Historia administracji.

Wykad I (zastpstwo Przemysaw Gawron)

I (1)

2.10.2009

To reform do 1764 roku.

1501 (1572) Polska i Litwa Rzeczpospolita szlachecka. Nastpio poczenie prawa zwyczajowego i prawa
stanowionego.

1573 - Artykuy Henrykowskie. Okrelay one wadz krlewsk oraz uprawnienia krla do sejmw i sejmikw
(oglnie ograniczenia wadzy krlewskiej). Krl nie mg podj wanej decyzji bez zgody sejmu (zbieranego co
2 lata na okres 6 tygodni, czasem je prolongowano).
1697 unia Rzeczypospolitej z Saksoni (do 1764 roku, z przerw w latach 1733-35, gdy bya wtedy wojna
domowa, inaczej wojna o sukcesj polsk)
August II Mocny i jego syn August III, wbrew powszechnym mniemaniom, nie byli wadcami absolutnymi
w Saksonii. Za Augusta II Mocnego, RP nieustannie toczya wojny (do 1717 roku), za za Augusta III
panowa oglny spokj, jego panowanie okrela si nieraz czasem szczliwoci. Przynioso to pastwu
korzyci gospodarcze, lecz osaba znacznie jej pozycja midzynarodowa.
RP i Saksonia byy pastwami niepasujcymi do siebie w wielu kwestiach :
I.
RP 800 tys. Km2 i ok.7 mln mieszkacw
Saksonia 40 tys. Km2 i ok. 2 mln mieszkacw
Obrazuje to, i w Saksonii bya o wiele wiksza gsto zaludnienia.
II.
Przemys i rdo dochodu RP rolnictwo, za Saksonii rozwijajcy si przemys manufakturowy
(Lipsk, Drezno, manufaktury porcelany w Mini).
III.
Religia w Rzeczypospolitej panowa Katolicyzm, za w Saksonii Luteranizm.
Zarwno August III jak i jego syn zmuszeni byli si nawrci.
IV.
Brak bezporedniego poczenia midzy pastwami (pomidzy lsk).

Poowa XVII w. pocztek choroby sejmowej, czyli Liberum Veto (prawo polityczne posa do odmowy, czyli
braku zgody z uchwaami sejmu zerwanie wersja obiegowa). W tamtych czasach obowizywaa zasada zgody
nemine contradicente (braku sprzeciwu), jednak le ona funkcjonuje przy silnej polaryzacji sceny politycznej.
Wszystkie uchway, jakie podjto w tym czasie, uchwalane byy na zasadzie negocjacji i kompromisw midzy
posami. Sabo sejmu RP doskonale obrazuj lata 1733-63, podczas ktrych byo 16 sejmw, z czego tylko 2 doszy
do skutku (pacyfikacyjny i koronacyjny pod opiek Rosji). Znajdywano jednak sposoby na radzenie sobie z t
saboci, np. :

Zawizywano konfederacje, w ktrych obowizywaa zasada wzajemnej wiernoci, za zgody nie wymagana
bya zwyka wikszo gosw. Filarem struktury organizacyjnej takiej konfederacji bya walna rada, w ktrej
zasiadali najwaniejsi uczestnicy konfederacji. Jej uchwalone ustawy byy rwnoznaczne z sejmowymi.
Limita (limitacja) obrad (sejmw i sejmikw) zawieszenie obrad i ponowne zebranie si (np. za p roku) w tym
samym skadzie.

Podczas sejmu niemego, ktrego gwarantem bya Rosja (po wojnie domowej 1714 - konf. Tarnogrodzka), w 1717
roku uchwalono powstanie staej armii + podatki na jej utrzymanie. Liczba onierzy wynie miaa 24 tys. (18
Korona, 6 Litwa), lecz na skutek zych oblicze (np. pominicie kosztw artylerii), wyniosa ona 12 tys. Przy 200-tys.
armii pruskiej, 400-tys. armii rosyjskiej i 100-tys. armii austriackiej, Rzeczpospolita wydawaa si bezbronna
sabo militarna. RP staraa si by neutralna i niezauwaalna na arenie midzynarodowej, by nie spowodowa
agresji (bierna postawa).
Od drugiej poowy XVII w. sejmiki ziemskie zyskuj wiele nowych kompetencji. Sejmiki zaczy
wspfinansowa edukacj, opiek medyczn i wojsko (chorgwie powiatowe). Wprowadzono rwnie sejmiki
gospodarcze, zajmujce si m.in. sprawami podatkowymi. Postpowaa decentralizacja pastwa. Po 1717 roku
dopiero rola tyche sejmikw maleje, znikaj rwnie chorgwie powiatowe.

Historia administracji. Wykad I (zastpstwo Przemysaw Gawron)

II (2)

2.10.2009

Organy wadzy krlewskiej : urzdy w RP miay charakter doywotni. Nawet krl nie mg usun urzdnikw,
mg ich awansowa (w nagrod na bardzo wpywowe stanowiska, za kar na bardzo prestiowe, ale bez adnego
wpywu na wadz np. Kasztelan Krakowski). RP nie posiadaa rozbudowanego aparatu administracyjnego (w
przeciwiestwie do krajw zachodnich). Urzdy RP :

Marszaek Koronny (Litewski) Sejm

Marszaek Nadworny Koronny (Litewski) - Senat
I.
Wadza nad dworem krlewskim,
III.
Od czasw augustowskich nadzorowa
sdownictwo w miejscu rezydencji
nad Warszaw i jej wygldem
krla, mia rwnie kompetencje
(Marsz. Bieliski wybrukowanie
ustawodawcze.
ulic, polepszanie standardw ycia)
II.
Dysponowa oddziaami zbrojnymi
Kanclerz Koronny/Litewski + podkanclerze te same kompetencje
I.
Odpowiadali za pisma z kancelarii
Kancelaria jednak bya mocno
krlewskiej (np. listy dyplomatyczne)
przepracowana (mao pracownikw).
II.
Prowadzili metryk koronn
Urzdnicy byli sabo opacani, wic byli
(litewsk) wpisana w niech bya
podatni na apwki. Bya powolna, ze
m.in. dziaalno ustawodawcza i
wzgldu na rczne pisanie dokumentw,
rozdawnicza krla.
oraz niedokadna i nie do koca skuteczna.

Podskarbi Koronny (Litewski) (nie wchodzi w skad senatu)

Podskarbi Nadworny Koronny (Litewski) (nie wchodzi w skad senatu)
I.
Zajmowa si skarbem koronnym
urzdnikw si dorabiao dochody
II.
Zajmowa si administracj celn
legalne workowe (procent od
III.
Zarzdza majtkiem krla
transakcji) , oraz w nielegalny sposb
poprzez apwki. Szlachta chciaa
Urzd ten nie cieszy si zaufaniem
ogranicza (np. przez szafarzy). Hiberna
szlachty. Oskarani byli oni o liczne
podatek zimowy na wojsko pobierany
malwersacje finansowe wielu
by bez udziau Podskarbich.

Hetman (nie wchodzi w skad senatu) :

I.
Minister wojny
II.
Naczelny wdz organizacja armii, utrzymywanie dyscypliny, rozlokowanie armii (czasem
umieszczali je w dobrach krlewskich swoich wrogw pol.dewastacja dbr)
III.
Kompetencje : skarbowe udzia w komisjach hibernowych; ustawodawcze prawa wojskowe,
sdownictwo; dyplomatyczne (Koronny) korespondencja, swoje przedstawicielstwo w: Modawia,
Wooszczyzna, Chanat Krymski, Turcja.

Urzdy lokalne :

Wojewoda (mianowany przez krla)

I.
Taksy wojewodziskie ustala ceny artykuw rzemielniczych (pod interes szlachty)
II.
ydzi pod sdem wojewodw
Kasztelan (mianowany przez krla)
I.
Brak wikszych kompetencji, urzd cile prestiowy.
Starosta (mianowany przez krla)
Urzd ten by bardzo poszukiwany wrd szlachty, by swoist nagrod za wiern posug krlowi.
Przewodzi kancelarii grodzkiej, mia szerokie kompetencje, lecz znikomy aparat egzekucyjny, musia wic
korzysta z pomocy wojska lub szlachty (wida to w Panie Tadeuszu ostatni zajazd na Litwie fakt
czsto spotykany w owym czasie)

Marszaek sejmiku ziemskiego

Historia administracji. Wykad I (zastpstwo Przemysaw Gawron)

III (3)

2.10.2009

Za czasw saskiego panowania w Rzeczypospolitej, to sascy urzdnicy prowadzili polityk zagraniczn

Saksonii i RP. Gdy krlem zosta Stanisaw August Poniatowski, musia stworzy od nowa ca polsk sub
dyplomatyczn, a e mia mao czasu, robiono to bardzo szybko i powoywano ludzi bardzo niekompetentnych, co
miao znaczny wpyw na polityk zagraniczn RP od 1764 roku do rozbiorw.
Podsumowanie :
RP za Sasw jest przedmiotem polityki midzynarodowej (a nie podmiotem). Ma bardzo sab liczebnie i technicznie
armi. Ma bardzo sabo rozbudowany aparat administracyjny. Ma bardzo sab infrastruktur. Celem polskich
politykw bya aukcja wojska (dla bezpieczestwa), jeli chodzi o polityk zagraniczn, to starano si z Polski
uczyni pastwo neutralne, nie mieszajce si w sprawy midzynarodowe, by spowodowa oglny brak
zainteresowania krajem ze strony silnych ssiadw.
Projekty reform :

System stary absolutystyczny kompetencje rozdawnicze krla, gosowanie wikszociowe przy braku
Liberum Veto, stworzenie silnego rzdu, rozbudowa administracji terytorialnej, dziaania na rzecz rozwoju
przemysu skutki pastwo ze sprawnie funkcjonujcym parlamentem, kontrolowanym przez krla
System republikaski krl bez kompetencji rozdawniczych, przelanie kompetencji krla na rzecz
parlamentu, parlament obradujcy permanentnie skutki pastwo o szerokich kompetencjach parlamentu,
przy reprezentacyjnej roli krla

Polska a ssiedzi. 3 silne pastwa vs RP RP ofiar

Rosja absolutyzm
Prusy, Austria absolutyzm owiecony. Istnieje pewien rodzaj umowy spoecznej spoeczestwo oddaje si
pod wadz krla (rezygnuje z ycia politycznego), gdy uwaa i on wie lepiej, co dla nich lepsze. W zamian
istnieje swoboda dziaalnoci gospodarczej, urzdy zarezerwowane dla szlachty, krl za nie ingeruje w
stosunki midzy panem a chopami (pan musia jedynie da rekruta do armii w razie wojny). Istniay prawa
natury dostp do owiaty, zmniejszenie roli kocioa, inwestycje w przemys.

Merkantylizm :

Dodatni bilans handlowy przez : rozbudowa przemysu, protekcjonizmu celny, rozbudowa i ekspansja kolonii.

Kameralistyka (w Niemczech)(zwizana z merkantylizmem) :

Policja synonim administracji do XIX w. Stanowia wiodc dziedzin uniwersyteck

Fizjokratyzm (z Francji - Franois Quesnay) :

Fizjokraci przeciwni byli liberalizmowi w kwestii wolnoci

rdem bogactwa jedynie praca i rolnictwo
Definiowali grup zajmujc si rolnictwem jako ludzi z pienidzmi przeznaczonymi na dziaalno rolnicz
(np. wielkich wacicieli ziemskich)

Historia administracji. Wykad II

I (4)

9.10.2009

Rzeczpospolita w pierwszej poowie XVIII w. to pastwo ciko chore (choroba sejmowa). Nastpi cakowity
parali sejmu i wadzy ustawodawczej. Przyczyn tego byo Liberum Veto (zasada ju ze redniowiecza to co
dotyczy wszystkich, przez wszystkich powinno by aprobowane) nikt nie mg by przeciw nemie
contradicente.
Wczeniej zasad zgodnoci traktowano bardzo elastycznie, pniej za zaczto rygorystycznie. Pierwszy raz
sejm zerwa Wadysaw Siciski (klient polityczny Radziwiw), dziki zgodzie marszaka Fredry w 1652 roku. Od
tego czasu zaczto uznawa sprzeciw pojedynczych posw.
Do poowy XVII w. sejm walny pracowa sprawnie. Lecz robice karier Liberum Veto niweczyo cay dorobek
sejmu. W latach 1700-1740 odbyo si 25 sejmw, z czego a 13 zerwano. Za w latach 1740-1760 zerwano ju
wszystkie sejmy. Rzdy sejmikowe przejy rol sejmu walnego. Nastpia decentralizacja pastwa (RP
konglomerat wojewdztw). Od 1717 roku sejmiki traciy sw rol.
Problemy RP :

Sabo wadzy krlewskiej

Brak silnej wadzy centralnej (decentralizacja)
Brak wydolnej administracji terenowej
Doywotno urzdw (hetmani wyrastaj
ponad krla)
Sabo militarna
Parali sejmw walnych
Sabo przemysowa
Saba pozycja midzynarodowa
Pastwo wielonarodowe (Polacy 45%
populacji)

Sia RP :

Pastwo ogromne- 730 km2 (drugie miejsce w

Europie)
10 mln ludnoci (5-6 miejsce w Europie)
Wysoki procent szlachty (ok.10%) ludzi
posiadajcych tosamo narodow
Dynamiczny wzrost demograficzny 40120
tys. Warszawa (2 po. XVIII w.)

Postulaty publicystw (Stanisaw Dunin, Jakub Henryk Fleming, Stanisaw Konarski, Stanisaw Leszczyski) :

Uzdrowienie stosunkw sejmowych (zniesienie liberum veto)

Ograniczenie roli sejmikw
Mocna wadza wykonawcza
Reforma skarbu
Aukcja armii

Sejm 1717 (poowiczne reformy skarbowo-wojskowe) :

Zakaz limitowania sejmikw

Reformy skarbowe pogwne, pogwne ydowskie, hiberna.
Armia stae podatki na armi 24 tys. porcji pozwalajce utrzyma 18-tys. armi.
Opisanie urzdu hetmaskiego (odczenie komp. Skarbowych, zakazano wywierania wojskowego nacisku)

Sejm konwokacyjny 1764 (elekcja przyszego monarchy, poprzedza sejm elekcyjny, mia znaczce uprawnienia z
wyjtkiem rozdawnictwa urzdw). Sejm konwokacyjny by bardzo specyficzny, gdy od 1505 roku dziaa ustalenie
wg. Ktrego sejm dzieli si na 3 stany sejmujce : Krl, Senat, Izba Poselska, a w sejmie tym krla nie byo.

Historia administracji. Wykad II

II (5)

9.10.2009

Dokonania sejmu konwokacyjnego 1764 :

Wprowadzono komisje wielkie (centralne organa administracji resortowej) :

I.
Wojskowa (Korona, Litwa) w skadzie : przewodniczcy Hetman Wielki, zastpca Hetman
Polny + 16 komisarzy. W 1776 roku zastpiono j przez Departament Wojskowy Rady Nieustajcej.
Kompetencje :
a) Organizacja i zaopatrzenie armii
b) Wyszkolenie armii
c) Przygotowywanie regulaminw
d) Sdowe nad osobami wojskowymi i cywilno-wojskowymi
II.
Skarbowa (Korona, Litwa) w skadzie : przewodniczcy Podskarbi Wielki, zastpca Podskarbi
Nadworny + 16 (a potem 12) komisarzy. Organ ten by odpowiedzialny przed sejmem. Kompetencje :
a) Powikszanie dochodw pastwa
b) Zarzdzanie dochodami pastwa
c) Uporzdkowania skarbu
d) Przygotowywanie projektw ustaw w zakresie skarbu
e) Czuwanie nad rozwojem handlu, przemysu itp.
f) Sdowe

W 1765 roku wprowadzono rwnie Komisje Dobrego Porzdku (dla Warszawy i innych miast krlewskich),
ktre zajmoway si dbaniem o gospodark i sprawy finansowe miast, a ponadto dbay o higien, bezpieczestwo i
zagospodarowanie przestrzenne miast.
Dokonania sejmu rozbiorowego 1773-1775 :

1773 utworzenie Komisji Edukacji Narodowej (KEN), w skadzie : przewodniczcy Prymas + 8 czonkw
wybieranych przez sejm. Podlegaa wprost krlowi. By to organ administracyjny wadzy owiatowej. Dzieo
KEN przetrwao RP ostoja polskoci w guberniach zachodnich. Kompetencje :
I.
Dozr i rozporzdzanie nad dwiema szkoami gwnymi w Krakowie i w Wilnie
II.
Nadzr nad wikszoci szk w RP
III.
Opracowywanie nowych podrcznikw i programw nauczania
IV.
Sdowe rozstrzygaa spory z dbr pojezuickich (likwidacja zakonu za Klemensa XIV) dobra
oddano w rce KEN.
1775 powstanie Rady Nieustajcej (inicjatywa von Stackelberga) (zniesiona w latach 1789-1793), w
skadzie : przewodniczcy Krl, zastpca Marszaek Rady + 36 czonkw (18 posw i 18 senatorw). By
to organ ograniczajcy wadz krlewsk (kompetencje rozdawnicze i wykonawcze).
I.
Dzielia si na 5 Departamentw :
1. Interesw cudzoziemskich (z Krlem
3. Sprawiedliwoci
na jego czele)
4. Skarbu
2. Wojny
5. Policji
II.

Kompetencje :
a) Kierownictwo i nadzr nad
d) Miaa przedstawia monarsze po 3
administracj
kandydatw na dany urzd
b) Inicjatywa Ustawodawcza
e) Prawo wykadni (tumaczenia)
c) Zaopatrywanie w instrukcje
ustaw
posw
By to organ typowy dla XVIII- wiecznej Europy, poniewa departamenty wzajemnie si kontroloway, a
poszczeglne frakcje polityczne pastwa miay w nim swoich przedstawicieli. By to rwnie organ typowy
dla RP, poniewa sejm i senat wybieray czonkw, oraz sejm mia kontrolowa Rad Nieustajc. By to

pierwszy nowoczesny rzd Rzeczpospolitej. Krl straci prawo do : 1) wydawania polece administracji, 2)
wybierania posw i senatorw, 3) zarzdzania krlewszczyznami.
Historia administracji. Wykad II

III (6)

9.10.2009

1776 zniesiono kar mierci i tortury za czary. Wprowadzono now ordynacj dla sdw, przeprowadzono reform
dbr krlewskich. Rozpoczto prb kodyfikacji prawa na wniosek krla, utworzono komisj z Andrzejem
Zamoyskim na czele Zbir Praw Sdowych Andrzeja Zamoyskiego. RP nie miaa skodyfikowanego prawa a do
tego czasu (1524 kodyfikacja jedynie prawa procesowego). Jednak w 1780 roku na sejmie cakowicie odrzucono ten
projekt ze wzgldu na niezadowolenie szlachty i kocioa.
Zbir Praw Sdowych :

Zawiera normy ustroju spoecznego kompromis owieceniowy szlachecko-mieszczaski denie do

zlania si mieszczastwa i szlachty
Oddzielenie drobnej szlachty od wikszej (prawa polityczne miaa mie jedynie szlachta posesjonacka)

Kodeks Stanisawa Augusta Poniatowskiego 1791-1792 zbir projektw do kodyfikacji prawa (nieukoczony).
Sytuacja midzynarodowa przed obradami Sejmu Czteroletniego 1788-1792 :
Sytuacja midzynarodowa bya sprzyjajca Polsce, gdy w 1787 roku wybucha wojna rosyjsko-turecka, w ktrej po
stronie Rosji stana Austria, natomiast Prusy, wspierane przez Angli, Holandi, Szwecj byy wrogie Rosji i Austrii.
Zamana zostaa solidarno pastw rozbiorowych. W maju 1787 roku mia miejsce zjazd w Kaniowie, w ktrym
Stanisaw August Poniatowski oferowa Carycy Katarzynie przystpienie RP do wojny w zamian za reformy.
Propozycja zostaa jednak odrzucona
Dokonania Sejmu Wielkiego Czteroletniego 1788-1792 :

X 1788 wystawienie 100-tys. armii (wystawiono 50 tys.)

XI 1788 zniesienie Departamentu Wojskowego Rady Nieustajcej
I 1789 zniesienie caej Rady Nieustajcej sejm sta si sejmem rzdzcym
III 1789 uchwalenie podatku dziesitego grosza (podatek 10% od dochodu) przeznaczonego na armi
Zadano od Rosji wycofania magazynw i zaprzestania przemarszu wojsk rosyjskich
III 1790 zawarto przymierze z Prusami
a) RP chciaa wsparcia silnego ssiada i rozdarcia rozbiorcw
b) Prusy chciay dobrowolnych cesji terytorialnych (Gdask, Toru), oraz by w razie wojny z Rosj i
Austri Polacy wznieli powstanie w Galicji
VII 1790 uchwalono zakaz cesji terytorialnych zaamanie przymierza z Prusami
Austria zawara pokj z Turcj, Rosja ze Szwecj. Koalicja antyrosyjska i antyturecka rozpada
si. Popsua si wic dobra koniunktura.
XII 1790 odbyy si wybory do sejmu starzy posowie mieli nie odchodzi sejm zacz obradowa w
podwjnym skadzie. Nowi posowie ukoczyli szkoy KEN, prowadzone w nowym duchu.
Rozpocz si okres wielkich reform.
III 1791 uchwalono prawo o sejmikach odsunito nieposesjonatw od udziau w sejmikach (ok. 40%
szlachty), sformalizowano rwnie zasady obrad sejmikw.
IV 1791 uchwalono ustaw o miastach (denie do zlania si mieszczastwa i stanu szlacheckiego) :
a) Rozcigaa na mieszczan przywilej szlachty nemine captivabimus nisi iure dictum (nietykalno
osobista bez wyroku sdu)
b) Mieszczanie mogli od tego momentu nabywa ziemi, spory sdzono w sdach ziemiaskich,
zarezerwowanych wczeniej tylko dla szlachty
c) Dostp do stanowisk rwnie dla mieszczan (nawet oficerskich w wojsku)
d) Uatwiono nobilitacj mieszczan (np. osignicie stopnia Kapitana umoliwiao nobilitacj)
3 V 1791 Ustawa Rzdowa, Konstytucja 3 maja

Historia administracji. Wykad III

I (7)

16.10.2009

Tworzenie konstytucji.
Konstytucj opracowywano dwutorowo. Projektem zajmoway si komisje i krgi ludzi pozasejmowo (np.
Poniatowski, Kotaj). Ustaw rzdow opracowywano w trybie tajnym, projekt przedstawiono sejmowi 3 maja.
Zrobiono to specjalnie wczeniej, gdy posowie opozycji nie zdyli wrci. Zadbano o ochron wojska wok
Zamku Krlewskiego, i o to by mieszczanie wyszli na ulice w celu dezorganizacji ewentualnych przyby szlacheckich
posw opozycji. Dyplomaci podrasowali wieci o zagroeniu tak, by krl mg powiedzie i uchwalenie konstytucji
jest jedyn drog dla ocalenia kraju. Protestowa jedynie pose Suchorzewski. Nastpnie krl zaprzysig konstytucj.

Uwagi wstpne.
Niektrzy historycy (np. Kallas) uwaaj, i Artykuy Henrykowskie (1573) byy pierwszym nierozwinitym aktem
konstytucyjnym. Podobn form miay rwnie Prawa Kardynalne (1768-75-90). Mwi si, e Konstytucja 3 maja
bya drug na wiecie, a pierwsz w Europie, lecz niektrzy twierdz, i przed polsk bya szwedzka konstytucja.
Powszechnie uwaa si jednak, i na pewno konstytucja francuska bya po polskiej.
Poprzednie reformy sejmu nie byo zakoczone. Konstytucja bya otoczona przez cile zwizane z ni ustawy.
Dodatkowo wprowadzono ustawy modyfikujce konstytucj, trudno wic byo okreli jaki dokadnie ustrj panowa
po obradach sejmu czteroletniego. Hugo Kotaj zamierza wprowadzi jeszcze konstytucje moraln i ekonomiczn.
Podjto rwnie kroki w celu kodyfikacji prawa (jednak kodeks Stanisawa Augusta Poniatowskiego nigdy nie
zaistnia). Planowano rwnie now ustaw o KEN, oraz o komisjach wojewdzkich. Ustrj RP by w rozwoju, na
drodze ewolucji, charakter dynamiczny, mia struktur otwart.
Podwjny kompromis konstytucji :

Szlachecko mieszczaski konstytucja dya do nadania praw obywatelom i polskiemu mieszczastwu,

przy utrzymaniu struktury stanowej.
Republikanizm monarchizm konstytucyjny suwerenno sejmu i ograniczenia wadzy wykonawczej,
przy dziedzicznoci tronu i podziau wadzy.
Republikanizm Konstytucja 3 maja Monarchizm konstytucyjny

Historia administracji. Wykad III

II (8)

16.10.2009

Oficjalnie, Konstytucja 3 maja 1791 roku to Ustawa rzdowa

Bya ustaw zasadnicz okrelajc zasady funkcjonowania organw pastwowych. Zwizanych jest z ni kilkanacie
ustaw zwizanych ,wydanych przed (np. ustawa o sejmikach z marca 1791, ustawa o miastach z kwietnia 1791 art.3
recypuje tre teje ustawy, powoujc si na ni) i wydanych po (np. Deklaracja stanw zgromadzenia narodowego z
5 V 1791, uchylajca prawa sprzeczne z konstytucj; zarczenie wzajemne obojga narodw z padziernika 1791,
prawa o sejmie, sdach sejmowych, prawie aski, stray, komisji wojskowej).

Ustawa rzdowa 3 maja jest bardzo logiczna, ma przejrzyst konstrukcj i skada si z 11 artykuw :
1. Religia panujca :

Religia rzymskokatolicka panujc, odejcie od niej jest karalne.

Stanowio to specjalna pozycj dla duchowiestwa katolickiego.
Rwnoczenie gwarantowano swobod wyzna.

2. Szlachta i ziemianie (dotyczcy ustroju spoecznego) (artyku propagandowy!):

Utrzymanie struktury stanowej i uprzywilejowanej pozycji szlachty

Prawa i przywileje szlacheckie s niewzruszone (nikt nie mg ich usun)
Rwno szlachty do urzdw i przywilejw
Nietykalno wasnoci, gwarancja bezpieczestwa osobistego

Sprzeczno artykuu : Konstytucja powouje si na ustaw o sejmikach z marca 1791 roku, ktra ogranicza szlacht
nieposesjonack politycznie pozbawienie praw obywatelskich duej czci szlachty.

Historia administracji. Wykad III

III (9)

16.10.2009

3. Miasta i mieszczanie (dotyczcy ustroju spoecznego) :

Powoanie si na ustaw o miastach z marca 1791 roku

Uznanie mieszczan za wolnych
Prawo do wasnoci dla mieszczan (zamanie szlacheckiego monopolu na posiadanie ziemi). Sd asesorski
najwyszy sd krlewski dla miast zaoonych na prawie niemieckim mieszczanie
Na mieszczan rozcignito per spord szlacheckich przywilejw Neminem captivabimus nisi iure victum
Dostp do pewnych instytucji i urzdw
Nabywanie rang w wojsku
Dopuszczono mieszczan do adwokatury i duchowiestwa
Uatwienie nobilitacji (np. za zdobycie rangi kapitana)

4. Chopi wocianie (dotyczcy ustroju spoecznego) (artyku lakoniczny!) :

Stosunki dominalne (szlachta-chop) byy bardzo strzeone przez szlacht. Artyku ten ustalono tak, aby nie denerwowa
szlachty.
Promowanie umw szlachcic-chop pod jurysdykcj sdu pastwowego
Wezwanie mieszkacw z ziem utraconych w czasie I rozbioru do powrotu, gwarancja uzyskania przez nich
penych praw
Lud pozostaje pod opiek prawa i rzdu nierozwinite (Oglna deklaracja!)

5. Rzd, czyli oznaczenie wadz publicznych (wstp do kolejnych rozdziaw o podziale wadzy) :

Wadza pochodzi od ludu

Trjpodzia wadzy :
I.
wadza prawodawcza w Stanach zgromadzonych
II.
wadza najwysza wykonawcza w krlu i Stray
III.
wadza sdownicza w jurysdykcjach

6. Sejm, czyli wadza prawodawcza :

Sejm wyraziciel suwerennej woli narodu, w nim spoczywaj uprawnienia ustawodawcze

Rezygnacja z 3 stanw sejmujcych :
I.
Parlament SEJM, SENAT ( monarcha przewodniczcy senatu z jednym gosem)
Zawsze gotowy ordynacyjny (ew. ekstra ordynacyjny)
Posowie reprezentanci caego narodu
Wszystko decydowane za pomoc wikszoci gosw zniesienie Liberum Veto
Zbieranie sejmu extra ordynaryjnego konstytucyjnego co 25 lat (rewizja konstytucji)

Historia administracji. Wykad III

IV (10)

7. Krl, wadza wykonawcza :

Zmieniona pozycja monarchy :

I.
Przewodniczcy senatu z jednym gosem (a nie jako oddzielna izba)
II.
Zostaje ograniczony w kompetencjach

16.10.2009

Wprowadzenie monarchii dziedzicznej, przy dopuszczeniu elekcji w razie wyganicia linii. Po

Poniatowskim tron mia przypa Fryderykowi Augustowi Wettynowi, a potem jego synowi (ktrego
jednak nie mia, lecz mia crk Mari August). Konstytucja ogosia, i Maria Augusta bdzie
Infantk do tronu polskiego (jednak z Sasami nic nie uzgodniono)
IV.
Utrzymanie Pacta Conventa
V.
Proklamowanie zasady nieodpowiedzialnoci monarchy
VI.
Akty publiczne sygnowane imieniem krla
VII.
Krl otrzyma prawo aski
VIII.
Dysponent si zbrojnych
IX.
Patentuje oficerw
X.
Mianuje urzdnikw, ministrw
XI.
Nominuje biskupw
XII.
Nominuje senatorw
XIII.
Krl w Stray powoanie instytucji Stray Praw w skadzie : Prymas, piciu ministrw, marszaek
sejmu, penoletni nastpca tronu + dwch sekretarzy bez prawa gosu.
Stra Praw :
- decyzje Krla podjte w Stray byy wice
- zasada rozdzielnoci jeden minister nie mg zasiada jednoczenie w Stray i w komisji
- ministrowie mianowani do Stray (i do komisji) na 2 lata, z moliwoci przeduenia o 2
- Specjalna pozycja Prymasa jednoczenie gowa kocioa i prezes KEN zasiada doywotnio, ale
nie moe kontrasygnowa decyzji Krla
- Ministrowie w Stray : Pieczci (dzisiaj sprawiedliwoci), Spraw Zagranicznych, Wojny (ci trzej
dysponowali aparatem wykonawczym), Skarbu, Prezes KEN
Odpowiedzialno ministrw
Podwjna odpowiedzialno
przez sejmem (polityczna) na danie 2/3 posw Krl musia odwoa starego ministra i nominowa
nowego
- przed sdem sejmowym (karna konstytucyjna) po naruszeniu prawa mg by pocignity do
odpowiedzialnoci
Okresowa kontrola ministrw
Konstytucja nie wprowadza rzdw gabinetowych. Stra Praw rada krlewska (rzd)
Ograniczenia wadzy wykonawczej : zakaz tworzenia i tumaczenia prawa, zacigania dugw, nakadania
podatkw, zmieniania dochodu pastwa, wypowiadania wojny / zawierania pokoju, zawierania traktatw
III.

Historia administracji. Wykad III

V (11)

16.10.2009

8. Wadza sdownicza :

Sd pierwszej instancji dla kadego wojewdztwa, ziemi i powiatu, do ktrych sdziowie wybierani bd na
sejmikach.
Jurysdykcje za sdowe wszystkim miastom, podug prawa sejmu teraniejszego o miastach wolnych
krlewskich, zabezpieczamy
Sdy referendarskie, dla kadej prowincji osobne, mie chcemy w sprawach wocian wolnych dawnymi
prawami sdowi temu poddanych.
Sdy zadworne asesorskie, relacyjne i kurlandzkie zachowujemy.
Komisje wykonawcze bd miay sdy w sprawach do swej administracji nalecych.
Oprcz sdw w sprawach cywilnych i kryminalnych dla wszystkich stanw bdzie sd najwyszy sejmowy

9. Regencja :

W wypadkach :
I.
Maoletnoci Krla
II.
Trwaego pomieszania zmysw Krla (uznanie przez gosw w parlamencie)
III.
Krla w niewoli
Rzdzi ma : Stra praw na czele z Krlow (jeli yje i jest zdrowa) lub Prymasem

10. Edukacja dzieci krlewskich :

Synowie Krlewscy pierwsze dzieci pastwa

Obrona dzieci krlewskich obowizkiem kadego obywatela

Zajmowa dziemi si ma Krl, Stra Praw i Dozorca edukacji dzieci krlewskich, ktry na posiedzeniach
sejmu przedstawia ma postpy dzieci w nauce

11. Sia zbrojna narodowa :

Wszyscy obywatele s obrocami pastwa

Wojsko winno strzec granic, nard winien wojsku szacunek

Sygnotariusze :

Stanisaw Nacz Maachowski, referendarz wielki koronny, sejmowy i konfederacji prowincji koronnych marszaek.
Kazimierz ksi Sapieha, genera artylerii litewskiej, marszaek konfederacji Wielkiego Ksistwa Litewskiego.
Jzef Korwin Kossakowski, biskup inflancki i kurlandzki, nastpca koaudiutor biskupstwa wileskiego, jako deputowany.
Antoni ksi Jabonowski, kasztelan krakowski, deputat z Senatu Maej Polski.
Symeon Kazimierz Szydowski, kasztelan arnowski, deputowany z Senatu prowincji maopolskiej.
Franciszek Antoni na Kwilczu Kwilecki, kasztelan kaliski, deputowany do konstytucji z Senatu z prowincji wielkopolskiej.
Kazimierz Konstanty Plater, kasztelan generaa trockiego, deputowany do konstytucji z Senatu Wielkiego Ksistwa Litewskiego.
Walerian Stroynowski, podkomorzy buski, pose woyski, z Maopolski deputat do konstytucji.
Stanislaw Kostka Potocki, pose lubelski, deputowany do konstytucji z prowincji maopolskiej.
Jan Nepomucen Zboiski, pose ziemi dobrzyskiej, deputowany do konstytucji z prowincji wielkopolskiej.
Tomasz Nowowiejski, owczy i pose ziemi wyszogrodzkiej, deputowany do konstytucji.
Jzef Radzicki, podkomorzy i pose ziemi zakroczymskiej, deputowany do konstytucji z prowincji wielkopolskiej.
Jzef Zabieo, pose z Ksistwa mudzkiego, deputowany do konstytucji.
Jacek Puttkamer, pose wojewdztwa miskiego, deputowany do konstytucji z prowincji Wielkiego Ksistwa Litewskiego.

Praktyka i realizacja postanowie konstytucji :

Ustrj nie by zamknity, nie uchwalono kodeksu, ani dwch nastpnych konstytucji (moralnej i ekonomicznej).
II 1792 sejmiki przychylnie odnosz si do konstytucji, niektre nawet l podzikowania
IV 1792 aukcja wojska do 100 tysicy (opniona, udao si uzyska niecae 50 tysicy)
20 V 1792 Limita sejmu, rozejcie si posw
18 maja 1792 roku Rosja wypowiada wojn Rzeczypospolitej, wojska rosyjskie przekraczaj granic ju na chwil przed
wrczeniem noty.
VII 1792 Krl Polski Stanisaw August Poniatowski przystpuje do konfederacji Targowickiej
1793 II rozbir Polski
1795 III rozbir Polski

Historia administracji. Wykad III

VI (12)

16.10.2009

Zarczenie Wzajemne Obojga Narodw

Konstytucja milczy jednak o unii polsko-litewskiej. Mwi o Rzeczpospolitej tylko jako o Polsce, czyli pastwie
jednolitym. Powoane zostay do tego czasu trzy wsplne organy : KEN, Rada Nieustajca, Komisja Wojskowa. W
czerwcu 1791 roku planowano utworzy wspln komisj skarbow. Litwini postawili jednak warunki :

Wsplny zarzd nad wojskiem i skarbem

Rwna ilo przedstawicieli w komisjach wojskowej i skarbu (50/50)
Komisja policji maopolska 1/3 przedstawicieli, wielkopolska 1/3 przedstawicieli, Litwa 1/3 przestawicieli (ale nie
miao by to precedensem, mogy zaj zmiany)
Taka sama ilo ministrw i urzdniko
Przewodniczenie komisom raz Litwin, raz Koroniarz

Potrjny wymiar :
I.
II.
III.

Akt rangi konstytucyjnej

Akt unii unia nadal trwa
Stay punkt Pacta Conventa (obowizuje kadego monarch)

Komisje rzdowe (Wielkie) :

Komisja Policji :
Przewodniczcy marszaek, nie wchodzcy do stray
15 komisarzy spord mieszczastwa, szlachty i senatorw (musieli by posesjonatami)
Wymg dowiadczenia zawodowego w jakim innym organie
Dba o bezpieczestwo i spokj w kraju

I.
II.
III.
IV.

Komisja Skarbu :
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.

Komisja Wojskowa :
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.

Przewodniczcy marszaek, nie wchodzcy do stray

16 komisarzy spord mieszczastwa, szlachty i senatorw (musieli by posesjonatami)
Zarzd skarbem
Rozwj ekonomiki publicznej
Nadzr nad mennic
Nie moga ustala podatkw, ce itp.
Przewodniczcy hetman, nie wchodzcy do stray
14 komisarzy (wojskowi, cywile)
Nie moga podwysza etatu wojska, mianowa oficerw, sdzi cywilw
Naczelne dowdztwo nad wojskiem
Ksztacenie oficerw
Szkolenie, organizacja, zaopatrzenie armii

KEN
Komisje porzdkowe cywilno-wojskowe (72)(od XI 1789) :

Komisarze wybierani na sejmikach

Sprawoway administracj lokaln
Podlegay krlowi i stray
Szeroki zakres dziaalnoci (np. pobr do wojska, statystyka ludnoci, jako sdy)

Podsumowanie :
Pomimo bardzo krtkiego okresu dziaalnoci, Stra Praw, oraz komisje dziaay bardzo sprawnie. Gdyby nie doszo
do kolejnych rozbiorw, prawdopodobnie Rzeczpospolita wesza by na drog szeroko pojtej modernizacji. Gdyby
wszystkie reformy zostay dobrze zrealizowane, pastwo mogo by si sta znaczcym na arenie midzynarodowej.

Historia administracji. Wykad IV

I (13)

23.10.2009

3 V 1791 - 18 V 1792 - praktyka Konstytucji 3 maja. Konfederacja Targowicka z Stanisawem

Szczsnym Potockim, Franciszkiem Ksawerym Branickim, Sewerynem Rzewuskim, Szymonem Kossakowskim na
czele, obalia dzieo konstytucji 3 maja i Sejmu Wielkiego. Jej przedstawiciele nie mieli jednak konkretnych
pogldw na temat ustroju przyszej RP :

Republika federacyjna ( 6 8 prowincji z oddzieln administracj, oddzielnym wojskiem i rzdem )

Pogld ten reprezentowa Seweryn Rzewuski
Powrt do formy rzdw 1775 76 z utrzymaniem niektrych osigni Sejmu Wielkiego
Przywrcenie praw kardynalnych, utrzymanie liberum veto, szerokie kompetencje Hetmana

24 lipca Stanisaw August zoy na rce posa rosyjskiego Jakowa Buhakowa akces do konfederacji targowickiej.

Lata 60 i 70 XVIII wieku to dla Polski lata staej ingerencji pastw ociennych w sprawy wewntrzne kraju.
Rzeczpospolita zacza stawa si pastwem marionetkowym, bezsilnym wobec silnych ssiadw. Ci wanie silni
ssiedzi postanowili wykorzysta sabo kraju, by odnie korzyci.

Na yczenie Katarzyny II 6 wrzenia 1792 w Brzeciu nad Bugiem rozpoczy si obrady generalnoci obu
konfederacji koronnej i litewskiej. 11 wrzenia dokonao si uroczyste poczenie obu konfederacji pod nazw
Najjaniejszej Konfederacji Obojga Narodw.
Konfederacja targowicka zaprowadzia w Rzeczypospolitej rzdy terroru, przy pomocy wojska rosyjskiego
dokonujc licznych grabiey i kontrybucji dbr patriotw. Zrujnowany wojn kraj musia dodatkowo znosi finansowe
skutki pobytu 100 tysicznej rosyjskiej armii okupacyjnej.
Miar upadku targowiczan byo uroczyste poselstwo przywdcw konfederackich 14 listopada 1792 do
Katarzyny II, ktrzy podzikowali jej, e zechciaa przywrci wolno i ustrj republikaski w Polsce.
W kwietniu 1793 roku Prusy i Rosja ogaszaj II rozbir Rzeczpospolitej. Rosja rozkazaa Polsce, by zebraa
w czerwcu 1793 sejm, ktry mia ratyfikowa traktaty rozbiorowe upokorzenie Rzeczpospolitej. Na wie o tym,
czonkowie Konfederacji Targowickiej wyrazili sprzeciw, gdy wczeniej nie byo mowy o rozbiorze. Wielu z nich
wyjechao z kraju, gdy byli przeladowani zarwno ze strony Polakw, jak i Rosjan.

Historia administracji. Wykad IV

II (14)

23.10.2009

Sejm Grodzieski 1793 :

Sejm ten zosta zebrany pod naciskiem ambasadora rosyjskiego Jakoba Sieversa. Szantaowa on Stanisawa
Augusta Poniatowskiego (gdy mia dug ok. 1,5 mln dukatw). Sejmiki ziemskie zostay przekupione przez Rosj.
Wikszo posw pobieraa pensj z ambasady rosyjskiej (kreatury rosyjskie).

Na sejmie bya maa opozycja, lecz Sievers kaza ca j wywie na zesanie. W awach sejmu zasiadali oficerowie
rosyjscy w cywilu (chwytali za rami tych, ktrzy chcieli zabra gos nie po myli Rosji). Sejm obradowa rwnie pod
armatami rosyjskimi i otoczeniem wojska. Sievers, wraz z brami Kossakowskimi, Antonim Raczyskim i Fryderykiem
Moszyskim (ludzie przekupieni) kontrolowa obrady. Sejm ten zadecydowa o nowym ustroju Rzeczypospolitej :

Zniesiono Sejm Konwokacyjny Krla od teraz wybiera mia Sejm obradujcy w potrjnym skadzie
Uchwalono nowe Pacta Conventa (ktre miay obowizywa wszystkich kolejnych monarchw)
Przywrcono Prawa Kardynalne (1768 1775) (prba zatrzymania zmian ustrojowych). Prawa Kardynalne utrwalay
wikszo wad ustroju RP.
Zniesiono wszystkie postanowienia Sejmu Wielkiego, utrzymano jednak przywilej nietykalnoci dla mieszczan, prawo do
posiadania ziemi przez mieszczan, samorzdy miejskie, komisje porzdkowe cywilno wojskowe, wyrzucono za
mieszczan z sdw asesorskich i innych wczeniej czysto szlacheckich.
Utrzymano, lecz z ograniczeniem Liberum Veto (obowizywao jedynie przy zmianie Praw Kardynalnych).
Ustalono materiae status sprawy najwaniejsze, w gosowaniu nad ktrymi obowizywao wikszoci.
Pozostae za kwestie miay by rozstrzygane zwyk wikszoci gosw.
Sejm zbiera si mia co 4 lata, lecz obradowa mia razem (Krl, 108 posw, 62 senatorw w jednej izbie)
Reaktywacja Rady Nieustajcej, przekazanie wadzy wykonawczej w jej rce. Skada si miaa z Krla oraz 24
konsyliarzy wybieranych przez Sejm. Dzieli si miaa na 6 departamentw.

Rzeczpospolita faktycznie staa si marionetk Rosji. Uchway Sejmu

Grodzieskiego gwarantowane byy przez Rosj . Na Sejmie podjto rwnie
prbe ustalenia nowego podziau administracyjnego RP : 18 wojewdztw,
kade po 3 ziemie. W 1794 roku zaczto rwnie wiesza czonkw
Konfederacji Targowickiej. Ustrj Rzeczypospolitej, ustalony w Grodnie,
podobnie jak ten ustalony przez Sejm Wielki nie zosta wyprbowany.

Niespena
rok
pniej
rozpocza
si
Insurekcja
Kociuszkowska, a w 1795
roku dokona si ostateczny
trzeci rozbir kraju midzy
Rosj, Austri i Prusy.

Historia administracji. Wykad IV

III (15)

23.10.2009

Podsumowanie Sejmu Grodzieskiego.

Nastpio znaczne ograniczenie Krla poprzez przywrcenie Rady Nieustajcej. Zyskaa ona rwnie wiele
wczeniejszych uprawnie Sejmu. W praktyce jednak, Rosjanie nalegali na utworzenie Rady Nieustajcej ze
wzgldu na to, i atwiej byoby kontrolowa wtedy Polsk, gdy wszyscy jej czonkowie mieli dziaa pod
dyktando Rosji :

Sejm Wielki ustalona wadza

wykonawcza

Sejm Grodzieski
- ustalona wadza
wykonawcza

Krl

Krl

Stra Praw

Rada
Nieustajca

Przelanie wadzy wedug

postanowie Sejmu
Grodzieskiego

Historia administracji. Wykad IV

IV (16)

23.10.2009

Insurekcja Kociuszkowska.
W marcu 1794 roku Tadeusz Kociuszko przybywa do Krakowa, a 24 wygasza mow, w ktrej zawiera Akt
powstania obywateli, mieszkacw wojewdztwa krakowskiego. Autorem aktu powstania by Hugo Kotaj,
poprawia go za Jzej Weyssenhoff. Akt powstania wpisano do ksigi grodzkiej, dziki czemu sta si prawem
obowizujcym, za wieci o powstaniu rozesano po caym wiecie.

Bardzo wana deklaracja polityczna :

a) Wskazanie wrogw : Katarzyna II, Fryderyk
Wilhelm II, Targowiczanie zdrajcy
b) Wskazanie celw :
I.
Uwolnienie kraju od obcego onierza
II.
Przywrcenie i zabezpieczenie granic
III.
Wytpienie przemocy

Wytpienie uzurpacji wewntrznej i

obcej
V.
Ugruntowanie niepodlegoci
Okrelenie zakresu wadzy naczelnika powstania :
a) Tadeusz Kociuszko najwyszy i jedyny
naczelnik pozycja dyktatorska
wezwany i wybrany z woli narodu
IV.

b) Prerogatywy wadzy :
I.
Urzdzanie si zbrojnych
II.
Nominacje wojskowe
III.
Decyduje o sposobie uycia si
IV.
Prawo do powoania nastpnika
V.
Powoa musi Rad Najwysz
Narodow

Tadeusz Kociuszko w wojnie polsko- rosyjskiej dowodzi

frontem poudniowym, wczeniej zasuy si w wojnie o
niepodlego Stanw Zjednoczonych. By inspiratorem
Insurekcji Kociuszkowskiej.

Na pocztku powoano Komisj porzdkow wojewdztwa krakowskiego. Miaa ona przygotowa grunt pod dalsze
dziaania powstacw, oraz zapewni bezpieczestwo i spokj w wojewdztwie krakowskim.
Rada Najwysza Narodowa :

Dziaania :
a) Gromadzenie funduszy na powstanie
b) Organizacja poboru do wojska
c) Zaopatrzenie wojska
d) Zapewnienie bezpieczestwa w kraju
e) Sdownictwo
f) Propaganda
g) Zabiegi o pomoc zagraniczn
h) Wybr nowego naczelnika (w przypadku niewoli lub mierci Kociuszki, lecz nowy naczelnik mia mie ju
bardziej ograniczone kompetencje)
Nie moe :
a) Uchwali nowej konstytucji narodowej

Jak zwykle jednak, zdania byy podzielone co do koncepcji przyszej Rzeczypospolitej. Kociuszko postulowa,
aby Rzeczpospolita bya pastwem o podobnym ustroju co USA (jako e walczy za ich niepodlego i ich ustrj
przypad mu do gustu). Inni za opowiadali si za przywrceniem ustroju wprowadzonego przez Konstytucj 3 maja,
cz za domagaa si zachowania jedynie niektrych postanowie.

Historia administracji. Wykad IV

V (17)

23.10.2009

IV 1794 :

Wydany zostaje osobny, nie zwizany z aktem Kociuszki, Akt powstania narodu litewskiego (separatyzm litewski).
Powoane zostaj Rada Narodowa Prowincjonalna oraz Rada Najwysza Rzdowa.
Bitwa pod Racawicami zwycistwo powstacw.

Powstacy Kociuszki Zdobywaj Warszaw, ktra ochoczo przycza si do powstania. Powoana zostaje Rada
Zastpcza Tymczasowa (prowizoryczny rzd), zoona z 4 wydziaw (policji, skarbu, wojskowego, dyplomacji), w
ktrej skad wchodzio 20 radcw (skad mieszany szlachecko-mieszczaski). Rada ta zniosa wszystkie magistratury
powoane w Grodnie.

V 1794 :

(7) wydany zostaje Uniwersa Poaniecki, ograniczajcy paszczyzn w celu przycignicia chopw do powstania.
Powoano dozory, zajmujce si kontrol postanowie uniwersau.
(10) Powoanie Rady Najwyszej Narodowej (waciwego organu wykonawczego), zoonej z 8 wydziaw, w skad
ktrych wchodzio 8 radcw (po 1 na czele kadego wydziau), oraz 32 zastpcw. Powoano dodatkowo deputacje.

X 1794 :

Bitwa pod Maciejowicami klska powstacw, ranny naczelnik Kociuszko trafia do niewoli.
Wywoao to istny szok w Warszawie. Warszawiacy ruszyli nawet z odsiecz w ferworze, jednak si ostatecznie
opamitali. Rada Najwysza Narodowa na stanowisko naczelnika powstania powouje Tomasza Wawrzeckiego, ktry
da to powoania mu do pomocy Rady Wojennej (cywilno-wojskowa).

XI 1794 :

Szturm Pragi przez wojska rosyjskie dowodzone przez gen. Suworowa. Nastpia rze Pragi.

(16) pod Radoszycami nastpio ostateczne rozwizanie oddziaw powstaczych przez naczelnika Wawrzeckiego i
kapitulacja przed Suworowem.

Oprcz Tadeusza Kociuszki, w powstaniu brali udzia rwnie : Jan Henryk Dbrowski, Jzef Zajczek i Jzef Poniatowski.

Historia administracji. Wykad IV

VI (18)

23.10.2009

Koncepcje odbudowy Polski :

Postawienie na Rewolucyjn Francj I 1797 utworzenie polskich legionw we Woszech

Postawienie na ktre z pastw rozbiorowych :
a) Opcja prorosyjska (gwnie arystokracja litewska)
b) Opcja pro pruska (m.in. Antoni Radziwi, ktry zosta pniej rzdc Wielkiego Ksistwa Poznaskiego)
c) Opcja proaustriacka
Postawienie na wasne siy Czy Polacy mog wybi si na niepodlego?

Niektrzy sdzili, i to e Rzeczpospolita odesza w niebyt jest naturalnym cigiem silniejsze pastwa wchaniaj
wiksze, wic Polska nigdy nie bdzie ju niepodlega.
1806 1807 I wojna polska (wg. Napoleona). W padzierniku Napoleon pokonuje armi prusk pod Jen i
Auerstadt. Nastpnie francuzi cigali Rosjan i znaleli si w Polsce. W Wielkopolsce wybucho antypruskie
powstanie. Utworzono prowizoryczn administracj . Zaczy powstawa komisje obywatelskie. Wydarzenia :

X 1806 - Napoleon pokonuje armi prusk pod Jen i Auerstadt. Nastpnie francuzi cigaj Rosjan i znajduja
si w Polsce.
I 1807 Napoleon tworzy Komisj Rzdzc (z Maachowskim na czele + 6 komisarzy). Miaa ona
sprawowa najwysz wadz ustawodawcz w kraju.
II 1807 Bitwa francusko-rosyjska pod Iaw (rze iawska) due straty po obu stronach, jednak Rosjanie
ustpuj pola
VI 1807 Rozstrzygajca bitwa pod Frydlandem Rosjanie ponosz klsk
VII 1807 rozmowy pokojowe w Tyly (prowadzone z wielk kurtuazj) :
a) 7 VII 1807 traktat francusko-rosyjski

b) 9 VII traktat francusko-pruski

Postanowienia dotyczce Polski traktatu w Tyly 1807 :

Utworzenie z ziem zboru pruskiego Ksistwa Warszawskiego (Car Aleksander I naciska, aby utworzone
pastwo nie nosio nazwy Polska)
Utworzenie Wolnego Miasta Gdask o ustroju przedrozbiorowym
Wadc Ksistwa zosta mia Krl Saski Fryderyk August (kolejne nawizanie do linii saskiej)
Zapowied konstytucji dla ksistwa okrelenie ustroju Monarchia Konstytucyjna

Ksistwo Warszawskie nie zostao utworzone ad

hoc. To nie by aden kaprys Napoleona by utworzy
takie pastwo. Zostao ono utworzone w podzice za
wiern i niezwykle cik sub Polakw u boku
Napoleona Bonaparte. Byo to jednak tylko pastwo
kadubowe, obejmujce zaledwie 102 km2 i dwa
miliony mieszkacw. Byo ono jednak wysoce
zmilitaryzowane, gdy w 1812 roku armia ksistwa
osigna 100 tysicy onierzy. Jednak nie byo go
sta na utrzymanie takiej armii, wic bya ona na
utrzymaniu Cesarstwa. Na mapie doskonale wida jak
ma cz dawnej Rzeczpospolitej obejmowao
Ksistwo Warszawskie. Byy to jednak tereny dosy
gsto zaludnione. Na czarno zaznaczone granice
Ksistwa 1807 1809, a na szaro poszerzenie ksistwa
o III zabr austriacki ( 1809 1815 ).
Historia administracji. Wykad IV

VII (19)

23.10.2009

Nadanie konstytucji.
Niedugo po utworzeniu Ksistwa, Napoleon wezwa do Drezna Komisj Rzdzc. Bya ona nieprzygotowana do
prowadzenia rozmw. Napoleon przedstawi tam Konstytucj Ksistwa, a 22 lipca 1807 roku j podpisa, i tego
samego zada od Komisji Rzdzcej. Bya to konstytucja oktrojowana (nadana). Pierwotnie ukazaa si we
francuskim monitorze, w jzyku francuskim. W oryginale spisano j nawet w jzyku francuskim, a nie polskim.
Nawizywaa ona do konstytucji napoleoskich z lat 1799, 1802 i 1804.

Konstrukcja i gwne punkty Konstytucji :

Lakoniczna problemy z interpretacj

89 artykuw
Unia polsko-saska (pastw rnicych si)
Brak podmiotowoci Ksistwa Warszawskiego
na arenie midzynarodowej ( saski aparat
administracyjny, satelita Francji)
Nie operuje terminem Polska (jedynie w art.
85, ale w sensie geograficznym)
Jzyk urzdowy polski
Polska administracja
Art. 4 zniesienie poddastwa, wszyscy s
wic rwni

Tytu 2 o rzdzie reguluje pozycj

monarchy
Art. 6 rzd (w sensie ogu funkcji
pastwowych, z wyjtkiem ustawodawstwa i
sdownictwa) jest w osobie krla penia
wadzy wykonawczej (wszystko poza sejmem
i sdem organy krlewskie)

Kompetencje monarchy ustalone w konstytucji :

Mg powoa wicekrla lub prezesa rady ministrw (powoa tego drugiego)

Posiada wyczn inicjatyw ustawodawcz (Rada Stanu) ! sabo sejmu
Mia prawo dopenia konstytucj (wydawanie aktw dopeniajcych). Fryderyk Wilhelm jednak tego nie
robi, ze wzgldu na Napoleona (konstytucja Napoleona jest doskonaa prba zmiany = obraza Napoleona)
Prawo wydawania dekretw :
1) Rozwijajce konstytucje
2) Ustawy regulujce ustrj danych organw
3) W celu wykonania ustaw sejmowych
Prawo nominacji (lub odwoania) urzdnikw i senatorw (tych drugich na doywotnie kadencje)
Powouje sdziw (w wikszoci doywotnich)
Ma prawo aski
Zwouje sejm
Zwouje zgromadzenia wyborcze (np. sejmiki)
Naczelne dowdztwo wojskowe (jedynie w teorii, gdy wojskami dowodzi francuski marszaek Louis
Nicolas Davout z pomoc ksicia Jzefa Poniatowskiego.

Historia administracji. Wykad IV

VIII (20)

30.10.2009

Zarzd administracji krajowej :

Skada si z :
a) Ministrw : sprawiedliwoci, spraw wewntrznych i czci religijnych, wojny, przychodw i skarbu, policji
b) Ministra sekretarza stanu, ktry zabezpiecza czno midzy monarch rezydujcym w Saksonii a
Ksistwem Warszawskim.
Kompetencje :
a) Projekty co do swoich resortw
b) Uwagi odnonie administracji skadane na rce krla
c) Wykonywanie prawa

Odpowiedzialno konstytucyjna ministrw (karna, lecz polityczna nie)

Rada Ministrw :

1807 zabrania si Radzie Ministrw stanowienia czegokolwiek

1810 Rada Ministrw moe stanowi prawa w sytuacji nadzwyczajnego zagroenia (po wojnie z Austri z
1809 roku, w ktrej Austriacy zajli Warszaw, lecz Jzefowi Poniatowskiemu udao si opanowa w tym
czasie cz Galicji niezgranie). Rada Ministrw zacza konkurowa z Rad Stanu
V 1812 Na danie Napoleona, cz uprawnie monarszych przelano na Rad Ministrw

Rada Stanu :

Stay organ doradczy monarchy (w 1811 byo to 25 osb)

Przygotowanie projektw ustaw, ktre Krl jaki jedyny inicjator ustawodawstwa przedstawia mia sejmowi
Funkcje sdowe :
a) Sd administracyjny II instancji (debiut sdu administracyjnego w Polsce !), za sdem administracyjnym
I instancji byy Rady Prefekturalne
b) Sd kompetencyjny
c) Sd kasacyjny

Historia administracji. Wykad V

Ksistwo Warszawskie :

I (21)

Prawo wyborcze :

Recepcja instytucji francuskich

Recepcja prawa francuskiego

Zgromadzenia polityczne :

Sejmiki szlacheckie (stare rozwizanie polskie)

30.10.2009

Czynne 21 lat, majcy prawa polityczne

(ludzie wpisani do ksig obywatelskich)
Bierne 24 lata, majcy prawa polityczne
(ludzie wpisani do ksig obywatelskich)

a) 1 powiat = 1 pose na sejm

b) 60 sejmikw, po 1809 (wczenie czci Galicji) cznie 100
c) Uczestniczy moga w nich jedynie szlachta posesjonacka
Zgromadzenia gminne (nowe rozwizanie francuskie)
a) Cenzusy : majtkowy (mogli uczestniczy mieszczenie), wyksztacenia (mogli uczestniczy duchowni),
zasug (mogli uczestniczy wojskowi) (mogli tu wic zasiada nie tylko szlachcice)
b) 40 zgromadze, po 1809 cznie 66
Przewaga sejmikw nad zgromadzeniami.

Parlament - konstytucja okrela go jako sejm gwny.

Struktura :
1) Izba nisza sejm :
a) Skad mieszany zasiadaj przedstawiciele sejmikw i zgromadze gminnych (szlachecko-mieszczaski)
b) Zasiadaj czonkowie Rady Stanu (max. 13)
c) Przewodniczy marszaek izby, ma pozycje silniejsz nieco ni wczeniej ma prawo arbitralnie przerwa
dyskusj
2) Izba wysza senat :
a) Senatorowie mianowani przez krla doywotnio
b) Skad :
I.
6 biskupw, 6 wojewodw, 6 kasztelanw (podzia Ksistwa na 6 departamentw)
II.
Po 1809 10 biskupw, 10 wojewodw, 10 kasztelanw (10 departamentw)
III.
cznie 18, po 1809 ju 30 senatorw (lecz konstytucja pozwalaa zwikszy skad do 50)
c) Senatowi przewodzi monarcha
d) Prezes senatu pozbawiony jednak szerszych kompetencji
e) Kompetencje :
I.
Sprawowa nadzr nad wanoci mandatw i wyborami do sejmu
II.
Nadzr nad ksigami obywatelskimi
III.
Sankcja ustaw mg wetowa ustawy sejmu, lecz krl mg je zama
Kompetencje parlamentu byy bardzo wskie :
a) Wprowadzanie zmian do kodyfikacji prawa karnego i cywilnego
b) System menniczy
c) Prawa przychodw skarbowych
Sabo parlamentu :
a) Wskie kompetencje
b) Sejm zbierany co 2 lata na 15 dni ( w RP na 6 tygodni)
c) Zabroniona dyskusja nad projektami krlewskimi (tak/nie) (dyskutowa mogli jedynie zasiadajcy w 3
komisjach sejmowych)
d) Krl pocztek i koniec inicjatywy ustawodawczej
Jedyna sesja nadzwyczajna parlamentu odbya si w 1812 roku.
Historia administracji. Wykad V

II (22)

30.10.2009

Administracja terytorialna.

Podzia na departamenty (6 1809 10)

Podzia departamentw na powiaty (60 1809 100) Reguloway to dekrety krlewskie.
Powsta miay take mniejsze jednostki podziau administracyjnego (municypalnoci), powstay jednak tylko
w wikszych miastach, w rodzaju dzielnic (Warszawa, Toru, Pozna, Kalisz, Lublin, Sandomierz). czele
municypalnoci miejskich sta Prezydent municypalnoci.
Istnia rwnie podzia na gminy : miejskie, z burmistrzem na czele, i wiejskie, z wjtem na przedzie.

Podzia na departamenty by pruskim rozwizaniem na ziemiach polskich, a nie francuskim.

Na czele departamentw sta Prefekt (co ju by francuskim rozwizaniem). Na czele powiatw za sta
Podprefekt, mia on podobne funkcje do swego zwierzchnika Prefekta.
Mia szerokie uprawnienia, nie mg :

Dowodzi regularnym wojskiem

Sprawowa sdownictwa karnego i cywilnego

Reszta za kompetencji pozostawaa otwarta :

Sprawy zwizane z rolnictwem, handlem,

rzemiosem, edukacj, budownictwem, obron
terytorialn itd.

Prefekt u swego boku posiada Rad prefekturaln (organ doradczy), wybieran jednak przez krla. Rada
prefekturalna bya sdem administracyjnym I instancji, za Rada Stanu II instancji.
Na terenie Ksistwa funkcjonoway organy o charakterze :

doradczo-kontrolnym :
a) Rady departamentw
b) Rady powiatowe

Historia administracji. Wykad V

samorzdowym :
a) rady municypalne
b) rady gminne miejskie
c) rady gminne wiejskie

III (23)

30.10.2009

Krlestwo Polskie.
Powstao ono w 1815 roku na gruzach Ksistwa Warszawskiego, na mocy porozumie zawartych na
Kongresie Wiedeskim z tego samego roku. Nie obejmowao ono jednak wszystkich ziem byego Ksistwa. Poza
granicami Krlestwa zostay m.in. Pozna (utworzono Ksistwo Poznaskie, jako rejon z pewn autonomi w obrbie
Krlestwa Prus), Toru i Krakw (utworzono Rzeczpospolit Krakowsk, pod formaln zwierzchnoci trzech
zaborcw i pod nieformaln ogln zwierzchnoci Austrii).
Nastaa nowa epoka ksztatowana przez system witego Przymierza i doktryny liberalne (reprezentacja
parlamentarna, wasno, wolno, uprzemysowienie, swoboda religijna itp.)
Car Aleksander uczyni kilka gestw wobec Polakw. Mimo i doradcy radzili mu, aby cakowicie
anektowa polskie ziemie, to zdecydowa si utworzy Krlestwo Polskie z pewn autonomi. Pozwoli rwnie, by
pokonana armia polska, wierna do koca Napoleonowi wrcia do kraju z honorami i broni w rku.
Aleksander by wielolicowy, nikt nie zna do koca jego intencji. Wychowywany by przez swoj babk
caryc Katarzyn II, ktra swego syna nienawidzia, gdy by pgwkiem. Caryca na jego nauczyciela wybraa
jednak czowieka o mocno liberalnych i republikaskich pogldach, Lacharpa (?).
W 1797 roku umiera Katrzyna II i Carem zostaje jej syn Pawe. By on bardzo brutalny, wrcz obkany. By
typem tpego sieranta uwielbia defilady, wszelkie pokazy siy wojskowej, mia ogln pasj wojskow, by
rwnie admiratorem Prus. Zaniedbywa za to cakowicie wszelkie pozostae kwestie, przez co nie cieszy si
zaufaniem i sympati ludu.
W 1801 roku, widzc e istnieje spisek na jego ojca, Aleksander nie zrobi nic, by temu zapobiec
(podobnie jak Katarzyna II, przy zamachu na jej ma). Cay czas potem y w zakamaniu. Zosta wtedy Carem
Rosji.
Kontrowersyjne byo to, i dojrzewa w absolutystycznym kraju, wrd ludzi o liberalnych pogldach.
Oktrojowujc konstytucj Krlestwu moliwe, e chcia po prostu sprawdzi, jak jego wymarzony ustrj funkcjonuje.
Podzia terytorialny i mapa Krlestwa Polskiego.

Historia administracji. Wykad V

IV (24)

30.10.2009

Konstytucja Krlestwa Polskiego 1815.

Ksztat konstytucji zalea od :

dziaalnoci konserwatywnych k arystokratycznych z Litwy (Ogiski, Lubomirscy, Czartoryski)

Koncepcja Ksistwa vs Odbudowa pastwa u boku Rosji
Podczas wojny z Napoleonem, Rosjanie, wycofujc si z Litwy ca j ogoocili przy pomocy tamtejszych
magnatw, liczcych na odbudow kraju u boku Rosji.
wola Aleksandra I wystpuje w pozycji darczycy dostajemy Krlestwo Polskie jako pokonani

Oglnie o konstytucji :

Podobiestwa do Konstytucji 3 maja 1791 i 1807 roku, a byy one w opozycji.

Mnstwo niedomwie pole do jej amania, moliwoci dla rzdu rosyjskiego
Uwaana za bardziej liberaln i narodow od Ksistwa.
Mniej demokratyczna od Ksistwa umocnienie pozycji szlachty
Nie zapewnia dostatecznej samodzielnoci wadz polskich
Odrbna regencja dla Krlestwa

Geneza konstytucji :

Projekt ustawy rzdowej Wielkiego Ksistwa Litewskiego (1811-1812) (m.in. Ks. Jerzy Adam Czartoryski)
Prace cywilnego komitetu reformy (IV 1814 + komitet wojskowy)
Wpyw nieoficjalnych, prywatnych konstytucji
V 1815 zasady do konstytucji Krlestwa Polskiego zacztek konstytucji (autor Czartoryski)

Zasady konstytucji Krlestwa Polskiego :

165 artykuw zgrupowanych w 7 tytuach (o wiele obszerniejsza od Konstytucji Ksistwa)

I.
Stosunki Polityczne Krlestwa
V.
O sdownictwie
II.
Zarczenia oglne
VI.
O sile zbrojnej
III.
O rzdzie
VII.
Urzdzenia oglne
IV.
O reprezentacji narodowej
Urzdy dla Polakw (oprcz Namiestnika)
Jzyk urzdowy polski
XII 1815 wchodzi w ycie + statuty organiczne o reprezentacji narodu i Radzie Stanu
Krlestwo Polskie byo monarchi konstytucyjn, poczone uni personaln z Cesarstwem Rosyjskim, ze
wspln polityk zagraniczn, ale odrbnym parlamentem, wojskiem, aparatem pastwowym, prawem i
sdownictwem
Do zmiany czy nowelizacji konstytucji uprawniony by jedynie monarcha.
Nie bya ona spisana w polskim jzyku a jej tumaczenie nieco odbiegao od oryginau, co byo kolejnym
miejscem do naginania jej przez Rosj
Podkrela suwerenno monarchy wadza pozakonstytucyjna

W Wiedniu postanowiono, i Polska na zawsze przechodzi pod rosyjskie panowanie, ale o odmiennej
administracji. Car mwi o rozszerzeniu wewntrznym dwie interpretacje nadanie konstytucji, lub odbudowa
granic. Sugerowa rwnie, i doczy terytoria wschodnie dawnej RP. W 1825 roku Konstytucja zostaa dopeniona
artykuem niedogodnoci, ktry wprowadza niejawno obrad sejmowych, dziki czemu mona byo zamkn usta
opozycji.
Dysproporcje Krlestwo Polskie (monarchia konstytucyjna) Cesarstwo Rosyjskie (monarchia absolutna).
Pozostae dysproporcje to : - ludnociowe, - terytorialne, - potencjaw (militarny, spoeczno-gospodarczy).

Historia administracji. Wykad V

V (25)

30.10.2009

Ustrj spoeczny.
Pastwo feudalne z elementami buruazyjnymi. Rwno w korzystaniu z prawa, lecz nie wzgldem prawa.
Uprzywilejowana pozycja szlachty. Nic o samorzdzie miast i chopach.
Ustrj polityczny.
Krlestwo Polskie na zawsze poczone z Cesarstwem Rosyjskim. Stosunki dyplomatyczne poprzez Rosj, ale
nie zawsze K. Polskie bierze udzia w wojnach i zawieranych traktatach. Ma odrbn armi, dostp militarny
obustronny, lecz wojsko na utrzymaniu tego, do kogo naley. Pastw nie czy nic, oprcz osoby wsplnego
monarchy. Krlestwo Polskie byo wic pastwem o ograniczonej suwerennoci bdcym w nierwnej unii z
Cesarstwem Rosyjskim (o wiele gorsza unia ni z Saksoni). Oglne sprawy :

Szeroki
katalog
praw
i
wolnoci
obywatelskich
Opieka rzdu nad religi rzymsko-katolick,
przy rwnoci wyznania
Deklaracja opieki prawa nad obywatelami
Przewidziana cenzura prewencyjna

Nietykalno
osobista
(podobna
do
Jagieowej)
Zasada odbywania kar w Krlestwie
Zakaz zatrzymywania obywateli Krlestwa
bezprawnie
Zakaz karania obywateli krlestwa bezprawnie

O rzdzie.
Sprawowanie podstawowej wadzy pastwowej Krl. Monarcha dominuje nad innymi organami. Rzd w osobie
Krla penia wadzy wykonawczej.
Kompetencje monarchy (szerokie):

Wypowiadanie wojny/zawieranie pokoju

Zawieranie traktatw
Wyczny kierunek siy zbrojnej
Budet (zatwierdzanie, zarzdzanie)
Obsadzanie urzdw, duchownych
Prawo aski
Odznaczenia

Nie ponosi odpowiedzialnoci za swoje czyny

Nadaje szlachectwo
Nadaje tytuy
Wyczna inicjatywa ustawodawcza
Powouje/odwouje namiestnika
Zwouje sejm, zgromadzenia wyborcze
Nominuje senat

Kompetencje Namiestnika :

Zastpca monarchy (na wypadek jego nieobecnoci)

Obowizek mieszkania w kraju
Przysiga na rce krla w obecnoci senatu
Prezyduje w Radzie Stanu i ma gos stanowczy
Przedstawia monarsze po dwch kandydatw na urzdy

Spodziewano si, i pierwszym namiestnikiem zostanie Ksi Jerzy Adam Czartoryski (bliski przyjaciel
Aleksandra), lecz Aleksander wybra na stanowisko gen. Jzefa Zajczka (od 1826 roku, gdy Zajczek zmar,
stanowisko zostao nieobsadzone i powoano Rad Administracyjn organ kolegialny). By to policzek wobec
Czartoryskiego, ktry mia romans z on Cara. W 1818 roku nadano dodatkowe penomocnictwa dla namiestnika
(np. penia wadzy wykonawczej), oraz wadza namiestnika nie ustaje z chwil przekroczenia granicy przez Cara.

Historia administracji. Wykad V

VI (26)

30.10.2009

Organy rzdowe (podobne do Ksistwa)

Rada Stanu - Rada administracyjna, oglne zgromadzenie rady administracyjnej

1. Oglne zgromadzenie rady stanu :
Przewodzi Krl (lub namiestnik), 5 ministrw, 9 radcw stanu, referendarze, inni wyznaczeni przez krla
Kompetencje :
a) Dziaalno legislacyjna ustawy, rozporzdzenia
b) Wydawanie pod sd urzdnikw, ktrzy zamali prawo
c) Sd kompetencyjny
d) Sd administracyjny (lecz ju nie kasacyjny jak w Ksistwie)
e) Roczne raporty o naduyciach konstytucji (stan pastwa)
f) Coroczne rozpatrywanie sprawozda komisji rzdowych
2. Rada administracyjna :
przewodzi namiestnik (gos stanowczy),
Resortowi ministrowie, inni wyznaczeni przez krla (gos doradczy)

Konstytucja przewidziaa utworzenie 3 komisji rzdowych, powoano jeszcze dwie inne.

Za czno midzy Krlem a krajem odpowiada Minister sekretarz stanu.

Historia administracji. Wykad VI

I (27)

6.11.2009

Konstytucja, tytu IV o reprezentacji narodowej (parlament) :

Parlament zoony z trzech stanw sejmujcych : krl, senat i izba poselska (powrt do Polski przedrozbiorowej).
Obraduje co 2 lata na okres 30 dni
Krl moe skrci/zwoa sesj sejmu
Izby w zakresie ustawodawstwa byy rwnorzdne.
3 komisje skarbowa, praw cywilnych i kryminalnych, praw organizacyjnych i administracyjnych

Sejm :

Izba poselska posowie wybierani z sejmikw (1/powiat 77) i z gmin (51) przewaga sejmikw nad gminami
Kompetencje Sejmu :
Rozpatruje
projekty
praw
cywilnych,
Kompetencje kontrolne
kryminalnych i administracyjnych
Brak inicjatywy ustawodawczej
Wprowadza zmiany w statutach organicznych
Za porednictwem posw przyjmuje petycje od
Kompetencje podatkowe, monetarne
obywateli
Ustala budet
Odpowiedzialno konstytucyjna ministrw
Ustala zacig do wojska
przed sejmem

Senat :

W senacie zasiadali : Biskupowie, wojewodowie, kasztelani, rosyjscy ksita krwi (od 18 lat), mianowani byli
doywotnio przez krla. Cenzus wieku 35 lat, majtku.
Kompetencje senatu (max 60 senatorw) :
Stanowi o wanoci wyborw
Zatwierdza ksigi obywatelskie

 Delegacja swoich przedstawicieli do trybunau

konstytucyjnego
Konstytucja, tytu o wojsku :

Sd sejmowy

Car Aleksander I pozwoli polskiej armii wrci do kraju z broni w rku i ze wszelkimi honorami, a bya ona
przecie armi pokonan gest ze strony Aleksandra w celu zdobycia popularnoci.

Wojsko wojsko czynne + milicja

Zwierzchnictwo monarchy nad wojskiem
Swoje mundury (polskie barwy i krj)
Naczelny wdz Wielki Ksi Konstanty (typ tpego sieranta wysoka dyscyplina, ze dowdztwo)
Konstantemu podlegay gubernie zachodnie (wschodnia Polska, ziemie zabrane kresy) utworzono korpus
litewski zoony gwnie z Polakw oywienie nadziei co do przywrcenia kresw Polsce

Nowosilcow nieoficjalny przedstawiciel cara w Krlestwie. Zasiada w Radzie Stanu Krlestwa (wbrew
konstytucji). Nowosilcow, Czartoryski, Straganow triumwirat.
Administracja terenowa :

8 wojewdztw (od 1837 roku gubernie)

Komisje wojewdzkie kolegialne, o szerokich kompetencjach :
Bezpieczestwo
Owiata
Porzdek
Gospodarka
Rada wojewdzka radcy wybierani przez sejmiki i zgromadzenia gminne
Wojewdztwo skadao si z obwodw (4-7) (razem 39), zarzdzanych przez komisarzy obwodowych
Podzia na powiaty (77) cele jedynie sdowe i wyborcze
Podzia na gminy (51)
Historia administracji. Wykad VI

II (28)

6.11.2009

Powstanie listopadowe 1830 1831

Przyczyny :

Wewntrzne :
Kryzys gospodarczy
Afery w administracji warszawskiej
Wzrost bezrobocia, zwyka cen

Zewntrzne :
Wybuch rewolucji we Francji w lipcu 1830
(usunicie Burbonw)
Powstanie w Belgii interwencja cara
Mikoaja I
Tajna policja wykrya spisek antyrosyjski
amanie konstytucji z 1815 roku
Zawiedzenie co do przyczenia ziem
wschodnich

Rys historyczny
Pocztek powstania to noc z 29 na 30 listopada 1830 roku. Grupa polskich podchorych prbuje dokona
zamachu na Konstantego i porwa lud Warszawy do walki. O wicie 30 listopada ukazuje si odezwa Rady
Administracyjnej :
1) Prbuje ona tonowa nastroje wzywa do spokoju i nalega do dokoptowania nazwisk do Rady Administracyjnej
2) Wymienia nazwiska : m.in. Czartoryski, Niemcewicz, Chopicki

Bya to ewidentna prba zduszenia powstania w zarodku. Podjto rwnie dziaania w celu nawizania kontaktu z
Konstantym, ktremu udao si zbiec z Warszawy. Franciszek Drucki-Lubecki namawia go na zduszenie powstania, lecz
zachowa on biern postaw, cho mg bez problemu zgnie powstanie w tym stadium.
Rada Administracyjna powierzya pomimo wielu odmw Chopickiemu dowdztwo nad wojskiem. Ten powiedzia e je
przyjmie, jeli zostanie mu ono przekazane przez samego Mikoaja. W grudniu odbya si debata posw na Zamku
Krlewskim :

Wycofanie si Konstantego
Wyrzucono niepopularnych czonkw z Rady Administracyjnej
Na ich miejsce weszli m.in. Koptowski i Lelewel
Powoano wydzia wykonawczy Rady Administracyjnej (Czartoryski, Drucki Lubecki i inni)

Nowym zadaniem Rady Administracyjnej byo uspokoi ulice w sposb, ktry zadowoli by Mikoaja I (mao
radykalne zmiany). Odpowiedzi radykalnych posw byo powoanie Towarzystwa Patriotycznego (m.in. Bronikowski,
Mochnacki). Pierwszego dnia dziaalnoci Towarzystwo liczyo ju 1000 czonkw, agitowano za wszczciem powstania.
Tymczasem przedstawicielstwo Rady Administracyjnej 2 grudnia spotkao si z Konstantym w Wierzbnie. Zawarto tam
kompromis :

Noc listopadowa zawd w sprawie ziem wschodnich, drobne zamieszki

Wzajemna wymiana jecw
Konstanty ma zaagodzi spraw z Mikoajem

Towarzystwo Patriotyczne zawrzao, zaczy si naciski z jego strony w celu wpisania jego czonkw do Rady
Administracyjnej . 4 grudnia, Rada Administracyjna (3-krotnie zmieniajca ju swj skad) zostaa przemianowana na
Rzd Tymczasowy (co miao ju ewidentnie rewolucyjne brzmienie). Prezesem Rzdu zosta Ksi Jerzy Adam Czartoryski.
Zwoano sejm na poow grudnia. Nowym celem stao si niedopuszczenie do rewolucji typu jakobiskiego, utrzymanie porzdku
i zapobieenie anarchii.

Historia administracji. Wykad VI

III (29)

6.11.2009

18 grudnia 1830 roku Rzd Tymczasowy mianuje naczelnym wodzem Chopickiego (dowiadczonego oficera). Nie
chcia on podlega Czartoryskiemu, oraz ba si wojny z Rosj i z gry uwaa j za przegran. Przej wic peni wadzy si i
ogosi si Dyktatorem powstania. Chcia kompromisu z Rosj (rozcignicie ustroju konstytucyjnego na Litw) podobnie jednak
jak Czartoryski i Drucki-Lubecki.
Odrzuci wic cakowicie plany rozbudowy powstania
(Chrzanowskiego, Prdzyskiego), rozwiza Szko Podchorych (ktra rozpocza powstanie). Hamowa cakowicie powstanie
grajc na czas, by wywalczy status quo. Jego najwikszym bdem bya jego bierno (albo bijemy si na caego, albo w
ogle), odwoywanie si do obietnic cara, oraz to, e nie zaj pki mg Litwy, gdzie stacjonowa przyjanie nastawiony wobec
powstania Korpus Litewski (20 tys.), oraz Brzecia, ktry by wzem komunikacyjnym i jednym z wikszych rosyjskich
magazynw.
Czartoryski z Chopickim wyznaczyli instrukcje dla delegacji majcej uda si do cara. Chcieli oni bowiem
rozcignicia ustroju konstytucyjnego na Litw, Woy i Podole. Do Petersburga udali si Drucki-Lubecki i Jezierski. Nic nie
uzyskali, a car przedstawi im swoje rozwizanie problemu interwencja zbrojna. Feldmarszaek rosyjski Hans von Diebitsch
(Iwan Dybicz) (Niemiec na usugach Rosji) zosta mianowany na dowdc armii, ktra miaa stumi powstanie.
Chopicki zacz obsadza stanowisko
kapitulantami. 21 grudnia rozwizuje Rzd Tymczasowy i powouje Rad Najwysz Narodow (Czartoryski, Ostrowski,
Radziwi, Dbowski) :

Podlega kierownictwu dyktatora,

administracj kraju
Zwikszenie liczby wojska
Dbanie o porzdek i bezpieczestwo

miaa

kierowa

Krzewienie ducha narodowego

Powoano urzd cznika (dyktator-komisje)
Uruchomiono deputacj czuwajc (organ kontrolujcy
dyktatora) Czartoryski, Ostrowski, Radziwi (ci sami
ludzie co w Radzie Narodowej ciekawa zaleno)

W styczniu 1831 roku nie mona byo ju liczy na adne negocjacje. Zoono wic z dyktatury Chopickiego, a
sejm sta si sejmem rzdzcym. W styczniu i lutym sejm podj uchway o zmianie konstytucji

24 stycznia uchwaa o wadzy naczelnego wodza (tymczasowy Jzef Weisenhoff), wybrano Michaa Radziwia (a
Chopicki zosta jego doradc wojskowym) :
Kierunek siy zbrojnej
Sd polowy
Mianowanie dowdcw i oficerw
Aresztowanie osb cywilnych
Decyzje w sprawach obrony kraju
Gos stanowczy w rzdzie odnonie spraw
Organizacja uzbrojenia
wojskowych
Ukady o zawieszeniu broni

Historia administracji. Wykad VI

IV (30)

25 stycznia ustawa o detronizacji Mikoaja I przeom

! Car bardzo si rozgniewa, powiedzia : Pierwszy
wystrza z polskiej armaty to sygna do zniszczenia
Krlestwa Polskiego. Ustawa redagowana bya przez
Niemcewicza :
Umowy s nienaruszalne, jeli dotrzymywane s przez
obie strony

29 stycznia uchwaa o Rzdzie Narodowym :

Odnosi si bezporednio do ustawy konstytucyjnej
Znosi I tytu konstytucji (o stosunkach polskorosyjskich)
Znosi przepisy o zasiadaniu w parlamencie
rosyjskich ksit krwi
Zawieszono niektre przepisy dotyczce prerogatyw
krla, przekazane zostay Rzdowi
Rzd prezes + 4 czonkw wybieranych przez
parlament

6.11.2009

Pogwacone swobody uwalniaj od posuszestwa

Nard na sejm zebrany uznaje si niepodlegym, a
koron odda godnemu spalenie mostw

Ksi Jerzy Adam Czartoryski

Akta publiczne wydawane w imieniu Rzdu

Narodowego
Znaki narodowe na monetach i stemplach
Rzd Narodowy zarzdza dochodami pastwa
Zawiera traktaty (np. o handlu, poyczkach,
przyjani itp.), ratyfikuje je sejm
Prawo aski
Wykonywanie praw powierzonych ministrom
Oddzielnie funkcji czonka rzdu od ministra

30 stycznia wybrano Rzd, ktrego prezesem zosta Czartoryski

Luty 1831 uchwaa o przysidze ustrj Monarchia Konstytucyjna

Plusy :

Jawne sdownictwo

Zniesienie tajnej policji

Liberalny charakter

Na przeomie lutego i marca do Krlestwa wkracza armia rosyjska feldmarszaka Dybicza. Zaczynaj si roztopy, a w
jego szeregach panuje cholera. Doszo do bitwy pod Grochowem (Olszynka Grochowska), gdzie Polacy co prawda ustpili pola,
jednak Rosjanie nie byli w stanie po tej bitwie ju szturmowa Warszawy. Polacy ruszaj na wschd, gdzie odnosz kilka
sukcesw. Pierwszy kryzys przynosi jednak przegrana bitwa pod Ostrok. W sierpniu zaczynaj si rozruchy w Warszawie,
Rzd Narodowy podaje si do dymisji. Nastpia seria zmian na stanowisku naczelnego wodza. Rzd ucieka do Pocka, gdy we
wrzeniu Rosjanie szturmuj Warszaw, ostatecznie je tumic.

Historia administracji. Wykad VII

I (31)

13.11.2009

Ograniczanie suwerennoci Krlestwa Polskiego

W latach 1825 1855 w Rosji rzdzi Car Mikoaj I, mia antypolskie nastawienie, by antyliberaem uznawa
konstytucj za nieobowizujc. Musia jednak liczy si ze zdaniem Austrii, Prus i Anglii (sygnatariuszy ukadu). Uwaa, e
autonomia Krlestwa Polskiego doprowadzi do rewolucji. Mia poniekd racj.
Po powstaniu
listopadowym, we wrzeniu 1831 powoano rzd tymczasowy, pod zwierzchnictwem gwnodowodzcego siami rosyjskimi
Iwana Paskiewicza (prezes + 4 czonkw). Kompetencje zblione do rady administracyjnej. Jego celem byo przywrcenie
porzdku.
Powoano komitet ds. Krlestwa Polskiego ktrego

zadaniem miao by opracowanie aktu, ktry mia zastpi konstytucj Krlestwa Polskiego. W padzierniku opracowano statut
organiczny (na wzr innych zaborw). Podpisany w lutym 1832 (po rosyjsku i polsku), ogoszony w marcu 1832.
Statut organiczny 1832
Akt niszego rzdu - degradacja Krlestwa Polskiego, dyskryminujca nomenklatura. 69 art./5 rozdziaw :

Rozdzia I przepisy oglne

Krlestwo Polskie na zawsze przyczono do
cesarstwa Rosyjskiego (nierozerwalna cz)
Krl polskie integraln czci Cesarstwa
Wasny rzd
Osobne kodeksy
Gwarantuje dotychczasowe nadania
Korona Krlestwa Polskiego dziedziczna w
cesarstwie Rosyjskim (jego wadcw)
Koronacja cesarzy ros./krlw polskich odbywa si
w Moskwie w formie jednego obrzdu
Brak osobnej regencji
Nie ma mowy o przysidze konstytucyjnej nie
trzeba liczy si z opini spoeczestwa Krlestwa.

Dosy szerokie prawa i wolnoci obywateli

wolno wyznania, nikt nie moe by wyczony z
praw przez inne wyznanie, religia Katolicka
szczeglna opieka rzdu, rwno wobec prawa,
wolno osobista, nikt nie moe by aresztowany i
poddany przez sd bez wyroku, prawo wasnoci,
przesiedlania si, ograniczenie konfiskaty kary za
zdrad stanu, wolno druku z maymi
ograniczeniami
Krl. Pol. Uczestniczy w wydatkach imperium,
proporcj bd okrelone pniej
Odrbny skarb, odrbny bank,
Stosunki handlowe pod osobnym zarzdem, ale
ustanawiane z dobrem caego pastwa
Likwidacja wojska polskiego ! unifikacja wojska

II rozdzia o gwnym i miejscowym zarzdzie

Gwny zarzd Rada Administracyjna (przestaa by organem pastwowym, zredukowana zostaa do roli organu
zarzdu lokalnego), rozwizano rzdy tymczasowy
Rada Administracyjna rzdzi w imieniu cara pod
Decyduje wikszo gosu, namiestnik mia
zwierzchnictwem namiestnika (Iwan Paskiewicz)
prawo zawieszenia decyzji, mg przedstawi j
Skad namiestnik, dyrektorowie komisji
carowi
rzdowych, kontroler generalny, inne osoby
Kompetencje przedstawia Carowi kandydatw
wyznaczone przez cara
na urzdy (nie musieli by z krlestwa polskiego)
Powrt do rady stanu pod prezydencj namiestnika, skad podobny
Kompetencje opniodawcze, kontrolne w stos. Do rzdu, traci komp. Projektodawcze i budetowe
Opiniuje projekty ustaw oglnego zarzdu RS, rozstrzsanie spraw z rad wojewdzkich i innych mniejszych, sprawdza
budet, rozpatruje raporty naczelnikw dziaw administracji, oddaje pod sd urzdnikw
Przewiduje departament interesw Krlestwa Polskiego w rosyjskiej Radzie Pastwa wszystkie najwaniejsze interesy
przechodziy przez ten departament narzdzie potne unifikacji
Zachowanie funkcji ministra sekretarza stanu rzecz cenna (ukazanie odrbnoci) porednik krlestwo cesarz.
Kontrasygnowanie ustaw cara przez ministra sekretarza stanu

Historia administracji. Wykad VII

II (32)

13.11.2009

3 komisje rzdowe (spraw wewntrznych, sprawiedliwoci, przychodw i skarbu) ich sprawy wsplne rozstrzygane w
radzie organicznej (przewodnicz Dyrektorowie gwni)
Izba najwysza obrachunkowa
Podzia terytorialny
Wojewdztwa, obwody, powiaty miejskie i wiejskie
Komisje wojewdzkie wypeniaj polecenia komisji rzdowych w terenie
III tytu o zgromadzeniach szlacheckich
Zapowiada powoanie organw samorzdowych nie zostao zrealizowane przez dugie lata
IV tytu o zgromadzeniach stanw prowincjonalnych
Zapowiada zgrom. Stanw prowincjonalnych miao to zastpi sejm (bliej nieokrelone organ doradczy, nie
wiadomo wobec kogo, jaki skad, jakie funkcjonowanie) powoanie nie miao miejsca
Zniesienie parlamentu
Wszelkie przepisy sprzeczne z danym statutem trac moc milczce zniesienie konstytucji

Najgorsze likwidacja armii, parlamentu, konstytucji

1830 1832 wcielanie jecw, dawnych onierzy krl, pol. Do armii rosyjskiej (ok. 40 tys.), wysyani byli na Syberi lub Kaukaz.
Suba trwaa a 15 lat mae szanse przeycia
Realizacja statutu w praktyce
Wypadkowa 3 czynnikw rosyjska racja stanu (okrelenie kierunku realizacji), rozwj sytuacji midzynarodowej, wola
monarchy.

Zlikwidowano armi polsk, utrzymano okupacj Krlestwa Polskiego przez 100 tys. armi rosyjsk dominacja aparatu
policyjnego i wojskowego
Nie powoano zgromadzenia stanw prowincjonalnych
Odoono w czasie do lat 60 XIX wieku powoanie organw samorzdowych (po 30 latach)
1833 wprowadzenie stanu wyjtkowego (wojennego), zawieszajcego swobody rnicuje to Krlestwo Polskie od
cesarstwa.
Pozwolono dziaa bankowi polskiemu, towarzystwu kredytowemu ziemskiemu (pozytywne) ratowanie majtkw
szlacheckich przed bankructwem, przeprowadzanie inwestycji
W marcu 1832 roku akt cesarski mianujcy ksicia Paskiewicza namiestnikiem
Pod koniec 1832 wydano statuty organizacyjne Rady Administracyjnej i Rady Stanu
W marcu 1833 wydano regulacje dotyczce komisji rzdowych
Zmiany w aparacie policyjno- wojskowym
Ustanowiono naczelnikw wojennych wojewdztw (podlegych namiestnikowi)
Wprowadzono now ustaw szkoln (wzorowan na rosyjskiej)
1835 kurs unifikacyjny
X 1835 ukaz carski o donacjach nadawa 16 generaom rosyjskim ziemie w Krlestwie Polskim zmniejszenie polskiego
stanu posiadania.
III 1836 prawo o maestwie akt preferowa wyznanie prawosawne w maestwach mieszanych
VI 1836 ustawa o szlachectwie wprowadza do Krlestwa Polskiego szlachectwo o dwch kategoriach (sprzeczne z
tradycjami pol.) szlachectwo dziedziczne/osobiste rozbicie stanu
Wprowadzono obowizek przeprowadzania wywody szlachectwa (powoano heroldie Krlestwa Polskiego w tym celu)

Historia administracji. Wykad VII

III (33)

13.11.2009

Zamierzano zredukowa liczb stanu szlacheckiego

W Rosji nie znano szlachty bez poddanych polsk szlacht bez poddanych uwaano za nie szlacht rzd rosyjski si
ich ba. Szlachta ta bya dobrze zaznajomiona z broni, nie mieli co straci , ochoczo wic mogli ruszy do powstania.
Zmniejszenie liczby szlachty sprzyjao finansom Rosji (szlachta nie paci podatkw), nie podlegali oni rwnie poborowi.
Planowano rwnie ich przesiedlenie.
W latach 1840-50 wprowadzano urzdy marszakowie guberniani szlachty (nominowani przez cara na 3 lata)
reprezentowali szlacht wobec rzdu (naprawd nie znaczyli nic)
Zaczto upodabnia klasyfikacj urzdnikw krlestwa do cesarstwa.
Wprowadzono obowizek znajomoci jzyka rosyjskiego do pracy w urzdzie.
1837 przemianowano wojewdztwa na gubernie (komisje wojewdzkie rzdy gubernialne)
W VII 1844 w miejsce 8 guberni utworzono 5 zacieranie dawnych granic
Lata 40 i 50 XIX w. akty cara o unifikacji
XI 1839 wprowadzanie okrgu naukowego warszawskiego (osobny okrg, ale zbudowany na wzr rosyjski)
1840 ustawa szkolna unifikacyjna programy nauczania
1841 zniesienie Rady Stanu !
1841 wprowadzenie rosyjskiego systemu monetarnego (ruble)
1847 nowy kodeks karny (kodeks kar gwnych i poprawczych) na miejsce kodeksu z 1818 unifikacja prawa
(przerbka rosyjskiego kodeksu z 1847, ale sabszy ni z 1818)
1849 wprowadzenie jednolitych miar i wag (rosyjskich)
1851 zniesienie lini celn midzy Krlestwem a Cesarstwem

1851 nowe prawo o gildiach kupieckich (podzia na wzr rosyjski)

Polityka unifikacji i rusyfikacji dotkna wszystkie dziedziny ycia Krlestwa Polskiego. Przeprowadzone zmiany ustrojowe byy
jednak poowiczne (z zamierzonymi kompromisy). Krlestwo polskie 1831 1856 zachowao jednak pewna odrbno
administracyjn.
Odwil w Krlestwie Polskim
W poowie lat 50 XIX wieku ces rosyjskie znalazo si w momencie przeomowym pastwo chore i sabe (uwidocznione saboci
w tych latach) przestarzay ustrj spoeczny, nierozwiany problem chopw, pastwo zacofane gospodarczo ,anachroniczna
administracja . Czynniki uwidaczniajce sabo Rosji, pocztkujce przemiany:

Wojna krymska 1853-56 przegrana Rosji kolos na glinianych nogach

mier mikoaja I (1855) (czowieka kojarzonego z rosyjskim reimem)
mier Paskiewicza (1856)
Wstpienie na tron Aleksandra II (1855 188?) gotowy na reformy i ustpstwa :
1856-57 akty amnestii (powrt do domu tysicy
Przywrcono rad stanu (w rozszerzonym skadzie)
ludzi)
Zniesiono heroldie, marszakw szlachty w
Wstrzymano pobr do wojska na okres 3 lat
guberniach
Zawieszenie stanu wojennego w 1856 (trwajcy od
cile uregulowano komp. Namiestnika zastpuje
1833)
monarch, wadza cywilna i wojskowa (za
Likwidacja naczelnikowo wojennych (1858)
porednictwem naczelnika rzdu cywilnego
Osabienie cenzury
Aleksandra Wielopolskiego, wojskow za pomoc
Obsadzono biskupw
dowdcy wojsk). Przewodniczy w Radzie
Uruchomiono akademie medyczno-chirurgiczn
Administracyjnej i w Radzie Stanu.
Powstao towarzystwo rolnicze (1857)
Powoano ciaa samorzdowe (1861) rady
Nowy namiestnik Michai Gorczakow i jego
powiatowe, gubernialne, miejskie
reformy

Jednak to i tak nie poskutkowao powstrzymaniem powstania.

Historia administracji. Wykad VII

III (34)

13.11.2009

Traktaty Tylyckie 1807 i Wolne Miasto Gdask

Gdask protektorat Prus i Saksonii . 13 XI 1807 ukad
francusko gdaski wadze przejmuj gdaszczanie,
Gdask powraca do ustroju przedrozbiorowego. Garnizon
francuski w porcie blokada kontynentalna. Nie zosta
jednak ratyfikowany nigdy przez cesarza. Francuski
gubernator w Gdasku cenzura. By tam rwnie tajny
protok dotyczcy doczenia gdaska w przyszoci do
polski
Problem ustroju :

Baz byy przywileje nadane przez wadcw I RP.

Chciano nada konstytucje (Napoleon). Hufeland
(prawnik, senator gdaski, opracowa projekt 121
art.,10 tytuw, nie wszed jednak w ycie).
Zupenie inne terytorium wiksze
Nowa sytuacja polityczna zwizki z Francj, baza
wojsk francuskich
Senat gdaska 18 senatorw, powoa 12 osobow
aw i organ doradczy 100-osobowy.

1815 Wielkie Ksistwo Poznaskie

1815 traktaty wiedeskie powoujce 3 organizmy polskie Krlestwo Polskie, Wielkie Ksistwo Poznaskie,
Rzeczpospolita Krakowska
Nie jest osobnym pastwem, inna sytuacja , twr o charakterze autonomicznym, w obrbie Krlestwa Prus, posiadao herb,
przewidziano instytucji namiestnika krlewskiego (Antoni Radziwi), funkcjonowa sejm postulatowy (mg tylko petycje i
skargi przedstawia)
Wyczono Wielkie Ksistwo poznaskie ze zwizku niemieckiego
Swoiste lenno panujcych w Prusach, Krl Prus przybra tytu wielkiego ksicia poznaskiego

Departament poznaski, bydgoski i cz kaliskiego (ok.29 tys. Km2, 776 tys. ludnoci)
Stopniowo usuwano jego odrbno
Lata 20 usuwanie szkl polskich
Okoo poowy XIX wieku wiadomo odrbnoci
1831 usunito namiestnika
ksistwa zaczyna si zaciera
1832 jzyk niemiecki wyczny w administracji i
sadzie
Wolne, niepodlege i cile niepodlege miasto Krakw z okrgiem (Rzeczpospolita Krakowska) 1815-1846

Nazwa baamutna
150 km2, ludno 88 tys.
Trzy akty konstytucyjne
1815 (3 maja) statut i powoanie (spod pira
1818 rozwinicie pierwszej
Czartoryskiego lub Szaniawskiego) (22 art., jzyk
1833 - Oznaka prb likwidacji
francuski)
Funkcjonowali w nim rezydenci pastw opiekuczych (Prusy, Austria, Rosja)
Bardzo wana rola uniwersytetu (szeroka autonomia) (od 1833 zmiana nazwy na Uniwersytet Jagielloski)
Komisja wociaska reforma rolna (miaa prawo do wydawania polece rzdowi senatowi)

Historia administracji. Wykad VII

IV (35)

13.11.2009

Wadze wolnego miasta w wietle pierwszej konstytucji

Rzd republiki senat (wadza wykonawcza). Prezes + 12 senatorw

Wybierany w skomplikowany sposb (przez zgrom. Reprezentantw organ ustawodawczy, uniwersytet, kapitua)
Aby zosta senatorem (cenzusy) wyksztacenie wysze (z Polski), trzeba byo zajmowa wczeniej funkcje publiczn,
cenzus majtkowy
Uprawnienia senatu :
Mianowanie/odwoywanie urzdnikw
Prawo aski
Inicjatywa ustawodawcza
Rozstrzyganie spraw administracyjnych - sdy
Wadza ustawodawcza zgromadzenie reprezentantw