STAJA ZA SLOBODNO DRANJE SA

SKUPNIM ODJELJCIMA

Sadraj
Uvod...............................................................................................
.........................................3
1. Podjela stonih
staja.......................................................................................
.............4
1.1.
Podjela staja prema vrsti stoke koja se u staji
dri.............................................4
1.2.
Podjela staja prema svrsi za koju se stoka uva u
objektu..................................4
1.3.
Podjela staja prema nainu
graenja.................................................................5
1.4.
Podjela staja prema nainu izgradnje spoljnih obimnih
zidova...........................5
1.4.1. Zatvoreni tip
staje....................................................................................
...............6
1.4.2. Poluotvoreni tip
staje....................................................................................
..........6
1.4.3. Otvoreni tip
staje....................................................................................
................6
2. Sistemi dranja
krava......................................................................................
..............7
2.1.
Vezani sistem dranja
krava...............................................................................8
2.1.1. Osnovne karakteristike kratkih
leita.....................................................................9
2.1.2. Osnovne karakteristike dugakog
leita...............................................................10
2.1.3. Osnovne karakteristike srednjih
leita.................................................................10
2.2.
Prednosti i nedostaci vezanog sistema dranja
krava.......................................11
3. Slobodni sistemi dranja
krava....................................................................................1
2
3.1.
Dranje krava u boksevima za leanje (lige
boksevi).........................................13
2

3.1.1. Prednosti dranja krava u boksevima za

leanje....................................................15
4. Rekonstrukcija postojeih
staja...................................................................................15
4.1.
Rekonstrukcije sa vezivanjem
krava.................................................................16
4.2.
Male staje sa lige
boksevima............................................................................1
6
Zakljuak........................................................................................
........................................18
Literatura........................................................................................
.......................................19

Uvod
Sistemi uzgoja, ukljuujui uslove smjetaja i upravljanja, predstavljaju
znaajne faktore koji utiu na zdravstvene probleme mlijenih grla i druge
aspekte njihove dobrobiti, djelimino zbog smjetaja i opreme, a djelimino
zbog prakse upravljanja i rukovanja. Smetaj i upravljanje imaju viestruke
posljedice koje mogu uticati na dobrobit krava na kumulativan i interaktivan
nain.
U radu su opisani elementi koji slue za definisanje standarda za
obezbjeenje dobrobiti goveda. Standardi se odnose na uslove gajenja,
zdravstvenu zatitu dranja i smjetaja ivotinja. Pri definisanju ovih
standarda koriena su najnovija saznanja dobijena istraivanjima.
Razmatrane su potrebe uvoenja novih sistema dranja goveda koje bitno
utiu na njihovu dobrobit.
3

Tekst se sastoji od tri glavna dijela koja ine opta podjela staja i dva
sistema dranja krava od kojih jedno predstavlja najzastupljeniji na naim
podrujima, a drugo novi oblik dranja goveda. Napominje se i rekonstrukcija,
odnosno zamjena starih objekata novim sistemom gradnje.

1. Podjela stonih staja

Stone staje predstavljaju objekte u kojima se uvaju i njeguju domae
ivotinje uz odgovarajui tehnoloki proces proizvodnje. Tehnoloki proces
proizvodnje podrazumjeva nain smjetaja ishrane i opsluivanje grla.
Nisu sve staje iste. Staje se mogu razlikovati prema vrsti stoke kojoj je
namijenjena, prema svrsi za koju se stoka u staji uva, prema nainu dranja
stoke u staji itd. Bitno je napomenuti da je kod svih vrsta staja isti princip
konstrukcije, higijenski uslovi. Meutim, ono to staje razlikuje svakako je
njihov unutranji ureaj razliit prema vrsti staje.
Postoji mnogo podjela kada je rije o stajama. Najvanije je istai podjelu
staje prema vrsti stoke koja se u staji dri, prema svrsi za koju se stoka uva

u objektu, prema nainu graenja i podjela staje prema nainu dranja stoke
u staji.1

1.1.
Podjela staja prema vrsti stoke koja se u staji dri
Ova podjela staja smatra se najprirodnijom i najkarakteristinijom.
Zavisno od grla kojima su namijenjene, stone staje se mogu podijeliti na:
a) staje za krupna grla staje za goveda i konje,
b) staje za sitna grla staje za svinje, ovce i ivinu. 2

1.2.

Podjela staja prema svrsi za koju se stoka uva u objektu

Prema ovoj vrsti podjele staja razlikujemo:

a) staje za proizvodna grla,
b) staje za priplodna grla,
c) staje za tovna grla.3
Kada je rije o izgradnji staja za dranje proizvodnih i priplodnih grla
potrebno je obratiti vie panje ka udovoljavanju svih neophodnih uslova,
nego pri izgradnji objekata za tovna grla.

1.3.
Podjela staja prema nainu graenja
Kod ovog naina graenja staja razlikuju se dvije osnovne vrste objekata:
a) prema nainu izgradnje spoljnih obimnih zidova, tj. prema tome da
li je stajski prostor termiki izolovan ili ne,
b) prema primjenjenom graevinskom sistemu, odnosno prema tome
da li je primijenjen stalni ili privremeni graevinski materijal.4

Simonovi, ore:Poljoprivredna arhitektura: poljoprivredne zgrade i kompleksi:

proizvodnja, skladitenje, prerada, Beograd, IRO Graevinska knjiga, 1989., str. 173
2
ibid., str. 173
3
ibid., str. 173
4
ibid., str. 173

Podjela staja prema nainu izgradnje spoljnih

obimnih zidova

1.4.

Prema nainu izgradnje spoljnih obimnih zidova sve staje se mogu podijeliti u
tri grupe:
- zatvorene staje,

- poluotvorene staje,

-otvorene staje.5

Sl. 1 Razliiti tipovi staje

prema nainu izgradnje
spoljnih obimnih zidova

1.4.1. Zatvoren tip staje

Pri nainu izgradnje ove vrste staje, stajski prostor je zatvoren sa svih
strana zidovima i prozorima. U odnosu na namjenu i nain graenja objekta,
razlikujemo tri tipa zatvorenih staja:
-

prvi tip zatvorenih staja karakteriu obimni zidovi, tavanice i podovi koji
se izvode sa namjenom da u potpunosti tite staju od spoljanjih uticaja
( visoke i niske temperature, padavine, vjetar...); potpuno su termiki
izolovane a takoe se zimi dodatno zagrijavaju,

ibid., str. 173, 174

drugi tip zatvorenih staja se sastoji od spoljnih zidova, tavanica i

podova koji djelimino tite stajski prostor od spoljanjih uticaja; nisu u
potpunosti termiki izolovane, meutim, u njima se temperatura
odrava na viem nivou u odnosu na spoljanju temperaturu6; zidovi
tavanice su tanje izvedeni pa pri tome stajski prostor nije u potpunosti
izolovan; predviene su za dranje krava, gajenje junadi itd.
kod treeg tipa zatvorenih staja, spoljanji zidovi uopte ne tite stajski
prostor od spoljanjih temperaturnih uticaja ve samo od jakih vjetrova
i padavina; krovna izolacija je izvedena tako da titi od previsokih
temperatura a zidovi su izraeni od lakih graevinskih materijala, te se
na taj nain temperatura ne razlikuje izvan i unutar staje; ovaj tip staje
se primjenjuje kod slobodnog gajenja goveda.7

1.4.2. Poluotvoren tip staje

Kod ovog naina izgradnje staja, spoljni zidovi (izvedeni od lakih
graevinskih materijala) su djelimino izgraeni,tj. do odreene visine u vidu
visokog parapeta, te na taj nain tite grla u staji od spoljanjih uticaja.
Djelimino su otvorene u vidu otvora prozora, vrata i sl. Primjenjuju se kod
slobodnog dranja goveda.

1.4.3. Otvoreni tip staja

Ovaj tip staja karakteriu obimni zidovi koji su izgraeni na odreenim
stranama, pri emu su jedna ili dvije strane objekta u potpunosti bez zidova,
ili su rijeene u vidu nadstrenica koje se po potrebi zimi mogu zatvoriti sa
jedne ili dvije strane provizornim zastiraima. Primjenjuju se kod slobodnog
dranja goveda.8
2. Sistemi dranja krava
Staja sa svojom opremom i mehanizacijom predstavlja smjetajni i
proizvodni prostor za odreeni tip proizvodnje, a osnovna joj je zadaa
osigurati optimalne smjetajne uslove za odravanje zdravlja, proizvodnje i
dobrobiti ivotinja koje se u njoj nalaze. 9 Kod izgradnje staja naglasak se
stavlja na komfor koji najvie doprinosi dobrom zdravstvenom stanju krave, a
6
7
8

ibid., str. 174

ibid., str. 174
ibid., str. 174

time i proizvodnje mlijeka koja predstavlja jedan od najbitnijih faktora dranja

krava. U normalnim uslovima, veliina stada se vremenom poveava to
farmerima, s jedne strane, predstavlja problem koji ih primorava da objekte
modernizuju i proiruju. 10Ovakva vrsta objekata potrebno je da bude
izgraena na to prirodniji nain, a ivotinje ne bi trebalo da budu izloene
nikakvom stresu. Neophodno je, takoe, i da objekti budu to jeftiniji zbog
daljeg ulaganja u funkcionalnu opremu koja omoguava visoku produktivnost
rada. Unutranje ureenje ni u kom sluaju ne bi smjelo da remeti normalno
ponaanje ivotinja. 11
Krave se mogu drati na tri naina:
-

vezani sistem dranja krava,

slobodni sistem dranja krava,
kombinovani sistem dranja krava.

Naini dranja krava sadre bitne razlike, naroito vezani i slobodni sistemi
dranja. Za razliku od slobodnog sistema dranja gdje je kravama omogueno
da se slobodno kreu, vezani sistem dranja krava ima veoma ogranienu
povrinu, a krave gotovo da nemaju mogunost kretanja. Kod vezanog
sistema dranja krava sistem ishrane, napajanja, leanja, mue i
izubravanja smjeten je u istom prostoru za razliku od slobodnog sistema
dranja. Svi ovi faktori kao i mnogi drugi koji e biti navedeni u daljem tekstu
utiu na proizvodni potencijal, a samim tim i na zdravlje krava.12

2.1.

Vezani sistem dranja krava

Staje sa vezanim sistemom dranja krava (sl. 2 i sl. 3) predstavljaju

najzastupljeniju vrstu staja na naim prostorima (vie od 90 % krava se dri
9

Vuevac Bajt, Vesna; erman, Vlasta; Vuemila, Marija; Matkovi, Kristina: Uzgoj, njega,
dranje i hranidba goveda nekad i sad u Pregledni znanstveni lanak, br. 3, lipanj 2007, str.
166 http://hrcak.srce.hr/26524 [20.11.2012.]
10
Smetaj krava, http://www.agromreza.org.rs/files/Smestaj_krava.pdf [20.11.2012.]
11
Stipi, Nikola: Agroekoloka studija i program razvitka poljoprivrede na podruju Sisako
Moslavake upanije, str. 415, http://www.pp-lonjsko-polje.hr/Media/2_agroek.pdf
[20.11.2012.]
12
Radivojevi, Duan: Mehanizacija stoarske proizvodnje, Beograd, Univerzitet u Beogradu
Poljoprivredni fakultet, 2004, str. 136., 137., http://www.generalfiles.com/download/gs4fd8c91ah32i0/4-DRr-krave.pdf.html [20.12.2012.]

vezanim sistemom), naroito kada je rije o individualnim sektorima. 13Kada

je rije o ovom sistemu dranja krava, neophodno je naglasiti da
podrazumjeva princip vezanja krava na jednom mjestu u staji gdje se hrane,
muzu i njeguju. Krave u ovakvoj staji mogu biti vezane jednoredno ili
dvoredno. 14

Sl. 2 Vezani sistem dranja

krava sa kratkim leitem

Sl. 3 Grabnerov vez

Iako se u uslovima koje podrazumjeva vezani sistem dranja krava

mogu zadovoljiti svi zahtjevi za postizanje visoke proizvodnje, danas se ovaj
sistem primjenjuje kao trajno rjeenje samo za male nespecijalizovane farme
koje imaju do 20 krava u staji.

Hranidbeni hodnik

13m

13

ibid., str. 137

Vuevac Bajt, Vesna; erman, Vlasta; Vuemila, Marija; Matkovi, Kristina: Uzgoj, njega,
dranje i hranidba goveda nekad i sad u Pregledni znanstveni lanak, br. 3, lipanj 2007, str.
166 http://hrcak.srce.hr/26524 [20.11.2012.]
14

Jasla

0,6 0,8 m

Leite

1,5 1,9 m

Kanal za izubravanje

0,5 m

Prljavi hodnik

1,2 m

irina leita

1,2 m

Visina

2,7 m

Tab. 1 Osnovne dimenzije vezanog dranja

Vezani sistem dranja krava ima neka osnovna obiljeja koja se
prvenstveno odnose na duinu leita koja mogu biti:
-

kratka leita,

srednja leita,

dugaka leita.15

2.1.1. Osnovne karakteristike kratkih leita

Kratka leita najpogodnija su u higijenskom smislu, a primjenjuju se na
prostorima s panjacima i bez slame. Duina kratkih leita iznosi 150 160
cm. Meutim, primjenom kratkih leita esto dolazi do povrede vimena i
zadnjih nogu. 16

2.1.2. Osnovne karakteristike dugakog leita

15

Radivojevi, Duan: Mehanizacija stoarske proizvodnje, Beograd, Univerzitet u Beogradu

Poljoprivredni fakultet, 2004, str. 137., http://www.generalfiles.com/download/gs4fd8c91ah32i0/4-DRr-krave.pdf.html[20.12.2012.]
16
Uremovi, Zvonimir: Govedarstvo, Zagreb, Hrvatska mljekarska udruga, 2004, str. 141,
http://www.scribd.com/doc/46074544/Uremovic-Govedarstvo[20.12.2012.]

10

Dimenzije dugakog leita najee su due od 220 cm i mogu se pronai

uglavnom u starim stajama. Ovakvo leite ne preporuuje se prilikom
gradnje. Sve aktivnosti u stajama oko krava izvode se prilazom po leitu.
Prostirka i izluevine ostaju ispod krave ime se stvara neugodna atmosfera u
prostoru. Iz ovog razloga, da bi se obezbijedili kvalitetni higijenski uslovi,
ienje se mora izvoditi dva puta dnevno. Opte karakteristike dugakog
leita veoma su nepovoljne:
-

krave dok stoje izbacuju ekskremente na leite,

kada lee sputaju vime na povrinu na koju su prethodno izbacile

ekskremente,

za odravanje minimalnih uslova higijene, neophodno je veliko uee

ljudskog rada,

postojanje visokih jasala spreava ili oteava pravilnu izmenu vazduha

u tom dijelu.17

2.1.3. Osnovne karakteristike srednjih leita

Srednja leita (sl. 4), za razliku od dugakih,
omoguavaju zadovoljavajuu higijenu krava
padom 1 2 % prema kanalu za izgnojavanje.
Duina ovih leita iznosi 170 180 cm i
imaju otvoreni kanal za izgnojavanje. 18

sa

Niske jasle, ija visina zida do leita iznosi

oko 35 cm, glavna je osobina ovig tipa
leita. Ovakve jasle dobre su za krave jer
one onda mogu da glavu dre u svim
pozicijama i iznad jasala. 19
Sl. 4 Srednja leita za krave
17

ibid., str. 138

Uremovi, Zvonimir: Govedarstvo, Zagreb, Hrvatska mljekarska udruga, 2004, str. 142,
http://www.scribd.com/doc/46074544/Uremovic-Govedarstvo [20.12.2012.]
19
Radivojevi, Duan: Mehanizacija stoarske proizvodnje, Beograd, Univerzitet u Beogradu
Poljoprivredni fakultet, 2004, str. 139., http://www.generalfiles.com/download/gs4fd8c91ah32i0/4-DRr-krave.pdf.html[20.12.2012.]
18

11

2.2.

Prednosti i nedostaci vezanog sistema dranja krava

Primjena vezanog sistema u dananjim stajama sve je manja. Moe se

nai u stajama koje broje 5-10 krava, 20 najvie. Ovo se uglavnom deava
zbog potrebe da se kravama omogui to zdraviji i ugodniji boravak.
Vezani sistem za krave je veoma nepraktian i nefunkcionalan jer je
prvenstveno prostor kod ovakvog sistema veoma mali i ogranien. Na malom
prostoru se oko krava obavljaju sve funkcije: leanje, ishrana, mua, njega pa
ak i teljenje.
Ovakav sistem nije pogodan ni za ljudski rad: donoenje hrane, vode i
prostirke, a odnoenje mlijeka i stajnjaka.
Iako malo, ovaj sistem posjeduje i neke prednosti kao to su:
-

laka, jednostavnija i sigurnija kontrola i njega svake krave,

iskljueno je meusobno uznemiravanje ili ak i povreivanje krava.20

20

PSS Agrorazvoj Ni, Objekti za krave u: Stoarski bilten, br. 1, februar 2009,
https://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:_Z_dWw39y6kJ:psss.rs/request.php?
26+objekti+za+krave+stocarski+bilten&hl=sr&gl=rs&pid=bl&srcid=ADGEESi89mZUqeGkZl
YMTQ82GSF_qvZqaK0vgI7jm6xtCwIclqoeJ91e5LLLOE6E3JbEprLm7--g2RLuIQhRIKkPiDQJ647ifaA4Ad7tmqwLtP_srJON7Hjs1O3w0iYJ9QybcRnH7oR&sig=AHIEtbQxcJ8wkQ42vPX3mHf3rl9
_BN0-gA [20.11.2012.]

12

3. Slobodni sistem dranja krava

Slobodni sistem dranja
krava (sl. 5) omoguava
maksimalnu mehanizaciju i
automatizaciju munje,
hranidbe i izgnojavanja ime
se
postie visoka produktivnost u
proizvodnji mlijeka kao i bolji
uslovi za rad. U odnosu na
staje sa vezanim sistemom
dranja, ovaj sistem ima
prednosti. Osim to je
izgradnja jeftinija, uslovi za
ivot krava su bolji: krave su
u
u boljoj kondiciji i dui je
eksploatacioni vijek. Budui
da su zdrave noge i vime
najbitniji faktor koji odrava
Sl. 5 Staje
za mlijene
krave,
slobodni
grlo u eksploataciji, a naroito pri dranju
plemenitih
rasa,
upravo
ovaj sistem
nain
dranja

kapacitet
50
kom.
omoguava njihov dui ivotni vijek i eksploataciju.

Staje sa ovakvim sistemom dranja podijeljene su na:

-

prostor za leanje i odmaranje krava (leita),

prostor za slobodno kretanje u staji i van nje (ispusti),

prostor za hranjenje krava (neisti dio),

prostor za munju krava (centralno muzite).21

21

Uremovi, Zvonimir: Govedarstvo, Zagreb, Hrvatska mljekarska udruga, 2004, str. 143,
http://www.scribd.com/doc/46074544/Uremovic-Govedarstvo[20.12.2012.]

13

Hranidbeni hodnik

3m

Jasla
Prostor za kretanje
Leite
irina leita

0,6 m
3 3,6 m
2,2 2,4 m
1,3 m

Tab. 2 Osnovne dimenzije slobodnog dranja

3.1. Dranje krava u boksevima za leanje (lige boksevi)

Sl. 6 Tlocrt staje sa lige boksovima za 30 mlijenih

krava
Dranje krava u boksevima za leanje (sl. 6) jedan je od najrairenijih i
najpoznatijih naina slobodnog dranja krava u praksi. Glavna karakteristika
ovakvog dranja krava je to svaka krava ima svoje leite (boks). 22 Dranje
u ovom prostoru omoguava bolji komfor i higijenu krava, proizvodnju
kvalitetnijeg mlijeka i manje uznemiravanje to bitno utie na dui ivotni
vijek krava. 23 Ovi boksevi nude svakom grlu leite pravilno dimenzionisano i

22

PSS Agrorazvoj Ni, Objekti za krave u: Stoarski bilten, br. 1, februar 2009,
https://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:_Z_dWw39y6kJ:psss.rs/request.php?
26+objekti+za+krave+stocarski+bilten&hl=sr&gl=rs&pid=bl&srcid=ADGEESi89mZUqeGkZl
YMTQ82GSF_qvZqaK0vgI7jm6xtCwIclqoeJ91e5LLLOE6E3JbEprLm7--g2RLuIQhRIKkPiDQJ647ifaA4Ad7tmqwLtP_srJON7Hjs1O3w0iYJ9QybcRnH7oR&sig=AHIEtbQxcJ8wkQ42vPX3mHf3rl9
_BN0-gA [20.11.2012.]
23
Uremovi, Zvonimir: Govedarstvo, Zagreb, Hrvatska mljekarska udruga, 2004, str. 143,
http://www.scribd.com/doc/46074544/Uremovic-Govedarstvo [20.12.2012.]

14

zatieno i ba iz tog razloga mogu biti bez ili sa vrlo malo prostirke. 24 Dizajn
slobodnih bokseva ima odlian uticaj na zdravlje krava i njihove
reproduktivne performanse.Pruaju kravama idealne uslove za odmor poto
se one uglavnom odmaraju. Ovi boksevi moraju biti dovoljno veliki kako bi
krave mogle bez problema ustajati i lijegati jer su u suprotnom mogue
povrede nogu i vimena. Ako su boksevi prekratki, mogue su povrede, a ako
su predugaki krave defeciraju na prostirku.25

slobodni boks (bona

strana)
slobodni boks
(unutranji red)
slobodni boks (dupli
red)
staza za kretanje
izmeu redova
slobodnih bokseva
staza za kretanje iza
rafa za hranjenje

duina (cm)
240 250

irina (cm)
110 115

220 230

110 115

440 460

110 115

220 250
300 350

Tab. 3 Preporuene dimenzije bokseva za krave tjelesne mase od 550

700 kg
Potrebno je naglasiti da dimenzije (duina x irina) zavise od tipa
leita, ali i od rase krava. Da bi boks bio dobro uraen, potrebno je da
zadovoljava nekoliko uslova:
- nesmetan ulaz (glavom unaprijed) i sputanje na leite (lijeganje), a
zatim ustajanje i izlaz (povlaenjem unazad),
- to udobnije, mirnije, neometano leanje na suvoj, toploj i elastinoj
podlozi,
- da se izmet izbacuje izvan leita (boksa),
- da se sprijee bilo kakve povrede.26
24

Radivojevi, Duan: Mehanizacija stoarske proizvodnje, Beograd, Univerzitet u Beogradu

Poljoprivredni fakultet, 2004, str. 148., http://www.generalfiles.com/download/gs4fd8c91ah32i0/4-DRr-krave.pdf.html[20.12.2012.]
25
Smetaj krava, http://www.agromreza.org.rs/files/Smestaj_krava.pdf [20.11.2012.]
26
PSS Agrorazvoj Ni, Objekti za krave u: Stoarski bilten, br. 1, februar 2009,
https://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:_Z_dWw39y6kJ:psss.rs/request.php?
26+objekti+za+krave+stocarski+bilten&hl=sr&gl=rs&pid=bl&srcid=ADGEESi89mZUqeGkZl
YMTQ82GSF_qvZqaK0vgI7jm6xtCwIclqoeJ91e5LLLOE6E3JbEprLm7--g2RLuIQhRIKkPiDQJ647ifaA4Ad7tmqwLtP_srJON7Hjs1O3w0iYJ9QybcRnH7oR&sig=AHIEtbQxcJ8wkQ42vPX3mHf3rl9

15

Iako krave u toku leanja ne pomjeraju tijelo, njihova glava je u pokretu

zbog ega konstrukcija leita mora da omogui nesmetano kretanje glava.
Ovo se naroito odnosi na trenutke ustajanja i lijeganja gdje kravama glava
slui kao balans koji ove aktivnosti olakava. Pregrade su u ovom sluaju
veoma bitne i najee se prave od cijevi. Najbolje je kada cijevi nema puno.
27

3.1.1. Prednosti dranja krava u boksevima za leanje

Prednosti sistema dranja krava u lige boksevima su:
-

slobodno kretanje krava povoljno utie na bolje zdravlje i apetit krava,

bolje je uoavanje estrusa i bolji rezultati osjemenjivanja krava,
dui je proizvodni vijek krava,
bolji su radni uslovi za muzae u centralnom izmuzitu,
nii su trokovi ulaganja u nastambe i vea produktivnost rada.28

4. Rekonstrukcija postojeih staja

Vezani sistem krava, koji je jo uvijek najrasprostranjeniji sistem
dranja, nastoji se ve dui period u zemljama Evropske unije zamijeniti
sistemom slobodnog dranja, kako izgradnjom novih objekata tako i
rekonstrukcijom postojeih. Budui da slobodni nain dranja podrazumijeva
kvalitetnije uslove kako za ivot krava, tako i za rad ovjeka, ovi uslovi
dovode ak i do toga da se oekuje ukidanje vezanog naina dranja krava.29
Prilikom rekonstrukcije postojeeg stanja razlikujemo dva osnova rjeenja:
-

sa vezivanjem putanjem krava,

sa potpuno slobodnim dranjem krava.30

_BN0-gA [20.11.2012.]
27
ibid., str. 4
28
Uremovi, Zvonimir: Govedarstvo, Zagreb, Hrvatska mljekarska udruga, 2004, str. 147,
http://www.scribd.com/doc/46074544/Uremovic-Govedarstvo [20.12.2012.]
29
Bilten, Agrarni marketinki informacioni sistem Crne Gore, br. 6, 7. februar, 2007, str. 8 9,
http://www.amiscg.org/Arhiva2007/06%202007%20Bilten%20Ziva%20stoka.pdf
[20.11.2012.]
30
ibid., str. 8 9

16

4.1.

Rekonstrukcija sa vezivanjem krava

Ovaj nain rekonstrukcije se u praksi ee koristi budui da je

jednostavniji, lake se ostvaruje i moe biti dovoljno dobar. Pri tome treba
rijeiti sljedee zahtjeve:
-

putanje vezivanje krava: krave se po pravilu putaju ujutro poslije

mue i ostaju slobodne sve do kasno popodne ili predvee; pri
rekonstrukciji nastojati koristiti sisteme grupnog vezivanja krava, tj.
umjesto grabner-lanca korisititi vratne ramove,

produenje leita : savremena leita bi trebalo da budu vee duine,

najmanje 180, a jo bolje 200 cm; produenje je mogue kod oba tipa
leita kratkog leita bez prostirki (ili sa malo mjeavine slame i
piljevine, odnosno sa tenim stajnjakom), ili kod duih leita sa
prostirkom (sa vrstim stajnjakom);

poveanje koliine vazduha: kod vezanog sistema dranja krava,

najvei nedostatak predstavlja nedovoljna koliina svjeeg vazduha; pri
rekonstrukciji je potrebno u potpunosti ukloniti barem jednu podunu
stranu zida u sluaju da je staja sa jednim redom krava, tj. oba zida ako
su u pitanju dva reda krava; u ovom sluaju ostavlja se parapetna
visina zida do 100 cm; dio strane koji je ostao otvoren mogue je
zatvoriti tokom zime guom mreom; ako se u staji nalazi vie od 10
krava potrebno je koristiti ventilatore;

ogranienje leita : izmeu svakog leita potrebno je postaviti to

elastinije graninike u vidu traka od irih kajia ili od drveta
(izbjegavati metalni materijal).

Ovi zahtjevi u sutini predstavljaju bitnu razliku pri rekonstrukciji, pri emu
ostali ostaju kao u prvobitnom stanju, prije svega mua i ishrana.31

31

ibid., str. 8 9

17

4.2.

Male staje sa lige boksevima

Ovim vidom rekonstrukcije, staje sa vezanim sistemom dranja mogu se u

potpunosti rekonstruisati u staje sa slobodnim sistemom dranja, a
prvenstveno se odnosi na staje sa dovoljnom irinom koje zadovoljavaju
minimalne mjere slobodnog dranja. U tom sluaju, jedan poduan zid se u
potpunosti uklanja, tako da se staja proiruje u vidu jasala i hranidbenog
stola, ime se dobija dovoljna irina staje kao i protok vee koliine vazduha.
Tokom zimskih perioda, niske temperature ne predstavljaju problem kod
krava, ali se javljaju tri manja problema:
-

voda; opasnost od smrzavanja vode se danas lako rjeava putem

takozvanih termo pojilica sa zagrijavanjem, ili pak zatvaranjem
dovoda vode od veere do jutra;

ienje; ako doe do jaih i duih perioda niskih temperatura nastali

problemi kod ienja rjeavaju se najee dopunskim runim
ienjem na mjestima pojave zamrzavanja stajnjaka;

ovjek; pri temperaturama ispod nule rad ovjeka u stajama je manje

ugodan; on se rjeava prikladnim oblaenjem i odmjerenim radom. 32

Rekonstrukcijom postojeih ili izgradnjom novih staja ostvaruju se ulaganja

u dui vijek trajanja staja, koja se procjenjuju i do 20 godina. To se
prvenstveno odnosi na prelazak sa vezanog sistema dranja krava, na sistem
sa slobodnim dranjem krava koji predstavlja kvalitetniji rad, proizvodnju i
ivot krava. Ove investicije su mnogo nie, ali se i bre i dugotrajno isplate.33

32
33

ibid., 8 9
ibid., 8 9

18

Zakljuak
Slobodan nain dranja goveda ( s pojedinanim boksevima za
leanje ili zajednikim prostorom za leanje na dubokoj ili potiskivanoj stelji)
je najbolji nain dranja goveda. Na svim novim farmama (sagraenim u
poslednjih 10 godina) krave se dre slobodno. Samo Njemaka danas ima 25
000 takvih farmi, a njemaki strunjaci preporuuju svim uzgajateljima
adaptaciju starih objekata (s vezanim nainom dranja) u staje sa slobodnim
nainom dranja.
Rekonstrukcija postojeih staja za krave, a naroito podizanje novih staja,
znae ulaganja u dugotrajne vrijednosti od bar 10 ili 20 godina.
Osim to staje za slobodno dranje pogoduju boljem boravku krava i
uspjenijoj proizvodnji mlijeka, osiguran je i laki i ugodniji rad ovjeka na
farmama. Upravo iz tih razloga, ovaj sistem predstavlja bolju budunost
farmi.

19

Literatura:
1. Bilten, Agrarni marketinki informacioni sistem Crne Gore, br. 6, 7. februar,
2007, http://www.amiscg.org/Arhiva2007/06%202007%20Bilten%20Ziva
%20stoka.pdf
2. Vuevac Bajt, Vesna; erman, Vlasta; Vuemila, Marija; Matkovi,

Kristina: Uzgoj, njega, dranje i hranidba goveda nekad i sad u

Pregledni znanstveni lanak, br. 3, lipanj 2007,
http://hrcak.srce.hr/26524
3. PSS Agrorazvoj Ni, Objekti za krave u: Stoarski bilten, br. 1, februar
2009, https://docs.google.com/viewer?
a=v&q=cache:_Z_dWw39y6kJ:psss.rs/request.php?
26+objekti+za+krave+stocarski+bilten&hl=sr&gl=rs&pid=bl&srcid=ADGEES
i89mZUqeGkZlYMTQ82GSF_qvZqaK0vgI7jm6xtCwIclqoeJ91e5LLLOE6E3JbEprL
m7--g2RLuIQhRIKkPiDQJ647ifaA4Ad7tmqwLtP_srJON7Hjs1O3w0iYJ9QybcRnH7oR&sig=AHIEtbQxcJ8wkQ
42vPX3mHf3rl9_BN0-gA
4. Radivojevi, Duan: Mehanizacija stoarske proizvodnje, Beograd,

Univerzitet u Beogradu Poljoprivredni fakultet, 2004,

http://www.general-files.com/download/gs4fd8c91ah32i0/4-DRrkrave.pdf.html
5. Simonovi, ore:Poljoprivredna arhitektura: poljoprivredne zgrade i
kompleksi: proizvodnja, skladitenje, prerada, Beograd, IRO
Graevinska knjiga, 1989, Biblioteka Arhitektonsko graevinskog
fakulteta,
6. Smetaj krava, http://www.agromreza.org.rs/files/Smestaj_krava.pdf
7. Stipi, Nikola: Agroekoloka studija i program razvitka poljoprivrede na
podruju Sisako Moslavake upanije, http://www.pp-lonjskopolje.hr/Media/2_agroek.pdf
8. Uremovi, Zvonimir: Govedarstvo, Zagreb, Hrvatska mljekarska udruga, 2004,
http://www.scribd.com/doc/46074544/Uremovic-Govedarstvo
20

Ilustracije
Slika 1 Razliiti tipovi staje prema nainu izgradnje spoljnih obimnih zidova:
Fejzi, Emir:Predavanja iz predmeta Arhitektonsko projektovanje 11
Slika 2 Vezani sistem dranja krava sa kratkim leitem: Uremovi, Zvonimir:
Govedarstvo, Zagreb, Hrvatska mljekarska udruga, 2004,
http://www.scribd.com/doc/46074544/Uremovic-Govedarstvo

Slika 3 Grabnerov vez, Uremovi, Zvonimir: Govedarstvo, Zagreb, Hrvatska

mljekarska udruga, 2004, http://www.scribd.com/doc/46074544/UremovicGovedarstvo

Slika 4 Srednja leita za krave, Uremovi, Zvonimir: Govedarstvo, Zagreb,

Hrvatska mljekarska udruga, 2004, http://www.scribd.com/doc/46074544/UremovicGovedarstvo

Slika 5 Staje za mlijene krave, slobodni nain dranja kapacitet 50 kom,

tokovi, I., Govedarstvo,
http://www.vef.unizg.hr/org/stocarstvo/prezentacije/Uzgoj_08_09/predavanja/
Uzgoj%20i%20proizvodnja%20goveda.pdf
Slika 6 Tlocrt staje sa lige boksovima za 30 mlijenih krava, Uremovi,
Zvonimir: Govedarstvo, Zagreb, Hrvatska mljekarska udruga, 2004,
http://www.scribd.com/doc/46074544/Uremovic-Govedarstvo

Tabela 1 Osnovne dimenzije vezanog dranja, PSS Agrorazvoj Ni, Objekti za

krave u: Stoarski bilten, br. 1, februar 2009, https://docs.google.com/viewer?
a=v&q=cache:_Z_dWw39y6kJ:psss.rs/request.php?
26+objekti+za+krave+stocarski+bilten&hl=sr&gl=rs&pid=bl&srcid=ADGEESi89mZ
UqeGkZlYMTQ82GSF_qvZqaK0vgI7jm6xtCwIclqoeJ91e5LLLOE6E3JbEprLm7-g2RLuIQhRIKkPiDQJ647ifaA4Ad7tmqwLtP_srJON7Hjs1O3w0iYJ9QybcRnH7oR&sig=AHIEtbQxcJ8wkQ42vPX
3mHf3rl9_BN0-gA

Tabela 2 Osnovne dimenzije slobodnog dranja, PSS Agrorazvoj Ni, Objekti

za krave u: Stoarski bilten, br. 1, februar 2009, https://docs.google.com/viewer?
a=v&q=cache:_Z_dWw39y6kJ:psss.rs/request.php?
26+objekti+za+krave+stocarski+bilten&hl=sr&gl=rs&pid=bl&srcid=ADGEESi89mZ
UqeGkZlYMTQ82GSF_qvZqaK0vgI7jm6xtCwIclqoeJ91e5LLLOE6E3JbEprLm7-g2RLuIQhRIKkPiDQJ647ifaA4Ad7tmqwLtP_srJON7Hjs1O3w0iYJ9QybcRnH7oR&sig=AHIEtbQxcJ8wkQ42vPX
3mHf3rl9_BN0-gA
21

Tabela 3 Preporuene dimenzije bokseva za krave tjelesne mase od 550

700 kg, Smetaj krava, http://www.agromreza.org.rs/files/Smestaj_krava.pdf

22