UNIVERZITET SARAJEVO

EKONOMSKI FAKULTET SARAJEVO

DISTANCE LEARNING

S E M I N AR S K I R AD
IZ PREDMETA
OSNOVE ORGANIZACIJE
Profesor: Elvir izmi
Asistent: Elvir ahi

TEMA : FAYOLOVI PRINCIPI ORGANIZACIJE

student:
KRISTI SANDRA
BR.INDEKSA: 65202

2011. godina, Sarajevo

SADRAJ

Uvod.................................................................................................2
Fajolizam..........................................................................................3
Dizajn organizacije prema Fayolu...................................................3
Principi Fayolove organizacije........................................................4
Dobre i loe strane Fajolizma..........................................................8
Zakljuak........................................................................................10
Literatura........................................................................................11

UVOD

Razvoj industrijskih preduzea, praen snanom mehanizacijom i primjenom elektriciteta

tokom 19. stoljea, je omoguio da se postepeno zaokrui konzistentan teorijski pristup
organizaciji pod nazivom klasina teorija organizacije.
Klasina kola organizacije predstavlja najstariju kolu organizacije koja je nastala kao
rezultat istraivanja i saznanja brojnih autora: Taylora, Fayola, Forda, Ganta, Gilberta,
Emersona, Urwicka, Koontza i drugih.
Ideje i pristupi na kojima se zasniva klasina kola i po kojima ini jedan konzistentan
pristup su:
- formalizam,
- podela rada i specijalizacja,
- raspon kontrole,
- delegiranja ovlatenja,
- hijerarhijsko ustrojstvo i drugi.
Premda, klasina kola predstavlja konzistentan pristup, detaljnije prouavajui vidimo
da se ona moe posmatrati u okviru tri teoretska pristupa i to:
1. uenje F. Teylora i njegovih sljedbenika izraen u teoriji Tejlorizam
2. uenje Fayola izraen u teoriji Fajolizma
3. uenje Webera izraeno u teoriji Birokratske organizacije.
Klasina teorija organizacije osvojila je neka praktina iskustva koja su korisna samo ako
se zna kako i kada se koriste.Na primjer:
-

ne preduzimaj nita vie od onoga sa ime moe rukovoditi,

posao obavljaj sa oduevljenjem i neumorno,
okreni svoje prema svom poslu,
budi taan kao sat,
ne veruj samo svojoj memoriji,
i u pogodno vrijeme kontrolii svoje poslove.

Osnovna slabost klasine teorije organizacije je njena jedinstvenost, jer zanemaruje

sloenost ljudskog ponaanja i nove industrijske sredine, pa time dolazi u poloaj da o
njima donosi sudove samo na osnovu predpostavki.

FAJOLIZAM

Znaajan doprinos u razvoju naune organizacije dao je ininjer Henry Fayol. Smatra se
za jednog od tvoraca klasinog pristupa u organizaciji. Henry Fayol dugo vremena je
radio kao rudarski ininjer u rudarsko metalurkom kombinatu Commentry Four
Chamboult Decazevill. Svoju teoriju zasnovao je na ogromnom iskustvu steenom
upravo u ovom preduzeu.On je jedna od rijetko kompetentnih linosti koja je svoja
saznanja mogao da provjerava u praksi i na najviem nivou. Postao je poznat relativno
kasno. Sedamdesetih godina objavio je svoje prve radove, a est godina kasnije i svoju
studiju : Industrijska i opta administracija, koja e ga proslaviti irom svijeta. Sadraj i
sutina njegovog jedinog djela je data u predgovoru knjige, u kojoj je utvrdio da
rukovodstvo igra veoma vanu ulogu u upravljanju svim aktivnostima. Fayol je utvrdio
da je upravljanje kao djelatnost zajednika svim organizacijama bez obzira na veliinu i
vrstu i da je mogue utvrditi osnovne zajednike osnove za sve njih. Posebno je elio da
podstakne teoretsko-praktine analize i daje praktina objanjenja za veliki broj
organizacija.
On teoriju organizacije i upravljanja definie kao kolekciju principa, pravila, metoda i
procedura koji su nastali i provjereni kroz opte iskustvo. Problem kojim se bavio je:
poveanje produktivnosti rada. On ovom problemu nije pristupio iz perspektive
elemenata manuelnog rada, nego s aspekta najvieg nivoa upravljanja i rukovoenja.

DIZAJN ORGANIZACIJE PREMA FAYOLU

Fayol je menadment ( upravljanje ) opisao kao predvianje, planiranje ( zamiljanje ),

nareivanje, prireivanje, nadgledanje u toku dostizanja ciljeva preduzea. U tom smislu,
on je utvrdio est kljunih preduzetnikih aktivnosti, odnosno funkcija:
- tehnika funkcija ( proizvodnja ) ova funkcija organizuje tehnike aktivnosti
oko proizvodnje, izrade, adaptacije novih proizvoda. Posebno je znaajna u
proizvodnim organizacijama.
- komercijalna funkcija ( kupoprodaja ) - poslovi nabavke, prodaje i razmjene
su sadraj komercijalne funkcije. Znaajna je isto kao i tehnika funkcija, jer,
zna jeftino kupiti a dobro prodati kao i kvalitetno proizvesti. Komercijalna
funkcija preteno proizvodi rashode u organizaciji, pa joj se mora posvetiti
posebna panja.
- finansijska funkcija ( kapital ) - obuhvata aktivnosti oko optimalnog krenja
kapitala. Posebno podruje ove funkcije je pribavljanje novanih sredstava i
upravljanje finansijama. Tu se vidi osnova uspjenog rada.
- raunovodstvena funkcija ima za zadatak da u svakom trenutku prikae
stanje imovine i evidentiranje poslovnih promjena u preduzeu. To je organ
vida preduzea, koji gleda i evidentira rad rukovodstva, instrument u

pravljenju preduzea. Ova funkcija obuhvata i propise, preglede salda, cijena

statistike preduzea.
administrativna funkcija ( menaderska ) upravlja i koordinira rad svih
drugih funkcija u preduzeu. To je sistem rukovoenja a ne vladanja poslom.

Po Fayolu administrativna funkcija obuhvata pet elemenata:

1. planiranje ( zamiljanje ) - Fajol je u zamiljanju vidio aktivnost predvianja
budunosti i formiranja programa za predupreenje negativnih pojava i
tendencija.
2. organizovanje prema Fayolu organizovanje obuhvata aktivnosti oko
stvaranja potrebnih uslova za rad. Fayol insistira na shvatanju unutranje
strukture, tj. organizma preduzea
3. nareivanje je okosnica Fayolove doktrine. On, nareivanje u organizaciji
uporeuje sa ivotinjskim ili socijalnim organizmom.
4. koordiniranje ( upravljanje ) time se povezuju sva dejstva i nastoji
obezbjediti jedinstvena akcija ka ostvarenju postavljenog cilja.
5. kontrola ( nadgledanje ) aktivnost u kojoj se usporeuje planirano i
ostvareno. Prema Fayolu to je vaniji element administrativne funkcije.

PRINCIPI FAYOLOVE ORGANIZACIJE

Jedan od najznaajnijih doprinosa Fayola u klasinoj teoriji organizaciji je formulisanje

etrnaest principa administracije. Njihovu sutinu ine ljudi, a cilj njihovog uvoenje je u
poveanju efikasnosti ljudskog faktora. Samo djelimino navoenje sutine principa
Fayolove administracije upuuje nas na to da se radi o brojnim elementima savremene
organizacije:
1) princip podjele rada
Fayol je utvrdio da je podjela rada prirodna stvar i jedan od nezaobilaznih elemenata u
bilo kojoj organizaciji. Kroz nju se radnici specijaliziraju za obavljanje pojedinih radnih
aktivnosti to poveava produktivnost, jer onaj koji stalno radi neki posao obavlja ga
uspjenije, bolje i efikasnije od onoga koji to radi povremeno.
Tu je Fayol vidio univerzalno sredstvo za poveanje produktivnosti rada.

2) autoritet

Pod autoritetom treba podrazumjevati skup prava i ovlatenja na osnovu kojih se moe
komandovati.
Prema Fajolu, razlikujemo dvije vrste autoriteta:
a) formalni i
b) stvarni.
Formalni autoritet podrazumjeva skup formalno-pravnih normi na osnovu kojih se neko
moe prinuditi da izvrava odreene naloge.
Pod stvarnim autoritetom se podrazumjeva skup linih osobina kojima raspolae formalni
autoritet.
3) disciplina
Pod disciplinom se u Fayolovoj teoriji podrazumeva odnos ljudi organizacije prema
propisanim konvencijama i standardima, praksi ili usvojenoj filozofiji ponaanja.
Da bi se u organizaciji uspostavila disciplina potrebno je da tri uslova budu zadovoljena:
a) da ima disciplinovane rukovodioce,
b) da ima jasnu i preciznu regulativu i
c) da ima poropisane sankcije za svaku vrstu nediscipline.
4) jedinstvo komandovanja
Prema Fayolu to je jedna od bitnih predpostavki za uspjeh organizacije. Njegova sutina
je u tome to se aktivnost i nareivanje rukovodioca moraju kretati u smjeru ostvarenja
cilja.Da bi se jedinstvo komandovanja obezbjedilo, Fayol je uveo princip
jednostarjeinstva.
5 ) jedinstvo upravljanja ( usmjerenosti )
Svaka akcija u organizaciji mora biti u skladu sa jedinstvenim programom-govorio je
Fayol. Svako odstupanje pojedinih aktivnosti dovodi do naruavanja jedinstva upravljanja
to se kao posljedica javlja smanjena produktivnost organizacije.
6) podinjavanja pojedinanih interesa, optem interesu
Fayolov stav: interes organizacije su najvaniji i svi interesi pojedinaca moraju se
podinjavati interesima organizacije. Obrnuti smer nije mogu.

7) pravedno nagraivanje

Fayol istie da je plaanje jedan od najvanijih pokretaa aktivnosti tj. motivator rada. Pri
tome, ispred svog faktora jedino stavlja organizaciju i istie da ne postoji nijedan takav
motivator kao perfektan sistem.
Fayol je visinu plate povezivao sa:
a) trokovima ivota
b) naporom u radu
c) ekonomskom situacijom.
Fayol je popisivao i nain rada i to:

putem nadnica
putem komada i
prema akordu (sporazumu)
8) centralizacija

To je osnovni princip Fayolove organizacije tako da se u najuem vrhu hijerarhijske

ljestvice nalazi najvie vlasti i mo. Na najiroj osnovi ove piramide nalazi se najmanja
vlast, ili je ista u potpunosti eliminisana. Prednost centralizacije je bolje osiguranje
jedinstvene volje, jedinstvenog postupka, jaoj disciplini i dr.
9) hijerarhija autoriteta
Pod hijerarhijom se podrazumeva lanani sistem autoriteta u kome neko ima veu a neko
manju vlast. Fayol insistira na ouvanju hijerarhije uz mogua i direktna komuniciranja
izmeu istih nivoa, pod uslovom da je obezbjeena saglasnost njihovih predpostavljenih.
10) pravinost
Fayol insistira da se u voenju poslova mora kombinovati:
Prijatnost i pravednost u tretiranju slubenika.
Pravinost mora da proima:
- sve dijelove organizacije i
- sve pojedince u organizaciji.
11) stabilnost osoblja
Stabilnost, stalnost zaposlenja je znaajan faktor u poveanju efikasnosti funkcionisanja
organizacije. Savremene organizacije negiraju potrebu pretjerane stabilnosti zaposlenih.
Zato je Fayol po pitanju stabilnosti bio oprezan i insistirao na potovanju navedenog
principa.

12) inicijativa

Sposobnost da se neto osmisli, a zatim operacionalizuje je inicijativa. To je snaga

organizacije Fayol je time ukazao na potrebu postojanja kreativne energije u organizaciji.
13) jedinstvo i sloga zaposlenih ( esprit de corps )
Navedeni princip esto se naziva duh tijela i podrazumjeva da svi zaposleni budu
jedinstveni i sloni u ostvarenju ciljeva organizacije. Ovaj princip je od bitne vanosti.
Najvei princip jedinstva i sloge se obavezuje ako organizacija kao zajedniki rad svih,
djeluje kao jedinka.
14) red ( poredak )
Fayol je ukazao da u svakoj organizaciji mora postojati:
-

materijalni i
socijalni red.

To znai da svaki radnik treba da bude na jednom, svom mjestu koje mu odgovara sa
definisanjem autoriteta.
Precizna analiza Fajolove studije pokazuje da je Fayol dao niz drugih principa
administracije: brzina, tanost, budunost, ekonominost itd.
Fayol kae da su svi principi univerzalni i da se manje-vie mogu primjeniti u svim
organizacijama, pri tome je ukazao da je njihova primjena ipak u ljudskim rukama: U
administrativnoj teoriji nema nieg krutog, ni apsolutnog, tu je sve pitanje mjere.
Iz Fayolovih principa i praktinog sagledavanja organizacije nastaje linijska organizacija
kao najstariji oblik klasine organizacije.
Linijska organizacija ima vie nivoa hijerarhije. U njoj su rukovodioci podjeljeni u dvije
grupe i to: na predpostavljene koji su nadreeni drugim rukovodiocima, i podinjene koji
su podreeni viim rukovodiocima.
Svi rukovodioci se nalaze u dvostrukoj ulozi i to: u ulozi predpostavljenog u odnosu na
svoje potinjene i u ulozi podinjenih u odnosu na svoje pretpostavljene
Linijska organizacija putem stratumiranja odreuje i drutveni status pojedinaca u
organizaciji.
U linijskoj organizaciji postoje jasno odvojeni stratumi, ali i pojedini delovi u okviru
jednog sratuma. Ona pokazuje izraziti oseaj za formalne linije komuniciranja i
posveuje posebnu panju formi i formalnoj organizaciji.
Hijerarhijska piramida odreuje i pravila komuniciranja i posveuje posebnu panju
formi i formalnoj organizaciji.

Hijerarhijska piramida odreuje i pravila komuniciranja tako to se naredba formulie na

najviem nivou tj. sa vrha piramide prema dnu idu naredbe, instrukcije, uputstva i sl. a sa
dna, izvetaji ili informacije o izvrenim nalozima ili funkcionisanju pojedinih stratuma.
Svako neformalno organizovanje, ili komuniciranje je, ne samo tetno, ve je i po
linijskom konceptu nedozvoljeno.

DOBRE I LOE STRANE FAJOLIZMA

Linijska organizacija, kao i svaka druga, naravno da ima svojih dobrih i loih strana.
Zbog toga je ona u pojedinim delatnostima primjenljiva, pa i neminovna dok je u drugim
nepotrebna ili tetna pa je treba eliminisati. Treba imati u vidu da se u pojedinim
delatnostima, uopteno reeno, moe smatrati tetnom ali i apsolutno primjenljivom u
pojedinim situacijama, pa se zbog toga njene i dobre i loe strane uzimaju uslovno.
Dobre strane linijske organizacije
-

Organizacija je jednostavna i jasna. Linijsko strukturiranje je veoma lako

shvatiti i razumjeti njegove principe rada.
Organizacija omoguava brzo reagiranje glavnog rukovodioca na neplanirane
i nepredviene situacije. Upravo zbog svoje vlasti kojom raspolae moe
pokrenuti cijeli mehanizam (ne)injenja, ne potujui odreene nivoe i
nadlenosti.
Precizno su razgraniene pojedine organizacione jedinice ime se eliminie
mogunost mijeanja kompetencija ili bilo kakvih nesporazuma. Svaka
organizaciona jedinica objedinjava jednu funkciju ( tehniku, komercijalnu,
finansijsku, zatitnu, raunovodstvenu ili administrativnu ).
Relativno zadovoljavajui meusobno ljudski odnosi u organizaciji koji se
postiu podjelom dunosti i preciziranjem pojedinih obaveza.

Loe strane linijske organizacije

-

Tekoe oko obezbjeenja univerzalnog menadera u vrhu hijerarhijske

piramide.
U vrhu hijerarhijske piramide nalazi se pojedinac, tj. jedinka sa ogromnom
koliinom vlasti i moi. On ne moe autoritativno upravljati organizacijom
zbog toga to mo nije u pojedincu ve u timu, tj. u grupi. Odlazak glavnog
rukovodioca prijeti njenom unitenju.

Specijalistika znanja su u drugom planu. Ona su sekundarna, zato to je u

vrhu piramide koncentrisano univerzalno (ne)znanje. Glavni menaderi, s
obzirom da posjeduju vlast, mogu voditi organizaciju u pogrenom smjeru.
Krutost je karakteristika linijske organizacije. esto negira ljudski faktor.
Odluke rukovodioca esto su subjektivne prirode, ime se gubi njihova
objektivnost.
Precizno razgranienje funkcija dovodi, da se organizacione jedinice zatvaraju
u svoje atare, pri tom vodei rauna o sopstvenim interesima. U linijskoj
organizaciji je mogue da jedni djelovi rade u jednom, a drugi u drugom
smjeru.
Formalna strana organizacije dobiva na znaaju u linijskoj organizaciji.
Potovanje propisanih pravila, regulativa itd., doivljava svoj vrhunac, i onda
kada je vidljivo, da se potovanjem propisa ne doprinosi efikasnijem
funkcionisanju upravo te organizacije.

Primjena linijske organizacije

Bez obzira na loe strane, linijska organizacija je velika. Linijski sistem je primjenljiv u:
- organizacijama ili sistemima u kojima su ciljevi, tj. zadaci nametnuti i gdje su
izvriocima nametnuti odreeni poslovi.
- organizacijama ija je proizvodnja vezana za tekuu vrpcu i gdje je potrebno jedinstvo
cjelog sistema.
- prinudnim organizacijama, kao to su kaznionice i u kojima se lanovi organizacije
odnose apatino i neprijateljski prema upravi.
- organizacijama koje se nalaze u tekoj situaciji ili iji je opstanak na tritu ugroen,
mora primjeniti linijsku organizaciju.

ZAKLJUAK

Prednost i nedostaci, dobre i loe strane linijskog sistema proizilaze iz njenog sadraja.
Ona je racionalna i omoguava visok nivo produktivnosti rada.
Loe strane lananog sistema organizacije su u udaljavanju ovjeka i oduzimanju
sposobnosti miljenja. Ovde se ovjek esto tretira kao dio trake koja mu diktira vrijeme i
uslove rada.
Beskrajna traka stvara visok nivo monotonije. Godinama obavljajui proste operacije,
ovjek postaje manje kompatibilan za kompleksniji rad, ime gubi svoje kreativne
sposobnosti.
Bez obzira na njene loe strane lanana organizacija je danas okosnica savremene
industrijske proizvodnje.
Uvoenjem mehanizacije, robota, postigla je najvii cilj, humanizirala ljudski rad i
ovjeku vratila osobine ljudskog bia.

10

LITERATURA

1. Devad ehi, Zijada Rahimi: Menadment, Ekonimski Fakultet,

Univerzitet Sarajevo, Sarajevo 2006. godine
2. Prof. Dr. ivota Radosavljevi: Teorija organizacije, Fakultet za
trgovinu i bankarstvo Janaije i Danica Kari, Beograd 2005. godine
3. Prof. Dr. . Stefanovi: Teorija organizacije, Nauna knjiga, Beograd ,
1987. godine
4. Internet, Wikipedija 2011. godine

11

12