D. Sipkaa Saobraaj u BiH i ukljuivanje u evropski saobraajni sistem EZ nakon 1992.

godine

Mr. DRAGUTIN IPKA

Republiki sekretar za saobraaj i veze BiH
Sarajevo, Vojvode Putnika 3

Prometna politika
Pregled
UDK: 656(497.15)+339.92.:061.1 EEZ
Primljeno: 17.02.1990.
Prihvaeno: 24.09.1990.

SAOBRAAJ

U BiH S POSEBNIM NAGLASKOM. NA

UKLJUIVANJE 1J EVROPSKI SAOBRAAJNI
SISTEM EZ NAKON 1992. GODINE

S.AZBTAK
U radu se najprije razmatra problematika saobraaja u BiH u kontekstu promjena
privrednog sistema u Jugoslaviji, da bi zatim
autor iznio neke osobenosti trenutnog stanja
saobraaja u BiH. Istiui neophodnost kompatibilnosti buduem evropskom saobraajnom si. s temu EZ, autor upuuje na postojee mogu
nosti saobraaja u BiH za ukljuivanje u evropski saobraajni sistem, u vezi ega kao odluu
jui razvojni korak istie odluku o potrebi izgradnje autoputa amac-Sarajevo-Kard-eljevo.

l. UVODNE NAPOMENE
ta znai Evropski saobraajni sistem
EZ nakon 1992. godine u naim jugoslovenskim
danas potrebnim razmiljanjima? Ovakvo pitanje moramo sebi postaviti, jer objektivno postoji
opasnost da ve sada glorificiranjem ovog pojma
stvaramo imperativ koji. moe da nas odvede generalno u neke nove greke koje bi mogle biti posljedica grevite elje da nadmaimo sami sebe.
Zahtjevi za ureen saobraajni sistem po
evropskim mjerilima su i te kako strogi. U cjelini taj sistem predstavlja visok stepen integracije cjelokupne djelatnosti, emu su prethodila
opsena istraivanja i isti poiva na sveobuhvatnim nauno l tehno - ekonomskim podrkama po kojima se u osnovi zahtijeva urednost i
sklad njegovih podsistema do perfekcije.
Naa stvarnost je znaajan raskorak od
ovoga, jer imamo uglavnom nepovezan i neureden saobraajni sistem. Stoga ne smijemo dozvoliti da u neophodnoj potrebi popravljanja sadanjeg stanja krenemo ka cilju koji se zove
Evropa i u tom gru elje principom brzine
proizvedemo nedopustivo preskakivanje stepenovanog razvoja, koji je i hijerarhijski vezan i
uvijek neophodan u svakom postupku razvoja.
Biti kompatibilan buduem evropskom
saobraajnom sistemu EZ, za nas bukvalno
znai hitno postii dogovor da je neophodno ovu
oblast integralno povezati. Do danas smo znali
da je to ispravno gledanje ali to nismo sprovodili. Naprotiv, razvijali smo neovisno dijelove
ukupnog sistema i danas imamo podsisteme koji
osim toga to su neoptimalno organizovani i ne
predstavljaju integralan sistem, nego su se razPromet, vol. 2 . br. 5/6, 1990, 237-240

vili i u struno - profesionalnom smislu u antagonizme, to u ovom trenutku ima i dodatnu

oteavajuu okolnost za sprovoenje ambicioznioh radikalnih promjena.
Prema tome u predhodnom periodu razvoja stvorili smo diskotinualan saobraajni sistem,
koji naprotiv u svom osnovnom zahtjevu za cjelovitost ne dozvoljava da se pojedini podsistemi
razvijaju nezavisno, odnosno da se optimalni sistem definie kao prosti zbir parcijalnih optimuma
pojedinanih podsistema. Istovremeno ovime su
proizvedeni i stanoviti problemi prostornog razvoja, koji u svom pravilnom principu planiranja
zahtijevaju i jasnu koncepciju saobraajne osnove. Osim toga parametri koji nisu usko funkcionalno - tehniki, kao to su prostor, utjecaji na
ivotnu sredinu i tome slino postaju sve znaaj
niji kriterijumi provjere nivoa rjeenja kojim se
treba dostii optimalni sklad na relaciji prostorni razvoj - cjeloviti saobraajni sistem kao i racionalna hijerarhijska ureenost podsistema, koja
je usmjerena ka integraciji u cjelovit saobraajni
sistem. Stoga saobraajni sistem nije samo oblik
komuniciranja ljudi i transporta tereta, ve je to
najznaajnije sredstvo za sprovoenje politike
usmjerene ka optimalnoj ravnotei o emu, na
nesreu, u cjelini nije voeno rauna.
Ovakvo stanje saobraajnog sistema je
karakteristino ~a. cijelu zemlju i dosta je ujednaeno po republikama. Tako i u BiH stoje
svi ovakvi problemi u ovoj djelatnosti, te o njima treba voditi rauna u narednom periodu.
Prema tome, oigledno da je neophodno i
nuno u oblasti saobraaja krenuti u jedan vrlo
brz i energian, ali svakako struan zaokret,
koji u osnovi treba opredijeliti u svemu prema
osnovnim zahtjevima integralnog transporta.
Radi steene poremeenosti sistema ovaj rad
podrazumijeva multidisciplinaran pristup obrade
i strunih analiza sa uspostavljenim "free back"
principom do iznalaenja najcjelishodnijeg rjeenja u postojeim uvjetima, za to ovog puta
moramo imati i vremena i dovoljno potovanja.

2. SAOBRAAJ U BiH U KONTEKSTU

PROMJENA PRIVREDNOG SISTEMA
)

Transport roba i prevoz ljudi su integralni dio ukupnog drutveno - ekonomskog

razvoja. Pouzdan, brz, jeftin i kvalitetan sao231

D. Slpkaz Saobraaj u BiH i ukljuivanje u evropski saobraajni sistem EZ nakon 1992. godine
braaj
nosti,

nije samo posljedica ekonomskih moguve istovremeno pokreta i preduvjet

efikasnog drutveno - ekonomskog razvoja.
Ovakve definicije saobraaja . su odavno
u upotrebi, predstavljaju dokazane formulacije,
odnosno paradigme koje su dobile svoju potvrdu
u .ivotu i praksi, ali naalost do sada ne i u naim prostorima. Meutim, u slobodnoj trinoj
orijentaciji budue ekonomije zemlje, kada je potrebno obezbijediti punu slobodu svim privrednim
subjektima u obnavljanju poslova i njihovim samostalnim interventnim ponaanjem obezbijediti
zdravo ekonomsko poslovanje, te tako proizvesti
stalno razvojno pomicanje naprijed, saobraaj e
na indirektan nain, ali vrlo intimno uticati na
mogunost i obim razvojnih pomaka po svim privrednim subjektima. Tako e saobraajna djelatnost i kod nas biti stavljena definitivno na ispit
zrelosti. Za saobraaj, znai, ovaj trenutak sada
ima i dodatnu snagu u tome to ovog puta se i
stvarno uspostavlja iroki konsenzus miljenja,
da kao ukupna djelatnost ima puno pravo i na velike ambicije razvoja ui puni respekt potrebnog
nivoa integracije u cjelovit sistem.
U povodu ovakvih opredjeljenja, a u du''"' zakona o preduzeima, Bosna i Herc'e govina
je osnovne dijelove djelatnosti saobraaja i saobraajne infrastrukture organizovala u oblik
javnih preduzea, smatrajui ga najispravnijim
rieenjem koje proizlazi iz zahtjeva generalne
makro - organizacije cjelokupnog novog pdvrednog sistema u prostoru .Republike. Time se i
jasno naglaava da dijelovi ove djelatnosti predstavljaju definisane prenosne osnove u "sinhronu" ovako sloenog "eko" mehanizma, koji
zbog obimnosti zahtijeva da mu neke ''prenosne
osovine" budu predhodno jasno definisane po
principu sluenja funkciji tog mehanizma.
Ovaj aspekt novog organizovanja rada
treba shvatiti upravo i dodatno u prilog definitivnog opredjeljenja da e i budue voenje politike razvoja saobraaja biti obaveza koja je u
funkciji ukupnih razvojnih ambicija drutva sa
dovoljnom potencijom na ovu djelatnost u cjelini i njenom razvoju koji podrazumijeva optimalnu uredjenost svih njenih podsistema.

3. NEICE OSOBENOSTI TRENUTNOG

STANIA SAOBRAAIA U BiH

"t

Izdvajajui PTT saobraaj kao autonoman podsistem, ije stanje pa onda i strategiju
razvoja moemo odvojeno promatrati, ostaje da
dio saobraajnog sistema koji komplementarno
djeluje u oblasti prevoza putnika i roba posmatramo cjelovito i povezano. Bosna i Hercegovina svojim geografskim poloajem ima izlaz na
more i uopte na svom junom dijelu neovisno
o teritorijalnoj granici ima i blizinu obale, a na
svojoj sjevernoj strani prirodni plovni resurs rijeke Save, te uz vazduni i dva komplementarna podsistema kopnenqg saobraaja, predstavlja
prostor u kome svi vidovi saobraaja putnika i
roba su imali i imaju objektivne mogunosti za
postojanje optimalno ureenih podsistema.

238

U principu opta karakteristika razvoja

u BiH posljednje 4 decenije je izraen razvoj prije svega drumskog saobraaja
pa onda i vazdunog uz stagnaciju i opadanje
uea eljeznikog saobraaja. to se tie dva
osnovna kopnena podsistema, karakteristino je
da dananju osnovu ini putna mrea, a kao saobraajnu posljedicu za osnovu u prevozu putnika autobuski saobraaj, to je u suprotnosti sa
racionalnim prostornim razvojem, transportom,
kao i evropskim iskustvom. Naime, eljeznica
danas prevozi simbolinih 15 % putnika, a u pr~
vozu roba slina je situacija, iako ne postoje tani podaci iz razloga to u drumskom teretnom
saobraaju, osim organizovanog javnoj drumskog
prevoza, djeluju i dosta veliki kapaciteti reijskog drumskog saobraaja. Prema tome, kao osnovna osobenost trenutnog stanja saobraaja u BiH,
moe se slobodno kazati je neprihvatljiva raspodjela i uee u obimu transporta putnika i tereta u dva komplementarna kopnena podsistema.
saobraaja

miliona

pullliko

50

1989.

1~5 .

PUTNIKI

TRANSPORT

mi lionel

tono

100
150
100

1955.

TERETNITkANSPORT

Uzroci _ovako neoptimalne pojave u raspodjeli ukupnog transporta kod nas su vtsestruki, kako u podruju politike tako i u podruju struke. U prilog objanjenju za ovakvo stanje ova dva svakako kljuna podsistema kopnenog saobraaja u BiH ide injenica da su isti u
prethodnom periodu razvijani bez neophodne
sinhronizacije optimalnih potreba jednog u odnosu na drugi. Ako se krene po hijerarhiji dogaaja u proteklom periodu, koji su doveli do
ovakvog prestrukturiranja u podjeli obima rada
ova dva podsistema, onda je 38 BiH najkarakteristiniji trenutak kada su ukinute uzane pruge, kao opravdan postupak i logina posljedica
njihove zastarjelosti i nefunkcionalnosti. Do tog
Promet,

vo~.

2. br. 5/6, 1990, 237-240

D. Sipke:

Saobraaj u BiH

ukljuivanje u evropski saobraajni sistem EZ nakon 1992. goiil,~

.trenutka u prostoru republike egzistiralo je mree i drumskog saobraaja. Dananje stanje

2.215 km pruga, to svakako govori da je gusti- optereenja linijskim autobusnim saobraajem
na mree kao bitan preduvjet kojom se izraava kod nas je daleko iznad objektivne racionalnosti,
to stvara niz problema. Stvoren je i lani utisak
kapacitativna mogunost rada i sve ostale moo cjelovitosti drumskog prevoza, ak na nivou
gunosti fleksibilnosti u davanju ukupne usluge,
bila za to razdoblje zadovoljavajua kao fizika optine, to pogoduje tendenciji zatvaranja u opmjera, naravno apstrahirajui podatak da je tinske granice, to onda u voenju ukupnog saotehnoloki zastarjela infrastruktura uzanog ko- braajnog sistema pa i samo ovog podsistema,
losjeka u tome uestvovala sa cca 63 %, odnos- povezano u prostoru, predstavlja i dodatno stee
no optereenje za cjelovito sprovoenje neophodno sa 1.390 km pruga. Sa aspekta osavremenjavanja sredstvima rada, kao uvijek prisutne nih integracija saobraaja u narednom periodu.
Stanje rijenog transporta, ime kao
komponente razvoja, ovaj "rez" u tom trenutku
sigurno da je predstavljao opravdan korak, jer prirodnim resursom raspolae Republika, je taje uee ovog dijela eljeznike mrea samo koer nezadovoljavajue i u postupku neophodne
formalno uveavalo ukupnu duinu pruga, a iste . integracije saobraaja ovom vidu prevoza mosu imale neznatno uee u radu. Perio<\ nakon _ra se u narednom periodu obezbijediti dostojan
toga je generalna strategija ovog via saobraa tretman za optimalan razvoj u sprezi sa kopneja, a u prilog toga ide i podatak, da je sa preo- nim podsistenima eljeznikog i drumskog saostalih 825 km pruga normalnog kolosjeka tog
braaja. Takoer, prostornom orijentacijom Retrenutka, dodatnom izgradnjom u periodu do publike na Jadransko more i pomorski saobraaj
1978. mrea pruga poveana na svega 1.034 km ukazuju se mogunosti za ukupne razvojne poi od tada do danas ovaj podatak je konstanta.
make u obavljanju ukupne djelatnosti saobraa
Druga karakteristika tog perioda je vrlo ja. Dosadanje prirodno opredjeljenje na luku
nizak stepen razvijenosti i nivoa kvaliteta putne Ploe ima sve pozitivne tehno - ekonomske
mree u prostoru Republike, tako da se u tom elemente i u tom dijelu postoje takoer velike
mogunosti svih aspekata daljnjeg razvoja.
smislu 70- ih godina ini novi kvalitativni razvojni pomak i otgoinje intenzivnija izgradnja
Trenutno stanje vazunog saobraaja sa
putne infrastrukture, te ve u tom desetljeu kapacitetima dva aerodroma Sarajevo i Mostar
dostie zavidan nivo gustine putnih saobraajni koji su u funkciji te aerodroma Banja Luka, koji
ca. Danas Republika ima cca 7.400 km mree je u fazi definitivnog osposobljavanja, je u svamagistralnih i regionalnih puteva, od ega je kom sluaju zadovoljavajue, iako stoji potreba
cca 6.000 km sa asfaltnim kolovozom. I u ovom njihovog tehnikog dotjerivanja.
vidu saobraajne infrastrukture ve u drugom
I na kraju, u funkciji djelatnosti saobradijelu 70-tih godina, nakon ovako velike i sva- aja je svakako i PTT saobraaj, koji takoer u
kako opravdane razvojne akcije dolazi do stag- jednom dijelu razmjene roba djeluje vezano sa
nacije i posljednje desetljee nema novih znaostalim podsistemima saobraaja u egzekuciji, a
ajnijih pomaka.
jednim dijelom vri usluge specifinog saobraPrema tome lako se moe zakljuiti da aja informacija i komunikacija ljudi i privrede
su oba zahvata u t9m p~riodu bila potpuno oerav- u prostoru autonomno. Sadanji stepen razvoja
dana, ali se istovremeno moe uoiti b_itna poove djelatnosti sigurno ne zadovoljava, pogotostulatska greka, a to je, da se kod ovakvih razvu to e zahtjevi privrede u narednom periodu
vojnih pomaka moralo u ova dva via saobraaja
traiti vee mogunosti u efikasnom davanju
ipak djelovati povezano. Posljedice ovoga su ve
usluga. Lina karta sadanjeg stanja raspoloiodavno oigledne i danas predstavljaju stvarnost,
vih kapaciteta po uobiajenim parametrima iz
a to je da u Republici postoji neracionalna i neove oblasti u BiH govori o stanovitom zaostatku
optimalna raspodjela obima . transporta, to je za jugoslovenskim prosjekom. Meutim, moe
svakako opet posljedica prirodnih zakona. koje je se kazati da Republika ipak ne zaostaje genenametnula upravo sada promijenjena struktura ralno u ovoj oblasti na nivou jugoslovenske
gustine eljeznike i putne infrastrukture.
razvijenosti i njen neminovan poten6iran razvoj
Idui u susret ukupnim reformskim prou narednom periodu moe se svakako realizomjenama privrenog sistema, ispravljanje ovakvati sa daleko manje ekonomskih stresova, to
vog stanja je nuan zahtjev ekonomskih zakoninije sluaj kod prethodno opisanih podsistema
tosti u oblasti saobraajne djelatnosti u cjelini i saobraaja. Ovdje treba imati u vidu da djelatto bez daljnjeg treba raditi u narednom periodu.
nost PTT - saobraaja kroz svoja osnovna
Za pravilno "telovanje" raspodjele obima.prevo- sredstva rada i tehnologiju rada, predstavlja
za po pojedinim podsistemima postoje ustanovlje- suptilnu tehniku oblast, koja u razvijenom svine tehno - ekonomske norme i njima treba teiti. jetu ve odavno doivljava najvee oblike tehno
Zadatak je teak jer za to ispravljanje treba o- --tehnolokih revolucija i tehnikih inovacija,
bezbijediti preduvjete, a to je u osnovi prije sve-::: sa neogranienim mogunostima stalnog osavrega pravilan raspored i gustina mree po ova dva menjavanja u blioj i daljoj budunosti.
komplementarna podsistema saobraaja.
Stoga razvojne pomake u ovoj oblasti,
Mi u Republici u kontekstu ovoga ne smi- koji su svakako neophodni, treba u narednom
jemo zaboraviti ni na ustanovljeni "Ekoloki koperiodu opredijeliti uz obavezno suptilno analideks", poueni ekstremnim prostornim, ekolo- ziranje i obavezno obezbjeenje to veeg jekim i energetskim posljedicama razvoja putne dinstvenog pristupa i izvan prostora Republike.
Promet, vol. 2. br. 5/6, 1990, 237-240

239

D. Slpka1 Saobraaj u BiH i ukljuivanje u evropski saobraajni sistem EZ nakon 1992. godine

4. MOGUNOSTI SAOBRAAJA U BiH

ZA UICLJUl:IVANJE U EVROPSICI
SAOBRAAJNI SISTEM

Sa opisanim stanjem u saobraajnoj . djelatnosti isuvie pretenciozno djeluje, ako ovo

opredjeljenje danas razmatramo kao usmjerenje
koje predstavlja sasvim normalan iskorak naprijed. Meutim, isto tako bilo bi i neodgovorno
da ve sada ukljuivanje u evropski saobraajni
sistem ne postavljamo kao logian pa moda i
prirodni cilj, tim vie to su teki ciljevi uvijek
generator cjelovitijih faza razvoja i temeljito
dugoronih rjeenja.
Mogunosti, a onda i opredjeljenje stepenovanog razvoja saobraaja u BiH sa rubnim
uvjetom evropski saobraajni sistem, odnosno
EZ nakon 1992.g, generalno e biti proizvod
strategije razvoja u SFRJ, koja e biti podree
na ovom opredjeljenju na to upuuju i ukupne
promjene privrednog sistema. Cilj je svakako
pojaviti se na evropskom sLobodnom prostoru za
promet i kretanje znanja, robe, usluga, kapitala
i ljudi. Za ovo je prethodno potrebno u ovakvom
trenutnom stanju oblasti saobraaja nadoknaditi
tehnoloko zaostajenje.
C::ak i na odvojeno promatranje razvoja
saobraaja u odnosu na razvoj ostalih grana
privrede sa ovakvim ciljem, Jugoslavija kao tipinct tranzitna zemlja za zemlje lanice EZ
ima pun~ opravdanje te u skladu s tim i BiH
ima osnova da sa takvim ambicijama razmilja
o svom dijelu razvoja saobraaja. Drugim rijeima, ako Jugoslavija ne ostane saobraajno
ostrvo u Evropi, onda BiH svoje adaptiranje
saobraajnog sistema mora poeti prilagoavati
takvim tehniko - tehnolokim zahtjevima, kao
Republika koja opet po svom geografskom poloaju takoer aje opravdane mogunosti poprenih tokova saobraaja Sjever - Jug i najkonkretnije veze sa srednjim dijelom Jadranskog mora.
Budui da su takva opredjeljenja ve
stvarnost, onda je vrlo vano shvatiti da u postupku realizacije strategije razvoja u prvom
koraku treba otpoeti sa popravkama trenutnog
stanja dijelom u postojeim kapacitetima, a dijelom sa dodatnim proirivanjem nekih podsistema i na tom nivou tehniko - tehnoloke raspoloivosti ostvariti integraciju saobraaja i
pomiriti sada prisutne antagonizme podsistema.
Redoslijed arita problema je uglavnom dobro
poznat, ali u funkciji intenziteta kvalitativnih
promjena je stvarna ekonomska mogunost
privrede i drutva. U tom smislu sigurno je da
stvoreni uvjeti za mogunost udruivanja stranog kapitala predstavljaju dodatno proirenje za
mogunosti finansiranja kapitalnih infrastrukturnih objekata.
Jasno je da uvjetni pomak u ovoj oblasti
je izgradnja dodatne eljeznike pa i putne infrastrukture ime treba obezbijediti optimalnu
gustinu mree nakon ega e biti mogue izvriti prestruktuiranje obima i tokova robe i put-nika. To je ve sada obiman i ambiciozan zada-

tak kojim bi trebalo . ispraviti grijehove nedavne

prolosti i vratiti put.Jtike eljezhici kad dokazano opravdan tehno - ekonomski zahtjev racionalnog prevoza na srednjim relacijama, gdje
po evropskim normama ovaj vid saobraaja treba da djeluje bez konkurencije, te joj povratiti
fleksibilnost koju ne moe posjedovati bez
adekvatne gustine mree. Takvom fleksibilnou omoguiti i dovoenje eljeznice na krae
regionalne relacije, gdje po kapacitetu, prostornim zahtjevima, ekolokim posljedicama,
energetskoj efikasnosti, pouzdanosti itd. eljeznica pokazuje nesumljive prednosti za svakodnevna i stalna kretanja u odnosu na druge vidove prevoza.
Prema tome, u prvom koraku saobraoajnu sliku u Bosni i Hercegovini treba dovesti u
sklad kroz postojee kapacitete- uz optimalnu
dogradnju novih, ime 'je neophodno ispra:viti
preskoeni redoslijed razvoja .u prolom periodu.
Kao radikalniji razvojni korak u Republici je i definitivno doneena odluka o izgradnji
puta visokog ranga, autoputa amac - Sarajevo - Kardeljevo, kao dijela transevropske magistrale o emu ve postoji stanovita studijska i
projektna dokumentacija. Izgradnjom Jadranske
aut.oceste, za koju se ve uveliko vre pripreme
za realizaciju, ovaj bosanskohercegovaki autoput i saobraajni projekat dovodi u potpuno integralnu korelaciju ovu poprenu savremenu
drumsku vezu sjever -jug u irem znaenju.
U naelu drugi korak ka EZ nakon 1992.
g. u naim prostorima znai tehniko - tehnoloku nadgradnju, koja je ve sada uglavnom
definisana za saobraajno rjeenje budunosti.
Pretpostaviti je da e nae . daljnje razvojne periode potaknuti dijel~m inercijalni zahtjevi zajednikog trita i s tim u vezi naravno naa
ekonomska mogunost privrede i drutva u
cjelini e definisati dinam'iku tog svakako visokog stepena razvoja.

SUMMARY
TRAFFIC IN BOSNIA AND HERZEGOVINA
WITH PARTICULAR REFERENCE TO
INTEGRATION INTO THE BC TRAFFIC
SYSTEM AFTER THE YEAR 1992
This paper deals with the issue of traffic in Bosnia and Herzegovina within the scope
of changes of the economic system in Yugoslavia which serves the author to put forth some
particular aspects of the current traffic status
in Bosnia and Herzegovina. By reiterating the
indispensable requirement of compatibility of
the future EC traffic/transport system, the author draws references to the existing possibilities of traffic in Bosnia and Herzegovina for
integration into the European traffic system
while emphasizing in this respect as a decisive
development - related activity the decision on
the required construction of the amac - Sarajevo - Kardeljevo highway route.
Promet, vol. 2. br. 5/6, 1990, 237-240