E E3242

KH C IN
Bi ging
2015

Ts. Nguyn Vn nh
anh.nguyenvan1@hust.edu.vn

Ts. Nguyn Bch Lin

lien.nguyenbich@hust.edu.vn

PHN 1
L THUYT C S

Try not to become a man of success,

but rather try to become a man of value
Albert Einstein

Nam Chm in
Nam chm in v ng dng ca nam chm in?
Mch t v phng php gii mch t?
Nng lng t trng v lc in t ca nam chm in?

1 Khi Nim
Nam chm in (NC) l mt loi c cu in t bin i in nng thnh c
nng. NC c s dng rt rng ri trong nhiu lnh vc trong i sng cng
nh trong cc kh c in nh rle in t, cng tc t, p t mt,
Trn hnh v 1a) m t mt cu to ht sc n gin ca NC v thng c
s dng gii thch nguyn l hot ng ca NC. Dng in chy trong dy
dn c qun nhiu vng quanh li st s to ra t trng. T trng ny
phn ln chy trong li st v mc vng qua khe h khng kh hai u.
gim tn hao, n s sinh ra lc in t ht mt st hai u nh hnh v. (v mt
st l vt liu c tnh dn t tt hn khng kh rt nhiu ln)
Li st

Dy dn dng
in vo nam
chm in
Dy dn c
qun nhiu
vng quanh li
st
t trng

Mt st
b) ng dng NC
a) Cu to n gin ca NC
Hnh 1: Nam chm in (NC)

Hnh 1b) m t ng dng ca NC nhc cc cun thp t ln cc xe vn

chuyn trong cc nh my sn sut thp.

Mch t m

Cun dy khng in

Mch t ng

Cun dy c in

a)

b)
Hnh 2: Nam chm in trong kh c in

i vi cc kh c in, NC thng l mt trong nhng b phn chnh to

ra lc ng hoc lc ct h thng tip im. Ly v d mt kh c in thng
gp l cng tc t nh hnh v 2.
Nh c m t trn hnh v 2a), ngun in c cung cp pha bn phi ca
thit b nhng cha c truyn sang pha bn tri, do cc tip im ang
trng thi cch ly. Khi cun dy ca NC c cp in, nng lng in s
c bin i thnh c nng ko mch t ng li, t m cc tip im
c ng li vi nhau thng mch in, lc ny in trong mch lc s c
truyn t phi qua tri nh hnh v 1b). Ngc li, khi cn ct dng in trong
mch lc ta ch cn ct dng in dn vo cun dy ca nam chm in. Khi
, khng c lc ht ca nam chm in nn cc tip im s b tch di nhau
do phn lc ca h thng l xo c trong thit b.
Hnh 3 m t chi tit v cu to thc ca mt NC trong cng tc t ca cng
ty thit b in ABB.
V c bn NC gm hai b phn chnh l cun dy in to t trng v
li thp dng dn t trng v dn ng. Cun dy thng bao gm nhiu
vng dy qun cch in vi nhau v cch in vi phn khc ca thit b.
Cui mi u dy thng c hn vi c vt d dng ni in vi bn
ngoi.

Cc cng ty nh
A B B , S c h e i d e r,
Siemens,... cung cp
rt nhiu cc thit b
ng ct trong h
thng in!

Hnh 3: Nam chm in trong thit b ng ct

i vi li thp (li st): kch thc, kt cu v hnh dng thng l rt a dng

ty vo chc nng v mc ch s dng ca n. Thng thng, phn li thp
gm c hai phn l phn tnh v phn ng.Cc tip im ng s c gn
vi phn ng ca mch t, khi phn ng ng hay m s gy ra thay i
trng thi ca cc tip im . i vi NC mt chiu, li thp c lm t
thp khi, trong khi , vi NC xoay chiu, li thp c lm t cc l thp
k thut in mng sn cch in vi nhau, ri ghp li vi nhau nhm mc
ch l chng tn hao do dng xoy v tr sinh ra.

S khc nhau gia

nam chm in mt
chiu v nam chm
in xoay chiu?

2 Mch T
phn trc ta bit NC c cu to n gin gm cun dy dn in c
qun cch in vi nhau v cch in vi li thp. Cun dy c vai tr sinh ra
t trng khi c cp in, cn li thp l vt liu c kh nng dn t tt. Mc Ti sao li cn li
thp trong mch t?
ch ca li thp l dng nh hng ng i ca t trng - mi trng
ng vai tr trung gian cho vic truyn v bin i nng lng in trong cc
thit b in - mc ch ny cng ging nh s dng dy dn in dn dng
in chy vy.
i vi cc bi ton gii mch in, khi bit in p gia hai u, th ta thng
phi m hnh ha cc dy dn v cc ti tiu th in trong mch bng cc in
tr (da trn tn hao m cc phn t gy ra), sau c gng tm ra dng in
chy trong mch cng nh cng sut tiu th ca tng ti mt. Tng t nh
vy, i vi NC, khi cp mt in p no cho cun dy th ta cn phi tm
c lc in t m n sinh ra l bao nhiu? Mun lm c vy ta cn phi
m hnh ha ng i ca t trng trong NC - cn gi l mch t thng
bao gm li thp v khe h khng kh gia phn ng v phn tnh ca li thp
- sau gii bi ton trn m hnh ny.
Mc ch ca phn ny l cung cp cho ngi c nhng kin thc c bn
phn tch v tnh ton trong mch t. Ni chung, cc gii php tnh ton
chnh xc t trng trong mch t lun l mi quan tm hng u trong vic
thit k cc thit b in. Tuy vy, trong thc t mt kt qu chnh xc hon
ton l khng th t c, thay vo l cc phng php tnh ton xp x,
cho kt qu trong gii hn chp nhn c.

2.1 i lng c bn ca mch t

Trng in t v tng tc ca chng i vi vt cht c m t thng qua
bn phng trnh Maxwell. Mt trong s miu t qu trnh tng tc gia t
trng v dng in sinh ra n.

J
H

Hdl = J .da
c

Thc ra, vi phng trnh trn, n gin, ta gi thit l b qua nh hng

thnh phn dng in dch trong phng trnh gc.T phng trnh (1), ta c
th khng nh rng tng dng in i qua din tch S bng vi tch phn
ng ca cng t trng quanh ng cong C bao quanh din tch .
Nh vy, tc nhn sinh ra cng t trng H chnh l mt dng in J.
y chnh l c s chng ta i phn tch mi quan h in - t trong mch t
di y.
Hnh 4 th hin mt mch t n gin. Bao gm, cun dy qun xung quanh li
thp, cch in vi nhau v cch in vi li thp. Li mch t c lm bng
vt liu c t thm ln hn rt nhiu so vi t thm ca khng khi xung
quanh (>0). n gin, ta coi mch t l ng nht, ng thi b qua nh
hng do thay i ca trng tnh in.
ng i ca t thng

Chiu di trung bnh li

Din tch mt ct

Dy qun N vng

t thm ca mch t

Hnh 4: Cu to mch t n gin

Dng in i chy trong cun dy N vng - thng c gi l cun kch thch s sinh ra t trng chy trong li thp theo quy tc bn tay phi. Do li thp c
t thm ln, nn t thng ch yu c gii hn trong li thp, ni cch
khc, ng i t thng c nh hnh theo ng hnh dng ca li thp.
V thut ng c s dng trong mch t, sc t ng (s.t.) c nh ngha
l tch s gia dng in i v s vng dy qun N:
F=Ni

n v ca F l A.vng. S.t. l i lng c trng cho t trng, cn thit

duy tr t thng trong mch t, ging nh sut in ng trong mch in.
T thng chy qua b mt S c tnh bng tch phn ca tch s v hng
gia mt t thng B v vct thnh phn din tch ds:

= B ds

Tng i s ca t
thng i vo v ra
mt b mt kin?

n v chun ca l Wb, do li thp c coi l ng nht nn mt t

trng s c phn b u theo mt ct ca li thp.

c = Bc Ac

Trong , c l t thng trong li, Bc l mt t thng (t cm - Tesla) trong

li , Ac l din tch mt ct ca li thp.
T phng trnh (1), mi quan h gia s.t. v cng t trng trong mch
t c biu din bi

F = N i =
H dl

Nu gi lc v Hc ln lt l chiu di trung bnh v cng t trng trung

bnh ca mch t. Kt qu tch phn ca phng trnh (5) c th tnh n gin
bng

F = N i = H c lc

Chiu ca Hc trong phng trnh (6) c xc nh bng quy tc bn tay phi.

Mi quan h gia cng t trng H v mt t trng B ph thuc vo
tnh dn t ca vt liu. n gin, ta coi mi quan h l tuyn tnh v biu
din bng h s t thm
B=H

Trong , l h s t thm ca vt liu t. n v chun ca H l (A/m), ca B

2
l (Wb/m hoc T), ca l (H/m). th hin tnh dn t ca vt liu, trong k
thut ngi ta thng quan tm ti t thm tng i.

Quy tc bn tay phi

th no?

r = /0

8
-7

Trong , 0 l t thm ca chn khng, c tr s 0 = 4 10 (H/m)

Vt liu dn t dng ch to cc thit b in trong thc t thng c mt
t thm tng i rt ln t 2000 n 80,000, v tr s ny thng thay i
ty thuc vo ln ca t cm B. Tuy nhin, trong gio trnh ny, ta coi nh r
l hng s v khng ph thuc vo B.
Mch t nh hnh 4 thng c s dng trong cc my bin p. Tuy nhin i
vi cc thit b dng bin i nng lng t in sang c nh NC, do c c
phn tnh v phn ng, nn bt buc mch t ca chng phi c khe h khng
kh nh c th hin trn hnh 5.
ng t thng
Chiu di trung bnh li

Chiu di khe h

Khe h khng kh
t thm

Din tch mt ct
Mch t
t thm

Dy qun N vng
Din tch mt ct
Hnh 5: Mch t c khe h khng kh

i vi khe h khng kh c chiu di g rt nh so vi kch thc mt ct ca

khe h khng kh, ta c th b qua thnh phn t thng tn. iu c ngha l
t thng trong khe h khng kh v trong li thp l nh nhau.
T cm trong li thp v trong khe kh khng kh c biu din theo t thng
nh sau:

Bc =

Ac

Bg =

Ag

10

T biu thc (5), ta suy ra

F = H c lc + H g lg

11

s dng mi quan h B - H trong biu thc (7), ta c

F=

B
Bc
lc + g lg

12

Biu thc (11) cho chng ta thy rng s.t. tng F = N i c chia lm hai phn,
s.t. Fc = Hc lc duy tr t trng trong li thp v s.t. Fg = Hg lg duy tr t
trng trong khe h khng kh.
Kt hp t biu thc (9) n (12), ta c th vit

l
g
F = c +
A A
c
0 g

13

Trong biu thc 13, thnh phn nhn vi t thng c bit n nh t tr ca

li thp v ca khe h khng kh

Rc =
Rg =
V v vy,

Hoc

lc
Ac

g
0 Ag

F = (R c + R g )
F
=
(R c + R g )

14

15

16
17

Ging nh lut m
v dng in v
in p ?

Vit gn li, t thng trong mch t bt k c th c tnh bng t s gia tng

s.t. v tng t tr trong mch t .

F
Rtot

1
Rtot

18

Thnh phn nghch o ca t tr c nh ngha l t dn

19

S ging nhau gia cc i lng trong mch in v mch t c th hin

trong hnh 6.
I

R1

+
V

Mch in
R2

I=

Mch t

V
R1 + R2

RC

Rg

F
Rc + Rg

Hnh 6: S ging nhau gia cc i lng mch in v mch t

Ngoi ra, hai nh lut Kirchhoff c s dng phn tch mch t cng
tng t nh trong mch in
Mch in
Kirchhoff p

V = Rk ik
k

Kirchhoff dng

=0

Mch t

F =
Hdl = Fk = H k lk
k

=0

V d 1
Cho mch t nh hnh 4, c kch thc Ac = Ag = 9cm2, g = 0.05cm, l c = 30cm,
v N = 500 vng. t thm ca li thp r l 70000, t cm B c = 1T
a) Tnh t tr ca li thp Rc v khe h khng kh R g
b) Tnh t thng
c) Tnh dng in i

Li gii
a) T tr ca li thp v khe h khng kh c tnh bng cc cng thc 14, v
15 nh sau:
A.Vong
Wb
A.Vong
Wb
b) T thng c tnh theo cng thc 4

c) Dng in c tnh bng cc cng thc 6 v 17

V d t gii 1.1
Tnh t thng v dng in trong v d 1 nu
a) S vng dy qun tng gp i N = 1000 vng trong khi cc thng s khc
khng thay i.
b) S vng dy vn l N = 500 vng nhng khe h khng kh g = 0.04cm
Kt qu:
a) = 9 10-4Wb v i = 0.4A
b) = 9 10-4Wb v i = 0.64A

2.2 T thng mc vng, in cm, v Nng lng

Khi c s bin thin t trng th s sinh ra mt sc in ng c xc nh
bi nh lut Faraday
d
20

C E . ds = dt S B . da
Biu thc (20) cho ta bit tch phn ng cng in trng E sinh ra trn
mt vng kn C t l vi bin thin theo thi gian ca t trng mc vng
qua vng kn . i vi cu trc mch t, nh hnh 5, bao gm N vng dy
cng thc trn c th biu din bi
Sc in ng cm
d d
ng ca NC ph
21
e=N
=
thuc vo g?
dt
dt
Trong e c hiu nh l tr s ca sc in ng hay th in ng cm ng
hai u cun dy. K hiu c gi l t thng mc vng v c nh
ngha

=N

22

n v ca l (Wb.vng). Lu , y ta s dng thay cho din t gi

tr tc thi ca t thng bin thin.
Du - ca cng thc (20) c ngha l chiu ca sc in ng cm ng e phi
c xc nh sao cho khi ni ngn mch cun dy, th n s sinh ra dng in
chng li chiu thay i ca t thng.
i vi mch t c dn t khng thay i trong c li thp v khe h khng
kh, th mi quan h gia t thng v dng in sinh ra n l tuyn tnh, v t s
gia t thng mc vng v dng in c nh ngha l in cm L

23
i
n v ca L l Henry. Thay cc phng trnh (5), (18), v (22) vo (23)
L=

N2
L=
Rtot

24

T y ta thy rng in cm L ca cun dy trong mch t t l thun vi

bnh phng s vng dy qun, v t l nghch vi t tr ca mch t. Do t
tr ca li thp thng rt nh so vi t tr ca khe h khng kh, nn mch t
hnh 5 c th c tnh xp x bi
N 2 0 Ag
N2
L=
=
( g / 0 Ag )
g

in cm ca NC
ph thuc vo ci
Biu thc (25) th hin rng in cm ca mch t t l bnh phng vi s g?

25

vng dy qun, t thm ca khe h khng kh, din tch khe h khng kh v
t l nghch vi chiu di khe h khng kh.

V d 2
Mch t hnh 7a bao gm: mt cun dy c N vng qun trn li thp c t
thm v cng ln, hai khe h khng kh c chiu di l g 1, g2 v din tch mt
ct tng ng l A1, A2
a) Tnh in cm L ca cun dy.
b) Tnh t cm B khi dng in trong cun dy l i

(a)

(b)

Hnh 7: (a) Mch t v (b) mch tng ng cho v d 2

Li gii
a) Mch t tng ng hnh 7b cho ta thy rng, t tr ca hai khe h khng
kh l song song nhau, do

Trong

T cng thc 23,

b) T mch t tng ng 6b), ta thy rng

v vy,

V d 3
Tr li v d 1, gi s nh t thm tng i ca li thp hnh 4 l r = 72300
ti B = 1 T
a) Tnh in cm L ca cun dy.
b) Trong thc t, c tnh ca li thp ny l khng tuyn tnh v t thm
tng i r thay i t 72300 ti B = 1T ti gi tr 2900 khi t cm B tng ln
ti 1.8T. Tnh in cm L cun dy khi t thm tng i ca li thp l
2900, a ra nhn nh v s thay i.

Li gii
a) T tr ca li thp

A.Vong
Wb
Trong khi t tr ca khe h vn khng thay i so vi v d 1, Rg = 4.42 105
A.vng/Wb. V vy t tr tng s l
A.Vong
Wb
T cng thc 24, ta c

b) Khi t thm gim r = 2900, th t tr ca li thp s tng ln

A.Vong
Wb
iu ny dn ti t tr tng cng tng t 4.46 105 A.vng/Wb ln ti 5.34 10 5
A.vng/Wb. Kt qu l in cm cun dy s gim t 0.561H n

Nhn xt: ta thy rng mc d t thm gim 72300/2900 = 25 ln, nhng

in cm ca cun dy ch thay i rt nh 0.561/0.468 = 1.2 ln. Nguyn
nhn ca vic ny l t tr khe h khng kh l thnh phn ch yu trong t
tr tng, nn vic thay i t thm ca li thp do tnh phi tuyn ca n
khng nh hng nhiu n kt qu ca in cm.

V d t gii 3.1
Lp li v d 3 vi gi tr t thm tng i r = 30000
Kt qu:
L = 0.554 H
Nng lng t trng.
Cng sut in cp vo hai u ca cun dy c xc nh bng tch s gia
dng in v in p
d
p = i.e = i
26
dt

Ti sao ta coi bi
ton v N C l
tuyn tnh trong khi
li thp lun phi
tuyn?

n v ca cng sut l Watts (W). Thay i nng lng t trng tch tr

trong mch t trong khong thi gian t 1 n t2 c xc nh bi
2

t2

W = p dt = i d

27

t1

n v chun ca nng lng W l (J). i vi mch t c mt cun dy nh

hnh 5, biu thc (27) c tnh
2

W = i d =

1 2 2
d =
(2 1 )
L
2L

28

T , nng lng t trng trong mch t c xc nh khi cho 1 = 0

W=

V d 4

1 2 L 2
= i
2L
2

29

Mch t nh trong v d 1, tnh

a) Tnh in cm L ca cun dy.
b) Nng lng t trng W khi Bc = 1T
c)Tnh in p cm ng e khi t cm Bc = 1.0 sint vi = 2 (60) = 377
a) in cm L

b) Nng lng t trng khi B = 1T , dng in i = 0.8A l

c) T cng thc 21, in p cm ng e c tnh

V d t gii 4.1
Lp li v d 4 vi Bc = 0.8T, bin thin ca t trng l 50Hz thay v 60Hz
Kt qu:
a) L = 0.56 H

b) W = 0.115J

c) e = 113cos(314t) V

2.3 Lc t
Trong phn ny, ta s xem xt nguyn tc bin i nng lng gia c nng v
in nng trong nam chm in. T xc nh lc in t sinh ra trong nam
chm in da trn nguyn tc bo ton nng lng.
Phn trc, ta bit tnh ton nng lng tch tr trong nam chm in di
dng t trng. i vi cc thit b bin i c in, do c khe h khng kh,
nn phn ln nng lng ny tch tr khe h khng kh v n ng vai tr nh
mt kho cha trung gian cho vic chuyn ha gia c nng v in nng.
ng sc t

Lc c

Np mch t

Ngun in
Cun dy

Li thp

Hnh 8: Mch t ca mt rle in

Mch t ca mt r le in c th hin nh hnh 8, np mch t c th dch

chuyn vo ra. n gin, ta b qua ht cc tn hao v in, c v t trong
qu trnh.
Hu ht c tnh t ca li thp l phi tuyn, nhng t tr ca n l rt nh so
vi t tr ca khe h khng khi, dn n phn ln nng lng t trng c
tch tr khe h khng kh, ng thi c tnh ca mch t cng c quyt
nh bi kch thc ca khe h khng kh. Vi mch t m chiu di ca khe
h khng kh l rt nh so vi kch thc mt ct, th mi quan h gia t thng
mc vng v dng in c xem l tuyn tnh v c biu din bi:

V sao phn ln
nng lng t
trng li tp trung
khe h khng kh?

 = L( x) i
30
Trong , k hiu L(x) dng din t rng in cm L ph thuc vo chiu
di khe h khng kh x.
nh lut bo ton nng lng pht biu rng nng lng khng t nhin
sinh ra v cng khng t nhin mt i, n ch chuyn ha t dng ny sang
dng khc. p dng nh lut ny trong trng hp ny ta thy rng, bin thin
nng lng in cp cho cun dy phi bng bin thin ca nng lng t
trng tch tr v cng c sinh ra dch chuyn np mch t. Ni cch khc

dWelec = e i dt = dWmech + dW fld

31

Trong , dWelec l bin thin nng lng in, dWmech = fddx l bin thin nng
lng c, v dWd l bin thin nng lng t trng. Phng trnh 31 c th
c vit di dng sau
dW fld
dx
32
= e i f fld
dt
dt
Thay biu thc (21) tnh sc in ng cm ng e vo (32) ta c

dW fld ( , x) = i f fld dx

33

S dng k hiu dWd(,x) nhn mch rng nng lng t trng tch tr l
mt hm trng thi c xc nh bi hai bin c lp l t thng mc vng
v chiu di khe h khng kh. Lu rng, tng vi phn ca hm F(x 1, x2) ca
hai bin trng thi l x1 v x2 lun c biu din

F
F
dx1 +
dx2
34
x1 x
x2 x
2
1
So snh phng trnh (33) v (34), ta c phng trnh tnh dng in i v lc
in t fd nh sau
W fld ( , x)
35
i =

f = W fld ( , x)
36
fld
x

dF (x1 , x 2 ) =

Thay phng trnh (29) vo (36) ta c

f fld
v = L(x) i nn

1 2
2 dL( x)
=
=
x 2 L(x) 2 L(x) 2 dx
f fld

i 2 dL( x)
=
2 dx

37

38

V d 5
Cho mch t nh hnh v 9, coi t thm ca li mch t v pittng l v
cng ln, chiu cao h >> g. N = 1000 vng, g = 2.0 mm, d = 0.15m, l = 0.1m
a) Tnh nng lng t trng Wd l hm ca v tr pittng (0 < x <d), nu i =
10A.
b) Tnh lc in t fd nu dng in vo cun dy cng l thay i theo v tr
ca pittng i = I0(x/d) A

Pittng
Cun dy

Li mch t

Hnh 9: Mch t ca mt rle pittng

Li gii
a) Nng lng t trng c tnh bi

Trong

V Agap l din tch mt ct ca khe h khng kh nn c tnh bng

Thay vo,

b) T cng thc tnh lc in t

Thay biu thc tnh i vo ta c

3 Ti liu tham kho

A. E. Fitzgerald, Charles Kingsley, Jr. , Stephen D. Umans, 2003, Electric
Machinery, sixth edition, New York: McGraw Hill.

Cu hi t kim tra kin thc

Cu 1: Pht biu v NC di y, cu no sai
a) ging vi ng c in, NC dng bin i in nng thnh c nng
b) NC thng c s dng to ra cc lc c hc va nhanh v mnh
c) NC c mch t cn ng c in th khng
d) mch t ca NC dn t thng ging nh dy in trong mch in
Cu 2: in cm L ca mt NC, chn cu sai
a) t l thun vi bnh phng s vng dy ca cun dy
b) t l nghch vi din tch mt ct ca khe h khng kh
c) t l thun vi t thm ca khe h khng kh
d) t l nghch vi vi chiu di ca khe h khng kh
Cu 3: i vi NC, pht biu no sai di y
a) nng lng t trng tp trung ch yu khe h khng kh
b) lc in t sinh ra cng ln nu khe h cng nh
c) t tr ca khe h khng kh rt ln so vi li thp
d) dng in cng nh th lc in t sinh ra s cng ln
Cu 4: Vi NC nh hnh 9, tng lc ht in t ln 4 ln, th ta?
a) tng s vng dy ca cun dy ln 2 ln
b) tng tnh dn t ca li thp ln 2 ln
c) tng dng in ca cun dy ln 4 ln
d) gim chiu di khe h khng kh 8 ln

Bi tp (t lun - thi gia k 2014)

N vng dy

Nam chm in vi cun dy c N = 500 vng

c s dng nng tm thp c khi lng l
M = 95kg nh hnh v. Do mt ca tm thp g
gh, nn khi tip xc vi nam chm c mt
khong khe h khng kh g = gmin = 0.18mm
hai bn. Bit t thm ca li thp l v cng
ln, din tch mt ct A C = 32 cm2, in tr dy
dn R = 2.8. Hy tnh in cm L ca cun
dy v in p nh nht cp vo cun dy
nng c tm thp M.

Din tch
mt ct A C
g

Tm thp khi lng M

Hnh 10: Mch t ca NC

Bi tp (t lun - thi cui k 2014)

Cho mch t nh hnh v 11, t thm ca li mch t l v cng ln,
t thm tng i ca pittng l r = 2000, N = 1000 vng, g = 2.0 mm, d
= 0.15m, l = 0.1m, h = 0.4m.
a) Tnh nng lng t trng Wd ti x = d/3, nu i = 10A.
b) Tnh lc in t fd ti x = d/3, nu dng in vo cun dy cng l thay i
theo v tr ca pittng i = 10.(x/d) A
Din tch mt
ct mch t

Din tch
mt ct pittng

d
d

l
h
ng i t thng
khi qua khe h khng kh

x
h
g

Pittng

Mch t

Hnh 11: Mch t ca r le in t

Albert Einstein
Sinh

14 thng 3, 1879
Ulm, Vng quc Wrttemberg,
ch c

Mt

18 thng 4, 1955 (76 tui)

Princeton, New Jersey, Hoa K

Albert Einstein l nh vt l l thuyt ngi c, ngi pht trin thuyt

tng i tng qut, mt trong hai tr ct ca vt l hin i - tr ct kia l c
hc lng t. ng c bit n nhiu nht qua phng trnh v s tng
ng khi lng - nng lng E = mc2 - c xem l "phng trnh ni ting
nht th gii". Nm 1921 ng c trao Gii Nobel Vt l cho nhng cng hin
ca ng i vi vt l l thuyt, v c bit cho s khm ph ra nh lut ca
hiu ng quang in. Cng trnh v hiu ng quang in ca ng c tnh cht
bc ngot khai sinh ra l thuyt lng t.
Khi bc vo s nghip ca mnh, Einstein nhn ra c hc Newton khng
cn c th thng nht cc nh lut ca c hc c in vi cc nh lut ca
trng in t. T ng pht trin thuyt tng i c bit, vi cc bi bo
ng trong nm 1905. Tuy nhin, ng nhn thy nguyn l tng i c th m
rng cho c trng hp dn, v iu ny dn n s ra i ca l thuyt v hp
dn trong nm 1916, nm ng xut bn mt bi bo v thuyt tng i tng
qut. ng tip tc nghin cu cc bi ton ca c hc thng k v l thuyt
lng t, trong a ra nhng gii thch v l thuyt ht v s chuyn ng
ca cc phn t. ng cng nghin cu cc tnh cht nhit hc ca nh sng v
t c s cho l thuyt lng t nh sng. Nm 1917, Einstein s dng thuyt
tng i tng qut miu t m hnh cu trc ca ton th v tr. Cng vi
Satyendra Nath Bose, nm 1924-1925 ng tin on mt trng thi vt cht mi
l ngng t Bose-Einstein ca nhng h lng t trng thi gn khng
tuyt i. Tuy cng l cha ca thuyt lng t, nhng ng li t ra kht khe
vi l thuyt ny. iu ny th hin qua nhng tranh lun ca ng vi Niels
Bohr v nghch l EPR v l thuyt lng t.

Bn c bit?

Khi ng ang thm Hoa K th Adolf Hitler ln nm quyn vo nm 1933, do

vy ng khng tr li nc c, ni ng ang l gio s Vin Hn lm
Khoa hc Berlin. ng nh c ti Hoa K v chnh thc tr thnh cng dn M
vo nm 1940. Vo lc sp din ra Chin tranh th gii ln hai, ng k vo
mt l th cnh bo Tng thng Franklin D. Roosevelt rng c Quc x c th
ang nghin cu pht trin mt loi bom mi cc k nguy him v khuyn co
nc M nn c nhng nghin cu tng t. Thc s, n dn n s ra i
ca D n Manhattan sau ny. Einstein ng h bo v cc lc lng ng minh,
nhng ni chung chng li vic s dng pht kin mi v phn hch ht nhn
lm v kh. Sau ny, cng vi nh trit hc ngi Anh Bertrand Russell, ng
k Tuyn ngn RussellEinstein, nu bt s nguy him ca v kh ht nhn.
Einstein lm vic ti Vin Nghin cu Cao cp Princeton, New Jersey cho n
khi ng qua i vo nm 1955.
Einstein cng b hn 300 bi bo khoa hc v hn 150 bi vit khc v
nhng ch khc nhau, ng cng nhn c nhiu bng tin s danh d trong
khoa hc, y hc v trit hc t nhiu c s gio dc i hc chu u v Bc
M. ng c tp ch Times gi l "Con ngi ca th k". Nhng thnh tu tri
thc ln lao ca ng khin tn gi "Einstein" tr nn ng ngha vi t
thin ti
Ngun: Wikipedia
http://vi.wikipedia.org/wiki/Albert_Einstein