Unutranji platni promet

Republika Srpska
Univerzitet u Istonom Sarajevu
Fakultet poslovne ekonomije
Bijeljina

Republic of Srpska
University of Eastern Sarajevo
Faculty of Business Economics
Bijeljina

SEMINARSKI RAD
PREDMET: RAUNOVODSTVO FINANSIJSKIH
ORGANIZACIJA
TEMA: UNUTRANJI PLATNI PROMET

Mentor:

Student:

Prof. dr Rajko Radovi

Vaso Milievi 24/2011

Bijeljina, februar 2015. godina

Stranica

Unutranji platni promet

Sadraj:

UVOD.......................................................................................................................... 3
1. Pojam i znaaj platnog prometa........................................................................................ 4
2. Klasifikacija platnog prometa.......................................................................................... 5
3. Naelo organizovanja i ciljevi platnog prometa.....................................................................6
4. Poslovi, nosioci i rauni za obavljanje platnog prometa...........................................................7
6. Oblici i nain plaanja................................................................................................... 8
6.1. Gotovinski oblik plaanja.................................................................................. 8
6.2. Bezgotovinski oblik plaanja............................................................................ 9
6.3. Obraunski oblik plaanja................................................................................ 9
7. Instrumenti unutranjeg platnog prometa...........................................................................11
ZAKLJUAK.............................................................................................................. 15
LITERATURA.............................................................................................................. 16

Stranica

Unutranji platni promet

UVOD
Da bi smo mogli obraditi temu unutranjeg platnog prometa prije svega je potrebno
objasniti pojam platnog prometa.
Pod platnim prometom se podrazumevaju sva plaanja koja se vre u novcu, gotovinska i
bezgotovinska, izmeu domaih, fizikih i pravnih, lica te izmeu domaih i stranih lica. Do
plaanja izmeu pravnih i fizikih lica u platnom prometu dolazi po osnovu plaanja robe i
usluga, kao i plaanja po osnovu finansijskih transakcija.
Uesnici u platnom prometu u zemlji su: pravna lica, radnje i fizika lica koja u skladu sa
propisima vre plaanje preko rauna. Novim Zakonom o platnom prometu utvreno je da su
nosioci platnog prometa Narodna banka, banke, tedionice i druge finansijske organizacije.
Poslovi platnog prometa su neutralni bankarski poslovi. Poslovi platnog prometa u zemlji i
inostranstvu se obino obavljaju u celosti preko bankarskog sistema.
Platni promet u zemlji ili unutranji platni promet obuhvata sva plaanja koja se realizuju
izmeu domaih, pravnih i fizikih, lica. Unutranji platni promet se realizuje u skladu sa
nacionalni propisima koji ureuju ovu materiju i sa propisanim instrumentima platnog prometa,
u kom pogledu postoji, uglavnom, dosta slinosti, ali i odreene razlike izmeu zemalja, pre
svega u zavisnosti od razvijenosti bankarskog sistema i stepena privrednog razvoja.

Stranica

Unutranji platni promet

1. Pojam i znaaj platnog prometa

Platni promet obuhvata sva plaanja koja se vre izmeu pravnih i fizickih lica. Sa
gledita mjesta gde se nalaze lica koja u njemu uestvuju platni promet moe biti unutranji i
meunarodni.
Unutranji platni promet podrazumeva sva gotovinska i bezgotovinska plaanja izmeu pravnih
ili fizikih lica unutar jedne zemlje, dok meunarodni platni promet podrazumeva sva plaanja i
naplate izmeu fizikih i pravnih lica sa sjeditem u zemlji i lica koja se nalaze u drugoj dravi,
bez obzira na kom osnovu se odvija plaanje.
Prema drugoj od mnogobrojnih definicija prenos novanih sredstava sa jednog pravnog ili
fizikog lica na drugo, nazivamo plaanjem. Ako je to plaanje izraeno u novcu, bez obzira ko
ga je izvrio, i na koji nacin i u koju svrhu, onda to i takvo plaanje nazivamo optim imenomplatni promet. Platni promet nastaje onda kada se izvri novano plaanje izmeu dva fizika ili
pravna lica, kada se jedan nalazi u ulozi platioca, a drugi u ulozi primaoca. Osnovni uzroci
plaanja su: plaanje za robu i usluge i razna plaanja po osnovu nastanka kreditnog i
finansijskog odnosa.
U vrenju platnog prometa neophodne su dve strane, jedna koja vri plaanje- platioc i druga
koja prima- primaoc, pri emu te strane mogu biti bilo fizika ili pravna lica, bilo domaa ili
strana.
Sistem platnog prometa utie na visinu potrebne koliine novca. Ako je platni promet u
zemlji neefikasan i usporen, to deluje u pravcu poveannja tranje za novcem, odnosno za
normalno obavljanje plaanja potrebno je obezbediti veu koliinu novca.
Platni promet ima znaajan uticaj na finansijsku stabilnost zemlje. Ukoliko bi dolo do
poremeaja u funkcionisanju platnog prometa, to bi izazvalo prekid u plaanjima obaveza
uesnika u platnom prometu. Posledica toga je gubitak poverenja na celom tritu to bi se
ispoljilo svom snagom naroito na naem jo nedovoljno razvijenom finansijskom tritu.
Neefikasan i nepouzdan platni promet moe da proizvede veliki negativan uticaj i na
funkcionisanje privrede.
Znaaj platnih sistema manifestuje se kroz njihovu izuzetno vanu ulogu u svakoj trinoj
privredi, pre svega kao vitalna komponenta finansijske infrastrukture privrede, neophodni kanal
za uspeno upravljanje privredom, posebno putem monetarne politike, a znaajni su i kao
sredstvo unapreenja njene efikasnosti.

Stranica

Unutranji platni promet

2. Klasifikacija platnog prometa

Platni promet moemo klasifikovati na vie naina, ali izdvajaju se tri podele i to:

Na osnovu naina plaanja

Na osnovu vrste plaanja
Na osnovu mjesta plaanja.

Na osnovu naina plaanja razlikujemo:

neposredni i
posredni platni promet.

Neposredni platni promet podrazumeva neposredno plaanje izmeu platioca i primaoca, dok su
kod posrednog platnog prometa, u obavljanja platnog prometa, ukljuene, pored platioca i
primaoca, jo jedna ili vie organizacija preko kojih i pomou kojih se vri sama isplata, odnosno
naplata. 1
Na osnovu vrste plaanja platni promet moe biti:

gotovincki ili
bezgotovinski.

Gotovinski platni promet je karakteristian za mala preduzea i to naroito izmeu stanovnita u

vri se u gotovom novcu. Kod bezgotovinskog platnog prometa plaanje se vri prenosom
odreenog novanog iznosa sa jednog na drugi raun, tj. sa rauna dunika na raun poverioca.
Bezgotovinski platni promet moemo razvrstati na tri grupe: iro promet, ekovni promet i
klirinki promet.
Na osnovu mjesta plaanja razlikujemo meunarodni i unutranji platni promet, a kriterijum za
ovakvu klasifikaciju je mesto gde se nalaze lica koja u njemu uestvuju. Unutranji platni promet
podrazumeva sva plaanja koja se obavljaju u granicama jedne zemlje, putem domae valute, a
meunarodni platni promet podrazumeva sva plaanja koja se obavljaju izmeu lica koja se
nalaze u dve ili vie drava i to u sttranoj valuti.
U zavisnosti od toga pomou kojih platnih nalogase vri prenos sredstava, bezgotovinski platni
promet moemo razvrstati u 3 grupe:

iro promet
ekovni promet
klirinki promet

1 Prof. dr Nikola Vukmirovi, Specijalna raunovodstva, str. 216.

Stranica

Unutranji platni promet

3. Naelo organizovanja i ciljevi platnog prometa

Obavljanje platnog prometa u zemlji vri se primjenom jedinstvenog plana rauna i jedinstvenih
instrumenata platnog prometa, a zasniva se na sledeim naelima:
Jedinstvenoj i racionalnoj tehnologiji obavljanja platnog prometa
Racionalnoj mrei organizacionih jedinica nosilaca platnog prometa
Promeni meunarodnih i domaih finansijskih standarda u izvravanju platnog prometa
Jedinstvenoj komunikacionoj mrei za prenos sredstava i obradu podataka u platnom
prometu
Brzom, sigurnom i racionalnom prenosu sredstava izmeu uesnika u platnom prometu
Slobodnom raspolaganju sredstava na raunu i
Obezbjeivanju finansijskih podataka i njihovoj obradi.

Ovim naelima utvruju se i osnovni ciljevi koji se postiu izvravanjem poslova platnog
prometa, a to su :
Pravo uesnika u platnom prometu da imaju vie rauna kod vie nosilaca platnog prometa
preko kojih vre plaanja;
Pravo uesnika u platnom prometu da biraju nosioce platnog prometa (banke) kod kojih e
voditi svoje raune;
Sloboda u raspolaganju sredstvima sa rauna;
Dovoenje u zavisnost likvidnost uesnika u platnom prometu sa likvidnou nosioca platnog
prometa (banka) kod koga se vodi raun tog uesnika (tzv. dvojno pokrie), ime se izbegava
kreditni i sistemski rizik u sistemu plaanja;
Primena jedinstvenih, a pre svega, svetskih standarda u plaanjima, sa usmerenjem na
standarde koji se primenjuju u elektronskoj razmeni podataka;
Obavljanje platnog prometa putem jedinstvene raunarsko komunikacione mree za prijem,
procesiranje obraun i razmenu podataka u platnom prometu, sa mogunou povezivanja sa
mreom drugih nosilaca i uesnika u platnom prometu;
Efikasnije obavljanje regulativne i kontrolne funkcije centralne banke u sistemu plaanja i
platnom prometu.

Stranica

Unutranji platni promet

4. Poslovi, nosioci i rauni za obavljanje platnog prometa

Jedna od osnovnih pretpostavki za obavljanje poslovnog platnog prometa je postojanje institucija
koje taj posao obavljaju.
U poslove platnog prometa ubrajamo:

Otvaranje i ukidanje rauna

Plaanje sa jednog na drugi raun:prenos, naplata, obraun, uplata...
Evidentiranje prometa na raunima
Praenje likvidnosti uesnika i nosilaca platnog prometa, kao i druge poslove koji su
utvreni zakonom.

Za obavljanje platnog prometa svake zemlje, neophodni su nosioci platnog prometa. Nosioce
platnog prometa mogu biti poslovne banke, druge finansijske ovlaene organizacije, centralna
banka i klirinke institucije.
Svi uesnici u platnom prometu su duni otvoriti raun kod ovlatenih organizacija za obavljanje
platnog prometa, na kojem e voditi svoja novana sredstva. Uesnici mogu imati vie od jednog
rauna kod vie nosilaca platnog prometa, po svom izboru.
Pravna lica i fizika lica koja obavljaju delatnost duni su da za plaanje u nacionalnoj valuti
otvore tekui raun u banci, da vode sredstva na tom raunu i vre plaanja preko tog rauna, u
skladu sa ovim zakonom i ugovorom o otvaranju i voenju tog rauna zakljuenim s bankom.
Fizika lica koja ne obavljaju delatnost mogu imati kod banke raune za plaanje u nacionalnoj
valuti. Pravna i fizika lica mogu imati vie od jednog rauna u jednoj banci i raune u vie
banaka.
Vlasnici rauna se svakodnevno izvjetavaju, od strane nosilaca platnog prometa, putem izvoda
o svim promenama na raunima. Izvod sadri saldo od prethodnog dana, priliv u toku dana-zbir
naloga odobrenja, odliv u toku dana-zbir naloga zaduenja i novi saldo.
Podjela rauna, koje uesnici platnog prometa mogu ostvariti kod nosilaca platnog prometa,
moemo vriti na osnovu dva kriterijuma:

Prema karakteru salda i

Prema karakteru sredstava.

Prema karakteru salda, raune moemo podeliti na iro-raune i tekue raune. Glavna
karakteristika iro-rauna je da je on uvek aktivan i da ne moe prei u pasivno stanje. Za razliku
od iro rauna, tekui raun moe biti aktivan i pasivan, odnosno moe imati i dugovni i potrani
saldo. Saldo na tekuem raunu moe biti prekoraen samo na osnovu odobrenog kredita,
odnosno potpisanog ugovora izmeu vlasnika rauna i banke kod koje se taj raun vodi ili koja
je depozitar za sredstva na tom raunu.
Prema karakteru sredstava koja se evidentiraju na raunima, uesnici u platnom prometu mogu
kod nosilaca platnog prometa otvoriti sledee vrste rauna:
Stranica

Unutranji platni promet

Raune za poslovanje,
Raun pravnog llica za obavljanje platnog prometa njegovog organizacionog dela i
Raune za naplatu javnih prihoda.

6. Oblici i nain plaanja

Razlikujemo tri osnovna oblika plaanja preko rauna:

Gotovinski,
Bezgotovinski i
Obraunom meusobnih obaveza i potraivanja.

6.1. Gotovinski oblik plaanja

Odlukom o uslovima i nainu plaanja u gotovom novcu propisan je nov nain
plaanja gotovim novcem za pravna lica i fizika lica koja obavljaju djelatnost. Njima
je dato pravo da mogu slobodno, bez ogranienja vriti plaanje gotovim novcem.
Ova promjena donela je liberalizaciju ovog segmenta poslovanja, tako da ne postoje
uslovi koji se moraju ispuniti da bi se gotov novac mogao podii sa rauna, niti
postoje ogranienja koja su bila vezana za blagajniki maksimum.
Pod gotovinskim oblikom plaanja podrazumevaju se svi oni oblici plaanja koji se
vre posredstvom gotovog novca (novanice ili kovani novac). Postoje dva osnovna
oblika gotovinskog plaanja:
Uplata sredstava na raun i
Isplata sredstava sa rauna.
Uplata gotovog novca na raun moe se izvriti kod svake organizacione jedinice
nosioca platnog prometa, s tim da se umesto gotovog novca sa uplatnim
dokumentom moe predate ek tekueg rauna graana, kojeg su duni da prime
svi nosioci platnog prometa. Za uplatu gotovog novca na raun potrebno je popuniti
odgovarajui obrazac platnog prometa i tom instrument priloiti taan iznos
gotovog novca upisanog na njemu. Na iznos uplaenog novca vri se obraun i
naplata provizije za izvrenu uslugu, koja je razliita u zavisnosti od nosioca platnog
prometa.
Isplata sredstava sa rauna se moe vriti kod organizacione jedinice gde se vodi taj
raun, kod organizacione jedinice drugog nosioca ili neposrednim donoenjem
gotovine na adresu lica kome se isplata vri, to sve zavisi od vrste isplate, odnosno
instrumenata platnog prometa kojima se vri isplata. Za isplatu sredtsava sa rauna
potrebno je popuniti odgovarajui obrazac platnog prometa.
Primjer 1. Raunovodstvena evidencija uplatnice
Komitent banke izvrio je polog novca u iznosu od 3.000 KM na svoj iro raun.
Redni
broj
1.

Datu
m

Opis

Konto

Gotovina u blagajni

001
Transakcioni raun

400

3.000
3.000

-za polog novca po uplatnici

Stranica

Unutranji platni promet

6.2. Bezgotovinski oblik plaanja

Bezgotovinski nain plaanja se obavlja prenosom sredstava sa rauna jednog na raun drugog
korisnika sredstava. Razlikujemo sledee naine bezgotovinskog plaanja:

Prenos sredstava sa rauna i

Naplata sredstava sa rauna

Prenos sredstava sa rauna se koristi u sluajevima kada sredstva sa rauna jednog uesnika u
platnom prometu treba preneti na raun drugog uesnika ili na drugi raun istog korisnika.Prenos
sredstava sa rauna vri se nalogom vlasnika rauna i ti se nalozi podnose kod organizacione
jedinice nosioca platnog prometa gde se vodi raun. Nalozi za prenos sredstava sa rauna daju se
na odgovarajuim obrascima platnog prometa koje popunjava, ovjerava i podnosi vlasnik rauna.
Naplata sredstava sa rauna koristi se u onim sluajevima kada se prenos sredstava sa rauna na
raun ne vri nalozima vlasnika rauna, ve nalogom poverioca ili drugih zakonom odreenih
lica. Naplata sredstava sa rauna vri se na osnovu odgovarajuih obrazaca platnog prometa, koje
popunjava, akceptira i predaje poveriocu dunik ili ih popunjava poverilac, odnosno ovlaeni
nosilac platnog prometa.
6.3. Obraunski oblik plaanja
Pod obraunskim oblikom plaanja podrazumjevaju se ona plaanja u kojima se obaveze
izmiruju pravima iz potraivanja, tako to se vri njihovo meusobno obraunavanje. U okviru
obraunskog oblika plaanja postoji vie naina plaanja.
U kategoriju obraunskih plaanja spadaju izmiravanja meusobnih duniko- poverilakih
odnosa uesnika u platnom prometu putem:
Poravnanja (kompenzacijom),
Ustupanja potraivanja (cesijom),
Upuivanja (asignacijom) i
Prenos hartija od vrednosti.
Kompenzacija predstavlja jedan od naina gaenja obligacija, odnosno prestanak uzajamnih
obaveza putem poravnanja jedne drugom. Ona se moe sprovoditi kada dve strane imaju jedna
prema drugoj u isto vreme i poloaj dunika i poloaj poverioca. Umesto da svaka od nih izvri
prema onoj drugoj svoju obavezu, vri se poravnanje dugova i to do iznosa duga koji je manji.
Cesija je ustupanje potraivanja, odnosno prenos prava potraivanja sa poverioca na drugo lice.
Ona nastaje ugovorom izmeu poverioca, kao nosioca prava potraivanja i lica na koje se
Stranica

Unutranji platni promet

prenosi pravo potraivanja. Za punovanost cesije potrebna je saglasnost i starog i novog
poverioca.
U cesiji uestvuju tri strane:
Poverilac koji ustupa svoje potraivanje-cedent i ustupilac,
Novi poverilac na koga se prenosi potraivanje-cesionar ili prijemnik i
Dunik po potraivanju-cesus.
Dunik u cesiji, svoju obavezu ispunjava plaanjem. On podnosi banci nalog za prenos sredstava
sa svog rauna na raun novog poverioca-cesionara. Cedent izdaje nalog za prenos kojim se
evidentira odreeni iznos sredstava na teret i u korist njegovog rauna.
Cesijom se mogu podnostit u principu, sva potraivanja.
Postoje izuzeci, tako da se ne mogu cedirati:
Potraivanja ije je prenoenje zabranjeno zakonom
Potraivanja koja potiu iz zabranjenih ugovora
Sporedne trabine, ukoliko se ne prenesu zajedno sa glavnim potraivanjem
Potraivanja koja su vezana za linost poverioca i
Potraivanja koja potiu iz ugovora iz ije prirode proizilazi da nisu prenosive.
Asignacija predstavlja obraunsko plaanje kojim jedno lice, uputilac (asignant) ovlauje drugo
lice, upuenika (asignat) da za njegov raun izmiri obavezu treem licu, primaocu uputa
(asignatar). Da bi bila pravosnana, na asignaciju moraju da pristanu sva tri klijenta. Asignatar
stie pravo da zahteva od asignata izmirenje obaveze tek kada on izjavi da prihvata uput. Tada
nastaje novi obligacioni odnos izmeu asignata i asignatara koji je nezavisan od odnosa izmeu
asignatara i asignanta.
U asignaciji moe uestvovati i vei broj subjekata, pri emu je jedan uesnik samo
poverilac, a jedan je samo dunik, dok svi osatli uesnici imaju meusobni duniko-poverilaki
odnos. Asignacija se ne moe izvriti ukoliko je raun asignanta blokiran.

Stranica

Unutranji platni promet

7. Instrumenti unutranjeg platnog prometa

Pod instrumentima unutranjeg platnog prometa podrazumevaju se popunjeni obrasci koji
se koriste u novanim transakcijama u korist ili na teret rauna deponenta. Ovi obrasci platnog
prometa svoju ulogu instrumenata dobijaju tek njihovom realnom funkcijom u tokovima platnog
prometa. Pojam instrumenata platnog prometa ukljuuje i obrasce koji za odreenu novanu
transakciju koriste prethodne instrumente, tj. ukljuuju one obrasce koji imaju svoj materijalni i
vrednosni iskaz.
Propisana su etiri instrumenta platnog prometa:
Nalog za uplatu,
Nalog za isplatu,
Nalog za prenos i
Nalog za naplatu.
Nalog za uplatu je instrument gotovinskog platnog prometa. Koristi se za uplate gotovog novca
kada klijent vri uplatu na svoj tekui raun, kao i kada graani izmiruju svoje obaveze i vre
druge uplate u korist rauna koji vode kod banke. tampa se na samokopirajuem papiru bele
boje sa crnim linijama i sastoji se od dva primerka. Prvi primerak se overen od strane banke
vraa uplatiocu, a drugi ostaje banci kao document na osnovu koga je izvrena uplata.
Nalog za uplatu sadri sledee elemente:
Uplatilac
Raun primaoca
Primalac
Iznos
Oznaka valute
Svrha uplate
Model i poziv na broj
ifra plaanja
Poziv na broj odobrenja
Mesto i datum prijema
Datum valute i
Peat i potpis uplatioca
Nalog za isplatu je takoe gotovinski instrument platnog prometa. Ovaj instrument koristi
pravno i fiziko lice kada podie sredstva sa svog rauna u gotovom novcu ili kada na teret svog
Stranica

Unutranji platni promet

rauna nalae isplatu u gotovom novcu primaocu koji nema otvoren raun kod banke. tampa se
na samokopirajuem papiru bele boje sa crvenim linijama i sastoji se od dva primerka. Prvi
primerak se vraa isplatiocu, a drugi ostaje kod banke kao dokaz o osnovu izvrene isplate.
Nalog za isplatu sadi sledee elemente:
Naziv isplatioca
Broj rauna isplatioca
Naziv primaoca
Iznos
Oznaka valute
ifra plaanja
Svrha isplate
Poziv na broj zaduenja
Broj modela poziva na broj zaduenja
Mesto i datum prijema
Potis primaoca, broj line karte i mesto izdavanja
Datum valute i
Peat i potpis isplatica.
Nalog za prenos je bezgotovinski instrument platnog prometa i koristi se kada dunik nalae
banci da na teret njegovog rauna prenese sredstva u korist rauna poverioca, to znai da i
dunik i poverilac moraju imati otvorene raune kod iste ili razliitih banaka. Ovaj nalog se
koristi za prenos sredstava sa jednog na drugi raun istog klijenta, kao i za evidentiranje istog
iznosa sredstava u korist i na teret istog rauna po osnovu izmirivanja meusobnih novanih
obaveza. Nalog za prenos tampa se na papiru bele boje sa crnim linijama.
Nalog za prenos sadri sledee elemente:
Oznaka naina izvrenja naloga-hitno
Naziv poverioca-primaoca
Broj rauna dunika-nalogodavca
Iznos
Naziv dunika-nalogodavca
Broj rauna poverioca-primaoca
Oznaka valute
ifra plaanja
Svrha plaanja
Poziv na broj zaduenja
Broj modela poziva na broj zaduenja
Broj modela poziva na broj odobrenja
Proziv na broj odobrenja
Batum valute
Mesto i datm prijema i
Peat i potpis dunika.
Nalog za naplatu je instrument bezgotovinskog platnog prometa kojim poverilac inicira da se
izvri naplata sredstava sa rauna dunika i to u skladu sa ovlaenjem dobijenim od njega.
Stranica

Unutranji platni promet

Koristi se u sluajevima naplate dospelih hartija od vrednosti i drugih instrumenata obezbeenja
plaanja, otvorenih akreditiva, pri naplati provizije za usluge platnog prometa i dr. Nalog za
naplatu tampa se na samokopirajuem papiru bele boje sa crvenim linijama. Sasotji se od dva
primerka od kojih se prvi vraa poveriocu, a drugi zadrava banka.
Nalog za naplatu sadri sledee elemente:
Naziv dunika
Broj rauna dunika
Naziv poverioca-nalogodavca
Oznaka valute
Broj rauna poverioca-nalogodavca
ifra plaanja
Iznos
Svrha plaanja
Poziv na broj zaduenja
Broj modela poziva na broj zaduenja
Poziv na broj odobrenja
Broj modela poziva na broj odobrenja
Datum velute
Mesto i datum prijema i
Peat i potpis poverioca-nalogodavca.
Odlukom je takoe propisano, da instrumente plaanja, odnosno instrumente za raspolaganje
sredstvima sa rauna na osnovu kojih se ispostavljaju prethodno navedena etiri instrumenta
platnog prometa ine:
ek,
Platna kartica i
Akreditiv.
ek je instrument plaanja koji se izdaje u zakonski propisanoj formi, u kojoj je njegov
izdavalac (trasant) daje nalog banci (trasatu), da na teret njegovog pokria kod te banke isplati
odreeni iznos novca korisniku eka (remitentu), samom izdavaocu eka ili donosiocu. ek
koriste pravna i fizka lica za isplatu gotovog novca na teret rauna izdavaoca eka i za
bezgotovinska plaanja.
ek koji je plativ u zemlji moe se trasirati samo na banku. ek plativ van zemlje moe se prema
zakonu mesta plaanja trasirati na druga lica. ek u kome nije naznaeno mesto izdanja smatra
se da je izdat u mestu koje je oznaeno pored trasantovog imena. Odreivanje kamate u eku
smatra se kao da nije napisano. ek moe glasiti na ime, po naredbi ili na donosioca.
Platna kartica je instrument bezgotovinskog naina plaanja i instrument za podizanje gotovog
novca kod izdavaoca kartice ili preko bankomata. To je mali komad plastike koji sadri neko
sredstvo za identifikaciju, to omoguava osobi, na koju kartica glasi, da je koristi za navedene
namene.
Brojni su razlozi za korienje platnih kartica: uteda vremena i za korisnike i za trgovce,
Stranica

Unutranji platni promet

jednostavnost i komfor pri upotrebi, sigurnost u sluaju eventualnog gubitka i raspoloivost svim
sredstvima na raunu 24 asa dnevno. Korisnik kartice ne mora vie ekati u redu pred alterima
da bi podigao gotovinu, niti je u tom pogledu ogranien radnim vremenom banke. Prilikom
plaanja moe koristiti sva novana sredstva kojima raspolae na raunu (ukljuujui dozvoljeni
minus, odnosno kreditni limit), a ne samo gotovinu koju ima u novaniku.

Platne kartice se mogu podeliti u tri grupe:

Kreditne kartice - sadre odreeni kreditni limit koji potroa moe koristiti prilikom kupovine
robe ili povlaenja gotovine.
Debitne kartice omoguava vlasniku da direktno zadri svoj raun kod banke.
Unapred plaene kartice sadre kompjuterski ip na koji se ubacuje iznos novca sa rauna
vlasnika kartice ili gotovinskom naplatom od njega. Na ovim karticama usladitena je odreena
vrednost, odnosno unapred uplaena sredstva koja sun a raspolaganju klijentu.
Akreditiv ili dokumentarni akreditiv je jedan od najsigurnijih (zbog toga i najvie
upotrebljavanih) instrumenata plaanja u meunarodnim razmjerima, a posebno u vanjsko trgovinskoj razmjeni. Plaanja dokumentarnim akreditivom smatraju se sigurnim i prihvatljivim
za uesnike u platnom prometu je pruaju zatitu interesa i kupcu i prodavau, veu nego drugi
instrumenti plaanja.
Akreditiv kao instrument plaanja moe biti:
Obini akreditivi su karakteristini po tome to isplata sume na koju glase nije uslovljena
ispunjenjem odreenih uslova.
Dokumentarni ili robini akreditivi su takvi, kod kojih korisnik akreditiva mora podneti banci
odgovarajuu dokumentaciju da bi mogao da raspolae njima.
Opozivi ili neopozivi akreditiv je karakteristian po tome to se mogu izmeniti uslovi
njegovog korienja i moe biti poniten bez prethodnog obavetenja i saglasnosti korisnika
akreditiva.
Premanentni ili trajni akreditiv je karakteristian po tome to se po iscrpljivanju akreditivnog
iznosa ne gasi, ve se automatski obnavlja, tj. Vraa na prvobitan iznos svakog dana, nedelje ili
meseca.

Stranica

Unutranji platni promet

ZAKLJUAK
Platni sistem predstavlja skup sistema za transfer novanih sredstava koji olakavaju cirkulaciju
novca. Za uspeno funkcionisanje finansijskog sistema zemlje platni promet je od velike
vanosti, jer je u svakoj ekonomiji cilj platnog prometa je da efikasno i brzo izvri izmirenje
duniko-poverilakih obaveza, uz racionalno korienje novane mase. Sistem platnog prometa
je vaan factor tranje za novcem, jer utie i na samu ponudu novca, jer se ponuda usklauje sa
tranjom novca. Iz ega proizilazi, da ako je platni promet loe organizovan, odnosno ako je
neefikasan i spor to bi uticalo na poveanu tranju za novcem, to bi uticalo i na potrebu za
poveanjem koliine novca u opticaju.
Platni promet je od uticaja na finansijsku stabilnost zemlje. Problemi u funkcionisanju platnog
prometa znaili bi i prekid u plaanjima po osnovu duniko-poverilakih odnosa u zemlji, to bi
izazvalo gubitak poverenja u finansijski sistem zemlje. Usled loeg organizovanog platnog
prometa moglo bi doi i do negativnih posledica po realnu ekonomiju, jer bi usporavanje ili
prekid plaanja finansijskih obaveza sigurno izazvao poveanje trokova proizvodnje, izazvao
mogui prekid reprodukcionih ciklusa i izazvao optu nesigurnost u privredi.
Neposredno obavljanje platnog prometa vie je zastupljeno izmeu graanskih lica, dok
posredno obavljanje platnog prometa preovlauje u odnosima plaanja izmeu pravnih i
drutvenih subjekata. Posredna uloga finansijskih i, posebno, bankarskih organizacija u
poslovima platnog prometa ima odgovarajui znaaj, jer se racionalno koriste sredstva u
tokovima reprodukcije i uspenije otklanja asimetrija izmeu raspoloivih sredstava i njihove
upotrebe u pojedinim sektorima privreivanja. Moe se rei da se platni promet u savremenim
uslovima poslovanja gotovo ne moe ostvarivati bez posrednike uloge finansijskih institucija,
pre svega banaka i bankarskih organizacija.
Iz svega ovoga se moe izvesti najbitnija karakteristika platnog prometa koja se odnosi na
njegovu pouzdanost, odnosno bezbednost i kontinuitet izvrenja transakcija. Izvrenje transakcija
po ekonomski prihvatljivim cenama, takoe je znaajna karakteristika koja doprinosi kvalitetu
platnog sistema.

Stranica

Unutranji platni promet

LITERATURA
1. Prof. dr Nikola Vukmirovi, Specijalna raunovodstva. Banja Luka, Ekonomski
fakultet Banja Luka, 2011.
2. http://www.cbbh.ba/
3. http://sr.wikipedia.org/
4. www.nbs.rs

Stranica