1

L
FASI KU
2012 - Say 1
sleri Mu
Sorumlu Yaz I
du
ru
:

Irem
Portakal

Tasarm : Irem
Portakal
Bu sayya katkda bulunanlar :
Ci
gdem Ak, Mehmet Uysal, Halil
Yigit, Ayseg
ul G
ursoy, Derya Er,
us, Vehbi Bozdag.
Bars Ot

Fasik
ul dergisi, Galatasaray Universitesi Matematik Bol
um
u ogrencileri
tarafndan online olarak yaymlanmaktadr. Sabit bir yayn aralg yoktur.

Gerekenler : Iki
omega, bir sonsuz, bir sigma, bir upsilon, bir papyon, saysz alfa, saysz soru isareti (m
umk
unse bolca olsun). Omegalarmz istedi
gimiz boyuta getirmek icin g
oz karar esnetelim. Krmamaya dikkat edelim. Sonra, cember
bicimindeki (yani bu bicimin cevresini capna b
old
u
gu
uzde pi saysn
m
tam olarak elde etmek zorundasnz.)
fonumuzun merkezinin sa
gna ve soluna yerlestirelim. S
imdi sigmamz
alalm, b
ut
un ds verileri toplayan
bu malzememizi iki omegamzn ortasna bi yerlere yerlestirelim. Yine,
sigmaya yardmc olan upsilonu ise,
sigmann biraz altna koyalm. Simetriye dikkat edelim l
utfen. S
imdi, isin
d
usu
nsel yanna gelelim. Alfalarmz
tamamen rastgele, bol kvrml olmasna dikkat ederek iki omegann
arasndaki b
olgenin en u
une yerst
lestirelim. Soru isaretlerimizi de alfalarn u
zerinde cesitli yerlere ser adet hicimizi, ya da
pistirelim. Iki
devrik sekizimizi, tamamen farkl bir
baks acsyla da sonsuzumu, bizim
icin fonun odak noktasna koyalm.
Papyonumuzu da makul bir yere yerlestirdik mi tamamdr. Tabii, her sey
bu kadar kolay olsayd, coktan uzaya
ckms, b
ut
un dertleri unutmustuk.

Adres : Galatasaray Universitesi

Matematik Bol
um
u Cra
gan Cad.

No :36 34357 Ortakoy / Istanbul

Mail adresi : gsufasikul@gmail.com
Web : http ://math.gsu.edu.tr/mezun
/fasikul.html

cindekiler
I
Quest-ce quils disent ? . . . . . . . . . . . 2
Mathematiques `a lepoque. . . . . . . . .4
Les mathematiciennes en Turquie . 5
The Story of Maths . . . . . . . . . . . . . . . 7
Rakamlarn Katklaryla . . . . . . . . . . . 9
Poincare sans ve Perelman . . . . . 11

Omer
Hayyam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Zeka Sorular . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Satranc Tahtasnda Bir Avrupal . 17
c,
Kapak foto
graf : Malmo Isve

Eyl
ul 2010, Irem
Portakal.

Quest-ce quils disent ?

Un extrait du livre Les Dechiffreurs

ment est lorsquils sont couches dans

lobscurite sur un lit. Malheureusement linvasion des ecrans dordinateur et du courrier electronique tend
rendre cette mani`ere de se concentrer
de moins en moins courante ; elle nen
est que plus precieuse.

Conseils
Faire un tour
Une pratique bien saine, quand on
est aux prises avec un probl`eme tr`es
complique (souvent impliquant des
calculs), est de partir faire un long
tour `
a pied (sans papier ni crayon) et
de faire les calculs mentalement (en
ignorant limpression de depart cest
trop complique pour ca). Meme si
lon ny reussit pas, cela entrane la
memoire vive et aiguise les dents
de lintellect.

Etre courageux
Il y a deux temps dans la decouverte mathematique, il y a un temps
dans lequel il faut etre courageux :
il faut monter le long de la paroi,
et ne jamais regarder en bas. Pourquoi ? Parce que si vous commencez
`a regarder en bas, vous allez dire :
Oui ! Mais, bien s
ur, Untel a dej`a regarde ce probl`eme, il nest pas arrive
`a le resoudre, donc il ny a aucune
raison que jy arrive. Et vous allez

Divan
Les mathematicien(ne)s ont en general le plus grand mal `
a faire comprendre `
a leur conjoint que le moment o`
u ils travaillent le plus intense-

De mauvaise gr
ace

trouver trente-six raisons rationnelles

qui vont vous empecher de monter.
Donc il faut faire compl`etement abstraction de cela. Il faut en quelque
sorte proteger son ignorance pour
permettre leclosion dune idee sans
la dissoudre prematurement dans le
bain des connaissances `
a linstant t.

Un de mes coll`egues me confiait il y

a longtemps : Nous (les mathematiciens) travaillons pour lapprobation
`a contrecoeur de quelques amis. Il
est vrai que comme le travail de recherche est de nature plutot solitaire,
le chercheur ressent le besoin dapprobation, dune mani`ere ou dune
autre. En verite il ne faut pas attendre grand-chose, les mathematiciens sont avares de louanges. La
verite est quil ny a quun seul veritable juge qui compte en la mati`ere,
cest soi-meme. Et il ny a pas moyen
de transiger avec celui-l`a. Trop se
preoccuper de lopinion des autres est
simplement une perte de temps, aucun theor`eme na ete jusqu`a present
demontre par referendum et comme
le dit Feynman : Why do you care
what other people think !

Stress
Il arrive souvent dans la vie dun
mathematicien (souvent d`es le debut) detre confronte `
a des difficultes
dues `
a l
aprete de la competition.
Par exemple, on recoit un preprint
dun competiteur sur le meme sujet
que celui sur lequel on travaille et lon
sent une pression deraisonnable pour
publier vite. La seule recette que je
connaisse dans ces cas-l`
a est dessayer de transformer ce sentiment de
frustration en energie pour travailler
plus dur.

R
eference
Connes Alain, Limpitoyable realite,
Les Dechiffreurs - Voyage en mathematiques, Editions Belin (2008).

Math
ematiques `
a l
epoque
Les collections de musee du Louvre

tant `a la methode de calcul utilisee

pour calculer sa hauteur. 1

Probl`emes mathematiques avec figures

geometriques.

Table de division et de conversion de

fractions

Argile
Premi`ere moitie du IIe millineaire av.
J.-C.
Un lot de tablettes, contenant des
probl`emes mathematiques, appartenait probablement `
a une ecole de
scribes de Suse. Elles sont ecrites
en babylonien avec emploi dideogrammes sumeriens. Celle-ci demontre lexistence dune theorie numerique des polygones reguliers. La
face figure un hexagone, et le revers
la representation dun heptagone est
divise en sept triangles. Lun dentre
eux porte une inscription se rappor-

Terre Cuite
Epoque seleucide (fin du Ier millineaire av. J.-C.), copie dun original plus ancien Warka, ancienne
Uruk, Basse Mesopotamie (Iraq)
Table de valeurs reciproques. Division de lunite par une serie de
nombres compris entre 1 et 3.
Les babyloniens conserv`erent le syst`eme sexagesimal sumerien pour les
textes scientifiques. Il nous est reste
de ce mode de calcul la division du
cercle en 360o , la mesure des angles
en degres et celle du temps en heures
de 60 minutes. 2

1. Suse (Iran), fouilles R. de Mecquenem

2. Acquisition, 1916

Ci
gdem Ak
ak.cigdem@yahoo.com

Les math
ematiciennes en Turquie
Les femmes se comptent de moins en moins sur les doigts dune main

Jai tr`es peu de coll`egues feminines dans luniversite o`

u je travaille. En tant que femme mathematicienne, je me sens plut
ot seule.
Mais maintenant, je suis davantage motivee, car je suis heureuse
de constater que je ne suis pas la
seule `
a faire des mathematiques !,
indiquait une professeure de mathematiques lors du quatri`eme colloque
intitule European women in mathematics, qui sest deroule du 6 au 10
juin 2010, `
a Leiden, en Hollande.

Ce colloque prend toute sa dimension lorsque lon sait que le nombre

de femmes mathematiciennes est nettement moins eleve que celui des
hommes. Des conferences historiques
ont rendu compte du role des femmes
dans lhistoire des mathematiques
aux 18`eme, 19`eme et 20`eme si`ecles.
Les intervenants ont evoque lexistence de femmes qui ont exerce les
mathematiques `a cette epoque, dans
un cadre universitaire ou au sein despaces domestiques, comme Emmy
Noether (1882-1935), tr`es connue
dans le domaine de lalg`ebre abstraite, ou bien Ada Lovelace, le
premier programmeur de lhistoire.
Cette derni`ere a publie plusieurs articles en utilisant un nom masculin.
Ce nest quapr`es sa mort que lon
sest rendu compte quil sagissait
bien darticles ecrits par une femme.
Sophie Germain (1776-1831), autre
mathematicienne, a egalement utilise un nom masculin, M. Le Blanc,
pour poursuivre ses etudes. Sofia Kovalevskaya (1850-1891), na quant `a
elle pas ete acceptee par les univer-

Objectifs de cette ecole dete : encourager les chercheurs et les etudiantes

en mathematiques au debut de leur
carri`ere, en leur fournissant un environnement intellectuel stimulant.
Trente etudiantes provenant de differents pays et issues de diverses disciplines des mathematiques etaient
notamment presentes. Une manifestation qui leur a permis non seulement de prendre connaissance des
nouveaux champs de recherche en
mathematique afin de pouvoir elargir les leurs, mais aussi de rencontrer
de nouvelles coll`egues.
6

Superieure de Lyon, en France. Et

pour la troisi`eme annee de Licence,
il ny a eu aucune candidate.

sites russes. Pour etudier dans une

universite en Allemagne, elle a d
u se
marier avec un homme quelle naimait pas.
La Turquie a egalement ses pionni`eres : Sabiha (Rfat) G
urayman
(1910-2003) a ete la premi`ere femme
ingenieure, Prof. Dr. H
ulya S enkon (1941-2008), lune de premi`ere
femme mathematiciennes et N
uzhet
Toydemir G
okdo
gan (1910-2003), la
premi`ere astronome, decan et senateur de la Turquie. Mais toutes ces
femmes mathematiciennes restent
des exceptions `
a travers lHistoire,
dans un monde mathematique universitaire qui leur etait absolument
ferme.

Une situation qui pourrait bien

sameliorer petit `a petit. Dans le
departement de mathematiques de
luniversite de Galatasaray, les etudiantes sont desormais plus nombreuses, `a raison de trois femmes
pour deux hommes. Une position
qui nest pas toujours evidente `a tenir. La plupart des gens ont des
idees recues. Ils pensent que les mathematiques sont un espace masculin repondent les etudiantes quand
on les interroge. Pour corriger cette
image des mathematiques et tenter
daugmenter le nombre de femmes
dans cette discipline, diverses associations m`enent des actions, comme
lAmerican Association for women
in Mathematics ou encore lEuropean Women in Mathematics, toutes
deux creees pour poumouvoir les interets et veiller au developpement
des femmes en mathematiques.

De plus en plus detudiantes en

maths `
a Galatasaray
Au vingti`eme si`ecle, le nombre de
femmes ayant un doctorat de mathematiques a augmente, mais il nen
demeure pas moins que les carri`eres
des mathematiciennes se heurtent `a
des obstacles persistants. Au Japon,
il ny a pas de femmes mathematiciennes dans les universites. Lorsque
je travaillais l`
a-bas, je navais quune
seule etudiante. Cette situation est
la meme pour les autres departements de sciences. Cela commence
au lycee, car les filles sorientent tr`es
peu vers cette branche, precise Susumu Tanabe, dorigine japonaise,
professeur dans le departement de
mathematiques de luniversite Ga
latasaray. Irem
Portakal, lune des
etudiantes diplomee lan dernier de
luniversite Galatasaray en mathematiques, est aujourdhui la seule
fille dans le programme de Master de
mathematiques de lEcole Normale

Dans les dossiers de candidatures

des universites pour les etudes superieures dans la fili`ere mathematique,
on constate de plus en plus laddition
dune mention telle que les femmes
sont encouragees `a se porter candidates. Cest peut etre dej`a un signe
que les prejuges commencent `a disparatre ! Quant `a luniversite Galatasaray, en 2011/2012, elle ne compte
quun seul garcon au sein du departement de mathematiques, en premi`ere
annee. A lavenir, peut-etre faudra
t-il organiser des colloques pour la
promotion des mathematiques aupr`es des hommes en Turquie.
7

Mehmet Uysal
uysalmehmet07@yahoo.f r

The Story of Maths

etkiledigine deginilen bol
umde Sautoy, Antik Msr, Mezopotamya ve
Yunan matematigini kesfe ckyor.
Msrda bir elin parmak saysna
dayal ondalk sistemin gelisimini
ortaya ckarrken, Mezopotamyada
g
un
um
uzde kullandgmz 60lk saat
uygulamasnn (1 saat 60 dk, 1 dk
60 saniye gibi) 60 tabanl olan Babil
say sisteminden geldigini kesfeder.

Yunanistana gectiginde ise Oklid,

Plato, Arsimet ve Pisagor gibi matematik devlerinin matematige olan
katklarn gormeye ve bize anlatmaya calsr.

Matemati
gin Hikayesi orijinal
adyla The Story of Maths, Ox
ford Universitesinden
Matematik
Profes
or
u Marcus du Sautoy tarafndan BBC Four icin yaplms ve 2008
ylnn Ekim aynda 1er saatlik 4
b
ol
um olarak yaynlanms bir belge
sel. Izleyiciye
matematik tarihinde
ser
uven yasatan bu belgesel, bizleri alp d
unya u
zerinde matematiksel kesiflerin yapld
g yerlere dogru
keyifli bir yolculu
ga ckaryor. Biz
genc matematikcilerin de, matematigin nasl ortaya ckt
gn, hangi asamalardan gecti
gini, g
un
um
uze nasl
ulast
gn ve matematik d
unyasnda
su an neler oldu
gunu anlamamz
acsndan bu g
uzel seyre katlmamz
gerekti
gini d
usu
uyorum.
n

2.Bo
lu
m :

Dogunun Dehalar (The Genius of

The East)
Batda karanlk cag yasandg sralarda, Antik Yunanistanda da ma1.B
olu
m :
Evrenin Dili (The Language of the tematik duraklama donemine girdi.
Ancak bu sralarda Doguda mateUniverse)
matik yeni y
ukselise gecmisti. Du
Sautoy Cini

ziyaret ederek Cin

seddinin yapmnda ve m
uhendislikte
matematigin inanlmaz rol
un
u kesfediyor. Hindistanda sfr sembol
un
un
nasl kesfedildigini ve Hintli matematikcilerin negatif saylar ve sonsuzluk
kavramlar u
unlerde yeni
zerine o g
Temel matemati
gin hayatmz nasl
8

olan yorumlarn izleyiciye aktaryor. remin sahibi Pierre Fermat ve Rene

Descartesn calsmalarn kesfediyor.
Ayn zamanda Calculus
un gelismesinde Isaac Newtonun etkisini, topolojinin babas Leonard Eulerin ve 24
yasnda mod
uler aritmetikte handling denklemlerinin coz
um
unde yeni

Do
guda Islam
dininin yaylmasyla bir yol bulan Carl Friedrich Gaussun
beraber M
usl
uman matematikci- arastrmalarndan bahsediliyor.
lerin buluslarn anlatan Du Sautoy, Cebir s
ozc
u
gu
un Harezminin
n
ElKitab
ul-Muhtasar fi Hsabil Cebri vel-Mukabele (Cebir ve Denk

lem Hesab Uzerine

Ozet
Kitap) adl
eserinden geldi
gini bizlere aktaryor.
Bu eser ayn zamanda dogu ve
batnn ilk m
ustakil cebir kitab olma
ozelli
gini tasmaktadr. Dogudan
Batya matemati
gin, Fibonacci dizilerinin yaratcs Leonardo Fibonacci
tarafndan yayld
gn bu bol
umde
gozlemlemis oluyoruz.

4.B
olu
m :

Sonsuz ve Otesine
Dogru (To infinity
and Beyond)

Marcus du Sautoy arastrmasn

20.y
uzylda matematikcilerin karslastg coz
ulmemis b
uy
uk problemlerden bahsederek bitiriyor. George
Cantorun sonsuzluk ve Henri Poincarenin kaos teorisi u
zerine calsmalarndan bahsettikten sonra, Eksiklik Teoremi ile bilinen Kurt Godelin
calsmalarna deginiyor. Prof. Marcus du Sautoy calsmasn asal saylarn daglmyla alakal bir varsaym
olan ve cozen kisiyi bir milyon dolar od
ul ve tarih kitaplarnda g
uzel
bir yer bekleyen Riemann Hipotezi
de dahil g
un
um
uz
un coz
um bekleyen
bircok probleminden bahsederek bitiriyor.

3.B
olu
m :
Uzayn Snrlar (The Frontiers of
Space)
17. y
uzylda d
unyann matematiksel g
uc merkezi Bat tarafndan Orta
Do
gudan devralnd. Uzay ve zamanda sabit duran nesnelerin geometrilerini anlamada b
uy
uk admlar
atld. Bu yars su sralar hareketli
nesnelerin matemati
gini anlama noktasnda.

Kaynak
ca

Bu b
ol
umde Marcus du Sautoy, 350 [1] BBC FOUR, The Story of Maths,
yldan fazla bir s
uredir matematik- http ://www.bbc.co.uk/programmes/b00dxjls/episodes/guide,
cilerin bulmacas olan u
u Son teo- (11 S ubat 2012).
nl
9

Halil Yigit
m.halil.yigit@hotmail.com

Rakamlarn Katklaryla
1 : Merhaba, ben saylarn en degerlisi 1im. Halimden de belli oldugu
gibi ince ve uzun bir yapdaym.
Biz saylarn matematikte yogun bir
calsma temposu vardr. Ce
sitli islemlere girer, baz verilerle istenileni bulmaya calsrz, siz insanlarn
aklna hesaplamalarda yardmc olmak icin. Carpmada

ve b
olmede etkisiz olabilirim ama toplama ve ckarmada ince detaylarn sasmaz adresiyim. Matematik gibi pozitif bir bilimin araclar olsak da bizlerin de temsil etti
gi baz anlamlar, baz yorumlar vardr. Her seye benimle baslar,
her seyi benimle bitirirsiniz mesela.
Ama ben yalnzl
g ve n
uanslar tem
sil ederim. Ihtiya
clarnz gidermek
icin benim gibi bir sfat yeterlidir.
Sfat olmay kim sevmez ki ! Neyse
fazla uzatmadan s
ozlerimi 2ye devretmek istiyorum. Arada bir yalnz
kaln.

alntyla veda etmek istiyorum size,

beni en iyi anlatan siirlerden biriyle,
askla kaln.
Yitik bir ezgisin sadece,
T
uketilmis ve d
usm
us, g
ozden.
D
userinde bir cocuk hckrr
Gece camlara s
urt
un
urken ;
C
unk
u hic bir kelebek
Tek basna yasayamaz sevdasn,
Severken hicbir b
ocek
Hic bir kus yalnz degildir ;
umd
Ol
ur yasanan tek basna,
Ask iki kisiliktir.
Ataol Behramoglu

3 : Biz dostlugun imgesiyiz(simgesi degil). Sanrsnz ki

dostluk 2nindir. Halbuki yanlrsnz.
Dostluk asla om
ur boyu s
urmez. 2ye
cok yaknz dogru ! Ama asla 2 gibi
olamayz. 2 biterse u
c baslar, 2 artk
u
c olur. Tamam cok karsk ya da
sacma buldunuz bizi. Ama verimliyizdir, basarnn satrlarnda gezi
nirken bizi gor
urs
un
uz. Inanlmaz
basar oyk
ulerinde genellikle u
c maddeye rastlarsnz. S imdi 4. maddede.
Siz yinede dostsuz kalmayn.

2 : Hayat ne kadar g
uzel degil mi ?
Ks aylarnda askn bambaska bir hal
ald
gna kimse itiraz edemez. S
u ciftlere bakn, birbirlerini stmak icin
naslda sarlyorlar. Evet tahmin ettiginiz u
zere ben ask temsil ederim
ve halimden cok memnunum. Nuh
bile gemisini doldururken beni kulland. Her seyden herkesten ikiser
unyann oz
uy
um.
tane secti. Ben hayatn anlamym, 4 : Merhaba, ben d
Yokluktan
4e
gelmi
s
tir
d
u
nya.
Benbirin imrendi
gi rakam benim. Bir
den yola ckar her sey. Sonra neler
10

neler iste. Ates, sizi hem stabilir,

hem aydnlatabilir hem de yakabilir. (Hadi ya diyenlere selam olsun.)
Toprak, gercektir. Yalnayak toprag
hissetmeye calsn ilk frsatta, kendi
yapt
gnz sosyetik taslarn u
zerinde
boslu
ga do
gru y
ur
urken hatrlamayabilirsiniz. Hayatn inis ckslarla dolu
oldu
gunu bazen camura batmann,
batmamak icin dikkat etmenin gereklili
gini hatrlamanza yardmc olacaktr toprak size. Su hayatn lezzetidir, suyu nasl g
ord
u
gu
uz onemli,
n
g
unde kac bardak su icti
giniz degil.
Hava, sonsuzluktur. Bunu anlatsam
da anlamazsnz. Bir
ol
uml
u bunu
anlayamaz. Umarm artk bana daha
saygl davranrsnz, cesitli argo
deyimlere alet olmak hic de hos degil.
Saygyla kaln.

derdinde, 6nn da isi ckt. Beni gonderdiler. Evet ben, carpma-bolmenin

yutan, toplama-ckarmann etkisiz
eleman. Adm sfr. Beni snavlardan sonra duymanz benim degil sizin sucunuz. Tek basma hem o kadar anlamlym, hem de bir o kadar
anlamszm. Yazyla yazarken daha
haval duruyor bence. Neyse, ben su
an hazr degilim, bir sonraki sayda
acklamak istiyorum kendimi. Yalnz
sizden ricam, beni biraz d
usu
nmeniz.
Acaba ben niye varm, size hayatn
bir anlam olmadgn soylemek icin
mi, yoksa bunu sayya dokt
ugu
uzde
n
yani milyonlarca sfr koyup basna
herhangi bir rakam koydugunuz anda
bir anlam ifade ettigimi gostermek
icin mi ? Rakamlarla dalga gecmeyin,
biz var olmasak hicbir sey anlayamazsnz. Sfr sevin, o sizi seviyor.

5 : Selam, naber ? Neyse ki twitter gibi 140 karakter engeli de yok.

Yalnz okuduktan sonra, beni begenmenizi istiyorum. Tabi arkadasm da
olabilirsiniz. Facebooktan yazarm
size. Ben rahatmdr, bol keseden

atabilirsiniz beni. Oyle

u
gursuz oldu
guma falan inanmayn. M
ucadeleyi simgelerim ben ama 2011de
neyin m
ucadelesinden bahsedeyim ki
size. Biraz da kaderi anlatrm. Beni
siz yazarsnz, ama siz yazmasanz
da ben varm. Teozoflara g
ore insan
rknn 5. rk oldu
gu varsaylr. Ama
teozoflar varolus srasna g
ore nitelendirmislerdir beni insana, evrime
gore de
gil. Asla m
ucadelenizden vazgecmeyin, kazand
gnz vakit beni
hatrlayacaksnz. (Beni unutacak kadar da gec kazanmayn.)

Kaynak
ca

[1] ALLEAU Rene , La Science des Symboles, Editions Payot et Rivages, Paris,
1996.
[2] DURAND Gilbert, LImagination
Symbolique, Presses Universitaires de
France, Paris, 1964.

[3] ELIADE Mircea , Mitlerin Ozellikleri (cev. Sema Rifat), Simavi Yaynlar

, Istanbul
, 1993.
[4] JULIEN Nadia, Grand Dictionnaire
des Symboles et des Mythes, Marabout,
Alleur, 1997.
[5] JUNG Carl Gustav , The Archetypes
and the Collective Unconcious, Routledge, London, 1996.
[6] LARSEN Stephen, The Mythic Imagination, Bantam Books, New York,
1990.
[7] SCHIMMEL Annemarie, Saylarn
Esrar (cev. Mehmed Temelli), Verka
0 : Yaznn basndan beri beni bekle- Yaynlar, Istanbul,

1997.

diginizin farkndaym. Aslnda 9dan

sonra konusacaktm ama o su an can
11

Ayseg
ul G
ursoy
aysegul gry@hotmail.com

Poincar
e sans ve Grigori
Perelman
Poincare sans 1904 ylnda,
Fransz matematikci, filozof Henri
Poincarenin
one s
urd
u
gu
, topolojide
b
uy
uk gelismelere yol acan onemli
bir teoremdir. Bu teorem bize tkz,
kenar olmayan, delik icermeyen (basit ba
glantl) u
c boyutlu bir cokkatlnn u
ureden basc boyutlu bir k
kasnn olamayaca
gn acklar. Tkz
bir uzay hayal edelim. Bu uzayn
icine att
gmz her cember uzayn
icinde kalarak bir noktaya b
uz
ulebiliyorsa (deli
gi yoksa), Poincare
sansna g
ore bu uzay d
ort boyutlu

Oklid uzaynda yatan u

c boyutlu bir
k
ure olmaldr [1]. Bu varsaymn ispat bize evrenin olusumu ve daha
bircok konuda yeni gelismelere kap
ste Perelman uzun zaacacaktr. I
mandr bilim adamlarnn u
zerinde
calst
g ve bir t
url
u c
ozemedigi bu
zorlu teoremi kantlad.
Bir g
un Perelman Colombial
bilim adam Hamiltonun bu konu
u
gi bir seminere katlr
zerine verdi
ve onun engin calsmalar ile kars-

lasr. Ancak Hamilton belli bir yere

kadar gelmis ve sonunda bir ckmaza ulasmstr. Perelman ise Hamiltonun calsmalardan etkilenir ve
o g
unden sonra Poincare sans u
zerine calsmalar yapmay aklna koyar.
Artk tek d
usu
ugu
nd
sey Poincare
sansdr. Kendi aldg engin egitim
ve bilgisi ile Hamiltonun yaptg
calsmalar harmanlamak istemektedir. Bunun icin Hamiltonla iletisime gecmek ister fakat kendisinden bekledigi ilgiyi goremez. Bunun
u
zerine hesaplarnda, yaptg calsmalarnda tek basnadr Perelman
ve artk bu teoremi ispatlayacaktr.
Sonunda 2002 ylnda coz
um
u bulur ve coz
um
un
u internet ortamnda
paylasr. Bu ilk defa olan bir seydir.
D
unyann en b
uy
uk 7 probleminden
birini cozeceksiniz ve bu coz
um
u bir
de internet ortamnda herkese ack
olarak paylasacaksnz. Zaten Perelman her zaman diger insanlardan
farkl olmustur. Uzun saclar ve trnaklaryla da arkadaslar onu Rasputine benzetmislerdir.

12

 ul
Od
un degeri tam 1 milyon lira
degerindedir. Ancak kendisi bu od
ul
u
de su sozlerle kabul etmez ve o tarihten beri kendisinden de dogru
d
uzg
un bir haber alnamaz Para
ya da u
nle ilgilenmiyorum. Zaten
basarl bir matematikci oldugum
bile tartslr. Hayvanat bahcesindeymisim gibi sergilenmeyi ve herkesin
bana bakmasn istemiyorum.

Perelman asla Hamiltonu unutmaz ve sunumlarnda ona da atflarda bulunur, ona olan su
kran borcunu o
demek
istercesine.
2006
ylnda

kantlad
g bu sorudan dolay kendisine matemati
gin nobeli olarak gor
ulen Fields madalyas ve
od
ul
u verilmek istenir. Bu teklifi kibar bir dille
reddeder. 2010 ylna gelindiginde
ise Clay Matematik Enstit
us
u biKaynak
ca
nyln matematik problemlerini cozenlere verilen milenyum
od
ul
un
u
[1] Poincare Sans, (2011)
Perelmana vermek ister.

<www.vikipedi.com> (31 Ekim 2011)

[2] Perelmann Ispati

ve Isyan
Uzerine
,
(2010)
<www.belgeler.com>, (10 Ekim 2010)

13

Derya Er
d deryaer@hotmail.com

Omer
Hayyam
S
arap sen benim g
un
um

g
unesimsin ! Oyle
bir dolsun ki
seninle icim. Bir bildik g
ord
ukce
beni sokakta : Ne o sarap nereye
b
oyle ? desin.
G
or
uld
u
gu
uk
u
zere yukardaki dortl
ancak bir sarap as
gnn d
ortl
ugu
ola
bilir. Bu sarap as
g sair ayn zamanda filozof, g
ok bilimci ve matematikci de u
gim bistelik. Bahsetti

lim adam Omer

Hayyam. Nisaburlu

Omer
Hayyam 18 Mays 1048de
do
gdu. Peki 1048 ylnda dogan bir
bilim adamnn nasl do
gum tarihini
g
un
u g
un
une bilebiliyoruz ? Bu sorunun cevab Hayyamda gizli. Hayyam
ayn zamanda takvim ustas. Celali takvimini hazrlamasndan da
bunu anlayabiliriz. D
unyann ilk rasathanesini kurmas da cabas. Zaten
u
g d
oneme soyle
stadmzn yasad
bir bakacak olursak ortaca
ga rast
lar. Islami d
oneme denk gelen bilim
adamlarnn ortak
ozelli
ginden biri
de u

c
d
o
rt
bilime
vakf
olmalardr.

Bu
ozelli
gi Hayyamda da belirgin bir
sekilde g
ormekteyiz.
Yasad
g d
onemin bir di
ger onemli

ul-M
ulk ve Hasan
ozelligi ise Nizam
Sabbah ile ayn doneme denk gelmeleri. Bu konuda cesitli soylentiler
var. Ayn medreseyi paylasms olmalar soylentisi gibi... Fakat romanlara
konu olan arkadaslklarnn hic bozulmams oldugu elimizde olan kesin
bilgilerden.

Omer
Hayyamn
matematik
hayatna gelirsek eger ; daha cok cebir, aritmetik ve geometri ile ilgilendigini gor
ur
uz. Risalet
un fi S
erhi ma Eskele min Musaderat adl

eserinde de Oklidin
bir probleminin coz
um
une yonelik metodu vardr.
Bu eserin bir n
ushas Hollanda Leiden k
ut
uphanesinde bulunmaktadr.
Ayrca binom aclmn kullanan ilk
bilim adamdr. Pascal u
cgeninin
de bulucusu oldugu soylenmektedir. Pascal u
cgeni bulusunun soylenti de kalmasnn nedeni cok basit.
Hayyam hayat tarz geregi hicbir seye
bagl kalmayan bir adamd. Hayatn
tadn sarapta arayan, g
uzel sevgililerinde bulan bilim adammz yaptg
herseyi b
uy
uk bir askla yaptgndan
m
utevellit onu heyecanlandrmayan
hicbir seyin hayatnda yeri yok. Bu

14

y
uzden s
oylenti do
gruysa e
ger pascal u
gunda, onu fazla
cgenini buldu
heyecanlandrmams olmas kuvvetle
muhtemel,
ozellikle yannda bir testi
sarab ve de g
uzel sevgilisi var ise.
Bunun da sonucu olarak rubaileri
buluslarndan daha fazla bilinir. Fakat bu durum onu, yasad
g donemde
sapkn, zevk d
usk
un
u ilan edilme
sine kadar varr. Islami
d
onemde cok
g
oze batan
ozg
url
ukcu
tavr basna
dert olur. Ayn zamanda da bu tavr ile
ozg
url
uk yanllarnn, iktidara
muhalif olanlarn ilham kaynagdr.
Hayyamn eserlerinden 18 tanesinin
ismi bilinmektedir.Bunlar :
1. Ziyc-i Meliksahi. (Astronomi ve
takvime dair, Meliksaha ithaf edilmistir)
2. Kitab
un fil Burhan u
l Shhat-
Turuk u
l Hind. (Geometriye dair)
Cebr ve Mu3. Risalet
un fi Berahin Il
kabele. (Cebir ve denklemlere dair)
4. M
uskilat
ul Hisab. (Aritmetige
dair)

5. Ilm-i
K
ulliyat (Genel prensiplere
dair)
6. Newruzname (Takvim ve ylbas
tespitine dair)

7. Risalet
un fil Ihtiyal
li Marifet.
(Altn ve g
um
usten yaplms bir cisimde altn ve g
um
us miktarnn bilinmesine dair. Almanya Gotha k
ut
uphanesinde bir n
ushas mevcuttur.)
8. Risalet
un fi S
erhi ma Eskele min

Musaderat(Oklidin
bir probleminin
coz
ulmesi metoduna dair, Hollanda
Leiden k
ut
uphanesinde bir n
ushas
vardr. F. Woepcke franszcaya cevirmistir.)
9. Risalet
un fi V
ucud (Felsefede on-

toloji bahsine dair. Britanya k

ut
uphanesinde bir n
ushas mevcuttur.)
10. Muhtasarun fit Tabiiyat (Fizik

Ilmine
dair)
11. Risalet
un fil Kevn vet Teklif (Felsefeye dair)
12. Levazim
ul Emkine (Mesk
un yerlerin iklimi ve hava degisikliklerine
dair)
13. Fil Cevab Selaseti Mesail ve
c meseleye cevap
fi Kesfil Hicab (U
ve alemde ztlgn zorunlu olduguna
dair)
14. Mizan
ul Hikem (Prlantal esyalarn taslarn ckarmadan kymetini
bulmann yontemine dair)
15. Abdurrahmanel Neseviye Cevab
(Hak Tealann alemleri yaratmasnn
ve insanlar ibadetle y
uk
uml
u klmasnn hikmetine dair)
16. Nizam
ulm
ulk (Arkadas olan vezirin biyografisi)
17. Esar bil Arabiyye (Arabca r
ubaileri)

18. Fil Mutayat (Ilim

prensipleri)
Dostum Hayyam sevdigim rubaisiyle ugurlayarak yazma son veriyorum.
D
unyada akla deger veren yok
madem Akl az olann paras cok
madem Getir su sarab, aln aklmz
Belki b
oyle begenir bizi el alem !
Kaynak
ca
[1] Bartol Vladimir, Fedailerin Kalesi
Alamut, Yurt Yaynlar, (1998).

[2] Hayyam Omer,

Omer
Hayyam
s Bankas Yaynlar, (2010).
D
ortl
ukler, I

[3] Mericboyu Ibrahim

Abd
ulkadir,
Bug
un
un Diliyle Hayyam, Say Yaynlar,
(2010).

15

 us
Bars Ot
baris otus@yahoo.com

Zeka Sorular
kabnz var, biri u
Soru 1 : Iki
c digeri
bes galon su alyor. Tam d
ort galon
kab kullanasuya ihtiyacnz var. Iki
rak nasl d
ort galon su denklestirirsiniz ?
Soru 2 : Bir kaptaki bakteri her dakika kendisiyle ayn b
uy
ukl
ukte iki
esit parcaya b
ol
un
uyor, o iki parca
da ayn sekilde yeniden b
ol
un
uyor
ve islem b
oyle s
ure gidiyor. Kap
gece 12de dolmustur. Kap ne zaman yarsna kadar doluydu ?
Soru 3 : Yar cap bir birim olan bir
gol
un tam ortasndasnz. Gol
un kenarnda bir aslan var. Nereye y
uzerseniz y
uz
un, aslan size en yakn noktaya do
gru kosmaya baslayacaktr,
cu
u actr ve sizi yemek ister. Sonk
run su ki aslan sizin y
uzd
u
gu
uzden
n
4 kat daha hzl kosabiliyor. Kyya
vard
gnz anda kurtulursunuz. Aslana yem olmamak icin nasl y
uzmeniz gerekiyor ?

lonu ve bozuk olan balon pompasn

y
ur
utm
us. Neyse ki bir gorg
u tang
var ve hrszn, okulun palyaco u
niformasn giymis ve krmz burun
takms oldugunu soyl
uyor. Arastrmalara gore, tanklar, adli vakalarn
y
uzde 80inde, olaya karsms palyacolarn burun renklerini dogru teshis edebilmislerdir. Bozo Kolejindeki palyacolarn y
uzde 85inin mavi,
y
uzde 15inin krmz burun taktg
da bilinmektedir. Tangn gord
ugu

seyi dogru aktardgn varsayarsak,

hrszn krmz burun takyor olma
olaslg kactr ?
Soru 5 : Karsnzda iki kap var. Birinin ardnda amansz bir aslan, digerinin ardnda ise bir k
up altn bulunuyor. Kaplar iki muhafz bekliyor.
Yalnzca bir soru sorma hakknz
var. Bir muhafz hep dogru soyl
uyor,
uyor. Altn
oteki ise hep yalan soyl
dolu k
up
un hangi kapnn ardnda
oldugunu anlamak icin nasl bir soru
sormanz gerek ?

Soru 4 : Bozo Kolejinde e

gitim goren palyacolar dehset icindedirler. Soru 6 : Karen Jones atesli bir fut
ligini televiHrszn teki okula ait 873 sar ba- bol hayrandr. Ingiliz

16

Son tahmininizi almak icin Futbol

Tahminleri Ltd.ye PayMate
araclgyla 250 Dolar odemeniz
gerekiyor

zyondan takip etmekte ve Manchester United desteklemektedir. Bir sabah kendisine s

oyle bir e-posta gelir :
12 Ekim- Derby County kazanr
Karen bu mesajla cok ilgilenmez, ancak pek ihtimal verilmiyor olmasna
ragmen Derbynin o g
un gercekten de kazand
gn aklnn bir kosesine yazar. Sonraki hafta Middlesbroughnun kazanaca
gn iddia eden
benzer bir e-posta gelir ve o da sas cu
maz. U
u hafta Karena bir tahnc
min daha gelir ve o da dogru ckar, d
ord
unc
u hafta gelen tahmin de
do
grudur. Karenin merak artk iyiden iyiye kabarmstr. Anlaslan, d
unyann tek g
uvenilir medyumu kendisini bulmustur ve birkac bahis oynasa
bu tahminler sayesinde bira para kazanabilir. Fakat Karen temkinli bir
kadndr ve bir futbol macnn sonucunun
onceden bilinebilece
gine tamamen ikna olmamstr, dolaysyla harekete gecmez. Ancak e-postalar devam eder. Her hafta bir mac sonucu
tahmini gelir ve hep do
gru ckar. Derken 10.hafta farkl bir e-posta gelir.
Bu defa s
oyle yazmaktadr :

Karen daha once bahse girmedigine

pismandr, ancak 250 dolarn cok
y
uksek bir u
cret olmadgn ve 2000
dolarlk bir bahis oynarsa iyi para kazanabilecegini d
usu
ur. Hesaplarna
n
gore, arka arkaya dokuz macn sonucunun dogru tahmin edilme olaslg
7000de birdir. Bu da sirketin icerden
bilgi aldgna ikna olmak icin yeterlidir. Boylece Karen odemeyi yapar,
tahmini alr bahse girer. Ancak olanlar biraz daha d
usu
ur ve aklna
n
u
niversitede aldg olaslk dersleri
gelir. Aptalca davranp olaslk tuzagna d
ust
ugu
u anlar. Karen don
landrlmstr. Karen dolandrldgn
nasl anlad ?

Kaynak
ca
[1] Stangroom Jeremy, Einstein Bulmacas, 2. Bask, Domingo Yaynevi, (2010)
[2] Nesin Asl, Euraka !, Matematik D
unyas, Say 2, (2008).

17

Vehbi Bozdag
vehbi.bozdag@gmail.com

Satran
c Tahtasnda Bir Avrupal
Kale ileri, kale ileri, c8den
c4e, o zaman
once piyonun
on
un
u
kapatmas gerekir. Ama bu onun
isine yaramayacak ! Bostaki piyona
aldrmadan atnz c3ten d5e getirerek saldrrsnz ve esitlik yeniden saglanr. Savunmak yerine b
ut
un
g
uc
un
uzle saldrn !

sanz Nazm Hikmetten Halide

Edipe ; Jean Paul Sartredan Victor Hugoya, hangi yazar kendi toplumunun yasam sartlarna duyarsz

kalabilmistir ki ? Insana,
insan anlatmaya calsrken, ne kadar dsardan bakabilir iyi bir anlatc ?

Ne demek istedi
gini anlamadk.
S
oyledikleri Cinceydi

sanki. Ama bir

kere kendini kaptran McConnor hic
d
usu
oyleneni yapt. Czentonmeden s
vici geri ca
grmak icin yeniden bar kez cabucak kada
ga vurduk. Ilk
rar vermedi, tahtaya cabucak bir
goz att. Sonra yabancnn bize bildirdi
gi hamleyi aynen yapt ve gitmek u
ond
u. Ama uzaklasmazere d
dan
once, yeni ve beklenmedik bir
sey yapt. Basn kaldrd ve bakslarn u
zerimizde gezdirdi ; kendisine
kars birdenbire b
oyle canl bir direnc
g
osterenin kim oldu
gunu anlamak istiyordu besbelli. [1] sf.32

ste tam da bu sorular sorup duI

ruyorum kendime bir s
uredir. Yazarlk icg
ud
ulerine olan g
uven, sanatc duyarllgna kars duyulan
tutku... Buna ne derseniz deyin. Milyonlarca yeni tanm getirilebilir bu
ste ben de tanmlara
d
usu
ncelere. I
baglanmamak icin, bunlara karst
bir form
ul var m, diye soruyorum
kendime. Sonra aniden hayatma bir
adam giriyor. Bu yaznn yazldg
tarihten yetmis yl once gocm
us biri.
Maddeten gocm
us biri, yoksa manevi anlamda hala buralarda bir
yerlerde ki, onu tanma frsatna
erisebiliyorum. Stefan Zweig, -su
Oldum olas yazarlarn kendi do- tanstgm adam, u
u yazar, 1881
nl
nemlerinin birer aynas oldugunu Viyana dogumlu Avusturyal bir ede
hayatn felsefe
d
usu
usu
ur. Yani bakacak olur- biyatc. Universite
nm
md
18

egitimi alarak geciren, fakat bununla

yetinmeyen ve psikolojiye merak sa ste bu psikoloji merakdr
lan biri. I
ki, kendisini cesitli evrelerin sonunda
matematiksel aklla u
grasmaya da
iten...
Yasad
g d
onem, yirminci y
uzyln ilk yars, Avrupann en cetin
savaslarn iceren zaman dilimi. Dogduktan sonra geldi
gi u
lke olan Almanya tarafndan baslatlan ykm akti ste bu ykm doviteleri de cabas. I
neminde, edebiyatn yaparken Nazi
Almanyas tarafndan huzuru kacrlms bir yazardr Zweig. Asla iktidara tamamen karst bir g
or
usu
desteklemeyen, genelde orta yolcu bir
u
slupla yazlarn kaleme alan biri,
fakat en nihayetinde bir d
usu
ur.
n
D
usu
urlerin, en
onemli vasf peki ?
n
Tabi ki elestirellik. 1942de rejimin
asla de
gismeyece
gini ve elestirenlerin
yeni tehdit d
uzenini de
gistiremeyecegini anlyor yazar. Avrupadan
s
urg
un edilip Brezilyada esiyle birlikte intihar eden Zweigin Satranc
adl veda eseri de bu noktada onemine
onem katyor. Yasad
g topraklarn, ilelebet Hitler Avrupas seklinde kalaca
g paranoyasna kaplan
bu
ozg
url
uk tutkununun, Satrancta
verdi
gi, matemati
ge s
gnma duygusu, pek cok okur icin ufuk acc
nitelikte cu
u...
nk

sampiyonudur ve Arjantine bir turnuvaya gitmektedir. Avam ekip,

Czentovice bir satranc mac teklif
eder. S ampiyon, muazzam bir burnu
b
uy
ukl
ukle u
creti karslgnda kabul
edebilecegini belirtir ve gercekten de
mac esnasnda her bir rakibini mat
etmesi adeta bes dakikasn almaz.
Yenilip g
urese doymayan pehlivan
satranc oyuncular, sampiyonla bir
mac daha ckarrlarken ; tamamen
tesad
uf eseri oradan gecen Dr. B adl
biri oyunlarna istemsizce m
udahale
eder ve odadaki herkesin ici, bir ka un
zanma umuduyla dolar. Oyk
un tamamn anlatmay tercih etmiyorum.
C
unk
u bu kuru anlatmla yaplacak
her tasvir, Dr. Byi anlamaktan uzaklastracak okuru ; bu y
uzden Dr. B
karakterinin anlatmn Zweige brakyorum. Ve geciyorum bir insann
neden Satrancla ilgili bir oyk
u yazmak istemis olabilecegine.

G. H. Hardynin matematikle ilgili bir soz

u vardr. Der ki : D
unyadaki en masum ugras, matematiktir. Aslnda her seyin oz
u bu c
umlededir. Satranc da matematik zekann bir u
un
u olarak ortaya ckaran
r
beyinler, d
unyadaki t
um cefalardan,
ylgnlklardan ve hatta belki de sefalardan kendini soyutlayacaktr. Ya
da aksine soyutlanms, ds toplumdan ayrlms, yalnzlga itilmis bir bireyin hayata tutunma dal olacaktr.
uy
u okuyanlarn tanyabilecegi
Satrancn konusundan bahset- Oyk
meli biraz : Hik
aye, New Yorktan Dr. B karakteri gibi.
Buenos Airese gerceklesen bir gemi
Sorunlarla dolu bir hayat tecr
useyahati srasnda gecmektedir. Geminin avam tabakasnn kulaklarna, besinden pisen Satrancn yazar da,
ude bir nevi ana karaktegemilerinde yolculuk yapan kisiler- bu uzun oyk
den birinin varl
g calnr. Bu kisi riyle empati yaparak, kendini soyutMirko Czentovic adnda bir satranc lamaktadr. En azndan buna ugras19

maktadr. Ama soyutlanmaya calsan

beyin, farkl noktalardan hatalar verir. Bu hatalar kontrol altnda tutabilmek icin de, beynin calsmasnn
s
ureklili
gi o
nemlidir. S ah bir kare
ileri, at verip veziri al, Kasparov,

Iskandinav
aclm ve daha niceleri.

Hepsi zor hayat kosullarnda, yeniden

don
use hazrlanrken cknmzda bulunacak besinler gibidir.
Kaynak
ca
[1] Zweig Stefan, Satranc, Can Yaynlar, (2011).

20