Professional Documents
Culture Documents
대념처경에 나타난 심념처에 대한 분석 정준영
대념처경에 나타난 심념처에 대한 분석 정준영
*
. . (Cittnupassan)
. (ajjhatta) (bahiddh) .
[: (, citta), (, , Cittnupassan),
204 53
16 .
16 .
, . ,
,
.
,
.
.
.
.
.
.
.
(Mahsatipahna sutta)
(Pli-Nikya) .1) (, kya), (, vedan),
(, citta), (, dhamma) (cattro satipahan)
. , (Theravda)
(vipassan-bhvan) .
,
(, cittnupassan) .
.
. (Kemavamsa) Contemplation
of the Mind: Practising Cittanupassana2) (U Than Daing)
Cittnupassan and Vedannupassan .3)
(Shwe Oo Min)
, (Mogok Sayadaw)
.
23% .
.
.
.
.
16 (citta)
2) Kemavamsa(2004)
3) U Than Daing(1995)
206 53
(dhamma) .
.
.
16
16 .
(Sumagalavilsin)
16 .
, ,
(Abhidhammattha-sagaha)
121 .
(ajjhatta) (bahiddh)
.
.
.
. (Citt nupassan )
() (Pli) (citta)
. citta cit
, ,
cit(citra)
.4)
(, ) (mano, , ), (via,
, ) . citta
, mano
, via
.5)
. citta
. citta
. , ,
. citta
.
. citta .
.
,
.
.6) (ven. Nyanaponika Thera)
.
.
.
208 53
. ,
.
()
.7)
.
. ,
.
.
(Ven. U. Slnanda)
, .
.
, , .
, , , .
.
. .
( ) ()
.
. .
, .8)
.
16 . 16
7) (1999), p.83; Nanaponika Thera(1996), p.72.
8) (2003), p.134 ;Venerable U Silananda(1990), p.94.
. 16 ,
.
16 .
1. (Pli-Nikya)
16
(cittanupassan) (citta) (anupassan)
.
, anu
passati (anupassati)
, , 9) .
(cittanupassan) () (sati, )
.
(vedannupassan)
16
. .
, ?
, (sarga)
[] . (vtarga)
[] . (sadosa)
9) T. W. Rhys Davids and William, Stede. Pali-English Dictionary(PED) p.33, p.38;
(anupassati) to look at, contemplate. () , , .
210 53
[] . (vtadosa)
[] .
(samoha) [] .
(vtamoha) [
] . [](sakhitta)
[] . (vikkhitta)
[] . (mahaggata) [
] . (amahaggata)
[] . (sauttara)
[] . (anuttara)
[] . (samhita)
[] . (asamhita)
[] . (vimutta)
[] . (avimutta)
[] .10) [ ]
16
.
.
(sarga) (citta).11)
(sa) (rga)
.
raj (lobha)
(greed, ) .12)
() .13)
10) D. II. 299; M. I. 59: Katha ca bhikkhave bhikkhu citte cittnupass viharati? Idha
bhikkhave bhikkhu sarga v citta sarga cittan ti pajnti, vtaraga v
citta vtarga cittan ti pajnativimutta v citta vimutta cittan ti
pajnti, avimutta v citta avimutta cittan ti pajnti. ) D. I. 80, S. II.
122.
11) PED. p.567.
12) G. P. Malalasekera(1996) vol. VI. p.316.
.
, , ,
.14)
(vtarga) . (vta) ,
.15)
, , ,
(vtadosa) (vtamoha)
.
. ,
16), (kusala citta, wholesome mind, )
. ()
.17)
(Sutta Nipta) (Uraga sutta)
.
(pacime kmagu) .18)
13) S. . 92, 127; SA. . 263.
14) (pli) .
kma, chanda, rga, tah, s, pih, icch, apekkh, esan,
abhilsa, kakh, nikanti, ssana, sineha, pips, gedha, .
15) PED. p.643: [viita] deprived of, free from, without, ) vtarga: passionless
(Sn 11, 507; Pug 32 1071): free from lust-Maurice Walshe(1996), p.340; without
lust-Anlayo(2003), p.173; - (2006), p.50.
16) .
, (rga) (, nibbna)
.(S. IV. 251) ,
.(S. I. 16; S. I. 220; Sn v.706; A. V. 261; A. III. 43; M.
. 5, I. 65, I. 236 ) Dh. 251:
. .
17) Bhikkhu Khantipalo(1981), p.38.
18) Sn. 499.
212 53
,
(vtarga), [ (vtadosa), (vtamoha)]
.19) [ ]
(sadosa) .
(sa) (dosa)
. ,
.20) (Devatsayutta)
()
, .
,
.21)
, , ,
.
.
. .
.
(vtadosa) .
,
.22)
(samoha) .
19)
20)
21)
22)
(sa) (moha)
.23) (samoha)
(avijja) .
.
.
. .
( ) , ( ) , (
) (Akusala citta, Unwholesome mind)
.
.
.
(vtamoha) .
, ,
.24)
16 6()
.
(sakhitta)
. (contracted)
, (concentrate)
.
.
214 53
, .
16 8
.
.
(ven. Nyanaponika Thera)
.
.
[shrunken]
[distracted] . .25)
16 ,
7 .
(vikkhitta) .
. (sakhitta) ,
, sankhipati ,
.26)
,27) ,28) ,29) ,30) ,31) 32)
25) (1999), p.82. Nanaponika Thera(1996), p.71.
26) PED. p.665: [pp. sankhipati] 1. concise, brief (Vin. I. 10; D. II. 305; S. V. 421), 2.
concentrated, attentive (D. I. 80; D. II. 299; M. I. 59; S. II. 122; S. V. 263)
(Vism. 410) thna middha nugata(
) . 3. contracted, thin, slender ) sankhipati [sa
khipati] 1. to collect, heap, together, 2. to withdraw, put off, 3. to concentrate, 4.
to abridge, shorten; (2005) p.628: , , .
27) (2002), p.125; (2003), p.175; (2005) p.628.
28) (2002), 1 p.250.
29) (2005), 2 p.513; (2003), p.25.
30) (2005), 1 p.253.
31) (2005), p.171.
33) .
contracted,34) attentive35)
36) .
.
.
(sacca sayutta)
. .37)
.
(satipahna sayutta)
.
,
. .
(asakhitta) .
, [, ]
,
(citte cittnupas), . .38)
,
, , . 7
216 53
[] (sakhitta citta)
. (Iddhipda sayutta)
. []
. (viriya)
.39)
, ? ,
, (thinamiddhasampayutta)
. . ,
? , (pacakmague)
. .40)
.
(vikkhitta)
. .41)
,42) ,43) 44)
. (Aguttara Nikya)
39) S. V. 263: na ca ajjhatta sakhitto na ca bahiddh vikkhitto bhavissati )
constricted: Bhikkhu Bodhi(2000), p.1,726; (2007) 7, p.76.
40) S. V. 279, ) A. IV. 32.
41) PED. p.614: [pp. vikhitta] 1. upset, perplexed, mentally upset, confused (S. II.
122; S. V. 157; S. V. 263; A. III. 174; A. V. 147; (Vism. 410)
uddhacca nugata( ) .
(avikkhitta) undisturbed, composed, collected A. V. 149;
It 94. ) vikhitta: distracted-Maurice Walshe(1996), p.340; distracted-Anlayo(2003),
p.173; : (2006). p.50
42) (2002), p.125, (2005), p.513, (2003), p.25, (2005), p.171: .
43) (2003), p.175.
44) (2002), 1 p.250; (2005), 1 p.253.
(vikkhitta) .
, , (vikkhittacitto)
, ,
. ,
.45)
, ,
.
? ,
, (cetaso vikhepa)
. (avikkhittacitto) ,
, ,
.46)
(vikkhitta)
.
(mahaggata).47)
, , (maha)48)
(gacchati) ,
45) A. III. 174: Katha paribhoti, kathika paribhoti, attna paribhoti, vikkhittacitto
dhamma suti, anekaggacitto ayoniso ca manasikaroti ) (2007), 3 p.340.
46) A. V. 145149: Katame tayo? Muhasacca appahya asampajaa appahya
cetaso vikhepa appahya. So avikkhittacitto samno bhabho ayonisomanasikra
) (2008) 10 p.280285.
47) PED. p.526: become great enlarged, extensive, lofty, very great (A. II. 63, 184; A. III. 18)
) mahaggata: developed-Maurice Walshe(1996), p.340; great-Anlayo(2003), p.173
48) PED. p.525.
218 53
(gata) . , , ,
. ,49) ,50)
,51) ,52) 53) .
,
.
.
(mahaggatesu) .54)
[] , , ,
, (mahaggatena)
.
, (brahmappatto) .55)
.
.
,
.56)
(amahaggata)
49)
50)
51)
52)
53)
54)
(2003), p.175.
(2005), p.171.
(2002), p.125.
(2003), p.25; (2005), p.513; (2005), p.253; (2007) 3 p.78.
(2002), p.250.
A. II. 63: susakhata bhojana y dadti suci pata rasas upeta s dakkhi
ujjugatesu dinn caraopapannesu mahaggatesu ; (2007), 4 p.173; (2006),
2 p.180.
55) A. II. 184; (2007), 4 p.397; (2006), 2 p.427.
56) M. III. 146.
, , ,
, .
.57)
(sauttara)58)
(sa) , , , uttara
[ ] .59)
,60) ,61) ,62) []
63) (sa)
, []
.
(anuttara)
.64)
, , ,
.65) (an)
.
, ,
57) ) amahaggata: undeveloped-Maurice Walshe(1996), p.340; narrow-Anlayo(2003), p.173
58) PED. p.655: having something beyond (D. I. 80, II. 299; M. I. 59) ) sauttara:
surpassed-Maurice Walshe(1996), p.340; surpassable-Anlayo(2003), p.173.
59) PED. 131.
60) (2002), p.250.
61) (2002), p.125.
62) (2005), p.171.
63) (2003), p.175; (2003), p.25; (2005), p.513; (2005), p.253; (2007) 3 p.78.
64) PED. p.36: [anuttara] nothing higher without a superior, incomparable, second to
none, unsurpassed, excellent (Dh. 55) ) anuttara: unsurpassed-Maurice Walshe(1996),
p.340; unsurpassable-Anlayo(2003), p.173.
65) 6063 .
220 53
. , ()
.
. (Sekha sutta)
. (Sutta Nipta)
.
(catunna jhnna)
.
, ,
, (anuttarassa yogakkhemassa)
.66)
, ,
.(anuttao dhammavara
adesay) ,
.67)
, ,
, , , .(sambuddho arah
bhavati anuttaro)68)
(Dhammapada)
(nibbna) .69)
,
66)
67)
68)
69)
.
,
.
, .
(samhita).
samdahati
, , .70)
,71) () ,72) []73)
.
(muni) .
, , (samhita),
, [] , ,
, .74)
(samhito)
, .
, .75)
, ,
70) PED. p.686: [pp. samdahati] 1. put down, fitted, 2. collected (of mind), settled,
composed, firm, attentive (D. I. 13, S. I. 169, A. II. 6, III. 312, 343, 3. having attained
(S. I. 148) ) samdahati: [sadahati] to put together, ,
. (Vin. IV. 115; M. I. 116; S. V. 312) )
samhita: concentrated-Maurice Walshe(1996), p.340; concentrated-Anlayo(2003), p.173
71) (2002), p.125.
72) (2003), p.175; (2003), p.25; (2005), p.513; (2005), p.253; (2007) 3 p.78.
73) (2002), p.250; (2005), p.171.
74) Sn. 212; (2004), p.163.
75) Sn. 225; (2004), p.174.
222 53
, (samhitatto)
.76)
, , , ,
(Bhikkhu) .77)
.
(asamhita) .78)
.
, , .
(asamhito)
(jhnino) 79)
.
()
.
,
.
.
(vimutta) .80)
76) Sn. 972; (2004), p.461.
77) Dh. 362.
78) PED. p.88: [asamhita] not composed, uncontrolled, not firm (It. 113) su-samhita
. (Dh 110, 111; Pug 35) ) asamhita: unconcentrated-Maurice
Walshe(1996), p.340; unconcentrated-Anlayo(2003), p.173.
79) Dh. 111; (2008), p.420.
(vimutti) muc , ,
, release, deliverance, emancipation .
vimucati
, .
[ ] ,
. ,81) ,82) 83)
.84) , , ,
, .
(npnasayutta) (sati) (samdhi)
,
(vijj) .85) , ()
() .
(Mahsaccaka sutta) , ,
(pubbe-nivsnussati, ) ,
80) PED p.632: [<vimuccati sk. vimukti] [fr. vimuc], freed, released, intellectually emancipated.
(D. I. 80, A. III. 21, S. I. 46, III. 90, Sn. 975) ) Nyanatiloka(1987), p.191; Monier
Williams(1988), p.980; (2005), p.601; (1997), p.814; ) vimutta:
liberated-Maurice Walshe(1996), p.340; liberated-Anlayo(2003), p.173 )
1982. p.127-128: . A.
: (vijj-vimutti), (ceto-vimutti), (pa-vimutti),
(ubhatobhga-vimutti), (smyika-ceto-vimutti), (mett-ceto-vimutti),
(a-vimokkha), (vi-vimokkha). B.
: (saddh-vimutta) C.
, (jhna-vimokkha),
(Vimuttimagga) , (vikkhambhana-vimutti),
(tadaga-vimutti), (samuccheda-vimutti), (paippassaddhi-vimutti),
(nissaraa-vimutti) .
81) (2002), p.125; (2002), p.250.
82) (2003), p.175; (2003), p.25; (2005), p.513.
83) (2005), p.171.
84) (2006)
14 .
85) S. V. 328-333; M. III. 82-88.
224 53
(dibba-cakkhu, ) , (savakkhaya,
) [] ,
. [] (kmsava)
, (bhavsava) ,
(avijjsava) . ,
.86)
[] .
(avimutta) .87)
[] .
[] , ,
. [ ]
, .
.
. 8
[]
[]
. 16
.
.
86) M. I. 249; M. I. 184; M. III. 36.
87) ) avimutta: unliberated-Maurice Walshe(1996), p.340; unliberated-Anlayo(2003), p.173
16
.
2. (Ahakatha) 16
16
.
.
(Sumagalavilsin) 16
.
8 (ahavidha lobhasahagata)
.
[](lokiya-kusalbykata) .
[ ] [ ] .
(duvidha-domanassa-sahagata)
.
(lokiya-kusalbykata) .
[ ] [ ] .
(vicikicch-sahagata)
(uddhaccasahagata) .
[]
. 12 (dvdaskusalacittni)
.
(lokiya-kusalbykata) . []
(thinamiddhnupatita) .
(sakutacitta) .
(uddhaccasahagata) . (pasaacitta)
. (rprpvacara)
226 53
. (kmvacara) .
(kmvacara) .
(rpvacara) (arpvacara) .
(appansamdhi upacrasamdhi)
. [ ]
(ubhaya-samdhivirahita) .
(tadagavikkhambhana-vimutthhi
vimutta) .
(ubhaya vimutti virahita) . , ,
(samuccheda-paipassaddhi- nissaraa vimuttna)
.88) [ ]
(sarga) (citta),
8 (ahavidha lobhasahagata)
. (rga) 8 (lobha)
.
(Abhidhammattha-sagaha) 89
121 .
[54], [15], [12],
[40].89)
(Kmvacaracittni) 54 , 3
. 12(akusala-cittni),
88) SV. . 776, ) (2003), .
p.194-195: [, sati] [
] 16 ,
. [16 ]
[ ,
] [] .
89) Hammalawa Saddhtissa ed.(1989) p.1; , (2002), p.98; Bhikkhu Bodhi(1993)
A Comprehensive Manual of Abhidhamma: Of them, consciousness, firstly, is
fourfold: sense-sphere consciousness; fine-material-sphere consciousness; immaterial-sphere
consciousness; supramundane consciousness.
228 53
. .
.
.94)
.
. ,
.
.
. .95)
(vtarga)
(lokiya-kusalbykata) .
12
, .
(Dosamlacittni) 2
(Mohamlacittni) 2 .96)
94) ) Hammalawa Saddhtissa ed.(1989) p.6; Bhikkhu Bodhi(1993), p.83,
(2002), . p.215;
52 (Cetasikasangahavibhga) , (akusala)
(unwholesome factors) 14, 18, 21 .
95) (Buddhaghosa)
. .
.
. ) (2004), 2 p.476; Vism. 468
96) ,
. , .
. .
.
2 .
, (Domanassasahagata
paighasampayutta asankhrikam eka)
, (Domanassasahagata
paighasampayutta sasankhrikam eka).
. , ,
.
.
(vtadosa) .
.
(metta),
, .97)
10 12 2
. , 8
2 .
(samoha) . (moha,
97) Hammalawa Saddhtissa ed.(1989) 1. Sobhanacetasika 25
() 1) sobhanasdhraa 19 () 19
sobhana citta . Saddh, sati, hiri,
ottappa, alobho, adoso, tatramajjhattat, kyapassaddhi, cittapassaddhi, kyalahut,
cittalahut, kyamudut, cittamudut, kyakammaat, cittakammaat, kyapguat,
cittapguat, kyujjukat, cittujjukat c ti eknavsati ime cetasik sobhanasdhra
nma. , , , , , , , , ,
, , , , ,
, , , , - 19
. ) , (2002)
230 53
,
.
. (thna)
.99)
(citta) (citta-gelaa)100)
, (cetasika)
. (Bojjnagasayutta)
101)
, () ,
[thna-middha]
(yathbhta)
(na pajnati),
.102)
(viriya, ) .
.103)
, ,
, , ,
() .104)
(, vitakka) (, vicra)
.105)
(vikkhitta) .
99)
100)
101)
102)
103)
104)
105)
A. IV. 85
[gilna-ya] , .
S. V. 63, 140
S. V. 121; A. III. 230.
S. V. 105.
A. IV. 85.
Vism. 141.
232 53
() (pasaacitta) (uddhacca)
. ud() dhacca(, )
.
.
.106)
. (kukkucca)
.
.
.107)
(, pti) (, sukha)
.108)
(mahaggata).
(rprpvacara) .
.109) (kasia) 110)
.111)
106)
107)
108)
109)
.
.112)
.
.113)
(Rpvacaracitta)
(rp-bhmi)
. 15
.
sign) .
. ,
, .
.
(paibhga-nimitta, counterpart sign,
) .(Bhikkhu Bodhi. CMA. p.56)
.
(nimitta, )
.
. .
. (jhna) .
.
. paikamma-nimitta:
, uggaha-nimitta: (
) . paibhga-nimitta: (
.
paatti.) .
112) (jhna) 3 . a)
(jhna) . 5
4 . 9
. b) (jhnanga, jhna factor)
. 5
.[(samdhi), (pti), (vitakka), ()(sukha),
(vicra)]
. .
c) (jhna citta) .
.
113) (2004) 2, p.388, p.209, ) DhsA. 44.
234 53
5 . (Rpvacara-kusalacittni)
5, (Rpvacara-vipkacittni) 5,
(Rpvacara-kiriyacittni) 5 15
.
.
12 . (Arpvacara-kusalacittni)
4, (Arpvacara-vipkacittni) 4,
(Arpvacara-kiriycittni) 4.
(amahaggata)
(kmvacara) .114)
54
3 . 12, 18
, 24 54.
, , 12
.
(sauttara) (kmvacara)
.
.
. , ,
.115)
114) Kmvacara Kma avacara . kma kam(to desire)
()
. avacara avacar(to move)
, , ,
.
115) ) Dhs. 1292: Katame dhamm sauttar? Ssav kusalkusalykat dhamm
kmvacar rpvacar arpvacar rpakkhandopeviakkhando-ime dhamm
(anuttara) (rpvacara)
(arpvacara) .
.
.116)
(samhita). -
(appan samdhi, , absorption concentration) -(upacra
samdhi, , access concentration) .
(samdhi, , )
.
sauttar Dhs. 1596: Katame dhamm sauttar? Tsu bhummsu kusala akusala
tsu bhummsu vipko tsu bhummsu kiriyvyakata sabba ca rpa-ime
dhamm sauttar
116) ,
. Venerable U Silananda(1990), p.94
117) Vism. 85 ) (2005),
12.
118) L.S. Cousins(1996), p.43, p.48
236 53
.119)
.
(asamhita) .
(ubhaya-samdhivirahita)
.
(vimutta) .
,
(tadagavikkhambhana-vimutthhi vimutta) .
[ ]
, [
]
. .120)
.
.
(avimutta) .
. (samuccheda)
, (patippassaddhi) , (nissarana)
, (magga)
119) Vism. 126; Bhikkhu yamoli. 1976. p.131; Atthaslin p.162-179; The Expositor
p.216-239.
120) Pps. I. 280; Soma Thera(2003) p.115
, (phala) ,
(nibbna) .121) ,
.
16
.
, . ,
,
.
, [B.C. 1]
[A.D 5] ,
(Buddhaghosa)
[A.D. 12] .
. (ajjhatta) (bahiddh )
16
.
(ajjhatta) .
121) (2003), p.195
238 53
(bahiddh) .
(ajjhattabahiddh)
. (samudaya) .
(vaya) .
.
(sati) (patissati)
. .
. ,
.122)
(ajjhatta)
(bahiddh) ,
. ,
. ,
()
.123) ,
. 8 16
.
.
.
,
(attano) (parassa) ,
.124)
122) D. . 299
123) (2003), 7. 236 91
.
(attano) ,
(parassa, )
.
.
.
.
(ceto-pariya-a) .
6 (abhi, , )
. (Smaaphala
sutta, ) (kakheyya sutta)
16
.125) 16
16 .
. 16
.
.
. (Sampasdanya
sutta) (vitakka) (vicra)
124) Sumagalavilsin. (DA) . 777.
125) D. I. 79; M. I. 34.
240 53
.126) (Te-vijj)
.127)
.
(Kevaddha sutta)
(desan-pihariya)
.128)
.
16 16
,
,
,
. 16
, 16
.
?
(Sayatana-sayutta)
, ,
.129) .
, ,
.
126)
127)
128)
129)
A. I. 171; D. . 104.
1)(dibba-cakkhu) 2)(pubbe-nivsnussati), 3)(savakkhaya).
D. I. 214
S. . 140; S. IV. 43
,
.
.
, .
,
. ,
. .
, .
,
.
16 .
.
,
.
16
. ,
[ ]
,
.
,
.
242 53
.
16
, .
. 8
4 ,
4 .
16
.
. 16
.
16
.
, . ,
,
.
. ,
,
.
(dhamma) (ajjhatta)
(bahiddh) ,
.
.
.
.
.
.
.
,
. ,
(Pli-Nikya)
.
244 53
London: PTS.
Walshe, Maurice. trans.(1996), The Long Discourse of the Buddha. A
Translation of the Dgha Nikya. Kandy: Buddhist Publication
Society.
Woods J. H. and Kosambi. D. ed(1977), Papacasdan 5 vols. London:
PTS.
2003
, .
2005
, .
, (2002), , .
(2004), . .
(2002), () I , .
2002
1 ,
2004
(Sutta Nipta)
2007
2008a
10
2008b
(2006), 2,
(2003), 1,
(2003), -
Anlayo(2003), Satipahna: The Direct Path to Realization. BPS.
Cousins, L.S.(1996), The Origin of Insight Meditation. The Buddhist
246 53
2003 ()
7.
2005 () ()
12.
2006 14
248 53
[Abstract]
250 53
: 2009 1 15
: 2009 1 23-2 13
: 2009 2 14