SPAWALNO STALI

(materiay dydaktyczne do wykadu Materiaoznawstwo II ZiP

1. WPROWADZENIE POJCIA SPAWALNOCI

Spawanie jest jedn z najpopularniejszych a zarazem wygodn technologicznie
metod czenia materiaw metalicznych - pozwalaj na dowolne ustawienie czonych
cianek, nie wprowadzajc elementw pomocniczych; nie wymagaj dodatkowych zabiegw
celem uzyskania szczelnoci czenia wymagaj mniej robocizny, mniejszego wyposaenia,
mniejsza powierzchnia warsztatu. Poczenia spawane powstaj w wyniku nadtopienia
brzegw czonych elementw i wprowadzenia stopionego materiau dodatkowego (spoiwa)
w miejscu czenia; materiay te po ostygniciu tworz spoin wic cz w jedn
cao, tak jak to pokazano na rys. 1.

Rys. 1. Schemat budowy

poczenia spawanego

Widoczne na rysunku strefy oznaczone literkami od a-d to charakterystyczne strefy

poczenia spawanego. Na szczegln uwag zasuguje tu strefa oznaczona na rysunku jako
b to tzw. strefa wpywu ciepa (SWC), ktra w procesie spawania zostaa nagrzana do
wysokiej temperatury tj. takiej, e nastpiy w niej zmiany mikrostruktury ukadu.
Spawalnoci stali nazwiemy podatno materiau do tworzenia zcz spawanych
o waciwociach zblionych do materiau rodzimego. Spawalno jest cech nie tylko cech
danego materiau, zaley, bowiem od kilku innych czynnikw, dlatego te z uwagi na wpyw
tyche rnych czynnikw wydzielono 3 kryteria spawalnoci:

Spawalno metalurgiczn zostanie szerzej omwiona dalej

Spawalno

technologiczn

zaley

ona

od metody, parametrw

i temperatury spawania, sposobu studzenia, obrbki cieplnej poczenia

(zostanie to poszerzone w dalszej czci opracowania)

Spawalno konstrukcyjna zaley ona od gruboci i ksztatu spawanych

elementw, rodzaju i sposobu usytuowania wzgldem siebie poszczeglnych
pocze.

Fundamentalne znaczenie ma tu wspomniana spawalno metalurgiczna, bowiem to

ona determinuje w duej mierze cakowit spawalno. Podstawowym czynnikiem
spawalnoci metalurgicznej jest skonno do pkania podczas spawania wyraona
rwnowanikiem wgla CEV (dawniej Ce). Skonno ta ronie bardzo szybko wraz ze
wzrostem wgla w materiale, a wic wzrost C (dla stali niestopowych przyjmuje si czsto
maksimum zawartoci C na 0,25%) pogarsza spawalno. Dla stali niestopowych i
niskostopowych opracowano na ten temat wiele zalenoci empirycznych, z ktrych
zaprezentowane zostan 2 (najwaniejsze):

CEV %C

CR %C

International Institut of Weldnig - dla stali w ktrych %C>0,18

% Mn %Cr % Mo %V % N %Cu

6
5
15

(1)

Ito z Basso dla stali gdy %C<0,16

% Si % Mn %Cu %Cr % Ni % Mo %V

5(% B )
30
20
60
15
10

(2)

Jak wynika z powyszych zalenoci moe doj do takiej sytuacji, w ktrej mimo
maej zawartoci wgla stal (np. 0,15%C) moe si okaza trudno spawaln (CEV=0,8), co
doskonale

wida

na

rys.

2.

Powszechnie uwaa si, ze za dobrze

spawalne naley uzna stale dla
ktrych CEV<0,45%. CEV nie moe
by

jedynym

przesdzajcym
bowiem

spawalnoci,

wzajemna

pomidzy

korelacja
spawalnoci

metalurgiczn,
Rys.2 Strefy skonnoci do pkania w zalenoci
od %C i CEV

kryterium

konstrukcyjn,

a dokadniej gruboci spawanych

elementw

moe

si

okaza
2

decydujca na zakwalifikowanie danego przypadku do grup dobrze, warunkowo i le

spawalnych, co pokazuje rys. 3.
Tak, wic jak wida nie atwo

CEV [%]

jest rozstrzygn, kiedy co jest

atwo
Rys. 3. Zaleno
spawalnoci w funkcji
CEV i gruboci
spawanego elementu

lub

trudno

spawalne,

naley na problem spojrze

bardziej
Pozostaje

kompleksowo.
tylko

pytanie

dotyczcy wyjanienia, co uzna

za stal atwo, trudno rednio
spawaln,

etc.?

Literatura

podaje nastpujcy podzia stali

ze wzgldu na cech, jak jest spawalno;

Stale atwo spawalne stale, ktre przy spawaniu w temperaturze powyej

+5C i gruboci cianek czonych poniej 40 mm, bez zastosowania
specjalnych zabiegw i obrbki cieplnej po spawaniu, tworz poczenie
spawane bez zanieczyszcze, porw i niecigoci w spoinie, bez
wystpowania miejsc zahartowanych i pkni w SWC oraz bez pniejszych
pkni spoiny i materiau rodzimego podczas pracy. Dla tej grupy stali
CEV0,45[%]

Stale rednio spawalne tworz podobnie jak poprzednio poczenie bez

wspomnianych wad, ale przy czeniu elementw o gruboci cianek
nieprzekraczajcej 20 mm. Wymagaj jednak zastosowania odpowiednich
rodkw ostronoci w postaci np. zmniejszenia szybkoci spawania,
zwikszenia rednicy spoiwa, elektrody przed spawaniem etc.

Stale trudno spawalne Stale te wymagaj nie tylko zastosowania rodkw

ostronoci i zabiegw (jak stale rednio spawalne), lecz take dodatkowej
obrbki cieplnej po spawaniu niezalenie od gruboci czonych elementw.

Stale niespawalne stale, ktre pomimo zastosowania wymienionych wyej

rodkw i zabiegw nie daj poczenia o okrelonych wasnociach

Znajomo CEV pozwala nam obliczy twardo strefy SWC, ktra nie powinna przekracza
350 HV. Twardo t mona wyznaczy orientacyjnie z zalenoci;
HV 1200CEV 200

(3)

Zbyt dua twardo w strefie SWC i maa plastyczno mog by powodem pkania zczy
pod wpywem napre wasnych lub obcie zewntrznych podczas eksploatacji.
Szczeglnie grone s tu obcienia dynamiczne. Dodatkowym rdem informacji na temat
rodzajw przemian otrzymanych struktur, twardoci, udarnoci s wykresy CTPc S (czas,
temperatura, przemiana ciga spawanie) pokazane jako przykad na rys. 4 dla stali 18G2A.

Rys. 4. Wykres CTPc-S oraz

wykres zmian udarnoci i twardoci
w zalenoci od czasu stygnicia stali
dla danego jej gatunku (18G2A)

2. OBRBKA CIEPLNA POCZE SPAWANYCH

4

Obrbk t mona w zasadniczy sposb podzieli na obrbk przed (podczas) jak i po

spawaniu;
.a Obrbka cieplna w czasie spawania;
Polega ona na grzaniu materiau spawanego zarwno przed jak i w trakcie spawania. Celem
takiej operacji jest zmniejszenie napre wasnych, uzyskanie lepszej (bardziej poprawnej)
struktury oraz umoliwienie wydyfundowania gazw w szczeglnoci wodoru. Istot
sprawy jest tu odpowiedni dobr temperatury wstpnego podgrzania materiaw rys. 5.
CEV

Rys. 5. Temperatura wstpnego podgrzania

w zalenoci od CEV i gruboci blachy

Mona te skorzysta ze wzoru prezentowanego poniej

Tw 350 CES 0, 25 273[ K ]

(4)

Przy czym: CES=CEV(1+0,05g), za g grubo blachy

[mm]
.b Obrbka cieplna po spawaniu
Operacje obrbki cieplnej po uzyskaniu zcza sprowadzaj si do dwch rodzajw
wyarzania; odprajcego i normalizujcego. Celem prowadzenia tyche operacji jest
uzyskanie lepszej struktury ze wzgldu na wasnoci mechaniczne jak rwnie, a moe i
przede

wszystkim

zmniejszenie

napre wasnych i skonnoci do

powstawania pkni. Jaki to ma
wpyw na twardo, doskonale
ilustruje to rys. 6.
Rys. 6.Wpyw obrbki cieplnej na
zmian twardoci zcza
spawanego

Wyarzanie odprajce stosuje si zazwyczaj do konstrukcji o skomplikowanych

ksztatach, ktre musz charakteryzowa si duym wspczynnikiem bezpieczestwa
pracy, zachowania wymiarw (stabilno) lub s naraone na znaczne obcienia
robocze. Wyarzanie to prowadzone jest w zakresie temperatur 620-650C (dla stali
wglowych. Szybko nagrzewania nie powinna by wiksza ni 120-150 C/h. Czas
nagrzewania jest zaleny od gruboci czonych elementw i do oblicze przyjmuje
si 3-5min/mm gruboci, jednak nie mniej ni godzin. W celu uniknicia napre
podczas chodzenia zaleca si, aby nie byo ono szybsze ni 150-200 C/h.

Wyarzanie normalizujce stosuje si w celu likwidacji struktur hartowania, oraz

uzyskania drobniejszego ziarna. Zakres temperatur dotyczy 30-50 C powyej A1.
Wyarzanie to jest stosowane do stali trudno spawalnych oraz wykazujcych due
skonnoci do tworzenia w SWC struktur hartowania.
DLA STALI STOPOWYCH JEST ZUPENIE INACZEJ!
(o tym pewnie powie doktor Grzegorz Pkalski na zajciach)

LITERATURA:
[1] Haimann R., Metaloznawstwo, Wyd. PWr., Wrocaw 1980
[2] Dudziski W. (red.), Materiay konstrukcyjne w budowie maszyn, Oficyna wyd. PWr,
Wrocaw 1994