Uvod: pedagogija-didaktika-metodika

Pedagogija - "teorija vaspitanja"

Didaktika - "teorija obrazovanja"

grana pedagogije koja prouava opte zakonitosti nastave i uenja, ali i drugih oblika
uenja i obrazovanja van nastave

Metodika - "primenjena didaktika"

primena didaktikih naela, zakonitosti, metoda,... u pojedinom nastavnom predmetu ili

podruju
praktina disciplina
u prvom planu ima konkretan nastavni sadraj iz konkretnog nastavnog predmeta koji
uenici trebaju usvojiti kao znanje ili vetinu
metode, oblici i nastavna sredstva specifini za pojedine nastavne predmete => metodike
pojedinih nastavnih predmeta, pa i celina unutar predmeta
metodike se izvode iz meuodnosa vie nauka:
o psihologije (uenik sa svojim karakteristikama)
o matine nauke (nastavni sadraji)
o pedagogije (kako se ueniku prenose nastavni sadraji)
o ...
o sociologija, etika, logika, ...

Slinost didaktike i metodike: bave se nastavom, sadrajem obrazovanja, strukturom nastavnog

procesa, nastavnim metodama, organizacijom nastave...
Razlike: didaktika kao "opta metodika"

Metodika informatike

specifinost informatike kao nastavnog predmeta:

o poinje se prouavati u kolama tek od 70-ih godina 20.-tog veka
o nastavni ciljevi i zadaci se esto menjaju i dopunjuju jer moraju pratiti brzi razvoj
informatike i komunikacijske tehnologije (ICT)
o zastarivanje sadraja je puno vee nego u nekim drugim naunim podrujima,
npr. matematici

potreba za odreivanjem temeljnih znanja - osnovna informatika znanja i vetine koje

treba posjedovati "informatiki pismena" osoba:
o poznavanje raunarske konfiguracije i osnova korienja operacionih sistema
o primena programa za obradu teksta
o primena programa za rad sa rairenima tabelama
o (primena programa za izradu prezentacija pomou raunara)
o (poznavanje osnova programiranja)
o poznavanje Interneta i njegovih servisa, a posebno komuniciranja pomou
elektronske pote i korienja veba (World Wide Web)
o pretraivanje veba uz pomo sajtove za pretragu i tematskih kataloga
o (objavljivanje sadraja kreiranjem HTML prezentacija)

dodatna znanja potrebna studentima koji se koluju za budue nastavnike i profesore u

osnovnim i srednjim kolama:
o znanja o ICT u obrazovanju i o metodologiji korienja ovih tehnologija u nastavi
o primena ICT u obrazovanju i kao dopune klasinom obrazovanju i za
obrazovanje na daljinu
o upotreba raunara u nastavi i korienje obrazovnih paketa kao nastavnih
pomagala
o definicija, prednosti, nedostaci, oblici, tehnologija i metode rada uenja i
obrazovanja na daljinu
o testiranje i ispitivanje pomou raunara
o korienje alata za sinhronu i asinhronu komunikaciju u obrazovanju

studenti - budui nastavnici informatike:

o osnove korienja autorskih alata za razvoj multimedijskih prezentacija
o izrada jednostavnijih obrazovnih hipermedijskih aplikacija (courseware-a)

informatika je izborni predmet u osnovnim kolama te ne postoje propisani i standardni

planovi i programi
srednje kole informatika je zastupljena kao redovni predmet u svim srednjim
kolama, ali s razliitom fondom asova

Pretpostavka za uspenog uitelja (profesora, nastavnika): sklonost prema uiteljskom pozivu,

poznavanje struke i osposobljenost u metodikoj praksi i teoriji

I. Pojam obrazovanja

obrazovanje kao jedna od osnovnih pedagokih kategorija obuhvata znanje i sposobnosti

Znanje

sistem injenica i generalizacija o objektivnoj stvarnosti koje je ovek usvojio i trajno

zadrao u svojoj svesti
sticanje znanja - materijalna strana obrazovanja

Sposobnost

kvalitet linosti koja je tako formirana da uspeno obavlja neku delatnost (rad, aktivnost,
funkciju)
senzorne (perceptivne), praktine (manuelne), sposobnosti izraavanja, intelektualne
(mentalne) sposobnosti
razvijanje sposobnosti - funkcionalna strana obrazovanja

II. Obrazovanje i nastava

Faktori nastave

nastavnik, uenik, nastavni sadraji - didaktiki trougao

trougao je proiren dodavanjem nastavne tehnike - didaktiki etvorougao:

danas najire zastupljen Pratt-ov opti model poduavanja:

Zadaci nastave
Materijalni zadatak nastave - sticanje znanja

"upoznati, pokazati, ukazati, uoiti, razumeti, shvatiti, poduiti, nauiti..."

Funkcionalni zadatak nastave - razvoj sposobnosti

"razviti, osposobiti, usavriti, jaati, formirati, uvebavati, izgraivati..."

Vaspitni zadatak nastave - usvajanje vaspitnih vrednosti

Vrste nastave u koli

redovna nastava - izvodi se po propisanom programu rada za pojedini razred isto za sve
uenike
dopunska nastava - za slabije uenike kojima treba naknadna dopunska pomo
nastavnika
produna nastava - kao dopunska na kraju kolske godine
dodatna nastava - za napredne uenike radi proirivanja i produbljivanja sadraja
izborna nastava - uenici biraju predmete koji se ocenjuju kao i redovni predmeti

Ostale vrste nastave

teajevi (seminari) - za vreme redovnog kolovanja ili posle redovnog kolovanja

e-obrazovanje (e-learning): uenje na daljinu, on-line uenje

Oblici rada u nastavi

1. Frontalna nastava
2. Grupna nastava
3. Individualni oblik nastave
1. Frontalna nastava

nastavnik vodi nastavni proces

brzo prenoenje velikog broja obavetenja
uenici u ulozi sluaoca i primaoca obavetenja
nedostaci: izbor gradiva prema proseku razreda, jednaka brzina uenja i usvajanja
gradiva za sve uenike, ukalupljivanje nastave od planiranja do vrednovanja

2. Grupna nastava

nastava se odvija u vie grupa tako da uenici unutar grupe ue samostalno, pod
vostvom nastavnika
uloga nastavnika posredna (izbor sadraja, priprema, pomaganje, vrednovanje)
uenici se grupiu u grupe jednakog ili nejednakog sastava
uvod: priprema, grupisanje, podela zadataka
glavni deo: samostalni rad u grupama
zavrni deo: zajednika rasprava

3. Individualni oblik nastave

uenik radi sam na posebnom zadatku ili na delu zadatka koji ini celinu sa radovima
drugih uenika
obrazovna vrednost ove nastave vea od frontalne, ali se gubi na vremenu
upotreba raunara za individualne oblike rada

III. Sadraj obrazovanja

propisuje se nastavnim planom i programom

Nastavni plan je kolski dokument u kom se u obliku tabele propisuju:

vaspitno-obrazovna podruja, odnosno predmeti

redosled uenja podruja ili predmeta po razredima i semestrima
nedeljni broj asova za pojedino podruje, odnosno nastavni predmet

Nastavni program

kolski dokument kojim se propisuje opseg, dubina i redosled nastavnih sadraja

konkretizacija nastavnog plana

Nazivi pojedinih delova nastavnog programa

predmetno podruje - npr. Internet

nastavna celina - npr. Izrada veb strana
nastavna tema - npr. Liste
nastavna jedinica - sadraj koji se prelazi za 1 nastavni as ili blok-as

Okvirni nastavni plan i program

kolski dokument koji, za odreeni stepen i vrstu obrazovanja, s pravom javnosti propisuje ili
verifikuje dravni prosvjetni organ
Utvruje se:

svrha vaspitanja i obrazovanja za odreeni stepen i vrstu obrazovanja,

nastavni plan s spiskom obaveznih i izbornih nastavnih predmeta i sa oznakom
nedeljnog broja nastavnih asova za svaki nastavni predmet,
raspoloivi nedeljni fond nastavnih asova za neobavezne predmete
doputeno nedeljno optereenje uenika
kratki opis (smernice) sadraja obrazovanja za svaki obavezni nastavni predmet
kadrovski i materijalno-tehniki uslovi potrebni za ostvarenje nastavnog plana i
programa
uslovi upisa uenika
nain ocenjivanja za svaki nastavni predmet

Plan i program izvoenja nastave

kolski dokument koji se izrauje u odreenoj koli

konkretizuje elemente okvirnog plana i programa

Operativni nastavni program

izrauje ga predmetni nastavnik prilikom pripreme za nastavu za odreenu kolsku

godinu

polazei od svojih iskustava, poznavanja uenika, dogovora s nastavnicima srodnih

nastavnih predmeta,... planira raspored nastavnih celina, tema i jedinica te dinamiku
njihove realizacije tokom kolske godine

IV. Nastavna sredstva i pomagala

Nastavna sredstva

vizuelna, auditivna i audio-vizuelna (crtei, slike, fotografije, dijagrami, grafikoni, tablice,

dijapozitivi, modeli, makete, aparati, instrumenti, globusi, kasete, ploe, CD, filmovi, TV
emisije, CD-ROM-ovi...), tekstualna (udbenici, prirunici, lanci, renici, enciklopedije,...)

Nastavna pomagala

orua za rad (geometrijski pribor, ploe, dijaprojektor, magnetofon, radio, TV, raunar...)

Nastavna tehnologija

tehnika s ugraenim sadrajem obrazovanja i specifinom didaktikom funkcijom

poduavanja i uenja (npr. raunar opremljen programskim sistemom za uenje)

Nastavna sredstva i pomagala u nastavi informatike

informatika zahtevnija od ostalih nastavnih predmeta posebno opremljena uionica

po jedno radno mjesto s raunarom za svakog uenika (obino nekoliko uenika radi
zajedno)
raunar sa projektorom (za nastavnika)
raunari umreeni u lokalnu mreu povezanu na Internet
licencirani programi instalirani na raunarima u uionici
klasina tabla i grafoskop
nametaj paziti na ergonomiju
raspored klupa s raunarima takav da uenici mogu nesmetano pratiti izlaganje
nastavnika, ali i da nastavnik ima pristup do raunara uenika

V. Nastavni metodi

naini rada u nastavi

svaka metoda ima dvostrano znaenje, tj. odnosi se na nain rada nastavnika i uenika

1. Metoda demonstracije

pokazivanje u nastavi svega onoga to je mogue perceptivno doivjeti

statini predmeti (slike, modeli, shemetski crtei), dinamike prirodne pojave (izvorna
stvarnost, eksperimenti), aktivnosti (npr. nastavnik pokazuje kako napisati program u
Pascalu)

2. Metoda praktinih radova

izvoenje praktinog rada, npr. na raunaru

3. Metoda crtanja i ilustrativnih radova

pojedini delovi nastavnih sadraja izraavaju se crteom

primjer: crtanje blok dijagrama, crtanje storyboarda, crtanje u nekom od grafikih
programa na raunaru

4. Metoda pisanja i pismenih radova

nastavnik pie po tabli, grafofolijama, izrauje veb strane, izrauje pisane pripreme za
nastavu
uenik prepisuje, vodi beleke s predavanja, izrauje samostalne radove (reava
zadatke, izrauje seminare, veb strane)

5. Metoda itanja i rada na tekstu

rad s udbenikom i ostalim tampanim materijalom, rad s digitalnim udbenicima i ostalim

tekstualnim sadrajima na raunarima

6. Metoda razgovora

dijalog izmeu nastavnika i uenika i izmeu uenika

pitanja i odgovori

7. Metoda usmenog izlaganja

uenici i nastavnici verbalno izlau neke delove nastavnog sadraja

pripovedanje, opisivanje, obrazloenje, objanjenje, rasuivanje

Podela metoda
1. Usmene metode
1.1. Metoda usmenog izlaganja
1.2. Metoda razgovora

2.
3.
4.
5.

Dokumentacijske metode
Demonstracijske metode
Laboratorijske metode
Operacijske metode

Metode u nastavi informatike

1. Metoda usmenog izlaganja

nastavnik izlae, uenik slua

celokupni as informatike ne sme se svesti samo na ovu metodu

2. Metoda razgovora

zajedniki rad uitelja i uenika koji se odvija u obliku pitanja i odgovora

potiu se misaone aktivnosti uenika i zahtjeva se njihova potpuna panja
za informatiku karakteristian brz razvoj saznanja, pa esto moe doi do sluajeva da
uenik postavlja pitanja na koja nastavnik ne zna odgovor

3. Metoda demonstracije

temelji se na pokazivanju i promatranju

u nastavi informatike primerena kod obrade gotovih informatikih proizvoda
pokazuje se na primeru uz pomo projektora prikljuenog na raunar

4. Metoda samostalnih vebi

uenik samostalno izvodi postavljeni zadatak, npr. na raunaru

uenik sam u slobodno vreme ostvaruje neki rad (seminar) koji nastavnik pregleda te ga
usmjerava u daljnjem radu
visok kvalitet radova
velik trud nastavnika esto se radi o sadrajima koji su iri nego nastavno gradivo
pogodno za vie razrede O i za srednju kolu

5. Metoda rada s tekstom

samostalan rad uenika s literaturom

u informatici su materijali esto prevodi svetskih izdanja (engleskih) ili tekst na stranom
jeziku

VI. Nastavna naela

Osnovna pravila i zakonitosti kojima se rukovodi nastavnik u nastavnom radu da bi uspjeno
ostvario njegove zadatke
1. Naelo oiglednosti i apstraktnosti

oiglednost osigurava usvajanje injenica, apstraktnost usvajanje generalizacija

uenicima treba osigurati postupan prelaz od konkretnog ka apstraktnom

2. Naelo aktivnosti i razvoja

znanje i sposobnosti stjeu se sopstvenom aktivnou, to vodi do razvoja linosti

uspeh uenika u nastavi proporcionalan je udelu aktivnosti

3. Naelo sistematinosti i postupnosti

sistematinost: obraivanje nastavnih sadraja u odreenom logikom pregledu, s

izdvojenim uporitima oko kojih se koncentriu ostali sadrajni elementi
postupnost: od lakeg ka teem, od jednostavnog prema sloenom, od blieg ka
nepoznatom, od konkretnog prema apstraktnom

4. Naelo diferencijacije i integracije

analiza i razlanjivanje nastavnih sadraja, ali i njihovo sintetisanje i povezivanje

5. Naelo primerenosti napora

nastava po sadraju i nainu rada ne bi smjela biti ni preteka ni prelaka

6. Naelo individualizacije i socijalizacije

potuju se individualne karakteristike uenika, to se najlake sprovodi individualnim

radom uenika
razvoj interpersonalnih odnosa meu uenicima u razredu

7. Naelo racionalizacije i ekonominosti

postii najvei mogui uinak sa to manjim utrokom vremena, sredstava i snaga

8. Naelo istorinosti i savremenosti

postii i postavljanje u istorijsku perspektivu i koncentraciju prema savremenim znanjima

Naela od posebnog znaaja za nastavu informatike

1. Naelo postupnosti

gradivo se izlae postupno u jednoj godini i slojevito gledajui sve godine u preseku
u svakoj sledeoj godini se ponavlja poznato i na to dodaje novo znanje

2. Naelo primjerenosti

svi zadaci za programiranje moraju biti iz ueniku poznatih podruja

saradnja s predavaima ostalih predmeta kako bi se zadali primereni zadaci

3. Naelo oiglednosti

raunarom se demonstrira ono to se predaje

sve to se moe pokazati praktino ili nacrtati ima veu vrednost od usmenog
prepriavanja
uloga multimedije

4. Naelo individualizacije

svaki uenik radi samostalno i napreduje svojim tempom

VII. Struktura nastavnog procesa

1. Pripremanje ili uvoenje uenika u nastavni rad

treba stvoriti povoljne objektivne ili spoljanje uslove u uionici, kao i subjektivne ili
unutranje uslove kod uenika
pripremaju se nastavna sredstva i pomagala, raspodjeljuju se uenici ako se izvodi
samostalni ili grupni rad, proverava se da li funkcioniu ureaji u uionici,
uenicima se daju osnovne informacije o onome ta e se raditi, o emu e se uiti
motivisati uenike i razviti aktivan odnos prema radu
sadraj i nain pripremanja zavisi od etapi koja sledi i o vremenu koje stoji na
raspolaganju (obino 5-10 minuta)

1.1. Sadrajna priprema uenika

obnavljanje ranije steenih znanja

analiza uenikih iskustava
odreivanje mesta nove nastavne jedinice

1.2. Psiholoka priprema uenika

postavljanje problema
definisanje zadataka rada

1.3. Tehnika priprema rada

stvaranje plana rada

izbor i pripremanje sredstava za rad

2. Obrada novih nastavnih sadraja

etapa kojoj su didaktiari pridavali najvie panje

osnovni zadatak: usvajanje novog znanja
za svaku generalizaciju treba odabrati toliko injenica da svaki uenik moe normalno
napredovati do generalizacije
znanje uenika se neprestano proiruje i produbljuje, pri emu treba paziti na tempo i
postupnost

2.1 Proces usvajanja znanja

davanje i osmiljavanje podataka (primarni i sekundarni izvori znanja)

2.2. Dimenzionisanje znanja

ekstenzitet: broj injenica za saoptavanje (1+2+3+G1+)

intenzitet: dubina razlanjivanja sadraja (stepen analize) zavisi od stepena
obrazovanja uenika i nivoa poznavanja sadraja od strane nastavnika
logika struktura znanja

2.3. Gradiranje novih sadraja

postupno proirivanje znanja, produbljivanje i stvaranje logike strukture sadraja

3. Vebanje

zadatak: razvoj sposobnosti

nastavnik uenicima demonstrira radnju, analizira je, izdvaja tea mjesta, uporeuje sa
slinom radnjom, objanjava,
samostalno vebanje uenika

3.1. Predradnje za vebanje ili instruktaa

nastavnik demonstrira radnju, pa i vie puta (analiziranje, opisivanje, uporeivanje,

sinteza i pojanjenje)

3.2. Proces vebanja

uenici samostalno vebaju

o poetno vebanje uenik prvi put samostalno pristupa izvoenju radnje
o osnovno ili temeljno vebanje sticanje vetine kroz kontinuirano ponavljanje
o zavrno ili dopunsko vebanje primena steene vetine, automatizovanje,
navika
o korektivno vebanje za uenike s pogreno razvijenom vetinom

4. Ponavljanje

u okviru jednog nastavnog asa ili kao samostalni as

fragmentarno (pri obradi novih sadraja), tematsko (nakon obrade teme), kompleksno (na
poetku i kraju kolske godine)
s obzirom na kvalitet: reproduktivno i produktivno ponavljanje

4.1. Reproduktivno ponavljanje

prepriavanje sadraja iz nekog izvora bez ikakvih promena (formalno, mehaniko,

pasivno)

4.2. Produktivno ponavljanje

ponavljanje sadraja uz primenu misaonih aktivnosti

uporeivanje, analogije, sistematiziranje, reavanje, hipoteze

5. Proveravanje i ocenjivanje

utvruje se u kojoj meri su ostvareni zadaci nastave

samoproveravanje i samoocenivanje nastavnika, samoproveravanje i samoocenivanje
uenika, uenikovo proveravanje nastavnika, nastavnikovo proveravanje uenika

5.1. Samoocenjivanje
5.2. Nastavnikovo proveravanje i ocenjivanje postignua uenika

utvrivanje ostvarivanja zadatka nastave

proveravanje je zavrni korak rada
usmeno, pismeno i praktino proveravanje

Organizacija nastave informatike

postupak kojim se razliiti elementi povezuju u celinu radi postizanja eljenog cilja
kvalitetnog nastavnog asa informatike
as je metodiki odreen svojim etapama: uvod, srednji deo i zakljuak
etape se razlikuju zavisno o tipu asa:
o as obrade nove nastavne jedinice
o as ponavljanja i vebanja
o as provere i ocenjivanja
as moe biti i kombinovani, npr. obrada novog nastavnog gradiva uz vebanje

1. as obrade nove nastavne jedinice

uvod
o vaan jer u njemu uenika upoznajemo sa stvarnim problemom
o cilj je to vie konkretizovati gradivo
o uenik treba da uvidi vezu gradiva s drugim predmetima ili ivotnim situacijama
centralni deo
o izlae se tema
o zavisno o temi, izlaganje povezano uz rad na raunaru
o nastavnik pie primer, uenici isprobavaju na svom raunaru
o celokupan tok izvoenja radnji nastavnik ispisuje na tablu ili na foliju
zavrni deo
o ponavljanje i zakljuivanje uenika uz pomo nastavnika

2. as ponavljanja i vebanja

izuzetno bitan u informatici jer omoguava samostalan rad uenika

uvod: definie se to se ponavlja/veba i navode zadaci koje uenici samostalno
rjeavaju u sredinjem delu
broj uenika u grupi zavisi od broju raunara u uionici (najbolje samostalno ili u paru)
uspean rad uenika moe se vrednovati
u zavrnom delu najbolje radove uenici obrazlau ostalim

3. as provjere i ocenjivanja

as provjere moe biti

o pismena provjera (npr. za programiranje)
o praktina provjera na raunarima (poznavanje rada gotove aplikacije)
o usmena provjera (razgovor, objanjenje pojedinih rutina, algoritama ili funkcija)
pri zakljuivanju ocene iz informatike najvei utjecaj uspeh iz praktine i kreativne
izvedbe (60%), zatim terorijska znanja i stavovi (po 20%)

VIII. Ciljevi i zadaci nastave informatike

propisani su uz plan i program

Ciljevi:

osposobljavanje uenika za primenu osnovnih informatikih znanja u svakodnevnom

ivotu s naroitim naglaskom na primenu steenih znanja u struci
ovladavanje vetinom za rad sa raunarom, ovladavanje informatikom tehnologijom
sticanje osnovne informatike pismenosti do nivoa reavanja jednostavnih problema uz
primenu informatike tehnologije
sticanje i razvijanje logikih i keativnih sposobnosti u izboru i oblikovanju algoritama, u
kodiranju, testiranju, popravljanju i dokumentovanju programa pisanih u nekom od
programskih jezika
samostalno sluenje razliitim izvorima informacija u koli i van nje
upoznavanje drutvenih ciljeva i dimenzija informatizacije
upoznavanje mogunosti i prednosti komunikacije raunarom
razvijanje pravilnog odnosa prema upotrebi i zatiti programa i podataka
uoavanje uloge zajednikog rada u informatici

Zadaci:

uenicima izneti podatke o raunarima, njihovoj istoriji, organizaciji i primeni u struci

prepoznati delove osnovne konfiguracije raunara i opisati njihovu funkciju
samostalno spojiti osnovne osnovne delove raunara i pravilno ga ukljuiti i iskljuiti
znati kako se samostalno koristi raunar pri pisanju razliitih tekstova i obradi tekstova
znati kako se uvaju podaci i ponovo se uitavaju i koriste
razviti sposobnost sluenja raunarom pri upotrebi raznih baza podataka
znati kako se koriste gotovi programi za rad sa rairenim elektronskim tabelama
koristiti izvore informacija dostupne uz pomo raunara
znati kako se samostalno koristi raunar pri reavanju jednostavnijih zadataka u sklopu
struke, a uz pomo aplikativnih raunarskih programa
komunicirati s drugim osobama pomou raunara
primeniti steena znanja, dopunjavati ih i razvijati u svakodnevnoj praksi
(nauiti uenike da se samostalno slue raunarom u izradi dokumenata, rairenih
tabela, jednostavnih baza podataka, pretraivanju Interneta u cilji primene steenih
znanja u podrujima konkretnog zanimanja)

IX. Priprema nastavnika

na osnovu operativnog plana nastavnik zna koje e teme, kojim redom i koliko asova
obraivati tokom kolske godine
pripremanje nastavnika za obradu nastavnih tema i jedinica izvodi se kontinuirano od
poetka do zavretka kolske godine, pre same obrade s uenicima
nastavnik treba poznavati sadraje nastavnog predmeta kojeg izvodi i pratiti promene i
dostignua u struci
pomagala za pripremu: struna literatura (knjige, prirunici, asopisi, katalozi,...), radne
mape, belenice, pisana priprema za as

Pisana priprema za as

2 oblika: opirniji za ogledna predavanja i polaganje ispita iz metodike, te saeti oblik za

potrebe izvoenje nastave
elementi pripreme

`
Zahvalnica
Materijal koji je ukljuen u ovaj dokument je preuzet od prof. dr Natae Hoic-Boi, sa Odseka za
Informatiku Univerziteta u Rijeci.
Hvala prof. Hoic-Boi na pomoi.