I 239 (cf. I 666)

62*
Grates, [ChristeJ tibi refero, spes

qui mihi rite

iiita

bonoram,

douasti noscere saucta

<(quem impius apostata<m^ lulianus dextruxit)>

ac superare malos regni caelestis amore.
5

fac,

rogo quaeso, deus, sine

et tua^

me

complere beata

quae cupio, fac gaudia cernere sancta.

Fide stat Benedicti monachi Soractini (saec. X), qui in

chronico (Pertz Monum. Germ. hist. Scriptor. uol. III p. 697) haec
'Daniasus papa construxit aecclesia sancti Siluestri iu monte

DAMASI EPIGRAMMATA

65

Serapti cum omni studio, et quidquid rebus aciacentia eius abstracta fuerat, per perceptione constituit; hanc orante in basilica
consecrationis beatissimi Siluestri episcopi, et gratias agebat
domino dicens', secuntur uersus suprascripti, quibus adsutum
constat macliina mundi,
est carmen [omnipotens dominus
qui caelum terramque regis e. q. s.) uon Damasianum, e codice

qm

Vaticano 5696

f.

278 editum ab Angelo Maio Nou. patr. bibl.

addit monachus ille Damasum hos uersus composuisse 'in lapide a corpore sancto'. stilum Damaso conuenire Rossius censet Bull. crist. 1884 1885 p. 31, equidem
fidem haberi posse Benedicto negauerim (Mus. Rhen. L p. 195)
cf. Verg. Aen. XI 508 qiias dicere grates
1 suppleuit Rossi.
quasue referre parem. spes et idta cognomenta Christi 67
rite [fide]m donasti noscere sancta^tnl pro2 ritem traditur.
3 interpolatum extrusit Rossius
ponit Buecheler, recte opinor
5 finetn me implere heatum Buecheler
6 de et copula u.
adn. 11,9. Ven. Fort. III 6, 31 promeruit sua gaudia cernere pastor
(Verg. Aen.
651 nec ferre uidet sua gaudia uentos)
P. II p. 212.

62 a*
Fragmentum

bonas Philocalianas

litteras

RTB

exhibens a Lancianio Portu Augusti repertum edidit Rossius

Bull. crist. 1866 p. 100 (delin. p. 102 n. 2)
Alia fragmenta litteris paene Philocalianis, quas Siricianae
aetati potius quam Damasianae tribuit Rossius, ibidem detecta
sunt haec

APPENDIX
CAEMINA PSEVDODAMASIANA ALIAQVE
AD DAMASIANA mLVSTRANDA IDOXEA
COMPLECTENS

63

VERSVS HIERONYMI PRESBYTERI

Psallere qui docuit dulci

nouerat

quot

iste

digitis

nomina uel
5

decem

modulamine sanctos,

legis qui

uerba dedisset,

citharam chordis totidemque

signum, numerum crux

credere quid dubitas?

uirtus regit

dicauit,,

ipsa notaret.

omnia

Cliristiy

qui uarias iunxit uno sub carmine linguas,

ut pecudes uolucresque deum cognoscere possint.

hic sonus est fidei, mentes qui mulcet amaras,
sic

10

creatura prior tanto pro

offerat ut

munere gaudet,

domino saluet quos gratia

uocis.

<^quisque sitit ueniat cupiens haurire fluenta,

inueniet latices seruant qui dulcia mella.^

Hieronymi nomine fertur in codicibus, de quibus uide

praefationem. ediderunt una cum carmine Damasiano 1 Baronius (inde Sarazani ad n. 15), Paulus de Lagarde, Kossius 11. cc.

PSEVDODAMASIANA

67

Varie inscribitur: uersicuU Hieronimi presbyteri

^^y^y",

Damasi et Hieronimi uerstis Daviasi ante s^, uersus Damasi

acl Hieronimum co, uersiculos dni Hizronymi preshyteri Sab.,
in aliis aliter (u. praef. et adn. 1)
1 modolamine a^
sanctis
'^f^rjw, sanctus 8sih. et cocl. Regin. 1598 2 decim a^a^y^y^
qiii,] que X
edisset ^'
3 quod a^Sab., qui co
cytharam pars
codd., cithera ^, cythara y\ cithara al.
cordis codd. plerique
totimque ^' dicauit] notaret X 5 dubites a-Sarazani (cf. Verg.
Aen. IX 12 quid dubitas)
(3
Christus ^^
om. ^ uno iunxit
y^i 7 ut] aut Sabinus cognosce y^ possent rj 8 hic] his \
sic SX, hinc fi(o
mentis ^^
fldes qpBaronius
qui] que a^
mulcit a^a^E^
9 sic] hic Sab.
de munere -S-Baron.
10 om.
Sab.
ict] ne X
quos] quod (J^rj
uocis] uocet (3^, gaudet ftqp
(repet. e u. 9)
11. 12 de his uersibus uide praef. et adn. ad 1
subscr. in qp oret ^^ro nobis beatitudo tua heatissime papa
Ad u. 1 formula dulci modulamine apud christianos haud
infrequens. sic Venant. Fortun. IV 7, 15 organa psalterii cecinit
modulamine dulci, quem uersum posteriores imitati sunt; anonymus in cod. Coloniensi 45 (Jaffe et Wattenbach Catalog. p. 107)
de Dauide reddens melUfluum dulci modulamine cantum supra
in elogio Redempti n. 21* prophetam celehrans placido modu2
lamine
4 sententiam non prorsus adsequor, fortasse subest uitium
124 regit omnia Christo (al.
5 Paulin. Nol. c.
Christus)
9 Paul. Nol. VI 81 ad condignas tanto pro nmnere
255 tanto pro munere digne, cf. Martial. XII 9, 3 ergo
grates,
agimus laeti tanto pro muncre grates
||

||

||

\\

\\

II

\\

||

||

||

||

XX

CA

DE NOMINE lESV
lu

rebus

Erigit

tantis

coniunctio

trina

humanum sensum

Sola salus nobis et mundi

Venit

Summa

Fabricius

Merenda
1

p.
n.

774

(e

cod.

bibl. uet. patr.

summa

potestaS

dissoluere

fructV,

Oporiniano, u. praef), a quo

V p. G36, Sarazani n. 7, Riuinus

trini coni. Riuinus, nihil

indignum

uenustE.

salus cunctis nituit per saecula terriS.

pendent Maxima
n. 3,

nodum

peccati

mundl

laudare

3 clausula

mutandum,

summa

certe trina
potestas supra 57,3

Damaso

PSEVDODAMASIANA

68

65

DE EODEM
communis conditor aeul
Et cum patre pia regnat sublimis in arcE,
numine regniS;
sanctis
insidit
Sidereo
Vnde mare et terras solo uidet|omma nutV,
liumanis et donat munera rebuS.
Susrfferit
oo
lure pari regnat

Fabricius p. 774.
n. 8,

Riuinus

n. 4,

Maxima

Merenda

bibl. patr.

p.

636, Sarazani

n. 5

2 sublimis
1 conditor aeui redit clausula 68 (u. adn.)
3 siderea Riuinus in textu, sidereis
in arce luuenc. III 591
4 Ouid. Met. I 5 ante mare et terras
sancto in notis proposuit
et

quod

tegit

om)da caelum

6G

DE ASCENSIONE CHRISTI

Ad sedem propriam

deus exule morte resurgit,

ut uitam doceat credentibus esse futuram.

angelus hoc uerbum ceciuit quod uterque reportans

^sic

uenturus
Fabricius
Riuinus

n. 10,

erit',

p. 774.
n. 6,

sic

Christum credere

Maxima

Merenda

bibl. patr.

p.

fas est.

636, Sarazani

n. 3

2 ita se emendasse Sarazanius ait, cum antea (ubi?) lege3 lioc tierbum
retur ad uitam doceat credentibus esse futu/rum
Fabr. (Gallandi VI p. 345), luiec mrba Sarazani et Merenda,
4 Act. apost. I lo. il
hoc uerum coni. Riuinus, reportat idem
{sic ueniet)

67

DE COGNOMENTIS SALVATORIS
Spes uia uita salus ratio sapientia kimen
iudex porta gigas rex

gemma

propheta sacerdos

Messias Sabaoth Rabbi sponsus mediator

PSEVDODAMASIANA
uirga columba
5

manus

petra

filius

69

Emmamielque

uinea pastor ouis pax radix uitis oliua

fons paries agnus uitulus leo propitiator

uerbum homo

rete lapis

domus omnia Christus

lesus.

Edidit Fabricius p. 774 e codice ab Oporino subministrato

adnotans in commentario p. 43 carmen inscribi 'Seuero' cuidam.
Siluium auctorem (cf. TeufFel-Schwabe bist. litt. Rom.^ 468, 1)
nominat cod. Turicensis 78 saeculo IX scriptus, unde ediderunt
LMueller Mus. Rhen. XXn p. 500, ARiese Anth. lat. n. 689
cf.
Goldastus in notis ad Columbanum p. 135, Pitra Spicil.
Solesm. III p. XII, Rossi Bull. crist. 18841885 p. 9, Manitius
Gesch. d. christl. latein. Poesie p. 120, 2. post Fabricium ediderunt Sarazani n. 11, Riuinus n. 7, Merenda n. 6, Perez p. 59.
simillima ludicra habes inter carmina Orientii quae feruntur
146 ('exn. II 'de epithetis saluatoris nostri' et n. III uu. 96
planatio nominum domini'), Coi-p. scr. eccles. lat. Vindob. XVI 1
cf. etiam Clementis Alex. hymu. in
ed. Ellis p. 243. 247 sq.
Christum saluatorem (ed. FPiper, Gotting. 1835), Auson. Ephem.
29 (p. 534
uu. 126 sqq. (ed. Peiper -p. 11), Ennod. carm. I 9, 25
ed. Hartel, p. 41 ed. Vogel.), Isidor. Etymol. VII 2, Alcuini
carm. XX 36 sq. (p. 241 ed. Duemmler) XXXVII 5 sq. CXII 13 sq.
Couret p. 37 sqq.
ratio uia uita salus cod.
1 uia iiita salus ratio Fabric.
lunien Fabric, Christus
Turic, uia omitt. Sarazani et Merenda
4 columna Fabr.
3 Zebaotli Fabr.
Turic
2 gigans Tur.
{columna in Orientii carm. II 6, sed cohimha III 132 saepe
columia dolum quia nescit ac sine felle est, item columba in
Ennodii carm. u. 27)
emmanuhel (om. qu,e) Tur.
6 paries
Fabric. {uries coni. Riuinus), panis Tur. cf. Orientius II 7 uitis
(trad. mitis) Aclam digitus speculum uia hotruo panis et III 134
140
propitiator^ lesus Tur.
7 domiis] deus Riuinus conlato Ennod. I 9, 29 filius excelsus dominus deus omnia Christtis
lesus om. Tur.

68

DE SALVATORE
Christe potens rerum, redeuntis conditor aeui,

uox summi sensusque dei, quem fudit ab alta

mente pater tantique dedit consortia regni,

PSEVDODAMASIANA

70

impia qui nostrae domuisti crimLna uitae

5

passus corporea
affarique

muudum

uestire figura

palam populos hominemque

<(quemque utero inclusum Mariae

lateri.

mox numine

uiso)>

uirginei tumuere sinus innuptaque mater

arcano stupuit compleri uiscera partu

10

auctorem paritura suum: mortalia corda

mundique repertor
humani generis latuitque sub uno

artificem texere poli

pars fuit

pectore, qui totum late complectitur orbem,

non

et qui

15

spatiis terrae,

non aequoris unda

nec capitur caelo, paruos confluxit in artus.

nomen nexusque
nos subriperes leto mortemque

quin et supplicii

subisti,

ut

fugares

morte tua,

mox

aetherias euectus in auras

purgata repetens laetum teUure parentem.

20

Augustum
annua
De

foueas, festis ut saepe diebus

sinceri celebret ieiunia sacri.

auctore carminis in praefatione clictum est: libri mss.

Claudiano adsignant. inter Damasiana rettulit Fabricius p. 774,

quem secuti sunt Sarazani n. 9 (hic dubitanter), Riuinus n. 5,
Merenda n. 2. habent editiones Claudianeae, ex quibus adfero
nouissimas BirtiiMonum. Germ. auct. antiquiss. X p. 330 n. XXXII
et Kochii (Lips. 1893) p. 248 n. XXXII. nonnulla in suum usum
uertit auctor carminis sequentis,

quod

confer.

uu. 8

15

adfert

Helinandus Frigidi Montis monachus (saec. XIII in.) serm. XXII

Migne Patrol. lat. CCXII p. CGG sq. 'sicut et gentilis poeta Christiania uersibtts laudem eius pnlchre 2i^'(^-^ceutus est dicens: uirginei tumuere sinus^ e. q. s. cf. Manitius Mus. Khen. XLV p. 317
aeui uel orbis uel
1 ipse pro Christe unus e codd. Birtii
anni codd. 2 fuderat alta pars codd., fundit ab alta Fabric.
4 tu pro qui pars codd. et Fabricius, quae lectio praestare uisa
5 mundmn et mundi codd., temptauerunt domimm
est Kochio
|

||

||

||

numen Koch (Christus idem qui mundus)

quemque utero, quodque utero, quem uerbo codd. infusum unus
codex nomine uel angclo pro numine codd. deteriores. iis ad-

Barthius, mentem Birt,

7

|!

'

PSEVDODAMASIANA
sentioi"

71

qui uei-sum omissum in duobus libris spurium censent,

Kochii praef. p. LII, tuetur Birtius legens quem uerhum inftmim, ut agnoscatur ipse iloyog lohanneus I 1 8 inhimuere et
timuere libri deteriores intactaqiie mater Helinandus 9 arcana
11 mundi repow-ator Helinand. 12 imo
Helin. ohstuimit Vduhxic
14 terrae spatiis Helinand. undis Fabric.
pro uno Fabric.
15 non pro nec Helin.
19 repetis alii, reparans Fabric.
Jaeta
u.

||

||

||

||

||

||

|1

letum te luce alii codd.

Ad u. 1 Christe potens Paul. Diac. carm. VI 28. clausula
conditor aeui supra 65, cf. Verg. Aen. VHI 313 conditor arcis
2 cf. 69,3.4. Verg. A. 1 26 alta mente, Ouid. Met. I 76 mentis4 clausula redit 103,7. cf. Verg. Aen.
que capacius altae
IV 550 sine crimine uitam. Buecheler Anth. epigr. n. 783, 1 cri6 Verg. Aen. VII 428 ij^jsa p^nlam fari. in carmine
mina uitae
8 Merobaudes 69,5
Merobaudis 69,11 liominemque suhire
cf. Sedul. carm. pasch. II 39 sq. stupet
nirgineos liahitare sinus.
innuba tensos uirgo sinus gaudetqm simm liaritura parentem,
Dracont. de deo II 90 uirgineos intrasse sinus, Arator. Act. ap.
10 cf. 69,15 auctorem nescire
74 uirgineos intrare sinus
suum. Sedul. II 14 iamque suum nescire genus, II 40 gaudetque
suum paritura jjarentem, V 16 auctorem generasse suum. Rustic.
Help. 72 auctorem peperisse suum. clausula mortalia corda Verg.
11 lucisque repertor 69,2; rerumGeorg. I 123 (cf. etiam 69,14)
que repetior Verg. Aen. XII 829; caeli terraeque, uitaeque, lucis
14 similes exitus
uitaeque repertor luuenc. I 35 H 405 IV 479
15 quem sedes
ap. Catull. 68, 3, Ouid. Met. V 498 XIII 779 al.
non ulla capit 69,7. cf. Dracont. de deo II 91 terrarum caelique capax atque ignis anheli, aeris et pelagi, sed non capiendus
18 cf. 69,25 sq. Verg. Aen. IV 445 ad auras aetheah isdem
21 Auson.
rias, VI 130 euexit ad aethera, similia saepius
uers. pasch. 2 (p. 17 ed. Peiper) celehrant ieiunia mystae
telhire, laeta te Jiice,

69

MEROBAVDIS HISPANI SCHOLASTICI DE CHRISTO

Proles uera dei cunetisque antiquior annis

nunc genitus, qui semper

eras, lucisque repertor

ante tuae matrisque pareus;

quem

misit ab astris

aequaeuus genitor uerbique in semina fusum

5

uirgineos habitare sinus et corporis arti

iussit inire uias

paruaque in sede morari,

PSEVDODAMASIANA

72

quem

sedes

uidisti,

non uUa

quidquid

capit; qui

mundo

lumine primo

naseente crearas;

ipse opifex, opus ipse tui, dignatus iniquas

10

aetatis sentire uices et corporis huins

dissimiles perferre

modos hominemque

subire,

ut possis monstrare deum, ne lubricus error

et decepta diu uarii soUertia

mundi

pectora tam multis sineret mortalia saeclis

15

auctorem nescire suum:

mater
te

et attoniti

noua

sensere timores.

sollicito lustrantes sidera uisu

in caelo uidere prius,

inuenere magi.
20

te conscia partus

pecudum

lumenque

secuti

tu noxia pectora soluis

elapsasque animas in corpora functa reducis

et

uitam remeare iubes.

tu lege recepti

muneris ad Manes penetras mortisque latebras

immortalis

adis.

nasci tibi

non

fuit uni

principium finisque mori, sed nocte refusa

25

in

caelum patremque redis rursusque perenni

ordine purgatis adimis contagia

terris.

tu solus patrisque comes, tu spiritus insons

et toties

unus triplicique in nomine simplex.

quid, nisi pro cunctis, aliud quis credere possit

30

te potuisse

mori, poteras qui reddere uitam?

Primus edidit Camers a. 1510 in ed. Claudiani, quem secuti

sunt reliqui editores Claudiani: Gesnerus p. 710, leep II p. 202,
Birt p. 411 n. XX, Koch p. 308. Anthologiae lat. inseruit ARiese
Merobaudis Hispani scholastici carmen esse testatur
n. 878.
Fabricius, qui edidit e codice antiquo ab Oporino subministrato p. 763 sqq. (u. eius comment. p. 87). cf. Niebuhr Merobaud.
p. X, Birt praef. in Claudian. p. CLXXI, Teuffel-Schwabe Hist.
litt. lat. 464, 2, Ebert Gesch. der christl. lat Litt. I* p. 418
(qui Merobaudis esse negat), MManitius Gesch. der christl. lat.

PSEVDODAMASIANA

73

Poesie p. 325 sq. ex hoc carmine nonnuUa in suum usum uertit

Rusticius Helpidius, u. Brandes Stud. Vindobon. XII 1890 p. 304.
ipse Merobaudes carmen compilauit quod praecedit
1 non pro ')mnc Riese
3 nate ttiae Barthius
4 uerhi qui
Barth, mundiqiie leep, uerbumqite Birt 5 artus Pabric. 6 mire
9 sui Camers
id.
8 creares id.
iniquos Fabric.
12 posses
pars editt. 13 uani Heinsius 15 sciuere deum Fabric. 'patris
17 'an cursu'?' Riese
pro partus Barth
21 om. Fabric.
23 tibi tantum pro nasci
22 mundiis et pro muncris Fabric.
nam pro non Camers 24 finisue Fabric. retusa uel
tibi idem
25 ad patrem scandis
reelusa Heinsius, repulsa olim Buecheler
Fabric, partemque redit Camers
27 spirituum fons Barth,
28 lumine Fabric.
spiritus idem (uel idem es) coni. Birt
29 quis Fabric. quis nisi pro cunctis aliter quis coni. Birt, qtii
nisi praestares aliud e. q. s. Clauerius
||

||

||

||

II

||

||

||

||

||

||

||

||

||

||

||

||

||

Ad u. 1 Verg. Aen. VIII 301 saltie tiera louis proles. Rustic.

Help. 2 proles aeterna dei. Paul. Nol. c. V 3 principio extremoque carens antiquior aeuo, Dracont. Satisf. 5 pjrincipio seu fine
2 de clausula u. adn. 68,11
carens et temjioris expers
3 quem
5 u. adn. 68,8
7 u. adn. 68,15
fudit ab alta mente pater 68,2
9 Rust. Help. 51 atqtie opifex rerum, 22 dignatus titrasque
11 liominemqtie fateri 68,6
14 cf. 68,10 morostentare uices
talia corda. Verg. Aen. EI 57, Ouid. Met. IV 201 VI 472 mortalia
15 adn. 68,10
17 Rustic. Help. 79 sqq.
19 noxia
pectora
20 Rust. Help. 112 sq.
corpora tardant Verg. Aen. VI 731
extinctas animas et corpora functa reducis in caelum legesque
pias, Paul. Nol. XXII 143 aut reduces animas in corpora functa
Sedul. carm. pasch. III 164 functaqtie subductae retioremittit.
24 Dracont. Satisf. 5 (adn. u. 1)
cate cadauera uitae
26 pur28 Sedul. I 297 sq. semper ut una magata,
tellure 68,19
nens deitatis forma perevrris, quod simplex tripUcet quodque est
30 Rust. Help. 119 tit uitam reddere possis
triplicabiJe simplex
.

70

HYMNVS DE SANCTO ANDREA APOSTOLO

Decu.s sacrati nomini.s,

uitamque nomine exprimens,

hoc

te

decorum praedieat

crucis beatae gloria.

PSEVDODAMASIANA

74
5

Andrea, Christi apostole,

hoc ipso iam uocabulo
decoruSj idem mystice
signaris isto nomine.j

10

quem cmx ad alta prouehit^

quem beata diligit,

crux

cmx amara

cui

praeparat

lucis futurae gaudia.

iu te

15

cmcis mysterium

cluit

gemello stigmate,

dum

probra uincis per crucem

crucisque pandis sanguinem.

20

iam nos foueto languidos

curamque nostri suscipe,
quo per cracis uictoriam
caeli petamus patriam.

De hymnis eorumque recensione in praefatione dixi. ediderunt praeter alios Fabricius p. 772, Sarazani n. 4, Riuinus
n. 1, Merenda n. 8, Daniel Thes. hjmnol. I p. 8 n. Vni (cf. IV
p. 143. 363), Mone Lat. Hymnen III p. 97, Dreves Analecta
hymnica 11 p. 72 n. 91. cf. Chevalier Repertorium hymnologicum I (1892) n. 4312. 4313. 4503. 4599
(Chevalier n. 4599)
1 dens d (cf. Chevalier n. 4503), diem
Jiommis m, imminis Riuinus coni. 2 iiomenquc uita d, nomen3 sic
rjue uitam m, uitnmqne nomen Daniel (Chevalier n. 4503)
5 Andreas d
d, hinc m, hic alii pi-aedicans d 4 beata
6 hoe ipse d, fortasse recte, quia ceteri pedes sine taU uitio
omnes, ipso hocce Riuinus Qioc quippe idem coniecit in notis)
9 ab alta
prouehi ut d
7. 8 transponunt editores Damasi
10 12 cui crux amata lyraeparat lucis futurae gaudia figuram
13
13 crMcw
11 amat d
16 om. d
Christi imitans
15 dum
Fabric. Daniel aliique, creuit Sarazani et Merenda
16 lucisque pandis ianuam Riuinus coni.
om. m, et Mone
18 nohis subiice Riuinus coni.
19 qui
17 faueto
jjendis
per Saraz. Merenda myateriiim (pro uictoriam) d 20 post hunc

||

||

||

||

||

11

||

||

||

||

||

||

||

||

||

||

||

PSEVDODAMASIANA
uersum d addit deo patri
patri
et in

sit

sit

gloria eiusqiie soli

gloria,

filio

cum

75

totam stropliam deo

nunc

spiritu paraelito et

2)erpetuum

71

HYMNVS DE SANCTA AGATHA

Martyris ecce dies Agathae
uirginis emicat eximiae,

Christus
et
5

eam

sibi

qua sociat

diadema duplex decorat.

stirpe decens^ elegans specie,

sed magis actibus atque fide,

terrea prospera nil reputans,
iussa dei sibi corde ligans.
fortior haec trucibusque uiris
10

exposuit sua
pectore

quam

membra

flagris;

fuerit ualido,

torta mamilla docet patulo.

deliciae cui carcer erat,

pastor
15

ouem Petrus hanc

recreat,

inde gauisa magisque flagrans

cuncta flagella cucurrit ouans.

ethnica turba

rogum

fugiens

huius et ipsa meretur opem;

quos
20

his

fidei titulus

decorat,

uenerem magis ipsa premat.

iam renitens quasi spousa polo

pro miseris suplicet domino;
sic

sua festa coli faciat,

se celebrantibus ut faueat.

PSEVDODAMASIANA

74
5

Andrea, Christi apostole,

hoc ipso iam uocabulo
decorus^ idem mystice
signaris isto nomine.|

quem
10

crux

cinix

quem

ad alta prouehit,
beata

diligit,

crux amara praeparat

cui

lucis futurae gaudia.

in te crucis

15

mysterium

cluit

gemello stigmate,

dum

probra uincis per crucem

crucisque pandis sanguinem.

iam nos foueto languidos

curamque nostri suscipe,
quo per crucis uictoriam
20

caeli

petamus patriam.

De hymnis eorumque recensione in praefatione dixi. ediderunt praeter alios Fabricius p. 772, Sarazani n. 4, Riuinus
n. 1, Merenda n. 8, Daniel Thes. hjTnnol. I p. 8 n. VIII (cf. IV
p. 143. 363), Mone Lat. Hymnen III p. 97, Dreves Analecta
hymnica 11 p. 72 n. 91. cf. Chevalier Repertorium hymnologicum I (1892) n. 4312. 4313. 4503. 4599
(Chevalier n. 4599)
1 deus d (cf. Chevalier n. 4503), diem
hommis m, numinis Eiuinus coni. 2 nomenque nita d, nomen3 sic
giie uitam m, mtamque nomen Daniel (Chevalier n. 4503)
5 Andreas d
d, hinc m, hic alii piriedicans d 4 beata
hoc ipse d, fortasse recte, quia ceteri pedes sine taU uitio
omnes, ipso hocce Riuinus (Jioc quippe idem coniecit in notis)
9 ab <dta
prouehi ut d
7. 8 transponunt editores Damasi
10 12 cui crux amata praeparat Jucis futurae gaudia figuram
13
13 crucis
11 amat d
16 om. d
Ghristi imitans
15 diim
Fabric. Daniel aliique, creuit Sarazani et Merenda
16 lucisque ^wndis iamiam Riuinus coni.
om. m, et Mone
18 nobis subiice Riuinus coni.
19 qui
17 faueto
pendis
per Saraz. Mercnda myslerium (pro uictoriam) d 20 post hunc

||

||

||

||

)|

II

||

||

||

|j

||

||

||

||

(|

||

||

PSEVDODAMASIANA
uersum d
patri
et in

sit

adclit

deo patri

sit

gloria eiusque soli

gloria,

filio

cum

75

totam stropham deo

nunc

spiritu paraclito et

jierpetmim

71

HYMNVS DE SANCTA AGATHA

Martyris ecce dies Agathae
uirginis emicat eximiae,

Christus
et
5

eam

sibi

qua sociat

diadema duplex decorat.

stirpe decens, elegans specie,

sed magis actibus atque fide,

terrea prosj)era nil reputans,
iussa dei sibi corde ligans.
fortior liaec trucibusque uiris
10

exposuit sua
pectore

quam

membra

flagris-,

fuerit ualido,

torta mamilla docet patulo.

deliciae cui carcer erat,

pastor
15

ouem Petrus hanc

recreat,

inde gauisa magisque flagrans

cuncta flagella cucurrit ouans.

ethnica turba

rogum

fugiens

huius et ipsa meretur opem;

quos
20

his

fidei titulus

decorat,

uenerem magis ipsa premat.

iam renitens quasi sponsa polo

pro miseris suplicet domino;
sic

sua festa coli faciat,

se celebrantibus ut faueat.

PSEVDODAMASIANA

76

Fabricius p. 773, Sarazani n. 5, liiuinus n. 2, Merenda n. 30,

Daniel 1. c. I p. 9 n. IX et IV p. 3G3, Dreves 1. c. II p. 100.
cf. IKayser Beitraege zur Gesch. d. Kirchenhymnen P p. 113 sqq.
3 qua sibi Christus eam dgrRinin.
5 elcijuns facie gr,
13 delicae d
rutilans specie coni. Riuinus
14 hic r, hinc g
15 inde gauisa codd., editores e coniectura Clichtouaei
20 ergo premat dgr
laetior inde prosodiae causa
21 reni22 supplicet dg, supiplica rv, rogita in
dens edd. Damas.
plerisque editionibus ex coniectura eius
qui Damaso pro
domino (sic codd., dominum v) et misero pro miseris intexuit;
de suplicet cf. Buecheler Mus. Rhen. XLI p. 5
24 te pro se
,

Gallandi VI p. 350 dubitanter proposuit

In d uersus 21
24 conlocati sunt ante u. 17, in g ordo
ita turbatus: 24, 21
additur stropha quae deest
20.
23, 17
in editionibus Damasi, haec

gloria cum xxitre sit genito

spirituique protnde {perinde g) sacro,
qui {nunc r, om. g) deus unus et omnipotens
hanc nostri {memorum. g) faciat memorem

72

Sumite perpetuam sancto de

cursus hic est

fidei,

giirgite uitam.

mors ubi

sola perit.

roborat hic animos diuino fonte lauacrum,

et
5

dum membra madent, mens

auxit apostolicae

geminatum

solidatur aquis.

sedis lionorem

Christus et ad caelos hanc dedit esse uiam.

nam

cui siderei commisit limina regni,

hic habet in templis altera claustra poli.

Isti uersiculi sunt scripti ad fontes inscribit V, qui solus
seruauit.
Rossi Bull. crist. 18G7 p. 34 et IChr. II p. 138, 25,
Grisar Zeitschr. f kath. Theol. 1889 p. 115, adsiguantes basilicae Fetri apostoli Vaticanae. cf. quod sequitur epigramma.
utriusque auctor ignotus est
1 fontem expunctum in codice, uitam suprascr.
5 geminatus codex. cf. 57,4 sedis apostoUcae uoluit concedere honorem
6 Xps et cod., et 'uetustate deletum'. hunc pro hanc Rossius proponit
7 limina Rossi et Grisar, lumina codex.
cf.
clausulas Vergili limina regum, limine regis Georg. II 504 Aen.
XII 849
8 templis Rossi, amplis codex

BSEVDODAMASIANA

77

73
Istic insontes caelesti

summi

pastoris

flumine lotas

dextera signat oues.

huc undis generate ueni, quo sanctus ad unum

spiritus ut capias te sua dona uocat.
tu cruce suscepta mundi uitare procellas
disce

magis monitus hac ratione

loci.

Epigramma Romae inscriptum loco uhi pontifex consignat

tradunt, ille mutilum ac corruptum loco non
infantes Th et
ad basilicam s. Petri Vaticanam hoc
indicato, hic integrum.
et quod praecedit carmen (72) pertinere Rossius putat, qui ex
edidit in IBPitrae Spicilegio Solesm. IV 1858 p. 520 et IChr.
II p. 139, 26 (cf. Bull. crist. 18(57 p. 34), ex Th IChr. II p. 247, 11
ad apographum Leopoldi Delisle. in
praecedunt Damasiana
de Marcello pontifice (48) et de ss. Felice Philippoque (47)
elogia.
caue Damaso tribueris, etsi ab eius aetate parum
distare contendat Rossius.
cf. 5 c. adnot.
1 ista insom Th ad meum apogr.
ista infans Delisle
lotas om. Th
2 siyno oues distinxi in Th, signantes
Delisle
3 spb pro sanctus Th
5 te cruce suscepte Th,
uitare procellas om. idem
6 digne pro disce Th ad meum
(cf. Verg. Aen.
apogr., //ligne Delisle
munitus Th, monitos
moniti)
VI 620 discite

74
Perdiderat laticum longaeua incuria cursus,

quos

tibi

nunc pleno cantharus ore uomit.

prouida pastoris per totum cura Leonis

haec ouibus Chr(ist)i larga fluenta

dedit.

unda lauat carnis maculas, sed crimina purgat

purificatque animas mundior amne fides.
quisque suis meritis ueneranda sacraria Pauli
ingrederis supplex, abkie fonte manus.

PSEVDODAMASIANA

80

Cronachetta mensuale di archeologia e storia 1894 p. 21 sqq.,

DeWaal Die Apostelgruft ad Catacumbas an der Via Appia
(liomae 1894) p. 99 sqq., Rossi Bull. crist. 1894 p. 147 sq. caue
Damasianum credideris, obstat prosodia (deuotam rependo)
formaque litterarum saeculo quinto conuenientior quam quarto
1 suscipe nota libens fanmli mentemque] deuotam temptauit
Rossius
2 Damasus 61,7 tibi uota rependo, 46,13 Saturniiie
3 cu/ra laboris clausula redit
uota rependo
tibi martyr
cf. Grut. 1174, 7
Rossi IChr. H p. 110, 67 (cf. BuU.
19,7.
crist. 1878 p. 15) ])resbyteri tamen hic labor est et cura Philippi,
Buecheler Anth. epigr. n. 318 laborque inest cura{que Pot]enti
4 {dent sancta haec limina
(cf Bull. crist. 1891 p. 25 et 26)
5 c[unctis
sedem] Rossi, \det hanc tibi Roma quietem] deWaal
,

mm

gloria fucti clausula Vergili, u.

clarescet uel splendescet Rossi.
adn. 3,4
6 latet nomen auctoris ut uidetur. tuas [laudes ....
ipse^^ prohabi Rossius proposuit comparans Vigilii uersum 89,5

quos monstrante deo

scopi

quondam

Damasus sibi papa prohatos. Quirini epiquem hic intellegi uolunt editores

Sisciensis,

e codice Vaticano edita sunt ap. Bolland. Acta SS.

lun. p. 379 sqq. nota tamen ea quae ibi p. 383 de translatione
narrantur (quem uia Appia miliario tertio sepelierunt in hasilica opmtolorum Petri et Pauli, uhi aliqunndo iacuerunt et ubi
s. Sebastianus martyr requiescit in loco qui dicitur Catacumhas
Prudentius
e. q. s.), in codice adiecta esse manu posteriore.
Sisciensem episcopum celebrat Perist. VII

Romani, acta
I

77

S\^ D V ID NOV
Nata Maria simul

caro]

cum

fratre Nio[iie

gaudeutes sacram p]romer[uere fidem.

diuitias proprias Cliristi praecepta secuti
5

pauperibus larga distribuere mauu.

quorum

praeclaris monitis

accessit

summo

multoque labore

sancta cateraa deo.

post aniraas Christo tradeutes sanguine fuso

ut uitam caperent,
10

horam

uirtutes

rite suis

quem

non timuere mori.

passio lecta docebit,

famulis discet adesse deum.

PSEVDODAMASIANA

81

Hoc carmine

et eo quocl sequitur martyres celebrantur,

uolgo Graeci dicuntur, Maria ^cum fratre Nione' (77),
Hippolytus Adrias Paulina (78), uia Appia sepulti non longe
ab ecclesia s. Soteris, ut testatur topographus Malmesburiensis
(Rossi Roma sott. I p. 181). acta eorum Rossius tractat Roma
frustulum huius lapidis bonis litteris sed
sott. ni p. 200 sqq.
non Philocalianis inscriptum (uu. 1 3) anno 1887 prodiit prope
ecclesiam s. Mariae 'dei Monti' (via dell' Agnello) intra Viminalem et Esquilinum, Gatti Notizie degli scavi 1887 p. 178,
Bullettino della commiss. archeol. comunale di Roma 1887
integrum
p. 257, Rossi Bull. crist. 1887 p. GO sqq. c. tab. V.
seruauit sylloge T, ubi praecedit Eusebii elogium Damasianum 18. Marinius apud Maium Script. uet. V p. 441, 3 (e cod.
Claustroneoburgensi) Rossi Roma sott. HI p. 194 et IChr. II
p. 66, 25
1 temporis nota solo marmore seruata, u. adn. 78,11
4 de clausula u.
2 Nione T, quae lectio confirmatur lapide
8 Paul.
adn. 2,1
5 Verg. Aen. X 618 tua larga mcpc manu
Nol. V 50 non sanguine ftiso, Dracont. de deo III 147 gaudent
9 Damasus
sanguine fuso, cf. Orient. common. I 65, Arat. 1 192
10 ouem T, em. Maius
11 disce
10,12 non timni mortem
traditur, discat Maius, cliscet Rossi

qui

Olim sacrilegam qiiam misit Graecia turbam,

martyrii meritis nunc decorata nitet.
quae medio pelagi uotum miserabile fecit,
reddere funereo dona nefanda loui.
Hippolyti sed prima fides caelestibus armis
respuit insanam pestiferamque luem,
quem monachi ritu tenuit spelunca latentem
Christicolis gregibus dulce cubile parans,

post hunc Adrias sacro mundatur in

10

XIII
Cf. n.

amne

Paulina suo consociata uiro.

et

77

Script. uet.

Damasvs,

V
ed.

c.

adnot.

p. 36, 1 (e

Ihm

KIVN-

seruauit T.
Marinius apud Maium
codice Claustroneoburg.), Rossi Roma
6

PSEVDODAMASIANA

82

Marinius dubitanter D;isott. UI p. 194 et IChr. II p. 67, 26.

masi nomen auctoris adscripserat adductus ut uidetur formula
illa (u. 1), quae in Damasianis redit, cui coniecturae diffidendum.
emendauit Rossius codicum lectiones u. 1 graciu, 4 funereu,
6 peatifera lucem, 7 specHUca (uel spetuncu), 8 Christo colis
(legibus pro fjrerjibns cod. Goettw.), mmulatus {mandatus IChr. II
p. 67 nescio an typographi errore)

quos Graecia misit, 52 iam

Graecia misit (Rossi Bull. crist. 1874
4 conferri potest luppiter Sfygius
p. 108, Roma sott. II p. 233)
ap. Vergilium Ouidium Silium, louis Stytfius CIL III 6443, lup5 Verg. Aeu.
2nter taHureus Sil. It. II 674, Val. Flacc. I 730
7 in actis (Rossi Roma
III 69 inde ubi prima fides pelago
sott.
p. 201) de Hippolyto haec: erat quidam uir nomine
Hippolytus monachus, qui hubitubat in cryptis seruiens domino
in absconditis suis, ad quem multi CJiristiunorum occurrebunt
ad audiendam doctrinam apostolorum. cf. 2,14 (Paulum) tenuit
11 NOV- pro IVN- scribeudum esse statuit
paradisus euntem
Rossius (Roma sott. III p. 197), cum in actis martyres illi omnes
aut Oct. aut Nou. mense martyrium passi esse tradantur,
XIII kal. Nou. Paulina Eusebius Marcellus, VI kal. Nou. Nion
et Maria,
id. Nou. Hippolytus et Adrias (cf. n. 77,1)
1 cf. 12,7 hic confessores sancti

tludum quod fama

refert, te

79

Haec quicumque uides nimio perfecta

desine mirari^ minus est

labore,

quam martyr

habetur.

hic aetate puer rudibus iam uictor in annis

tempore sub paruo matura laude triumphaus

5

aspera innocuo maculauit tela cruore,

et sitiens tenero suxit sibi sanguine praedo.
sic uictor

et

10

superas auras regnumque petiuit

nos caelesti placidus de sede reuisit,

nomine Gordianus, Christi quem pabna coronat.

marmore conchidens arcam cineresque beatos
presbyter ornauit renouans Vincentius ultro.
Elogium Gordiani martyris uia Latina sepulti (Martyr.
id. Mai., l{os.si Ronia sott. I p. 141. 180. 181. Acta

Hieron. VI

PSEVDODAMASIANA

83

SS. n Mai p. 551 sqq.) tradiderunt syllogae T et P, Rossi

IChr. II p. 64, 15 p. 90, 49, ante quem Marinius ediderat apud
Maium Script. uet.
1 (e codice Claustroneoburgensi).
p. 382
praecedunt in T Damasiana elogia 30. 31 et epitaphium Castuli
martyris 81, secuntur elogia Baioli acoluthi protouestiarii (Buecheler Anth. epigr. n. 758) et Sisinni presbyteri (supra 28 *) in
P praecedit 30, sequitur 107. Damasi non est, etiamsi quaedam eius stilum sapiant; in indice Rossii IChr. p. 510 inter
Damasiana refertur, errore calami opinor
in metropi uia inscribit T i. e. uia quae a porta urbis

Metrouia ad uiam Latinam ducebat

||

quicunque

niniium

2 mirare P
quia pro quam cod. Goettw.
perfecta kibora P
3 prior pro jmer P
iam om. T
4 paruo P, pauco T teste
Rossio, at imruo Marinius
6 siciens codd.
suxit Marinius et
Rossi, luxit T, lusit P predo codd.
7 peciit T, fortasse petlit,
cf. 53,7
10 archam
8 placidus Rossi, placidos codd. et Marinius
T, arcai'
cinesqueT,cinerisqueF 11 praesbiter et uincenciusP
(Rossi p. 82, 21)
Ad u. 1 in Leonis epitaphio 33* omnia quaeque uides proprio quaesita labore
5 nota hiatum, quem Damasus non admisit
7 cf. Vergiliana superas in {ad) auras sim. Georg. IV 485
Aen. V427 VI 128 VII 768, Sil. It. III 712 dum carpet superas
in terris Hannibal auras, infra 85,10 superas quo surgat ad
au/ras, CIL VI 1163 superas consurgere in auras, III 737 sitperas
||

||

||

||

||

||

II

||

ad auras (= Buecheler Anth. epigr. n. 279. 286). item

8 cf.
regnum petere sim. tritissima, u. adn. 7,3 et 23,5
Verg. Aen. VI 371 sedibus ut saltem placidis in morte quiescam
elatus
regna,
9
47. 49

palma, corona Christi in christianis peruolgata, cf.

10 cineres sanctos supra in 12
11 u. adn. 37

13.

Martyris haec Nemesi sedes per saecula floret

serior ornatu, nobilior merito.

incultam pridem dubitatio longa reliquit,

sed tenuit uirtus adseruitque fidem*
Nemesii diaconi antea tribuni eiusque filiae martyrium in
papae habetur Acta SS. I Aug. p. 139 sqq., ubi
p. 142 haec: cuiiis corpus coUegit beatus Stephanus episcopus
et sepeliuit iuxta locum ubi decoUatus est in uia Latina non
longe ab urbe. locum confirmant topographi apud Rossium Roma
sott. I p. 180. 181.
sed quaeritur num ad eundem pertineat
actis Stephani

6*

PSEVDODAMASIANA

84
h.oc

elogium quod seruauit unus cod. L, unde ediderunt Grut.

Mai Scr. uet.

p.
nihil suadet, ut cum Riuino
uersus duo qui secuntur in
ad carmen 87 infra positum
1171, 15,

1 Nemesii Gruter;
3 reliqiiid codex

394, 2, Ros.si IChr.

(n.

idem
4

29)

codice effera
pertinent (uu.
recte

iiirtus

II p.

102, 29.

Damasianum existimemus.
quem

rabies

e. q. s.

3. 4)

pro codicis (lorent

lienetralia cordis n. 11

floret

tenmt

81

Te

(luce

Venerius rapidas commi.scuit

iras

atque uesana nimis iuimici iurgia uicit,

Castule, tu dignus praestas cultoribus
[haec] tibi sernatus [nunc] offert

ista.

munera supplex.

'luxta uiam Praenestinam iuxta aquaeductum ecclesia est

Stratonici episcopi et martyris et s. Castoli, quorum corpora
longe sub terra sunt sepulta' uetus adnotator codicis Salisburgensis (nunc Vindobonensis 1008} apud Rossium Roma sott. I
uia Labicana Castulum sepultum dicunt Martyr.
p. 142. 178.
Hieron. VII kal. Apr. et Acta SS. III Mart. p. 012 sq. e cod.
Claustroneoburgensi Marinius apud Maium Script. uet.
p. 195,4,
praecedunt Damasiana elogia
e T Rossi IChr. II p. 64 n. 14.
Tiburti et Gorgoni (nn. 30. 31), sequitur n. 79. Damasum auctorem esse, id quod Mai'inius suspicatus est, argumentis idoneis
confirmari non potest, neque euim ad hoc euincendum sufficiunt
uoculae te duce seruatus praestas supplex redeuntes in epigi-ammate n. 61. fieri autem posse ut Veuerio Damasiana obuersata sint non nego
1 rapidas commiscuit traditur, an rahidas compescuifi
2 iuria cod. Claustroneob., ^iaria cod. Goettw., eadem scriptura
pro iurgia in tabula lusoria Africana sepone iuria et iieni
luda)iius, VWaille Comptes rendus de Tacad. des inscriptions
4. ser. XXI 1893 p. 402; cf. Jahrb. d. Vereins ron Alterthumsfr.
i. Rheinl. XCV.p. 251, Archiv f. lat. Lex. IX p. 245, Kroll Philol.
1892 p. 558
3 diffnius cod. Claustroneob. fortasse legendum
dirptis
cf. Chintilae regis Visigothorum
4 expleuit Rossi.
poematium ap. Raehrens
p. 363 sanctc, tuis, Petre,
ineritis haec munera supplex Chintila rex offert: pande salutis
s.

PLM V

opam

PSEVDODAMASIAXA

82
Laeta deo plebs sancta canat, quod moeiiia crescuut

Et renouata domus martyri[s Hippjoliti.

Ornamenta operis surgun[t auctore Damjaso,
Natus qui antistes sedis a[postolicae].
5

Inclita pacificis facta est [haec aula triumpliis]

Seruatura decus perpetu[amque fidem].

Haec omnia noua. q(uae)q(ue)

uidis Le[o presbi]ter

hornat.

Fragmenta litteris bonae aetatis rep. in crypta Hippolyti

Tiburtina composuit et inlustrauit Rossi Bull. crist. 1883
p. 60 sqq. (cf. 1882 p. 176. 1883 p. 114) c. tab. I. est acrostichon
Leonis clerici cuiusdam. adscripsi Rossii supplementa, etsi
prosodia u. 3 ofiendit quam maxime. fieri autem posse ut titulus
saeculo VI nouatus sit editor adnotat
uia,

Verg. Aen. I 437 iam moenia

1 plehs sancta u. adn. 59 d.
451 moenia laetor crescere
2 Hippolyti
surgunt, Ouid. Met.
4 sedis apostolicae bl
5. 6 comelogium Damasianum 37
parat Rossius 42,4 joro reditu cleri Christo praestante triumplians
7 omnia quaeque uides 33*, 1
et 83,11

XV

83
Deuastata ijterum snmmot[a plebe precantum
priscum] perdiderant antra [sacrata decus.

nec tua iam, ma]rtyr, poteraut u[enerande sepulcra

huic mund]o Incem mittere q[ua frneris.
lux tamen ista t]ua

est^

quae nescit [fu]ne[ra, sed quo

perpet]uo crescat nec m[in]ua[tur hajbet.

nam

nigra nox t]rinum stupuit per [sae]cula lumen

admittnnt]q(ue)

nouum

conc[au]a saxa diem.

PSEVDODAMASIANA

86

frustra bajrbaricis [fremuerunt] ausibus liostes

foedaruntque] sacrum [tela cr]uenta locum.

10

iuclyta] sed melius [splendescit] martyris aula

auctoremq(ue) [grauant imp]ia facta suum.

praesule Vigilio sum[pserunt] antra decorem,

praesbyteri Andreae cur[a] peregit opus.

Fragineiita tituli aetatis Vigilianae acl cryptam Hippolyti

82) spectantis tractauit Rossius Bull. crist. 1882 p. 56sqq.
retinui eius supplementa ex parte
(cf. 1880 p. 38, 1881 p. 40 sq.).
incertiora.
litterae quodammodo calligraj)hiam Philocalianam
imitari dicuntur, 'quali fui'ono in usu nel secolo sesto, massime
nei ristauri del papa Vigilio dopo i guasti dei Goti' (cf. n. 89
martyris cryi^tam Prudentius Perist. XI 153 sqq. dec. adn.).
(cf. n.

scribit ita

haud procul extremo

merm
(155)

culta

ad pomeria nallo

latebrosis crypta patet foueis.

huins in occiiltum gradihus uia prona reflexis

ire j)er

anfractus luce latente docet.

primas namque

fores

summo

tenus intrat hiatu

inlustratque dies lumina uestibnli:

inde, ubi progressu facili nigrescere nisa est

nox obscura

(iGO)

loci

per specus ambiguum,

occurrunt caesis inmissa foramina

tectis,

quae iaciunt claros antra super radios.

quamlibet ancipites texant hinc inde recessus
arta sub umbrosis atria porticibus,
(i6,i)

attamen excisi suhter caua uiscera montis

crehra terebrato fornice lux penetrat.
sic

datur absentis per subterranea

solis

cernere fulgorem luminibusque frui.

talibus Jlippolyti corpus
(170)

lyropiter

ubi adposita

mandutur
est

opertis,

ara dicata dco.

1 comparat Rossius Prud. XI u. 175 mira loci pietas

2 priscum nobile sim. Rossi
prompta jnecantihus ara

et

4 sqq. cf. n. 95
meUus uenerunda, eadem clausula 12,2
melius Buecheler JRoma
7 non bene expletus a Rossio.
percg\rinum, quoniam srtc'Ci(7o pro certo habenduni; spccula Rossi
3

PSEVDODAMASIANA

87

pro apecnlaria accipiens, parum probabiliter, etsi conferri potest

locus Lib. pontif. in uita Sergii (I p. 375) similiter et specula
{specuJaria Ducange gloss. s. u. specuhim) eiusdem ecclesiae, tam
quae super sedem. uel regias argenteas maiores sunt, renouauit
677, Ouid. Her.
8 concaua saxa Verg. Georg. IV 49, Aen.
cf. Ou. Art. am. III 807 nec lucem in thnlamos totis ad22.
10 telaque
initte fenestris
9 fremit Gratianus ut liostis 46,6
11 cf. 82,5
13 praesule Vigilio adn.
crnenta 8,6 (u. adn.)
14 de Andrea presbytero u. quae adnotauit Rossius l.c.
89, 9
p. 64 sqq. clausula Ouidi Am. I 4, 48 diilce peregit opiis (= Art.
am. II 480)

84

deum uenerans Christoque

Constantina

Omnibus impensis deuota mente

Numine
Sacraui
5

diuino

Templorum quod
Aurea quae

uictricis

iuuante

uirginis Agnes,

uincit opus terrenaque cuncta^

rutilant

Nomen enim

paratis

multum Christoque

templum

dicata

summi

fastigia tecti.

Christi celebratur sedibus istis,

Tartaream solus potuit qui uincere mortem

Inuectus caelo sokisque inferre triumphum
10

Nomen Adae

Dignum

Ex

referens et corpus et

omnia membra

mortis tenebris et caeca nocte leuata.

igitur

munus martyr deuotaque

Christo

opibus nostris per saecula longa tenebis,

felix uirgo,

memorandi nominis Agnes.

Acrostichis inscripta erat apsidi basilicae,

quam

in

honorem

Agnetis Romae condiderat Constantina, quae Constantini

Augusti filia putatur primum Hannibaliano Regi nupta deinde
Gallo Caesari (a. 351, cf. Amm. Marc. XIV 1, 2; 7, 4). de codicibus, ad quos recensui, in praefatione dictum est. ediderunt
s.

PSEVDODAMASIANA

88

p. 772 (e codice aliquo), Gruter. IIGI, 9 e Scaligerauis

(inde Orelli 1097 aliique), Barouius a. 324 (exeruplum Gruterianum) et a. 360 (exempl. Fabric), Sarazani n. 3, Riuinus u. 11
(a prioribus), Merenda in adn. ad n. 29 (adhibito cod. p^). Mazocliius III p. 740 e Grut.), Faustinus Areualus in notis ad Prud.
perist. XIV (Migne Patrol. LX p. 590 sq.) usus codicibus Vati-

rabricius

canis aliisque, Armellini Cimitero di s. Agnese p. 369, Garrucci

Arte cristiana I jo. 448 (e cod. G), Rossi ICbr. II p. 44 (ex eodem
cod.), Buecheler Anth. epigr. n. 301 (ex Rossio)
2 inVarie inscribunt codices in praefatione descripti
pensis Ap^p^ pararis A 3 nomine G nntltioiique xpo inhuunte
4 sacrauit p^p^s^s-v Iso et editores plerique
{b litt. erasa) G
uirgines G 5 teuqjloriimq; uincit A, templorum quae uicit Grut.
6 aicreuq; A, aurea
uncta G, iuncta Merenda
terrendque A
q V, aureique G, aurea quocl Garrucci, aurea nam editores Datempli p'p-s^s*vIso
rutilat Grut.
masi secuti Fabricium
||

||

'

||

||

||

||

9 inuectus caelo solusque inferret A, inuictusque cuelo solus ferre

G, inuectus celo solus inferre pMP" manu prima, manus altera
post solus inseruit que), innectus c. solus perferre v, inuictum
10 et
solus caelis inferre Fabricius {solus qui ferre Garrucci)
10 nomen aclae referens ita recte p"s^v Iso,
11 om. Fabric.
nomen adclereferens G, nomen acluereferens A, numina uera ferens
s^ (idem adscr. in s^), nomen ferens j)\ nomen aclhuc referens
et corpus et] corruptum fere in
Grut. Saraz. Riuin. Merenda
codd. Prudentianis retro ciet s^s^p- (hic in rasura), retorqui et
||

||

re

p^ (sed retro

ciet

retorciuet et in aliis

suprascr.),
||

v, detorquet et Iso,
12 Acjnes pro igitur
13 tenebris G (litt. r erasa)||

cletorquet

11 a moris A,
360) Sarazani

amo

et

p^

||

Fabric. Baronius (a.

14 fdex G
Ad u. 2 deuota mente pcirentes in carmine codicis Petropolitani apud Rossium IChr. II p. 83, 26 u. 1 (= Buecheler Anth.
6 summi
5 Ouid. Trist. III 7, 20 uincet opus
epigr. n. 787)
9 Verg.
fasticjia tecti clausula Vergili Aeu. II 302 VIII 366
10 Verg.
Aen. I 155 caelocpie inuectus ajierto, cf. XII 76 sq.
11 nocte cuecci Verg.
Aen. V 564 wjmen aui referens Priumus
12 munera dicjna Verg. Aen. V 354, Ouid. Am.
Georg. ni 260
I 14, 54, infra 98 digna munera Cristi; deuotus Christo supra
13 per saecida lcnicja Ouid. Met. XV 446, post suecula
37,4
14 Verg. Aen. III 321 o felix
loncja ex Ponto III 3, 81
Prud. Perist. XIV 124 eandem martyrem o uircjo fetix
uirgo.
||

compellat

PSEVDODAMASIANA

89

85

THEODORA QVE VIXIT ANNOS XXI M

D XXIII IN PACE EST BISOMV
Amplificam sequitur uitam

dum

Fecit ad astra uiam, Christi

5

Restitit haec

mundo semper

Optima seruatrix

VII

casta Afrodite,

modo gaudet

in aula.

caelestia quaerens,

legis fideique magistra

Dedit egregiam sanctis per secula mentem.

lude per eximios paradisi regnat odores,

Tempore continno uernant ubi gramina

10

riuis,

Expectatque deum superas quo surgat ad auras.

Hoc

posuit corpus tumulo mortalia linquens,

Fundauitque locum coniunx Eua[grius

DEP DIE
ANTONIO ET SIAGRIO

ins]tans.

CON[ss]

Pars lapidis litteris pessimis et attritu consumptis translata est a coenobio s. Lanrentii ad aedem s. Agnetis uia Nomentana, ubi descripsit Kossius. uu. 3
9 extant in L, unde
ediderunt Grut. 1177, 5 et Ptossi IChr. II p. 118, 104. integrum
exhibent schedae Suaresii Barberinianae XXXVIII 100, Spou

Voyages

III p. 13. 14,

e schedis Stoschianis,

Donati Thes.

mutilum

(uu. 7

inscr. supi^l. cL

p. 188, 1

14) Matfei Museum Veron.

279, 2. pleniorem recensionem Rossius dedit IChr. I p. 141 n. 317.

post hunc ediderunt Armellini Cimitero di s. Agnese p. 387
cf. etiam Roller Les
n. XXVI, Buecheler Anth. epigr. ij. (569.
catacombes de Rome II p. 80 tab. LXII 7. Merendam (Append.
n. V exempl. Sponii) inter carmina ciuae Damasum sapiaut iuiuria posuisse uidit Rossius
1

THEDORA

Donati
,

QVAE

Spon

||

XXHH

Don.

|i

8 inde

INTER

Suar. Spon, INDE j^ Donati (INDER in lapide

fuisse Rossius suspicatur quadratarii errore qui duas litteras
omiserit)
11 HOC POSY
PVSTVMVLO Donati 12 EuaPANS Suar. {Euacrius orans),
(frius instam Rossi, EVAC
lANS Don. 14 ET om. Suar.
ANS Spon, EVAC
SYACRIO Don., SYAGRIO Maffei

per L,

|1

||

EVA

||

PSEVDODAMASIAXA

90

7 edidit Gru3 cnsta Minema Ouid. Am. I 7, 18

10 'Afroditen
dedit Rossius perperam, namque uu. 3
parastichide declarant, extremi duo fortasse Ji{onestissimam)

Ad

teru.?,

u.

et

cf. Verg. Aen. I 445 egregiam et facilem

J)
Verg.
nictu per saecula gentem, VI 235 per saecula nomen
29 nec gramina rinis, Georg. IV 19 tenuis fiigiens per
Ecl.
10 u. adn. 79,7
11 mortalia linquens, eadem
gramina riuus
clausula in titulo Arsacii CEL
p. 617, 6 (Rossi IChr. II 163, 6)
14 consules anni 382
12 clausula preshyter instans 96,5

/{eminamy Buecheler.

86

Intonuit metueuda

impia

tela

die.s,

surrexit in hostem,

mali uincere

carnificis superare uias

sola fides potuit,

cum

properat;

tunc mille nocendi

quam

regit omnipotens.

Corporeis resoluta malis duce praedita Christo

aetheris

alma parens

atria celsa petit.

insontes pueros sequitur per amoena uirecta,

tempora uictricis florea

purpuream rapiunt animam
."ianffuine
si

lota suo

serta ligant.
caelestia regna,

membra

tejjfit

tumuhis.

titukim quaeris, meritum de nomine signat,

ne opprimeris

fuit ista mihi.

a et h coniuncta traduntur in P et V. pertinent ad monuex

s. Felicitatis (cf. n. 41 *) uia Salaria noua teste V.
hac sylloge edidit Rossius Bull. crist. 1863 p. 43, ex utraque
idem IChr. II p. 88 n. 33.34 p. 136 n. 13. 13 (inde Armellini,
Chiese di Roma p. 668). t) praeterea extat in L, Grut. 1176,8,
Mai Script. uet. V p. 393, 7, Rossi IChr. II p. 116 n. 92. auctor
carminum (Bonifatius I ?, Rossi 1. c, Kraus Koraa sott.* \i. 537,
Duchesne Lib. pontif I p. 229, IFuehrer Ein Beitrag zur Loesung
der Felicitasfrage p. 71. 95 sq.) Damasum iraitatus est

mentum

PSEVDODAMASIANA
a

uersimli simt scripti

isti

91

introitu

iii

eeclesiae V,

scil.

1 ueneranda
Felicitatis, praecedit enim. n. 41, quod confer
2 mari P
3 cernificis P
hoste P
tiim corr. ex cum
dies P
s.

||

||

||

b 1 om. P 2 aetheriis V partens L

4 giiem V reget P
3 jnv L 4 tempore PL /i!orirt P seria V 5 purpuriam P, j)?*rpoream L rapiant P, g<(0</- recipiant V 6 fofa Gfrut. fenei V
8 om. PL, Rossius
7 si titnJum L, stimulum P, st tumuium V
explet 16 opprimerer hello dux (uel /jta;) fuit ista mihi, alius
auctor a Rossio citatus 'e opprimerer tenebris hix, Buecheler
nomen eius qui titulum signauit desiderans talia conicit sifjnat
Neo jmri matris, [dux
3 carnificumque uias
Ad a 2 impia tela cf. 1,12 c. adn.
pariter tunc mille nocendi uincere quod potuit Damasus de Euty4 uerhera, carnificis .... uincere
chio martyre 27,2 (u. adn.)
b 2 ahna parens Verg. Aen.
Laurenti sola fides potiiit 32
X 252, Ouid. Met. XIV 546. aetheris alta petit Christo comi3 insontem puerum intante heatus 30, ubi uide adnotata
itium Damasi 44. et umoena ^iirecta clausula Vergili Aen. VI 638,
perque amoena uirecta infra 98; cf. Dracont. de deo III 679, Ven.
4 florida serta Ouid. Fast.
Fort. uita Mart. I 89 aliosque
5 Verg. Aen. IX 347
VI 312, jlorea rura Verg. Aen. I 430
purpuream uomit ille animam. Damasus rapidt sihi regia caeli
6 lauat omnia sanguis 27,7. lectio codicis
sim. 10. 12. 21. 23
V fortasse uerior propter 27,10 latehra insontis quae membra
7 si quaeris 10. 12. 34. Verg. Aen. I 277
teneret, cf. 23. 31. 53
de nomine dicet

||

II

II

||

||

||

||

||

87

Hic uotis paribus tumuluin duo nomina seruant

Chiysanthi Dariae, nunc uenerandus honor,
effera

quem

rabies neglecto iure sepulcliri

sanctorum in tumulos praeda furentis erat.

pauperis ex censu melius nuuc ista resurgunt,
diuite sed uoto plus placitura deo.

plange tuum, gens saeua, nefas: periere furores,

creuit in his templis per tua

damua

decus.

Chrysanthi et Dariae uia Salaria noua

seruauerunt P (bis),
Oct. p. 437 sqq.).
L(bis), H, V. Rossi IChr. II p. 84 n. 29 p. 87 n. 31 * p. 101 n. 22
(uu. 5
8, Grrut. 1171, 8, Marinius apud Maium Script. uet. V

Ad sepulcrum

pertinet (Acta SS.

ss.

XI

PSEVDODAMASIANA

92

102 n. 28 (uu. 1 et 2, Grut. 1171, 14) p. 102 n. 2I>

adn. ad n. 80) p. IIG n. 90 (integrum, Grut. 1176, 6
Marinius 1. c. V p. 372^ 6) p. 121 n. 8 p. 135 n. 8. e Grutero
sumpserunt Sarazani n. 36, Riuinus n. 28, Merenda n. 28. quo
de oarmine, quod plerique Damaso uindieauerunt, Rossius recte
iudicauit iucisum esse saeculo demum sexto post bellum Gothicum (Bull. crist. 1873 p. 46. IChr. II p. 135 ad n. 9, cf. Wilpert
Roem. Quartalschr. II p. 18, Duchesne Lib. pontif. I p. 294; suj)ra
adn. ad n. 45). coemeterium martyrum postea ab Hadriano papa
(a. 772
795) renouatum est (Lib. pontif. I p. 509)
Isti tiersiculi scripti sunt supra sejndchruvi Crisanti ct Dariae
V 1 hinc V notihus P imtribus tumuhis H seruat H 2 crisanti et crysanti codd., utraque forma saeculo illi apta (cf. CIL
uersandus P inonor P n. 311
II 2263 IX 3383 XII 3520 cet.)
3 que P, cjueni reliqui.
de exclamatione effera Cjuam {(luae
Merenda) rahies! cogitaueram, sed nimii affectus uidetur; Rossius p. 116 ad n. 90 subintellegit uiolauit intolerabili sermonis
hiatu, effera cjuom rahies necjlexit iura Riuinus audacius, effera
quom rahies
ticmulos, pr. f. e. Buecheler (i. e. cum efferaret
rabies aduersus s. tumulos) neclecto L n. 90 sepulchro et sejnilchru P 4 tumulus ego olim secutus Riuinum et Merendam, in
tuinulos codd., tumuli praeda furentis era^ti Rossius mauultBull.
crist. 1880 p. 37 sq. (cf. Wilpert 1. c. p. 17)
preta et praeta P
5 paiiper L loco priore
excessu L n. 22 et H 6 placidos ad deo
7 perire P altero loco et
et placidus adeo P, placitus adeo H

p. 82,

(uu. 3

p.

-2)

4,

cf.

II

||

|[

II

||

||

furore

||

8 creulsti

dumpna

hanc aram domini seruant Paulusque lohannes 58*

3 Dracont. II 715 improha quam rahies, III 375 barhara
6 CIL
Ouid. Met. XIII 472 nis triste sepulcri
(piem rabies.
V 6734 sed pilacitura, deo generis superauit honorem; Ouid. j\ret.
7 clausuhx Ouidi Met. IX (J02
XIV 150 nec placuisse deo
8 Ouid. ex Ponto IV 12, 40 creuit houcr
aperire furores

Ad

u. 1

Saturnine

tibi

martyr mea

iiota

rependo.

Versus scriptus 'in ecclesia sancti Satau'nini' (uia Salaria

noua) teste'jV, Rossi IChr. H p. 136 n. 11 (praecedit carmen
n. 43, sequitur epitaphium s. Felicitatis n. 41*)

lam Didiot, qui syllogen Virdunensem typis exprimendam

curauit (Revue des sciences ecclesiastiques 1875, Ambianis)
suspicatus erat hunc uersum longioris epigrammatis initium
esse, cum extremani paginam occupet, ut unum aut alterum
codicis folium perire potuerit. cuius iacturae nulhim indiciura

PSEVDODAMASIANA

93

apparere Rossius adfirmat. equidem Damasi uersum esse confido auulsum nescio quo casu ab elogio s. Saturnini n. 46, ubi
uide adnotata

89

Dum

peritura Getae] posuisseut castra sub urbe,

mouerunt

saucjtis bella nefanda prius

istaque sacrilegjo uerterunt corde sepulcbra

martyribus quo]nd[a]m

rite sacrata piis,

quos monstrante de]o [Da]masus

affixo

monuit carmine iure

sed periit titulus coufracto

sibi pap[a]

marmore

sanctus,

nec tamen bis iterum posse latere

diruta Vigilius

nam mox

fuit:

haec papa gemescens

omne nouauit

hostibus expulsis

10

probatos

coli.

opus.

Inscriptum erat monumento ss. Vitalis Martialis Alexandri

trium e septem Felicitatis martyris filiis in coemeterio lorda-

norum

uia Salaria (Rossi

Roma

176. 177 Bull. crist.

sott. I p.

1884 1885 p. 154). ex L edidit Grut. 1171, 4 (a quo pendent

Baronius a. 384, Sarazani ad n. 22, Riuinus n. 24, Mai Script.
uet. V p. 411, 8 aliique), ex L et V Rossi IChr. II p. 100 n. 18
idem carmen pluribus sepulcris a Gothis saeculo
p. 137 n. 20.
sexto dirutis uidetur inscriptum fuisse, eiusdem enim fragmentum in coemeterio Petri et Marcellini 'ad duas lauros' uia
Labicana repertum est, quod nunc extat in museo Lateranensi
(class. III n. 6), Rossi BuU. crist. 1877 p. 21 et Mus. Pio-Lat.
tab. III 6, ThRoller Les catacombes de Rome II p. 77 tab. LXI
n. 6. cf. Rossi Roma sott. I p. 217 sq., Kraus Roma sott. p. 109,
Duchesne Liber pontif. I p. 294, Wilpert Roem. Quartalschrift II
p. 16 sq., et adnot. supra ad n. 29
Sancti Vitalis m{artyris) et sancti Martialis et sancti Alexandri
1 Dum codd., Cum
L, ad s. Alexandrum super tnrnbam eius V
gethae L,
Ilossi Bull. crist. 1876 p. 125 et Mus. Pio-Lat. p. 7
8 lataq. pro latere
3 sepulchra L et lapis, sepulchro V
gethe V
||

||

||

V
V

gemescens codd. {gemiscens

uigilihus L
iam
9 dirupta
teste Rossio p. 101 ad n. 18 errore calami ut uidetur)
Ad u. 2 cf. Verg. Aen. XII 572 haec helli summa nefandi
4 Ouid. Fast. I 610 templa sacerdotum rite dicata manu

II

6 sq.

Damasiani carminis uestigia apparuerunt nulla

PSEVDODAMASIANA

(|4

anno 537 ad 555. eiu^idem titulus supra

99 et elogium Eusebii 18 saeculo sexto
instauratum. ecclesias et sepulcra martyrum a Gothis diruta
10 hostibus
memorat Liber pontif. in uita Siluerii I p. 291
clausula Ouidi Ars am. III 346 iUe nouauif opus
extinctis 61.
9 Vigilius

n. 83.

cf.

papa

sedit ab

etiam

n.

90
Fragmentum

litteris altis

non esattamente damasiano,

et profundis 'di bellissimo tipo

imitante quella calligratia

ma

solenne degli elogi dei martiri' rep. inter coemeteria Thrasonis

et lordanorum uia Salaria noua

Rossi Bull. crist. 1S73 p. 10 et 43 sqq. c. tab. VI 3, qui propter

litterarum formam aetatifere Siricianae tribuit, uersum alterum
exempli gratia explens ita [Siriciiis ^iener^ans Imnc [reddit carmine lionorem]. de ueris supplementis desperandum, adscribo
tamen quae Doulcet temptauit (u. IFuebrer Ein Beitrag zur
Loesung der Felicitasfrage p. 119) [reddit Alexand]ro septem de
[fratribus uni Symnutchus obsertijans ^ Imnc [carmine praesul
.'?
obis uel
oris iactii^ra
honorem\; u. 3
.

01

Qui

iiatura

passumquo deum

sedes atque iterum

repetisse paternas

ueuturum ex aethere

credit,

iudicet ut uiuos rediens pariterque sepultos,

martyribus sanctis pateat quod regia

5

respicit interior, sequitur

si

praemia

caeli

Christi.

Hexametri subscripti picturis ut uidetur, quibus Caelestinus

(cf. n. 92) coemeterium Priscillae uia Salaria noua exor-

papa

PSEVDODAMASIANA

95

(cf. litteras ab Hadriano I ad Carolum imperatorem datas, Mansi Concil. XIII p. 801), spectantes ad Felicem
Philippumque martyres. in T et V praemissi leguntur epigrammati de illis martyribus Damasiano (supra n. 47), Rossi

nasse traditur

ex V Rossi antea ediderat Bull.

ex eiusdem codicis apographo Mabilloniano
(cod. Parisin. 1190-.i) Le Blant Inscr. chret. de la Gaule praef.
IChr. II p. 62, 2 p. 138, 23.
crist.

1880

p.

44

sq.,

Duchesne Lib. pontif. I p. 231, Wilpert Roem.

sq., ESteinmann Die Tituli uud die kirchliche Wandmalerei im Abendlande (Lipsiae 1892) p. 27. auctor

p.

CXXXIV.

cf.

Quartalschr. II p. 12

Damasiana uidetur compilasse

Lemma quod praeligit V epltaphium sanctorum Felicis et
Phihjppi martynim ad elogium Damasianum n. 47 pertinet
3 pariter2 cf. 7 o semel atqiie iterum
1 reppulisse V
que uox Damasiana, eodem pede 23. 47. cf. 4 communi lege
4 exordium et clausula Damasi 42 (cf. 97). 10. 12.
sepiiUos
5 praemia uitae exitus Damasi 2. 13. (58*)
21. 23. 49

92
Praesul apostolicae sedis iienerabilis omni

quem

rexit populo,

decimum dum conderet aunum^

Caelestinus agens uitam migrauit in illam,

debita quae sanctis aeternos reddit lionores.

5

corporis hic tumulus: requiescunt ossa cinisque

nec perit hinc aliquid domino, caro cuncta resurgit.

terrenum nunc terra

tegit^

mens

nescia mortis

uiuit et aspectu fruitur bene conscia Christi.

Epitaphium Caelestini papae uia Salaria noua in coemeterio Priscillae sepulti (Rossi Roma sott. I p. 139. 142. 17G sq.
Duchesne Lib. pontif. I p. 231). ex L edidit Grut. 1171, 5 (inde
Riuinus n. 25), ex T et L Rossi IChr. II p. G2, 1 p. 101, 19. cf.

carmen quod praecedit

1 ueneruhis T
2 sedit Caelestinus ab anno 422 ad 432
4 debitamque T. Maximian. eleg. V 52 dehita redde mihi.
6 reclausula reddit honorem 11,7
5 cineres atque ossa 4
surgit codd., resurget Rossi
7 Verg. Aen. X 500 nescia mens
hominum fati sortisque futurae
8 Verg. Aen. I 604 mens sihi
conseia recti, Ouid. Fast. IV 311 conscia mens recti

PSE^TDODAMASIAXA

0(3

93

Liberium lector

mox

et leuita secutus,

Damasum, clarus totos quos

fonte sacro maguus merait sedere

post

cunctus ut populus pacem tunc

5

uixit in aimos,

sacerdos,

soli clamaret.

bic pius, hic iustus felicia tempora fecit,

defensor magnus, multos ut nobiles ausus

regi subtraheret ecclesiae aula defendens.

misericors largus meruit per saecula nomen.

populum qui

ter quinos
10

nunc requiem
Epitaphium

basilica

s.

rexit in annos amore,

sentit caelestia

Siricii

regna potitus.

papae sepulti iu coemeterii Priscillae

noua (Rossi Roma sott. I p. 138 sq.

Silnestri uia Salaria

ex L edidit Grut. 1171, 16, exL et V Rossi IChr. II p. 102

138 n. 21 (inde Duchesne Lib. pontif. I p. 217)
Ad sanclnm Silnestrum ubi ante pausauit siiper iUo altare
inscribit V, cf. Rossi I. c. p. 133 5
1 Liberuin Y. fuit igitur
Siricius lector et post diaconus sub Liberio primum, qui sedit
ab anno 352 ad 366, deinde sub Damaso diaconium tenuit, cui
4 dainnaret L.
successit a. 384
2 claros V
3 cf. adn. o*
lectionem codicis V tuetur Rossius ('sacerdoti pacem clamare
est eum salutare, cum eo coinmunicare: cuuctus popidus Siricium solum sublato dissensu et schismate sacerdotem magnum
elegit acclamauit'), cunctis nt popidis jxicem iunc solidam daret
Gruter, eunctis ut populis 2^<^n:em tutain solidaret Papebroekius
a Iiossio citatus, pacem tunc solidam amaret proposuit Kroll
Philol. 1892 p. 559.
item uu. 6
9 lectiones codd. Rossius
retinet, non perfectos hexametros sed ''quasi uersus' esse ratus
7 aula traditur et aida ecclesiae argute opposita est aulae
regis: utrum pro aulain scriptum sit an {ah) aula defendens
otisus nemo deceniat. an asijla'?
8 meruit pcr saecula nomen
9 ter quinos,
supra 41*, cf. 57,7 teneant per saecula nomen
sedit Siricius ab anno 384 ad 399
10 cf. 7,3 caelestia regna
17G).

n.

30

p.

petisti

94
Fragmentum

'con grandi lettere ad apici ricciuti, del tipo

di quelle che rozzamente imitarono le damasiane, massime nel
secolo sesto' rep. a. 1864 in coemeterio PrisciUae uia Salaria noua

PSEVDODAMASIANA

Rossi, BuU.
fragmentum

crist.

esse

1880

.ISM
.

CPR

litterae ita

p. 41.

conicias

tituli

gemelli

97

sunt ordinatae ut
infra

(103)

posito

uu. 9 et 10:

ATT I C AFE L I C I SMAGNI

SVMPTI BVS HOCPROPR I IS
95

Dum

lucem cupimus

martyr,

tectis admittere,

nostra dies meruit

lumeu habere tuum.

te paradisus habet, lux est quaesita sepulchro,

ne

tumulum mortis imago

tibi uel

grauet.

Tetrastichum subiunctum elogio Mareae presbyteri {Digtie

praemium Marea pro nomine Christi e. q. s.) traditur in P
et L. de loco non constat, probabiliter tamen Rossius ad uiam
Salariam siue nouam siue ueterem rettulit, IChr. II p. 83, 24
p. 117, 99, cf. Bull. crist. 1869 p. 17sqq. 1882 p. 60. ex L Gru-

tenes

terus ediderat 1176, 13

P cupimur L martis L, mortis Grut. 3 paraquaerita L 4 mortis Rossi recte, mentis P, om. L
Ad u. 1 cf. 83,4.8
3 nunc paradisus habet 21*,7 (u. adn.)
4 et plurima mortis imago Verg. Aen. II 369. cf. Ouid. Tr.
I 11, 23 mortis imago (id. saepius), Petron. sat. 124 u. 257 et
Hilarii Genesis 64 (Corp. scr. eccl. lat.
lurida, mortis imago.
XXni p. 233) nox mortis imago est. Inc. adu. Marcionem III 96
nox est mortis imago. Paul. NoL XXXIII 69 dum fallit mortis
1

dysus

lucem om.

||

||

imago

96
Aspice descensum, cerjnes mira[bi]le fact[um.

^P

sanctorum monumenta ujides [pat]efact[a sepu]lcrhis.

martyris hic Proti tumul]us iacet adque Yachinti,

quem cum iam dudum

.j

tejgeret

mons,

terra, caligo,

hoc Theodorus opus const]rucxit presbyter instans,

ut domini plebem opera] maiora tenerent.
Damasvs

ed.

Ihm

JP

PSEVDODAMASIANA

98

Pertinet ad monumentum ss. Proti et Hyacinthi in coemeHennetis uia Pinciana. ubi fragmenta marmoris nuper in
lucem redierunt, Rossi Bull. crist. 1894 p. 32sqq. icf. p. 107. 112.
119), Gatti Notizie degli scavi 1894 p. 144. integrum seruauit L.
(Jrut. 1173, 11, Baronius a. 384, Sarazani n. 33, Merenda n. 27,
Mai Script. uet. V p. 400, 4; Rossi IChr. II p. 108 u. 58; Buecheler Anth. epigr. n. 852. Theodorus ille qui ojnis construcxit
aequalis fere Damasi putari potest idemque cannen haud elegans
uidetur condidisse. litterae enim, etsi teste Rossio typum Philocalianum prae se ferant, pauUo neglegentius insculptae sunt
'rivelanti la mano piuttosto d' un apprendista, che quella del
famoso calligrafo Furio Dionisio Filocalo'. adde orthograijhica
Philocalianis parum consentanea u. 2 sepnlcrhiH, 3 ad(pie YacJiinti {atqiie iacincti L), 5 construcxit, et monogramma uersibus
piimo et extremo adiectum 4', quod in titulis uere Damasianis
adhuc non comparuit; denique stilus diuersus est (Mus. Rhen. L
Damasianum de iisdem martyribus carmen supra n. 49
p. 198).
habes, cf. etiam quod sequitur n. 97
1 uspice descensum, hinc carminis 19 uersum primum Roscomparat Ameud p. 11 Dracoutii insius explere conatus est.
3 nuniifris hic Mauri
itium aspice des^^ectum de deo I 747
tumulus 44. YACINTHI in exemplo Gattii, cf. adn. 49,4
G cf. 33*, 9 merui
5 Verg. Aen. I 504 instam operi. cf. 85,12
plebem Christi retimre sacerdos
terio

97
Martiribus sanctis Proto pariterque Hiacyutlio

Simmachus hoc paruo beueratus honore patronos

exomabit opus, sub quo pia

coi"pora rursus

condidit; his aeuo laus sit perennis in omni.

Epigramma Symmachi pontificis, qui sedit ab anno 498

514, e schedis Fuluii Vrsini ediderunt Marinius apud Maium
ex Rossio Grisar
Script. uet.
p. 148, 4 et Rossi IChr. II p. 42.
Zeitschrift f. kathol. Theologie XIII 1889 p. 107, Duchesne Lib.
pontif. I p. 26G.
cf. Lib. pontif. I p. 261 (Symmachus fecit) confessionem sancti Cassiani et sanctorum Proti et Yacinthi. epigramma ad ipsum sepulcrum uia Pinciana situm (cf. 49 et 96)
uidetur pertinere, non ad 'confessionem' i. e. reliquiarum loculum a Symmacho ornatum in aede s. Audreae apostoli ad
basilicam Vaticanam, u. Rossium 1. c. p. 207 et 457 sq. retinui
ad

orthographiae formas traditas saeculo sexto conuenientes, sed

fortasse

non tjenuiuas

PSEVDODAMASIANA

99

1 stiliim sapit Damasi, mortyribus sanctis 42

terque 23. 47. 61.
de Hiacyntho u. adn. 49,4

(cf.

91), 2)ari-

98
Felix digna

Et suo

tulifc

parum munera

con(fcen)fcus

Crisfci

habuit per saecula

uomen

Laetificum renouans pri(ma ab ori)gine fcempus

Infandaqu(e fu)giens
5

istius iurgia saecli.

Cerfcum est in regn(um caeli) perque amoena uirecta

Istum cum

Semper

electis^ire et

habitu(ru)m praemia digna,

et adsiduae benedici

qui uixit an. LXIIII m.

Vm

pro munere

tali.

XXIII, dep. VI

d.

id.

lan.

Fl. Stilicone cons.

Acrostichum mendosissime insculptum a lapicida ad pariles

rep. uia Pinciana in coemeterio Hermetis.
Gatti Notizie degli scavi 1894 p. 14.3, Rossi Bull. crist. 1894
expleuerunt Rossi
p. 24 et 64, Buecheler Anth. epigr. n. 858.
litteras aberrante.

et Buecheler.

omitto leuiora peccata ut u. 1 dicna iulit

post parum Rossius senex inserit, sed purmn corruptum
uidetur, cogitari possunt qualia Buecheler proposuit par swtmnis,
parua re, paru diues, paruormn, hoc non male conl. euang.
MarciX 15. cf. 84,12 dignum mu/nus
2 cf. 28* contentusque suo.
cf. Verg.
de clausula u. adn. 41,3 et 57,7
3 prigine lapis.
Aen. I 372 p^-ima repetens ah origine pergam^ Ouid. ex Ponto
IV 8, 17 ab origine p)i'ima
4 infandaquciens lapis. Ouid. Fast.
I 73 insanaque iurgia
5 regnierque lapis. clausula Vergili
Aen. VI 638 et amoena uirecta, supra 86'' sequitu/r per amoena
uirecta
6 ire et Buecheler pro erit, habitarum idem pro hnhi9 EL pro FL lapis.
tum
consul est anni 400
1

99

templum uiolauit, iniquus

cum premeret uaUo moenia septa Getes.

Hic furor

hostilis

nuUius hoc potuit temeraria dextera gentis,

haec

modo permissa

est

quod peritura
7*

fuit.

PSEVDODAMASIANA

100

nil gi"auat lioc

tumulo sanctorum pessimus

materiam potius repperit alma

hostis,

fides,

in melius siquidem reparato fulget honore,

cum
suscipe

scelere hostili creuit amor tumulis.

nunc gratus deuotae munera mentis,

Diogenis martyr, cui dedit

10

ista uolens.

Ad sepulcrum Diogenis martyris uia Salaria uetere pertinere putatur (Rossi Roma sott. I p. 176. 177). ex L ecliderunt
Grut. 1170, 13 (inde Baronius a. 384) et Marinius apud Maium
Script. uefc.
p. 120, ex P et L Rossi IChr. II p. 83 n. 25 p. 100
non ante saen. 13 (ab hoc Duchesne Lib. pontif. I p. 293).
culum sextum titulum positum esse ex argumento apparet (cf.

n. 83. 87. 89).

adiungit

L distichum

quisquis ad Jwc templnm

spes tibi sit: larga est

dona recu/rris,
munere uera fides

jietiturus

ab hoc carmine alienum, cf. Rossi 1. c. p. 80 n. 9

3 gentes P
4 caue mutes
2 gentes P
1 imquos P
quidquam. cf. 89,1 dum peritura Getae posuissent castra sub
7 fiilgit L
9 ligc hoc pro nu/nc et
iirhe
6 potium P
cf. 84,2 deuota mente
deuote munere P.

100
Adonis martyrol. ad d. 26 Nou. (= Acta SS. Sept. VI p. 228)
sanctus autem Crescentianus et hi qui cum illo erant reuelante
martyre tulerunt sanctas reliqiiias (scil. Alexandri martyris) et
Hepelierunt in loco, ubi orans fornacis ignem extinxerat, et posuit
supra scriptum marmor contimns:
hic requiescit sanctus et uenerabilis martyr Alexander
episcopus, cuius depositio celebratur

XI

kal. Octobres.

papa Damasus postmodum cryptam condignam

faciens illic
fcstiuitatem ei dicauit.
martyris monumentum uia Cassia situm erat prope Baccauum.
Rossi Bull. crist. 1875 p. 146 sqq. 18841885 p. 24. inscriptio

cui

eum

sexto kal. Dec. transposuit,

usui

Damasiauo non conuenit

quando

et

PSEVDODAMASIANA

101

101
Iste salutares fons continet inclitus
et solet

munia

humanam

quae sint uis

sacrati

uudas

purificare luem.
scire liquoris:

dant regnatricem flumina sancta fidem.

5

ablue fonte sacro ueteris contagia uitae,

o

nimium

liunc fontem

felix,

uiue renatus aqua.

quicumque

petit, terrena relinquit,

subicit et pedibus caeca ministeria.

fontem' ecclesiae s. Laurentii in Damaso
Damasi n. 55 praecedit. post Sirmondum (ad Sidon. Apoll. III ep. 12, unde pendent Sarazani n. 38
et Marinius ap. Maium Script. uet. V p. 170, 1) edidit Rossius
IChr. n p. 135 n. 6. Damaso iam Merenda abiudicauerat p. 241
ad n. 35, cf. Rossi Bull. crist. 1884 1885 p. 10. similis argumenti epigrammata n. 72 74. 105
1 salutaris Sarazani
5 ahlue fonte mamis 74,8
6 Stat.
Silu. V 5, 59
nimmm felix, III 3, 25 felix, a, nimium felix. cf.
Verg. Georg. 11 458 o fortunatos nimium

Scriptum

fuit 'ad

teste V, ubi disticlium

102

Non mirum

est, fallax

nimium quod flamma minatur

martyris et corpus nil nocitura cremat.

namque

docet fidei

magnam

sine uindice

poena

ad caelum mediis ignibus esse uiam.

5

hunc etenim
et meritis

fruitur martyr Laurentius

summis ne moriatur

ignem

agit.

Ex L, qui solus seruauit cum lemmate in eandem, heati

Laurentii marfyris, ediderunt Grut. 1164, 12, Marinius apud
Maium Script. uet. V p. 33, 3, Rossi IChr. II p. 151,24. Damaso
nindicauerunt argumentis non adlatis Baronius a. 384 et Sarazanius n. 19, fortasse quia in codice praecedit carmen Damasianum 57; utrumque enim legebatur in ecclesia s. Laurentii
iu Damaso.
iure damnauit Merenda (ad n. 14)

PSEVDODAMASIANA

102

3 uindice poena clausula Catulli

ac corpus Grut.
Ouid. Met. T 230 uindice flamma, Petron. sat. 119
50 sinc uindice praeda
2

04, 192, cf.

u.

103
Quisquis pleua deo mjsteria mente requiris,

huc accede^ domus religiosa

patet.

haec sunt tecta pio semper deuota timori

auditumque deus commodat hic precibus.

5

ergo letiferos propera conpescere sensus,

iam propera sacras

laetus adire fores,

ut transacta queas deponere crimina uitae

et

quicquid scelerum noxius error habet.

Attica Felicis
10

Magni

clarissima coniunx

sumptibus hoc propriis aedificauit opus.

Fuit in ecclesia s. Laurentii in Damaso teste codice L, qui

solus seruauit.
Gruter. 1164, 13, Marinius ap. Mai Scr. uet.
cum Sarazanius (n. 20)
p. 136, 1, Eossi IChr. II p. 151 n. 25.
adnotet Atticam uxorem fuisse Felicis Magni clarissimi uiri,
ad quem Sidonius AjDollinaris carmen scripsit IX (cf XXIV 91),
parum intellego, cur hoc carmen in Damasiauorum numerum
receperit (cf. etiam Baron. Ann. a. 384)
cf. 68,4
1 riquiris codex
5. 7 laetiferos et qiiaeas codex.
10 in titulo
domuisti crimina uitae
9. 10 cf. fragmentum 94
Siluii presbyteri CIL
6817 (Eossi IChr. II p. 173, 36) hoc
2>roprio sumptu diuino munere dignns aediftcauit opus

104
Antistes
tecta,

Damasus

picturae ornarat honore

quibus nunc dant pulchra metalla decus.

diuite testatur pretiosior auhi nitore,

quos rerum effectus possit habere

5

fides.

papae Hilari meritis olim deuota Seueri

nec non Cassiae meus dedit

ista deo.

PSEVDODAMASIANA

103

eeclesia sanctae Anatron L, Rossi IChr. II p. 24 n. 25 (= CIL VI 1 p. XI

ex L ediderunt Grut. 1164, 6, Baronius
n. 23) et p. 150 n. 18.
a. 384, Sarazani ad n. 17, Riuinus n. 19, Marinius apud Maium
extabat etiam in codice Heluetico
Script. uet. V p. 117, 2.
uetusto Einsidlensi simillimo, de quo uide Rossium 1. c. p. 11 sq.

In absida sanetae Ana[sta]siae E, in

stasie in

et p. 341.
Damaso Riuinus tribuit temere
5 sedit Hilarus papa ab anno 461 ad 468, Lib. pontif. I
p. 242 sqq.

105
Qui peccatorum sordes abolere prioruin
terrenisque optas maculis absoluere uitam,
liuc ades

ad Christi fontem sacrumque liquorem^

corpus ubi ac mentes pariter sensusque lauantur

aetemiimque datur casto baptismate munus.

hanc autem fidei sedem construxit ab imo

militiae clarus titulis aulaeque fidelis

Romanaeque

urbis praefectus Longinianus.

In s. Anastasiae in Palatino fuit 'ad fontes'. seruauit L,

ubi praecedit epigramma n. 104. Grut. 1164, 7 (inde Sarazaui
n. 40, Merenda ad n. 36), Marinius apud Maium Script. uet. V
p. 169, 1, Rossi IChr. II p. 150 n. 19, Buecheler Anth. epigr.
n. 311.

male inter Damasiana receptum est (Rossi Bull.

de argumento cf. n. 7274. 101
10).

crist.

18841885 p.
1 piorum

Grut.
3 huc ades Verg. Ecl. II 45 VH 9, Petron.
5 aeternamque cod.
133 (u. 5)
4 minics L, em. Grut.
8 longimanus codex. de Flauio
6 ah uno Grut. perperam
Macrobio Longiniano (CIL VI 11881190) praefecto urbi a. 403,
408 uide Seeckii praef. in
praefecto praetorio Italiae a. 406
edit. Symmach. p. CLXXXVIII et supra adnotata ad n. 5*
sat.

106
Antistes domini celsa sacraria Cliristi,

uestibulum decorat gratia pulcbra

quae quia compta

ostendit

nitet

loci.

primaque iu fronte

quantum uuminis

intus inest.

renidet,


PSEVDODAMASIANA

104
5

quis tantas Christo uenerandas condidit aedes,

quaeris: cultor

si

Pammachius

fidei.

In introitu ecclesiae lohannis et Pauli fuit teste L, qui

Grut. 1164, 8 (inde Riuinus n. 20), Mariaius
solus seruauit.
apud Maium Script. uet.
p. 132, 3, Rossi IChr. II p. 150, 20,
Grermano di S. Stanislao La casa celimontana dei ss. martiri
Giovanni et Paolo (Romae 1894) p. 359 sqq.

haec pro celsa Riuinus proposuit, sed temere DaRossius antistitis nomen desiderans coniecit

clicat

masus pro domini.

domini Leo, quod probat Germano Leonem

antistes

I (a.

440

461) intellegens (Hadrianus pontifex titiduni Pammachii sanctoritm lohannis et Pauli, quod j^er elapsos mnrcuerat annos,
omnia saiia tecta eidem titulo renouauit teste Lib. pont. I
cum clausula cf. Terg. Aen.
p. 510); nihil uidetur deesse.
2 inilcra Grut.
3 rodtet codex,
199 diiri sacraria Ditis
4 Rossi 1. c. p. 99, 12 claustra docent intus inesse
em. Grut.
5 Pammachius uir ille christianus creditur esse, quem
deum

Xn

non semel laudant Hieronymus

mano

1.

c.

p.

et

Paulinus Nolanus,

cf.

Ger-

268 sqq. 356 sqq.

107
Virginis hic tenerae, lector, miserere sepulehro:

unius huic lustri uix fuit arta

quam longinquae

dies.

fuerat dignissima uitae,

heu, cuius uiuit nimc sine fine dolor!

5

addamus meritis lacrimas tam mortis aceruae,

nam

quae grata forent, sunt modo flenda

diu.

haec Theodote habuit nomeu, quae gaudia matris

perculit aeterno uuhiere rapta cito.
sola
10

tamen tanti restant solamina hictus,

quod tales animae protinus astra petuut.

vixit ann.IIII, mens.VIII,

In

ss.

d.XXV.

dep. III non. Sept. ind.

. .

QuatiHor Cororiatorum Petrus Sabinus apud Rossiuni

IChr. II p. 440 et cod. ValHcell. G 28 p. 49 (u. supra adnot. ad

n. 31). locum nou indicant l'L, Rossi 1. c. p. 90,50 p. 100,16.

PSEVDODAMASIANA

105

ex L sumpsit Grut. 1171, 12 (inde Riuinus n. 22), 'e suo uetere

manuscripto' Fabretti Inscr. ant. p. 190 n. 439, a quo pendent
Burmannus Anth. II p. 86 et Meyerus Antli. n. 1258. pleniore
apparatu instruxit Rossi ICh. I p. 534 u. 1179. titulus uix ante

sextum saeculum positus

est (Rossi

semper
arcta Fabr., acta Burmann.
3
1 tenere

et sic fere

lioc

||

c.

1.

533)
2 lustra
misere P
P, o quae Sirmond.

I p.

pro ae

quam

||

longissima Sabinus 4 haec quae Sirmond. 5 adamasusF meritas lacrumas Sirmond. acerbae Sab. Grut. Sirmond.
7 hec modo theo te P, haec et theodata cod. Vall.
6 namque PL
in schedis

||

||

||

||

quia. pro quae P

8 cuncta pro ra^^ta, P
{Theodorae Grut.)
10 ]yrotenus P
11 om. Sabinus PL
9 solamina casus Sab.
AN-miMENVII Fabr. (MEN-VI Sirmond.) NO-SEP- Fabr.
||

||

||

||

notulam solus Vallic. seruauit

superflua Burmanni coniectura sepultae pro sepulchro, misereri cum dat. structura apud posteriores inde a saeculo IV satis frequens, u. Roensch Itala p. 413, Kaulen Handbuch zur Vulgata p. 227, Goelzer Etude lexicographique et
grammaticale de la latinite de St. Jerome (Paris 1884) p. 279
9 Verg. Aen. VI 377 duri solacia casus^ XI 62 solacia luctus,
inde solacia luctus in epigrammate Antiati Eph. epigr. VIII p. 159,
indictionis

Ad

u. 1

648 u. 9 (== Buecheler Anth. lat. n. 654) et in elogio Nymphii

Anth. lat. Riesii 722, 19. supra 53,9 solacia fletus

INDICES*)
I

NOMINA PROPRIA

<^Acatius^ 5*
Achilleus ti. Kereus

Adae (nomen

Christi 1.2(quater).
8

12.

3*. 5*.

14. 23. 27.

63. 66. 70. 74. 77. 79. 84.

7

(.

Felix)

85. 91. 92. 105.

Christo <1>.

Afrodite 85

Agapitus

11.

31. 33*. 46. 47.52. 58*. 61.

referens) 84

Adrias 78

Adauctus

(bis).

u.

100
Alexander Vitalis Martialis
martyres 89 adn.
Andrea (ajwst.) 70
Andreas presbyter aetatis Vigilianae 83
Antonio et Siagrio conss. {a.
382) 85
Attica Felicis Magni coniunx
Augustum (fouea.s) 68
[103
Caelestinus jjrtj^a 92

Carthaginis

(u.

(incola)

adn.91)

46

Cassia
Seueri nec non Cassiae 104
Castule (martyr) 81
Christicolis (gregibus) 78
Christus 13.37. 57. 71. 72
Christus lesus 67
*) Vocabuhi Damasiaua
guuntur

34*.

75 (credidit). 77. 84

Felicissimus

Agathae 71
Agnes (gen.) 84. Agnen 40.
Agnes (uoc.) 84
Alexander martyr episcopus

106

10.

37.

(bis).

106

Christum

2. 7. 33*.

41*. 43.

46. 48. 66

Christe 55

(deus).

[62*].

68. 76

Christo

[17?].

30. 42.

84.

86 b (Christo trad. in 23,

em. Xysto)
Chrysanthus et Daria nini.
Chrysanthi Dariae 87 (u.
adn. 45)
Claudiani quod fertur carmen
de Christo 68
Clementi destinatum carien?60
Constantina deum uenerans 84
Corneli cpiscojn quod creditur
elogium 19

Damasus

1.

2.

4.

11. 12. 18.

[19?]. 23 (subscr. carm.).

26. 27. 37. 49. 53. 55. (62*

D. antistes 104
[adn.)
D. antistes Christi 5*

litteris

latius

dispositis

distin-

INDEX
martyrum seruus dei 45

D. episcopus cultor

D. episcopus 18. 22[62a*?]

D. papa 89. cf. 100
D. rector 14. 42
D. rector plebis 44
D. supplex 32. 44. 47. 61.
{cf.

36)

D. uir sanctus adn. 5*

Damasi <^1)>. 3* (m lemmate).
10. 19. 40. 52. 57
D. episcopi 31 {suhscr. carmini)
D. papae 9 {In lemmate)
D. papae cultor atque amator
(Filocalus) 18
D. supplicis 46
Damaso 29
8. 9. 30. 93

Damasum

Damaso rectore
Dam]aso?
Daria

?*.

Dauid

82.

{cf adn. 71)

Chrysanthus
carmine

celehratur
{cf.es)

1.

107

Filocahis

(Furius

amator 18
Florentius leuita 34*
Flori patris Proiectoe 53
Furius u. Filocalus
Getes 99. Getae 89 {cf 87)
Goliath a Dauide caesus 1
Gordianus martyr 79

Gorgonium

{mart.) 31

Graecia 12. 52.

Gratianus 46
Hadrias

u.

Heraclius

78

Adrias
18

Hermetis martyris elogium? 52

Hieronymi qui feruntur tiersus
Hilari papae 104
[63
Hippolytus martyr 37. Hippoliti 82 {cf 83)
Hippolyti {e turba quam Graecia misit) 78

Hyacinthus
Yachinti

Diogenis martyr 99
Dionysius ti. Filocalus

et

96.

Hyacinthe
Emmanuel

Dionysius)

Damasi papae cultor atque

Protus martyres

Hiacyntho 97
49

cognotnen Christi 67

Euagrius coniunx Afrodites 85

Eusebius
Eusebio

18
episcopo

et

mar-

tyri 18

Eutychius martyr

27

Fa]ustino Viatrici ... 6 *

Felicissimo et Agapito
suhscr. carmini 23
Felicitas maHyr 41*. S6a, eth
Felix {Nolanm) 61
Felix et Adauctus martyres 7

lanuario beatissimo martyri

lan(uarias) kal. 53
[22
lesus (Christus) 67
de nomMie lesus carmina
64. 65
lohannes Paulusque Caelimontani 59
Paulusque lohannes 58*

Irene (Damasi soror) 10

ludaicus populus 14
<^Iulianus apostata 62*)>
lujj^nter

loui funereo 78

Felix pariterque

Philippus,
cultores domini 47 {cf. 91)
Felix ignotus 98
Felix Magnus (. cl.) u. Attica
Festus 76

Laurentia coniunx Leonis episcopi 33*

Laurentius martyr 102
Laurenti 32. 55 {cf 56*)

INDEX

108

Paulus apostolus

Lazarus MartJiae frater 9

Leo episcopus 33*
Leo presbyter 82

Paulus 2. 75.
Paulique 26.

Leonis pastoris 74
Liberium papam 93
Longinianus Romanae urbis
praefectus 105 {cf. adn. 5*)
Lucillam 29

Magnus u. Attica
ad Manes penetras

69,22
Petrus martyres
Marcelline 29
Marcellus papa
Marcelli 48

MarcelUmis

et

Marcus papa ?
<(Marcus 11>. Marci 11
<^Mariae matris Christi 68>
Maria maHyr Graeco, cum
fratre Nione 77

Marthae

Mercurius

Paulusque lohannes martyres

58*. cf. 59
Petrus apostolus
Petrus pastor 71. Petri5*.
26.
Petro 5*
Petre {mart.) 29 tt. Marcellinus
Philippus et Felix martyres
47.
cf. 91
Philocalus u. Filocalus
Proiectae Flori fd. 53
Protus et Hyacinthus martyres
Proto 97. ProProti 96.
tum 49

Quirino trihuno et martyri destinatum carmen 25?

Quirine {episc. Sisciamts?) 76 a

Redemptum
4

turnino

(Fl.)

et Fl.

Sa-

cons. 53

Merobaudis carmen de laude

Christi 69

Messias cognomen Christi 67

Miltiades pontifex u. adn. 12

Nemesi martyris 80
et

misit

Pammachius

{o^yp.

Roma 26
Romanum
Romanae
Romanae

Christi 67

lenitam 21*

ciuem 46

plebis 23
urbis praefectus

105
[Rufiniano? 6*]

Sabaoth cognomen Christi 67

Saturninus consul u. Merobaudes

m artyr
<(Satuniini^46. Saturnine
88 [= 46,13]

Saturninus

Achilleus martyres
8 (m lemmate)
Nione (cum fratre N.) 77
Nouati (scisma) 37

{cf.

74.

Paule

{uar. sancte)

Rabbi cotjnomen

leuita fidelis

Merobaude

Oriens

Pauli

Lazari sorori 9

Martialis tt. Alexander

Martias (idus) 33*
Mauri mart. 44
Maxentius imp. 48 adn.

Nereus

Roma) 26

cultor fidei

adn. 62 a*)

Paulina martyr Graeca 78

106

Saulus

2,1

Seueri nec non Cassiae 104

Siluester xt. adn. 62*
Siluii carmen 67
[Simplicio? 6*|
(/. adn. 19.
Siricius papa 93.
60. 62 a*. 90
Sisinnius uel Sisinnus presbyter

28*

INDEX

Stephanum

14

{protomart.)

Stephamis papa

u. adn. 13

Stilicone cons. 98
Syagrius cons. u. Antonius
Symmachus papa 97

Tarsicium sanctum

Vrhano

14

Xysti comites

Xysto

30
Tigrida(s) diaconus 20*
Timoteus presb. 38*
Tityre 3*

II

12

{trad. Christo)

Yacinthus

u.

23

Hyacinthus

litore 18

Valentinus marft/r? 51* adn.

Venerius 81

Verus

24?

[destinatus titulus

Xystus II papa 13 adn.

{uocat.)

Trinacrio

Viatrici 6* u. Faustinus
Vigilius papa 89
Vigilio praesule 83

Vincentius presbyter 79
Vitalis
Maiiialis Alexander
martyres 89 adn.

Theodora 85
Theodorus presbyter 96
Theodote 107

Tiburti

109

II

ptreshyter

Damasi

maiiyres ignoti 15*. 16*. 17. 24.

25. 35. 36. 42.45. 50*. 51*.
52. 54. 59 a. 60
sexaginta duo 43

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM*)

85. (caelum) 7.^1. (caelos)
72. (superos) 9.
(te) 61.

(unum

ab (officio) 20*. (imo) 105

abiit 53. abire 46

i.

e.

deum) 73
57.

ablue 74. 101

addere (columnas)
damus 107

abnueret

adiret

(sonmus)

abolere 105
absoluere 105
ac (e/. atque) 2,16. 20*. 62*
{u. adn. 1,12)
accessit 77 (caterua deo).
accede 103 (huc)

accipe

53.

cei)tus

accipiet

59.

ac-

28*

aceruae (mortis) 107

actis (melioribus) 57
ad(alta)70. (astra) 85. (auras)

*)

27.

adis 69

adgressus

(c. inf) 4
adimis (contagia) 69
admittere (lucem) 95
adornans {al. adorans) 7
adseruitque (fidem) 80
adsiduae {adu.) 98

adsiduis
adsum
ades

(caedibus) 2,4

(^huc)

adueniunt

Damasiana recepta sunt omnia

plurima

(caelos) 10.

ad-

(nn.

105.
13

1 62a),

adesse 77

ex reliquis

INDEX

110

amictu
amicus

aedes (uenerandas) 106

aedificauit (opus) 103
aequaeuus (genitor) 69

aequoris (unda) 68
10,5 (m. dn. 10,6). aetatis (uices) 69. aetate(puer)
79

num

aeter-

(munus) 105. aetemo

aetemos

(uulnere) 107.
(honores) 92
aether

aetheris

(alta

petit)

30.

(atriacelsa)86b. aethera
aethere 91
2,11.
aetheriam (lucem) 53. (do-

mum)

43.

nus) 26.

mos)
68

23.

17
(Christi)

amne 74. 78
amoena (uii'ecta) 86 b. 98
amor (legis) 52. amoris

amore

17.

animas
107.
(sublimes). 69. 74. 77

animo

(ofc?.) 3*.

animis
annua

ann(os)

ante

antiquior 69

alma

30.

alma (fides)
(parens) 86 b
altaria (donis cumulat)
40.

99.
32.

(Christi) 12. 31. 52. (15*?)

alterius

(ci"imen ob a.) 48.

altera (claustra poli) 72
altus
altae ? (mentis propositum,
alta
trad. aetas) 10,6.
(aetheris petit) 30

amarus

(hostis) 48.

(fluctus pelagi) 9.

amaros
amaras

(mentes) 63

amator (Damasi papae

calus) 18

ambo

49

Filo-

72.

annos

53.

33*.

annis

(melioribus) 10. (cunctis)

(rudibus) 79
69.

(imnensi) 4. aggere
(montis) 49
agnus cogn. Christi 67
alacres 29
alimenta (negantur) 27
(Tiburti)

animos

61.

(ingentibus) 49

(celebret) 68
33*. annum 92.

affixo (carmine) 89

{iioc.)

12

(tales)

34*.

alme

cae-

amplificam (uitam) 85
angelus 1,8. 66 (uterque)
animam 14. 59. 86b. animae

annus

almus

(regni

62*

lestis)

aetherias (auras)

aggeris

(dei) 2,24. 11.

amore

28*.

(no-

[amjorem

stri testis) 10.

aetherios (siaetherias (do-

aeui (conditor) 65. 68. aeuo

affarique (populos) 68 [(in) 97

amici

11.

20*

igen.)

aetas

aeternam(domum) 47.

II

(adu.) 46

antistes 5* (Christi). 82 (natus).

104 (Damasus). 106 (do-

mini)

antro

(sub) 29.
antra 83
apices (diuinos) 3*

(^apostata^ 62*
(sedis) 57. 72.
82. 92
apostolum 2 (lemma)
apostole (^Christi) 70
apta (meis moribus) 33*
aqua (renatus) 101. aquis (mens
solidatur) 72
aram (domini seruant) 58*
arcam (concludens marmore) 79

apostolicae

arcano (partu) 68

archiuis

(dat.)

57

armis (caelestibus) 78
arte (magistra) 5*
artificem (poli) (jS
arta (dies)
arti (corporis) 69.

107

INDEX
(per a.). 68 (paruos
confluxit in a.)

artus 27
arx

111

II

10 (denas hiemes). 27 (seni

dies). 34* (quattuor)
bisomu(m) 85

bi

blandus (amore

in arce 65
aspectu 92
aspera (tela) 79
aspice 23. 96

28*

dei)

{cf.

11,2)

bonorum 62*
breuiter 2,25. 48

(acc.) 26. 85. 107

asyla? 93 {trad. aula)
atque {ef. ac) 4. 7. 18
atria (celsa) 86 b
attoniti (pecudum timores) 69
auctor 20*. auctorem 68. 69
audita (refert) 37
auditumque (commodat) 103

astra

augeo
auxit (honorem) 72
aula [82]. 83. 104. aulaeque
105. aulam 28*. in aula
(Christi) 85 {cf. 93)
auras 68. 79. 85
aurea (fastigia tecti) 84
<(aures praebete benignas) 1,1.

auribus
ausus

{abl.)

55

{ahl.)

nb

caecus

2,5. caeca (nocte)

caeca (ministeria) 101

caedes

caede

18. 48.

caelestia 85. (iussa) 13.

(membra) 14. 23. (regiiai
1,10.

7.

86 b. 93. caelestibus

a e 1 i (culmina) 74. (ianua) 5*.

(lucem)53. (tertia lux)2,14.
(patriam) 70. (regia) 10.
caelo
12. 21*. 23. 49. 91.
(inuectus) 84.

ad caelum

baptismate (casto) 105

barathrum 27
barbaricis (ausibus) 83
30. 34*. beatum? 62*
{trad. beata). b e a t o s 31 .79
beatissimo (martyri) 22
(beatissime non recte trad.
pro sanctissime 2,25)

beatus

(jw-

sanctissimorum)
51*
beatis[sim
.]
test et

bellum

18.

bella (nefanda) 89

bene (conscia mens) 92

benedici 98
<(benignas (aures))> 1,1

(in-

caedibus
genti) 1,15.
(adsiduis) 2,4
caedo
caesus 14
caelestis (regni) 59 (?). 62*. caelesti 73 (flumine). 79(sede).

[?beatissi]morum 44

84.

(armis) 78

baricis) 83

aut 53
auxilio

ca

2,8

ausibus (bar-

{acc.) 93.

C.

(capitur) 68.

7. 31.

caelos

10 {cf 16*). 72
calcasse (minas) 40
kal(endas) lan. 53
caligo 96
candidule 29 (aZ. candidulo)
canibus (rabidis) 14

cam
canat 82. cecinit 66
canore (nectario) 21''
cantharus 74
(lugubres, acc.) 40
capias 73. caperent 77. cacapti 43
pitur 3*. 68.
caput (obtulit) 13
carcer71. carceris (inluuiem)

cantus

2,20. 27,4

INDEX

112
carmine 20*. 63. 89
carnificis 3-2. 86a.
ficem (rabidum)

nificumque
caro 92.
carus

scere

carni29.

car-

cognouitl3

cogo

colla (dederei

13. 17. 43.

(se-

caret) 29

care (deo) 30
castra (impia) 8.

colo

(peritura) 89

coleret

colitur

1,13.

27.

89
columba (columua?) cognomen
Christi 67
columnas 57
coli

castus

casto

ifrafjm) 59. casto (baptismate) 105. casta (Afro-

<(castas (preces)^
46,11. castis (dapibus) 3*
casus (grauis) 34*
dite) 85.

catenas

2. 32
caterua (sancta accessit deo) 77
catholicam (fidem) 37
caue 3*
celebret 68. celebrare? 1,17 (m.
adn.). celebrans 21*. celebrantibus71. celebratur84
celsa 86 b (atria). 106 (sacra-

ria)

censum (cognoscere mundi) 33*.

censu 87 (pauperis ex
cemes 96. cemere 62*
Christicolis (gregibus) 78
chordis 63
cingebant 4

cineres

cinisque 92.

citharam

1.

c.)

12.

4. 9.

63

comes
12.

[79

ciues

26

{acc.)

clamaret (pacem) 93
93. 105

comitante

(Christo) 30
(iras)

81 {an com-

pescuit?)
commisit 72

commodat (auditum

commonitam

precibus)
[103

29

communis65. communi(lege)

comperta

(refen-e) 48
compescere (sensus) 103

clarissima (coniunx) 103

[4
(cf.

adn. 81)
complectitur (orbem) 68
complere {an implere.^)

62*.

compleuerat

com-

10.

componere(organa)l,9. composuit 5*. (tumulum) 7.

33*.

(mores)2,9.
(uersos) 76

{cf.

(laudes)

compressit9. compressa

21*.

[33*

compta (nitet) 106

concaua (saxa) 83

concedere (honorem)

clams

57. con-

cesserat 33*

concepta

u. c.)

claustra (poli) 72
cleri (pro reditu) 42

clipeoque
peos 8

(graui) 1,11.

cli-

cluit (gemello stigmate) 70

coynomenta Oiristi 67

cognosce

comites

69.

23

commiscuit

59.

ciuemque52. ciuem(Roma46.

(patris)

pleri (uiscera partu) 68

cito 107

scite

33*

1,6. 2,6. 26. 29.

(&is). 48. 63.

cogere 46

(uias) 27

carnis 74

num)

II

14.

53.

7. 42. 76.

(uenena) 46
concludens (arcam) 79
concrepuisset 40
conditor (aeui) 65. 68
condo

condere (membra)

12.

29.

conderet
condidit 97. 106

92.

(tecta)

cognocogno-

57.

confessores

12

Jl

INDEX

113

II

confessus 7. 37. 46. confessa

41*. confessi ('no?n.) 8.43

ad corripiendum

confluxit 68 (paruos in artus)

confracto (marmore) 89
congesta i^turba) 12
coniunctio (trina mundi) 64

creatura 63

coniunx 33*.

85.

sti)

(caeli

conscendere

(regni)

n s (ulibus) 53.85. cons(ule) 98

construcxit (opus) 96.

fidei)

constru105

19
(principe mundi)

30. 47.

contemptis (opi-

bus) 33*
(subst.)

11

contentus (suo) 28*. 98. contenta (pudore) 53

contigit 34*
continet (undas) 101
continuo (tempore) 85

conuersi {nom.) 8
cordis (penetralia)

<Cl,4)>. 11.

corde (sacrilego) 89. corda

(mortalia) 68

coronam

(meruit) 49.

coro-

nas

(Christi meruere) 47
coronat (palma Christi) 79
corporea (figura) 68. corporeis
(malis) 86 b
corpus (nobile) 17. 40 (c/". a(Zw.

corporis 69. 92.

2,22. 34*. 61.
4 (multorum). 12
(sanctorum). 97 (pia)

crit. 1,5).

corpore
corpora

DA5r.\svs, ed.

Ihm

cri(do-

crinem 40
crudelia (iussa tyranni) 27
cruenta (tela) 8
cruore (innocuo) 79
crux 63. 70. crucis (inuictae)
(beatae) 70. (per) cru70. cruce 73(suscepta)
cubile (dulce) 78
culmina (montis) 4. (caeli) 74

cem

contempto
contemptus

cre-

23.

contagia 69. 101

7.

crescat

creuit 87. 99.

muisti) 68. (jjurgat) 74.

(deponere) 103

(uitae) 10.

consurgere

cre-

cre2,23.
credidit 75

crimen (ob alterius) 48.

mina (flere) 18. 48.

68

(scdem

{acc.)

83.

<^consors 11)>

xit

dentes

8.

uerat 57

conscia {fem.) 69. 92

conseruet 3*
consociata (uiro) 78

credere

76.

cremat 102
crescunt (moenia) 82.

lucem) 53

consortia

9.

credite

dentibus 66.

(penetralia Chri-

2,13.

(quia)

63. 66.

(Christo)

fruitur)

2,15

conscendit

credo

103

conloquiis (domini

fratretn car-

men 3*

cultor (martyrum) 45 {cf. 18).

(fidei) 106. cultores (domini)47. cultoribus((Zat) 81

cultu (meliore decorans) 44

cum {praep.)
crit.

cum

et

{coni.

41 * {cf. 7,1
16 *e)
c.

c.

adn.

ind.) <^1,5)>. 2,5.

(c. coniunctiuo)
11(?). 46.
2,2. lO(ter). 14.18.29.33*.

37

{his).

cumulat

40

{his)

(altaria donis) 32

(caro) 92.
cunctis
{masc.) 53. 56*. 69. {fem.)

cuncta

64.

cuncta

{neutr.) 71.84.

{cf 16 *e)

cupimus 93. cupiens<l,2>. 33*. 53. cu-

cupio 62*.

peret 2,4
cura 19. 33*. 74. 76a. 83. curam 70. curis {dat.) 3*
curauit 4

INDEX

114

II

cucurrit 71 (cuncta flagella)

cursus (fidei) 72. (laticum) 74

dei 1,15. 2,24. 28*. 33*.

45. 69.
deo 10,1. 30. 77.

custos (iustitiae?) 11. custode (tumulo c. fouetur)

82. 87.

20*

rum (templa) 1,13

dextera 73. 99
dextra (laeuaque) 57
diaconus 20*

D
damna

(per tua) 87

dapibus

(castis)

de (corpore)

diadema 71

3*

34*.

(fratribus,
e) 1,7. (more) 20*. (no-

al
mine)

2,10. 7. 86 b
(cognoscere) 1,6. 26
debita 92
decem (legis uerba) 63
decens (stirpe) 71
decepta (sollertia) 69
decorem 83. decore (suo pulcra) 53
decorat 20*. 71. 106. decorans 44. decorata 78
decorum 70

debes

decus 40. 70. 82. 87. 104

defendere 26. defendens 93
defensor 93
deiecit 4
deiecti {corrupt.) 44
deliciae 71
delicti(?)

44

demens

1,13

denos

(annos)

deum 84. 85. 91.

deus 55 (Christe). 62*.
deo 10,14. 89. 103. deo-

denas

34*.

(hiemes) 10.
deponere (crimina) 103
dep(osita) 53. dep(ositus) 33*.
34*. 76
depositio 100
descensum (aspice) 96
desine (mirari) 79

^destruxit^ 62*
d e u 1 u s (Christo) 37 deuota
(nom. fe.m.) 84. deuotae
(mentis) 99. deuotam 76 a.
deuota (mente) 84. deuota
(timori tecta) 103
deus 103 {cf. 1,17 c. adn. crit).

dicaiii (noua tecta) 55. dicauit (regem) 1,8. (citharam)

dicata (Christo) 84
63.
[dicjere? 19. dixisse (ut) 37
dies 86 a. 95. 107.
diem 83.

diemque
34*.

dies

die 33*.

2,17.

dies {nom.
{acc.) 53.

pl.)

27.

diebus 68

dignatus 69

dignus (amore

dei) 2,14

{cf.

dignusque (sacer15*.
digna
dos) 28*.
11,2).

dignam

(meritis) 76 a.

gnum (munus)

84.

di-

digna

(praemia) 98. dignis? 81.

dignissima 107
dilecta 53
dimittere (animam) 14

dira (uenena) 2,21

diruta 89
discedit (spiritus ore) 34*
discerpere (plebem) 2,4
discipulos 26
disce 73. discite 41*. disceret 11. discet 77

discordia

18.

48

dissimiles (modos) 69
dissokiere (nodum peccati) 64
distribuere (perf.) 77

diu 107

diuite
diuitis (aulam) 28*.
(nitore) 104. (uoto) 87

diuino (fonte) 72. (numine) 84.

diuiuos (apices) 3*
diuitias 77

INDEX
do

dedere 13. 17. 43.

dedisse 29.40. dederat
10 (bis). dederant (no-

dedit 72.

men) 8
docet (patulo) 71.
13.

efFectus (rerum) 104

effera (rabies) 87

<(effundere> 46
ego 34*. 76 a. mihi 10 (bis).
29. 33*. 34*. 40. 57. 62*.

docebam

docuit

18. 46.

2,23.

me

i.e.

62*

(martyr) 30.
(martyris) 32.

gii

r (sanctissime,

c1

(acc.)

egregius

docebit 77

115

II

cqwstolus) 2,25
(peccata) 18.
dolui
(perdere) 10
dolor 53. 107. 20*(woe.)

elapsasque (animas) 69
electis (cum) 'd8
elegans specie 71

dominus

eo

domini

2,8. 2,15. 3*. 40. 47.

domino

52. 58*. 96. 105.

[31

euntem2,14. euntes (acc.)

episcopus 18.22.33*.45.62a*.
episcopi 31. episcopo

((?ce.)2,2.92.dominuml0.
domino (sub iudice) 18
domuisti (crimina) 68

erigit 64

domus

eripio

59(?). 82. 103. domus

cogn. Christi 67.
(aetlieriam, aeternam) 43.
47. domos (aetherias) 23

domum

donare

9.

donat

(noscere)

dona

donis (cumulat

40

alta-

[ria)

32

iamdudum)

(u.

<1,3>.21*
(cupimus) 95.

(conderet)
(posuissent) 89
d u (sexaginta d.) 43. d u o r u
duplex (diadema) 71
[14
92.

dux

{cf.

86 b, 8)

d u c i s (impia castra) 8. d u c e
23. 61. 81.

MemO<ll>.

86b.

ducibus

(missis) 43

E
e 1,7? u. ex

ecce 71
ecclesiae (aula) 93

et

(=

{cf.

(m

33*. 34*(6^s).

adn. 11,8)

etiam) 23. 61

etenim 102
ethnica

(tui-ba) 71

etiam

35

euectus (in auras) 68

dulce (cubile) 78. dulci (modulamine) 63. dulcia (mella)

dum

et {soluta orat.) 18. 23. 53.

donasti

(nefanda)

18

erepta (ex oculis) 53

error (lubricus) 69. (noxius) 103
62*

d.

dubitatio (longa) 80
dubitas (credere) 63

dudum

(dat.)

62"^'

(salutis) 4.

78.

65.

egre-

giam (mentem) 85. egregios (mores) 10

Paulus

dolere

egre-

ex

{u. e)

ex hoste 1,16.
ex oculis 53
ex ouibus 1,8
exceptor 57

exilium

12. 14. 21*.

18

eximiae (uirginis) 71. eximios

(odores) 85
exitus (ingens) 46
exornabit (opus) 97
exposuit 71. <expositis (sordibus)> 1,4
exprimens 70. expressit (meritum) 27

expulsus

(finibus) 48.
pulsis (hostibus) 89

ex-

INDEX

IIG

extemplo

mira fides rerum 2,11. 8.

46.
intemerata fides 35
pretiosa fides 7
{cf. 7,2).

43

18.

II

extinctis (hostibus) 61

extremo

(sub aggere) 49
exule (morte) 06

fidei (cultor) 106. (cursus) 72.

(magistra)85. (sedem) 105.

(sonus)

(titulus)

63.

fidem

71.

77. 80. 101. (catho-

fecit
19.22.46.52.85. faciet 9

licam) 37. fidemque (secuti)23. [fide]m(sanctam)?

62*. fide <11,8>. cf 1,2
fido (sub tegmine Christi) 3*

(surgere)

figura (corporea) 68

fabulas (falsas) 3*

facies

(peritura) 40
faciat 71. fac 62* (bis).

finem (beatum)? 62*.

factum(mirabi]e) 96. factis 76 a

facula 10

finis 69.

faleras

(expulsus patriis) 48
flagella 71 (cuncta cucurrit)
flagrans 71
flagris {dat.) 71

1,12. 8

fallax (iiamma) 102

falsas (fabulas) 3*.

falsa

(lo-

cuti) 61

fama

(refert) 40.

52

famem

2,19
famulus 34*. famulis (dat.) 11
fas est 66
[fas]ticl[it]? 17
fastigia (aurea tecti) 84

fateor

2,25. 10. 12. 57.

mur

26

fateri

adn. 52,2).

{cf.

53.

fate-

68

faueas

(precibus) 40. 52.

ueat 71

felicis (uitae) 3*.

fa-

felix (xiocat.)

84. 101. felicia (temijora) 93

femina 41*
(rabiem) 2,19

41*
feritas (impatiens) 13. feritate (tyranui) 18. 43. 48
fero
4.

98.

tulerat

hoste tropaea) 1,16. 14

fertur 37
17).

(ex
[cf.

festa (coli) 71. festis (diebus) 6S

fidelis (leuita) 4. 14. (confidelis (aulae)
iunx) 33*.

105

fides

32. 74. 86 a. 99

(fallax) 102.

32.

flammis

flere (crimina)

finibus

flammas
(urere) 40

flenda

18. 48.

107
fletus (solacia) 53
{nom.

floret

pl.)

80

florea (serta) 86

fluctus (amaros pelagi) 9

fluenta (haurire) <1,2>.
ga) 74

(lar-

flumine (caelesti) 73. flumina

(sancta) 101
foedera (matris sanctae) 2,5.
(pacis) 18. 48.

(tha-

lami) 53
fons cogn. Christi 67. (inclitus)

feriri (pro rege)

tulit

flamma

28*.

fellis (uenena) 46

ferarum

fine (sine)3*. 107.

101.

fontem

4. 101. 105.

fonte 74. (diuino) 72. (sacro)

93. 101
fores (sacras) 103
forte 13
fortior 71

fouet27. foueas (Augustum)

68. (Damasum) 30. foueto
(nos) 70.

fouetur 20*

fragmenta

(testai-um) 27

frater

fratris

7.

fratrem

9. 52(?).

INDEX n
fratres
fratres
fratribus (de

117

frater (noc.) 3*.

(gennani) 49.

genus

(acc.?) 59.

q u e (acc.) 46. g e n e r [e ?] 59
germana (soror) 10. ger-

f. unum)
fremit 46

1,7

mani

fronte (prima) 106

fructus (magnificos) 10
fruitur (conloquiis domini)
2,15. (aspectu Christi) 92.

(ignem) 102

frustraque (minantem) 1,11

fugiunt 8. fugeret (mundum) 10
fugo
fugares (mortem) 68. f u g a 1 1
(tenebris) 19
fulget (honore) 99
fundauitque (locum) 85

fundere

(preces?)

1,12. (sacramenta Christi)

gigas cogn. Christi 67
[14

gladius

13.

(facti)

G
gaudentes

gradiens

23.

grandis (contemptus)

11

62*
106

frefero)
3*. 63.

20*. 99

(casus) 34*. (uita) 20*.

graui (clipeo) 1,11

grauat

99.

grauet 95
40

(nutricis)

grex
13.

gre-

I!

gauisa
[71

gemello (stigmate) 70
gemescens 89
geminatum (honorem) 72
cogn. Christi 67

73

genetricis (amore) 53
genitor (aequaeuus) 69. genitoris 53
gens (saeua) 87. gentis 99.
gentibus (ac populis)
2,16
gentilis (uita)

27.

gramina 85

gaudent
77.

gaudia 62*. 70. 107

{iioc.)

8.

(plebis)

gibus (Christicolis) 78
gurgite (sancto) 72

23. 85. 107.

generate

a.

gregis (numerum)

rores (periere) 87

gemma

76

(uitae) 3*

gremium

8.

46.

37.

gliscente (furore) 18
gloria (Christi) 2,7.

furor 48. 99. furorem

furore (gliscente) 18.

gaudet

43.

30.

gladium 41*

grates
gratia
gratus
grauis

fu-

49

gerebant (officium) 8. gerentem (faleras telaque)

dere(pauperibus)33*. fudit
68. fusum 69. fuso (sanguine) 77
funereo (loui) 78 {trad. funerea)
functa (corpora) 69
furentis (praeda) 87
8.

(fratres)

gero

fun-

19.

genus-

generis (humani)68.

95. habendi (contemptus) 11

habitare 31. 69. habitasse

habet (paradisus) 21*.

<haurire fluenta) 1,2

[26
53. 107
hic 49 {opp. ille). (tumulus)
23. 31. 44. <46,12>. 53. <<?/".
11,8). haec {fem.) 10.

heu

(cura) 33*. (uita) 21*. (uox)

46.

hunc (tumulum)

49.

hanc (aram) 58 *. hoc

hoc {abl. masc.)

10.34*. hi23. h.aec{neutr.

{acc.) 4.

33*

33*.

INDEX

118

haec

nom.?) 5*.
cicc.)

48.53.55.

hic

(neutr.

1,17. 4. 26. 29. 32. 37.

{dat.masc.)

la.\s

7.47. liis (aW.)2,25. 23. 61

{adu. initium uersus) 10. 12
{septies). 13. 26. 29. 30. 31.
35. <^cf. 11,8^.
^iersii)

hiemes
hinc

{in

{acc.)

A8

medio

11.

87.

17.

57.

nore 97. 99. 104.

1,16.

(exi^ulsis)

huc

30.

honohohonores

72.

14. 17. 21*.

(extinctis) 61.

89

73. 103. 105

humani (generis)
(sensum)

G8.

64.

humanum
humanam

(hiem) 101. humanis (opibus) 5*. (rebus) 65

humor 4

iacet 12. 76.96.

iactu[ra? 90

iacuisse 29

iam 34*

iamdudum

2.

33*. 52. 96.

{cf.

dudum)
ianua (caeli) 5*
idus 33* 76. 77
ieiunia (celebret) 68
ignem (fruitur) 102. ignibus
(mediis) 102
illis 3*
ille {opp. hic) 49.
imago (mortis) 95

immortalis 69

33*. 34*

{ter).

37.

acc.) 27. 87. 93.

99

101.
inclyte
52.inclyta (mar-

(fons)

(martyi-)

tyr) 40.' inclita [aula?] 82

hostili (sce-

12.

31.

inclusum (utero) 68

hostisl7. (amarus)48. hoste

hostibus

(c.

inclitus

(aeternos) 92
hostilis (furor) 98.
lere) 99

13

inani (studio) 3*

homi-

honestum (pignus) 10
honor (uitae) 11. (sanctus)

(ex)

29.

in

10

{bis).

(ueneraudus)

;^feritas)

impensis (omnibus) 84
<(impius 62*^.
impia 1,12.
(castra) 8. (crimina) 68.
implere? 62*
[(tela) 86 a
in (c. all.) 2,22. 3*. 12. 23. 27.
48. 61

homo cofjn. Christi 67.

nem (subire) 69

rem

impatiens

20*. 28*

57 (ter)
homicii uox corrupta 34*
47.

II

incola

(Christi)

46.

incultam 80

(domini)
[52

incuria (longaeua) 74

inde 85
ind(ictione) 107
iudole (priscuS' 20*
infanda (iurgia) 98
infelix (inuidia) 21*. 33*
infemi (tartara taetri) 3*
inferre (triumphum) 84.
intulerat (uulnera) 27
ingens (exitus)46. ingentem

ingenti
{Goliath) 1,11.
(caede) 1,15. ingentibus
(animis) 49
iniquus (Getes) 99.
iniquas
(aetatis uices) 69. inique
(hostis) 17
inluuiem (carceris) 2,20. 27
inmensi (aggeris) 4. inmen-

sum (timorem) 40
inuocuo (cruore) 79
innupta (mater) 68
insanam (luem) 78
insidit (regnis) 65
[27
i n s
n i a (turbant mentem)
[?insons] (uita) 11. (spiritus)
69. insontis21*. 27. iusontem (puerum) 44. insontes (acc.) 73. 86 b
instans 85. 96
iustitui 33*

INDEX
integra (foedera) 18
intemerata (ficles) 7.

laedere

13
laetificum (tempus) 98
laetus 18. 103. laeta (plebs)

35

interior 91 (regia caeli)

intima (uiscera) 4

82.

intonuit 86 a
iutus (inest) 106
inuectus (caelo) 84
inuenit 4. inuenere 69.

ueniet <1,3)..
uentus 27
inuictae (crucis) 23

31.

istis

item 34*

inin-

3*

iterum

adn.)

{u.

4. 7. 9. 83. 89.

iubente(Damaso)
iussus 2,16

7.

91

iussit69.

iudex corjn. ChristiQl. iudice

(domino) 18

iudicioque

iussa

latentem

(caelestia) 13.

(dei) 71.

(tyranni) 8. 27. 37
iustus 93.
iusto ... 35
i u u 6 n e s (puerique) 1

iuuentus 21*
iuuante (Christo) 84

57

67.

lapi[74)

2,18. 78.

latere 89.

latuit 49. 68
latices <(1,3). 4.

laticum

(cursus) 74
lauacrum 5*. 72

laudare 64. laudasse 2,3.

laudata (iuuentus) 21*
lauat 27. 74. lauantur 105.
lota 86 b.
'lotas 73.
laus (perennis) 97. laudis (munera) 76 a. laude (matura)

laudesque (manelaudes {acc.)

79.

bunt) 30.
26. 59

(dei) 1,15. iudicio

iudicet (uiuos, sepultos) 91

iunxit 63.
iungit
59.
iuncta (maiito) 53
iurgia (infanda) 98. (uesana) 81
ius
iure 65. 87

1.)

larga (manu) 77. larga (fluenta

late 68
latebra 27. latebras (mortis) 69

33*

(dei)

(dextra

lapis coqn. Christi

des {acc) 2,19

73

istic

laetum (parentem) 68

laeuaque

inuidia (infelix) 21*. 33*

ipse 10. 13 {bis). 14. 46. 53
{cf. adn. 1,17)
iras (rapidas) 81
iste 34*.

119

II

lector 57. 93. 107 {cf. 34*,4)

legis (quicumque) 14.42. lecta
(passio) 77
leo cogn. Christi 67
letalia (Liincula mortis) 9
letiferos (sensus) 103
leto (subriperes) 68
leuita 4. 14. 34*. 57. 93. leui-

tam 21*
leuata 84
lex

legis (amor)52. (praecepta)

20*.

(seruatrix) 85.

legis

(decem uerba) 63. lege

(communi) 4. leges (pa-

laboris

rem

(cuta) 19. 76a. labo4. labore 33*. 77. 79

lalior

labsos 18. lapsos 48

lacerat 2,5. 46
lacrimas 2,21. 21*. 53. 107

trias) 2,2

libera

{fem.) 10
<licet 46,1 1>
ligant 86 b. ligans 71

limina

(regni) 72. (sanctorum)

linguas (uarias) 63

[7.

31

INDEX

120

lmquens(mortalia)85. liquisse (gremium) 40

liquo-

101.

(sacrati)

liquoris

malus,

litore (Trinacrio) 18

locum

loci (gratia) 106.

83. 85

longaeua (incuiia) 74
longinquae (uitae) 107
longa (dubitatio) 80. longo
(post tempore) 44. longa
pace) 12

(in

loquar

lubricus (error) 69
luctifico (carmine) 20*
luctus (solamina) 107

luem (humanam)
nam) 78

lugubres

[61

(insa-

101.

(cantus) 40

(primo)69. lumina(solis)
lustrantes 69
[9
lustri (unius) 107
lux (caeli) 2,14. lucis (gaudia)
(repertor) 69.
53 (caeli). 83. 95.
70.

2,8

{cf.

lucem
lucem-

86b,8)

M
maculis

madefecerat (humor)
magister
magistra
(arte)

72

magis

20*. 29
{Pnulus) 2,24

12. 19.

(fidei)

85.

magistra

5*

magnificos (fructus) 10
magnus (defensor, sacerdos)

magnum

(torta) 71

mandata

(dedisse) 29

maneret

(uita) 10. 33*.

maues

manmanebunt 30

37.

69
(male sana)

{acc.)

manus

14.

manu

2,18. 4.

(sub uertice) 31

{cogn.
(larga)

77. manus {acc.) 74. manibus {ahl.) 1,9. 29

maris (profundum) 2,17
marito (iuncta) 53
marmore 79. 89. marmoribus 35

martyr (/b/H40. 71.84)

2,13.
27. 30 (egregius). 37 (confessus).

tyris

79. 83. 84.

31.

mar-

32 (egregii). 44.

<46,12>. 55. 71. 80. 82. 83.

martyri 18. 22
96. 102.
(beatissimo).
a r t y r {uoc.)
88.
40 (inclyta). [46,13]
52(inclyte).95.99. martyrum (beatissimorum siue

mar-

(sanctis) 42. 91.

97. (piis) 89 {cf.fragm.oOa,)

(ra-

martyrium

puit)14. (passi^^^^^c/l^^a)
mater (;'. e. ecclesia) 56*. (in-

79

madeut (membra)

mage

mamilla

martyrii 78.

(teiTenis) 105
(tela)

igen.) 86 a. malos 62*.

malis (coi-poreis) 86 b

tyribus

1,14
(carnis) 74.

maculauit

malum

mali

sanctissimorum) 45.

mactauit
maculas

{masc.) 1,12

Christi) 67.

lumen cogn. Cliristi 67. (trinum?)83. lumen(occ.)10.

69. 95. (uerum) 2,6. lumine

que

(nom.) 69
(sana manus) 14

sisse

locuti (fuerant)

53.

male

malui 33*

48

18.

magus
magi

maledicum

rem (sacrum) 105

lites

II

nupta) 68. matris (sanctae i. e. ecclesiae) 2,5. 28 *.

(pia uiscera m.) 13. 30. 37.
43. 46. (m. gdudia) 107

materiam 99
matura (laude) 79
93.

magno

meatu

(tenero) 4

mediator cogn. Christi 67

meditaris 3*

INDEX

121

II

medius

ministeria (caeca) 101

(pelagi) 78. mediis

(in sentibus) 29. (ignibus)
mella (dulcia) <1,3>. 21* [102

viinor

medio

melior

melius

10. 19 (his). 49.

meliore (cultu)
44. meliora (ffcc.) 14. 33*.
melioribus (annis) 10.
99.

87.

(actis)

miserae
serum

57

membra

minantem

minatur 102.

mirabile (factum) 96
[1,11
mirari (desine) 79
mira (fides rerum) 2,11. 8. 46
miser
(genetricis) 53.

46. (piorum) 49.

48. miseros 18
miserabile (uotum) 78
miserere (sepulcbro) 107
misericors 93

10.

misit

(^nom. siue acc.) 12.

27. 28*. 34*. 40. 71. 72.86b

m.

(caelestia) 14. 23. (pia) 44.

(sacrata)
(sanctissima) 29

memento (spirare) 3*
memorandi (nominis) 84
mens 72. 92. mentis
positum)

mente

27. 85.

61. 84. 103.

mittitur
missis

26. 52.

27.

(ducibus) 43. (militibus) 13

(pro-

modulamine

mentes (nom.)

105. (ace.) 63

m(enses) 53
mercantes (praemia uitae) 58*
merui (c. inf.) 33*. meruit

(dulci) 63.

(pla-

cido) 21*

10. (deuotae) 99.

mentem

12.

barathrum)

(in

modularis 3*. modulante 33*

modos (dissimiles) 69
moenia 82. 99
monachi (ritu) 78

monentem

ace.) 41*. 49. 93.

(c. inf.)

(meliora) 14.
nuit 89.
monitus 73
monitis <1,1>. 77

2,6. 26. 46. 93. 95.

{nt) 37.

mons

(c.

meruere

(c.

acc.) 23. 47.

meretur 71

ritum

me-

(ace.) 10. 13. 14. 23.

merito

26. 27.32. 48. 86 b.

80.

meritis <11,9>.

57.

(dies)

86

m e a (membra)

12.34*. (uota) [46,13]

mea...

.S6.

apta) 33*
migrauit 92

militibus (missis) 13
militiae 8. 105
mille 27. 86a
ministri (nom.) 23

[11.

72.

mortis

9.

27

momori

9. 27. 61. 69.

84. 92. 95. 107.

= 88.

meis (moribus

96

moriatur 102.

77

mors
(ore) 34*.

34*.

rientia (semina)

(po-

[tesfas) 27

meus

meo

(aggere) 49. (culmi-

(uertice) 31. montem 4

monstrat 17. 49. monstrante
89. monstrare 2,26 {cf
monstrauit 1,16.
1,17).

morior
a.

mo-

4.

monumenta

76a. 78. 102. 107

metalla (pulchra) 104

metuenda
metu 8

montis
na)

meriti (quid praestet) 41*.

mi-

miseris

(w?rtsc.) 3*.

2,23. 10. 68. 84.

mortem
morte

34*.

66 (exule). 68
mortalia (corda) 68. (pectora)
69. (linquens) 85

mos
de more 20 *.
33*.

mouerunt

moribus

mores

(dat.)

(rtce.) 2,9.

(bella) 89

10

IXDEX

122

mox

ne p

1,15. 13

(adu.) 84

midtus

multorum

post multa

4.

multis (de fratribus)

1^7. quid multis 53
mundasse (sepulcra) 29. mun33*.

datur (in amne) 78

mundior (amne fides) 74

mundi

(censum) 33*.

mundum
(temnere)

(restitit)

85.

(fugeret)

10.

11.

nimium 101. 102. nimio (labore)

nitet 78. 106.
nituit 64
[79
nitore (diuite) 104

70.

mysteria 103

mystice 70

3*
nascente (mundo)
82. nata (fem.)

nocitura 102

nodum
nomen

70. 84.
noraen (acc.) 8.
10. 41*. 46. 57. 68. 84. 93.

nomine

98.
2,10. 7.11.52.
58*. 61. 69. 70 {his). 79. 8Gb.

nomina
non

11.

noster

69.

natus

natum

{masc.) 34*. 91. natis (cum)

[41*
2,21
3*. 13. 27. 29. 40

nec non 104

76
jiectario (canore) 21*
nefanda (bella) 89. (dona) 78
nefas 87
neglecto (iure) 87
neyo
negare (Christum) 46. negauit (Christum) 48. ne42. 61.

10.

erantur 27

46

2,12. 62*.

nouimus

nosset 28*.

nosse 29

37.

nostri (amoris)

nostri (reminiscere) 10
[10
notaret 63 (crux numerum)

(diem) 83.

naufragium

necdum

26. 42. 87
2,22. 3*. 4. 5*. 10. 41.

noscere

nam

ne
nec

(peccati soluere) 64
(Christi) 84.
nominis

nouauit (opus) 89
nouus
noua (poena)

77.

nobi-

(coi'pu.s) 17. 40.

libus (gratus) 20*. nobiles

(ausus) 93.
nobilior 80
nocendi (mille uias) 27. 86 a.

(uitamque

reliquit) 18. mundo (nascente) 69 {cf. 76)

munia (sacrati liquoris) 101
munus 34*. 84. 105. munere
63.98. munera65. 7t5a. 81.
98. 99
mutasti (patriam) 52. mutauit (patriam) 46. mutato (de nomine) 2,10

mysterium

n]esci[re..? 60
nescia (mens n. mortis) 92
uexusque (supplicii subisti) 68
nil 99. 102
nimis 81

(summapotestas) 64. (uarii)

mundo

e s (casti)

nobile
(prin-

cipe) 7. 30. 43. 47.

(procellas) 73.
(repertor) 68.
69.

uesciret 28*.

mulcet (mentes) 63

multum

II

27.

noua

nouum
(sidera)

(tectai 55. 57

26. 69.

nox

noctemque

(diemque) 2,17.

nocte

(caeca) 84. (refusa)

69. (soporifera) 27
noxius (error) 103. noxia (pectora) 69
nudos 33*. nudaque (mem-

bra) 40

nulla (poena)
cula) 5*
numiuis 106.

numerus

nulla (uin-

numine

(procerum)

merum
mero

44.

65. 68.
12.

13. 42. 63.

(in)

61

84

nunu-

IKDEX
smnc <1,1>.

II

123

nutricis (gremium) 40

ossa 4. 92
ostendit 13.

nutu (omnia

ouis

10

21*. 46. 52

(bis).

65

uiclet)

co(j'n.

27.

106

ouem

CliristiQl.

ouibus (Christi) 74.

ouibus

71.

(ex)

1,8

ouans 71
o 7

(bis). 40. 84.

ob

26.

101. 107

48
obiuit 41*

occulto

pacificis 82

(sub antro,

al.

occulte)

octoginta 33*

oculis

(ex

0.

[29

palam 68
palma (Christi)

erepta) 53

odium

48
odores (eximios) 85
offerat 63.
offert (munera) 81.

paries)

[18

papae

papa

caput) 13

par (meritum)
34*

officio 20*.

8.

(noni.) 11.

76

omne ...

15*.

omom-

nibus (fZrtl)28*. 48.

nia 27 (bis). 33*. 35.
61. 65 (uidet

omnia

37.

nutu).

omnibus (impeusis) 84
operti

opibus

(fjcn.)

opifex 69
opprimeris

parentem

parentum

pa-

53.

rentes

(sanctos) 40
jiaries cogn. Christi 67.
ries (iusto
35
.)
.

pa-

7. 8.

18. 26. 27. 29. 31.

pariterque 23.
47. 61.91.97. pari[ter? 16*
paro

parant

27.

parans

78.

pa-

ratum

76 a.

operis

82.

opus {acc) 83. 84. 89. 96.

97. 103. opera (maiora) 96
orbis (totus) 75.
orbem 68
ordine 34*. 69
oriens (misit) 26
origo 46
ornamenta (operis) 82
ornatu 80
ornat 82 {trad. hornat). ornauit (tumulum) 42. 44 {cf.
ornarat 104
11,7).
os

ore 3*. 34*

68.

58*. 105.

optas 105
opus [nom.)

parens (alma) 86 b.

84

? 86 b
optima (seruatrix) 85
.

para-

2,14. 21*. 95.

disi (odores) 85

pariter

5*. 33*.

(uir-

paritura {fem.) 68

34*

labl.)

(Damasi)

pares

14.

tute) 47

omni

a.

(wo??i.) 11. 37.

(dat.) 92.

omnes

89(6?'s).

paradisus

omnipotens 86 a

omnis

(tollere) 13

pandis 70 (crucis sanguinem)

panis cogn. Christi"^ 67 {u.

obtulit (seque suumque

officium

palmam

79.

(meruit) 49.

(('.si.

74

(populis) 19. parati (seruire) <1,5>. 8. paratis (impensis) 84

pars (humani generis) 68. (in)
partes 18
partus (conscia) 69. partu 68

[paruus] (honor)
(honore) 97.

paruo
11.
paruos (in

artus confluxit) 68.

j)

aruis

(uiribus) 40

passio (lecta) 77
pastor cogn. Christi 67.
trus)"71.

pastoris

(Pe13.

(summi). 74 (Leonis).
storem (puerum) 1,7

73

pa-

INDEX

124
patefacta (monumenta) 96
patet 56*/91. 103

pater

34*. 57. patris

(i. e.

clei)

[34*. 69

pateraas (sedes) 91

11

perennis 97. perenni 69. perennes (poenae) 3*

pereo
perit 72. 92. periit 89. periere

peritura

(furores) 87.

jxitior

pateris 61. ijassus 5 2. passum 91. passi 58*. 59a

patria

patriae (finiljus) 48.

triam 46. 52. 70
patrias (leges) 2,2

pa-

pace

pacis
pacem 93.

67.

(foedera) 18. 48.

tura (castra) 89

pertulit

perferre 69.
lium) 18
perficio
l^erfecta

patronos 97
patulo 71 (docet)
pauperis 87. i^auperibus 33*

pax cogn. Christi

(facies) 40. (gens) 99. peri-

(exi-

(nimio labore)

persoluere

(poenas) 4

[72

pes

rum

pedibus 101
pessimus (hostis) 99
pestiferamque (luem) 78

cata

petit (aetheris alta)30.

(in)

12. 48.

peccati (nodum) 64.

85
peccato-

(sordes) 105.
pec(dolere) 18
pectore (ualido) 71. (sub uno)68.
pectora <1,5>. 3*. 69 {ter)

pecudes

63.

pecudum

(attoniti

timores) 69

pelagi 9. 78
peUo
pulsi 18

79..

l^erfectus (amicus) 11
permissa est (gens) 99
perpetuam (fidem) 82. (uitam)

86b. (foutem) 101.

(astra) 107.

(atria)

petunt

petamus

(caeli

patriam) 70. petentes [acc.)

33*. peteret (regna pio-

rum)

37.
petisti (caelestia regna) 7. petiuit (su-

penetralia(Christi)2,13.(cor-

peras auras) 79. petiere

(domum aetheriam) 43. 47.

penitus 20*

(aetherias domos) 23. (aetherios sinus) 26

petra cogn. Christi 67

p e r (artus)

picturae {gen.) 104

dis) <1,4>. 11
2,17.

penetrare

penetras 69

27. (astra) 26. (citha-

ram)1.10. (crucem)70.(Da-

pietas

masum)
minum)

pignus (honestum)

(damna) 87. (do10. (membra) 40.

8.

(odores) 85. (uirecta) 86 b.

(saecla, saecula) 2,24. 41*.
57. 80. 84. 85. 93. 98.

(to-

tum) 74
peregit (opus) 83. peracta
(caede) 1,15
perculit 107. perculerat 14

percussor 29
perdere (consortia
perdiderat
rant 83

74.

uitae) 10.

perdide-

pius 93.

10. 31.

pietate 29

10
pio (timori) 103.

(in arce) 65.

piorum

{his). 26. 37. 43. 47.

piis (martyribus) 89.

pia
12
49.

pia

(corpora) 97. (foedera) 2,5.

44. 46. (uiscera
matris) 13. 30. 37. 43. 46

(membra)

placeo

placuit
cuisse

2,10.

12.

pla-

placitura 87
placido (modu-

29.

placidus 79.
lamine) 21*

INDEX

potius

plange 87

plebs

21*.

(sancta)

82.

59.

jjlebis (gloria) 23. (rector)

plebem

44.

2,4 (discer-

pere). 33*. 96 (domini)

plena

pleno (ore) 74.

plus (placitura) 87

poena
(

27.

{neutr.)
[35.

102.

44.

pereunes )

*.

103

poenae
poenas

(persoluere) 4
poli (artificem) 68. (claustra)
72.
polo 71
I)onere (membra) 28*.
posuit

(corpus) 85.
(furorem) 8.

j)

e r e

posuissent

positus

(castra) 89.

12.

13. 75

populus

populum
populi(now.) 13. po{dat.) 92.

pulis(f/ai.)l,10. 1,16. 2,16.

19. 28*. 76a. populos 68.

populis (in) 33*

porrigit 56*

porta

(patet)

porta

56*

portant (tropaea ex hoste) 12.

portare (stigmata) 2,22.
(triumfos) 8

possim

17.

(dona)

possit

8.

48.

posset 2,7. 11. 13. 19.29.

37.
possent 2,12. 2,23.
potuit 9. 27. 32. 42. 46
post (adu.) 44. 46. 77
p s t (cineres) 9. (bis quattuor

(aures) 1,1^

praecepta2,l. 2,9. 17. 20*.77.

praeceptis (seruire) 8

praecesserat 10
praeclaris (monitis) 77

praeda 87
praedicat 70

praedicere(uera)2,16. praedixit (c. inf.) 48

praedita 86 b
praedo 79
praefectus (urbis) 105
praemia {nom. siue acc.) 14.
98. (Christi)91.(uitae)2,12.

58*

praeponere

lacia) 53. (uiuere semina)9.

praestet (lumen) 10. (quid

nieriti) 41*. praestante
(Petro) 5*.
19
praesul 92. praesule 83
praeterea 57
preces 19(?). <(46,11>. precibus 40. 46. 52. 103
precor 30. 40. 52

praestantia

premeret

14.

presbyter

prid(ie) 33*.

27. 57. 64

potitus (regna) 93

7.

pretiosior

(fides) 7.

(aula) 104

pridem 80
34*

primo (iuncta
marito) 53. primo (lumine)

primus

potens (rerum) 68

potestas

(presbiter 82)

28*. 37. 38. 54 (?).79. presbyteri 83. presby[tero] 51*

(tenebras) 2,6. 9

IDOstea 29

preme-

99.

rent 37

pretiosa

cuisse) 29

2,2

praestas (omnia) 61. (ista) 81.

praestat (omnia) 27. (so-

annos) 34*. (foedera) 5;:!.

(lumina) 9.
(multa) 33*.
(praemia) 14. (requiem) 4.

posteaquam 46
postquam (placuit)

4.

(Christo) 42.

Christi 67.

cof/n.

99
<praebete

3*. 14. 26.

praebet

13.
11. 14. 18. 37. 48. 93.

populo
93.

125

II

2,10.

(ia-

14.

69.

primaque

106.

prima

(in fi-onte)

(foedera tha-

lami) 53
principium (finisque) 69

principe

(niundi)

7.

30. 43.

47

INDEX

126
prior 13. 49
prius 26

priscus (indole) 20*

52. 58*. (reditu)
42. (rege) 41*.
(p. tanto

pro (nomine)

munere) 63

probat

37.

probaret

10. j)ro-

babi 76a. probatus

probatos 89
probra 70

procedere

49.

cer

um (numerus) 12. (pvae-

cepta) 2,1

prodere
profana

14

(praecepta)
fanis (uulgare)
profeta u. propheta
jDrofundum (maris)
profusum (crinem)

17.

pro-

14
2,17

puer

29.

puerum

78.

(in-

sontem) 44. (pastorem i. e.

Dauicl) 1,7. puerique
(senes) 12. pueros (insontes) 86 b
pul-

(decore suo) 53.

chra (gratia loci) 106. (metalla) 104

Ijulsante (metu) 8
purgat 74. purgant <(1,4^. pm-gata (tellure) 68. purgatis
(terris) 69
purificatque (animas) 74. purificare (luem) 101
XDurpuream (animam) 86 b. p u r -

pureo (sanguine)
puro (corde?) 19

40
53

prohibet (fateri)
proiciunt (clipeos)

(sanctum decus) 10. pudorem (uirgineum) 12.

pudore (contenta) 53
puellae 10. puellam 40

pulcra

37

procellas (muudi) 73

pr

II

49.

58*

proles (uera dei) 69

promeruit

(c.

pro-

inf.) 2,12.

meruere (fidem) 77
liromebat 21*

quaeris

properat (uincere) 86 a. proadire)

l^era (conpescere
,

103.

properauit

(ad

caelum) 7
propheta co_9H. CliristiQl. pro-

phetam

profeta

1,6. 21*.

prophe-

(modulante) 33*.
tas 2,3 {cf. 60)

propositum (mentis) 10
proprium (nomen) 57. proprio (sanguine)

47.

priis (sumptibus)

pro-

103

prospera (terrca) 71
protinus 4. 107
prouehit 70. prouecto (mihi)
57

prouida (cura) 74

pudor

1,10. 33*.

(sanctus) 10.

106.

10. 12. 21*. 34*.

63

pudoris

86b.

quaerat 31. quae85. quaesisset 37.

rens
quaer

i t u r
27.
quaesita est (lux) 95. quaesita

{neutr.)

33*

quaeso 62*

quam

{adii.)

quam).

propitiator coyn. Christi 67

psallere

71

14

(potius

(quam

ualido).

adn. 87
(numinis) 106
quasi (sponsa polo) 71
quattuor (bis qu. annos) 34*
-que 1 {sexiens). 2 {qmter). 4.
5*. S{bis). 12 {bis). 13 {bis).
15*c(?). 18. 19 {ter). 2 3
{quater). 26 {ter). 27. 28*
{bis). 30. iO{bis). 43. 46,3.
<46,11>. 47 {bis). 52. 57.
58*. 59(?). 61
queas 103
cf.

quantum

INDEX
qui

(tiom. sing.) 1,9. 1,13. 4. 7.

9 {ter). 11. 12 (his). 13. 14.

21*. 28*(?>-(s). 31. 34*. 48.
quae {fem.
52. 61. 62*.
sing.) 35('?). 53. cuius 34*.

cui
44.

2,18. 5*. 44. 57.

quem

quam

10. 11.

<62*>.

quod

{neutr. acc.) 11. 26.

qua7. qViO {ahl.neutr.)

13.30.37.43.46. qui(^jZw.)
<1,3>. 12. 13. 61. quae
52.

quorum
{pl. fem.) 3*. 57.
{masc.) 20*. quis (= quibus) 12. 14. 56*. quos 12.

quae

23. 31.

1,16. 27. 35(?).

quia

{'?

2,23

{acc. neiitr.)

62*

rectiiis quo). 9. 16*.

(sitig.) 14.

31. 42.

quin (potius) 3*.

qjuinque 15*

(=

quis

(et)

68

quibus) u. qui

(tollere uellet) 13.

2,7. 2,12. 8.

quisquam

quid

41*. 53

29.

quemquam

13. 61

quisque

34*. 74.
(uides) 33*. 82
quisquis 103. quidquid 4. 33*.

<1,2>. 26.

quaeque

103 (quicquid)

quo

2,23

quod

{al.

(coni.)

ra-

rabi-

14.

das? (iras) 81
radix cogn. Christi 67
rapidas (iras) 81 (an rabidas?)
rapiunt 13. 86b. rapiant 3*.

raperet

10. rapuit 1,8.

14. 21*. 23.
raptus

12.

rapta 107

2,13.

ratione

ratio cogn. Christi 67.

73

(loci)

recepit

2,8

recreat 71

rector 13.14.18. 34*.42.44(plebi.s).

recrec-

48 (ueridicus).

tore (iubente)

reddit

23.

qui, quia). 85
10 (adiret). 23.

47 (meruere).

27 (potuit).
34*(quiescunt). 49 (seruat).
61 (rupi)
quom? 87
quondam 89
quoniam (creuerat) 57

R
rabies (effera) 87. rabiemque
2,19(ferarum). 40(tyranni)

red-

11. 13. 14. 42. 92.

dens

quiescit 21*. quiescunt 10.

34*. quiescet 33*

quis

m (carnificem) 29.

bidis (canibus)

recubans 3*

101

79.

abidu

toris (saucti)

<46,12>. 48

quicumque

127

II

reddere

34*.

47.

69. 78

redeuntis (conditor aeui) 68

reditu (pro) 42
reducis (animas) 69
refero (grates)62*. refert37.

referat

40. 52.

26.

re-

ferens84. referre48. re-

retulisse 40

tulit 29.
refusa nocte 69
refoujet? 11

regia

(caeli)

10.

12. 21*. 23.

49. 91

regnatricem 101 (fidem)

regnat 65. 85

regni

59. 62*. 68. 72.

(petiuit) 79.

regnum

regna

(cae-

86b. 93.
regna (piorum) 37. regnaque (piorum) 23. 26.
[43. 47
rego
regit 63. 86 a. rexit 92. 93
religiosa (domus) 103
lestia)

1,10.

relinquit 101.

7.

relinquunt

8.

reliquit

1,14. 18. 80. re-

licta est?

44

remeare 69

IXDEX

128
reminiscere

(nostri) 10

renatus 101
renidet 106

sacer

sacrum (liquorem)

renitens 71

renouant
98.

<(l,o^.
renouans 79.
renouata (domus) 82

reparato (honore) 99
repedare 61

rependo

(uota) [46,13

=]

88.

(secreta) 2,15

resoluta (malis) 86 b
respicit 91
respuit (luem) 78
restant (solamina) 107
resurgit 66. 92.
resurgunt 87
rete cogn. Christi 67

retentat 44

{cf.

adn. 19)
reti-

23. 31. 49. 53.

nent

12.

retinere

33*. 42
reuisit 79
rex cogn. Christi 67.
(tracl.

regiae

que

(dicauit)

(pro)

41*

rigabant

.).

12.

sacras (fores)
in sa-

34*

sacerdos

12.28*. 33*. 34*. 42.

57. 67 {cogn. Christi). 93
sacramenta (Christi) 14

sacraria 74. 106

sacrilegam (turbam) 78. sacrilego (corde) 89

sacro
sacraui 84. sacrati {gen.) 70.

sacratum

101.

lum)

(tumu-

sacrata (mem-

19.

bra) 10. (sepulchra) 89

sacri (sinceri) 68,21
saecli 98.
(per) saecla 2,24.
(per) saecula 41*. 57. 64.

80.83.84.85.93.98. saeclis
(multis) 69
saeptus (auxilio) 55.

saepta
(moenia) 99
saeua (gens) 87. saeuumque
(officium) 8
saluasaluatoris (Jemma) 67.
tore {lemma) 68
saluet 63

(summa)
salutis (dona) 4

salus coyn. Christi 67.

regi 59

regem-

1,8.

rege

rite 62*. 77.

89
ritu (monachi) 78
riuis 85
roborat (animos) 72
rogo (quaeso) 62*

rogum

(lo-

(in ore) 3*.

103. (scripturas) 3*.

(munera) 76 a. repjend[ere uota? 59 a

repertor (lucis) 69. (mundi) 68
repperit 99
repetens 68. repetisse 91
reportans 60
reputans 71
requiem 93
requiescit 100. requiescunt 92
requiris 26. 103
rerum (mira fides) 2,11. 8. 46

retinet

105.

cum)83. sacram(fidem)77.
sacro (amne) 78 (fonte) 101.

cris

61.

reseruat

II

(fugiens) 71

64.

salutares (undas) 101

saluum 3*
sancte {adu.^) 34*

sanctus
s

10. 20*. 27. 30. 73.

a n ct a {nom. fem.) 21*. 59.

77.

sanctum

sancti

sanctae

2,5. 28*.
{masc.) 1,6. 14.

{gen.)

sanctum

21* {trad. senem).

rudibus (annis) 79

tam(?) 62*.

rupi (uincuhi mortis) 61

46.

rutilant (fastigia tecti) 84

{neutr.) 40.

{gen.) <(46,12>. 52.

sancte

sanc1,17.

sancto {abl.) 52. 72.

sancti (jj/mt.) 12. sancta

INDEX
101. sanc{masc.) 7. 12. 23.
31. 42. 46. 61. 87. 96. 99.
sanctis {masc.) 42.91.92.
sanctos 2,3. 12. 26. 40.
sancta {neutr. acc.) 62*.

(neutr.

]ilxir.)

torum

sanctissime

(cloctor)

sanctissimorum

2,25.

{an beatissimorum ? ) 45.

sanctissim a(membra)2 9

sanguis

sanguinis

27.

meritum)

sanguinem

26.

52. 58*. 77. 79.

3*. 28*. 30. 33*. 37.

98

seni 34*.

senem(? em. sanctum)21*. senes {nom.) V2

seni

27

(bis)

senior 13
sensum (humanum)

scinditur

(in partes)

scire

inf.)

18

seiret

101.

28*

1,9.

scribsit (Filocalus) 18
scripturas (sacras) 3*
scrutatus (uiscera terrae) 4

secaret

29.

(colla)

secuit

(pia uiscera matris) 13. 30.

37. 43. 46
secreta (reseruat) 2,15

secunda

34*

(sorte)

(in mediis) 29

sedes 5*. 69. 80.

13
sedis (apo-

stolicae) 57. 82. 92. sedem

sede 31. 69. 79.
66. 105.

sedes

seditio

{acc.) 91.

18.

sedibus 84

48

sedulus 20*

semel (atque
semina {acc.)
Damasvs,

ed.

iterum) 7
9. 69

Ihm

91

sepulchro

sepulchri (iure) 87.

sepul107.
(uenerare) 27. 42.

95.

{dat.)

chrum

46. sepulcra (ueneranda, nom.) 12. sepulchra

{acc.) 29.

sequeris

49.

89

sequitur

27.

seque48. 85. 86b. 91.

rentur 37. secutus 2,1.
secuti
2,9. 20*. 33*. 93.
{plur.) 23. 26. 69. 77
serior 80 (ornatu)

serpentis (uenena)

2,21
serta (florea) 86
seruatrix (legis) 85
seruire (parati) <^1,5^. 8
seruo
seruas (altaria) 52. se]r15*.
seruat
?
uas
.

49.

sedentem

sedere 93.

4.

septem 90

(altaria) 12. 31.

5*. 10. 12

sensus

feros) 103
sentit 93. sentire (aetatis uices)
69. sensit 2,7

sepultos

scit 1,17.

64.

{nom.pl.) lOb. sensus (leti-

sentibus

(male s. manus) 14
sapientia cogn. Christi 67
satiant 3*
satis est 2,18. satis (dilecta) 53
saxo (tereti) 1,14. saxa (concaua) 83. saxis (perculerat) 14
scelerum
scelere (bostili) 99.
sc(h)isma {aU.) 37.
[103

et adsidue)

(s.

senex

sepelio

sana

sed

59.

46.47.49.

sanus

(c.

semper

86b

sanguine

70.

(ob

129

II

(mella)
87.

(membra)

seruant (aram)

58*.

(tumulum)

<(1,3)>.

seruare (cmseruaret?)

seruaret (foedera)
seruatus 61. 81. seruatum (munus) 34*. ser[uatura 82
seruus (dei) 45
sexaginta (duo) 43
28*.
18.

si (quaeris) 10. 12.

(ualeas) 19

34*.

106.

IXDEX

130
sic 33*. 37. 63. 66. {saep.)

siccauit 4
sidereo (nu-

siderei (regni) 72.

mine) 65
sidus

sidera (noua) 26. 69

signaris 70
signat 73. 86 b.
signum (crux notaret) 63
sileam 53
simplex 69
sinceri (sacri) 68
sine (fine) 3*. 107. (uindice) 102
sino
sine(?, rectius finem) 62*
sinus (aetherios) 26. (uirgineos) 69
siquidem 99
sitit <1,2^.
sitiens 79
sociat 71. sociate {uocat.) 61
solis (post lumina s.) 9
solacia (fletus) 53
solamina (luctus) 107
solidatur (mens) 72
sollertia (mundi) 69
sollicite {adu.) 4. 61
sollicito (uisu) 69
soluis (pectora) 69.

(uincula)

9.

86

soluere

<(soluere uota

somnus
sonus

63

soporifera

soror 10

subdere 3*
suheo
subire 69.

subisti (nexus) 68-

2,11.

13.

8.

16*. 21*.

40

sublimis 65. sublimes (animas) 12

subriperes (leto) 68
subtraheret (negi) 93
succedent (poenae) 3*
suggerit 65
sugo
suxit 79

sibi

sorori

sorte (secunda) 34*

spatiis (terrae) 68
specie (elegans) 71
spectantes 8

specula? 83,7
spelunca 78

21*. 29. 49.

34*. <46,12>.
esses {an
29.
esse s...?) 16*. esset 37.
fuit 11. 21*.
fui 34*.
33*. 48.
fuerat 46. 53.
fuerant 61. forent 107.
futurae (lucis) 70. futu-

est

abolere)

sordibus (expositis)
{bis).

10. 12. 13.

q u e (suumque caput)
13. sese 10 (uouerat)
se

sum

(nocte) 27

(peccatorum

105.

stupuit 68. 83
sub (aggere) 49. (antro) 29.
(iudice) 18. (tegmine) 3*.
(tempore) 79. (uertice) 31.
(urbe) 89

27

(fidei)

sordes

2,22
stirpe (decens) 71
stringe (lacrimas) 21 *
studio (inani) 3*

sui

sola (fides) 32.

solo (pudore) 53

1,9.
a.

stig-

70.

mata

23.

46,11>

solus

sponte 26. 40
stigmate (gemello)

subito

soluit (uo-

(foedera) 48.

spes 62*. 67 {cogn. Christi)

spirare 3*
spiritus 34*. 69. (sanctus) 73
sponsa (polo) 71
sponsus cogn. Christi 67

subicit 101

soluuntur

tum) <^5*,6^.

II

2,18.

48.

ram

5*.

essem

(uitam) 66

summa(potestas)57.64.
64.

summi

(tecti) 84.

(salus)

(pastoris) 73.

summo

(deo) 77

INDEX

131

II

sumo

pla (deorum

sumite 72. sumpsit 21*

sumptibus (propriis) 103
superante 34*. superare 4.
62*. 86a.
superasse

templis (in his

superato

40.

(principe

mundi) 43

superos

superas

9.

(auras) 79. 85
suplicet (domino) 71

supplex

32. 36. 44. 47. 61. 74.

supplicis 46

81.

tempus

surdorum

(deorum) 1,13
surgunt 82. surgat 85. surgere 9. surrexit 86
suscipe 70. 99. suscepta (cruce)
suspiciens (meritum) 32 [73
suus

suumque

(caput) 13. suo

(decore) 53. suo (contensua
tus) 28*. suos 26.

(crimina) 18. (uota) 42. 47

(laetificum) 98. tem(quo) 13. 30. 37. 43.

pore

(longo post tempore)

(sub pai'uo) 79. (continuo) 85.
tempora (felicia) 93
tempora (ligant serta florea)
tene uox corrupta 34*
[86 b
46.

tenebras (post) 2,6. 9. tenebrisque (fugatis) 19. (a

neant

57.

tenerent 96.

te-

teneret 27.
tenuit 2,14.

11. 19. 34*. 59. 78. 80.

nebis 84
tenerae (uirginis) 107.
roque (meatu) 4.
(sanguine) 79
ter (denos annos) 34*

te-

tenetenero

tereti (saxo) 1,14

terra 92. 96. terrae (gen.) 4.
9.

terris (dat. et abl.)

68.

34*. 64. 69

terrenum

92.

terrena (neutr.)

84. 101. terrenis (maculis)

taetri (inferni) 3*
tales (animae) 107
tandem 21*. 33*

terrea (prospera) 71
tertia (lux caeli) 2,14.
tertia (lumina) 9

tartaream (mortem) 84

[105
(post)

testarum

tartara 3*
tectis (dat.)

tecta (noua)

55. 57
tegeret 96
telaque (gerentem) 1,12. telaque (cruenta) 8. tela
(asjjera) 79. (cruenta) 83.
(impia) 86 a
temeraria (dextera) 99
95.

87

mortis) tenebris 84
tenent (trad. teneat) 5*.

supplicii 68
suprema (decorat) 20*

tecti (fastigia) 84.

t.)

2,7

44.

supenis
(ad)

temptatus

coleret) 1,13.

tegit 86 b. 92.

(fragmenta) 27
testis (amoris) 10
testatur 104
thalami (post foedera) 53

timeo

timui

(uexare) 12. (mortem)

timuit(portare)2,22.
(gladium) 41*. timuere
10.

(mori) 77

timorem40.

temnere (mundum)

timoril03.

templum

res (pecudum attoniti) 69

titulum 86 b.
titulus 71. 89.
titulos 14. titulis (mili-

99.

11. 76(?)
(sacraui) 84. (uiolauit)

templum (domini, i.e.

corpus
40.

humanum

templorum

uideret)

84.

tem-

tiae clarus) 105

9*

timo-

INDEX

132

II

tua (gaudia)G2*.

tollere (palmam) 13

2,26.29.

tormenta

tuis (precibus) 46

2,20.

ii'2

tyranni

torta imamilla) 71

(feritate) 18. 43. 48.

(iussa) 8. 27. 37. (minas) 40

totidemque 63

totum (neutr.)

4. totos (anuos)
tradentes 77. tradita est 5* [93
trans (aethera) 2,11
transact i (crimina) 103
transcendit (annos) 33*. (culmina) 74
transiere (dies) 27
trina (coniunctio mundi) 64.
trinum (lumen) 83
triplicique (in nomine) 69
tristem 61. tristes {acc.) 4

triuniphans

42. 79
triumphum(inferre)84. trium-

ujaleas

(si fundere) 19
ualido (pectore) 71
uallo (saepta moenia) 99
uanis (curis) 3*
uarii (mundi) 69. uarias
guas) 63

ubera

(porrigit)

ubinam

(lin-

56*

37

ueho

trium-

uexit (ad caelum) 31. uectus (trans aethera) 2,11

phos(triumfos8)l,17.2,26.
8. 23. 29

uel 34*. 63
uenena (dira serpentis) 2,21.

tropaeum (acc.) 14. 17. tropaea {acc.) 1,16. 12. 21*

truncumque (reliquit) 1,14

uenerabilis (martyr) 100. (prae-

trux

uenerare (sepulchrum)

phis

(sociate)61.

trucis (tyranni) 40. trucibusque (uiris) 71

tu3*. tui69. tibi30.[46,13=]
te {acc^
88. 55. 61. 62*.
3* {bis). 10. 46. 49. 52. 61.

tumuere

23. 31. 45.

49. 53. 86 b.

mulum

7. 11.

<46,12>.
96.
tu-

92.
15*. 33*. 34*.

42.87.95. tumulumque
(sacratum) 19. tumulo
{abl) 10. 20*. 85. tumulis
in tumulos 87
{dat.) 99.
tunc 10 [bis). 13. 23. 27. 29. 43
turba (piorum) 12. (ethnica)
71. turbam(sacrilegam) 78
27

iuus

tua

27. 42.

uenerans (deum) 84.

beneratus (patronos) 97.
ueuerandus 87. u e n e 46.

randa

{fem.) 10. 33*. 40.

uenerandas

faedes)

106.
(sacraria) 74.

(sepulcra) 12. 83(?)

(sinus) 68

turbant

sul) 92'

uenit31. ueniuntl6*? ueniat

13

tumulus

46

ueneranda

te {ahl.) 61. 81
tuba 40

tuetur

(fellis)

(facula) 10.

tuos

1,17.

<1,2)>. ueniente (deo)lO.

uenientibus {dat.) 61.

uenturus

erit 66.

uentu-

rum

91
uenerem 71

uenuste {adu.) 64

uerbera

2,19. 32

uerbum (co/7>.
(decem

Christi)67.

uerba

63
u c r i d i c u s (rector) 48
uernant (gramina) 85
uersus {in lcmmate) 2. 3*. uersos
76. uersibus 2,25. 61
legis)

uertice (montis) 31

INDEX
uerterunt (sepulchra) 89
uerus
uera (dei proles) 69. uerum
(lumen) 2,6. uei-umque (lauacrum) 5*. uero (de nomine) 7. uera (praedicare)

uirgolO.
uirtus

uere

11. 63. 67. 80.

uiribus
uiscera

(tu-

29.

(paruis) 40
(matris) 13.

uestire (mundum) 68. (nudos)

33*.
uestita (marmori-

bus) 35

uiam

uita. (abJ.)

uiuere9.28*. uixit

uidet

(omnia nutu) 65. uideret

40. uiso (numine) 68

uincere

2,23. 27.
uicit (iurgia)

uindice (poena) 102

[81

uincula

5*. 9.

uinea {cogn. Christi) 67

[61

uio

umor
unda

u.

humor
undas 101. undis

unde 3*

[73

unica

(fem.) 23
(sedes) 5*.

crum) 5*.
tribus) 1,7.

unum

unum
(ad)

(laua(de fra-

unum

(i.e.

deum) 73
uellet 2,2. 13.
uolens 99.
uolui 2,26. 12. 33*. 57.
uoluit 14. 28*. 47.48.57.
uoluisset 40
uolucresque 63
74.

uomuit

(fellis

ue-

nena) 46
uos 29

uiolauit 99

62 a*
uirga cogn. Christi 67. uir-

u(ir) c(larissimus)?

gas 2,20
uirgineum(pudorem)
(sinus)

[2,18

68. 74.

uomit
61

12.

53.93. uixisse(latentem)

una

33*. 34*. 35. 96.

neos (sinus) 69

<11,8>. 20*

uito

uictricis 84. 86 b

ginei

60

uitamque

105.

92.

18.

uiuos 91
ultro 79

uiantem

.?

66. 69. 72. 77.

85.

uias (mille nocendi) 27. 86 a

uices (aetatis sentire) 69
uicina (in sede) 31
uictor 7. 49. 79
uictoriam (crucis) 70

2,19.

uitis cogn. Christi 67

72.

85. 102.

32. 84. 86 a.

58*. 101. 103.

(bis). 11. 13.

uitam 34*.

cineres) 12

Cliristi) 67.

uincit 84.

37.

uitare (procellas) 73
uitulus cogn. Christi 67
uiuit 2,24. 92. 107. uiue 101.

uetuit (c. inf.) 18

uetustas 42

uexare (piorum

30.

uisen[t

2,18.

uita 10. 11. 21*. 33*. 62*. 67.

uitae (gen.) 2,12. 3*. 10

uestris (manibus) 29
uestibulum 106

uia (cogn.

[u"lirtu

(pares) 47

uisu (sollicito) 69

uestra (pieuestras (lautate) 29.

des) 26. uestra (colla) 29.
mulum)

uincla

uirtute

15*.

uisere

uestrum

ujester 15*(?).

uides

107

43. 46. (terrae)

(adu.) 7
(iurgia) 81

uirginis

(felix) 84.

10. 71. 84.

2,16

uesana

133

II

68.

uotum

(acc.)

<5*, 6>. 78.

(diuite) 87.

uota

42.47. (rependo)
12. uir-

uirgi-

88. 61.

uoto

(reddit)

[46,13=]

(soluere) <46,11>.

uotis (paribus) 87
(sese Christo) 10

uouerat

INDEX

13 4

uox

46. 68.

uocem

uocis (gratia) 63.

(lucemque rece-

(Romanae

urere
ut

utero (inclusum) 68

uulgare

(profanis) 14
107.
(intulerat) 27

uul-

uulnere (aeterno)

pit) 2,8

urbis

m
nera

praef.) 105

(flammis) 40

{c. coni.) 10 (bis).

29. 30. 37 {bis). 40. 48. 52

(recepit)2,8.

ut

(hostis) 46

uterque (angelus

[66
diio angeli)

Metra

Damasiana

omnia composita praeter 32

rustici

76.

93. 98

82,7.

74.
disticha 5*. 32. 55. 72
77. 78. 80. 82. 83. 86. 87.
104. 106.
89. 95. 99. 101

107
tetram. dact. catal. in syll. 71

iambi: dimetri 70
inscriptiones sohita oratione 6*.
22. 24. 38*. 39*. 45. 50*.
51*. 62 a*. 100 {cf. 18. 23.
31. 33*. 34*. 53. 76. 77. 78.

Metrica et prosodiaca

(LEONIS). 84

(CONSTANTINA DEO).
85

(AFKODITE HF).

98

64

et

et

telestichides

65 (lESVS)

chmsulae uersuum. inter se consonantes in hymnis 70. 71

{in

amorem,
17 honorem
flere, 53 pu18 dolere
amore)
dore

correptio syllabae longae

beatissime perperam trad.

pro sanctissime 2,25 {cf.
30. 31). clamaret 93. defendens 93. delicti? 44
deuotam 76
{U. adn.).
fa(cf. 37). elegans 71,5.
bulas 3*. fratremque coni.
falsao-2. gauisa 71,15. hlc
72,2.

lugubres

40. sa14,6 {u. adn.).

cramenta
<^Saturnini

46,12).
sana 81. retulit 29.

uere-

sviplicet 71,22

nominum propriorum mus

liberior e. gr. Irene 10,2.
Tiburti 30,5
<(sancti
finalium
46,12). soli 93. postea
29 (p s t e a q u a
46 ).
octoginta 33*. sexaginta
43. ipso 70,6 (m. (/.). (fide

correptio

(FELICIS)
acrostichides

buenda qiudia sunt 2 seuectus,

Faulus
cutus

tulisse40.

85. 98. 107)

acrostichides 82

59. 59 a. 60. 62 a*. 90. 94

et 55
{monostichum 56*)

Jiexametri

11. 15*. 16*. 17. 19.

24. 25.35. 36.39*. 50*. 54.

NOTABILIA

III

dactyli: hexametris

fragmenta

Damasianis

casui

tri-

11,8). intemerata
{u.

adn).

annos

biles {acc.) 93.

(a?>?.) ?

93.

no-

natts 41*

INDEX ni
sancte {adu.tj 34*
diaeresis
^'i
adn.)

{u.

adn.)

ciuemque? 52,2

{u.

hiatus aspera innocuo 79,5. in

caesura 7Ga,3 et 96,6 (Da-

masus non admisit)

135

41.57

positio

ponere 28*

Sisinniiis

adn.)

{u.

productio syllabae breuis

cath olicam

37.

46,11)>.

prophetam

1,6.

21*

{sed prophetas 2,3.

profeta33*). profundum
2,17.

profusum

40

{sed

profanis, profana 14. 17).

rependo 76 a {Damasus re-

pendo61.88

nem 21*

= 46,13).

se-

sanctum).
specula? 83. sub aggere?
49 {u.adn., cf.29 sub antro)
productae finales in caesura
{em.

33*.

{u. adn.).

{u. adn.).

clisi

regnaque

47.

telaque

intemerata 35.

quae

in-

qui in 12. 48.

qui ex 12.

2^^'0

Hiacyntho 97 {cod.).
j
Hippoliti 82 {lapis). inclita 82, sed inclyta 40
Qupis). martiribus 97 {cod.).
praesbiter 83 (Japis, cf. 82).
Siagrio 85
clipeos et clypeos codd. 1. 8.
{illud melius)

lapis 53 {u. adn. 79,7)

owissrt aula? 93. bisomu85

coniunx 33*

1,12. 8,6.

tulerat 27. qui ad te 61.

qui antistes 82. in thesi

27,6

aceruae 107. benera\)

tus et exornabit 97 {cod.).
probabi 76 a (lapis)
inter uocales omissa abiit

23.26.43.

labae in arsi qua ad 7.

quae
qui intemerata 7.

transiere

et

ser-

spondiacus 52,2? {u. adn.)

synaloephe uocalis longae in
breui syllaba Christi apouocis monosylstole 70.

uin-

in codd. passim, in
e
lapidibus adsiduae 98. orae
34*. praesbiter 83
e pro ae
in lapidib its p r e s t a t
27 et 53 {cf. 9, sed praestantia 19 lapis, praestante 5* codd.). que 85.
secula 85
quiescit 21* {cod.), quiee et i
scet 33* (Japis). gemescens
89 {cod.). uidis 82 {lapis)

ae

in arsi

celsalOG. opera95.trina64
productae ui accentus in en-

saecli 98.

Orthograpliica et granimatica

populus 37,5.
43.
confessa Christum 41*. uita
21*.
in tliesi cunctus 93.
uare? 28*

cei.).

telestichides u. acrostichides

duo

poena? 44

1,16.

cla 2,19 (uincula 5*. 9. 61)

synizesis diaconus 20*. malui

[Damjaso?

decoi-ans? 44 {u. adn.

et addend.). dedit 85 {acrofacula 10.
stichi causa).
a1eTtem 34* {scr. idem).
dicum 1,12. mlsericors
perennis 97. <(preces
93.
82.

quae ex

qui
obscurans caesuram inueniet uicina in sede habitare beatos 31
syncope saecla 2,24 (saecula
14. 21*.

altaria 12. 31. 52.

et

c et t

{lapis)

solacia53

{recte lapis)

Ticrida 20* {cod.). cf.

85. 98
k kaput 1 3 {cod.). kal(endas) 53
A et i atque 4 {lapis, non
adque 96 (lapis)
adque).
c et

INDEX

136
t j^ro tt

29.

ei

iiietri cama retulit

retulisse 40 (lajxis)
labsos, scribsit 18

lapsos 48

(Japis).

optulit 13

{codcl.).

pp metri causa suplicet 71,22 (suppl. codd.)

ph Afrodite 85 {lapis).
FilocaluslS (Japis). profeta 33* (Jupis, proph. cofW.
2.21*). triumfos 8 (Zapis,
triumpb. codd. 2. 23. 42)

li

addita humor 4 (la^Jis). hornat 82 (lajns)

oniissa Adrias 78. Cristi 98
(laj)is). scisma 37 (cofZ., sed
thalami 53 Japis). Timoteus 38* {tapis). sepulcra 12 (Zojji.s). pulcra 53

cx

coniugatio
abiit 53

adn. 79,7)

{u.

dedere,meruere,petiere
Damasus^
mutasti, mundas-

sim. ita semper

item

(cocZ.)

j^^o

f et

III

s e n s s e sim. {u. ind. 11)

rustice uidis 82
,

aduerhia

mage

(magis 20*. 29)

12. 19

syntaxis
fruitur ignem 102. regua potitus 93.
miserere sepulchro 107. Christo credidit 75
dignissima uitae 107
haec permissa est 99

quantum

quis condi-

inest,

dit 106

{Japis),

sed sepulchrum,
sepulchra 27. 89 lapides

fac cernere62*.
gere 9

(sepulcrhis 96 in lapide neglegenter insculpto). Yachinti 96 lapis {cf. 49 c.

adn.)
consti-ucxit 96 (Japis)

donasti noscere 62*

caue te subdere3*. meruit

quidquid

4 {lapis), quicquid
quidquid codd. 33*
adgressus 4 la^ns {inde scriet

hendnm adsiduis

ad-

2,4).

inmensi4. inmensum40.
inluuiem27 lapides {ergo
conloquiis 2,15)

conponere, componere

si)n.

compocodd. promiscue.
suit 33* (lapis). conposuit,
conpleuerat 76

{lajns)

tnenda lapicidarum 21*. 98

declinatio

scisma

26. 33*. 46. 93.

meruit ut esset 37.

promeruitnoscere2,12.
praedixit lapsos cri-

mina flere 48
credo quia faciet 9.
monstrauit quod po-

postquam iacuisse

29

cognosce 53.
cognoscite 7.53.76. fa-

jmrentJiesis:

teor 2,25.
temur 52,2
quaeso

fa-

10. 12. 57.

'?

62*.

{u. adn.).

rogo

quidmultis

precor 30. 40. 52)

copulae: de et copula ii.adn.
53.

11,9.

{cf.

Pauhisque lohannes

58*

Compendia

40,2
{abJ.)

2.

inf.

95.

tuit uincere 27

siduae 98

Agnen

c.

facietsur-

37,2

uersos 76

quis (= quibus)

12. 14. 56'

in carminibus

Damasianis

currunt liacc
Q. (= que) %{bis).

12.

18.

oc19.

INDEX ly
27.

que

40 {perscriptum nuda-

ROKE

8,4:

{et

fortasse

FV-

u. adn.)

PRECIB.
VIRIB-

libus peruolgata, cf. 33*.

34*. 76. 77. 78. 85. 98.107

40,7, u. tabulam)

PARENTV' 53

137

tTp

h(onestissima) f(emina) ?
^r

n
no ^o *
caa^ssimus)?
62 a^
82

XS
q(uae)q(ue)
^^' ""v'^

40,10
40,6

XPI

12,5 {perscriptum CHilSTI

8 8 ei 27 3)
in inscriptionibus soluta oratione

EPISCOP- 22
DEP(osita), M(enses), ANN(os)
cet. 53, talia in sepulcra-

IV INITIA

Utterae
^(^^>

et symmetriae
saepenumero ligatabulam

spatii

cawsa
^-

uocabula punctis distincta in

epitaphio Eutychii n. 27
(tab. n. V)

CARMINVM

Ad sedem propriam deus exule morte resurgit 66

Amplificam sequitur uitam dum casta Afrodite 85
Antistes Damasus picturae ornarat honore 104
Antistes domini celsa sacraria Christi 106
[?Aspice descensu extrucjto tenebrisque fugatis 19
Aspice descensum cernes mirabile factum 96
Aspice: et hic tumulus retinet caelestia membra 23
Christe potens rerum redeuntis conditor aeui 68
Cingebant latices montem teneroque meatu 4
Constantina deum uenerans Christoque dicata 84
Corpore mente animo pariterque et nomine Felix 61
Corporeis resoluta malis duce praedita Christo 86 b
Cultores domini Felix pariterque Philippus 47
Cunctis porta patet quis porrigit ubera mater 56*

Decus sacrati nominis 70

[Deuastata ijterum summot[a plebe precantum?] 83
Discite quid meriti praestet pro rege feriri 41 *
lucem cupimus tectis admittere martyr 95
peritura Getae posuissent castra sub urbe 89

Dum
Dum

Eutychius martyr crudelia iussa tyranni 27

Extremo tumulus latuit sub aggere montis 49

Fama

refert sanctos dudum retulisse parentes 40

Felix digna tulit tparum munera Cristi 98

Grates [Christe] tibi refero spes uita bonorum 62*

138

INDEX IV

Haec Damasus tibi Christe deus noua tecta dicaui 55

Haec quicumque uides nimio perfecta labore 79
Hanc aram domini seruant Paulusque lohannes 58*
Heraclius uetuit labsos peccata dolere 18

Hic congesta iacet quaeris si turba piorum 12

Hic Festus iacet cognosc[ite ...."] 76
Hic furor hostilis templum uiolauit iniquus 99
Hic habitasse prius sanctos cognoscere debes 26
Hic positus caeli transcendit culmina Paulus 75
Hic uotis paribus tumulum duo nomina seruant 87
Hinc jDater exceptor lector leuita sacerdos 57
Hippolytus fertur premerent cum iussa tyranni 37
Hoc tumulo sacrata deo nunc membra quiescunt 10

lamdudum quod fama refei-t te Graecia misit

lamdudum Saulus procerum praecepta secutus

52
2

In rebus tantis trina coniunctio mundi 64

Incola nunc Christi fuerat Carthaginis ante 46
[Insons] uita fuit Marci quam nouimus omnes 11
Intonuit metuenda dies surrexit in hostem 86 a
Iste salutares fous continet inclitus undas 101
Istic insontes caelesti flumine lotas 73
lure pari regnat communis conditor aeui 65

Laeta deo j)lebs sancta canat quod moenia crescunt 82

Liberium lector mox et leuita secutus 93
Marcelline tuos pariter Petre nosse triumphos 29
Mannoribus uestita [
] 35
Martiribus sanctis Proto pariterque Hiacyntho 97
Martyi-is ecce dies Agathae 71
Martyris haec Nemesi sedes per saecula floret 80
Martyris hic Mauri tumulus pia membra retentat 44
Martyris hic tumulus magno sub uertice montis 31
Militiae nomen dederant saeuumque gerebant 8

Nata Maria simul caro cum fratre Nione 77

Non haec humanis opibus non arte magistra 5*
Non mirum est fallax nimium quod fiamma minatur 102
<^Nunc Damasi monitis aures praebete benignas^ 1
semel atque iterum uero de nomine Felix 7
Olim sacrilegam quam misit Graecia turbam 78
Omnia quaeque uides pi-oprio quaesita labore 33*
legis cognosce duorum 14
Perdiderat laticum longaeua incuria cursus 74
Praesul apostolicae sedis uenerabilis omni 92
Presbyter hic uoluit Sisinnus ponere membra 28*

Par meritum quicumque

INDEX V,

139

cunctisque autiquior annis 69

sanctum cognoscere debes 1,6
Psallere qui docuit dulci modulamine sanctos 63
Proles uera

Prophetam

clei

Christi

Qui gradiens i^elagi fluctus compressit amaros 9

Qui natum passumque deuni repetisse paternas 91
Qui i^eccatorum sordes abolere priorum 105
Quid loquar aut sileam? prohibet dolor ipse fateri 53
<^Quisque sitit ueniat cupiens haurire fluenta)> 1
Quisque uides tumulum uitam si quaeris operti 3
Quisquis plena deo mysteria mente requiris 103

*
[

Sanctorum quicumque legis uenerare sepulchrum 42

Sanctus ab officio uita grauis indole priscus 20*
Saturnine tibi martyr mea uota rependo 88 (cf. 46)
Spes uia uita salus ratio sapientia lumen 67
Stringe dolor lacrimas. quaeris plebs sancta Redemptum 21*
Sumite perpetuam sancto de gurgite uitam 72

Te duce Venerius rapidas commiscuit iras 81

Tempore quo gladius secuit pia uiscera matris 13. 30. 43
egregius martyr contempto principe mundi 30
u. 2
hic positus rector caelestia iussa docebam 13
sexaginta duo capti feritate tyranni 43
Tityre tu fido recubans sub tegmine Christi 3*
carnificis flammas tormenta catenas 32
Veridicus rector lapsos quia crimina flere 48
Virginis hic tenerae lector miserere sepulcro 107

Verbera

Fragmenta metrica:

15*. 16*. 17. 19. 25. 36. 50*(?). 54. 59. 59a.

60. 76 a. 90. 94(?)

V INDEX TOPOGRAPHICVSi)
A
I

Monuinenta suburbana digesta per ordinem niarnm

VATICANVM
4
5*
72
73

*)

carmen de fontibus Vaticanis

carmen ad baptisterium s. Petri pertinens(?)
uersiculi scripti 'ad fontes' basilicae Vaticanae(?)
epigramma inscriptum loco ^ubi pontifex consignat
infantes' (basilicae Vaticanae?)

Carmina Damasiana 1
idem cadit in

supra monui.

non lapidibus inscripta

nn. 63

71

fuisse

INDEX V

140
II

VIA PORTVEXSIS
6* inscriptio epistylii basilicae

m VIA

ss. Faustini Viatricis

(Simplicii Rufiniani?) in coemeterio Generosae

OSTIENSIS
7

74
75

IV VIA

elogium ss. Felicis et Adaucti in coemeterio

Comodillae
Leonis papae epigramma in atrio s. Pauli
epigi'amma in altari basilicae s. PauU

ARDEATINA
8
9

10
11
76

elogium

ss.

Nerei et Achillei (coem. Domitillae)

Damasi sepulcrum et epitaphium

Irenes Damasi sororis epitaphium
epitaphium Marci pontificis('?), coem. Balbinae
Festi cuiusdam epitaphium e coemeterio Domitillae

V VIA APPIA
12

carmen de sepulcris jDontificum

in coemeterio

Callisti
II papae elogium in coemeterio Callisti
Tarsicii martyris elogium ibidem
15*. 16* fragmenta titulorum e coemeterio Callisti effossa
17 elogium martyris ignoti in coemeterio Callisti
18 Eusebii papae elogium in coemeterio Callisti
19 Cornelii papae elogium ibidem

13
14

Xysti

20* Tigridae diaconi elogium ibidem

21* Redempti leuitae elogium in coemeterii Callisti
regione Liberiana
22 titulus lanuario martyri dedicatus in coemeterio
23
24. 25

26

Praetextati
Felicissimi et Agapiti martyi'um elogium ibidem
fragmenta inscriptionum in coemeterio Praetextati rep. (ad monumenta Vrbani et Quirini
martyrum pertinentia?)
Petri Paulique ad s. Sebastiani (Catacumbas)

sepulcrum et elogium Damasianum

27 Eutychii martyris elogium ad s. Sebastiani
76 a Quirini inscriptio in 'platonia' ad s. Sebastiani
martyrum qui Graeci appellantur elogia
77. 78

VI VIA LATINA
28* Sisinnii presbyteri epitaphium (inter Appiam et
Latinam?)
79 Gordiani martyris elogium (m Metropi uia)
80 Nemesii martyris sepulcrum et elogium
VII

VIA LABICANA
29

Marcellini et Petri martyrum elogium in coemeterio ad duas lauros

INDEX V

VIII

141

30

Tiburtii martyris elogium

31
81

titulus Castulo martyri a Venerio dedicatus

Gorgonii martyris elogium

VIA TIBVRTraA
ejDigramma altari basilicae s. Laurentii martyris
in agro Verano inscriptum
33* Leonis episcopi epitaphium ad s. Laurentii in
agro Verano
34* Florentii leuitae epitaphium ibidem
fragmenta titulorum metricorum rep. in agro
35. 36
32

Verano
37

Hippolyti martyris elogium

38* titulus Timothei presbyteri in crypta Hippolyti

39* fragmenta tituli in crypta Hippolyti rep.
82 Leonis presbyteri carmen ad cryptam Hippolyti
83
VIIII

VIA

spectans
carminis aetatis
reperta

Vigilianae

fragmenta ibidem

NOMENTANA

40

84
85

Agnetis martyris elogium in eius basilica

carmen Constantinae in s. Agnetem
Afrodites titulus sepulcralis nunc extans
s. Agnetis

in

X VIA SALARIA NOVA

41*

s.

42

martyres

43

Damasianum
sexaginta duorum martyrum elogium

Felicitatis martyris
ss.

in coemeChrysanthi et Dariae
Mauri pueri mai-tyris elogium ibidem
titulus martyribus ignotis positus ad s. Saturnini
elogium s. Saturnini martyris (cf. 88)
terio

4-1

45
46
47

elogium

anonymi numero incerto sepulti ad

Chrysanthum et Dariam, eorum elogium

ss.

Felicis et Philippi (filiorum s. Felicitatis) martyrum elogium in coemeterio Priscillae (cf. 91)

48

Marcelli papae elogium ibidem

86a

et b
epigrammata
tatis spectantia

87

carmen in sepulcro Chrysanthi Dariaeque

89

tuto aetate ut uidetur Vigiliana

Vitalis Martialis Alexandri martyrum sei^ulcrum
a Vigilio restitutum et carmine ornatum

90

ad monumentum

fragmentum metricum rep.

sonis et lordanorum

s.

Feliciresti-

inter coemeteria Thra-

INDEX V

142
91

carmen spectans
et Philippi

92

Caelestini

(cf.

picturas sepulcri

acl

ss.

Felicis

47)

papae epitaphium

in coemeterio Pri-

scillae

93

s.

94
95

papae

Siricii

ibidem

epitaphium

in

basilica

Siluestri

fragmentum ex eodem coemeterio

carmen de crypta martyris ignoti subiunctum
epitaphio Mareae presbyteri (uia Salaria noua
uel uetere?)

XI VIAE PINCIANA ET SALARIA VETVS

49 Proti et Hyacinthi martyrum elogium uia Pinciana

XII

96
97
98

carmen Theodori presbyteri in eosdem martyres

carmen Symmachi pontiiicis in eosdem
Felicis cuiusdam titulus sepulcralis in coeme-

99

terio s. Hermetis repertus

Diogenis martj^ris elogium uia Salaria uetere

'-.i^

VIA FLAMINIA
50* fragmenta in basilica s. Valentini rejj.
51* fragmentum ad sepulcrum s. Valentini pertinens?
rep. Via Acqua Acetosa

Xni VIA CASSIA

100 Alexandri episcopi et martyris monumentum
Locis suburbanis incertis
52 elogium martyris ignoti 'quem Graecia misit'
53

(inter Apjjiam et Latinam?)

epitaphium Proiectae filiae Flori
s. Martini in montibus)

54

fragmentum

(fuit

olim in

B Mouanienta nrbana
lucina'

55

tituli

in ecclesia

s.

Laurentii

'in

re]).

distichum inscriptum ecclesiae Laurentii in Damaso, quae appellatur in Prasino (iuxta thea-

trum Pompei)
56* hexameter scriptus in limine superiore portae
eiusdem ecclesiae
57 carmen Damasianum in eadem ecclesia
101 epigramma 'ad fontem' eiusdem ecelesiae
102 carmen de Laurentio martyre in eadem basilica
103 carmen Atticae Felicis Magni coniugis in eadem
ecclesia
104. 105

epigrammata ex

ecclesia

s.

Anastasiae

INDEX V
58*
59
59 a
106
60
107

carmen inscriptum arae lohannis Paulique martyrum

Caelimontanorum
elogium eorundem martyrum in aedibus Caelimontanis
fragmenta in Caelio rep. ad basilicam ss. Quattuor Coronatorum
epigraruma 'in introitu ecclesiae lohannis et Pauli'
fragmenta rep. in basilica s. Clementis antiqua
Theodotae uirginis carmen sepulcrale quod extabat in
ss. Quattuor Coronatorum
C

61

143

titulus

Extra nrbem

Romam

Felici Nolae positus

quod in lapide extitisse fertur in

s.

62* carmen
62 a* fragmenta Portu Augusti reperta

monte Soracte

Ordo epigrammatum
editioniim Sarazanii Rinini Merendae

Merendae

cnm hace comparatas

ORDO EPIGRAMMATV^I
Merendae

145

ADDENDA ET CORRIGENDA
Ad

n. 8

De

actis

martyrum

uuper egit FSchaefer Roem.

Quartalschrift YIII 1894 p. 89 sqq.

n.

32
Anthologiae epigr. inseruit Buecheler n. 903
44 u. 3 mensurae decorans exemplum LMueller de re
metr. p. 364 (edit. II 1894 p. 454) profert ex Corippi lohann. III 300, quod num recte se habeat
licet dubitari
49 p. 53, 13 pro Hiaeynthe scribe Hiacyntho
53 u. 7
cf. Buecheler Anth. epigr. n. 904
in delineatione errore omissum est uestigium I lit60 d
tei'ae quod cernitur infra C litteram
72 cf. addend. ad n. 101
74 Buecheler Anth. epigr. n. 913 distinguens ad exem-

n.

78

n.
n.

n.
n.
n.

n.

plum NicLaurentii
Buecheler n. 911 retinet codicum lectiones

nerea, 5 Hippoliti, 9 mundatus

n. 81 u. 1
rabidas, ut monuit Buecheler,

u.

4 fu-

de more Ouidi

ac poetarum, e. gr. Metam. VII 413 rabida ira

Buecheler de u. 3 haec mecum communicauit: ^potuit (neque enim plus quam potuisse dixerim)
surgunt huic facta topaso: tum sequens uersus ad
pontificatum martyris respicit et natus quod in
istis nihil ualere uidetur, in fugato papa aliquam
uim accipit. alia quoque mentem subiere (cf.
luuenal. VI 153 laso), sed nimis aut inusitata aut
per se improbabilia'.
Buecheler Anth. epigr. n. 917

n.

82

n.

89
101 similiter statuendum esse Buecheler monet atque
de superiox'e n. 74 per singula coltimnatae circa
fontem aediculae latera disticha distributa fuisse
104 Buecheler Anth. epigr. n. 915

n.

n.

CONSPECTVS LIBELLI
Praefatio

p.

Testimenia de Damaso selecta

Tabula notarum et auctorum

p.
p.

Damasi epigrammata n. 1 62 a
Appendix carmina pseudodamasiana aliaque ad inlustranda Damasiana idonea complectens
n. 63107

VII

XXXI
XLIX

p. 1

p.

66

Indices
I

II

Nomina

propria

Index uerborum et locutionum

III

Notabilia (metrica prosodiaca, orthographica

IV

Initia

grammatica, compendia)

carminum

Index toijographicus
Ordo epigrammatum editionum Sarazanii Riuini
Merendae cum hace comparatus
.

Addenda

et corrigenda

p.

106

p.

109

p.

134

p.

137

p.

13'.)

p.

144

p.

146

M
V

(u. 12)

,.fSs:K lihAJ

H A fK\

I 1

KHiN

IH U h C 1 A< V 1
:

\.r.i;A

onwi

(n.

27)

i'v\N(. rC)Sma:A:MIlETVLISSEMREISrTES
SET
L\GVJB]IE

SOWTVSTVRACOKCRfT^TS
LLAM.
.ilANNI
iliAOSCALCASSLMINASRABILiv.^
N^M F L A AI I S V O LV I S S BTN O B L C O RPVS
..NMLNSVMPARVXSS^PERASSE T MOREM
iS[VL>A:QVLPROF\'SyAICRINEMPERME.M.BLADEDISSE
JSJEDOMJNLrLMPLVMFACXESPERITVRAVIDERET
j

lS<.Tii:AlIVMSVBrrOLIQVlSSi

OV.ENTRA2srDAMi;Hl.SANCTVMDEGVSALA'IAP\^DoRTS

vrD.A^TA^TPRECIBiFAVEASPRECORINCLyTAMAPTYR

M.\RMORIBVSVJBSTITA

Q>\EIN1MSRATaFIDE
HICETIAMPARIE SI VST
OMMIA,FLENAV.I DE

_.s'\

r.ilMr". i.N

iji.d <a-vi ri s

/(,'.\'

tvs

\lfU l>OSlKsION<-.,V
i-nf ro.vji sf.ciui sSA
yi()r:^yf>>yTSrvri;

t>1S\J[.\(!.T,|lil',.SlA

l^U

J-^-VfcOitiJA^i

^sx

BR
65
D35
1895
cop,2

Damasus I
Damasi epigramnata

PLEASE

CARDS OR

DO NOT REMOVE

SLIPS

UNIVERSITY

FROM

POCKET

THIS

OF TORONTO

LIBRARY