Семинар № 4.

Хичээлийн сэдэв: Статик

Үндсэн томъёо тодорхойлолтууд:

Биеийг эргэлдэх хөдөлгөөнийг судлахад хүчний момент ба импульсийн


момент гэдэг ойлголт оруулна. Үл хөдлөх цэг О-той харьцангуй F хүчний
момент
  
M   r  F 
модуль нь M  F  r  sin   F  l (4.1)
 
 - нь r ба F -ийн хоорондох өнцөг
l - нь хүчний мөр
Аливаа тэнхлэгтэй харьцуулсан момент нь тэр тэнхлэг дээрх хүчний
моментын тухайн тэнхлэг дээрх проекц болно. Жишээ нь: z тэнхлэгтэй
харьцуулсан хүчний моментыг олбол
 
M z   r  F 
z (4.2)
Аливаа үл хөдлөх О цэгтэй харьцуулсан материал цэгийн импульсийн
момент
    
L нь L   r  p    r  m 

(4.3)
 
r -нь  хурдтай хөдөлж байгаа цэгийн радиус вектор
Эргэх хөдөлгөөний динамикийн үндсэн тэгшитгэл

dL 
M
dt (4.4)

dL
 0 
Хэрвээ М  0 бол dt  L  const (4.5) импульсийн момент
хадгалагдах хууль

Инерцийн момент
.
I=∫ r 2 dm (4.6)
dm - биеийн жижиг хэсгийн масс
r - эргэлтийн тэнхлэгээс dm масс хүртэлх зай
I - хатуу биеийн эргэх хөдөлгөөний инерцит шинж чанарыг илэрхийлэх
эргэлтийн тэнхлэгтэй харьцуулсан инерцийн момент

Хялбар жишээ
Цагирагийн тэнхлэгээ тойрон эргэх инерцийн момент
 I 0  mR 2 (4.7)
Цул цилиндрийн эргэлтийн тэнхлэгтэй харьцуулсан инерцийн момент
1
I 0  mR 2
2 (4.8)
Бөмбөрцгийн хүндийн төвийг дайрсан тэнхлэгтэй харьцуулсан инерцийн
момент
2
I 0  mR 2
5 (4.9)
Савааны тэнхлэгтэй перпендикуляр хүндийн төвийг дайрсан тэнхлэгтэй
харьцуулсан инерцийн момент

m 2
I0  l
12 (4.10)

Штейнерийн теорем

2
I =I 0 +md (4.11)
I 0 - хүндийн төвийг дайрсан тэнхлэгтэй харьцуулсан инерцийн момент
I -нь хүндийн төвийг дайрсан тэнхлэгээс d зайд байрлах түүнтэй
параллель тэнхлэгтэй харьцуулсан инерцийн момент

Эргэх хөдөлгөөний үед эргэлтийн өнцөг нь

l

R (4.12)
l    R эргэсэн нумын урт эргэлтийн өнцгийн вектор нь эргэлтийн хавтгайд
перпендикуляраар зЮв шургийн давших чиглэлээр тодорхойлогдоно.

 d

Өнцөг хурд: dt
(4.13)

 d

Өнцөг хурдатгал: dt
(4.14)
Хурд, хурдатгалууд нь өнцөг хурд ба өнцөг хурдатгалаар дараах байдлаар
илэрхийлэгдэнэ.
  
    R 
хэмжээ нь     R  sin 
(4.15)
   
a    R 
хэмжээ нь a    R  sin 
(4.16)
     
an            R   an      2  R  sin 
  хэмжээ нь

(4.17)
Вектор үржвэрийн чиглэл нь үржигдэхүүн векторүүдэд перпендикуяраар
нэгдүгээр үржигдэхүүнээс хоёрдугаар үржигдэхүүнлүү эргэх бага эргэлтийн
өнцгийн хувьд зөв шургийн давших чиглэлээр тодорхойлогдоно. Хэмжээ нь
тэдгээрийн хэмжээнүүдийн үржвэрийг хоорондох өнцгийн синусээр үржүүлсэнтэй

тэнцэнэ. R -радиус векторууд нь муруйлтын радиус бол вектор байвал   90
0

болно.


 R R
(4.18)
a
a    R 
R
(4.19)
an
an       2  R R
R2
(4.20)
 Семинар, бие даалтын бодлогууд

2
4.1 10см радиустай дугуй 3.14 рад / с өнцөг хурдатгалтай эргэжээ. Хөдөлгөөн
эхэлснээс хойш 1 секундын дараа дугуйн мөөрөн дээрх цэгийн өнцөг хурд,
шугаман хурд, тангенциал хурдатгал , нормаль хурдатгал болон бүрэн
хурдатгалыг тус тус ол. /0.314м/с, 0.314 м/с2, 0.986 м/с2, 1.03м/с2/
4.2 Хатуу бие хөдөлгөөнгүй тэнхлэгийг тойрон   at  bt хуулиар эргэлдэнэ.
3

Энд a  6.0 рад / с , b  2.0 рад / с . Олох нь : а) t  0 агшингаас зогсох хүртэл

3

хугацаанд өнцөг хурд ба өнцөг хурдатгалын дундаж утгууд ; б) эргэлт

зогсох агшин дах өнцөг хурдатгал./6 рад/с/
4.3 Гүйдлийг салгаснаас хойш цахилгаан хөдөлгүүрийн якоь 50с-1 эргэлтийн
давтамжтайгаар 628 удаа эргэлт хийсэн бол түүний өнцөг хурдатгалыг ол.
/12.5 рад/с2 /
4.4 Дугуй 1 минутын турш эргэхдээ давтамжаа 300-180 эргэлт/мин хүртэл
бууруулж жигд удааширчээ. Энэ хугацаанд дугуй хичнээн эргэлт хийж, ямар
өнцөг хурдатгалтай хөдөлсөн вэ? /240эрг/мин ба 0.21 рад/с 2 /
4.5 Үл хөдлөх тэнхлэгийг тойрон эргэж байгаа биеийн хөдөлгөөн φ=k t 3+ π t 2
хуулиар өгөгджээ. Хэрэв бие эхний 2 с-д 8 удаа эргэсэн бол хөдөлгөөн
эхэлснээс хойш 4с-ийн дараах биеийн өнцөг хурд ба хурдатгалыг ол. /80π
рад/с ба 38π рад/с2 /
4.6 Минутанд 2400 удаа эргэж байсан цахилгаан хөдөлгүүрийн гол түүнийг
унтраасны дараа 900 эргээд зогсов. Хэрэв эргэлт жигд удааширсан бол
хөдөлгүүр зогсох хүртэл хичнээн хугацаа өнгөрсөн вэ? /45с /
4.7 Автомашины дугуй жигд удаашран эргэж 2 минутанд эргэлтийн давтамж нь
240 мин-1 байснаа 60мин-1 болсон бол түүний өнцгийн хурдатгал ба хэдэн
удаа бүтэн эргэснийг тус тус ол. /0.157 рад/с2 /
4.8 Конусын өндрөө дайрч гарсан тэнхлэгийг тойрон эргэх үеийн инерцийн
моментийг ол. /3mR2 /10 /
4.9 Цайруулагчийн гол 600 эрг/мин –д харгалзах давматжтайгаар эргэж байгаад
10Н*м тогтмол тоормозлогч моментийн үйлчлэлээр 3 минутын дараа
зогссон бол уг голын инерцийн моментыг ол. /28.6 кг*м 2 /
4.10 50кг масстай шооны ирмэгийн урт 1м бол энэ шоог ирмэг дээгүүр нь
эргүүлж өнхрүүлэхийн тулд хийх хамгийн бага ажлыг ол. /100.5 Ж/
 Сэдэв : Эргэх хөдөлгөөний динамик,
Релятив механик
Семинар, бие даалтын бодлогууд

3.1 Жижиг бие экватор дээр h  10 м өндрөөс унасан. Унах

R үедээ босоо чиглэлээс аль зүгт ямар зайд хазайх вэ?

Агаарын эсэргүүцлийг тооцохгүй.Энэ зайг газрын
гадарга дээр ба газрын гадаргаас 10м өндөрт байх

цэгүүдийн дэлхийн эргэлтийн улмаас шилжих шилжилтүүдийн ялгавартай

харьцуул.
3.2 R  1см радиустай m  0.1кг масстай нэгэн төрлийн
0
шаариг хэвтээ чиглэлтэй 30 өнцөг үүсгэсэн налуу хавтгай дээр
оршино.
а. Үрэлтийн коэффициент к -ийн ямар утганд
гулсахгүйгээр өнхрөх вэ?
б. к  0.2 бол шааригийн төвийн хурдатгалыг ол.

3.3 Хэвтээ тэнхлэгийг тойрон эргэх цилиндрийг утсаар ороосон. Утсаар

m  10кг масстай сармагчин дээш авирна. Цилиндрийн инерцийн момент
I  0.2кг  м 2 , радиус нь R  10см . Хэрвээ түүний хурд газартай харьцуулахад
тогтмол бол уяатай харьцангуйгаар сармагчингийн хурдатгалыг ол.

α
3.4.Утастай дамар   60 налуу хавтгай дээр байна.
0

Утасны нэг үзүүрийг утас налуу хавтгайтай

параллель байхаар хананд бэхэлсэн. Дамрын налуу
хавтгайгаар хөдлөх хурдатгалыг ол. Дамрын масс
m  5кг түүний тэнхлэгтэй харьцангуй инерцийн
момент I  0.04кг  м 2 налуу хавтгай ба дамрын
хоорондох үрэлтийн коэффициент k, дамрын
радиусууд r  5см ба R  10см
3.5 m  500г масстай нэг төрлийн хоёр ижил цилиндр хоёул тэгш хэмтэй
ороосон жингүй хос утсаар холбогдоно. Үрэлтийг тооцохгүй бол
хөдөлгөөний үед утас тус бүрийн татах хүч ямар байх вэ?

3.6 Ижил L0  10 м хувийн урттай хоёр саваа нэг ерөнхий тэнхлэгийн дагуу
өөд өөдөөсөө хөдөлж байв. Нэг саваатай нь холбоотой тооллын системд
хоёр савааны баруун зүүн үзүүрүүд давхцах хугацааны хоёр агшины
8
ялгавар t  2.89 10 с байсан бол нэг саваа нь нөгөөтэйгээ
харьцангуйгаар ямар хурдтай хөдөлж байх вэ?
3.7 Ижил L0  10 м хувийн урттай хоёр саваа нэг нь нөгөөтэйгээ
харьцангуйгаар   c / 3 хурдтай хөдлөнө. Саваа тус бүрийн хоёр үзүүрт
хоорондоо синхрончлогдсон A, B ба A, B цагууд тус тус байрлана. B цаг
A -тай зэрэгцэх үеэс саваа тус бүр дээрх хугацааны тоолол эхлэнэ гэж
үзээд а. B цаг B -тэй зэрэгцэх үе дэх уг хоёр цагийн заалтыг б. A цаг
A -тай зэрэгцэх үе дэх цагийн заалтуудыг тус тус ол.
0
3.8 Дэлхийн бөмбөрцгийн хойт хагасын 45 өргөрөгт гол хойноос өмнө зүг
чиглэн 1 м/с хурдтай урсана. Хэрэв голын өргөн 100м бол голын баруун
эрэгт учруулах Кориолисын хүчний даралтыг тодорхойл.
3.9 r  10см радиустай I  0.2кг  м инерцийн
2
моменттой дугуйнд
m  100г -масстай,  r -урттай уяаг дээд хагаст нь тохсон. Утастай
дугуй тэнцвэрээс гарч эргэж эхэлсэн бол
а. Уяаны үзүүр дугуйны хамгийн доод цэгтэй
нэг түвшин очих агшинд
 б. Уяа дугуйнаас бүрэн салах үеийн хурдуудыг ол. Уяа дугуйн гадаргуугаар
үл гулсана.

3.10 Хэвтээ гөлгөр хавтгай дээр т  40г масстай l  0.2 м урттай саваа
байрлана. Савааны тэнхлэгт перпендикуляраар хэвтээ чигт нисэх
  100 м / с хурдтай m2  10г масстай сум түүний нэг үзүүрт ирж зоогдсон
бол савааны давших хурд ба эргэх өнцөг хурдыг ол.