Ekspertni sustavi

Prof. Dr. Sc. Slavomir Stankov

Asis. Branko itko, prof

ES 2005
1 / 40

Sadraj
1. Prikaz znanja
2. Logiki prikaz znanja
3. Formalni sustavi

ES 2005
2 / 40

Prikaz znanja
Prikaz znanja
disciplina u podruju umjetne inteligencije
formalizmi koji modeliraju ljudske oblike
znanja
Pristupi prikazu znanja
Logiki pristup
Grafiki (mreni) pristup

ES 2005
3 / 40

Logiki pristup prikazu znanja

Logiki pristup

Istinosno-funkcionalna shema
Argumentska shema
Formalni sustav istinosno-funkcionalnih
shema
formalizmi koji modeliraju ljudske oblike
znanja
Boole-ovska shema i kvantifikatori
Jezik i logika prvog reda
Propozicijska i predikatna logika
ES 2005
4 / 40

Istinosno-funkcionalna shema
Dvovaljana logika izjava je istinita ili lana
Istina i la istinosna vrijednost izjave
Tablica istinitosti i veznici izjava
negacija

konjunkcija

disjunkcija

kondicional bikondicional

pq

pq

pq

pq

ES 2005
5 / 40

Istinosno-funkcionalna shema
Istinosno-funkcionalna shema sastoji se od:

p, q, izjavnih slova

, simbola
Ako su S1 i S2 istinosno-funkcionalne sheme, onda su i
S1

(S1 S2)

(S1 S2)

(S1 S2)

(S1 S2)
istinosno-funkcionalne sheme

p (q r)
ES 2005
6 / 40

Argumentska shema
Ako je Aristotel ovjek, onda je Aristotel smrtan.
Aristotel je ovjek
Aristotel je smrtan

AB
A

(A B) A B

Argumentska shema konaan niz

istinosno-funkcionalnih shema
Zadnji lan niza konkluzija
Preostali lanovi niza - premise
ES 2005
7 / 40

Zadatak
1. Odredite i-f shemu

2. Pomou tablice istinitosti ispitajte valjanost i-f

sheme
(p(q r))(pqr)
ES 2005
8 / 40

Zadatak
3. Napiite argumentsku shemu i odredite valjanost

Ako ima nafte u Polineziji, onda su strunjaci u

pravu ili vlada lae
Nema nafte u Polineziji ili su strunjaci u krivu u
suprotnom
Prema tome vlada ne lae

ES 2005
9 / 40

Formalni sustav I-F shema

Formalni sustav
1.Abeceda simbola
2.Skup konanih nizova tih simbola formule
3.Skup formula aksiomi
4.Konaan skup pravila dedukcije

ES 2005
10 /

Formalni sustav I-F shema

Formalni sustav logike istinosnih funkcija
1. abeceda simbola , , (, ), p1, p2, p3,
2. induktivni skup formula
a) pi je formula za svaki prirodan broj i
b) S1 i S2 formule S1, (S1 S2) formule

3. aksioma (stvorenih pomou aksiomskih shema)

a) S1 (S2 S1)
b) ((S1 (S2 S3)) ((S1 S2) (S2 S3)))
c) ((S1 S2) (S2 S1))

4. pravila dedukcije modus ponens

iz S1 i (S1 S2) slijedi S2

ES 2005
11 /

Zadatak
4. Napravite dokaz za navedenu formulu
(p1(p2(p1p2))

5. Pokaite da za S1, S2, S3 vrijedi

{S1, (S2(S1S3))}(S2S3)

ES 2005
12 /

Boole-ovska shema i kvantifikatori

Svi su ljudi smrtni
Aristotel je ovjek
Aristotel je smrtan

Svi F su H
G je F

p, q; r
Nije valjana
argumentska shema

F, G, H - termi

G je H

ES 2005
13 /

Boole-ovska shema i kvantifikatori

Fx - objekt x je F

Boole-ovska
termska shema

(x)Fx

Egzistencijalna kvantifikacija
- egzistencijalni kvantifikator

(x)Fx

Univerzalna kvantifikacija
- univerzalni kvantifikator

Svi F su H

x(Fx Hx)

G je F

x(Gx Fx)

G je H

x(Gx Hx)
ES 2005
14 /

Boole-ovska shema i kvantifikatori

Fx apsolutna terma (x je F)
Fxy relativna terma (x je F za y)

ES 2005
15 /

Zadatak
6. Shematizirajte naredno zakljuivanje

Svi koji poznaju i Tona i Maricu dive se Marici

Neki koji poznaju Maricu joj se ne dive
Neki koji poznaju Maricu ne poznaju Tona

ES 2005
16 /

Jezik i logika prvog reda

Abeceda jezika prvog reda sadrava:
varijable: x1, x2,
individualne konstante: a1, a2,
predikatska (termska) slova: A11, A21, ; A12, A22, ; A13, A23,
funkcijska slova: f11, f21, ; f12, f22, ; f13, f23,
znakovi interpunkcije: (, )
veznici i kvantifikatori: , ,

Aristotel je ovjek

A11(a1)

a1 za 0
A12 za =
f11 za funkciju sljedbenik
f12 za +
f22 za .

A12(f12(x1, x2), f22(x1, x2))

x1 + x2 = x1 x2
ES 2005
17 /

Jezik i logika prvog reda

Termi u se definiraju kao
varijable i individualne konstante
ako su t1, , tn termi, onda je i f1n(t1, , tn) term
Ako je Ajk predikatsko slovo u i t1, , tn termi u ,
onda je Ajk(t1, , tn) atomarna formula od .
Formule jezika definiraju se sa:
svaka atomarna formula u je formula jezika .
Ako su S i S' formule jezika , to su i (S), (S S'), (xi)S
A12(f12(x1, x2), f22(x1, x2))

x1 + x2 = x1 x2
ES 2005
18 /

Jezik
i
logika
prvog
reda
K formalni sustav s aksiomima i pravilima dedukcije:

Neka su S1, S2, S3 formule jezika , aksiomi u K su:

S1 (S2 S1)
((S1 (S2 S3)) ((S1 S2) (S2 S3)))
((S1 S2) (S2 S1))
(xi) S1 S2
(xi) S1(xi) S2(t)
(xi) (S1 S2) (S1 (xi) S2),
ako S1 ne sadri slobodna pojavljivanja varijable xi
Pravila:
modus ponens: S1 i S1 S2 deducira S2
generalizacija: S1 deducira (xi) S1

ES 2005
19 /

Zadatak
7. Izrazite uz pomo kvantifikacije izjave:
a) Neki ljudi mrze svih
b) Nijedan mi nije tei od nijednog slona
c) Imala je prsten na svakom prstu

ES 2005
20 /

Propozicijska i predikatna logika

Ana je majka od Ivane

Propozicijska logika

Predikatna logika

Majka(Ana, Ivana)

ES 2005
21 /

Propozicijska i predikatna logika

Sve jagode su slatke

Propozicijska logika

Predikatna logika

x(jagoda(x) slatko(x))

ES 2005
22 /

Zadatak
8. Izrazite u obliku predikatne logike izjavu:
Za svaki prirodan broj x postoji prosti broj vei od x

ES 2005
23 /

Rjeenja
1. (p)(pq)r
2. (p(q r))(pqr)
1 1 111 1 1 1
1 0 100 1 1 0
1 1 011 1 0 1
1 1 010 1 0 1
0 1 111 1 0 1
0 1 100 1 0 1
0 1 011 1 0 1
0 1 010 1 0 1
ES 2005
24 /

Rjeenja
3. pqr
pq
r
4. (p1(p2(p1p2))

(p2(p1p2))
(p2(p1p2))(p1 (p2(p1p2)))
(p1(p2(p1p2))

5. {S1, (S2(S1S3))}(S2S3)
S1
(S2(S1S3))
(S1(S2S1))
(S2S1)
((S2(S1S3))((S2S1)(S2S3))
((S2S1)(S2S3))
(S2S3)

ES 2005
25 /

Rjeenja
(FGH)
(GH)
(FG)
7. (x)Fx(y)(FyHxy)
-(x)(y)(FxGyHxy)
(x)(Fx(-y)(GyHyx)
xy(cijeli_broj(x) (prosti_broj(y) x < y))

ES 2005
26 /