FILOZOFSKI FAKULTET U SPLITU

ODSJEK ZA POVIJEST UMJETNOSTI

Normanska arhitektura
na Siciliji
Profesor: dr.sc. Ivana apeta-Raki
Student: Dora Barbari

10. 1. 2014.

SADRAJ

1. Uvod..........................................................................................................................3
2. Dolazak Normana....................................................................................................3
3. Katedrala u Cefaluu................................................................................................4
4. Katedrala u Monrealeu...........................................................................................4
5. Crkva San Cataldo..................................................................................................6
6. Crkva San Giovanni degli Eremiti........................................................................7
7. Crkva Svetog Trojstva............................................................................................7
8. Katedrala Svetog Mateja........................................................................................7
9. Apsida crkve Chiesa della Santissima Annunziata dei Catalani........................8
10. Zakljuak.................................................................................................................8
11. Popis literature........................................................................................................8

1. Uvod
2

Pojam normansko arapsko bizantske kulture odnosi se na interakciju Normana,

Arapa i bizanske kulture nakon normanskog osvajanja Sicilije. To je rezultiralo raznim
promjenama u kulturolokom i znanstvenom polju, pogotovo jer su Normani rado prihvaali
Bizantince i muslimanske doseljenike. Kao rezultat, Sicilija je pod Normanima postala
raskrije normansko katolike, bizantsko pravoslavne i arapsko islamske kulture. to se
tie same arhitekture, novi normanski vladari su poeli s izgradnjom graevina koje se zovu
ponegdje arapsko normanskim stilom. Oni su inkorporirali najbolje tehnike arapske i
bizantske arhitekture u njihovu jedinstvenu umjetnost. Palermo je bio glavni grad i Arapima i
Normanima, i tu je novi arhitektonski stil formiran. Normani su bili eklektini, a njihova
fascinacija arapskom umjetnou jedino se mogla izjednaiti sa strau prema bizantskim
mozaicima. Proirili su, izmijenili i nadodali elemente brojnim graevinama koje su nali na
otoku, te su esto zapoljavali arapske majstore za taj posao. Arapska umjetnost i znanost
nastavila je imati veliki utjecaj na Siciliji tijekom dva stoljea. Normanska vlast slubeno je
zavrila 1198., te je zamijenjena vapskom dinastijom Hohenstaufen. Fridrik II, car Svetog
Rimskog Carstva i Kralj Sicilije u ranom 13. st., bio je Norman po majci, te je koliko toliko
nastavio normansku tradiciju. Priao je arapskim jezikom, te je ak imao nekoliko
muslimanskih ministara.
2. Dolazak Normana
Za poetak potrebno je objasniti kako su se uope Normani sa sjevera nali na
podruju june Italije i Sicilije. Poetkom 11. stoljea situacija u junoj Italiji bila je
zamrena. Bizantsko Carstvo u teoriji vladalo je teritorijem koji se na sjever pruao praktiki
sve do Rima, ali je stvarna vlast bila ograniena na mnogo ui prostor na samom jugu.
Unutranjost i tirentsku obalu drala su langobardska vojvodstva koja su bila u stalnim
sporovima. Sicilija je bila pod vlau Saracena, ali su nekadanji vladari sredozemlja bili
bitno oslabljeni nizom graanskih ratova. Napulj i Amalfi zahvaljujui trgovini s Istokom, bili
su u stalnoj opasnosti od monijih susjeda. Tako je stanje bilo 1016., kada je skupina
normanskih vitezova krenula na hodoae te se na proputovanju iskrcala pokraj Salerna.
Lokalno stanovnitvo je brzo shvatilo da se radi o sposobnim ratnicima, pa ih je lokalni vladar
pokuao unajmiti kao vojnike. Odbili su, ali su obeali da e to javiti svom narodu. Ubrzo su
u junu Italiju poeli stizati mnogi siromani vitezovi, mlai sinovi koji su ostali bez zemlje,
hajduci i neprijatelji normanskog vojvode. Normani su bili izvrsni borci, znali su u pravom
trenutku promijeniti stranu, pa su tako 1030. dobili grofoviju Aversa kao nagradu za vjernu
slubu. Aversa je postala mjesto gdje su Normani eljni plaenike slube dobivali posao:
svaki magnat u potrazi za svjeom vojskom mogao ih je tamo unajmiti. Meu Normanima
koji su stigli u Aversu bili su i Vilim eljezne Ruke i Drogon, dvojica od dvanaest sinova
Tankreda od Hautevillea. Sluei prvo Bizantince protiv Saracena, potom srednjotalijanska
vojvodstva protiv Bizantinaca, nije im trebalo dugo da bi shvatili kako bi se borili za vlastiti
raun. Dvojica brae postali su de facto voe Normana u Siciliji. Poeli su uporno napadati
bizantske posjede, malo pomalo su osvajali teritorij. Vojvoda od Salerna je Vilima 1043.
imenovao grofom od Apulije. Dvojica brae postala su znaajan junotalijanske politike. U
meuvremenu mlaa braa stigla su iz Normandije. Robert Guiscard stvorio je svoju dravinu
u Kalabriji, najmlai brat Roger istjerao je Saracene iz Sicilije (1099.). Vilim i Drogo umiru,
Robert postaje voa. Pritisnuo je Bizantince na jugu i 1071. ih je istjerao. Na vlast dolazi
Roger II, te postaje vladarem Kraljevstva obiju Sicilija. Iako su njegovu dravu stvorili
plaenici i beskrupulozni osvajai i pljakai, Roger je bio suveren. Sicilsko Kraljevstvo bilo
je jedan od prostora na razmeu Istoka i Zapada na kojem je razliitost utjecaja bila iznimno
plodonosna.1

1 Goldstein 2008: str. 213.

3

3. Katedrala u Cefaluu (1131-1240)

Romaniku umjetnost na Siciliji proelo je

nekoliko utjecaja: Bizantski graditelj i mozaiari
iz Bizanta imali su pune ruke posla, te normanski i
engleski, zbog toga to je siciliju osvojila
normanska dinastija, kao i utjecaj Arapa koji su
vladali dugo tamo. Kralj Roger II poeo je 1131.
graditi katedralu u Cefaluu kao grobnicu za svoju
obitelj. Strogi oblici i visina vanjskog dijela apside i
poprenog broda podsjeaju na velike anglo
SLIKA
normanske katedrale ili opatijske crkve. I dva
zvonika na zapadnom proelju,1neto kasnijeg postanka, odaju
isto porijeklo, dok u unutranjosti bizantski mozaiari su izrodili
raskoan dekor dostojan te kraljevske katedrale.2
Ova katedrala je trobrodna graevina sa tri polukrune apside i
transeptom.3 Ulazei unutra, najvie panje privlae mozaici
glavne apside. Tu se vidi tradicionalna bizantska tehnika
mozaika, u sreditu se nalazi Krist Pantokrator u jednoj ruci
dri Evanelje po Ivanu, dok s drugom rukom radi gestu
karakteristinu za tu ikonografiju. Ispod Krista nalaze se Marija,
apostoli i arhaneli, dok su iznad njega 4 kerubima i 4 serafima.
SLIKA
2

Klaustar sa strane ima dvostruke redove

stupova sa veoma zanimljivim

kapitelima. Na slici se moe vidjeti reljef s prikazom dva grifona.

ak su i poneki stupovi isklesani da tvore razliite uzorke. Na kapitelima su razni prikazi,
meu kojima su biblijske prie, bestijariji i dr.
4. Katedrala u Monrealeu
Apsida katedrale (12.st.)

SLIKA
3

SLIKA
4

2 Souchal 1968: str. 164.

3 Kubach 1974: str. 86.
4

I kralj Vilim II mislio je na posljednje

poivalite kad je 1174. zapoeo gradnju
najvee romanike crkve na Siciliji. Bogatstvo
dekoracije oituje se ve izvana, pogotovo na
zidovima triju apsida koje zatvaraju kor i gdje
se vidi za taj kraj est motiv prekrienog luka.
Reljefne trake, rozete, frizovi, sve to ini
raskoan i polihromni dekor.4
Portali

SLIKA
5

Postoje dvoja bronana vrata na katedrali u Monrealeu: jedna je, na bonoj fasadi,
izradio Barisanus da Trani, a odiu istim bizantskim duhom, dok su druga djelo onog
umjetnika koji je izveo bronaa vrata za katedralu u Pisi ija je umjetnost mnogo originalnija i
nezavisnija u odnosu na Carigrad koji je dugo drao nekakav monopol nad bronanim
vratima. Tu se vide pravi bareljefi, a prizori, esto s vie lica, pokazuju, unato
nespretnostima, pohvalno nastojanje umjetnika da izgradi kompoziciju.5
Unutranjost
Velianstvenost romanike umjetnosti
sicilskih normana dolazi do punog izraaja u
unutranjosti katedrale, koja je sasvim u skladu s
bazilikalnom shemom te su joj, dakle, i ustroj i
oblici jednostavni, ali zato dekorirani upravo
bljetavo i luksuzno. To jednako vrijedi za klesani
dekor velikih kapitela to krune velianstvene
SLIKA
stupove velikih arkada kao i za profinjenu izvedbu
6
drvenog stropa, te pogotovo za izvanredne mozaike koji razvijaju svoj zadivljujui sjaj u
mnogobrojnim prizorima na zidovima uzdunog broda, transepta i kora i koji u svojoj vrsti
predstavljaju jedan od najviih dometa koliko po finoi crtea i ingenioznosti kompozicije
toliko i po raskonim bojama.6
SLIKA
7

4 Souchal 1968: str. 164.

5 Souchal 1968: str. 165.
6 Souchal 1968: str. 165.
5

Ovdje je islamski utjecaj vidljiv u tome to su

graditelji koristili tzv. potkovasti luk, karakteristian upravo
za tu umjetnost. Katedrala u Monrealeu ima vie mozaika
nego ona u Cefaluu, te se oni nalaze po cijeloj unutranjosti,
to zapravo nadomjeta jednostavnost arhitekture te stvara
efekt raskoi i kienosti.
Apsidalni dekor moe se usporediti sa onim u Cefaluu,
dakle Krist Pantokrator u sreditu. I ovdje je prisutna
bizantska tradicija tehnike mozaika.

Klaustar i kapiteli (kraj 12.st.)

SLIKA
8

Klaustar se protee du
junog boka katedrale. U njemu ete
otkriti ruke veeg broja kipara, od
kojih neki putaju maha svojoj mati
da zablista u prikazu osoba i prizora
tumaei slobodno antike teme i
uputajui se ak u potragu za
grotesknim. Antika mediteranska
tradicija zdruuje se tu s
romanikom imaginacijom da bi
zajedno stvorile svijet iz snova u vrlo
ivotnom stilu. Tenja za
profinjenou se oituje jednako u
visokim bazama s njihovim
SLIKA
mnogobrojnim kanelirama kao i u
9
crteima u mozaiku, vrlo raznolikih geometrijskih motiva, koji krase trup, inae divne linije,
dvostrukih stupova. to je orijentalni san nordijskih knezova, zaljubljenih u rasko i ljepotu,
koji su znali uzbuditi najbolje umjetnike i stvoriti skladnu i originalnu sintezu vie
umjetnikih tradicija.7
5. Crkva San Cataldo (Palermo, druga polovica 12.st.)
Kad ovjek promatra te kupole u obliku okrugle kugle i te okvirne lukove, mora pomisliti, i s
pravom, da su novi normanski gospodari uvelike zapoljavali arapske graditelje i obrtnike
kojih je ostalo mnogo na toj zemlji to je bila muslimanska, dakako prilagoujui tu
umjetnost da gradi po kranskim normama. Crkvicu San Cataldo utemeljio je 1161. veliki
admiral Maio, rodom iz Barija. Ona ima tri broda jednake visine, a osobitost joj je da podsjea
na apulijske crkve s tri kupole, ali oito da se prema vanjskom izgledu, koji je potpuno
orijentalan, mora zakljuiti koliko je velik utjecaj na nju izvrila arapska arhitektura.8

7 Souchal 1968: str. 166.

8 Souchal 1968: str. 166.
6

SLIKA
10

SLIKA
11

6. Crkva San Giovanni degli Eremiti (Palermo, 12.st.)

Crkva ima takoer kupole kao San Cataldo. Zapoeli su je graditi 1132. na ruevinama
damije. Klaustar uz nju nije tako bogat kao onaj u Monrealeu, ali i tu su redovi dvostrukih
stupova. koncentrine profilirane trake prate lukove galerije i oivljuju zid iznad stupova.
romanika je umjetnost, izgleda bez ikakve muke nala svoju orijentalnu transformaciju.9
Moglo bi se rei da je ova crkva kombinacija arapskih kupola i snanih normanskih zidova.

7.

SLIKA
12
13

Crkva

Svetog Trojstva (Delia blizu Castel Vetrana, druga polovica 12.st.)

Ta crkvica u jugozapadnom dijelu Sicilije skladan je tipini primjer takozvanog normanskog
stila te reprezentira tolike druge, skromne ili raskone, to su razasute po cijelom otoku. Treba
se diviti suptilnoj igri volumena koji ulaze jedan u drugi, raznolikosti povrina sad ravnih, sad
9 Souchal 1968: str. 167.
7

svinutih kao na trostrukoj apsidi i okrugloj kupoli to kruni graevinu. Ukraj zida ogranien je
na diskretne arhivolte to uokviruju prozore. Svemu ovdje daje peat skladna suzdrljivost
koja proizlazi iz savrenih proporcija.10

8.

Katedrala Svetog
SLIKA
14

SLIKA
15

Mateja (Salerno, 1175.g.)

U junoj Italiji i na Siciliji dolo je u 12. stoljeu do izvanrednog procvata proizvodnje
crkvenog pokustva s mozaikom. Dekor je sad figuralan, a sad sazdan od geometrijskih
kombinacija gdje se mogu otkriti bizantski i arapski pridonosi.11 Dakle, i ovdje se javlja
polikromna dekoracija.
9. Apsida crkve Chiesa della
Santissima Annunziata dei
Catalani (Messina, 12.st.)
Slika nam pokazuje pogled na apsidu koja je
obraena kao pravo proelje. Sredinji polukruni
dio odgovara glavnom uzdunom brodu, a krila sa
svake strane bonim brodovima. Neprekinuta
arkatura vee cijelu tu fasadu po irini, u
sredinjem katu, ali se arkatura javlja jo i u
prizemlju sredinjeg dijela i na tamburu ispod
kupole koja kruni zgradu te tako i vertikalno
skladno ralanjuje. Raznolike igre boja i obrade
zida jo vie oivljuju zgradu.12

SLIKA
16

SLIKA
17

10. Zakljuak
Kad su Normani svrgnuli saracenske snage iz Sicilije 1099., nisu svgnuli i njihovu
kulturu. Ljudi sa sjevera iznimno su bili impresionirani onim to su pronali, te umjesto da
unitavaju arapsku i bizantsku kulturu, oni su je prihvatili. Sama arhitektura kao arhitektura
10 Souchal 1968: str. 168.
11 Souchal 1968: str. 169.
12 Souchal 1968: str. 170.
8

uvijek je bila najbolji podsjetnik na prolost, tako i u ovom sluaju. Sicilija je specifian
sluaj mijeanja kultura i stoga jo vie znaajnija. Jo je vie zanimljiva injenica kako su se
Normani sa dalekoga sjevera nali na toplom jugu Italije, tu ostali i zavladali. Razdoblje
njihove vladavine je jedinstveno razdoblje kada je vie kultura istodobno djelovalo i
kombiniralo se meusobno, to je, ponavljam, najbolje vidljivo na arhitekturi, gdje su
Normani zapisali svoje zamisli, ideje, fascinacije te su si priskrbili mjesto u prolosti
sicilijanske arhitekture do dananjice.
11. Popis literature
1. GOLDSTEIN 2008: Ivo Goldstein, Europa i Sredozemlje u srednjem vijeku, Novi Liber,
Zagreb
2. SOUCHAL 1968: Francois Souchal, Srednji vijek, Impresum, Rijeka
3. KUBACH 1974: Erich Kubach, Romanika umetnost, Bratstvo jedinstvo, Novi Sad
Popis slika
SLIKA 1
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Cefalu_2012_adjusted.JPG/78
8px-Cefalu_2012_adjusted.JPG 10.1.2014.
SLIKA 2
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Master_of_Cefalu_001_Christ
_Pantocrator_adjusted.JPG/449px-Master_of_Cefalu_001_Christ_Pantocrator_adjusted.JPG
10.1.2014.
SLIKA 3 http://fotelprzykominku.blox.pl/resource/Cefalu_60.JPG 10.1.2014.
SLIKA 4 http://static.panoramio.com/photos/large/74677586.jpg 10.1.2014.
SLIKA 5 http://theredlist.fr/media/database/architecture/history/architectureeuropeene/art-roman/cathedrale-de-monreale/022_cathedrale-de-monreale_theredlist.jpg
10.1.2014.
SLIKA 6
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/MonrealeCathedralpjt1.jpg/250px-MonrealeCathedral-pjt1.jpg 10.1.2014.
SLIKA 7
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7b/Sicilia_Monreale3_tango7174.jpg
10.1.2014.
SLIKA 8 http://farm5.static.flickr.com/4129/5136807867_6e9a34d97d.jpg 10.1.2014.
SLIKA 9 - http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/90/Monreale_Cloitre1.jpg
10.1.2014
SLIKA 10 http://i1.trekearth.com/photos/16602/6515palermo_sancataldo.jpg 10.1.2014.
SLIKA 11 http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/2b/Palermo-San-Cataldobjs-1.jpg 10.1.2014.
SLIKA 12 http://static.panoramio.com/photos/large/43911953.jpg 10.1.2014.
SLIKA 13 http://www.cepolina.com/photo/Europe/Italy/Sicily/Palermo/5/Palermo-SanGiovanni-degli-Eremiti-cloister.jpg 10.1.2014.
SLIKA 14 http://media-cdn.tripadvisor.com/media/photo-s/02/2e/53/18/chiesa-da-fuori.jpg
10.1.2014.
SLIKA 15
http://rodadur.free.fr/ToPhos/galleries/Panoramas/Italie/2012_Sicile/2012_Chiesa_della_San
tissima_Trinita_di_Delia_Pano360.jpg 10.1.2014.
SLIKA 16
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/Salerno_CathedralAmboDAjel
lo.jpg/800px-Salerno_CathedralAmboDAjello.jpg 10.1.2014.
9

SLIKA 17
http://images.placesonline.com/photos/28677_chiesa_ss_annunziata_dei_catalani_messina.j
pg 10.1.2014.

10