Polimeri i plastine mase

Predavanje, 12.10.2012.

Vrste polimera
z
z

Prirodni: proteini, celuloza i dr.

Vjetaki (sintetike smole)

Osnovne osobine
z
z
z
z

manja ili vea tvrdoa

ljepljivost
sposobnost omekavanja na visokom temperaturama
odeeni stepen prozirnosti itd.

Polimeri

Visokomolekularna jedinjenja iji se molekuli sastoje od nekoliko stotina ili nekoliko

hiljada atoma meusobno spojenih valentnim vezama (makromolekule)
Grka rije: poli-mnogo i meros-dio
nM (monomer) Mn (polimer)

Dvije osnovne vrste reakcija polimerizacije:

1)

Adiciona:

A+A+A+ ... A-A-A-... (homologni tip)

A+B+A+B+ ... A-B-A-B-... (kopolimerni tip)

dobijaju se visokomolekularna jedinjenja bez ostataka, tj bez izdvajanja nekih sporednih
produkata
imaju iste elementarne sastave kao i polazni monomeri (A, odnosno A i B), pri emu se
dobijaju potpuno nove supstance, koje se po svojstvima bitno razlikuju od polaznih monomera
inicira se poveanom temperaturom, poveanim pritiskom ili koritenjem odreenih katalizatora

2)

Kondezaciona: A+B AB+ nuzprodukti

dobijaju se polimeri koji se po hemijskom sastavu potpuno razlikuju od sastava polaznih

monomera
stvaraju se i odreeni niskomolekularni nuzprodukti: voda, hlorovodonik, i dr.

Struktura i ponaanje polimera pri

zagrijavanju

ne postoji pravilan raspored estica-izgraivaa amorfna struktura

jedan dio makromolekula ima izvjestan ureen poredak djelom
kristalna struktura
oblici makromolekula:

linearni
razgranati
mreasti (umreeni)

najee su potpuno haotinog rasporeda

Linearna struktura:

skup linijskih ili razgranatih elemenata koji se sastoje od velikog broja

istih (polimeri homolognog tipa) ili razliitih segmenata (polimeri
kopolimernog tipa) spojenih gipkim vezama

Mreasta (umreena) struktura

linijski elementi meusobno spojeni poprenim vezama (granama)

Struktura i ponaanje polimera pri

zagrijavanju
z

Termoplastini polimeri

Linearni polimeri: poveanje pokretljivosti u okviru makromolekula,

slabljenje veza izmeu makromeolekula

pri zagrijavanju razmekavaju, zatim se tope, nakon hlaenja ponovo

ovravaju zadravajui osnovna svojstva

postupak razmekavanja i stvdnjavanja moe se ponavljati vie puta bez

mjenjanja (pogoravanja) njegovih tehnikih karakteristika

termomehanika kriva (,T):

podruje elastinih-hukovskih deformacija (T0-Ts)

podruje visokoelastinih deformacija (Ts-Tt)

podruje visokoplastinih deformacija (T>Tt)

Struktura i ponaanje polimera pri

zagrijavanju
z

Termoplastini polimeri

Pozitivna svojstva: male specifine mase (1000-1200kg/m3), mala

toplotna provodljivost, visoka hemijska otpornost

Negativna svojstva: nepostojanost na povienim temperaturama, nizak

modul elastinosti, krtost na niim temperaturama, velike deformacije
teenja, sklonost starenju

Termostabilni polimeri
linearne ili razgranate makromolekule u fazi dobijanja, koje zagrijavanjem
jednom omekaju (preu u plastino stanje), kada dolazi do povezivanja
makromolekula u porenom pravcu (umreeni polimeri)
fiziko-mehanika svojstva se mjenjaju: gube sposobnost rastvaranja u
rastvaraima, sposobnost prelaska u plastino stanje pri ponovnom
zagrijavanju, dobijaju veu vrstou, manje deformacije pod uticajem
konstantnih statikih optereenja

Mehanika svojstva polimera

vrstoa pri zatezanju, relativna izduenja pri prekidu,

moduli elastinosti

uzorci tapnog, trakastog oblika ili na oslabljenim uzorcima

ispitivanja se rade u podruju normalnih (radnih) temperatura

(-20 do 40C)

temperatura odgovara podruju staklastog stanja kod termoplastinih

polimera

Mehanika svojstva polimera

vrstoa pri zatezanju, relativna izduenja pri prekidu,

moduli elastinosti

- kriva tri karakteristina podruja:

podruje I, prave elastine deformacije (Hukov zakon)

podruje II, prinudne elastine deformacije (pe)-velike deformacije
podruje III, prvo Hukova elastinost, a zatim plastino ponaanje

Tb<Ta<Ts (temperatura granice staklastog stanja)

nie temperature manja podruja prinudnih elastinih deformacija

- kriva termoplastinih polimera

- kriva termostabilnih polimera

Mehanika svojstva polimera

vrstoa pri pritisku i savijanju

prizmatini uzorci 4x4x16cm

Ispitivanja vrstoe pri pritisku

m = fp =

Pgr
Ao

Ispitivanje vrstoe pri savijanju

f zs =

M gr
W

3 Pgr l
f zs =
2 bh 2

Reoloka svojstva polimera

Skupljanje
zapaa se tokom procesa dobijanja polimera, u srazmjerno kratkom
vremenskom periodu i ima asimptotski karakter
teko se mjeri jer je sa mjerenjima neophodno zapoeti na samom
poetku procesa polimerizacije
kriva ukupne deformacije polimera predstavlja zbir trenutne deformacije i
deformacije teenja, za podruje normalne (radne) temperature

Krive vremenskih deformacija

Reoloka svojstva polimera

Teenje
za pretpostavljeno linearno teenje, krive teenja su funkcija strukture
polimera:

linearni (neumreeni) polimeri imaju vee deformacije teenja od

umreenih

linerarni polimeri pri rastereenju imaju odreene trajnje deformacije

(ireverzibilnost procesa), za razliku od umreenih koji imaju reverzibilan
karakter

Relaksacija

kod neumreenih polimera je stoprocentna

kod umreenih polimera ima asimptotski karakter, do izvjesnog graninog
napona razliitog od nule

Vrste termoplastinih polimera

Polietilen

polimerizacijom monomera etilena pri razliitim pritiscima:

polietilen niskog pritiska (vea tvrdoa, manja elastinost)

polietilen visokog pritiska

tvrd ronat materijal, bijele boje, u vidu granula (3-5mm) ili praha
specifina masa od 920 do 970kg/m3
modul elastinosti 150-800MPa
vrstoa pri zatezanju 12-32MPa
upijanje 0,03-0,04%, dobra otpornost na dejstva mraza
nedostatak: mala tvrdoa, visoka vrijednost termikog koeficijenta linearnog irenja,
mala otpornost na povienu temperaturu (do max 130C)
primjenjuje se: za proizvodnju hidroizolacionih materijala, cjevi, sanitarno-tehnike
opreme i dr.

Polivinilhlorid
bijeli ili ukasti prah bez ukusa i mirisa:
specifina masa od 1400kg/m3
vrstoa pri zatezanju 50-60MPa, vrstoa pri savijanju 80-120MPa
koristi se do temperature 60C
otporan na dejstvo kiselina, baza, benzina, raznih ulja
nedostatak: pad vrstoe na povienim temperaturama, velike deformacije teenja
primjenjuje se: za proizvodnju podova (linoleum), hidroizolacionih materijala, razne
vrste cjevi i dr.

Vrste termoplastinih polimera

Polistirol
produkt polimerizacije stirola
tvrd prozraan materijal nalik na staklo, u vidu granula (6-10mm) ili praha
specifina masa 1050kg/m3
modul elastinosti 150-800MPa
vrstoa pri zatezanju 35-60MPa, vrstoa pri pritisku 80-110MPa
vodonepropustljiv, otporan na dejstvomnogih hemijskih agenasa
nedostatak: ograniena otpornost na poviene temperature, krtost pri djelovanju
udarnih optereenja
primjenjuje se: za proizvodnju ploica, cjevi, kao sirovina za proizvodnju
termoizolacionih materijala porozne strukture (stiropol)

Polimetilmetakrilat
organsko staklo
velika propustljivost ultravioletnih zraka (obino staklo oko 1%, organsko 73,5%)
vrstoa pri pritisku 120-160MPa, vrstoa pri zatezanju 60-80MPa, vrstoa pri
savijanju 80-140MPa
nedostatak: nepostojan u rastvorima kiselina i baza, lako se rastvara u organskim
ratvaraima (npr. aceton), u kontaktu sa vatrom gori jarkim plamenom
primjenjuje se: za zastakljivanje prozora na bolnicama, staklenim batama,
svjetlarnicima i dr.

Vrste termoplastinih polimera

Polivinilacetat

polimer sa vrlo niskom temperaturom prelaska u staklasto stanje (28C)

nedostatak: podloan deformacijama na obinim temperaturama
primjenjuje se: za proizvodnju ljepkova i lakova, betona sa poveanom hemijskom
otpornou i vodonepropustljivou (vodeni rastvori se uvode u betone na bazi
cementa)

Poliizobutilen

produkt polimerizacije izobutilena (iz ostatka destilacije nafte)

elastian materijal (relativno izduenje od 1000 do 2000%)
mala specifina masa cca 920kg/m3
vodonepropusan, otporan na dejstvo razliitih hemijskih agenasa, otporan na
dejstvo mraza (temperatura prelaska u staklasto stanje -75C)
primjenjuje se: kao masa za zatvaranje (hermetizaciju) spojnica raznih vrsta, za
proizvodnju ljepkova, hidroizolacionih materijala i dr.

Vrste termostabilnih polimera

Fenolaldehidi
polimerizacijom fenola i aldehida (najveu primjenu imaju fenolformaldehidi)
tvrde i krte supstance svjetlo ili tamno mrke boje
specifina masa 1200-1300kg/m3
primjenjuje se: dobivanje materijala vee vrstoe, manje krtosti od fenolformaldehida,
tako to se mjeaju sa strugotinom od drveta, hartijom, tkaninama i drugim inertnim
materijalima, za proizvodnju ljepkova za drvene konstrukcije, za vodootporne furnire,
za slojevite plastine mase

Epoksidi
polimeri koji u okviru svoje strukturne formule sadre tzv. epoksidnu grupu (u tenom i
ovrslom stanju)
specifina masa cca 1200kg/m3
vrstoa pri pritisku 70-100MPa, vrstoa pri zatezanju 40-80MPa, vrstoa pri
savijanju 60-130MPa
visoka otpornost na poviene temperature (do 150C), visoka hemijska otpornost
(izuzev jakih oksidacionih sredstava i vlanog hlora)
nedostatak: mala ilavost, relativno izduenje pri prekidu 2,5-8%
primjenjuje se: kao ljepkovi za beton, drvo, keramiku, staklo, metale, kao veziva za
eposidne maltere i betone, za izradu industrijskih podova, kao hidroizolacioni materijali

Vrste termostabilnih polimera

Poliesteri
tzv.nezasieni poliesteri se primjenjuju u graevinarstvu
specifina masa 1100-1400kg/m3
vrstoa pri pritisku 90-240MPa, vrstoa pri zatezanju 30-70MPa
visoka otpornost na veliki broj hemijskih agenasa
nedostatak: oslobaanje velike koliine toplote pri ovravanju, veliko skupljanje
(7-9%), dugo djelovanje vode smanuje vrstou i do 40%, kao i adheziono svojstvo
primjenjuje se: za izradu raznih elemenata za pokrivanje krovova (prozranih i
obojenih), sanitarno-tehnike opreme, ljepkova, fasadnih boja, lakova i dr.

Poliuretani

zapreminska masa 30-500kg/m3

primjenjuje se: u obliku poroznih (ekspandiranih) termoizolacionih materijala
(otvornih ili zatvorenih pora)

Silicijum-organski polimeri (silikoni)

otpornost na visoke temperature 300-500C, velika krutost

primjenjuje se: kao hidrofobni premazi, dodaci betonima sa ciljem da pobolja
hidrofobna svojstva, za proizvodnju vatrootprnih lakova i emajla, ljepokva i dr.

Plastine mase

Sastav plastinih masa:

1)

Veziva (10-20% u odnosu na ukupan volumen): neke vrste polimera

2)

Punioci (80-90% u odnosu na ukupan volumen):

prakasti (drveno i kvracno brano, kreda, talk, a i sl.)

vlaknasti (staklena i organska vlakna, azbest i dr.)

listasti (hartija, tkanine raznih vrsta, drveni furnir)

smanjuju skupljanje i deformabilnost, poveavaju otpornost na povienim

temperaturama, smanjuju gorivost (naroito mineralni punioci), poveavaju
vrstou pri zatezanju i savijanju i otpornost na djelovanje atmosferskih uticaja
(naroito vlaknasti i listasti punioci)

3)

Plastifikatori

4)

Stabilizatori

5)

Katalizatori

6)

Boje

7)

Supstance za formiranje porozne strukture i dr.

Plastine mase

Sastav plastinih masa:

3)

Plastifikatori (do 50% u odnosu na masu polimera):

daju veu plastinost na normalnim temperaturama, olakavaju preradu

(sniavajui temperaturu prelaska polimera u visokoplastino stanje), smanjuju
vrstou, poveavaju deformacije teenja
razna ulja, kamfor, glicerin i dr.

4)

Stabilizatori

sprijeavaju starenje plastinih masa

sapuni zasienih masnih kiselina i olovne soli

5)

Katalizatori

smanjuje se vrijeme ovravanja plastinih masa, a s tim se ubrzava tehnoloki

proces izrade predmeta od plastinih masa

6)

Boje (3-5% u odnosu na masu polimera):

razni pigmenti ili organske boje

7)

Supstance za formiranje porozne strukture:

Pjenoplasti: dovoenje polimera prije ovravanja u pjenasto stanje

Poroplasti: uvoenjem u polimer supstanci koje u periodu ovravanja razvijaju
odreene gasove usljed kojih dolazi do ekspanzije mase

Plastine mase

Osnovna svojstva:
specifina masa s=1000-2000 kg/m3, a zapremiska masa zavisi od poroznosti =f(p)
poroznost mala osim kod pjenoplasta i poroplasta (95-98%), to uzokuje malo upijanje
vode do 1% (kod veine plastinih masa)
niska toplotna provodljivost (=0,23-0,7 W/mC), kod pjenoplasta i poroplasta jednaka
je toplotnoj provodljivosti vazduha
vrstoa pri zatezanju 200-300MPa (u sluaju plastinih masa armiranih vlaknima ili
listovima), vrstoa pri savijanju joj je vrlo bliska
modul elastinosti je vei nego kod odgovarajuih polimera, no znatno nii nego kod
drugih graevinskih materijala, dok je teenje znatno manje
otporni su na djelovanje vode, vodenih rastvora kiselina, baza i soli, no monoge
plastine mase se lako rastvaraju ili bubre u organskim rastvaraima
nisu postojane na visokim temperaturama, najvei broj podnosi temperaturu 100200C
toksine su manje ili vie u tenom stanju
starenje koje je poslijedica:

procesa umreavanja, koji dovodi do gubitka elastinosti

procesa razlaganja polimera na niskomodularna jedinjenja, koji dovodi do
destrukcije materijala

Opti tipovi plastinih masa

Plastine mase bez punilaca

Porozne plastine mase

pjenoplaste
poroplaste

Plastine mase sa zrnastim (prakastim) puniocima

koje pored polimera mogu da sadre jo i boje, plastifikatore, katalizatore i

stabilizatore

osim polimera i punilaca, sadre i druge neophodne komponente

(plastifikatore, stabilizatore, katalizatore i boje)

Plastine mase sastavljene od nekoliko razliitih

makrostrukturnih komponenata-kompoziti

vieslojne
armirane plastine mase i sl.

Proizvodi od plastinih masa

Plastine mase sa staklenim vlaknima

natapanjem staklenih vlakana i staklene tkanine odreenim polimerom (poliesteri,
epoksidi ili silikoni)
vrstoa pri zatezanju 220-350MPa, vrstoa pri savijanju 240-550MPa, vrstoa
pri pritisku 250-360MPa
primjenjuje se: za ravne ili talasaste poluprozirne ploe za pokrivanje krovova,
razne pregradne ploe, cijevi, fazonski komadi, profili i dr.

Materijali za pokrivanje podova

linoleum (na bazi polivinilhlorida, a nekada i gume), debljine 2-5mm, rolne irine do
4m, a duine 12m, elastini, dobri termoizolatori, zadovoljavajue otpornosti na
habanje i trajnosti (20-25 godina)
u obliku ploa, npr. vinaz ploe (na bazi polivinil hlorida i azbestnog brana),
dimenzija 20x20cm ili 30x30cm, debljine 2-5mm
beavni podovi (na bazi polivinilacetatske emulzije razrjeene vodom, sitnog
pijeska ili cementa i odgovarajuih boja), debljine do 5mm, velike otpornosti na udar
i na habanje

Proizvodi od plastinih masa

Termoizolacioni materijali

na bazi polimera (pjenoplasti i poroplasti) proizvode se obino na bazi polivinilhlorida,

polistirola, fenolformaldehida, poliestera i poliuretana
pjenoplaste karakterie sistem zatvorenih pora
poroplaste karakterie sistem otvorenih pora

Hidroizolacioni materijali

za dobijanje se koriste termoplastini polimeri i elastomjeri

primjenjuju se: u rolnama, kao trake (debljina 1-3mm) i folije (debljina do 1mm), te
razni premazi, namazi i paste

Hermetici

u vremenu eksploatacije trebaju da zadovolje dva osnovna uslova:

elastinost

vodonepropusnost
razni mastiksi (kitovi) na bazi tiokola, silikona i poliizobutilena
primjenjuju se: za zatvaranje spojnica fasadnih elemenata (u montanim panelnim
sistemima zgrada), za ispunjavanje dilatacionih spojnica (kod raznih konstrukcija i
objekata), za ispunjavanje meurazmaka kod montanih elemenata (tunela,
kolektora, rezervoara i sl.)

Proizvodi od plastinih masa

Materijali za oblaganje i unutranju dekoraciju

ploe za oblaganje zidova (izrauju se od polistirola):

zamjena za keramike ploice

niska cijena, visoke mehanike karakteristike, ne mogu da podnesu

temperaturu preko 80C
ploe i table veih dimenzija za oblaganje zidova i plafona (na bazi polivinilhlorida)

vidna povrina ima teksturu i boju koja imitira drvo, kamen i druge materijale
materijali u rolnama za oblaganje zidova (tapeti)(jaa hartija preko koje je tanak sloj
vodene disperzije polivinilacetata, polivinilhlorida, polimetilmetakrilata ili silikona)

vidna povrina moe da bude u raznim bojama i da imitira neku tkaninu,

drvo i sl.

Cijevi i sanitarno-tehnika oprema

proizvode se od polivinilhlorida, polietilena, polimetilmetakrilata, polistirola, kao i od
plastinih masa sa staklenim vlaknima

laki i jeftiniji od klasinih materijala

Proizvodi od plastinih masa

Ljepkovi
ljepkovi na bazi epoksida imaju najveu praktinu primjenu (dvokomponentni)
visoka adhezija i vrstoa, dovoljna trajnost i postojanost na povienim temperaturama,
zadovoljavajua viskoznost, velika brzina ovravanja i niska cjena
prema vrsti primjenjenjih visokomolukarnih jedinjenja:

ljepkovi koji ovravaju putem adicione polimerizacije: polivinilacetata,

poliakrilati i dr.

ljepkovi koji ovravaju putem kondenzacione polimerizacije: epoksidi,

poliesteri, fenolformaldehidi i dr.

ovravanje uslovljeno isparavanjem razreivaa i zavretkom procesa

polimerizacije

ovravanje se zasniva na prelazu lako topljivih i lako rastvorljivih produkata

nepotpune polimerizacije u nerastvorljive produkte sa visokom temperaturom
topljenja, uz prisustvo odreenih katalizatora (ovrivaa i ubrzivaa)

prema uslovima ovravanja:

ljepkovi koji ovravaju na normalnim temperaturama (preko 5C)

ljepkovi koji ovravaju na povienim temperaturama (preko 100C)

primjenjuje se: za spajanje konstruktivnih elemenata od drveta, betona, stakla, elika i
dr. materijala

Proizvodi od plastinih masa

Polimerbetoni
razliiti termostabilni polimeri, obini (normalni) agregati: pijesak, ljunak
i drobljeni kamen
polimerbetoni se spravljaju sa 20% polimera u odnosu na ukupnu masu
(iz ekonomski razloga)
mehanika svojstva polimerbetona:

vrstoa pri pritisku preko 120MPa, vrstoa pri zatezanju preko 50MPa
modul elastinosti manji od 30000MPa
termiki koeficijent linearnog irenja (1,5-30,x10-5)
otpornost na udar i habanje (vea nego kod obinih betona)
propustljivost za tenosti i gasove (mala ili zanemarljiva)
teenje (> ili isto kao kod obinih betona)
skupljanje (< ili isto kao kod obinih betona)

Proizvodi od plastinih masa

Betonpolimeri
natapanjem elemenata od obinih betona monomerima (stirol,
metilmetakrilat) koji u masi betona prolaze kroz fazu polimerizacije
(polistirol, polimetilmetakrilat)
mala potronja polimera 3-8% (u ukupnoj masi materijala)
tehnoloki proces proizvodnje sastoji se od:

faze suenja ili vakumiranja betonskog proizvoda u cilju odstranjivanja

vlage
faze natapanja monomerom u trajanju 5-6h na normalnom
atmosferskom pritisku
faze izlaganja elemenata potopljenog u monomer poveanom pritisku u
trajanju 3-4h, kako bi se natapanje izvrilo do odreene dubine
odleavanje elemenata radi zavretka procesa polimerizacije

mehanika svojstva:

vrstoa pri pritisku 100-200MPa, vrstoa pri zatezanju 5-20MPa

modul elastinosti 40000-50000MPa
skupljanje cca 0,05mm/m1
upijanje vode (najvie 1%)
otpornost na dejstvo mraza (izuzetno velika)
otpornost na djelovanje sulfata (izuzetno velika)

HVALA NA PANJI