Lch s hnh thnh v pht trin ca du nhn

Cch y 100 nm, thm ch con ngi vn cha c khi nim v du nhn.
Tt c cc loi my mc lc by gi u c bi trn bng du m ln v sau
dng du liu. Khi du liu khan him th ngi ta chuyn sang s dng cc
loi du tho mc khc.
V d: bi trn cc si my dt ngi ta s dng n du c.

Nhng khi ngnh cng nghip du m pht trin th lng cn mazut cng
ngy cng ln, buc con ngi phi nghin cu s dng n vo mc ch c
li. Lc u ngi ta ly cn du m pha thm vo du tho mc hoc m ln
vi t l thp to ra du bi trn, nhng ch t lu sau ngi ta bit dng
cn du m ch to ra du nhn.
Nm 1870 Creem ( Nga ), ti nh my Xakhanxki bt u ch to c
du nhn t du m, nhng cht lng thp. Nh bc hc ngi Nga ni
ting D.I.Mendeleev chnh l mt trong nhng ngi ch u tin n vn
dng mazut ch to ra du nhn.
Nm 1870 1871, Ragorzin xy dng mt xng th nghim du nhn
nh.
Nm 1876 1877, Ragorzin xy dng Balakhan nh my ch bin du
nhn u tin trn th gii c cng sut 100.000 put/nm. Nh my ny sn
xut c bn loi du nhn: du cc si, du my, du trc cho toa xe ma h
v ma ng.
Cc mu du nhn ca Ragorzin c mang n trin lm quc t Pari
nm 1878 v gy c nhiu hp dn i vi chuyn gia cc nc. Pht huy
kt qu , nm 1879, Ragorzin cho xy dng Conxtantinp nh my th hai
chuyn sn xut du nhn xut khu. Chnh Mendeleep cng lm vic
cc phng th nghim v nhng phn xng ca nh my ny vo nhng nm
1880 1881. Di s ch o trc tip ca ng, nhiu c s khoa hc ca ngnh
sn xut du nhn c xy dng v ch trong vng my nm sau , ngnh
ch to du nhn thc s pht trin v nh du mt bc ngot trong lch s
ch to cht bi trn.
Cc tc phm nghin cu ca nh bc hc Nga ni ting N.P.Petrop to
iu kin du nhn c s dng rng ri hn. Trong cc tc phm ca mnh,

ng nu ln kh nng c th dng hon ton du nhn thay th cho du tho

mc v m thc vt, ng thi nu ln nhng nguyn l bi trn

Cng vi nhng tin b khoa hc khng ngng, con ngi xy dng

c nhng thp chng ct chn khng hin i thay th cho nhng nh my
chng ct c k, y l bc pht trin mnh m ca ngnh cng nghip du m.

Chng ta ang sng trong thi i khoa hc v cng ngh, nn cng nghip
hin i v ang xm nhp vo mi hang cng, ng hm trn th gii v xu
hng quc t ha nn i sng kinh t cng ngy cng pht trin mnh m. Tt
c nhng c im nu trn ca thi i t ra mt nhim v ht sc to ln
cho cc quc gia l phi xy dng c mt nn cng nghip du m hin i,
p ng v tha mn cc nhu cu ngy cng tng ca nn kinh t th gii.
Cc tp on t bn ln lin quan n du nhn nh: BP, Castrol, Esson, Mobil,
Total, Esso c mt trn hu ht cc nc trn th gii. H cng v ang p
dng rng ri nhng thnh tu mi nht ca khoa hc, a nn cng nghip du
m hng nm tng trng khng ngng v sn xut du nhn cng khng ngng
c nng cao v mt cht lng cng nh s lng, sng to thm nhiu chng
loi du nhn mi.
Thnh phn du nhn
Du nhn bi trn cho cc ng c hot ng vn hnh trong thc t l hn
hp bao gm du gc v ph gia, hay ngi ta thng gi l du nhn thng
phm. Ph gia thm vo vi mc ch l gip cho du nhn thng phm c c
nhng tnh cht ph hp vi ch tiu ra m du gc khng c c.
Du gc
Du gc l du thu c sau qu trnh ch bin, x l tng hp bng cc qu trnh
x l vt l v ha hc. Du gc thng thng gm c ba loi l:

Du thc vt

Du khong

Du tng hp
Du thc vt ch dng trong mt s trng hp c bit.N ch yu l phi trn
vi du khong hoc du tng hp t c mt s chc nng nht nh. Nhng
ngy nay ngi ta thng s dng du khong hay du tng hp l ch yu. Vi
tnh cht u vit nh gi thnh r, sn phm a dng v phong ph, du khong
chim mt v tr quan trng trong lnh vc sn xut du nhn, nhng du tng hp
cng c quan tm nhiu bi tnh cht u vit ca n.

Du gc khong
Trc y, thng thng ngi ta dng phn on cn mazut l nguyn liu chnh
sn xut du nhn gc. Nhng v sau ny khi ngnh cng nghip nng v ch
to my mc pht trin, i hi lng du nhn ngy cng cao v chng loi ngy
cng phong ph cng nh tiu chun v cht lng ngy cng cao, nn ngi ta
nghin cu tn dng phn cn ca qu trnh chng ct chn khng c tn gi l cn
gudron lm nguyn liu sn xut du nhn gc c nht cao. Tm li nguyn
liu chnh sn xut du nhn gc l cn mazut v gudron.
Cn mazut
Mazut l phn cn ca qu trnh chng ct kh quyn c nhit si cao hn
350C. Phn cn ny c th em i t hoc lm nguyn liu sn xut du nhn
gc. Vi mc ch sn xut du nhn gc th ta i em chng ct chn khng, ta
thu c phn on c nhit si khc nhau:

Phn on du nhn nh ( LVGO: Light Vacuum Gas Oil ) c nhit si t

300C - 350C.

Phn on du nhn trung bnh ( MVGO: Medium Vacuum Gas Oil ) c

nhit t 350C - 420C.

Phn on du nhn nng ( HVGO: Heavy Vacuum Gas Oil ) c nhit t

420C - 500C.
Thnh phn ca cc phn on ny gm nhng nguyn t hydrocacbon c s
cacbon trong phn t t C21-40, nhng hydrocacbon trong phn on ny c trng
lng phn t ln ( 1000 10000), cu trc phc tp, bao gm:

Cc parafin mch thng v mch nhnh.

Cc hydrocacbon napten n hay a vng thng c gn nhnh ph l cc

parafin.

Cc hydrocacbon thm n hay a vng ch yu cha mch nhnh ankyl,

nhng ch yu l 1 n 3 vng.

Cc hp cht lai hp m ch yu l lai hp gia napten v paraffin, gia

napten v hydrocacbon thm.

Cc hp cht phi hydrocacbon nh cc hp cht cha cc nguyn t oxy,

nit, lu hunh cng chim phn ln trong phn on du nhn. Cc hp cht
cha kim loi cng gp trong phn on ny.
Cn gudron

Cn gudron l phn cn cn li ca qu trnh chng ct chn khng, c nhit si

trn 500C. Trong phn ny tp trung cc cu t c s nguyn t cacbon t C41 tr
ln, thm ch c c C80, c trng lng phn t ln, c cu trc phc tp. Do
ngi ta khng chia thnh phn ca phn on ny theo tng hp cht ring bit
m ngi ta phn lm ba nhm nh sau:

Nhm cht du:

Nhm cht du bao gm cc hydrocacbon c phn t lng ln, tp trung nhiu
cc hp cht thm c ngng t cao, cu trc hn hp nhiu vng gia
hydrocacbon thm v napten, y l nhm cht nh nht c t trng xp x bng 1.
Nhm cht ny ha tan c cc dung mi nh nh paraffin v xng, nhng ngi
ta khng th tch n bng cc cht nh silicagen hay l than hot tnh v y l
nhng hp cht khng c cc. Trong phn on cn gudron, nhm du chim
khong 45 46%.

Nhm cht nha:

Nhm cht nha dng, gm hai thnh phn, l cc cht trung tnh v axit.
Cc cht trung tnh c mu nu hoc en, nhit ha mm nh hn 100C, t
trng ln hn 1, d dng ha tan trong xng, naphta. Cht trung tnh to cho nha
c tnh do dai v tnh kt dnh. Hm lng ca n nh hng trc tip n ko
di ca nha, chim khong 10 15% khi lng cn gudron.
Cc cht axit l cht c nhm-COOH, mu nu sm, t trng ln hn 1, d dng
ha tan trong clorofom v ru etylic, cht axit to cho nha c tnh hot ng b
mt, chim 1% trong cn du m.
Nhm nha ha tan c trong cc dung mi nh nhm du nhng n l hp cht
c cc nn c th tch ra bng cc cht nh than hot tnh hay silicagen.

Nhm asphanten:
Nhm asphanten l nhm cht rn mu en, cu to tinh th, t trng ln hn 1,
cha hu ht hp cht d vng c kh nng ha tan mnh trong cacbon disunfua
(CS2), nhng khng ha tan trong cc dung mi nh nh parafin hay xng,
300C khng b nng chy m b chy thnh tro.
Trong qu trnh th nhm du, nha, asphanten tn ti trng thi h keo, trong
nhm nha tan trong du to thnh mt dung dch tht s, ngi ta gi l mi
trng phn tn. Asphanten khng tan trong nhm du nn tn ti trng thi pha
phn tn. Ngoi ba nhm cht trn, trong cn godron cn tn ti cc hp cht c

kim ca kim loi nng, cc hp cht cacbon, cacboit, cc hp cht ny khng tan
trong cc dung mi thng thng, ch tan trong pyridine.
Du nhn tng hp
Du nhn sn xut t du m vn chim u th do n c nhng u im nh: cng
ngh sn xut du n gin, gi thnh r. Nhng ngy nay, p ng yu cu cao
ca du nhn bi trn, ngi ta bt u quan tm n du tng hp nhiu hn. Du
tng hp l du c to ra bng cc phn ng ha hc t nhng hp cht ban u,
do n c nhng tnh cht c nh ra trc. N c th c nhng tnh cht tt
nht ca du khong, bn cnh n cn c cc tnh cht khc c trng nh l:
khng chy, khng ha tan ln trong nc. u im ca du tng hp l c khong
nhit hot ng rng t -55C n 320C, c bn nhit ln, c nhit ng
c thp, ch s nht cao Chnh nhng u im ny m du tng hp ngy
cng c s dng nhiu, nht l trong cc ng c phn lc. C hai phng php
chnh phn loi du nhn tng hp:

Phng php 1: da vo mt s tnh cht t th phn loi nh: nht,

khi lng ring.

Phng php 2: da vo bn cht ca chng.

Theo phng php 2 ngi ta chia du tng hp thnh nhng loi chnh sau:

Hydrocacbon tng hp

Ester hu c

Poly glycol

Ester photphat
Bn hp cht chnh ny chim trn 40% lng du tng hp tiu th trn thc t.
Ph gia cho du nhn
Du nhn thng phm s dng cho mc ch bi trn l hn hp ca du gc
v ph gia. Do , cht lng ca du bi trn ngoi s ph thuc rt nhiu vo
du gc, n cn ph thuc vo ph gia. Ph gia l nhng hp cht hu c, v c,
thm ch l nhng nguyn t ha hc c thm vo cht bi trn, nhm nng cao
hay mang li nhng tnh cht mong mun.Thng thng, hm lng ph gia a
vo l 0.01 5%, trong mt s trng hp ph gia c dng t vi phn triu cho
n vi phn trm.Ngy nay t c cc tnh nng bi trn th du c cha
nhiu ph gia khc nhau. Chng c th c pha ring l vo du nhn hoc phi
trn li vi nhau to thnh mt ph gia ng gi ri mi a vo du nhn. Ph
gia l nhng hp cht hot ng, v vy khi tn ti trong du n c th tc dng vi

nhau v lm mt chc nng ca du nhn. Ngc li, chng cng c th tc ng

tng h vi nhau to ra mt tnh cht mi c li cho du nhn, do vic phi
trn cc ph gia cn phi c nghin cu k lng loi tr nhng hiu ng i
khng v nng cao tnh tc ng tng h. S tc ng tng h gia ph gia v
du gc cng l mt yu t cn c quan tm khi sn xut du nhn. Yu cu
chung ca mt loi ph gia:

D ha tan trong du.

Khng hoc t ha tan trong nc.

Khng nh hng n tc nh ha ca du.

Khng b phn hy bi nc v kim loi.

Khng b bc hi iu kin lm vic ca h thng du nhn.

Khng lm tng tnh ht m ca du nhn.

Hot tnh c th kim tra c.

Khng c, r tin, d kim.

Ph gia c pha trn vo du gc
Ph gia tng ch s nht
Ph gia c s dng lm tng ch s nht l cc polymer tan c trong du
c tc dng tng nht ca du m, ngha l lm cho tc thay i nht ca
du theo nhit gim i ( tng ch s nht ) cng nh to ra cc loi du
ma ng. Cc ph gia ny c chia lm hai nhm: dng hydrocacbon v dng
ester.
Dng hydrocacbon c cc loi: copolymer etylen-Propylen, Polyizobutylen,
copolymer sten- butadiene d hydro ha, copolymer styrene-izopren.
Dng ester gm: polymetacrylat, polyacrylat v cc copoly ca ester styrenmaleic.
Cc cht ci thin ch s nht c s dng rng ri nht hin nay l cc
polymer ca etylen-propylen ( c th ln n 10%) v polyizobutylen ( hm lng
nh 0,2 0,5%).
Ph gia chng oxy ha
Ph gia ny nhm mc ch nhm mc ch lm chm qu trnh xy ha ca du
( tng bn xy ha), khc phc hin tng chy vng gng, gim bt hin tng
n mn chi tit v to cn. C hai nhm ph gia chng xy ha:
Ph gia km hm qu trnh xy ha du mt lp dy ngay trong khi du: nhm
ny quan trng nht l cht c ch xy ha, l cc hp cht c cha nhm
phenol hay nhm amin, cng c th cha 2 nhm ng thi nh cc phenol c

cha nit hoc lu hunh, cc km di-ankyl di-thiophotphat (ZnDDP), cc hp

cht ca pht pho, lu hunh. Cc cht c ch ny c nng thp, khong
0,005 n 0,5 %.
Ph gia km hm qu trnh xy ha du lp mng trn b mt kim loi, l cc
cht thm nhit, c pha vi t l 0,5 3%, chng s lm chm qu trnh xy ha
du lp mng trn chi tit ng c nhit tng i cao (200-300C), ngoi
ra cn c tc dng bo v, chng r cho . Cc cht thm nhit c dng l cc
hp cht hu c c cha pht pho, lu hunh, km ( tri-butylaphotphit, ditiophotphat km).
Cc loi cht thm nhit dng nh l cht thm quan trng nht v khi ng c
ngng hot ng l lc du nhng tun hon v khi cht thm ty ra cng
ngng hot ng cn cht thm nhit th ngc li, s hot ng mnh hn, n
khng cho lp du mng trn cc chi tit cha ngui c kh nng bin thnh sn.
Ph gia ty ra
Vi nng 2 10 %, cc cht ty ra c th ngn cn, loi tr cc cn khng tan
trong du, cn sn, cacbon v cc hp cht ch trn cc b phn ca ng c t
trong. Chng tc dng bng cch hp th ln cc ht khng tan, gi chng li trong
du nhm gim ti thiu cn lng v gi sch cc chi tit ca ng c. Tc nhn
quan trng nht c tnh ty ra l cc ph gia c cha kim loi, chng bao gm:
sunphonat, phenolat, salixylat. Phn ln sunphonat, phenolat v salixilat ca canxi
hoc magi c s dng nh cc cht ty ra cha kim loi.
Ph gia phn tn
Dng ngn nga, lm chm qu trnh to cn v lng ng trong iu kin hot
ng nhit thp. Cc ph gia phn tn quan trng nht bao gm:

Ankenyl-poly-amin-suxinimit.

Ankyl-hydrobenzyl-polyamin.

Este-polyhydroxy-suxinic.

Poly-aminamit-imidazolin.

Polyamine suxinimit.

Ester-photpholat.
Nh vy cc cht phn tn c s dng u c cha cc nhm chc nh amin,
imt, amt hoc cc nhm hydroxyl-ester nn cc polymer nh poly metacrylat
cng cho kh nng phn tn.Mt khc, do chng c tnh nht (cht tng ch s
nht) nn chng c s dng nh cc ph gia phn tn nhiu tc dng. Lng

cht phn tn c s dng ni chung ph thuc vo lng cht rn cn phi phn

tn trong du v thng l chim t 0,1 n 2%. Cc du bi trn cacte cht lng
hng u hin nay c cha ti 8% cc ph gia phn tn khng tro.Hiu qu ca cc
cht phn tn l kt qu ca s tc ng qua li c bit gia tc nhn c chn
v cht phn tn.
Ph gia c ch n mn
L ph gia c chc nng lm gim thiu vic to thnh cc peoxit hu c, axit v
cc thnh phn xy ha khc lm xung cp du ng c, bo v v cc b
mt khc nhau khi n mn. C th ni cht c ch n mn b sung trong thc t
c tc dng nh cc cht chng xy ha. Chng bao gm:

Di-thiophotphat kim loi( c bit l km).

Sunphonat kim loi v kim loi kim cao.

Cc tc nhn hot ng b mt nh cc axit bo, amin, axit ankylsuxinic, clo

ha parafin
Ph gia c ch g
Nu nh ng c lm vic khng c thi gian ngng lu th du nhn lm chc
nng chng g tng i tt v khi ng c ngng trong thi gian ngn th du
cha kp chy ht khi cc chi tit.Nhng nu ng c ngng lu hoc bo qun
lu ngy th xylanh, c trc khuu v cc chi tit nh bng hoc mi s b g. G l
s hnh thnh st hydroxit Fe(OH) 2, l mt dng c bit quan trng ca n mn
trn mt. C nhiu hp cht c dng c ch r nh: cc axit bo, cc este ca
axit napteic v axit bo, cc amin hu c, cc x phng kim loi ca axit bo
thng pha vo du vi t l 0,1 1%.
Ph gia chng mi mn
Mi mn l s tn tht kim loi gia cc b mt chuyn ng tng i vi nhau.
Yu t chnh gy mi mn l do s tip xc gia kim loi v kim loi( mi mn
dnh). S c mt ca cc ht mi( mi mn ht) gy ra mi mn l do n mn hay
mi mn ha hc. chng li s mi mn, cn thit phi cho vo cc ph gia
chng mi mn gm cc nhm ha cht c cha hp cht phtph, hp cht lu
hunh, cc dn xut bo c kh nng bm dnh trn b mt kim loi nhm gim bt
s c st, ta nhit trong qu trnh lm vic. Ph gia chng mi mn thng c
hm lng nh khong 0,01%.
Ph gia bin tnh, gim ma st

Ph gia bin tnh, gim ma st (FM) c chc nng lm tng bn ca mng du,
gi b mt kim loi tch ri nhau, ngn khng cho lp du b ph hoi trong iu
kin ti trng ln v nhit cao. Ph gia bin tnh FM lm gim h s ma st, bo
tn c nng lng, tit kim c 2-3% nhin liu cho t. Ph gia FM c s
dng khi cn to ra chuyn ng trt m khng c rung ng v khi cn c h s
ma st nh nht. Ph gia FM bao gm nhiu loi hp cht cha xy, nit, lu
hunh, molipen, ng v cc nguyn t khc. Cc phh gia ny lm tng bn
ca mng du ch yu do hin tng hp ph vt l, nh lm gim ma st. Ph
gia ny thng c pha vi t l 0,1 0,3 %.
Ph gia h im ng c
nhit thp th kh nng lu ng ca du s gim, v vy cn pha cc ph gia
h im ng c nhm h thp nhit ng c ca du. Cn cho thm mt t
parafin c lng O.R.azolin khng qu 1%.
Ph gia c ch to bt
Bt do khng kh trn mnh vo du nhn nh hng xu ti tnh cht bi trn,
lm tng s xy ha ca chng, lm du b tn tht, ngn cn s lu thng ca du
trong s tun hon, gy ra hin tng bi trn khng y . trnh hoc gim
s to bt ngi ta s dng cc loi ph gia chng bt.Chng cn c gi l cc
cht hy hoc ph bt. l hp cht silicon v hydro c kh nng lm tan si bt
nhng t l ny rt nh: 0,001-0,004%. Ph gia cho du nhn bi trn l mt hp
phn ca cng ngh cht bi trn hin i, c bit l i vi du ng c.
Pha ch du ng c
Vn pha ch du ng c l mt cng vic kh khn, phc tp, tn km, i hi
nhiu ngnh k thut tham gia, n cng l sc mnh cnh tranh ca cc cng ty
du nhn. Vy th t l ph gia pha nh th no vi du gc s to ra du thnh
phm cht lng cao, khng nhng lm gim nhng mt hn ch ca du gc,
nng cao phm cp i vi cc cht c sn ca du v to cho du nhn nhng
tnh cht mi cn thit. Trong thc t, mt vi loi du ng c c th cha hn
20% ph gia cc loi. Bng: t l, thnh phn ca du gc v cc ph gia trong du
nhn thng phm (du ng c SAE 30 hoc SAE 40).
THNH PHN DU NHN THNG PHM
Trng Lng, %
1.
Du
gc
71,5

96,2
2.
Cht
ty
ra
2

10
3.Cht
phn
tn
khng
tro
1

9
4.
Km
di-ankyl
di-thiophotphat
0,5

5. Ph gia chng xy ha v chng

6.
Cht
bin
tnh
ma
st
7.
Cht
h
im
ng
c
8. Cht c ch to bt
2 15 ppm

mi

mn
0,1
0,1

0,1

2
3
1,5