Savijanje

Drago Blagojevi , Mainski fakultet Banja Luka

U ovom poglavlju se prou avaju naponi u gredi ili nosa u kao jednom od najvanijih
konstruktivnih elemenata. Pod gredom se podrazumijeva konstruktivni element oblika
tapa, ije su dimenzije popre nog presjeka znatno manje od njegove duine i koji je za
razliku od tapa optere en normalno na uzdunu osu.
Pod dejstvom optere enja koje djeluje u ravni upravnoj na osu nosa a dolazi do
deformacije prave, elasti ne grede (slika 7.1a) , tj. do krivljenja ose grednog nosa a. To nije
bio slu aj pri aksijalnom naprezanju i uvijanju (ova naprezanja su obra ena u poglavljima 4
i 6), kod kojih je uzduna osa ostajala nepromijenjena, tj. ravna. Dakle, kada optere enje
djeluje normalno na podunu osu nosa a, govori se o savijanju grede, odnosno, kae se da
je ona izloena naprezanju na savijanje. Pri tome u popre nim presjecima nastaju
raspore ene unutranje sile, ija rezultanta se moe razloiti na popre nu silu Ft i moment
savijanja M.
Moment savijanja ima za posljedicu normalni napon u popre nom presjeku grede, dok
popre na sila ima za posljedicu smi u i napon u tom presjeku.
Pri prora unu napona i deformacije grede, pretpostavlja se da ravni presjeci normalni na
uzdunu osu grede ostaju ravni i normalni i na deformisanu uzdunu osu i da vlakna grede
ne vre pritisak jedno na drugo.
189

a
nedeformisana greda

a)

deformisana greda

c)

b)

C
x

+
+

A
z

Ft

y
M

Ft

Slika 7.1. Naprezanje i deformacija grede:

a) optere enje grede silama i momentima,
b) postavljanje koordinatnog sistema Cxyz u presjeku grede,
c) isto savijanje nosa a
Da bi se izveli izrazi za prora un napona, posmatra se, na primjer, greda s trapezastim,
simetri nim popre nim presjekom (slika 7.1b) i uveden je koordinatni sistem x,y,z kroz
teite C presjeka.
Za osu z odabrana je uzduna osa koja prolazi kroz teita C svih popre nih presjeka grede.
Osa y je usmjerena prema dole, a osa x, oko koje se deava savijanje, je normalna na ravan
zy u kojoj djeluje optere enje. Ravan zy je istovremeno i ravan simetrije popre nog
presjeka.
Optere enje grede moe biti takvo da se u popre nom presjeku javljaju dvije presje ne sile,
popre na sila Ft i moment savijanja (slika 7.1a), ili samo jedna presje na sila, moment
savijanja M (slika 7.1c, dio grede izme u C i D i konzola na cijelom rasponu AB). U prvom
slu aju radi se o savijanju silama, a u drugom o istom savijanju.

7.1.

isto savijanje

isto savijanje se javlja kada u popre nom presjeku grede djeluje samo moment savijanja
oko x ili y ose. Na slici 7.2a, prikazana je konzola optere ena na isto savijanje. Moment
savijanja za x osu je konstantan du konzole.

190

Mx

Rk

d
z

dz

N1

a)

N1'

N'

dz

b)
Slika 7.2. a) Nosa optere en na isto savijanje
b) Nedeformisani i deformisani element duine dz

Da bi se uspostavila veza izme u napona i deformacije, posmatraju se dva popre na

presjeka na malom rastojanju dz. Usljed dejstva momenta savijanja popre ni presjek kroz
ta ku N1, zaokrene se za ugao d u odnosu na presjek kroz ta ku N', te uzduna osa tapa
NN1, prelazi u luk N'N'1 s polupre nikom zakrivljenosti RK. Vlakna ispod vlakna NN1 se
izduuju, a ona iznad se skra uju, dok vlakno NN1 ne mijenja duinu. Skup vlakana koja su
se savila, ali nisu promijenila duinu ini neutralni sloj ili neutralnu povrinu (slika 7.3.).
Presjek neutralnog sloja s ravni savijanja daje elasti nu liniju grede, a presjek neutralnog
sloja s ravni popre nog presjeka daje neutralnu liniju.

C
z
neutralna
linija

Slika 7.3. Poloaj ravni savijanja i neutralnog sloja grede izloene savijanju
191

Vlakno koje se nalazi na udaljenosti y od vlakna NN1 promijenilo je svoju duinu (slika
7.2b). Prvobitna duina tog vlakna je bila
dz = RK d ,

(7.1)

a promjena duine je

(dz ) = ( RK + y )d RK d = yd .

(7.2)

Dilatacija je prema (4.4), a uz koritenje (7.1) i (7.2)

z =

(dz )
y
=
.
dz
RK

(7.3)

Poto vrijedi Hukov (Hooke) zakon (1.11) dobija se

z =

y
= z,
RK
E

pa je normalni napon

z =

E
y,
RK

(7.4)

gdje je E modul elasti nosti materijala.

Iz izraza (7.4) se vidi da se normalni napon mijenja linearno s udaljeno u od neutralne
linije (slika 7.4). Za neutralnu liniju (y = 0) normalni napon je jednak nuli. U datom
primjeru (slika 7.2.) donja vlakna nosa a se isteu i normalni napon je pozitivan, a gornja
vlakna se skra uju pa je normalni napon negativan (slika 7.4.).
Mx

C
+

Slika 7.4. Raspored normalnog napona zbog savijanja po visini popre nog presjeka
192

Da bi se dobila veza izme u normalnog napona i vanjskog optere enja, tj. momenta
savijanja oko ose x (Mx), potrebno je presje i nosa na rastojanju z (slika 7.2.) i posmatrati
ravnoteu lijevog dijela nosa a (slika 7.5.). U popre nom presjeku javlja se samo sila
z dA .
Mx

z
y

zdA

y
dA

Slika 7.5. Dio nosa a izloen istom savijanju u stanju ravnotee

Stati ki uslovi ravnotee, uz koritenje izraza (7.4), glase:

Fx = 0 ,

Fy = 0 ,

z dA =

Fz = 0,
A

(7.5)

E
RK

z ydA M x = 0 ,

M x = 0,
A

z xdA = 0,

M y = 0,
A

M z = 0.

ydA = 0

(7.6)

E
RK

y 2 dA M x = 0 ,

(7.7)

E
RK

xydA = 0,

(7.8)

(7.9)

Jedna ine (7.5) i (7.9) su identi ki zadovoljene.

Iz jedna ine (7.6) se dobija

ydA = S x = 0 ,

(7.10)

tj. da je stati ki moment povrine popre nog presjeka za x osu jednak nuli, to zna i da je x
osa teina osa (Dodatak 1 Geometrijske karakteristike ravnih povrina).
Iz jedna ine (7.8) se dobija da je
193

xydA = I xy = 0 ,

(7.11)

a to zna i da je centrifugalni moment inercije jednak nuli, odnosno da su ose x i y glavne

ose, a kako je x osa teina osa, to su x i y glavne centralne ose inercije (Dodatak 1). Na
kraju se iz (7.7) dobija

E
RK

y 2 dA = M x ,
A

gdje je

I x = y 2 dA

(7.12)

aksijalni moment inercije povrine popre nog presjeka za x osu (Dodatak 1).
Iz (7.7) i (7.4), a uz koritenje (7.12) dobija se izraz za normalni napon kod savijanja:

z =

Mx
y.
Ix

(7.13)

Iz (7.13) se moe zaklju iti da napon u proizvoljnom mjestu y ne zavisi samo od momenta
Mx nego i od aksijalnog momenta inercije povrine Ix koji je geometrijska karakteristika
popre nog presjeka.
Iz izraza (7.13) se vidi da su ekstremne vrijednosti normalnog napona u krajnjim vlaknima
(slika 7.4.).
Kod istog savijanja Mx = const., pa se iz (7.7) uz koritenje (7.12) dobija da je krivina
elasti ne linije

M
1
= x = const.,
RK EI x

(7.14)

tj. da je elasti na linija dio krunice polupre nika RK. Elasti na linija se detaljno obra uje u
Elastostatici II.
Normalni naponi se mogu ra unati po izrazu (7.13) i kod grede koja nema niti jednu ravan
simetrije, ali ako optere enje djeluje u jednoj od glavnih ravni inercije.

7.2. Savijanje silama

Kod savijanja silama ili jednoosnog savijanja spoljanje optere enje izaziva u popre nim
presjecima grede popre ne sile Ft u pravcu ose y i momente savijanja oko ose x, Mx. Ovo je
naprimjer slu aj kada popre ni presjek ima barem jednu ravan simetrije i spoljanje sile
djeluju u toj ravni. To je sloeno naponsko stanje, koje se sastoji iz istog savijanja i
smicanja. Prema tome, javljaju se i normalni i smi u i naponi (slika 7.6a). Da bi se oni
194

odredili koriste se stati ki uslovi ravnotee, veza izme u presje nih sila i vanjskog
optere enja i Hukov zakon.
Veza izme u presje nih sila i vanjskog optere enja (slika 7.6b) prema (1.9) i (1.10) glasi:

dFt
= q ,
dz

dM x
= Ft .
dz

(7.15)
q

b)
z

x
a)
y

dy

dz

x
y
dz

dy

w
y

Ft+ dFt

dy
dA

Mx+ dMx
z

Ft

dA
c)

Mx
x

90-

dw

dz

z
y

nedeformisana
greda

d)

v
z

P'

deformisana
greda

w= y
Slika 7.6. Pravo savijanje nosa a
a) normalni napon izaiva Mx, a napon smicanja izaziva Ft,
b) ravnotea grednog elementa,
c) dilatacija i ugaona deformacija elementa dA = dzdy,
d) pretpostavke o pomacima ta ke i presjeka

Usljed djelovanja vanjskog optere enja greda se deformie. Mogu se odrediti dilatacija i
klizanje, ako se posmatra elementarna povrina dA = dzdy (slika 7.6b i 7.6c). Prema (2.45)
i (2.46) dilatacija i klizanje su:

w
,
z

v w
+
,
z y

(7.16)

gdje su w i v pomjeranja ta aka (pomaci) u uzdunom z pravcu grede i u y pravcu.

Poto nema nikakvih drugih komponenti deformacija, indeksi se mogu pisati kako slijedi

= z , = yz .

Odnos izme u dilatacije i normalnog napona, odnosno ugaone deformacije i smi u eg

napona, dat je pomo u zakona elasti nosti (Hukovog zakona (2.54 i 2.64)), tj.
195

 =E

= G.

(7.17)

Da bi se odredili naponi i pomaci usvajaju se slijede e pretpostavke o pomacima ta ke

popre nog presjeka grede na proizvoljnoj udaljenosti z (slika 7.6d):
a)
Pomak v je nezavisan od koordinate y, tj.
v = v(z),

(7.18a)

a to zna i da sve ta ke popre nog presjeka imaju jednake pomake, odnosno ugibe u pravcu
ose y, odnosno, visina grede se ne mijenja kod savijanja ( y =

v
= 0) .
y

b)
Popre ni presjeci koji su prije deformacije bili ravni, ostaju ravni i nakon
deformacije (Bernulijeva (Bernoulli) hipoteza). Pored ugiba v popre ni presjek ima i istu
rotaciju za mali obrtni ugao = (z). Ako je rotacija suprotna smjeru kazaljke na satu,
ra una se da je ugao pozitivan. Stoga ta ka P na proizvoljnom rastojanju y od ose grede
ima pomak w u pravcu ose z:
w(z,y) = (z) y .

(7.18b)

Eksperimenti su pokazali da su pretpostavke a) i b) zadovoljavaju e ta ne za vitke

grede s konstantnim ili blago promjenljivim popre nim presjekom. Pod vitkim gredama
podrazumjevaju se grede kod kojih je

h 1
<
(h je visina a l je duina grede).
l 10

Uvrtavanjem (7.18) i (7.16) u (7.17) dobija se:

d
y,
dz

= E

w
z

= G (

v
w
+
) = G (v' + ) .
z
y

= E y = E

(7.19a)

(7.19b)

Ovdje je v' nagib deformisane ose grede, koji je, zbog toga to je | v' | << 1, priblino
jednak uglu nagiba. Uvrtavanjem (7.19a) u (7.13) (=z) dobija se:

M x = E Ix ,
odnosno

d =

Mx
dz .
EI x

(7.20)

Promjena ugla zaokretanja presjeka d po duini dz proporcionalna je momentu savijanja

Mx. Deformacija elementa grede duine dz pod djelovanjem momenta savijanja Mx

196

prikazana je na slici 7.7a. Izraz (7.20)je poznat kao zakon elasti nosti za moment savijanja,
a veli ina EIx se naziva savojna (fleksiona) krutost.

a)

b)

Mx

Mx
z

Ft

Ft
dz

dz

Slika 7.7. Deformacije elementa grede:

a) zaokretanje popre nog presjeka usljed Mx,
b) smi u a deformacija usljed Ft
Tangencijalni napon nije konstantan po povrini popre nog presjeka, pa da bi se dobila
popre na sila Ft na osnovu (7.19b) i izraza (5.16), koji vrijedi za slu aj jednolikog
rasporeda napona (=F/A), uvodi se faktor korekcije k. Popre na sila Ft jednaka je
Ft = kGA(v'+

).

(7.21)

Izraz (7.21) predstavlja zakon elasti nosti za popre nu silu. Pod djelovanjem popre ne sile
kG
Ft element grede ima smi u u deformaciju v' + (slika 7.7b). Veli ina
A=GAs naziva se smi u a krutost, gdje je As = k A takozvana "povrina smicanja".

7.2.1. Normalni napon pri savijanju silama

Izraz za normalni napon u popre nom presjeku grede dobije se kada se izraz (7.20),

Mx
, uvrsti u izraz (7.19a), i on glasi:
EI x

z =

Mx
y = .
Ix

(7.13)

Ovaj izraz je izveden u poglavlju 7.1. isto savijanje. Treba re i da je kod savijanja silama
Mx const., a to zna i da je z = z ( z , y ), dok je kod istog savijanja bilo

z = z ( y ).

Linearna raspodjela normalnog napona je prikazana na slici 7.8. Kod pozitivnog momenta
Mx nastaje za y > 0 napon zatezanja, a za y < 0 napon pritiska. Za y = 0 bi e = 0 i na
197

tom mjestu dilatacija = 0. Zbog toga se osa x naziva nulta ili neutralna linija popre nog
presjeka. Vrijednost maksimalnog napona je u krajnjoj ta ki, s najve im rastojanjem ymax.
Poto je Wx = Ix / | y |max otporni moment presjeka, slijedi

max =

M x max
.
Wx

(7.22)

osa grede

x
y

z
ymax
max

Slika 7.8. Linearna raspodjela normalnog napona u presjeku

Kod odre ivanja napona u gredi moe se kod mnogih problema ograni iti samo na
normalne napone, jer su smi u i naponi zanemarivo mali.
Prilikom prora una na savijanje, kao i uopte kod prora una konstrukcija, problem se moe
formulisati u trostrukom obliku ("trinom elastostatike"). Kada su na primjer poznati
moment savijanja Mx, otporni moment presjeka Wx i dozvoljeni napon d , tada se moe
ispitati da li maksimalni napon max zadovoljava uslov

max d

M x max
d .
Wx

(7.23)

Ovaj zadatak se naziva provjera (dokazivanje) napona.

Ako su poznati moment savijanja Mx i maksimalni napon d , a popre ni presjek grede nije
poznat , tada se potrebni otporni moment moe odrediti pomo u izraza

W pot =

M x max .

(7.24)

Ovaj postupak se naziva dimenzionisanje popre nog presjeka.

Kada su poznati otporni moment presjeka Wx i dozvoljeni napon d, tada se moe odrediti
maksimalno dozvoljeno spoljno optere enje iz uslova da maksimalni moment Mxmax ne
smije prekora iti dozvoljeni moment Mxd = Wx d , tj.

M xmax W x d .
Ovaj postupak se naziva provjera optere enja.

198

(7.25)

7.2.2. Smi u i naponi kod savijanja silama

Kod grede optere ene silama koje djeluju u ravni simetrije te grede, a to je ravan yz (slika
7.9a), kao to je re eno, javljaju se dvije presje ne sile, moment savijanja Mx i popre na
sila Ft u ravni popre nog presjeka. To zna i da se u popre nom presjeku grede javljaju
unutranje sile dA, zx dA i zy dA (slika 7.9b).
Ft

Mx

F
z
y

dz

a)

y
y

zxdA

b)

zdA

x
zydA

Slika 7.9. a) Greda optere ena silom F, b) Dio grede izloen savijanju silama u stanju
ravnotee
Stati ki uslovi ravnotee (slika 7.9b.) su:

zx dA = 0,

(7.26)

zy dA = Ft ,

(7.27)

Fx = 0,
A

Fy = 0,
A

z dA = 0 ,

(7.28)

z ydA M x = 0,

(7.29)

z xdA = 0,

(7.30)

( x zy + y zx )dA = 0.

(7.31)

Fz = 0 ,
A

M x = 0,
A

M y = 0,
A

M z = 0,
A

Uslovi (7.28) i (7.30) pokazuju da su x i y glavne centralne ose inercije, a uslov (7.29) daje
raspored normalnog napona u popre nom presjeku, to je detaljno objanjeno u poglavlju
7.1.
Uslov (7.26) je zadovoljen jer optere enje djeluje u ravni simetrije, ali to ne zna i da su
naponi zx u svim ta kama popre nog presjeka jednaki nuli. Uslov (7.31) je zadovoljen iz
istih razloga kao i prethodni. Iz uslova (7.27) ne moe se odrediti raspodjela smi u eg
napona u popre nom presjeku.

199

Do raspodjele smi u eg napona dolazi se indirektnim putem, primjenom hipoteze

uravskog: Pri savijanju grede silama zanemaruje se komponenta smi u eg napona koja je
normalna na ravan savijanja, zx , a za komponentu paralelnu ravni savijanja usvaja se
da je konstantna du pravih paralelnih s neutralnom linijom.
Ta na rjeenja Teorije elasti nosti pokazala su da:
- smi u i napon zx mnogo je manji od napona zy i moe se zanemariti.
Naprimjer za pravougaoni presjek odnosa stranica
-

smi u i napon

zy

h
= 2 napon zx =0,02 zy .
b

nije konstantan po irini popre nog presjeka. Me utim, ta

razlika je mala i naprimjer za pravougaoni presjek odnosa stranica

zy max
1,033.
zy min

h
= 2 odnos
b

O igledno je da su smi u i naponi na gornjoj i donjoj povrini grede jednaki nuli, jer te
povrine nisu optere ene, a kako vrijedi teorema o konjugovanosti smi u ih napona, to e
napon zy biti nula na gornjoj i donjoj ivici popre nog presjeka. Da bi se dobio izraz koji
pokazuje kako se

zy mijenja

po visini popre nog presjeka polazi se od toga da je

= zy = ( z , y ) (slika 7.10 a).

a)
C

x
dA

dz

b)
z

dA
y

c)

z
x

(y)
dA

+
dz
z

x
y

A
y

Slika. 7.10 a) Dio grede izloene savijanju silama,

b) Element grede u stanju ravnotee
c) Popre ni presjek grede
Iz grede se isije e element duine dz. Na proizvoljnom mjestu y uvodi se presjek upravno
na osu y i odvoji se prema dole dio elementa (slika 7.10b). Sada se postave sile koje djeluju
na ovaj element u pravcu ose z. U presjeku upravnom na osu z djeluje konstantni smi u i
napon u pravcu ose y na rastojanju y po cijeloj irini presjeka. Smi u i napon iste
200

vrijednosti djeluje na ovom mjestu u njemu upravnom presjeku (pravilo o uzajamnosti

smi u ih napona).
Prema tome, na povrini presjeka b(y)dz nastaje sila (y)b(y)dz u negativnom smjeru ose z.
Na prednjoj i zadnjoj povrini presjeka, normalnim na osu z, djeluju dvije rezultiraju e sile

dA

dz dA .
z

Pri tome je A dio povrine popre nog presjeka koji se ra una ispod presjeka y (slika
7.10c). Donji rub elementa nosa a je neoptere en, pa uslov ravnotee sila glasi:

( y )b( y ) dz dA +
A

ili

( y )b( y ) =

+
A

dz dA = 0
z

dA.

z
A

Ako se rastojanje elementarne povrine dA od ose x ozna i sa

prema (7.13) normalni napon odre en sa
nezavisan od x i y tako da vrijedi

= M x y / Ix.

y (slika 7.10b) tada je

Poto je dMx/dz = Ft, a Mx je

M / z = dM / dz , slijedi

Ft
= y,
z I x
tako da je

( y )b( y ) =

Ft
Ix

ydA.
A

Integral na desnoj strani je stati ki moment dijela povrine popre nog presjeka ispod
presjeka u kome se trai napon, tj. povrine

A (slika 7.10c) u odnosu na osu x:

S x = ydA.
A

Time se za napon smicanja dobija izraz (poznat kao obrazac uravskog):

( y) =

Ft S x
.
I x b( y )

(7.32)

Izraz (7.32) daje srednju vrijednost smi u eg napona po irini presjeka za dato rastojanje od
neutralne ose i u zadatom presjeku z.

201

7.2.2.1. Napon smicanja za gredu pravougaonog popre nog presjeka

Kao ilustrativni primjer odredi e se napon smicanja u pravougaonom popre nom presjeku
(slika 7.11a). Pomo u momenta inercije pravougaonog presjeka Ix = b h3/12, konstantne
irine popre nog presjeka b, povrine presjeka A = b h i stati kog momenta dijela povrine
ra unatog od ose y:

S x ( y) =

h/2

b
y (bd y ) = y 2
2

h/2
y

bh 2
4y2
=
(1 2 )
8
h

dobije se iz (7.32) da je napon smicanja

( y) =

Ft bh 2 12
4y2
3 Ft
4y2
(
1

)
=
1

.
8 bh 3b
2 A
h2
h2

a)

b)
x

dA=bd y

h
2

h
2

dy

x
y

(7.33)

sr

max =
(y)=

3 Ft
2 A

zy

kvadratna parabola

Slika 7.11. Smi u i napon u pravougaonom presjeku: a) popre ni presjek, b) raspodjela

napona
Smi u i napon mijenja se po kvadratnoj paraboli po povrini presjeka (slika 7.11b).
Maksimalan napon smicanja iznosi

max =
gdje je

sr

3 Ft
= 1,5 sr ,
2 A

(7.34)

srednji napon.

Na gornjem i donjem rubu presjeka (y = h/2) napon smicanja je jednak nuli. To je

posljedica toga to greda, kao to je ve napomenuto, nije optere ena na gornjem i na
donjem rubu u uzdunom pravcu. Prema tome, naponi smicanja se gube na rubu kao i u
upravnom popre nom presjeku (uzajamnost ili konjugovanost napona smicanja).
Ugaona deformacija = / G mijenja se po povrini popre nog presjeka na isti na in
kao i napon smicanja. To zna i da prvobitno ravne povrine popre nog presjeka, kod
deformacije grede ne ostaju ravne, nego se izvitopere (slika 7.12). Bernulijeva hipoteza o
nepromjenjivosti ravni popre nog presjeka je stoga samo prvo priblienje, a promjena
202

 elementa
deformacija sr .
uglova v' +

grede prema (7.21) mora se posmatrati kao prosje na ugaona

Na ovom mjestu treba jo jednom naglasiti, da napon smicanja ( y ) djeluje isto tako u
popre nom presjeku grede na mjestu y, kao i u presjeku upravnom na osu y u uzdunom
pravcu grede (stav o uzajamnosti napona smicanja). Ovo se moe pokazati na primjeru
ravnih nosa a 1 i 2 poloenih jedan na drugi i optere enih silom F (slika 7.13).
v'
Ft
z

Ft

y
dz

Slika 7.12. Vitoperenje presjeka pri savijanju grede

a)

b)

c)

1
Slika 7.13. Savijanje nosa a optere enih silom F
a) dvije neoptere ene plo e,
b) deformacija slobodnih plo a,
c) deformacija spojenih plo a.
Pod optere enjem nosa i se pomi u jedan u odnosu na drugi po dodirnoj povrini (slika
7.13b), poto na nju ne djeluju naponi smicanja (glatke povrine!). Ako se oba nosa a spoje
zavarivanjem, lijepljenjem ili zakivanjem u jedinstvenu gredu, tada se spre ava uzajamno
pomjeranje (slika 7.13c). Zato tada nastaju na spojnoj povrini naponi smicanja, koje mora
prenijeti spojni materijal (npr. zavareni av).

7.2.2.2. Napon smicanja za gredu krunog popre nog presjeka

Stati ki moment povrine krunog odsje ka
izrazi za koordinatu yc teita C i povrinu

A (slika 7.14a) moe se odrediti kada se znaju

A odsje ka:
203

A=

r2
( 2 sin 2 ),
2

yc =

4r sin 3
,
3 2 sin 2

gdje ugao 2 odre uje veli inu odsje ka.

Stati ki moment povrine

A je:

S x = yc A =

2 3 3
r sin .
3

Uvrtavanjem I x = r / 4, b = 2 r sin , A = r ,
dobija se raspodjela smi u eg napona (slika 7.14b):
4

y = r cos i Sx u izraz (7.32)

Ft S x 4 Ft
4 Ft
y2
2
=
sin

=
(
1

).
I xb
3 r 2
3 A
r2

(7.35)

Napon smicanja mijenja se dakle po zakonu kvadratne parabole, a maksimalni napon

smicanja nalazi se za y = 0 i ima vrijednost

max =

4 Ft 4
= sr = 1,33 sr .
3 A 3

(7.36)

To zna i da je maksimalni napon smicanja za 33% ve i od srednjeg napona.

b)

a)

x
yC

C
b
y
Slika 7.14. Smi u i napon u krunom popre nom presjeku
a) popre ni presjek grede,
b) raspodjela napona smicanja

max =
(y)=

4 Ft
3 A

zy

sr

7.2.3. Smi u i naponi kod greda tankozidnih popre nih presjeka

U ovom poglavlju su obra eni otvoreni tankozidni popre ni presjeci (slika 7.15a). Ovdje se
uzima da je napon smicanja na mjestu s popre nog presjeka raspodijeljen jednoliko po
debljini zida t(s) i da ima pravac tangente na brid. Smi u i napon se mijenja s duinom
204

koordinate s. Analogno punom popre nom presjeku (poglavlje 7.2.2.), izvodi se uslov
ravnotee sila za element isje en iz grede (slika 7.15b).

( s )t( s )dz dA + ( +
A

dz )dA = 0 ,
z

( s )t( s )dz =
dzdA.
z
A
Primjenom izraza (7.32) dobije se da je

( s) =

Ft S ( s)
.
I x t (s)

(7.37)

a)

b)

(s)
C

t(s)

(s)
y

dz

dA

t(s)

Slika 7.15. Smi u i napon tankozidnih profila a) tok napona

b) ravnotea elementa tankozidnog profila

dz
z

(s),

Da bi se odredio napon smicanja usljed popre ne sile u tankozidnom profilu prema slici
7.16a, prvo treba odrediti moment inercije povrine profila. On se dobije uz uvaavanje da
je t<<a i koritenjem tajnerove (Steiner) teoreme.

Ix =

t ( 2a ) 3
8
+ 2 a 2 (at ) = ta 3 .
12
3

Stati ki moment dijela povrine

A u donjem pojasu (slika 7.16b) je

S(s) = a t s,
a za povrinu ispod presjeka y (pojas i dio rebra) je (slika 7.16c):

S ( y ) = ata +

a+ y
t
(a y )t = (3a 2 y 2 ).
2
2
205

a)

b)

c)

d)

6 Ft
16 ta

(s)

t
a
x

pojas

rebro

t<<a

9 Ft
16 ta

A a y

t
y

a+ y
2

6 Ft
16 ta

(s)

Slika 7.16. Napon smicanja u tankozidnom [ - profilu

Prema izrazu (7.37) u donjem pojasu smi u i napon je

(s) =

3Ft ats 3Ft s

=
,
8ta a
8ta 3t

(7.38)

a u rebru je

( y ) =

3Ft t( 3a 2 y 2 ) 3Ft
y2
(
=
3

).
8ta 3t 2
16ta
a2

(7.39)

Za s = a, odnosno y = a dobijaju se naponi:

3Ft
,
8ta
3F
( y) = t ,
8ta

(s) =

(7.38a)
(7.39a)

a za y = 0

( y) =

9 Ft
.
16ta

(739b)

Kako se iz slike 7.16d vidi, usljed napona smicanja u pojasevima se javljaju sile (profil
nesimetri an u odnosu na osu y) koje daju spreg.. Ovaj spreg treba biti uravnoteen
206

momentom sile Ft. Njena napadna linija mora leati lijevo od ose y. U gornjem pojasu
djeluje sila
a

3Ft s
3F t a 2
,
tds = t 2
8
2
ta
a
8
ta
0
3
Fgp = Ft ,
16
Fgp =

(7.40)

iji se smjer vidi na slici 7.17a. Za donji pojas se dobija sila iste veli ine, ali suprotnog
smjera

Fdp =

3
Ft .
16

(7.40a)

Sila u rebru iznosi Fr Ft. Spreg Fp2a moe se uravnoteiti momentom sile Ft za ta ku S:

a
Ft ( x M ) = F p 2a,
4
5
xM = a = e .
8

a
3
Ft ( x M ) = Ft 2a,
4 16

(7.41)
b)

a)

Fgp
Fr

x S

Fdp
xM

a/4

xM
y

Slika 7.17. Centar smicanja kod tankozidnih presjeka

a) rezultiraju e sile u rebru i pojasevima,
b) poloaj centra smicanja
Ta ka S koja je ozna ena na osi x naziva se centar smicanja. Da ne bi dolo do zaokretanja
(torzije) grede, mora vanjska sila F djelovati u ravni optere enja, na rastojanju xM od ravni
zy (slika 7.17b). Udaljenost od teita xM zove se krak smicanja, eksentricitet (e).
Prethodna analiza je pokazala da pri savijanju tankozidnih nosa a iji popre ni presjek ima
jednu ravan simetrije (npr. [, T, L profili) i kod kojih se ravan savijanja ne poklapa s ravni
simetrije, savijanje je pra eno uvijanjem. Da bi se ponitio uticaj uvijanja, optere enje treba
207

da djeluje u ravni paralelnoj glavnoj ravni inercije popre nog presjeka koja prolazi kroz
centar smicanja (centar uvijanja ili centar savijanja).
Na slici 7.18 prikazano je nekoliko popre nih presjeka s nazna enim centrom smicanja.
Vidi se da se kod popre nih presjeka s dvije ravni simetrije centar smicanja poklapa s
teitem presjeka.

r
C S

C S

0,27r
S
C
S

Slika 7.18. Poloaj centra smicanja za nekoliko popre nih presjeka

7.3.

Glavni naponi pri savijanju grede

Pri savijanju grede, u proizvoljnoj ta ki K popre nog presjeka, nastaju normalni i smi u i
naponi (slika 7.19) koji su definisani izrazima (7.13) i (7.32):

Mx
y,
Ix

Ft S
.
I x b( y )

Prema ovome, kada se znaju Mx,Ft i geometrijske karakteristike presjeka moe se u svakoj
ta ki popre nog presjeka odrediti i .
Kroz ta ku K u popre nom presjeku grede moe se povu i beskona no mnogo ravni i za
svaku od njih moe se odrediti normalni napon n i smi u i napon n , ako su za tu ta ku
poznati naponi

208

i .

a)

b)

y
K

t
n

z
C

Slika 7.19. Naponi u proizvoljnoj ravni: a) naponski element, b) komponentni naponi

U cilju odre ivanja

isije e se iz tijela beskona no mali prizmati ni element u

okolini ta ke K. Na njega e u popre noj ravni djelovati naponi i , a u ravni koja je

upravna na ovu djelova e samo smi u i naponi (po teoremi o uzajamnosti
(konjugovanosti) smi u ih napona). Ovdje se javlja slu aj ravnog stanja napona i iz uslova
ravnotee naponskog elementa dobiju se naponi n i n ili uvrtavanjem u izraze (3.4).
Bi e

n =

n =

(1 + cos 2 ) + sin 2

sin 2 + cos 2 .

(7.42)

Ugao koji odre uje ravni glavnih napona dobija se iz (3.5), tj.

tg 21 =

(7.43)

Glavni naponi se odre uju iz izraza dobivenih iz (3.7):

1, 2 =

1
2 + 4 2 .
2

(7.44)

Ekstremne vrijednosti smi u ih napona dobiju se iz izraza (3.10) i (3.11):

max =
min

1 2
2

1
2 + 4 2 .
2

(7.45)

Glavni napon 1 je maksimalni normalni napon i ovaj napon je ve i od normalnog napona

u istoj ta ki popre nog presjeka. Stoga se moe postaviti pitanje da li je ispravan postupak
primijenjen za dimenzionisanje grede prema maksimalnom normalnom naponu u
popre nom presjeku.
Pri prora unu grede koriten je uslov Mx/Wx d i iz ovog uslova odre uje se otporni
moment Wx Mx/d. Ova jedna ina dobijena je iz uslova da normalni napon u
209

najudaljenijoj ta ki opasnog presjeka (presjek u kome djeluje maksimalni moment

savijanja) bude manji od dozvoljenog normalnog napona. Kako su u ta kama
najudaljenijim od glavne teine ose smi u i naponi jednaki nuli i prema tome ne uti u na
vrijednost glavnih napona, samim tim izloeni postupak prora una grede je ispravan.
Me utim, smi u i naponi usljed popre nih sila imaju kona ne vrijednosti u svim ostalim
ta kama presjeka. Stoga je potrebno u nekim ta kama presjeka provjeriti da li su glavni
naponi (izraz 7.44) i maksimalni smi u i naponi (izraz 7.45) u granicama dozvoljenih
napona.

7.4. Dimenzionisanje nosa a optere enih na savijanje

Kod istog savijanja dimenzionisanje se vri iz uslova da normalni napon ni u jednoj ta ki
nosa a ne bude ve i od dozvoljenog napona, a to zna i iz uslova

( y) d ,
a kako je normalni napon najve i u najudaljenijim vlaknima od neutralne linije bi e

Mx
M
d , Wx x .
Wx
d

(7.46)

Ako osa x oko koje se vri savijanje nije osa simetrije popre nog presjeka (slika 7.20a),
naponi u najudaljenijim vlaknima imaju razli itu vrijednost, a uz to jedna vlakna su
izloena zatezanju, a druga pritisku. Tada se mora izvriti provjera

Mx
y e max de
Ix

Mx
y c max dc ,
Ix

(7.47)

gdje su de i dc dozvoljeni naponi na istezanje i pritisak, a yemax i ycmax su maksimalne

udaljenosti od neutralne linije u zoni zatezanja i pritiska (slika 7.20a).

cmax

a)
C

cmax

b)

ycmax

x
yemax

x
+

emax
y

emax
y

Slika 7.20. Raspodjela normalnog napona po popre nom presjeku a) trapez, b)

pravougaonik
210

Usvaja se ve a vrijednost momenta inercije. Ovo vrijedi i za presjeke kod kojih su

maksimalne vrijednosti normalnih napona iste u zoni zatezanja i pritiska (slika 7.20b), ali
dozvoljeni naponi nisu isti (naprimjer liveno gvo e, beton).
Kod savijanja silama, moment savijanja Mx nije konstantan du nosa a i zato se pri
dimenzionisanju uzima maksimalna vrijednost momenta savijanja i vri provjera. Mora biti

M x max
y e max de
Ix

M x max
y c max dc .
Ix

(7.48)

Dimenzioniranje nosa a na ovaj na in, pri kome se zanemaruje utjecaj popre ne sile,
odnosno smi u eg napona, radi se kod vitkih greda koje imaju popre ni presjek izveden od
jednog materijala bez bilo kakvih spojeva. Me utim, ako se greda izvodi od vie istih ili
razli itih dijelova koji su spojeni u cjelinu, obi no dolazi do njenog slabljenja i tada je
smi u i napon usljed popre ne sile bitan. Naime, on daje horizontalnu silu smicanja u
dijelovima grede koji su spojeni, te je potrebno izvriti provjeru smi u eg napona koji se tu
javlja.
7.5. Izbor oblika popre nog presjeka nosa a
Izbor oblika popre nog presjeka nosa a treba izvriti tako da se postigne najbolja
ekonomi nost u pogledu utroka materijala. Pretpostavlja se da je popre ni presjek
simetri an u odnosu na x osu i da je maksimalna udaljenost vlakana od neutralne ose
Tada je otporni moment povrine W x

h
.
2

Ix
, a aksijalni moment inercije povrine
h/2

I x = y 2 dA. Maksimalna vrijednost momenta inercije povrine e se dobiti ako je

A

povrina presjeka raspore ena na rastojanju

je za presjek na slici 7.21a:

I xid = 2

h
od neutralne ose, tj. idealni moment inercije
2

A h 2 Ah 2
( ) =
,
2 2
4

a idealni otporni moment je

W xid =

I xid
Ah
=
.
h
2
2

(7.49)

211

A/2

a)

A/2

b)

Slika 7.21. a) Popre ni presjek koji ima idealno iskoritenje materijala,

b) Tehni ki izvodljiv popre ni presjek
Poto nije mogu e napraviti nosa presjeka kao na slici 7.21a., jer greda ne bi bila
konstruktivna cjelina, potrebno je pojaseve spojiti rebrom i dobija se I profil. Ovakav
popre ni presjek ima veliki stepen iskoritenja materijala , koji se ra una kao

Wx
.
W xid

(7.50)

Za I profile =61% - 65%. Vrijednost za pravougaoni i kruni popre ni presjek je

mnogo manja, jer je kod ovih presjeka dosta materijala raspore eno blizu neutralne linije,
gdje materijal ima mali utjecaj na nosivost. Tako naprimjer za pravougaoni presjek =
33%, a za kruni presjek = 25%.
Pored I profila visoku nosivost imaju nosa i iji je popre ni presjek T profil ili prstenasti
presjek.
7.6. Nosa i idealnog oblika
Za aksijalno optere en tap konstantnog popre nog presjeka moe se re i da je idealan
slu aj konstruktivnog elementa, koji je svuda jednoliko napregnut, a materijal je potpuno
iskoriten. Naprotiv, kod greda jednakog popre nog presjeka, zbog promjenljivog momenta
savijanja, naponi su funkcija koordinate z, a popre ni presjek se mora odabrati prema
najve em naponu, zbog ega je materijal loe iskoriten.
Najbolje iskoritenje materijala dobije se kada su najve i naponi jednaki u svakom
popre nom presjeku. Takvi nosa i zovu se nosa i idealnog oblika (iste otpornosti, istog
napona na savijanje). Ovo je slu aj kod istog savijanja nosa a jednakog popre nog
presjeka, zbog konstantnog momenta savijanja.
Kod promjenljivog momenta savijanja, zahtjev za jednak maksimalni napon glasi

z max =
212

M x max
= const = d .
Wx

(7.51)

Ovo se moe ostvariti samo kada je

Wx = Wx ( z) =

M x ( z)

(7.52)

Otporni moment svakog popre nog presjeka nosa a mora biti funkcija koordinate z, kao i
moment savijanja. Ovo e se razmotriti na primjerima konzola s koncentri nim
optere enjem na slobodnom kraju za nekoliko oblika popre nog presjeka.
1. Nosa pravougaonog popre nog presjeka (b0, h0 u ukljetenju) i promjenljive irine (b =
b(z)) uzdu ose nosa a (slika 7.22a)
Iz (7.51) i (7.52) i sa Wx = b h2 / 6 slijedi:

6F z
6F l
=
d
2
b( z )h0 b0 h02
z
b( z ) = b0 .
l

z =

(7.53)
(7.54)

irina popre nog presjeka mijenja se linearno du ose z. Ovo je slu aj, naprimjer, kod
trougaone opruge (slika 7.22b). Ako se ova opruga u mislima isije e na n traka iste irine b1
= b0/n, koje se sloe jedna preko druge, tada se dobije slojevita lisnata opruga ili gibanj
(slika 7.22c,d) iji listovi se savijaju pojedina no. Potrebne dimenzije b0 i h0 se dobiju iz
(7.53):

b0 h02 =

6F l

(7.55)

Jedna od dvije dimenzije b0 ili h0 mora biti poznata i tada se druga dimenzija izra unava, ili
se izme u njih daje eljeni odnos b0 : h0.
Najve a irina opruge je u ukljetenju za z = l i iznosi

b0 =

6F l
.
h02 d

(7.56)

Tako e je na mjestu djelovanja sile b(z=0)=0. Me utim, kako ovdje djeluje transverzalna
sila F, to je potrebno odrediti minimalnu irinu b(z= 0) s obzirom na dozvoljeni napon
smicanja d po jedna ini (7.34)

3F
d ,
2bmin h

bmin

3F
.
2h d

(7.57)

213

a)

h0
z

l
Fl
-F z

b)

bz

b1/2 b0
b1/2

b1
z

c)

h0

n h0
d)
b1=b0/n

Slika 7.22. Konzola pravougaonog popre nog presjeka s koncentri nom silom na kraju:
a) optere enje konzole i dijagram momenta savijanja,
b) trougaona opruga kao nosa (jednakog napona na savijanje) idealnog oblika,
c) izgled opruge sa slojevima traka isje enim iz trougaone opruge,
d) tlocrt opruge
2. Nosa pravougaonog popre nog presjeka (b0, h0 u ukljetenju) i promjenljive visine
(h = h(z)) uzdu ose nosa a (slika (7.23)
Na osnovu izraza (7.53), izvedenog u ta ki 1. vrijedi

h( z ) = h0

z
.
l

(7.58)

U odnosu na osu z visina konzole se mijenja po krivoj (slika 7.23a), ili je s ravnom gornjom
ivicom prema slici 7.23b. Poto je sila uzeta u presjeku z=0, nosa se radi lake izrade
214

uzima stepenastog oblika ili u obliku suenja (slika 7.23 crtkano) koji obuhvataju idealni
oblik i nigdje ga ne sijeku. Primjena ovakvih oblika je kod ramova, greda, traverzi i sli no.

h0

h (z)

h(z)

h0/2

h0

b)

b0

h0/2

a)

z
Slika 7.23. Nosa pravougaonog presjeka paraboli nog idealnog oblika:
a) simetri an prema osi z, b) s ravnom gornjom ivicom
3. Nosa krunog popre nog presjeka (pre nika d0 u ukljetenju) i promjenljivog pre nika
(d=d(z)) uzdu ose nosa a
Kao u ta ki 1. i ovdje se iz (7.51) dobije jednakost

d ( z) = d 0 3
Potrebni pre nik d0 uz W0 =

d 03 =

z
.
l

d 03 / 32

32 F l

(7.59)

i (7.52) glasi

(7.60)

Pre nik konzole mijenja se po zakonu kubne parabole. Stvarni oblik izvodi se stepenastog
ili konusnog oblika (slika 7.24), koji obuhvataju idealan oblik i nigdje ga ne sijeku. Ovakav
prora un u cjelosti se primjenjuje kod osovina, koje po definiciji prenose momente
savijanja.

z
d0

d(z)

2d0/3

z
Slika 7.24. Idealni oblik nosa a krunog popre nog presjeka mijenja se po kubnoj paraboli
215

7.7. Oja anje nosa a lamelama

Zbog velikih teko a pri izradi nosa a idealnog oblika, taj problem se rjeava izradom
nosa a priblino idealnog oblika. Zbog velike primjene profilisanih nosa a standardnog
popre nog presjeka, uteda u materijalu i smanjenje teine moe se ostvariti oja anjem
lamelama (trakama) s gornje i donje strane nosa a zavarivanjem ili zakivanjem (slika 7.25).
a)

b)

F
A

ZAVAR

B
z0

z0

z1

z1

Standardni I-profil
1. par lamela
2. par lamela
M0 =

Fz0
2

M1 =

Fz1
2

M max =

Fl
2

Slika 7.25. Princip oja anja nosa a lamelama:

a) izbor duine lamele koritenjem dijagrama momenata,
b) spajanje lamela s nosa em I profila zavarivanjem
Na taj na in kod presjeka z0 nosa se moe dimenzionisati tako da prenosi moment M0, a
kod z1 odnosno l/2 da prenosi M1, odnosno Mmax. U optem slu aju broj lamela moe biti
onoliki koliko to tehni ke mogu nosti dozvoljavaju.
Za slu aj oja anja nosa a lamelama prema slici 7.25. teorijska duina, naprimjer, prvog
para lamela bi e
ll1 = l 2 z0

(7.61)

a z0 je odre eno iz jedna ine

M0 =

F
z 0 = d W x0 ,
2

(7.62)

gdje je Wx0 otporni moment povrine osnovnog nosa a.

Lamele moraju biti vezane za osnovni nosa , da bi sloeni presjek predstavljao
konstruktivnu cjelinu. Ta veza se moe ostvariti zakivcima i zavarivanjem, a ako se spajaju
drvene grede, ta veza se moe ostvariti zavrtnjima i modanicima.

216

7.7.1. Veza izme u lamela i osnovnog nosa a pomo u zakivaka

Kod veze ostvarene pomo u zakivaka treba odrediti korak zakivaka (slika 7.26a). Zato se
analizira element izme u presjeka z i z + dz (slika 7.26b). U tim presjecima na lamelama
djeluju naponi z i z + d z . Zbog prirataja napona na dodirnoj povrini lamele i
nosa a javlja se smi u i napon. Kada ne bi bilo veze izme u nosa a i lamela, one bi klizile
na nosa u. Stati ki uslov ravnotee sila glasi:

( z + d z )dA + bdz = 0,

z dA
A1

b =

A1

d z
dA,
dz
A1

(7.63)

gdje je A1 povrina popre nog presjeka lamele, a b je irina lamele, dok je

smicanja po jedinici duine.

e
h/2

sila

z+d z

b = Fs

dz

b)
a)
Slika 7.26. a) Veza izme u osnovnog nosa a i lamela pomo u zakivaka
b) Element isje en iz nosa a
Poto je na osnovu (7.13) i (7.15)

d z dM x y Fx
=
=
y
dz
dz I x I x
izraz (7.63) glasi

F
Fs = t
Ix

Ft S xl
ydA =
.
Ix
A1

(7.64)

Sxl je stati ki moment povrine popre nog presjeka lamele za osu x, a Ix je aksijalni
moment inercije presjeka oja anog nosa a.
217

Za par zakivaka u vezi koji su na rastojanju e sila smicanja je

z+

e
2

Sl
Fz = Fs dz = x
Ix
e
z

z+

e
2

Ft dz =

e
z
2

Ft S xl
e.
Ix

(7.65)

Ako je nosivost na smicanje jednog zakivka F1, tada mora biti

Ft S xl
e 2 F1 ,
Ix

(7.66)

odakle se dobija korak zakivaka

2 F1 I x
.
Ft S xl

(7.67)

Ako je zadat dozvoljeni smi u i napon, tada je na osnovu (5.21)

F1 = d
gdje je d pre nik zakivka.

d 2
,
4

(7.68)

Na osnovu (7.67) i (7.68) dobija se

d I x d 2
2 Ft S xl

(7.69)

Korak zakivaka se ra una prema Ftmax i uzima se konstantan razmak zakivaka du nosa a.

7.7.2. Veza izme u lamela i osnovnog nosa a izvedena zavarivanjem

Veza ostvarena zavarivanjem esto se izvodi s prekidima, tako da su zavari duine c i
debljine a na razmaku e (analogno razmaku zakivaka), to se vidi na slici 7.27.
Korak zavara odre uje se iz uslova da nosivost duplog zavara ne pre e silu smicanja koja
optere uje zavare.
Na osnovu (5.23) je

Fz =

218

2
i =1

Asi d = 1,4ac d

b
a

e
c

Slika 7.27. Limeni nosa izveden zavarivanjem

A uz (7.65) se dobija

Ft S xl
e 1,4ac d ,
Ix
odnosno

Ix
1,4ac d ,
Ft S xl

(7.70)

gdje je Ix aksijalni moment inercije zavarenog nosa a.

Kontrola smi u eg napona se vri prema sili smicanja (7.65) koja optere euje par zavara, tj.

z =

F Sle
1
Fs dz = t x d
Az
1,4acI x

(7.71)

7.7.3. Prora un modanika sloene grede

Sloena greda se sastoji iz dvije ili vie vezanih greda. Na slici 7.28a prikazane su dvije
grede koje su optere ene silom F, a na slikama 7.28b i c prikazana je promjena normalnog
napona za slu aj da te grede nisu spojene i kada su spojene.
Za slu aj prikazan na slici 7.28b, svaka greda se deformie sama za sebe i ne klize jedna po
drugoj. Za svaku gredu je prema (7.25)

M 1 max = W x1 d =

bh 2
d,
6
219

a za dvije nevezane grede bi e

'
M max
= 2 M 1 max =

bh 2
d.
3

2h

h h

F
b
a)

b)

c)

Slika 7.28. a) Sloena greda optere ena silom F

b) Promjena normalnog napona za nevezane grede
c) Promjene normalnog napona za vezane grede
Za slu aj na slici 7.28c, tj. kada su grede vezane bi e

M max =

2
b ( 2h ) 2
d = bh 2 d ,
6
3

to pokazuje da je nosivost nosa a dva puta pove ana, kada je sprije eno klizanje. Jedna od
mogu ih veza ovih greda je pomo u modanika (slika 7.29). Oni se prave prizmati nog
oblika, preuzimaju silu smicanja i onemogu avaju klizanje greda po dodirnoj povrini.

Fs

y
Slika 7.29. Grede spojene pomo u modanika

Pri optere enju sloene grede javlja se sila smicanja po jedinici duine i iznosi

Fs1 =

Ft S x'
Ix

(vidjeti izraz (7.64)), gdje je

220

S x' =

bh 2
b( 2 h) 3 2 3
,a Ix =
= bh , te se dobija
2
12
3

2h

Fs

Fs1 =

3 Ft
.
4 h

(7.72)

Jedan modanik preuzima silu smicanja na duini e (razmak modanika), koja iznosi

3
4h

Fs =

z+

e
2

Ft dz =

e
z
2

3Ft e
.
4h

(7.73)

Dimenzije modanika se odre uju tako da ne do e do smicanja kroz modanik i gnje enja
drveta zbog pritiska silom Fs. Moraju biti ispunjeni sljede i uslovi:
-

za modanik (provjera smi u eg napona kroz modanik)

m =
-

(7.74)

za dodirnu povrinu izme u grede i modanika (provjera napona gnje enja)

Fs
c,
d
b
2

Fs
dm ,
ba

(7.75)

za gredu (provjera smi u eg napona)

Fs
d.
b (e a )

(7.76)

Iz izraza (7.74), (7.75) i (7.76) odre uju se dimenzije modanika a i d i razmak modanika
e.

7.8. Deformacioni rad

Deformacioni rad pri istom savijanju jednak je radu momenta savijanja Mx na zaokretanju
popre nog presjeka za ugao d (slika 7.2b). Pri tome se pretpostavlja da moment savijanja
djeluje stati ki, tj. da postepeno raste od nule do kona ne vrijednosti. Deformacioni rad
jednak je

dWd =

1
M x d
2

(7.77)

i on je analogan izrazu (4.49). Naime, sili F i izduenju l odgovaraju moment savijanja Mx

i ugao zaokretanja popre nog presjeka d .
221

U izraz (7.77) uvrtava se d

M
1
dz
(izraz 7.1), gdje je
= x (izraz 7.14) i dobija
RK
R K EI x

se:

dWd =

1 M x2
dz.
2 EI x

(7.78)

M x2
= const., pa je ukupni deformacioni rad
EI x

Poto je Mx = const., bi e

M x2
M x2 l
dz =
,
2 EI x
2 EI x

Wd =
l

(7.79)

gdje je l duina nosa a.

Kod savijanja silama, koje se sastoji iz istog savijanja i smicanja, ukupni deformacioni rad
se ra una kao suma deformacionog rada istog savijanja i smicanja, tj.:

Wd = WdM + WdFt .

(7.80)

Prvi lan u izrazu (7.80) je

WdM =
l

M x2
1
dz =
M x2 dz ,
2 EI x
2 EI x l

jer je Mx const.
Drugi lan se dobija iz (5.19a), tj.

dWdFt =

2
2G

Wd' =

ili uz (5.15)

dAdz.

1 2 Sx
Ft
2G
I xb

Poto je Ft = Ft(z), moe se pisati

222

Wd' =

2
2G

, pa je

(7.82)

Smi u i napon je dat izrazom (7.32), pa se dobija

dWdFt =

(7.81)

dAdz.

Ft
d

1
=
2G

Ft dz
l

Sx
I xb

dA.

(7.83)

Uvodi se novi pojam smicajni koeficijent, koji je dat izrazom

2

Sx
I xb

= A
A

dA =

A
Ix

Sx
b

dA.

(7.84)

Izraz (7.83) uz (7.84) prelazi u

WdFt =

Ft 2 dz.
2GA l

(7.85)

Ukupni deformacioni rad jednak je:

Wd =

M x2 dz +
Ft 2 dz.
2 EI x l
2GA l

(7.86)

Smicajni koeficijent zavisi od oblika popre nog presjeka. Naprimjer, za pravougaoni

popre ni presjek = 1,2, a za kruni je = 1,1.

7.9. Primjeri i zadaci

Primjer 7.1.
Greda ABC (slika 7.30a) izloena je ravnomjerno raspodijeljenom optere enju q = 3 kN/m.
Ona je napravljena od eli ne plo e (debljine = 12mm) zavarivanjem, tako da formira
presjek oblika [ profila irine b = 300mm i visine h = 80 mm (slika 7.30b). Pri prora unu
zanemariti zavare.
Odrediti maksimalni zateu i i pritiskuju i napon u gredi uzrokovan optere enjem prema
slici.
b = 300 mm

q = 3,0 kN/m
A
y

x
B

3,0 m

1,5 m
a)

= 12 mm

h = 80 mm

= 12 mm

y
b)

Slika 7.30. a) Greda izloena ravnomjerno raspodjeljenom optere enju

b) Popre ni presjek grede
223

Rjeenje:
Reakcije oslonaca se dobijaju iz stati kih uslova ravnotee:

Fyi = 0,

FA + FB q 4,5 = 0,

M A = 0, FB 3
FB = 10,125kN,

q 4,5 2
= 0,
2

FA = 3,375 kN.

Momenti savijanja u karakteristi nim ta kama su:

MB =
Ft = 0,

q1,5 2
= 3,375kNm
2

3,375 q z0 = 0, z0 = 1,125 m

MD = 3,375 1.125 -

3 1,125 2
= 1,898kNm
2

FA
3,375 kN
a)

4,5 kN
D

Ft

FB
+

5,625 kN
3,375 kNm
b)

1,125m
+

M
x

1,898 kNm

Slika 7.31. a) Dijagram transverzalnih sila

b) Dijagram momenata savijanja
Poloaj teita popre nog presjeka na slici 7.31c. u odnosu na osu x1 je prema (D1.8)

yc =

y ci Ai

y c1 A1 + y c 2 A2 + y c3 A3

Ai
A1 + A2 + A3
A1 = (b-2 ) = 276 12 = 3312mm2,
224

A2 = A3 = h = 80 12 = 960 mm2,
A1
x1

C1

x
C3
A3
yC3
= 12 mm

yC

= 12 mm

C2

h = 80 mm

A2

b = 300 mm

Slika 7.31. c) Popre ni presjek grede

y c1 =

= 6mm,

y c2 = y c3 =

h
= 40mm,
2

2
6 3312 + 2 40 960
yc =
= 18,48mm.
3312 + 2 960
Glavne centralne ose inercije su ose x i y.

Aksijalni moment inercije povrine za x osu odre uje se primjenom tajnerove teoreme
(D1.16):

Ix =

I xi =

(I

xci

+ Ai a i2 ,

gdje je Ixci sopstveni moment inercije, a Aiai2 poloajni moment inercije.

Ix

Ix =

(b 2 ) 3 + A
=

(300 24)12 3
12

12

yc

+ 3312( 18,48 6 ) 2 + 2

h 3

h
+2
+ A2 yc
12
2

12 80 3
2
+ 960(40 18,48)
12

I x = 2 ,47 10 6 mm 4 .
Otporni momenti povrine su:

225

W xg =

Ix
I
2 ,47 10 6
= x =
= 13,36 10 4 mm 3 ,
yg
yc
18,48

W xd =

Ix
Ix
2 ,47 10 6
=
=
= 4 ,01 10 4 mm 3 .
y d h y c 80 18,48

Najve i naponi u presjeku maksimalnog pozitivnog momenta savijanja su prema (7.22):

eD = dD =

M xD
1,898
=
= 47 ,3 10 3 kPa ,
5
W xd
4 ,01 10

cD = gD =

M xD
1,898
=
= 14 ,2 10 3 kPa.
5
W xg
13,36 10

Najve i naponi u presjeku ekstremnog negativnog momenta savijanja su:

eB = gB =

M xB
3,375
=
= 25,3 10 3 kPa ,
5
W xg 13,36 10

cB = dB =

M xB
3,375
=
= 84,2 10 3 kPa.
W xd
4 ,01 10 5

Indeksi g i d zna e gornja i donja vlakna, a e i c zatezanje i pritisak.

Maksimalne vrijednosti napona zatezanja i pritiska su:

e max = 47 ,3MPa ,

c max = 84 ,2MPa .

Primjer 7.2.
Drvena greda AB optere ena koncentrisanim silama F ima pravougli popre ni presjek
irine b = 100 mm i visine h = 150 mm (slika 7.32.). Sile djeluju na rastojanju l0 = 0,5m od
oslonca A i B. Odrediti maksimalnu vrijednost sile F ako je dozvoljeni normalni napon (na
zatezanje i pritisak) d =11MPa, a dozvoljeni smi u i napon d =1,2MPa. Zanemariti
teinu grede.

226

F
A

B
l0

l0
b

a)

b)

Slika 7.32. a) Savijanje grede pod dejstvom sila F

b) Popre ni presjek grede

Rjeenje:
Iz stati kih uslova ravnotee o igledno je da su reakcije u A i B iste, FA=FB=F.
Maksimalna transverzalna sila je Ftmax = F, a maksimalni moment savijanja je Mmax=Fl0.
Za pravougaoni popre ni presjek je:
- povrina A = bh,
-

otporni moment povrine

W=
F

bh 2
.
6

F
F

F
a)

Ft

Mx

b)

Slika 7.33. a) Dijagram transverzalnih sila b) Dijagram momenata savijanja

Maksimalni normalni i smi u i naponi u gredi se dobijaju iz (7.22), odnosno (7.34):

227

M max 6 Fl 0
3 Ft max 3F
=
, max =
=
2
Wx
2 A
2bh
bh
d i max d , sila F iznosi:

max =
Poto mora biti max

F1 =

d bh 2 11 10 3 0 ,1 0 ,15 2
=
= 8,25kN ,
6l 0
6 0 ,5

F2 =

2 d bh 2 1,2 10 3 0 ,1 0 ,15
=
= 12kN .
3
3

Usvaja se vrijednost koja zadovoljava oba uslova, tj.

Fmax = F1 = 8,25 kN.

Promjena normalnog i smi u eg napona prikazana je na slici 7.33c.

max
+

max

Slika 7.33. c) Promjena normalnog i smi u eg napona

Primjer 7.3.

Greda AB je gra ena od tri manje drvene grede, koje su me usobno spojene lijepljenjem
kao to je prikazano na slici 7.34. Maksimalni dozvoljeni napon smicanja za drvo je d =
800kPa. Maksimalni dozvoljeni napon smicanja na lijepljenom spoju je 700 kPa.
Maksimalni dozvoljeni normalni napon u drvetu ne smije prekora iti 12 MPa. Kolika je
maksimalna dozvoljena vrijednost sile F.
100 mm

3 F [N]

3 F [N]

A
2m
0,5 m

4,5 F [Nm]
B

50 mm
140 mm
50 mm

0,5 m

lijepljeni spoj

x
y

Slika 7.34. Savijanje grede izra ene od tri manje grede koje su zalijepljene
228

Rjeenje:
Reakcija oslonaca se odre uje iz stati kih uslova ravnotee:

Fyi = 0,

FA + FB = 6 F ,

M A = 0,

FB 3 + 4,5 F 3F 2,5 3F 0,5 = 0,

FB = 1,5F [N ] ,

FA = 4,5 F [N ].

Aksijalni moment inercije za glavnu centralnu osu inercije, x osu, je

Ix =

bh 3 100 240 3
=
= 115,2 10 6 mm 4 .
12
12
3F

3F

4,5 F

FA

FB

y
4,5F

a)

Ft

1,5F
1,5F

Mx

b)

2,25F

4,5F
5,25F

Slika 7.35. a) Dijagram transverzalnih sila

b) Dijagram momenata savijanja

Maksimalni normalni napon se odre uje pomo u (7.13) i mora biti max d .

max =

M x max
5,25 F 0 ,12
y max =
= 12 10 6
Ix
115,2 10 6

F = 2 ,19 10 3 N = 2,19kN

Maksimalni smi u i napon se ra una prema (7.32) i mora biti max d .

Stati ki moment povrine (D1.5) iznad neutralne linije je

S 1x / 2 = b

hh
= 100 120 60 = 720 10 3 mm 3 .
24

229

 max =

Ft max S x1 / 2 4,5 F 720 10 6

=
= 800 10 3 , F = 2,84 10 3 N = 2,84kN
6
I xb
115,2 10 0,1

Za lijepljeni spoj je

Ft max S xl
, a S xl = 100 50 95 = 475 10 3 mm 3 .
I xb

4 ,5 F 475 10 6
= 700 10 3 , jer je za lijepljeni spoj d = 700 kPa, a sila je
115,2 10 6 0 ,1

F = 3,77 103 N = 3,77 kN.

Maksimalna dozvoljena vrijednost sile je Fmax = 2,19 kN.

Primjer 7.4.

Za popre ni presjek grede na slici 7.36 odrediti poloaj centra smicanja, ako je intenzitet
transverzalne sile 18 kN.
40 mm

60 mm

100 mm

6 mm

5 mm

Slika 7.36. Popre ni presjek grede

Rjeenje:

Aksijalni moment inercije popre nog presjeka za glavnu centralnu osu inercije x (D1.16) je:

Ix =
Ix =
230

(h t )

12

+2

bt
h
+ 2bt
12
2

6 (100 5)
+ 2 100 5 50 2 = 293 10 4 mm 4 .
12
3

Stati ki momenti povrine u karakteristi nim ta kama (D1.5) su:

h
= 100 5 50 = 25000mm 3
2
ht ht
95 2 6
= S x1 +

= 25000 +
= 31770mm 3 .
2
4
8

S x1 = bt
S x2

Smi u i naponi su prema (7.32):

Ft S x1
18 25 10 6
1 =
=
= 25,6 10 3 kPa = 25,6 MPa
8
I x 1
293 10 0 ,006
2 =

Ft S x 2
18 31,77 10 6
=
= 32 ,5 10 3 kPa = 32 ,5MPa
I x2
293 10 8 0 ,006
t

Fp
1

25,6

Ft
x

2
e

32,5

Fp
12,3

'

18,4
Slika 7.37. Dijagram smi u ih i dopunskih smi u ih napona

Dopunski smi u i naponi u pojasu su prema (7.37):

F S (s)
lp = t
=
I x t (s)

Ft b l t
I xt

h
2,

pa je maksimalna vrijednost s lijeve, odnosno s desne strane

231

0 ,1
2 = 12 ,3 10 3 kPa = 12 ,3MPa
lp =
293 10 8 0 ,005
0 ,1
18 0 ,06 0 ,005
2 = 18,4 10 3 kPa = 18,4 MPa
dp =
8
293 10 0 ,005
18 0 ,04 0 ,005

Centar smicanja se odre uje prema slici 7.37:

Fph = Fte,a

1
1
3
3
Fp = 18,4 10 0 ,06 0 ,005 12 ,3 10 0 ,04 0,005 = 2 ,76 1,23 = 1,53kN
2
2

te je

e=

1,53 0 ,1
= 0 ,0085m = 8,5mm .
18

Primjer 7.5.

Greda sa prepustom optere ena je neprekidnim optere enjem q, prema slici 7.38. Ako je
greda od standardnog I profila, izra unati dimenzije jednog para lamela da u ta kama K i
K1 moment bude jednak polovini vrijednosti maksimalnog momenta savijanja.

q
z

K
a

K
a

Slika 7.38. Savijanje grede oja ane parom lamela

Rjeenje:

Maksimalni moment savijanja je M max =

232

qa 2
.
2

qa 2
1
M max =
,
2
4
qz 2
qa 2
2
= K =
, te je z K =
a = 0,707 a.
2
2
4

Prema

MK

uslovima

zadatka

MK

druge

strane

je

K
zk

K
l0
Mmax

Mx

MK

Slika 7.39. Dijagram momenata savijanja

Zbog simetrije dijagrama momenata savijanja proizilazi da je potrebna duina lamela

(nosa a) za oja anje
l0 = 2(a zK) = 0,59 a.

Potrebna vrijednost dimenzija neoja anog I profila dobija se iz uslova (7.24),

W xpr M K / d , pri emu se usvaja prva ve a vrijednost iz tablica za standardne
profile.
irina lamela jednaka je irini b pojasa I profila.
Debljina lamela za oja anje odre uje se iz uslova W x 0 M max / d .
Aksijalni moment inercije presjeka oja anog dijela za osu x (D1.16) iznosi (slika 7.38)

I xo = I xpr + 2

b 3
h
+ b +
12
2 2

, odnosno

1
2
I x 0 I xpr + b (h + ) , gdje je
2

b 3
0.
12

Otporni moment savijanja u tom slu aju iznosi

233

Wx0

W x 0 W xpr
Iz uslova

1
2
I xpr + b(h + )
2
, to se, ukoliko je h >> , moe napisati
h
+
2
+ bh.

I
x0 =
y max

W x 0 qa 2 / 2 d , odnosno Wxpr + bh qa 2 / 2 d , dobije se kona no

debljina lamela

1 qa 2
W xpr .
bh 2 d

Zadatak 7.6.

Privremena drvena brana je napravljena od horizontalnih dasaka A poduprtih vertikalnim

drvenim stubovima B koji su sputeni u zemlju tako da se ponaaju kao konzole (slika
7.40). Stubovi su kvadratnog popre nog presjeka dimenzija b x b, a na rastojanju s = 0,8m.
Pretpostaviti da je visina nivoa vode (za vodu = 9,81 kN/m3) jednaka visini brane, tj. h =
2m. Odrediti minimalne dimenzije stubova (b), ako je dozvoljeni normalni napon za drvo
d =8MPa.
b

B
B

A
a)

q0

b)

c)

Slika 7.40. Drvena brana a) pogled odozgo, b) bo ni pogled, c) dijagram optere enja
Rezultat:
b = 199 mm
234

Zadatak 7.7.

Pontonski most (slika 7.41.) je napravljen od dvije uzdune drvene grede, spojne grede, da
premosti rijeku izme u susjednih pontona, a popre no na njih su poloene daske.
Pretpostavlja se da uniformno optere enje dasaka od 10 kN/m2 djeluje preko spojnih greda
(optere enje uklju uje teinu greda i dasaka). Daske su duge 2,4m a grede su poduprte na
rastojanju od 3,6 m. Dozvoljeni normalni napon u drvetu je 17,5 MPa. Ako grede imaju
kvadratni popre ni presjek, kolika je njihova minimalna irina?
Daska
Ponton

Greda
Slika 7.41. Pontonski most
Rezultat:
bmin= 188mm
Zadatak 7.8.

Za vrijeme izvo enja mosta nose e grede su isturene vani prema drugom kamenom stubu
(slika 7.42.). Svaka greda ima duinu prepusta od 52 m i popre ni presjek I profila
dimenzija prikazanih na slici 7.42. Pretpostavlja se da optere enje svake grede (za vrijeme
izvo enja mosta) iznosi 11 kN/m, to uklju uje i teinu grede. Odrediti maksimalan
normalni napon u gredi uzrokovan datim optere enjem.

5 cm

2,5 cm

240 cm

60 cm

b)
a)
Slika 7.42. a) Konstrukcija mosta, b) popre ni presjek grede
235

Rezultat:

max = 165MPa

Zadatak 7.9.

Greda kranske dizalice optere ena kao na slici 7.43. ima pravougaoni popre ni presjek
dimenzija kao na slici 7.43. Zanemaruju i teinu grede i dimenzije kotura C izra unati
napone u ta kama A i B popre nog presjeka grede na mjestu udaljenom 3 m od vrha grede i
nacrtati stanje napona na izdvojenom elementu.

100 mm

150 mm

x 70 mm
A
B

C
3m

45
90 mm

4 kN

Slika 7.43. Kranska dizalica

Rezultat:

2,845 MPa

87,2 MPa

2,277 MPa

Zadatak 7.10.

Stolica ski-lifta (slika 7.44) je vezana eli nom cijevi vanjskog pre nika 60mm i
unutranjeg pre nika 52 mm. Teina stolice i putnika predstavljena je na slici teinom G=
2kN. Odrediti maksimalne smi u e napone i normalne napone u ta ki C presjeka A-A
datog na slici.

236

45

A
C

0,4 m

1m

Slika 7.44. Stolica ski-lifta na eli noj cijevi

Rezultat:

1 = 0,

2 = 127,8MPa,

1 = 63,9 MPa.

Zadatak 7.11.

Dimenzionisati gredu popre nog presjeka kao na slici 7.45 ako je dozvoljeni normalni
dc =
napon na istezanje de =40MPa, odnosno dozvoljeni normalni napon na pritisak
120 MPa. Za dimenzionisanu gredu nacrtati raspored normalnih i smi u ih napona u
presjeku grede na mjestu oslonca B. Koncentracije napona zanemariti. Poznato je a = 1m,
q = 10

kN
.
m

1,25 t

4t

B
2a

2a
2t

b)

a)
5t
Slika 7.45. a) Greda pod optere enjem
b) Popre ni presjek grede
237

Rezultat:
t = 3,68cm,

max g = 40 MPa,

max d = 20 MPa,

max = 0,738MPa

Zadatak 7.12

Greda prikazana na slici 7.46. je napravljena spajanjem dasaka utog bora popre nog
presjeka 1 x 5 cm. Granica te enja utog bora je F =35 MPa. Odrediti broj dasaka
potrebnih za gredu ako je stepen sigurnosti = 2.
q=4 kN/m

5 cm

4 kN

B
0,2 m

0,4 m

0,2 m

0,4 m
1 cm

b)

a)
Slika 7.46. a) Greda pod optere enjem
b) Popre ni presjek grede
Rezultat:
n=8
Zadatak 7.13.

Drvena greda sastavljena od dasaka optere ena je kao na slici 7.47. Drvene daske spojene
su vijcima. Dozvoljena sila smicanja vijaka je Fsd = 250 N. Odrediti korak vijaka da bi sila
smicanja vijaka bila u dozvoljenim granicama.

F = 920 N

6 cm

6 cm

a)
Slika 7.47. a) Drveni nosa pod optere enjem
b) Popre ni presjek nosa a
238

b)

Rezultat:
e = 4,76 cm
Zadatak 7.14.

Horizontalna sila intenziteta 900 N djeluje na kraju poluge ABD (slika 7.48). Krak AB
poluge ima pre nik od 36 mm.
Odrediti: a) normalni i smi u i napon u elementu u okolini ta ke H ije su stranice
paralelne y i z osama,
b) glavne ravni i glavne napone u ta ki H.
z

540 mm

300 mm

120 mm

36 mm

F
A

x
y
Slika 7.48. Poluga optere ena silom F
Rezultat:

90,2 MPa

a)

53,1 MPa

b)

-30,5
31,3 MPa

58,9 MPa

239

Zadatak 7.15.

Za tankozidni rasje eni prstenasti popre ni presjek prema slici 7.49. treba odrediti napone
smicanja usljed popre ne sile F i centar smicanja.

t
r
x

y
Slika 7.49. Tankostijeni rasje eni prstenasti popre ni presjek
Rezultat:

240

F (1 cos )
; xM=2r
rt