THM HT TI KHON VNG LAI:

Nguyn nhn v gii php

Nguyn Th H Trang, Nguyn Ngc Anh, v Nguyn nh Chc
Thng 3 4 nm 2011
a im: H Ni

Khch hng: Bn tho ban u ca bi vit ny nhm chun b cho Hi tho

Kinh t Vit Nam: Nhng vn t ra trong trung v di hn trong khun
kh D n H tr nng cao nng lc tham mu, thm tra v gim st chnh
sch kinh t v m ca y ban Kinh t Quc Hi, gy 10-11/3/2010, Thnh
ph Cn Th. Cc bn tho v bn trch khc nhau ca bi vit c xut
bn trong tp ch Nghin cu Kinh t, trang 3-12 (s 396, thng 5/2011, Vin
Kinh t Vit Nam); Mc B.1 (trang 49-65) v B.3 (trang 75-94) cun Khi rng
mun thc dy, bin tp bi Phm Ch, 2011, NXB Lao ng & X hi)

Nhm tc gi thuc Trung tm Nghin cu Chnh sch v Pht trin (DEPOCEN). Mi kin
ng gp xin gi v a ch hatrang@depocen.org hoc ngocanh@depocen.org.
Chng ti xin chn thnh cm n ch Nguyn Th Huyn - thc tp sinh, v ch Bi Thu H tr l nghin cu h tr nhm tc gi hon thnh bi vit ny

T nm 2007, thm ht cn cn thng mi ca Vit Nam ngy cng nghim trng v

tr thnh mt trong nhng mi lo ngi hng u. Thm ht thng mi nghim trng trong
ti khon vng lai c th gy nh hng xu ti tnh bn vng ca cn cn thanh ton, gy
p lc ln t gi, n nc ngoi, lm pht, t e da s n nh v m v tng trng sau
khng hong. Vn thm ht thng mi (v thm ht ti khon vng lai) Vit Nam
khng phi l vn mi v c chng ti cp trong mt nghin cu trc (Nguyn
Thng v ng s; 2008). Tuy nhin, trong bi vit ny, trc tnh hnh bin ng mi, nhm
tc gi s xem xt li vn thm ht thng mi trong bi cnh nn kinh t ton cu v kinh
t Vit Nam sau khng hong tp trung vo ba im chnh: (i) so snh mc thm ht ti
khon vng lai1 ca Vit Nam vi mt s quc gia, t nh gi mc nghim trng ca
thm ht thng mi v h ly i vi cn i v m; (ii) c cu nhp siu v nguyn nhn
chnh; v (iii) gii php kh thi trong ngn hn v di hn nhm a thm ht cn cn vng
lai v mc an ton, m bo s n nh cho nn kinh t.

Hiu theo ngha rng, phn ny cp n thm ht vng lai, bi cu thnh ca cn cn vng lai bao gm
nhiu khon mc, nhng thnh phn chnh ca n l cn cn thng mi. Thc t Vit nam cho thy thm ht
thng mi l cu phn chnh ca thm ht vng lai.

Thm ht ti khon vng lai: Nguyn nhn v Gii php

Mc lc
I. M u .................................................................................................................................... 1
II. Tnh hnh nhp siu v thm ht ti khon vng lai ca Vit Nam ...................................... 2
S bn vng ti khon vng lai ca Vit Nam ...................................................................... 5
III. Nguyn nhn thm ht ti khon vng lai v gii php khc phc...................................... 8
1. Tip cn trn kha cnh thng mi quc t ...................................................................... 8
C cu xut nhp khu ca Vit Nam.................................................................................... 9
Cng nghip h tr yu km ................................................................................................ 13
Chnh sch thng mi cha hp l .................................................................................... 14
Chnh sch t gi .................................................................................................................. 19
2. Tip cn trn kha cnh cn i v m ca nn kinh t (mt cn i tit kim v u t)
.............................................................................................................................................. 20
2.1. u t tng cao ......................................................................................................... 21
2.2. Mc tit kim thp .................................................................................................... 27
3. Cc bin php gim thm ht ti khon vng lai ............................................................. 32
3.1. Cc bin php ngn hn ............................................................................................ 32
3.2. Cc bin php di hn ............................................................................................... 33
V. Kt lun ............................................................................................................................... 34
Ti liu tham kho: .................................................................................................................. 34

Trung tm Nghin cu v Pht trin chnh sch (DEPOCEN)

Hnh 1. Nhp siu v thm ht ti khon vng lai, tnh theo % ca GDP ................................. 2
Hnh 2. Ti khon vng lai ca cc nc khu vc chu (%GDP) nm 2010 ........................ 3
Hnh 3: Ti khon vng lai cc th trng mi ni nm 2010 (% ca GDP) ............................ 4
Hnh 4: Thm ht thng mi ca Vit Nam theo thng (t USD) ........................................... 4
Hnh 5: Ti khon vng lai v ti khon vn ca Vit Nam trong nhng nm qua (triu USD)
.................................................................................................................................................... 6
Hnh 6: D tr ngoi hi ca Vit Nam ti thi im cui nm giai on 2001 2010........... 7
Hnh 7: Xut nhp khu ca Vit Nam giai on 2000 2010 ................................................. 8
Hnh 8: Mt s th trng xut khu chnh ca Vit Nam ........................................................ 9
Hnh 9: T trng cc mt hng xut khu ca Vit nam s b nm 2010 ............................... 10
Hnh 10: Nhp khu ca Vit Nam t cc nc v cc khu vc giai on 2000 - 2010 ......... 11
Hnh 11: C cu nhp khu hng ha ca Vit Nam nm 2010 .............................................. 12
Hnh 12: Nhp siu ca Vit Nam vi cc nn kinh t giai on 2000 2010 (t USD) ....... 13
Hnh 13: Mc thu p dng v mc thu trn cam kt cui cng trong WTO i vi cc mt
hng ca Vit Nam................................................................................................................... 18
Hnh 14: Mt cn i tit kim v u t ti Vit Nam giai on 2001 - 2010....................... 21
Hnh 15: Cc dng vn u t nc ngoi giai on 2005 2010 (t USD) .......................... 24
Hnh 16: Thm ht ngn sch v thm ht thng mi. .......................................................... 28

Thm ht ti khon vng lai: Nguyn nhn v Gii php

I. M u
Trong bi cnh sau khng hong kinh t ton cu 2008-2009, nm 2010 c th c
coi l mt nm tng i thnh cng i vi kinh t Vit Nam khi tc tng trng kinh t
t mc 6,78 %, cao hn mc 6,5% k hoch chnh ph t ra.1 Tuy nhin, nu ch nhn vo
con s tng trng th kh c th nh gi bc tranh ton cnh ca nn kinh t; trong nm
2010 v c th d on cho nm 2011, kinh t Vit Nam vn tim n rt nhiu bt n v m.
C th l lm pht vo cui nm 2010 ln ti 11,75%, c th s cn mc cao trong nm
2011;2 tin ng Vit Nam lin tc mt gi, t gi gia ng Vit Nam v USD trt t
17.941 VND/USD vo thng 1 nm 2010 ln 20.336 VND/USD vo thng 2 nm 2011;3 n
cng tng ln ng k, t 43,8% gi tr GDP nm 2008 ln 51,3% nm 2010;4 v c bit l
nhp siu ln ko di trong nhiu nm.
T nm 2007, thm ht cn cn thng mi ca Vit Nam ngy cng nghim trng v
tr thnh mt trong nhng mi lo ngi hng u. Gi tr nhp siu hng nm lin tc tng, t
trng nhp siu so vi GDP tng n mc bo ng, ti 14% vo nm 2008, c gim nh
xung cn 8,97% vo nm 2009 do tc ng ca khng hong kinh t ton cu, song n nm
2010 li tng tr li ln mc hai con s 10,6% GDP.5 Thm ht thng mi nghim trng
trong ti khon vng lai chc chn s nh hng xu ti tnh bn vng ca cn cn thanh
ton, gy p lc ln t gi, n nc ngoi, lm pht, t e da s n nh v m v tng
trng sau khng hong. Ri ro ca mt cuc khng hong cn cn thanh ton vi h qu
khng hong tin t Vit Nam hin hu n mc no? u l nguyn nhn ca tnh
trng thm ht thng mi (thm ht ti khon vng lai)6 ln nh hin nay? V quan trng
hn, u l nhng gii php kh thi cho tnh trng ni trn? y l nhng cu hi m tc gi
ca bi vit mun tr li.
Vn thm ht thng mi (v thm ht ti khon vng lai) khng phi l vn
mi v c chng ti cp trong mt nghin cu trc (Nguyn Thng v ng
s; 2008). Trong bi vit ny, trc tnh hnh bin ng mi, chng ti s xem xt li vn
thm ht thng mi trong bi cnh nn kinh t ton cu v kinh t Vit Nam sau khng
hong tp trung vo ba im chnh: (i) mc nghim trng ca thm ht thng mi v h
1

Tng cc Thng k
Theo nh HSBC thng 3 nm 2011, t l lm pht ca Vit Nam nm 2011 c th l 9.9%, theo ANZ th con
s ny l 10%
3
Theo s liu ca CECI , t gi y l t gi trung bnh thng.
4
Theo d on trong Tham vn khon 4, thng 10 nm 2010.
5
IMF (2010)
6
Hiu theo ngha rng, phn ny cp n thm ht vng lai, bi cu thnh ca cn cn vng lai bao gm
nhiu khon mc, nhng thnh phn chnh ca n l cn cn thng mi. Thc t Vit nam cho thy thm ht
thng mi l cu phn chnh ca thm ht vng lai.
2

Trung tm Nghin cu v Pht trin chnh sch (DEPOCEN)

ly i vi cn i v m; (ii) c cu nhp siu v nguyn nhn chnh; v (iii) Gii php khc
phc tnh trng ny. Phn tip theo ca bi vit c cu trc nh sau: trong phn II, chng
ti s so snh mc thm ht ti khon vng lai7 ca Vit Nam vi mt s quc gia, t nh
gi mc nghim trng ca thm ht thng mi; tip theo, chng ti s phn tch v tm ra
cc nguyn nhn chnh cng nhng gi v gii php kh thi trong ngn hn v di hn
nhm a thm ht cn cn vng lai v mc an ton, m bo s n nh cho nn kinh t
phn III.

II. Tnh hnh nhp siu v thm ht ti khon vng lai ca Vit Nam
Thm ht thng mi (v thm ht ti khon vng lai) ca Vit Nam trong thp k
va qua tr thnh mt trong nhng mt cn i v m nghim trng (xem Hnh 1), c bit
t nm 2007 khi Vit Nam tr thnh thnh vin chnh thc ca WTO. Tnh ring nm 2007
tc tng trng nhp siu ca Vit Nam l 171,43%, a mc thm ht thng mi ln ti
10,4 t la, tng ng 14,56% GDP.8 Trong cc nm sau , cn cn thng mi v ti
khon vng lai ca Vit Nam cng lin tc thm ht ln, lun mc trn di 10% GDP.
Hnh 1. Nhp siu v thm ht ti khon vng lai (%GDP)
4%
2%
0%
-2%
-4%
-6%
-8%
-10%
-12%
-14%
-16%
Ti khon vng lai

Cn cn thng mi

Ngun: IMF (2003; 2006; 2010)

Nm 2009, do chu tc ng tr ca khng hong ti xut nhp khu, thm ht thng

mi nghim trng ca Vit Nam c chuyn bin theo hng tch cc, tuy nhin, mc
gim khng ng k. Sang n nm 2010, vn nhp siu li tr nn rt cng thng. Kinh t
trong nc dn phc hi khin nhu cu hng t liu sn xut tng ng k t dn n
nhp khu nguyn vt liu tng cao. Trong khi , gi tr xut khu ca Vit Nam d c tng

Hiu theo ngha rng, phn ny cp n thm ht vng lai, bi cu thnh ca cn cn vng lai bao gm
nhiu khon mc, nhng thnh phn chnh ca n l cn cn thng mi. Thc t Vit nam cho thy thm ht
thng mi l cu phn chnh ca thm ht vng lai.
8
IMF(2010)

Thm ht ti khon vng lai: Nguyn nhn v Gii php

song cha tng ng vi s gia tng trong nhp khu, h qu l mc thm ht thng mi
ca Vit Nam ln ti 10,6 t USD vo nm 2010 tng ng 10,15% GDP. Theo c
on t IMF (2010) th mc thm ht s l 9% GDP trong nm 2011.
thy r hn mc nghim trng ca thm ht cn cn vng lai ca Vit Nam,
chng ti s so snh Vit Nam vi mt s quc gia trong khu vc (Hnh 2). Da trn s liu
nh thy, chng ti c mt s nhn nh nh sau: (i) trong nm 2010 Vit Nam thuc
trong mt s t cc nc (Vit Nam, n v Myanma) c thm ht cn cn vng lai trong
khu vc ng v ng Nam ; (ii) Mc thm ht ti khon vng lai ca Vit Nam cao
hn hn cc quc gia khc; (iii) Thm ht mc trn 8% GDP, cao hn mc 5% GDP mc
vn c coi l c th chp nhn c (mc an ton); v (iv) thm ht ko di trong nhiu
nm lin tip. Trong khi , xem xt cc nc lng ging trong khu vc nh Thi Lan,
Phillipine, Indonesia, Malaysia, Trung Quc cho thy cc nc ny lun t thng d ti
khon vng lai.9 Theo s liu ca IMF, nm 2010 mc d kinh t th gii cha thot khi
khng hong, cn cn vng lai ca nhiu nc so vi GDP vn thng d: Thi Lan,
Philipines, Trung Quc u c mc thng d khong 5% GDP; Malaysia c mc thng d
xp x 15%. Ngc li, thm ht cn cn vng lai ca Vit Nam c tnh vn mc 8,34%.
Hnh 2. Ti khon vng lai ca cc nc khu vc chu (%GDP) nm 2010
25%
20%
15%
10%
5%
0%
-5%
-10%
Ngun: Lp theo s liu t Economy watch

10

Bn cnh vic so snh Vit Nam vi cc nc trong khu vc, khi so snh ti khon
vng lai ca Vit Nam vi cc nn kinh t mi ni cng cho thy kt lun tng t v thc
trng thm ht cn cn vng lai ca Vit Nam. Hnh 3 cho thy tuy nhiu nc cng phi
9

Sau cuc khng hong ti chnh chu nm 1997, cc nc ny lun c chnh sch duy tr thng d trn ti
khon vng lai.
10
http://www.economywatch.com/economic-statistics/economicindicators/Current_Account_Balance_US_Dollars/ truy cp ngy 24/02/2011

Trung tm Nghin cu v Pht trin chnh sch (DEPOCEN)

chu ng tnh trng thm ht ti khon vng lai, nhng Vit Nam vn dn u v quy m
thm ht. Thm ht ti khon vng lai ca cc nn kinh t mi ni ch yu nm di mc 5%
ca GDP trong khi mc thm ht ca Vit Nam lun cao hn ngng k t nm 2007.
Hnh 3: Ti khon vng lai cc th trng mi ni nm 2010 (% ca GDP)
20%
15%
10%
5%

-5%
-10%

Vit Nam
Th Nh K
Nam Phi
n
Clm bia
Braxin
Phn Lan
Cng ha Sc
Mxic
Chil
Hungary
Indonesia
chentina
Hn Quc
Ixaren
Thi Lan
Philipin
Trung Quc
Nga
Vnzula
i Loan
Malaysia

0%

Ngun: Lp theo s liu trch t Economy watch

Nghim trng hn, thm ht thng mi ca Vit Nam cha c du hiu gim khi con
s nhp siu trong nhng thng gn y li tng tr li. Hnh 4 cho thy gi tr xut khu rng
cc thng nm 2010 lun m v nhp siu tng mnh tr li trong nhng thng cui nm.
Hn na, nh qua quan st qua cc nm th thng 1 v thng 2 hng nm thng l thng c
mc thm ht ti khon vng lai thp so vi cc thng khc, tuy nhin trong thng 1 v thng
2 nm 2011 cn cn thng mi ca Vit Nam vn thm ht kh ln, iu ny khin cho k
vng v nhp siu ca Vit Nam tr nn xu hn, Vit Nam kh c th ci thin vn nhp
siu trong nm 2011.

1.5
1
0.5
0
-0.5
-1
-1.5
-2
-2.5
-3
-3.5

M1/2008
M3
M5
M7
M9
M11
M1/2009
M3
M5
M7
M9
M11
M1/2010
M3
M5
M7
M9
M11
M1/ 2011

T USD

Hnh 4: Thm ht thng mi ca Vit Nam theo thng (t USD)

Ngun: Lp theo s liu t Tng cc Thng k.

Thm ht ti khon vng lai: Nguyn nhn v Gii php

Thc ra nhp siu hoc/v thm ht ti khon vng lai khng hon ton mang hm
xu m ch tr nn xu trong tng trng hp kinh t v m v c cu kinh t nht nh.11 C
th ni trong iu kin mt nn kinh t m, vic xut hin tnh trng thm ht hay thng d
thng mi (v ti khon vng lai) l hon ton bnh thng. Vi mt nc c tc tng
trng cao v ang giai on u ca pht trin nh Vit Nam th nhp siu v thm ht ti
khon vng lai l iu khng c g ng ngc nhin. Xt mt mc no y, iu ny
nhiu khi cn l cn thit Vit Nam c th tn dng c ngun vn t bn ngoi pht
trin kinh t v ci thin i sng nhn dn. Tuy nhin, thm ht cao v thng xuyn s tim
n nhiu ri ro, thc t cho thy thm ht thng mi (nhp siu) v h qu l thm ht ti
khon vng lai gy ra nhiu vn mt s quc gia. Nhiu nc lm vo khng
hong (khng hong n, khng hong tin t) sau khi c mc thm ht thng mi ln,
thng xuyn v lu di m in hnh l cuc khng hong Chu nhng nm 1997-1998.
S bn vng ti khon vng lai ca Vit Nam
Thm ht thng mi v thm ht ti khon vng lai xy ra khi nhp khu nhiu hn
xut khu, tiu dng trong nc vt qu kh nng sn xut. Lm th no mt quc gia c
th duy tr thm ht thng mi v thm ht ti khon vng lai? duy tr s thm ht ny
th nc cn c ngoi t thanh ton cho cc khon nhp khu nhiu hn ny, ngun
ngoi t c th t FDI, u t gin tip, vay ngn hn, di hn, kiu hi, ODA v d tr chnh
thc.... Nh vy, thm ht ti khon vng lai ca mt quc gia thng i cng vi thng d
trn ti khon vn hoc thay i trong d tr ngoi hi, nhng ngun c bn p ng cho
cc nhu cu nhp khu ca quc gia.
Do , v mt l thuyt, thm ht thng mi hay thm ht ti khon vng lai c th
khng nh hng ti n nh v m nu nh ti khon vn cn thng d hoc d tr ngoi
hi ca chnh ph cn kh nng ti tr cho thm ht. Tuy nhin, trn thc t, khi ti khon

11

Thm ht ti khon vng lai tt hay xu? Nu ch nhn vo con s nhp siu v thm ht ti khon vng lai
th chc chn s khng c cu tr li r rng. Cu tr li ty thuc vo tnh hnh kinh t v m, cng nh ph
thuc vo tnh hnh ti khon vn. C mt im cn nhn mnh l bn thn vic nhp siu v thm ht ti khon
vng lai v nguyn tc l khng tt v cng khng xu. N ch xu khi thm ht qu ln v dn ti khng hong
cn cn thanh ton, mt gi ng tin. Tuy nhin, dng nh c mt quan nim ph bin (khng ch Vit
Nam) l nhp siu v thm ht ti khon vng lai l khng tt v th hin mt nn kinh t yu km v ngc li
xut siu v c thng d trn ti khon vng lai, th quan nim ny cho rng thng d thng mi l iu tt v
th hin mt nn kinh t c kh nng cnh tranh tt. Mc d trong mt s t trng hp, quan nim nh trn
khng phi l khng ng, nhng theo ly thuyt kinh t th khng hn l nh vy. Trong nhiu trng hp, th
thm ht cn cn thng mi l th hin mt nn kinh t ang tng trng tt. Khi mt nn kinh t c tim nng
tng trng tt, c nhiu c hi u t vi li nhun cao, nhu cu u t cao hn kh nng tit kim trong nc,
iu ny s lm cho cc dng vn nc ngoi chy vo quc gia p ng nhu cu u t. Tc l mt quc
gia c th s dng ngun lc ca nc khc pht trin kinh t trong nc. Ngc li, mt ti khon vng lai
c thng d li c th l du hiu bt n ca nn kinh t, dng vn trong nc chy ra nc ngoi tm kim
nhng c hi u t tt hn. Tc l ngun lc khng c s dng cho pht trin nn kinh t trong nc.

Trung tm Nghin cu v Pht trin chnh sch (DEPOCEN)

vng lai cng thm ht nhiu th li cng kh c thng d trn ti khon vn, nguyn nhn
n gin l cng nh i vay n, khi con n khng c nhiu kh nng chi tr th ch n cng
ngn ngi cho vay.
Xt n trng hp ca Vit Nam, ti khon vng lai trong nhng nm qua c ti
tr kh u n bi nhng lung chuyn giao v thng d t ti khon vn. Ngun kiu hi
ca Vit Nam vn duy tr u n trong nhng nm qua v t mc 8 t USD nm 2010. Ti
khon vn cng lun thng d vi lng vn FDI vo vn tng, d 2008 v 2009 khng
hong kinh t lm st gim u t sang nhiu nc ang pht trin song lng vn vo Vit
Nam gim t hn so vi d on v phc hi kh nhanh, t 7,6 t USD nm 2010, tng ln
so vi mc 6.9 t USD nm 2009 v c d bo s t 7,9 t USD nm 2011. Bn cnh
u t gin tip rng cng phc hi t 1.6 t USD trong nm 2010 t mc -0,1 t USD nm
2009.12
Hnh 5: Ti khon vng lai v ti khon vn ca Vit Nam trong nhng nm qua
(triu USD)
20
15

T USD

10
5
0
-5
-10
-15
Ti khon vng lai

Ti khon vn

Ghi ch:s liu 2010 l c tnh, 2011 l d on

Ngun: Theo s liu t IMF (2003; 2006; 2010)

Mc d ngun kiu hi v FDI kh u n song do lng nhp siu ln nn d tr

ngoi hi ca Vit Nam trong nm 2010 gim i nhiu. Nh c th thy trong Hnh 6, d
tr ngoi hi nm 2009 ch cn 14,1 t USD, tng ng vi 2 thng nhp khu, sang n
nm 2010 d tr ngoi hi d c tng ln mt cht ti 15,4 t USD song tnh tng ng s
thng nhp khu th ch cn 1,9 thng. D tr ngoi hi t dy ln lo ngi kh gi gi ng

12

Trong ti khon vn, gi tr cc khon n ngn hn cng ang tng dn, nu nh n ngn hn nm 2009, cc
khon n ny l di 0.1 t USD th sang 2010, n ngn hn l 0.4 t USD.

Thm ht ti khon vng lai: Nguyn nhn v Gii php

tin nu trng hp xu nht xy ra: tin ng mt gi do khng hong cn cn thanh ton

khi thm ht ti khon vng lai qu trm trng.
Hnh 6: D tr ngoi hi ca Vit Nam giai on 2001 2010
(ti thi im cui nm)
25

8
7

20

6
5

15
T USD

4 Thng
10

3
2

1
0

Tnh theo thng nhp khu

Tnh theo t USD

Ngun: Theo s liu t IMF (2003; 2006; 2010)

Bn cnh , n nc ngoi ca Vit Nam trong hai nm gn y cng tng ng k,

mc n c IMF d bo tng ln ti 40,8% vo nm 2010 t mc ch hn 33% nm
2008. Gi tr cc khon n ngn hn ang tng dn, nu nh nm 2009, cc khon n ny l
di 0.1 t USD th sang 2010, n ngn hn l 0.4 t USD. iu ny khin ch s d tr
ngoi hi so vi tng d n ngn hn ca Vit Nam cng st gim mnh, t mc 10.177,0
nm 2007 xung mc ch cn 290 trong nm 2009. Vi nhng ch s cho thy tnh trng n
v thanh khon xu i nh hin nay, mt khi ng tin mt gi mnh th Vit Nam s kh c
th tr n, h qu mt khng hong n l khng trnh khi.
Nh vy qua phn tch cho thy trong nm 2011 nhp siu ca Vit Nam kh ci
thin. V d tim nng nhng ngun b p thm ht nh kiu hi, thng d trn ti khon
vn t ODA, FDI, hay cc khon vay n vn cn nhng trong trng hp thm ht thng
mi nm 2011 tip tc xu i th kh nng xy ra khng hong cn cn thanh ton l rt ln13.
Thc trng ny t ra yu cu ht sc cp thit cn phi hn ch nhp siu v ci thin
thm ht cn cn vng lai. Phn tip theo s i vo tm hiu cho nguyn nhn gy ra thm ht
ny c th a ra nhng gii php kh thi.

13

Cc ngun vn ny u c kh nng gim mnh nu thm ht ln vn din ra trong nm 2011

Trung tm Nghin cu v Pht trin chnh sch (DEPOCEN)

III. Nguyn nhn thm ht ti khon vng lai v gii php khc phc
thy c nguyn nhn thm ht ti khon vng lai, c th xt n ng thc c
bn trong kinh t hc v m:

14

Y= C+I+G+X-M
Trong Y: tng cu ca nn kinh t; C l tiu dng; I l u t; G l chi tiu chnh
ph; NX l gi tr xut khu rng (tc l bng xut khu tr nhp khu, hay nu xt mt cch
n gin c th coi gi tr ny tng t nh ti khon vng lai (CA)). Nh vy ta s c:
CA=X-M (1)
V CA = Y-C-G-I=S-I (2)
y S l mc tit kim ca nn kinh t; S chnh bng tng thu nhp tr i cc khon
chi tiu ca chnh ph v ca ngi dn. T y c th xem xt cc nguyn nhn ca thm
ht ti khon vng lai trn cc kha cnh nh sau:
1. Tip cn trn kha cnh thng mi quc t
Xt trc tip t ng thc (1) th nguyn ca nhp siu l do nhp khu nhiu hn
xut khu, m c th Vit Nam khi c nhp khu v xut khu u tng th l do tc
tng xut khu khng b p c tc gia tng nhp khu. Tc tng trng xut khu
trung bnh c giai on 2000 2010 l 17,43% trong khi tc tng trng nhp khu l
18,42%; chnh s chnh lch ny khin cho thm ht thng mi tng t 1,15 t USD nm
2000 ln ti 18,028 t USD nm 2008. Nm 2010 kim ngch xut khu ca Vit Nam t
72,19 t USD nhng nhp khu cng ng thi tng ln 84,81 t USD, do vy thm ht
thng mi c tng ln ti 12,8 t USD.
Hnh 7: Xut nhp khu ca Vit Nam giai on 2000 2010
100
80
60
40
20
0
-20

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

-40
Xut khu (t USD)

Nhp khu (t USD)

Xut khu rng (nhp siu)

Ngun: Theo s liu t Tng cc thng k.

14

Do thm ht ti khon vng lai ch yu l do thm ht thng mi nn y tc gi ng nht nhng nguyn

nhn gy thm ht thng mi l nguyn nhn gy thm ht ti khon vng lai

Thm ht ti khon vng lai: Nguyn nhn v Gii php

c th phn tch c r hn nguyn nhn nhp khu ca Vit Nam tng mnh
hn xut khu, phn tip theo s phn tch c cu xut nhp khu trong thi gian qua.
C cu xut nhp khu ca Vit Nam.
Xt n c cu bn hng xut khu, xut khu ca Vit Nam tp trung ch yu sang
khu vc cc nc pht trin v mt s nn kinh t mi ni (Hnh 8). Gi tr xut khu sang
cc th trng chnh nh M, EU, ASEAN, Nht Bn, Trung Quc, xtrylia, chim ti 74%
tng kim ngch xut khu. C cu th trng xut khu trong c giai on cng c s thay
i ng k, vo t nm 2006 n nay, t trng ca th trng M v Trung Quc tng tr li
trong khi t trng th trng EU, ASEAN, Nht Bn v txtrylia li c xu hng gim dn.
Hnh 8: Mt s th trng xut khu chnh ca Vit Nam
25%
M
20%
EU
15%

-xtry-li-a

10%

Nht Bn

5%

ASEAN

0%

Trung Quc

Ngun: Theo s liu t Tng cc Thng k

V c cu mt hng, cc mt hng xut khu chnh ca Vit Nam vn ch yu l cc

sn phm th hoc mi s ch, hoc cc sn phm ch bin c mc thm dng lao ng
cao, nhng sn phm c trng cho nn kinh t giai on u pht trin (Hnh 9).

Trung tm Nghin cu v Pht trin chnh sch (DEPOCEN)

Hnh 9: T trng cc mt hng xut khu ca Vit nam s b nm 2010

13.985%

2.601% 6.354%
St thp
11.179%

13.209%

Ha cht, cht do, cao su v cc sn

phm
Nhin liu th v khong sn
Hng th cng nghip v cng nghip
ch bin
Hng nng sn
My mc thit b

18.302%

34.371%

Hng ha khc

Ngun: Theo s liu t Tng cc thng k

Vi c cu mt hng v c cu th trng nh vy, vic gia tng gi tr xut khu ca

Vit Nam sang l ht sc kh khn do nhiu yu t. V mt cung, hng nng sn v ti
nguyn ca Vit Nam c ngun cung kh tng mnh do bn cht ca sn xut nng nghip v
do tr lng ti nguyn c hn ang gim dn. Mt khc nhng mt hng ny ch yu thuc
phn k gi thp nn khi cung hn ch s cng kh gia tng gi tr xut khu. Hng cng
nghip ca Vit Nam ngoi tnh cnh tranh v gi c th cha khng nh c thng hiu,
gi tr xut khu cha cao nn d tng v lng cng kh y mnh kim ngch xut khu.
Hn na, c sn xut nng nghip v cng nghip ca Vit Nam u ph thuc nhiu vo u
vo nhp khu nh phn bn, thc n gia sc, thuc tr su v cc loi my mc, thit b,
nguyn nhin liu. Nh vy, hng ha thnh phm ca Vit Nam kh c th cnh tranh vi
chnh nhng nc cung cp u vo sn xut nhng thnh phm y.
V mt cu, cc th trng chnh ca Vit Nam l cc nc pht trin nh M, Nht,
EU cc quc gia ny lun c nhng i hi ngy cng kht khe v cht lng hng ha
trong khi hng Vit Nam cha c khng nh v kha cnh ny nn kh p ng c
nhng yu cu nhm y mnh xut khu. Hn na, nhng mt hng xut khu ca Vit
Nam l hng ha thuc phn k gi thp, d thay th, c tnh co gin ca cu theo gi ln
trong khi gi c trn th trng quc t dao ng mnh nn xut khu khng n nh. Nh
vy, c v pha cung v pha cu u cho thy nhng kh khn trong vic y mnh xut
khu ca Vit Nam.

Thm ht ti khon vng lai: Nguyn nhn v Gii php

Hnh 10: Nhp khu ca Vit Nam t cc nc v cc khu vc giai on 2000 - 2010
30%
25%

M
EU

20%
15%
10%
5%

n
Nht Bn
ASEAN
Trung Quc

0%

Ngun: Theo s liu t Tng cc thng k

Xt v c cu th trng nhp khu ca Vit Nam trong giai on va qua, Vit Nam
chuyn hng nhp khu t nhiu th trng khc sang nhp khu t th trng Trung
Quc (Hnh 10). Nhng nm gn y, t trng nhp khu t cc nc bn hng chnh nh
Nht Bn, Xingapo, i Loan u gim mnh, trong khi nhp khu t Trung Quc li tng
ng k. Nm 2010 nhp khu t Trung Quc tng ln ti hn 23% trn tng gi tr nhp
khu, tng ln ng k so vi mc di 10 % nm ca nm 2000. 15
Xt v c cu mt hng nhp khu, Vit Nam ch yu nhp khu cc mt hng t liu
sn xut (Hnh 11a), nm 2009 t trng nhm hng ny chim ti 90,2% tng gi tr nhp
khu. Mc d t trng ny c gim so vi nm 2000 (93,8%) song gim khng ng k. Bn
cnh , nhp khu hng xa x trong nhng nm gn y ang c xu hng gia tng.16

15

C th l gii iu ny bi hng ha t Trung Quc c tnh cnh tranh cao v gi c, bn cnh khong cch
cng ngh vi Vit Nam khng nhiu nh t cc nc pht trin nn vi trnh lao ng v kinh t ca Vit
Nam th nhng hng ha ny s d dng c hp thu hn.
16
Nhp khu nhng mt hng nh xe t, ru ngoi, trang sc, thuc l, in thoi... tng mnh. Nm 2010,
gi tr nhp khu nhng mt hng ny ln ti 9 t USD, so vi con s nhp siu hn 12 t USD th lng tiu
dng hng ha xa x ny l rt ln.

Trung tm Nghin cu v Pht trin chnh sch (DEPOCEN)

Hnh 11: C cu nhp khu hng ha ca Vit Nam nm 2010

Hng nng sn
Phn bn, thuc tr su, thc n gia sc v
nguyn liu
Xng du v kh t

3% 5%
8%

28%

Ha cht, cht do v sn phm

12%

St thp, kim loi v sn phm

Nguyn ph liu cng nghip ch bin

12%
17%

Hng ha khc
15%

My mc, thit b v linh kin

a. T th gii (bao gm c Trung Quc)

1% 4%

Hng nng sn

7%
7%

Phn bn v thuc tr su

35%
Xng du v kh t
12% Ha cht, cht do v sn phm
St thp, kim loi v sn phm
Nguyn ph liu cng nghip ch bin
17%
18%

Hng ha khc
My mc, thit b v linh kin

b. T Trung Quc
Ngun: Theo s liu t Tng cc thng k

C cu hng nhp khu t Trung Quc, bn hng chnh ca Vit Nam, cng tng t
theo (Hnh 11b), t trng nguyn ph liu cho cc ngnh cng nghip ch bin (ch yu l
cng nghip ch bin phc v xut khu) l 35%, t trng cc mt hng nhin liu nh xng
du, kh t v cc mt hng t liu sn xut nng nghip, v my mc, thit b (cng ngh)
cng u cao.17

17

Cn phi lu l Vit Nam nhp khu nhiu my mc v cng ngh t Trung Quc pht trin sn xut
trong nc song nhng cng ngh ny ang b nh gi l cng ngh loi 3, nhng cng ngh sn xut lc hu,

Thm ht ti khon vng lai: Nguyn nhn v Gii php

Vi c cu nhp khu nh vy, khi mun thc y gia tng sn xut trong nc hoc
gia tng sn xut y mnh xut khu th ngay lp tc s khin cho nhp khu vo Vit Nam
tng mnh, iu ny l gii cho vic nhp siu cao hn khi xut khu hi phc trong nm
2010, c bit l nhp siu t Trung Quc, quc gia c coi l c tnh cnh tranh cao trong
vic cung cp hng ha nguyn vt liu gi r, nh c th thy trong Hnh 12.
Hnh 12: Nhp siu ca Vit Nam vi cc nn kinh t giai on 2000 2010 (t USD)
15
M
10
EU
5
0
-5
-10

-xtry-li-a
n
Nht Bn
ASEAN
Trung Quc

-15
Ngun: Theo s liu t Tng cc Thng k

Nh vy c cu th trng v c cu mt hng xut nhp khu nh phn tch trn

cho thy nguyn nhn dn n tnh trng nhp khu ca Vit Nam ch yu nm c cu
ngnh kinh t: trong nc khng p ng c nhu cu c v hng nguyn, nhin vt liu cho
sn xut v hng tiu dng cht lng cao nn Vit Nam buc phi nhp khu nhng u vo
v hng ha ny t nc ngoi.
Cng nghip h tr yu km
S thiu ht t liu sn xut ny l do ngnh cng nghip h tr trong nc tr tr
trong c thi gian di v vn cha th ngay lp tc vc dy c. Trong ngnh cng nghip
h tr Vit Nam ch yu mi ch c cc doanh nghip nh v va v cng ch dng li
cc ngnh cng nghip h tr cp thp. Trong mt s ngnh cng nghip h tr quan trng c
doanh nghip nh nc ng vai tr ch o tuy nhin, nhng doanh nghip ny khng thc
hin chuyn mn ha tng khu m sn xut ton b cc khu ca sn phm nn khng c
c tnh kinh t theo quy m, hiu qu hot ng km. Bn cnh , sn phm cng nghip
h tr Vit nam cng cha cnh tranh c vi sn phm cng nghip h tr nhp khu t
nc ngoi v nhiu mt, t cht lng khng n nh, gi c cao n kh nng cung cp
hng ha vi s lng ln ng thi hn cn hn ch. Nhng c im ny tiu biu mt s
nng sut cha cao v c tc ng xu i vi mi trng. Nh vy cng ngh m Vit Nam nhp khu liu c
phi cng ngh tt cho pht trin kinh t?

Trung tm Nghin cu v Pht trin chnh sch (DEPOCEN)

ngnh nh cng nghip t, cng nghip nguyn ph liu hng dt may (xem thm Hp 1
thy thc trng cng nghip h tr ca Vit Nam)
Hp 1: Cng nghip h tr cho sn xut dt may v da giy ti Vit Nam.
Mt s hng thi trang Vit 100% nh Nino Maxx sn sng bn mt s mt hng Made in
China di thng hiu mnh. Vi cng ty Bitas th c c 70% nguyn liu sn xut
ti Vit Nam, Bitas phi mt 5 thng i tm, trong khi mi vic tr nn nhanh gn v tit
kim n hn khi mua nguyn ph liu ti Trung Quc. Cng ty VIEBA chuyn sn xut hng
dt may xut khu i chu u cho bit cc doanh nghip khng c cch no khc tt hn v
ngoi cc sn phm h tr r tin th th trng ni a khng cho doanh nghip nhiu la
chn.
Nhn nh chung ca cc doanh nghip dt may l hng vi trong nc c cht lng km,
mu sc xu, cht liu khng a dng li khng ng nht, cc l hng c cht lng thay i
theo ln nhp hng. i vi hng dt, cht lng bng tng nc qu yu km nn cc doanh
nghip vn thng phi nhp hon ton si bng t Thi Lan, Nht Bn v ko si bng cng
ngh Trung Quc.
B cng thng ta mc tiu nng t l ni a ha nguyn ph liu ln 50% vo nm
2010, sn xut 1.5 t mt vi dt thoi n nm 2015. phc v mc tiu , B d kin
tng din tch trng bng ln 150 000 ha c c 80 000 tn bng x, p ng 50% nhu
cu cng nghip dt may trong nc (B Cng Thng, 2007). n nay nhng ch tiu
vn khng thc thi c. H qu l th trng ni a ca dt may v da giy tng bc ri
vo tay cc nh sn xut ngoi v xt cho cng doanh nghip trong nc kh c th cnh
tranh khi m 80% u vo phi nhp khu t chnh cc i th cnh tranh.
Ngun: Nguyn thu Thy (2010) [12].
Nhng yu km ny khng nhng gy ra vn nhp siu m cn nh hng n mt
nhn t khc tc ng n s bn vng ti khon vng lai - ngun vn FDI nh phn tch
trn. Cng nghip h tr yu km nn khi u t vo mt s ngnh sn xut s gp phi
kh khn v cung nguyn liu u vo, t lm gim kh nng hp th cng ngh v k
nng qun l t ngun vn u t trc tip nc ngoi cng nh kh nng thu ht ngun vn
, to ro cn i vi vic ci thin nng lc sn xut v gia tng xut khu cho nn kinh t
cng nh kh khn trong thu ht ngun ngoi t b p thm ht.
Chnh sch thng mi cha hp l
Bn cnh nhng mt hng trong nc khng th sn xut, c nhiu mt hng mc d
trong nc c th sn xut c nhng Vit Nam vn nhp khu ln, nguyn nhn ca vn

Thm ht ti khon vng lai: Nguyn nhn v Gii php

ny c th nm chnh sch thu cha hp l, iu ny s th hin r hn t l bo h thc

t cho hng ha (Bng 1).

Trung tm Nghin cu v Pht trin chnh sch (DEPOCEN)

Bng 1: T l bo h hu hiu i vi mt s ngnh qua cc nm (%)

Ngnh

2005

2006

2007

2008

2009

Dy v thit b dy dn

-1

-1

-1

-1

-1

in, dch v truyn ti in

-1

-1

Pin v c quy

-1

-1

-1

-1

-1

Phn bn v hp cht nit

-1

-3

-1

Trang phc cc loi

-15

-2

53

-2

-1

-1

-1

-2

-1

-1

Cao su m kh

-1

-3

-2

-3

Ho cht c bn

-4

-4

-6

-4

-4

Gia cm

-7

-5

-1

-5

-5

Cy lu nm khc

-5

-4

-7

Phng tin vn ti khc cn li

-9

-9

-9

-8

-10

Ln

-18

-14

-18

-13

-13

-3

-1

-12

-17

Bt cc loi

-112

-133

-163

-117

-56

Thc n chn nui

-53

-91

-67

-85

-59

Plastic v cao su tng hp dng

nguyn sinh

Cc sn phm khc chit xut t

du m, kh t

Ngun: Vin NCQLKTTW (2010).18

Theo Bng 1, tiu biu c th thy cc ngnh sn xut quan trng ca Vit Nam nh
thc n chn nui, nha v cao su tng hp, phng tin vn ti, ha cht c bn, phn bn,
v nhiu mt hng nng sn khc c mc bo h thc t m19, nh vy sn xut nhng ngnh
ny trong nc khng th pht trin bi ngay c th trng trong nc, nhng ngnh ny
cng b cnh tranh khc lit, thm ch b t vo v th cnh tranh thp hn c trng hp
thng mi t do hon ton. Trong khi , nhng ngnh ny li ht sc quan trng i vi
mt nn kinh t c tnh cnh tranh ch yu nh vo cc mt hng th hoc mi s ch v cc
mt hng cng nghip ch bin thm dng lao ng nh Vit Nam20, s st gim sn xut
trong nhng ngnh ny s d dng dn n st gim trong nhiu ngnh khc, gim nng lc
sn xut ca nn kinh t v gia tng nhp khu. Bn cnh , c nhng ngnh c mc bo
h thc t thay i t ngt v tri chiu theo l trnh ct gim thu quan theo WTO ca Vit
Nam, c bit l cc mt hng my mc linh kin in t, thit b in, my vi tnh v thit b
18

Bn tho bo co Tc ng hi nhp n nn kinh t VN sau 3 nm gia nhp WTO, thng 5 nm 2010

do thu cc nguyn liu u vo v t trng nguyn liu u vo nhp khu ca ngnh ny cao
20
iu ny c th thy r hn ch s th hin mc lan ta ca nhng ngnh ny trong nn kinh t u ln
hn mc trung bnh ton nn kinh t
19

Thm ht ti khon vng lai: Nguyn nhn v Gii php

ngoi vi... Mc bo h thc t thay i t ngt i vi nhng ngnh ny khng nhng

khng h tr cho cc doanh nghip cnh tranh vi hng ha t nc ngoi m thm ch cn
to nhng c sc khin sn xut khng n nh. Nh vy chnh sch thu thi gian qua khng
nhng cha bo h c cho cc ngnh cng nghip quan trng trong nc m thm ch cn
y nhng ngnh vo s nh tr bi thc hin t do ha thng mi qu nhanh, qu st
sng khi cha nng lc cnh tranh, lm st gim sn xut v khin tnh trng thm ht
thng mi trm trng hn.
Nhn chung nhng phn tch v c cu xut nhp khu cho thy gim thm ht
thng mi th cn thc y xut khu i km vi pht trin sn xut cc ngnh cng nghip
h tr, hn ch nhp khu hng tiu dng cng nhng mt hng m sn xut trong nc c
kh nng thay th. Vic y mnh cng nghip h tr c th thc hin c thng qua mt
lot cc bin php nh: nng cao nhn thc v tng cng u t cho cng nghip h tr
song song tn dng nhng cng ngh v vn v k thut t khu vc FDI, thc y FDI vo
to ngun cung cng sc cu cho cc sn phm cng nghip h tr; r sot hon thin, ban
hnh nhng vn bn php quy mi ng b thc y cng nghip h tr pht trin; la chn
cc ngnh cng nghip h tr u tin vi chnh sch bo h ph hp. Tuy vy vic pht trin
cng nghip h tr l bin php trong di hn, cn trc mt, c mt s bin php c th thc
hin ngay l vic hn ch nhp khu bng cc cng c trc tip ca chnh sch thng mi
vi vic la chn k lng cc mt hng p dng nhng chnh sch ny.
Hn ch nhp khu ca Vit Nam trc ht cn phi tnh ton n t l bo h thc t
cho cc ngnh cng nhip trong nc, cn xc nh nhng ngnh trng tm c chnh sch
thng mi hp l, to s pht trin cho nhng ngnh ny nhm nng cao kh nng sn xut
trong nc, y mnh xut khu v hn ch nhp khu. C th, trc ht cn tp trung vo
hn ch cc mt hng xa x, v d nh t, thuc l, in thoi21. Tip theo trong s nhng
mt hng c th hn ch nhp khu l nguyn liu u vo c kh nng thay th t th trng
ni a, khi hn ch nhng mt hng ny khng nhng ch gim nhp khu m cn to th
trng cho ngnh sn xut trong nc.
Vit Nam c th thc hin c bin php ny trong khun kh nhng cam kt ca
WTO, s dng cc bin php phi thu quan nh hng ro k thut, cc quy nh v v sinh
dch t, hoc s dng cng c thu quan, tng thu ln ti mc thu cam kt trn trong l
21

Nhng mt hng ny khng to thm gi tr xut khu cho nn kinh t, cng khng phi nhng mt hng thit
yu, mt khc li mt s li c th gy nhng tc ng tiu cc nh vn mi trng, h tng cha p ng
c vi iu kin qu ti nh xe t, do vy ct gim nhp khu mt cch ng n nht th trc ht phi
gim nhp khu nhng mt hng ny. Bi y l nhng mt hng xa x nn khi nh thu cao hoc p t hn
ngch s khng gy tc ng n nhiu tng lp m ch nh vo nhng ngi giu sn sng chi tr c tiu
dng hng xa x, do v tng th c th khng gim phc li x hi

Trung tm Nghin cu v Pht trin chnh sch (DEPOCEN)

trnh ct gim thu. Trong trng hp ca Vit Nam, d a thu sut l tng i ng k
nh c th thy trong Hnh13.
Hnh 13: Mc thu p dng v mc thu trn cam kt cui cng trong WTO i vi cc
mt hng ca Vit Nam
Mc thu MFN p dng

Mc thu MFN cam kt cui cng

60

50

50

40

40

30

30

20

20

10

10

Sn phm t ng vt
Sn phm t sa
Rau qu v thc vt
C ph, ch
Ng cc v cc sn phm t ng
Du m ng thc vt
ng v bnh ko
Thuc l v ung
Cotton
Nng sn khc
C v cc sn phm t c
Kim loi v khong sn
Du m
Ha cht
G, giy,
Hng dt
Qun o
Da, giy dp,
My mc khng phi hng in t
in t
Thit b vn ti
Hng cng nghip ch bin

60

Ngun: Lp theo WTO

22

Hnh 13 cho thy mc chnh lch gia thu nhp khu p dng ti Vit Nam v mc
thu Vit Nam cam kt thc hin cui giai on theo quy nh ca WTO, c th thy d a
tng thu nhp khu trong cc trng hp cn thit ca Vit Nam i vi cc nhm hng
nhp khu chnh vn cn kh nhiu, nh i vi mt hng t sa, bng v si bng, xng du
cc loi, ng v cc sn phm bnh ko, phng tin vn ti, nhng mt hng ny li l
nhng mt hng sn xut trong nc c th thay th c nn khi gia tng thu th s hn ch
c nhp khu ng thi a li th trng cho sn xut trong nc.
Bn cnh , chng ta cng c th vn dng cc bin php hn ch nhp khu trong
trng hp khn cp da trn iu khon Ngoi l v cn cn thanh ton (BOP) ti iu XII
v XVIII:B GATT 1994 v iu XII GATS. Theo , khi gp tnh trng bt cp v BOP, cc

22

Da trn s liu t http://stat.wto.org/TariffProfile/WSDBtariffPFExport.aspx?Language=E&Country=VN

truy cp ngy 02/03/2011

Thm ht ti khon vng lai: Nguyn nhn v Gii php

thnh vin WTO c php p dng cc bin php hn ch thng mi thng qua vic tc
ng n gi hoc hn ch khi lng ca hng ha c php nhp khu, nhng bin php
vn b cm p dng trong iu kin bnh thng. Tuy nhin ngoi l BOP ch c s dng
khi tnh hnh ti chnh i ngoi v cn cn thanh ton ca mt nc ri vo tnh trng
nghim trng, cn nu ch thm ht cn cn thng mi trong tnh hnh ti chnh i ngoi
ca quc gia vn n nh th quc gia s khng c p dng iu khon ny. ng thi,
ngoi l ny cng c s dng ch trong trng hp tun th nghim ngt cc nguyn tc
sau: (i) Tm thi ; (ii) da trn c s l gi c; (iii) minh bch; v (iv) phi c p dng
chung vi ton b nhp khu. Nh vy trong trng hp xu nht khi cc lung vn vo Vit
Nam gim mnh gy khng hong cn cn thanh ton th Vit Nam c th xem xt p dng
Ngoi l BOP nhm hn ch p lc khng hong t thm ht thng mi.23
Chnh sch t gi
Ngoi nhng yu t mang tnh trung v di hn nh nng sut nn kinh t cn thp,
c cu ngnh hng xut nhp khu cn nhiu bt cp, hoc chnh sch thu trong ngn hn,
cn c mt yu t na cng khng km phn quan trng hn ch xut khu v thc y nhp
khu l vic ng tin Vit Nam b nh gi mc cao hn gi th trng.
Mc d Ngn hng Nh nc thc hin chnh sch tin t ni lng trong thi gian di
nhng li iu chnh t gi cc b v thiu linh hot: Vit Nam tip tc thc hin chnh
sch h tr li sut cho cc khon vay trung v di hn trong nm 2010 kt hp vi vic lin
tc tng cung ni t qua th trng m dn n p lc gim gi ng ni t so vi cc ng
tin khc.24 Khi , nu t gi hi oi c t do iu chnh th t gi s tng theo ng
cung cu th trng khin hng ha nhp khu t hn, hng xut khu r i, tng tnh cnh
tranh cho hng ha xut khu, t tng xut khu, gim nhp khu v hn ch nhp siu.
Tuy nhin, chnh sch t gi Vit Nam li c iu hnh mt cch cng nhc cho n
trc ngy 11/02/2011: mc t gi c nh c duy tr trong mt thi gian di hoc nu iu

23

Tuy nhin, theo mt nghin cu ca Peter Naray v cng s (2009) [8] th vic p dng thu sut cao hn
trong khung cam kt c php hoc p dng cc bin php hn ch nhp khu trn c s iu kin kh khn v
cn cn thanh ton s i km vi cc nh hng tiu cc lu di cho Vit Nam. Tc ng ca cc la chn chnh
sch ny bao gm (i) nh hng ti kt qu xut khu v xut khu ph thuc kh cht ch vo nhp khu; (ii)
lm tng cn cn thng mi nu h s co gin ca nhp khu nh hn 1; (iii) nh hng n li ch ca ngi
tiu dng v chi ph tiu dng tng ln; (iv) lm mi trng kinh doanh Vit Nam b gim kh nng on nh
do thay i chnh sch, v c th nh hng n u t trc tip nc ngoi; (v) gim nim tin ca cc nh u
t t vo Vit Nam nu vic p dng cc bin php bo h b cc nh u t coi l tn hiu ca khng hong.
Ngoi ra, s dng ph thu nhp khu cng c tc dng ging nh ph gi ng tin trong ct gim nhp khu,
nhng bin php ny s khng t c li ch cho hot ng xut khu.
24
c bit vi trng hp ca Vit Nam khi thm ht thng mi ln th p lc gim gi li cng ln hn

Trung tm Nghin cu v Pht trin chnh sch (DEPOCEN)

chnh th cng ch l nhng mc iu chnh nh, bin dao ng thp. 25 iu ny v hnh

chung khin cho hng ha nhp khu t nc ngoi vo Vit Nam r i tng i, thc
y nhp khu tng ln trong khi , hng ha xut khu t Vit Nam li tr nn t , gim
tnh cnh tranh trong xut khu. Nm 2010, ng Vit Nam b nh gi cao 15% so vi
ng USD trong khi ng nhn dn t li mt gi 30% so vi USD, nh vy VND ln gi
mnh so vi nhn dn t v y c th l l do gii thch cho vic nhp siu ca Vit Nam t
Trung Quc tng t bin trong nhng nm gn y.
T nguyn nhn ny c th rt ra mt trong nhng bin php gim thm ht
thng mi l iu chnh t gi linh hot i km vi gim mc lm pht ng Vit
Nam c th xung gi t t, khng gy bt n mt gi ng tin. Thc t, n thng 2 nm
2011, NHNN iu chnh t gi tng mnh (9,3%), y l mc iu chnh ln c k vng
c tc ng tch cc xoa du p lc t gi. Tuy nhin i km vi iu chnh t gi, NHNN li
thu hp bin dao ng t 3% xung ch cn 1% trong khi khng c n lc can thip ng
k no gi mc t gi mi iu chnh, ng thi ny khin th trng lo ngi do d tr
ngoi hi thp nn NHNN khng th can thip bo v t gi26, cng to k vng t gi s tip
tc tng d gy lm pht cao v quay tr li lm cho ng tin ln gi khi mc t gi cha
c iu chnh tip. Nh vy, NHNN cn linh hot hn na trong iu chnh t gi cho
ng b vi chnh sch tin t v mi khi iu chnh th cn c nhng can thip cn thit
h tr cho mc tiu t gi t ra.
2. Tip cn trn kha cnh cn i v m ca nn kinh t (mt cn i tit kim v u
t)
Xt n xa hn mt cht khi nguyn nhn trc tip t s tng trng ca xut nhp
khu, ng thc (2): CA = Y-C-G-I=S-I cho thy thm ht ti khon vng lai chnh l do mt
cn i gia tit kim v u t trong nn kinh t.
C th thy s mt cn i tit kim v u t Vit Nam c th hin trn Hnh
14. T l tit kim Vit Nam trong c giai on lin tc bin ng, n nm 2008 gim
xung ch cn 29% t mc 33,3% nm 2000. Nm 2010, t l tit kim caVit Nam c
IMF c lng ch vo khong 29,8%. Trong khi , nhu cu u t tng mnh, t l u
t ln cao nht vo nm 2007, mc u t trn GDP t 43,1%, sau mc d u t c thu
hp li do tc ng ca khng hong kinh t song t l u t trn GDP vn cao v lun ln
25

Cc ln iu chnh t gi ca NHNN u t v b ng do p lc cng thng t th trng ch khng phi nh

hng cho th trng nn lm mt lng tin ca ngi dn. T khin tc ng ca tm l cng ln, to vng
xoy lm pht t gi nhp siu, dn n iu chnh t gi khng th bt ph v s nh hng n n nh v
m, cc ln iu chnh t gi ca Ngn hng nh nc khng b p c mc chnh lch lm pht v khin
cho tin ng Vit Nam ln gi so vi cc ng tin khc trong khu vc.
26
Theo V Thnh T Anh (2010) [1]

Thm ht ti khon vng lai: Nguyn nhn v Gii php

hn mc tit kim. C th thy mi quan h gia u t v thm ht thng mi r hn

mt s thay i nh trong nm 2009, khi t l u t gim xung ch cn 23,9% GDP, thm
ht thng mi cng ng thi gim so vi 2008. Nm 2010, khi u t tng cao tr li th
cn cn thng mi cng xu i. Nh vy c th xem mt trong s nhng nguyn nhn gy ra
tnh trng thm ht thng mi Vit Nam nm mt cn i tit kim v u t.
Hnh 14: Mt cn i tit kim v u t ti Vit Nam giai on 2001 - 2010
50%
40%
30%
20%
10%
0%
-10%
-20%
T l tit kim (% GDP)

T l u t (% GDP)

Cn cn thng mi (% GDP)
Ngun: Theo s liu t IMF

2.1. u t tng cao

2.1.1 Nguyn nhn v gii php hn ch u t
Trong thi gian qua u t ca Vit Nam tng cao ch yu do tc ng ca chnh
sch tin t c th ni l ni lng trong nm 2009 v s tht cht nhng khng nht qun
trong nm 2010. Vit Nam thc hin cc gi h tr li sut cho cc khon vay ngn hn
mc 4% trong khng hong kinh t trong nm 2009, cc gi h tr cho cc khon vay trung
v di hn mc 2%. i cng vi cc gi h tr tn dng ny l mc cung tin v tc tng
trng tn dng tng mnh trong nm 2010. Theo Ngn hng Qun i (2011), lng tin m
Ngn hng Nh nc cho cc ngn hng thng mi vay thng qua nghip v th trng m
trong thi gian u nm gim t 116.000 t ng xung 50.000 t ng vo thng 3 nm
2010 nhng sau li tng dn cho n mc 117.000 t ng vo thng 11 nm 2010, cng
vi l vic ngn hng nh nc thng qua tng vn qua th trng m vi mc li sut
thp i vi k hn ngn, trc tip bm tin cho cc ngn hng thng mi trong khong thi
gian thng 7 nm 2010 vi tng tr gi 30.000 t ng, nhng ng thi ny khin li sut
interbank gim nh trong giai on t thng 4 n thng 11 quanh mc 7-8%. Ch cho n

Trung tm Nghin cu v Pht trin chnh sch (DEPOCEN)

khong cui nm chnh sch tin t mi thc s c tht li vi mc li sut c bn c

iu chnh tng t 8% ln 9% vo thng 11.
Trn thc t, nu li sut thp thc y u t c hng vo sn xut th s gp
phn gia tng xut khu v p ng nhu cu hng ha ca nn kinh t, theo chiu hng ny
th thm ht thng mi ti tr cho u t trong thi gian u s gip cho cn cn vng lai
trong nhng nm sau c ci thin v ng thi pht trin kinh t. Tuy nhin vi mc li
sut thp v d dng trong vay vn s khin doanh nghip sn chuyn hng t vay sn xut
kinh doanh sang u t vo ti sn, khng tng thm nng sut lao ng cng nh h tr cho
vic gia tng xut khu, t thm ht thng mi do u t trong trng hp ny l khng
bn vng, n cha nhiu ri ro.
Gii php chung gim u t
c th gim u t theo nh l thuyt kinh t v m th chnh sch cn thit vn l
chnh sch tin t tht cht. Thng 11 nm 2010, Ngn hng Nh nc tng mc li sut
c bn t 8% ln 9%, ra du hiu cho mt giai on tht cht tin t, tip theo vo thng 2 v
thng 3 nm 2011, li sut ti chit khu v li sut ti cp vn cng ln lt c tng ln
mc 12%, i km vi nhng iu chnh ny l chin dch kim ch lm pht ca th tng
chnh ph vo cui thng 2 khng nh hn chnh sch tin t tht cht trong nm 2011. S
tht cht tin t ny l hp l, c th gip gim nhu cu u t trong nc, tuy nhin mt
bng li sut ca Vit Nam qu cao nn vic s dng cng c li sut mnh tay hn na
tht cht tin t kh c th p dng, do vy thi gian ti i hi phi tch cc thc hin cc
chnh sch kim ch lm pht nhm tng kh nng thc hin cng c tht cht tin t thng
qua li sut nhm nn dng u t ng hng mt cch hiu qu.
c th thy c c th hn u t tng cao tc ng ti nhp siu nh th no th
cn xem xt n c cu ngun vn u t. Trong giai on 2000 2010, c cu vn u t
theo thnh phn kinh t c nhng thay i ngc chiu. Nu nh t nm 2000 n 2007 t
trng vn u t ca khu vc kinh t ngoi nh nc ca khu vc kinh t c vn u t nc
ngoi lin tc tng, trong khi t trng u t ca khu vc kinh t nh nc gim th trong ba
nm tr li y t trng ny li thay i theo chiu hng ngc li. T nm 2007 n 2009,
u t khu vc kinh t ngoi nh nc gim t 38,5% tng u t x hi xung cn
33,9%, u t t khu vc kinh t c vn u t nc ngoi cng gim t 30,9% xung ch
cn 22,5%, cn u t khu vc kinh t nh nc li tng ln ti 40,6% vo nm 2009.

Thm ht ti khon vng lai: Nguyn nhn v Gii php

Bng 2: :u t theo thnh phn kinh t (%)

Khu vc kinh t

Khu vc kinh t c vn

Khu vc kinh t

Nm

Tng

ngoi nh nc

u t nc ngoi

nh nc

2000

100

22,9

18

59,1

2001

100

22,6

17,6

59,8

2002

100

25,3

17,4

57,3

2003

100

31,1

16

52,9

2004

100

37,7

14,2

48,1

2005

100

38

14,9

47,1

2006

100

38,1

16,2

45,7

2007

100

38,5

24,3

37,2

2008

100

35,2

30,9

33,9

2009

100

33,9

25,5

40,6

Ngun: Tng cc Thng k

Nh vy c th chnh thay i trong c cu u t theo chiu hng ca 3 nm qua c

tc ng thay i thm ht thng mi ca Vit Nam, hay c th hn c th nhp siu tng l
do s gia tng u t ca khu vc kinh t nh nc. Tuy nhin vn cn xem xt y cc
yu t trong vn u t nh gi r hn h qu ca tng ngun vn ny. Phn tip theo s
phn tch vn u t t nc ngoi, phn vn u t ca khu vc kinh t nh nc s c
cp chi tit hn phn ba.27
2.1.2 u t t cc ngun vn nc ngoi
Chnh lch tit kim v u t ca Vit Nam trong thi gian qua nh ni, c ti
tr bi cc dng vn nc ngoi: cc khon u t trc tip, u t gin tip v cc khon n
nc ngoi ca c khu vc t nhn v chnh ph.

27

Vn u t nh nc c th c xt trong yu t I hoc yu t G ca tng cu, c th coi l u t trong

nc, cng c th coi l phn chnh ph thc hin u t t thu nhp ca chnh ph, do c coi thuc
vo chi tiu chnh ph

Trung tm Nghin cu v Pht trin chnh sch (DEPOCEN)

Hnh 15: Cc dng vn u t nc ngoi giai on 2005 2010 (t USD)

10.90

14
12

6.43
6.53
8.00

6.24

6.16
6.90

2005
2007
1.59
2.18
3.00
3.50

0.13
0.80

0.87

3.38

6
1.89

T USD

10

2009
2010

0
FDI rng

FII

Kiu hi

ODA

Ngun: Ngn hng Qun i (2011)

Vn FDI
Xt n tc ng trong vic thc hin vai tr b p cho cu u t cao qu mc tit
kim ca ngun vn nc ngoi, nu vn u t trc tip nc ngoi i km vi s lan ta
cng ngh nh t vic nhp khu cc ph tng thit b sn xut v cng ngh tin tin th s
h tr tng kh nng xut khu v kh nng cnh tranh, ci thin cn cn thanh ton, tng thu
ngn sch v hn ch sc p gim gi ni t. Tuy nhin, nu dng vn ny khng c tnh lan
ta cng ngh tin tin m ch em li nhng cng ngh lc hu th nc tip nhn khng th
ci thin cng ngh, kh nng xut khu, m cn phi chu thm gnh nng nui dng
nhng cng ngh lc hu v tnh trng ph thuc mt chiu vo i tc nc ngoi. Hn
na hp th c dng vn ny th nc tip nhn cng phi c s b vn u t i ng
nh vy s lm tng u t cao hn v nu dng vn ny i vo th trng ti sn th s kch
thch nn kinh t bong bng, kch thch v tho mn nhng tiu dng cao cp thay v gia tng
sn xut s dn n gia tng nhp siu v lm mt cn i ti khon vng lai.
Trong nm 2010 dng vn FDI vo Vit Nam phc hi mnh m, tng gi tr FDI
rng l 10,9 t USD, cao hn c mc nm 2008 trc khng hong kinh t. Tuy nhin theo
Ngn hng Qun i (2011), t trng vn FDI u t vo bt ng sn rt cao, mc 36,8%.
Vi vic u t vo bt ng sn, ngun vn ny y mnh th trng ti sn, khng to
thm xut khu cho nn kinh t m nu c ch lm tng thm nhp khu, lm tng gi tr nhp
siu. iu ny cng c khng nh tc tng trng xut nhp khu ca khu vc ny.
Tnh bnh qun cho c giai on 2000 2010, tc tng trng xut khu hng nm ca
khu vc ny 17,33% trong khi tc tng trng nhp khu l 18,3%, nh vy gia tng nhp

Thm ht ti khon vng lai: Nguyn nhn v Gii php

khu ln hn gia tng xut khu lm trm trng hn vn nhp siu ca khu vc ny
trong nhng nm qua. 28
Nh vy cn phi c chnh sch qun l u t trc tip nc ngoi hp l nhm hn
ch ngun vn u t vo th trng bt ng sn, hng ngun vn vo ng khu vc sn
xut ca nn kinh t29, i km vi l vic la chn cn thn cc d n u t c th tn
dng c ti a kh nng lan ta cng ngh, p dng nhng cng ngh tin tin tng kh
nng cnh tranh ca ngun vn ny, thc y nng lc sn xut ca ton nn kinh t. Bng
cch c th hn ch nhp khu v thc y tc ng tch cc ca ngun vn ny i vi
xut khu, ci thin tnh trng nhp siu khng ch khu vc FDI m rng hn, ca ton nn
kinh t.
Vn FII
Bn cnh s gia tng vn t u t trc tip, nm va qua trn th trng chng
khon cng chng kin s gia tng ca ngun vn u t gin tip. Cc nh u t nc
ngoi mua rng lin tc trn th trng Vit Nam trong nm qua. Thm na, cc dng vn
nng t cc th trng nh Thi Lan, Malaysia, Indonesia cng v Vit Nam trong t
cui nm do li sut ca tin Vit Nam tng ln, trong c nm 2010, tng lng vn u t
gin tip nc ngoi vo Vit Nam ln ti 800 triu USD. 30 Chnh ngun vn ny to
thm cung ngoi t v ci thin cn cn thanh ton v gim nguy c khng hong cn cn
thanh ton ca Vit Nam. Tuy nhin ngun vn ny cng chnh l yu t lm tng mc
nhy cm v bt n v kinh t lin quan n cc nhn t nc ngoi bi tnh thanh khon cao
ca th trng v tnh d dng chuyn hng ca dng vn, c bit khi vic chuyn i v
rt vn u t gin tip ni trn din ra theo kiu tho chy ng lot trn phm vi rng v
s lng ln khi s dn n v v khng hong u t ti chnh tin t, lm pht
cao, thm ch l khng hong kinh t i vi nc tip nhn u t.
Vy c th tn dng dng vn gin tip cho ti tr u t th cn phi cng c cc
yu t nn tng nhm to nim tin cho nh u t nh t c th thu ht dng vn ny
vo Vit Nam. iu ny ch c th c c thng qua vic n nh kinh t v m, nng cao
tnh cnh tranh ca nn kinh t. Bn cnh , Vit Nam cng cn y mnh vic hp tc vi
cc nh ch ti chnh trn th gii v cc nc trong khu vc, nh vy ngoi vic m bo
cho mt h thng ti chnh bn vng vi s h tr ln nhau th cn to nim tin rt ln cho
28

Mc d vy, nhp siu do khu vc ny gy ra khng ng lo ngi nhiu v h t mang ngoi t vo chi tr cho
nhu cu nhp khu nn khng nh hng ln n cn cn thanh ton tng th.
29
Tc l hng ha thc
30
Ngun: Ngn hng Qun i (2011), Bo co kinh t Vit Nam v th gii nm 2010 trin vng nm 2011 trch li t ADB, B k hoch u t, TLS.

Trung tm Nghin cu v Pht trin chnh sch (DEPOCEN)

cc nh u t, do vy s gim k vng v ri ro i vi th trng ti chnh Vit Nam, y

mnh vic thu ht dng vn gin tip.
Cc khon vay nc ngoi
N nc ngoi l khon vay ca khu vc t nhn hoc chnh ph t nc ngoi.
Khon vay ny l khon b p trc tip cho chnh lch tit kim u t ca nn kinh t.
Nhng khon vay ny c s dng s nh nhng khon u t t nhn v chi tiu ca chnh
ph trong nn kinh t, tc ng ca nhng khon vay ny ln nhp siu theo cng tng
ng vi tc ng ty thuc vo cch s dng chng. Nu cc khon vay ny c c cu mt
cch hp l v s dng mt cch hiu qu, tc l c s dng u t t nhn v chi tiu
chnh ph mt cch hiu qu, th s h tr pht trin kinh t, gia tng sn xut v to ngun
cung ngoi t tr cc khon n. Tuy nhin nu cc khon vay ny li l vay thng mi trong
ngn hn, hoc cc khon vay i vo cc knh ti sn hoc u t km hiu qu th cng nh
tc ng ca FDI v u t t nhn, hoc tc ng ca chi tiu v u t cng km hiu qu
trong thm ht ngn sch (s c cp chi tit hn phn sau), tr thnh yu t gia tng
nhp khu v to nn vng xoy vay n cao hn, tng mc li sut i vay, gy kh khn hn
trong vic tm ngun ti tr cho thm ht thng mi, e da n s bn vng ca cn cn
thanh ton v s n nh ca nn kinh t.
N nc ngoi ca Vit Nam trong thi gian qua tng ng k, iu ny cng to
p lc cho vic huy ng vn nc ngoi ca Vit Nam. Tng n ca Chnh ph v n c
Chnh ph VN bo lnh tnh n ngy 30-6-2010 l 29 t USD, nh vy, so vi tng n tnh
n ht nm 2009 l 27,9 t USD, n nm 2010 ca VN tng thm trn 1 t USD. Trong
tng s n trn, n ca Chnh ph l trn 25 t USD, n Chnh ph bo lnh l trn 3,9 t
USD. Bn cnh , ngha v tr n ngn hn ca Vit Nam trong thi gian ti cng tng ln.
Nu nh tr n trong nm 2010 ch khong 742 triu USD th nm 2011, ngha v tr n ca
Vit Nam l khong 1,1 t USD tnh c gc ln li, cho n nm 2025, Vit Nam cng cn
phi tr 764 triu USD/nm tin gc v 91 triu USD li.
Mc d cc ch s n nc ngoi ca Vit Nam vn ang c coi l nm trong mc
an ton song ang ngy cng xu i. T l d tr ngoi hi so vi tng d n ngn hn trong
nm 2009 ch cn 290 ln, gim gn 100 ln so vi nm 2008. Cc ch s v ngha v tr n
so vi xut khu v so vi thu ngn sch u tng ln, iu ny gy p lc ln nhng
ngun vay ti tr cho thm ht thng mi. Vi cc ch s xu i nh vy, nm 2010, trong

Thm ht ti khon vng lai: Nguyn nhn v Gii php

c cu n nc ngoi lng vn vay ca Vit Nam mc li sut cao t 6 n 10% tng

ln ti 7,52% t mc 3,84% nm 2009. 31
N nc ngoi ca Vit Nam ch yu b p thm ht ngn sch ca chnh ph,
do vy c th gim bt tc ng ca n nc ngoi n nhp siu th vic cn lm l ct
gim thm ht ngn sch, c th s c trnh by r hn nhng phn sau.
2.2. Mc tit kim thp
Bn cnh yu t u t tng cao th trong ng thc (2) nu trn, yu t th hai gy
thm ht ti khon vng lai l mc tit kim thp. c th i vo chi tit hn ta c th tch
mc tit kim: S= Y-C-G thnh hai yu t:
Sp = (Y-C-T) v Sg = (T-G)
Trong Sp v Sg ln lt l tit kim t nhn v ngn sch rng ca chnh ph vi yu t T
l mc thu thu ca chnh ph xt trong mt nn kinh t n gin. Theo ng nht thc ny,
hai yu t khin cho thm ht thng mi ca mt nc tng l bi mc tit kim thp trong
t nhn v mc thm ht ngn sch32 tng.
2.2.1. Tit kim t nhn
Tit kim ca Vit Nam trong thi gian qua gim mnh. Nguyn nhn ch yu l
do tiu dng cui cng tng ng k, c bit l sau tc ng ca gi kch cu tiu dng.
Khi chnh ph tung ra gi kch cu h tr tiu dng vi vic tr gi cho nh sn xut v cc
hnh thc tn dng kch thch ngi dn tiu dng y mnh yu t tiu dng cui cng trong
tng cu ca nn kinh t th mc tit kim trong nc s gim. C th l cc t kch cu v
cc t tr gi trong sut nm 2010, cng mt lot cc s kin k nim cc ngy l ln trong
nm c t chc nn mc tiu dng cui cng trong nm va qua kh cao. Theo Bi Trinh
(2010) [14] th tc gia tng tiu dng cui cng nm 2010 l 9,7% (nm 2009 tng 4,2%)
trong khi GDP tng 6,78% , gia tng tiu dng cui cng cao nhng thu nhp tng khng
tng ng dn n t l tit kim ca nn kinh t gim, nm 2010 t l tit kim ca nn
kinh t gim xung ch cn 28% GDP t mc 37% ca nm 2000. 33
Theo l do ny, c th gim nhp siu th cn phi dn nng cao mc tit kim
trong nn kinh t mt cch hp l34, iu ny c th thc hin c thng qua vic hn ch

31

Tnh ton theo s liu t Bn tin n nc ngoi s 6 [2]

Ngn sch rng m
33
Cng theo bi vit ny cc nhn t ca nhu cu cui cng u tng cao, nhng GDP tnh ton t pha cung
ch tng 6.78% khng b p, iu ny th hin t nht chnh phn chnh lch gia tng trng tiu dng
trong tng trng GDP c th i vo nhp khu v thc y gia tng nhp siu.
34
tc l iu tit nhm nng cao mc tit kim nhng vn m bo mc tiu dng hp l cho tng cu ca nn
kinh t
32

Trung tm Nghin cu v Pht trin chnh sch (DEPOCEN)

mt s khon tiu dng bng cch nh thu i vi cc mt hng xa x v cc mt hng nhp

khu m trong trong nc c kh nng sn xut nh phn tch trn.
2.2.2. Thm ht ngn sch v thm ht thng mi
Xt n yu t th hai trong mc tit kim, Sg chnh l mc thu nhp rng ca chnh
ph, hay ni cch khc chnh l tnh trng ngn sch, chnh lch gia thu thu v chi tiu
chnh ph. Trong ng thc ch ra thm ht ngn sch l mt nguyn nhn dn n thm
ht thng mi, bn cnh iu ny cng c khng nh trong mt s nghin cu thc
nghim ca Thomas Ziesemer (2005) [11] cho trng hp ca Brazil v nghin cu ca
Nazma Latif-Zaman v Maria N.DaCosta (1990) [6] cho trng hp ca M. Tc ng ca
thm ht ngn sch ti thm ht thng mi c cho l c tr v trong di hn v tc
ng ny thng qua cc knh truyn dn ch yu l u t cng, c bit vi trng hp ca
Vit Nam, khi tin thc hin ca cc d n u t kh chm th tr ca thm ht ngn
sch v thm ht thng mi c th l mt nm.
C th thy tr thay i ca thm ht thng mi trong nm 2006-2007, v thay i
ca thm ht thng mi trong nm 2008- 2009 trong cc nm cn li t 2001 n 2010,
thm ht thng mi ca Vit Nam lun bin ng cng chiu vi thm ht ngn sch nm
trc (Hnh 16).35 V theo nh d on ca IMF th mc thm ht ngn sch ca Vit
Nam trong nm 2011 vn tip tc cao, mc 5,9% GDP.
Hnh 16: Thm ht ngn sch v thm ht thng mi ca Vit Nam 2001 - 2010
4
2
0

T USD

-2

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
(P)

-4
-6
-8
-10
-12
-14
Thm ht thng mi

Thm ht ngn sch

Ch : S liu 2011 l s liu d on

35

do tc ng ca vic gia nhp WTO nm 2007 qu mnh v do tc ng ca khng hong kinh t nm 20082009 ti thng mi qu ln nn tc ng ca thm ht ngn sch ca nm trc ln thm ht thng mi
hai nm ny l khng r rng.

Thm ht ti khon vng lai: Nguyn nhn v Gii php

Ngun: Theo s liu t IMF

Nh vy c th xem nguyn nhn gy ra thm ht ngn sch cng chnh l nguyn

nhn gy ra nhp siu trong di hn. Vy u l nhng nhn t gy ra thm ht ngn sch cao
ca Vit Nam. Nhn chung c hai nhn t chnh: l do chnh sch ti kha khng nht
qun v u t cng trn lan km hiu qu. c th khc phc vn thm ht ngn sch
th chng ta ch c th s dng cch: (i) tng ngun thu; (ii) hoc gim ngun chi: tc l gim
bt mc u t v chi tiu chnh ph trong nn kinh t. c th tng ngun thu th cn tng
cng hiu qu thu ngn sch ca ngnh thu bng cch thc hin ci cch h thng thu,
tng cng kh nng gim st hot ng thu v np thu. Gim ngun chi thng qua vic
gim cc khon u t v chi thng xuyn cha hp l.
Bng 3: T trng vn ti tr cc khon u t t khu vc nh nc l vn ngn sch
n v: %

Nm

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

T trng

43,6

44,7

43,8

45,0

49,5

54,4

54,1

54,2

61,8

64,3

Ngun: Tng cc Thng k

C th thy u t t khu vc nh nc c t trng vn t ngn sch nh nc ngy

cng tng trong khi cc khon vay v vn c phn doanh nghip u gim. Bng 3 cho thy
nm 2000, t trng u t cng t ngun vn ngn sch ch l 43,6% th n 2009 t trng
ny l 64,3%. iu ny c th hiu l thm ht ngn sch nhng nm qua tng ln nhiu
bi u t cng nhiu hn. Tuy nhin, liu khu vc ny c mang li hiu qu tch cc hay li
gia tng thm nhp khu ca nn kinh t?
u t cng
V l thuyt, u t cng khi hng vo cc ngnh cung cp cc c s h tng kinh t
- x hi s to ra mi trng kinh doanh thun li, gim chi ph sn xut cho khu vc t
nhn; nh vy c th hiu u t cng s thc y u t t nhn v gia tng hiu qu u t
ca c nn kinh t. Trong trng hp ny u t cng d lm thm ht ngn sch nhng vn
nng cao kh nng sn xut nn c th thc y xut khu, gim nhp khu. Tuy nhin, u
t cng gia tng cng c th gy tc ng ln t u t t nhn do nhu cu ca chnh ph v
hng ha v dch v c th khin ngun vn t hn. Ngoi ra hiu qu u t ca khu vc
u t cng cng thng thp hn khu vc t nhn, nh vy v hnh chung, u t cng
gim hiu qu u t ca c nn kinh t36 v trong trng hp ny, chnh u t cng lm
trm trng thm ht ngn sch v nhp siu.
36

Theo nghin cu ca T Trung Thnh (2011) [9] dn.

Trung tm Nghin cu v Pht trin chnh sch (DEPOCEN)

Trn thc t, i vi trng hp ca Vit Nam, theo T Trung Thnh (2011), u t

cng ln t u t t nhn trong nhng nm qua. C th thy u t cng lun chim t
trng ln nht trong tng s vn u t ton x hi, trong giai on nn kinh t th gii ri
vo khng hong th u t cng li c y mnh c th y li suy gim kinh t. Nm
2009, t trng u t cng chim 40,6% tng u t ton x hi, nm 2010, t trng u t
ca khu vc nh nc c gim i song vn mc 38,9%. Tuy nhin mc ng gp ca
khu vc u t cng ny vo GDP li cha tng xng, nm 2009 t tng ng gp ca khu
vc nh nc vo GDP ch l 35,13%. Trong khi khu vc ngoi nh nc vi t trng vn
u t ch 33,9% nhng li ng gp ti 46,53% vo tng gi tr GDP.
Bn cnh , nghin cu ca Bi Trinh (2011) [15] cho thy trong 10 nm (19992009), ICOR ca khu vc nh nc v t nhn ln lt l: 7,76 v 3,54; trong khi h s
ICOR cc nc pht trin ch mc 3,6. iu ny cng khng nh hiu qu u t ca
khu vc nh nc l ht sc yu km. L gii cho tnh trng hiu qu u t km ny phi
xem n thc trng u t dn tri ca cc doanh nghip nh nc (xem thm Hp 2), ngun
vn u t khng tp trung nn khng th to hiu qu i vi nhng ngnh i hi quy m
ln, vn c phn b vo qu nhiu d n nn cc d n thng thiu vn v ko di tin
,ng thi vic u t trn lan vo c nhng lnh vc khng chuyn su ca nhiu doanh
nghip nh nc cng dn n nhng d n u t thua l, gy thit hi cho nh nc trong
khi vn u t li l ngun vn ngn sch, vn i vay. Ngoi ra, mt yu t khc khin u t
cng km hiu qu l vic phn cp ti kha nhanh chng ca Vit Nam trong giai on va
qua, t trng u t ca chnh quyn a phng trong tng vn u t ca nh nc tng t
40,2% nm 2000 ln 50,2% nm 2009.37
Hp 2: u t cng dn tri khng hiu Vinashin gy cc khon n ln.
C th nh, d n nh my thp lin hp sn xut phi thp ti Yn Bi, cng sut 200.000
tn/nm tng vn u t gn 600 t ng. Nh my ny tuy c lm l ng th t nm
2007, nhng cho n 2010, sau 3 nm vn cha u vo u.
D n Vinashin Vinakansai (nh my thp Vinashin Cu Long) sn xut thp xy dng
cng khng mang li kt qu, nh my cn tm nng 300.000 tn/nm, da trn dy chuyn
c Hi Phng cng ch sn xut mang tnh cht tng trng, khng th sn xut lin tc.
D n Nh my cn nng thp tm ti Qung Ninh c Vinashin c quyt nh u t vo
nm 2002. Thng thng, vi qui m ch c 350.000 tn/nm, l nh u t chuyn nghip
37

Trong khi , theo Nguyn Phi Ln (2008), nhng d n u t c bn ca chnh quyn a phng cho thy
thc trng km hiu qu, u t vo nhiu cng trnh cn lng ph v vn v cha thc s em li li li ch
cng nh tham kho kin ca ngi dn a phng v mc quan trng, hiu qu v phng n thit k.

Thm ht ti khon vng lai: Nguyn nhn v Gii php

th ch cn 2 nm l hon thnh vic xy dng v a vo vn hnh.Song n nay, sau 8 nm

xy dng, nh my vn cha c g.
Trong nm 2006, Vinashin cng k bn ghi nh vi Cng ty thp Posco xy dng nh
my thp lin hp qui m cng sut 4,5 triu tn/nm ti vnh Vn Phong, tnh Khnh Ha.
Nhng sau , n nm 2008, Vinashin tuyn b rt khi d n trn m khng nu r l do.
V sau, Posco khng c Chnh ph chp nhn xy dng ti Khnh Ha nn d n b xa
b.
Trong nm 2008, Vinashin cng tp on Lion Group ca Malaysia cng hp tc xy
dng nh my 8 triu tn/nm, ti tnh Ninh Thun vi s vn ln ti gn 10 t USD. Thng
11/2007, hai bn lm l ng th, song cho n nay, d n trn vn khng trin khai c
v UBND tnh Ninh Thun ang tm nh u t mi cho d n ny.
Tnh n nay, theo s liu ca Chnh ph, tng d n ca tp on ny l hn 80.000 t ng.
Trong khi , tng gi tr ti sn ca tp on khong trn 90.000 t ng v s vn iu l
ca tp on l 9.000 t ng.
Ngun: Hi Linh (2010).
T nhng phn tch trn, xt nhng khon u cng ny trong tng cu ca nn
kinh t, nu c tnh trong chi tiu chnh ph th chnh vic u t trn lan, km hiu qu
khin cho thm ht ngn sch cao hn, nu c xem nh mt phn trong mc u t ca
nn kinh t th chnh l yu t ging nh u t t nhn khng hiu qu phn tch trn.
Nh vy, u t cng km hiu qu d xt theo kha cnh no cng nh mt c my thc y
nhp siu bi kh to ra thm gi tr h tr xut khu c v trc tip hay gin tip trong khi
khuyn khch nhu cu nhp khu cho cc d n u t.
Vi hiu qu u t ca c nn kinh t yu km nhng li mun chy theo mt mc
tng trng cao, Vit Nam trong thi gian qua phi chy theo vic gia tng u t c
th duy tr tng trng. Tuy nhin trong iu kin hin nay khi vn n nh v m l cp
thit th Vit Nam cn xem xt li, chp nhn tng trng chm li nhng chc, phi hn ch
u t km hiu qu c th c c s bn vng hn trong tng trng lu di. Nh vy,
ci thin tnh trng nhp siu cho pht trin n nh th nht thit phi mnh tay ct gim
u t cng.
Ct gim u t cng
Ngh quyt 11/NQ-CP ca chnh ph ngy 24 thng 2 nm 2011 nu cc bin php
thc hin chnh sch ti kha tht cht, ct gim u t cng, gim thm ht ngn sch tm
tt li nh sau: (1) tng cng gim st v kim tra thu nhm tng thu ngn sch, (2) r sot

Trung tm Nghin cu v Pht trin chnh sch (DEPOCEN)

ct gim chi tiu, (3) gim bi chi ngn sch, gim st cht ch vic vay tr n nc ngoi ;
(4) kim tra, r sot cc d n, u t ca cc tp on kinh t nh nc, r sot, ct gim v
sp xp li cc d n u t, loi b cc d n u t km hiu qu tp trung vn cho ngnh
sn xut kinh doanh chnh
Nhng bin php trn trong ngh quyt u ng n khi mun ct gim u t cng
nhm gim thm ht ngn sch. Tuy nhin ch ngh quyt ng n thi cha m i hi
vic thc hin quyt lit, cn phi mnh tay ct gim u t cng, mnh tay ct gim chi tiu
chnh ph, trnh tnh trng nh nm 2010, ku gi tht cht u t cng song cha kin
quyt, chi tiu chnh ph vn mc cao. Cng vi , vic r sot kim tra u t ca cc
doanh nghip nh nc nh trong ngh quyt nu ra cng l ht sc cn thit. Phi c r sot
doanh nghip khng u t trn lan sang cc lnh vc cho ngnh m tp trung u t vo
sn xut kinh doanh, tng hiu qu u t ca ng vn. Ngoi ra cng nn hn ch nhng u
tin cho doanh nghip nh nc, t cc doanh nghip nh nc vo mi trng cnh tranh,
buc nhng doanh nghip ny phi i mi v nng cao nng sut. T vic nng cao nng
sut, h s ICOR s gim v thc y tng trng kinh t khng qu ph thuc vo u t
na.
Tuy nhin nhng bin php trn ch l cc bin php trong di hn. c th ct gim
c u t cng th phi c s r sot, sp xp mt cch hp l, khng th t ngt, do
bin php ny ch c th thc hin t t v kh c th gii quyt c ngay tnh trng nhp
siu. Trong ngn hn th tt hn l ct gim chi tiu cng, thc hin tit kim trong ton b
my. Bn cnh cng c th ngng ngn hn nhng khon u t cng v thc hin kim
sot cht ch cc doanh nghip nh nc trong mi hot ng.
Nh vy c th tng hp li cc nguyn nhn chnh gy ra tnh trng nhp siu trong
nn kinh t Vit Nam, l: (i) t c cu xut nhp khu pht sinh t c cu ngnh kinh t,
(ii) s mt cn i v m gia tit kim v u t, v (iii) thm ht ngn sch chnh ph.
Trong mc 3 ca phn ny s tng hp li cc gi v cc gii php trong ngn hn v di
hn khc phc vn ny.
3. Cc bin php gim thm ht ti khon vng lai
3.1. Cc bin php ngn hn
1. Gim thm ht thng mi thng qua hn ch nhu cu u t v tiu dng:
Thc hin chnh sch tin t tht cht: tng li sut, tht cht tn dng.
Xem xt v tnh ton n t l bo h c chnh sch thu hp l

Thm ht ti khon vng lai: Nguyn nhn v Gii php

S dng cc cng c trc tip ca chnh sch thng mi, cc bin php
thu quan trong gii hn cam kt MFN v cc bin php phi thu quan nh
s dng cc hng ro k thut v hn ngch nhp khu; cn nhc vn dng
iu khon Ngoi l BOP trong quy nh ca WTO i vi tnh hung
khn cp.
2. Gim thm ht ngn sch thng qua ct gim chi tiu, u t cng:
Ct gim mnh m chi tiu cng
Ngng ngn hn cc khon u t cng (p dng trn c s thn trng)
Kim sot cht ch hot ng u t ca cc doanh nghip nh nc
3. Tm kim thm cc dng vn kh d b p trong ngn hn:
y mnh thu ht dng vn nc ngoi, c bit l FDI (trn c s thn
trng nhm trnh nguy c tip nhn FDI cht lng km li tc ng
tiu cc di hn), ng thi ci thin tc gii ngn thc hin cc d n
cp php
To thun li thu ht kiu hi
Ngoi nhng bin php ny th Vit Nam cn c th n nh c tm l nh u t
v tm kim cc dng vn trong ngn hn thng qua cc nh ch ti chnh v cc khi kinh
t, nh vy th cn phi:
Hp tc cht ch vi cc nh ch ti chnh quc t truyn thng : IMF,
WB
Ku gi, xy dng, trin khai Qu d phng bnh n trong ASEAN
ng (cc nc cng rt e ngi tc ng dy chuyn t v ca bt k
thnh vin no trong khu vc)
4. Chnh sch tin t v t gi hi oi
Tip tc tht cht tin t
Cho php ng Vit Nam c bin ng linh hot hn.
3.2. Cc bin php di hn
1. y mnh qu trnh dch chuyn c cu kinh t, pht trin ngnh cng nghip h tr
trong nc thc y xut khu.
2. Tng hiu qu u t ca c khi doanh nghip ngoi quc doanh ln DNNN. Ci
thin ch s ICOR.
3. Xy dng sn chi bnh ng cho tt c cc doanh nghip

Trung tm Nghin cu v Pht trin chnh sch (DEPOCEN)

4. Gim thm ht ngn sch thng qua ct gim chi tiu, u t cng: t mc tiu ct
gim thm ht ngn sch thnh chin lc di hn

V. Kt lun
Bi vit ny trnh by nhng phn tch v mc , nguyn nhn v gii php i vi
tnh trng thm ht vng lai ca Vit Nam. Thm ht thng mi v do l thm ht vng
lai khng phi lun l yu t tiu cc. Ty thuc vo tnh hnh kinh t v m m thm ht
thng mi l du hiu tch cc hay l yu t nh hng tiu cc n nn kinh t. Hin ti,
mc thm ht thng mi v ti khon vng lai ca Vit nam l nghim trng c v tng
i v tuyt i. Thm ht thng mi vt qu ngng c coi l an ton, ng thi so
vi cc nc trong khu vc v cc nn kinh t mi ni trn th gii, tnh trng thm ht
thng mi v cn cn vng lai ca Vit nam l cao. Nguyn nhn chnh dn n thm ht
thng mi ngy cng tng l do c cu kinh t, mt cn i v m gia tit kim v u t,
thm ht ngn sch chnh ph, v vic s dng cha hiu qu ca cc dng vn nc ngoi.
Trn c s , cng vi vic xem xt cc chnh sch chnh ph a ra trong thi gian
qua, chng ti a ra cc gii php hn ch nhp siu trong c ngn hn v di hn. V
ngn hn Vit Nam nn s dng cc cng c trc tip ca chnh sch thng mi hn ch
thm ht cn cn vng lai lm khng hong cn cn thanh ton, cng vi l chnh sch
tin t tht cht, thc hin chnh sch t gi linh hot, tm kim v s dng cc ngun vn
ngn hn ngoi nc mt cch hiu qu. V di hn cn tch cc ct gim u t cng, gim
thm ht ngn sch, pht trin cc ngnh cng nghip h tr nhm xy dng c cu hp l
cho nn kinh t, nng cao hiu qu sn xut v kh nng hp th cng ngh t cc ngun vn
nc ngoi.
c th thc hin trit cc bin php ny i hi chnh ph phi kin quyt. iu
ny c th nh hng ti quyn li ca cc nhm li ch khc nhau song chnh ph cn phi
cn nhc sao cho hi ha nhng li ch nhm gii quyt vn nhp siu, ly li n nh
v m cho nn kinh t Vit Nam hng ti mt giai on pht trin bn vng.

Ti liu tham kho:

1. V Thnh T Anh (2010), Bi hc t iu chnh t gi, ng trn Thi bo Kinh t
Si

Gn

online

ngy

12

thng

nm

2011,

http://www.thesaigontimes.vn/Home/diendan/ykien/48514/Bai-hoc-tu-dieu-chinh-tygia.html
2. B ti chnh (2010), Bn tin n nc ngoi s 6.

Thm ht ti khon vng lai: Nguyn nhn v Gii php

3. IMF (2003, 2006, 2010), Vietnam: Article IV ConsultationStaff Report and Public
Information Notice. (Series)
4. IMF (2009), Thng k Ti chnh Quc t, thng 9/2009.
5. Hi Linh (2010), Vinashin v bi hc u t dn tri, ng trn
http://daukhi.vietnamnet.vn, ngy 22 thng 8 nm 2010, truy cp ngy 08/03/2011.
6. Nazma Latif-Zaman v Maria N.DaCosta (1990), The Budget Deficit and the Trade
Deficit: Insights into this relationship, Eastern Economucs Journal, Volume XVI,
No.4, October December 1990.
7. Ngn hng Qun i (2011), Bo co kinh t Vit Nam v th gii nm 2010 trin
vng nm 2011.
8. Peter Naray, Paul Baker , Trng nh Tuyn , inh Vn n, L Triu Dng, v Ng
Chung Khanh (2009), Bo co phn tch thm ht thng mi ca Vit Nam v cc
iu khon v cn cn thanh ton ca WTO, thuc d n h tr thng mi a bin
Vit Nam Mutrap III.
9. T Trung Thnh (2011), M hnh tng trng Vit Nam: u t cng ln t u t
t nhn?, K yu hi tho khoa hc quc t: Cht lng tng trng kinh t Vit
Nam: Giai on 2001 2010 v nh hng ti nm 2020, trng i hc Kinh t
Quc dn, thng 2 nm 2011.
10. Nguyn Thng, Nguyn Ngc Anh, Nguyn c Nht, Nguyn Cao c (2008),
Thm ht ti khon vng lai: Nguyn nhn v gii php, Tp ch Nghin cu kinh t
s 363 thng 8 nm 2008, trang 3 19.
11. Thomas Ziesemer (2005), How to cure the trade balance? Reducing budget deficits
versus devaluations in the presence of J- and W-curves for Brazil, MERIT-Infonomics
Research Memorandum series, MERIT Maastricht Economic Research Institute on
Innovation and Technology.
12. Nguyn Thu Thy (2009), Mt s hn ch trong pht trin cc ngnh cng nghip h
tr ti Vit Nam, K yu hi tho Pht trin cng nghip h tr: Kinh nghim ca
Nht Bn v mt s nc Chu , Trng i hc Ngoi Thng, thng 11 nm
2009.
13. Nguyn Th H Trang, Nguyn Ngc Anh, Nguyn nh Chc (2011), Thm ht ti
khon vng lai: Nguyn nhn v gii php, Bi vit phc v Hi tho Kinh t Vit
Nam: Nhng vn t ra trong trung v di hn trong khun kh D n H tr
nng cao nng lc tham mu, thm tra v gim st chnh sch kinh t v m ca y
ban Kinh t Quc Hi, ngy 10-11/3/2010, Thnh ph Cn Th.

Trung tm Nghin cu v Pht trin chnh sch (DEPOCEN)

14. Bi Trinh (2010), Measuring the effective rate of protection in Vietnams economy
with emphasis on the manufacturing industry: an input output approach, Depocen
working paper series N0. 2010/12, Development and Policies Research Center,
available

at

http://depocenwp.org/upload/pubs/BuiTrinh/ERP_Paper_DEPOCENWP.pdf
15. Bi Trinh (2011), Cu tng kch thch nhp khu, Thi bo Kinh t Si Gn online,
truy

cp

ngy

15/03/2011

ti:

http://www.thesaigontimes.vn/Home/kinhdoanh/xuatnhapkhau/46394/Cau-tang-kichthich-nhap-khau.html
16. http://www.economywatch.com/economic-statistics/economicindicators/Current_Account_Balance_US_Dollars/ truy cp ngy 24/02/2011