Biber Gazu0131 Sempozyum Kitabu0131

BBER GAZI YASAKLANSIN
TIBB SEMPOZYUMU
.. STANBUL TIP FAKLTES

KEMAL ATAY AMFS
10 OCAK 2015 | STANBUL
STANBUL TABP ODASI
BBER GAZI YASAKLANSIN NSYATF
PROGRAM
09.30- 09.45

Al
Seluk Erez - stanbul Tabip Odas Bakan
Bayazt lhan - TTB Merkez Konseyi Bakan
09.45-10.00
Biber Gaz Ksa Film Gsterimi- TTB
10.00-10.45

l. Oturum
Gz Yaartc Kimyasallar ve Salk
Oturum Bakanlar: Peri Arbak, Ali zyurt
Kimyasal Silahlar - Cokun Canvar

Solunum Sistemi - Nilfer Ayka Kongar
Cilt- Mualla Polat
10.45-11.00
Kahve Aras
11.00-12.30

ll. Oturum
Gz Yaartc Kimyasallarn Salk zerine Etkileri
Oturum Bakanlar: Tunalp Demir, Osman Elbek
Acil Serviste Yaklam- zgr Karcolu
Ortopedik TravmalarFatih Srenkk
Ruhsal Sorunlar - lker zyldrm
Adli Raporlama - mit nvar
12.30-13.30 len Aras
13.30-14.30

lll. Oturum
Biber Gazna Bal pheli lmlerde
Alternatif Bilimsel Rapor Yazm Deneyimleri TTB rnekleri
Oturum Bakanlar: zdemir Aktan, Taner Gren
rfan Tuna Olgu Sunumu- Gkhan Ersoy

Metin Lokumcu Olgu Sunumu- Taner Gren
13.30-1345
Kahve Aras
14.45- 16.00

IV. Oturum
Biber Gaz ve Uluslararas Deneyimler
Oturum Bakanlar: brahim Kabolu, Ayhan Erdoan
Dnyada biber gaz kullanm- Sadk Toprak

Biber gaz kullanm ve ulusal-uluslararas hukuk- Senem Doanolu
16.00- 17.00

V. Oturum
Serbest Bildiri Sunumlar
Oturum Bakanlar: Selin Top, Peri Arbak
17.00-17.15

Sonu Bildirgesi ve Kapan

Ali erkezolu, Selin Top
NDEKLER
Sunu...........................................................................................................................................................................6
Giri...............................................................................................................................................................................8
Dr. Bayazt lhan / Trk Tabipleri Birlii Bakan
Trk Tabipleri Birlii Kimyasal Gsteri Kontrol Ajanlaryla
Temas Edenlerin Salk Sorunlar Deerlendirme Raporu.................................................................... 11
Dr. Cavit Ik Yavuz, Dr. Feride Aksu Tank,
Dr. Harun Balcolu, Uur Okman / Trk Tabipleri Birlii
Solunum Sistemine Etkili Kimyasal Sava Ajanlar .................................................................................. 25
Dr. Cokun Canvar

Gs Hastalklar Aratrma Grevlisi; stanbul niversitesi, stanbul Tp Fakltesi Gs Hastalklar AD
Olgu Eliinde Gsteri Kontrol Ajanlar: Gz Yaartan Gazlar ............................................................. 35

Dr. Nilfer Ayka Kongar / Gs Hastalklar retim yesi, Bilim niversitesi Gs Hastalklar AD
Gz Yaartc Kimyasallar Ve Deri Bulgular ................................................................................................ 43
Dr. Mualla Polat / Dermatoloji retim yesi, Abant zzet Baysal niversitesi Tp Fakltesi Dermatoloji AD
Biber Gaz Yaralanmalarnda Acil Mdahale Ve lk Yardm Uygulamalar......................................... 51
Dr. zgr Karcolu /Acbadem niversitesi Acil Tp retim yesi,Toplumsal Afet Dernei YK Bakan
Toplumsal Olaylarda Grlen Ortopedik Sorunlar Ve Gezi Deneyimi........................................ 63
Dr. Fatih Srenkk / S.B. Tepecik EAH Ortopedi ve Travmatoloji Klinii
Gz Yaartc Kimyasallar Ve Dier Zor Kullanm Aralar le
lintili Geliebilecek Ruhsal Etkiler.................................................................................................................. 67
Dr. lker zyldrm / Trkiye nsan haklar Vakf
Gz Yaartc Kimyasallarn Salk zerine Etkilerinin Belgelenmesi Ve Adli Raporlama........... 73

Dr. mit nvar / Adli Tp retim yesi, Maltepe niversitesi Tp Fakltesi
Ani Doal lm ve Kimyasal Gaz Etkisinin Deerlendirilmesi; Bir Olgu Sunumu ...................... 85
Dr. Gkhan Ersoy / stanbul niversitesi, Adli Tp Enstits
Trk Tabipleri Birlii Hopa Raporu.................................................................................................................. 91
Dr. Taner Gren / Kardiyoloji retim yesi, stanbul niversitesi Tp Fakltesi
Biber Gaz lmleri Ve Adli Tp......................................................................................................................103
Dr. Sadk Toprak / Adli Tp retim yesi, Blent Ecevit niversitesi, Tp Fakltesi
Hukukun Gaz Noktas: Mutlak Sfr............................................................................................................111
Av. Senem Doanolu
Trkiyede Gz Yaartan Gazlarn Salk Sistemindeki Etkileri Hakknda Yaplan
Bilimsel almalar stne Ksa Notlar.......................................................................................................121
Dr. Peri Arbak / Gs Hastalklar retim yesi, Dzce niversitesi Tp Fakltesi
Biber Gaz Uygulanan Bireylerde Vas Ar Skoru Ve 55o C Is Uygulamasna Dayanma
Sreleri zerinde Sinnamaldehit, HiDr.otalsit, Sirke, St Ve Limon Suyunun Etkileri ...............131
Dr. Atila Karaalp, Simge Yavuz, Mehmet Mert Baykara, Ceylan kk
ar Orkun Kl, Batuhan Tozakolu / Marmara niversitesi Tp Fakltesi Tbbi Farmakoloji Anabilim Dal
Biber - Biber Gaz Ve Toplumdaki Etkileri...................................................................................................135
Dr. Esra Karabiber, E. zdemir, G. Karakaya, A. F. Kalyoncu,
Hacettepe niversitesi Tp Fakltesi Hastanesi, Erikin Allerji ve mmnoloji Bilim Dal
Biber Gaz Maruziyeti Sonras Gelien, Hayat Tehdit Edici Haprk.................................................141
Dr. Ebru zdemir, E. Karabiber, G. Karakaya, A. F. Kalyoncu

Hacettepe niversitesi Tp Fakltesi Hastanesi, Erikin Allerji ve mmnoloji Bilim Dal
BBER GAZI YASAKLANSIN TIBB SEMPOZYUMU
SUNU
retimi ve lokal kullanm eski yllara dayansa da dnyada yaygn

olarak kullanm 1990l yllarda hz kazanan biber gaz, lkemizde
neredeyse gndelik bir uygulama halini alm durumda. Toplumsal
olaylarda kullanmndaki yaygnlk ve zensizliin insan lmleri ve
ar yaralanmalara yol am olmas yannda kolluk glerinin ilk kitle
datc seenek olarak belirlemesi, biber gazn ne yazk ki herkesin
her an maruz kalabilecei bir kimyasal madde haline getirdi. Dnem dnem yaratt yaamsal ve tbbi sorunlar, kullanld olaylarn politik tartmalar arasnda grnmez hale gelebildi. lkemizde
ve dnyada btnyle yasaklanmas salanmadka ok nemli ve
yakc sonular dourmaya devam edecek olan biber gaznn tbbi
olarak her boyutuyla irdelenmesi bilimsel bir sorumluluk olarak nmzde duruyor.
Biber gaznn salk asndan zararlar gnmzde dnyann birok lkesinde ciddi ekilde tartlyor olsa da dnya tp literatrne
baktmzda bu konudaki yaynlarn son derece kstl olduu grlmektedir. lkemizde son yllarda bata Gezi sreci olmak zere her
toplumsal olayda binlerce biber gaz fiei kullanlm olmasn ve
yaratt lmcl tbbi tabloyu dikkate aldmzda lkemiz hekimlerine de nemli grevler dt ok ak. Biber gaznn yaratt tbbi
tablolar belgelemek, irdelemek ve yaanan deneyimlerden bilimsel
10 OCAK 2015 / STANBUL
sonular karmak hekimler iin ertelenemez bir sorumluluk olarak

durmaktadr.
stanbul Tabip Odasnn da bileenleri arasnda yer ald Biber Gaz
Yasaklansn nisiyatifi ulusal ve uluslararas kamuoyunda bu konuyu
her ynden gndemde tutmaya devam edecek. Bir ok alma ve
deneyim aktarmnn tartlaca bu sempozyumun verilerinin de
bu konuda lkemiz ve dnya tbb asndan nemli bir veri kayna
oluturacan dnyoruz.
Bilimsel abalarn biber gaz kullanmnn yasaklanmasnda bir dayanak oluturmas dileiyle, bu sempozyumu ve kitabn biber gaz nedeniyle len, yaralanan ve sakat kalan insanlara ithaf ediyoruz.
Prof. Dr. Peri Arbak

Bilimsel Komite Bakan
Prof. Dr. Tunalp Demir

Sempozyum Bakan
GR
Biber Gaz Yasaklansn Sempozyumu insann yaam hakkn topluca ve sistematik olarak yok sayan gz yaartan gaz kullanmna kar
bilimsel ve hukuksal bir yant olarak kurguland. Bata Gezi Direnii
olmak zere tm dier toplumsal eylemlerde gz yaartan gaz kullanm Trk Tabipleri Birliini (TTB) bilimsel aratrmalar yapmaya ve
sonularn tm platformlarda tartmaya ynlendirdi. Gz yaartan
gaz kullanm artk nemli bir halk sal sorunu haline gelmiti ancak zararlar uygulayan erk tarafndan yok saylmaya, gz ard edilmeye allyordu. Oysa Gezi Direnii srasnda 11 155 bireyin ilettii
verilerden oluan salk sorunlar halnn altna sprlp kapatlacak
gibi deildi.
Veriler doal olarak farkl disiplinlerden gelen tp insanlarn da harekete geirmitir. Gezi Direnii ncesinde de var olan olgu sunumlarna ileriye dnk alan aratrmalar, deneysel aratrmalar ve yeni olgu
sunumlar eklenmitir. Artk gz yaartan gazlarn gvenilir olduunun delili olarak gnll asker ve polisler stnde yaplan almalar
rnek gsterildiinde, alandaki gaz kullanm koullarnn lme yol
aabildiini ileri sren aratrmaclarmz ortaya kmtr. Gazn uyguland blgede oturan evre sakinleri stndeki etkileri de zel bir
aratrma alan olarak bilim evresinin karsna kmtr. Gaz uygulamas sadece tp disiplinini deil sokak hayvanlar ve bitkiler, toprak
ve su stndeki etkileriyle veterinerlik, botanik ve dier doa bilimi
disiplinlerini de etkilemeye adaydr.
TTB Gezi olaylar srasnda elde edilen veriler nda kimyasal gsteri
kontrol ajanlarnn yasaklanmas iin Dnya Tabipler Birlii nezdinde
almalar balatmtr. Yine bu amala dier yurt d rnek almalar da toplayarak uluslararas faaliyete dntrmeye alan nsan
Haklar in Hekimler rgt (PHR) ile de almalar yrtmektedir.
TTB ve tp evresi Gz yaartan Gazlarn kullanm sonlanncaya
kadar bu alandaki bilimsel aratrmalar ve bilgiyi yaymay srdreceklerdir. Elinizdeki kitabn ciddi bir halk sal sorununa dnen
bu gazlarn kullanmnn yasaklanmasnda deerli bir yeri olacana
inanyorum.
Dr. Bayazt lhan
Trk Tabipleri Birlii Bakan
11
TRK TABPLER BRL KMYASAL GSTER

KONTROL AJANLARIYLA TEMAS EDENLERN
SALIK SORUNLARI DEERLENDRME RAPORU1
ZET
lkemizde toplumsal olaylarda gvenlik gleri tarafndan kullanm
giderek yaygnlaan, gz yaartc gaz olarak bilinen ve gsteri kontrol ajanlar olarak adlandrlan kimyasal maddeler, yaanan son olaylarla bir kez daha lke gndemine oturmutur. Gnlerce younlukla,
her yerde ve srekli kullanlan gaz ve sv formundaki bu kimyasal
silahlar, ciddi salk sorunlar yaratm ve yaratmaya devam etmektedir. TTB tarafndan derlenen bilgilere gre, 31 Mays- 24 Haziran
2013 tarihleri arasnda meydana gelen olaylarda drt kii lm, 60
ar olmak zere sekiz bin kii yaralanmtr. On bir insanmz gzn kaybetmi, 103 kii kafa travmas geirmitir. Yaralanma ve salk
hizmeti ihtiyacnn trleri biber gazna bal yzeyel yanglar ve solunum skntlar, astm krizi, epilepsi ataklar, yakndan atlan biber
gaz kapslleri, plastik mermiler ve darp nedenli kas-iskelet sistemi
yaralanmalar (yumuak doku zedelenmeleri, kesiler, yanklar, basit
krklardan sekel brakacak ciddiyete sahip ak/kapal krklar), kafa
travmalar, plastik mermilerden kaynakl grme kayplarna varan
gz problemleri ve karn ii organ yaralanmalar biiminde belirtilmektedir. Bu bulgularn bir ksm plastik mermi, darp gibi sebeplerle
olumusa da nemli bir blmnn dorudan veya yakndan atlan
gaz kapslleri ile ilgili olduu bilinmektedir. Gvenlik gleri giderek
daha farkl kimyasal maddeler kullanmakta, mdahalelerin iddeti ve
salk etkileri art eilimi gstermektedir. Hastanelere ve salk kurulularna ciddi salk sorunlar ve yaralanmalarla bavuranlar dnda
ok byk bir grubun kullanlan kimyasal gazlardan etkilendii bilinmektedir. Trk Tabipleri Birlii srecin bandan itibaren gerek Tabip
Cavit Ik Yavuz
Feride Aksu Tank
Harun Balcolu
Uur Okman
Raporun ksaltlm halidir,

tam metnine http://www.
ttb.org.tr/kutuphane/kimyasalgosteri_tr.pdf adresinden
ulalabilir
12
Odalar araclyla yrtlen ilkyardm ve salk hizmetleri etkinlikleri, gerek raporlama, izleme, deerlendirme almalar ve basn aklamalar ile gerekse de gsteri kontrol ajanlar ile ilgili bilgi retimi ve
paylam ile mesleki ve insani sorumluluunu yerine getirmeye aba
harcamaktadr. Bu almalara ek olarak kullanlan kimyasallara maruz
kalanlarn yaadklar salk sorunlarnn deerlendirilmesi amacyla
bir alma balatlm ve hazrlanan ilk rapor 10 Haziran 2013 tarihinde kamuoyu ile paylalmtr. Gazdan etkilenenlere ynelik veri giriinin srd almann okumakta olduunuz bu raporunda 11.155
yant zerinden bir deerlendirme sunulmutur. Elde edilen bulgulara ve Kimyasal Silah / Gsteri Kontrol Ajanlarna Maruz Kalma Deerlendirme Formu nu web sayfas zerinden doldurarak
verilen yantlara gre; Etkilenenlerin byk ounluunun (% 65i)
20-29 ya grubunda olduu izlenmektedir. Etkilenenlerin yardan
fazlas (% 53) kadndr. Forma yant verenler %68,5 orannda gazdan
ok youn etkilenmilerdir. Formu yantlayanlar arasnda gaz fiei
nedeniyle toplam yaralanma yzdesi %7 olarak tespit edilmitir. Toplam 191 ak yara ve 31 krk bildirilmitir. Etkilenenlerin %92si salk
yardm almam ya da evresindeki gnlllerden almtr. Hastaneye bavurma ya da gtrlme yzdesi %5 dzeyindedir.
Sonu olarak bu veriler, yaanan olaylarda kullanlan kimyasal maddelerin etkilenenlerde ciddi salk sorunlarna yol atn ortaya
koymaktadr. Tbbi literatrde kimyasal silahlar balnda ele alnan
ve insan salna ve evreye zararlar eitli almalarla ortaya konan, uzun dnemli etkileri konusunda ok ciddi kukular bulunan
bu maddelerin bu denli youn ve keyfi biimde zarar vermek zere
kastl kullanm insan haklarna aykrdr. Biber gaz ve benzeri gsteri kontrol ajanlarnn bir an nce yasaklanmaldr. Etkilenmeye bal
ortaya kan salk sorunlarnn izlenmesi ve uzun dnem etkilerinin
ortaya konabilmesi iin bir program balatlmaldr.
I. GR
lkemizde toplumsal olaylarda gvenlik gleri tarafndan kullanm giderek yaygnlaan gsteri kontrol ajanlar olarak adlandrlan
maddeler, yaanan son olaylarla bir kez daha lke gndemine oturmutur. Farkl zellikte kimyasal maddeleri ieren bu ajanlar, 1990l
yllardan balayarak yaygnlam ve farkl biimlerde (sprey, bomba
benzeri gz yaartc, irritan, engelleyici zellikte aerosol ve sv) kullanma sokulmutur. Yaygn olarak gaz bombas ya da gz yaartc
bomba olarak bilinen gsteri kontrol ajanlarnn 15in zerinde tr
vardr. Bunlarn iinde en yaygn olanlar; chlorobenzylidenemalononitrile (CS), CR (dibenzoxazepine), chloroacetophenone (CN), chlorodihydrophenarsazine (DM) ve oleoresincapsicum (OC)dur. Amerika
ve Avrupada yaygn olarak kullanlan formu CS, CN ve OCdir. Kullanlan bu kimyasal maddelerin ok eitli salk etkileri bulunmaktadr. Bata gz, deri, solunum ve dolam sistemi olmak zere birok
sistemde etki gstermekte hatta lme gtren hastalk srelerini
tetikledii bilinmektedir. Uzun dnemdeki etkileri ile ilgili yeterli bilgi
bulunmamakla birlikte, yksek miktarlarda ve uzam maruz kalmalarda toksik risklerin artt ve lme yol aabilecei bildirilmitir.
Salk etkilerinin ortaya kmasn tetikleyen birok etmen olabilir.
Kullanlan gsteri kontrol aracnn cinsi, kimyasal zellikleri, maruz
kalnan temas edilen sre, mesafe, temas eden kiinin ya, cinsiyet vb zellikleri, hastalk durumu gibi zellikler oluacak etkiyi eitli
ynlerden deitirebilmektedir. Genel olarak kullanlan bu kimyasal
silahlar kullanldktan ok ksa sre sonra etki gstermeye balamakta
(3-5 saniye), vcuttaki etkileri ilk 15 60 dakika iinde yava yava
azalarak kaybolmaktadr, deriden emilip sinir ularnda biriktiinden
kiinin maddenin etkisinden kurtulmas saatler alabilmektedir. Erikinlerde, allmn dnda yksek doz karlamalarda gecikmi reaksiyonlara da rastlanabilir.
Kullanmnn zararl etkilerinin geici olduu ve sonularnn uzun
srmedii iddia edilse de, bu kimyasal maddelerin yarattklar klinik
tablo ve komplikasyonlar nedeniyle bu iddia ve sala etkileriyle ilgili birok soru gndeme gelmektedir.
Trkiyede gemite, toplumsal olaylar kontrol amacyla farkl zamanlarda farkl ehirlerde kullanm tepkiye yol am olsa da 31
13
14
Mays 2013 gn stanbulda meru ve barl bir gsteriye polisin

sert ve kabul edilemez mdahalesi ve iddetiyle balayan; stanbul
dnda ok sayda ehirde yaygnlaan gsterilerde gaz kullanmnn
eritii boyut kayg verici ve insan salna etkileri asndan kabul
edilemez durumdadr. Polis, basnda yer alan fotoraf ve video kaytlarnda ok sayda rneinin grld gibi direkt olarak insanlarn
zerine gaz kapsllerini ynelterek at yapmakta, yalnz ak alanda
kullanm gereken gaz kapsllerini kapal mekanlarda da kullanarak
ciddi salk sorunlarna yol amaktadr. Kimyasallarn ar, sorumsuz
ve kastl kullanm, ksa erimde salk sorunlarna, yaralanmalara, organ kayplarna ve lmlere yol amtr. Uzun erimde ise ne gibi etkiler douracann bilinmemesi ve olas etkileri derin bir endie dourmaktadr. eitli kimyasallarn evlere, iyerlerine, geici ilkyardm
birimlerine, metro istasyonlarna, hatta hastanelere kadar ulaabilen
younlukta ve yaygnlkta kullanm sorunun sadece gsteri yaplan
alanlarla snrl olmadna iaret etmektedir.
TTB tarafndan derlenen bilgilere gre, 31 Mays-24 Haziran 2013 tarihleri arasnda meydana gelen olaylarda drt kii lm (Mehmet
Ayvalta Abdullah Cmert, Mustafa Sar, Ethem Sarslk), sekiz bin
kii yaralanmtr. 11 insanmz gzn kaybetmitir. Yaralanma ve
salk hizmeti ihtiyacnn trleri biber gazna bal yzeyel yanglar
ve solunum skntlar, astm krizi, epilepsi ataklar, yakndan atlan biber gaz kapslleri, plastik mermiler ve darpa bal kas-iskelet sistemi
yaralanmalar (yumuak doku zedelenmeleri, kesiler, yanklar, basit
krklardan sekel brakacak ciddiyete sahip ak/kapal krklar), kafa
travmalar, plastik mermilerden kaynakl grme kayplarna varan
gz problemleri ve karn ii organ yaralanmalar biiminde belirtilmektedir. Bu bulgularn bir ksm plastik mermi, darp gibi sebeplerle
olumusa da nemli bir blmnn dorudan veya yakndan atlan
gaz kapslleri ile ilgili olduu bilinmektedir. Gvenlik gleri giderek
daha farkl kimyasal maddeler kullanmakta, mdahalelerin iddeti ve
salk etkileri art eilimi gstermektedir.
Hastanelere ve salk kurulularna ciddi salk sorunlar ve yaralanmalarla bavuranlar dnda ok byk bir grubun kullanlan kimyasal
gazlardan etkilendii bilinmektedir.

Trk Tabipleri Birlii srecin bandan itibaren gerek Tabip Odalar
araclyla yrtlen ilkyardm ve salk hizmetleri etkinlikleri, gerek
raporlama, izleme, deerlendirme almalar ve basn aklamalar
ile gerekse de gsteri kontrol ajanlar ile ilgili bilgi retimi ve paylam ile mesleki ve insani sorumluluunu yerine getirmeye aba
harcamaktadr. Bu almalara ek olarak kullanlan kimyasallara maruz
kalanlarn yaadklar salk sorunlarnn deerlendirilmesi amacyla
bu raporda bulgular aklanan alma balatlmtr.
II. BULGULAR
Oluturulmasnn ardndan internet zerinden TTB web sayfasndan
kullanma alan Kimyasal Silah / Gsteri Kontrol Ajanlarna
Maruz Kalma Deerlendirme Formu nu ksa srede ok sayda
kii yantlamtr. Yantlarn deerlendirilmesi ilk olarak ilk yedi bin yant zerinden 10 Haziran 2013 tarihinde kamuoyu ile paylalmtr.
Bu raporda ise veriler 11.155 yant iermektedir. Verilen yantlar aadaki tablolarda zetlenmeye allmtr, sorulara verilen yant says sorudan soruya deimektedir. Bu raporda sunulan veriler, her bir
soru iin yantszlar ayklanarak deerlendirilmitir. Baz balklarda
yaplan deerlendirmeler, kiinin deiik gnlerde gazla karlamasnn toplam alnarak yaplmtr.
II.1. Ya
Formda ya sorusuna yant veren 9395 incelendiinde yant verenlerin byk ounluunun (% 65i) 20-29 ya grubunda olduu izlenmektedir. 30-39 ya grubu ise %23 ile ikinci sradadr.
II.2. Cinsiyet
Formu yantlayanlarn yardan fazlas (% 53) kadndr.
Forma 41 farkl ilden yant verilmitir. Bu veri grubunda stanbul %
15
16
64,5 ile ilk srada yer almaktadr. Yantlayanlarn % 94,8i byk ildendir.
II.4. Etkilenme Dzeyi
Formda yer alan gazdan etkilendiniz mi? sorusuna verilen 9978 yantn %68,5i evet, ok youn etkilendim biimindedir. Formu yantlayan her 10 kiiden neredeyse yedisi kullanlan kimyasal maddelerden ok youn olarak etkilendiini ifade etmektedir.
TABLO: 1
Kimyasal Gsteri Kontrol Ajanlarna Maruz Kalma Deerlendirme

Formuna Yant Verenlerin Etkilenme Dzeyleri.
Etkilenme dzeyi
Say
ok youn etkilenenler
6836
68,5
Biraz etkilenenler
2581
25,9
Etkilenmeyenler
342 3,4
Hi etkilenmeyenler
16
0,2
Dolayl olarak etkilenenler
203
2,0
Toplam
9978 100,0
II.5.Korunma
almaya katlanlarn % 88,i kimyasal gazlardan korunmak iin bir
ara kullanm, %12,si ise kullanmamtr. Yant verenlerin % 42si basit
maske, % 33 kimyasallarn etkilerini giderici ve ntralize edici svlar
kullanmtr. Sadece % 14 gzlk ve % 11i ise profesyonel maske
kullanmtr. Kimyasal gazlara maruz kalan kitlenin bu konularda ne
denli hazrlksz ve deneyimsiz olduu bu verilerden de anlalmaktadr. Koruyucu malzeme kullanmnn toplam saysal dalm, tekrarla-
yan etkilenmelerde kullanm ve kullanlan aralarn dalm aadaki grafiklerde izlenmektedir.

II.6. Mesafe
Bu soruya verilen 10.220 yantn %30u kimyasal gaza 1 metreden az
bir mesafe ile maruz kalndn, %38i de 1-5 metre arasnda bir mesafeden maruz kalndn gstermektedir. Dier bir deyile yantlarn
%68i 5 metrelik bir alanda gazla temas etmitir.
II.7. Maruz kalma sresi
Deerlendirme formuna yant verenlerin %33 gaza en yakn
olduu mesafede, gazla be dakikadan daha fazla sreyle temas
ettiklerini belirtmilerdir. %38i ise birka dakika temas etmitir. Bu
veri dier bulgular ve zellikle 5 metrelik bir alan iinde gaza eitli
defalar maruz kalanlarn fazlal ile birlikte deerlendirildiinde gaz
etkileniminin youn olduu grlmektedir.
Mesafe ve maruz kalma sresi birlikte deerlendirildiinde yantlarn
%20sinde 1 metreden az bir mesafede 5 dakikadan fazla maruz kalmann sz konusu olduu grlmektedir.
Bu sre (be dakikadan fazla bulunma sresi) 1-5 metre mesafede
%25e kmaktadr. Be metreden fazla mesafede ise %55e kmaktadr.
II.8. Toplam maruz kalma sresi
Biber gaz / gz yaartc gaz bulunan ortamda toplam olarak bulunma sreniz ka saattir? sorusuna yantlayclarn verdii yantlar
maruz kalnan gnler toplam alnarak deerlendirilmitir. Farkl zamanlarda farkl srelerde maruz kaldn belirten 11.164 yant vardr
ve bu yantlarn sadece %10u bir saatten az maruz kaldklarn belirtmilerdir. %53 ise farkl zamanlarda toplam 1-8 saat arasnda kimyasallara maruz kaldn belirtmektedir. %11i ise 20-24 saat maruz
kaldn belirtmektedir. Bu veriler yantlayclarn farkl zamanlarda ve
17
18
srelerde toplamda saatlerce gazla karlatklarna iaret etmektedir.

Bu durum salk etkilerinin ortaya kn ve younluunu arttran
bir faktr olabilir.
II.9. Gz yaartc gazlara maruz kalma sonras ortaya kan
belirtiler
Kimyasallara maruz kalma sonras ortaya kan belirtiler sorulduunda yant verenlerin en youn belirti olarak gz ve burun, boaz ve
solunum yolu belirtilerinin n planda olduu grlmektedir. Farkl
zamanlarda ortaya kan belirtilerin toplam says 147.284 olarak belirlenmitir.
TABLO: 2
Gazla karlama sonras ortaya kan belirtiler
Belirti kmesi
Belirti says
Gz belirtileri
42235
28,7
Kulak Burun Boaz belirtileri
34793
23,6
Solunum sistemi belirtileri
17593
11,9
Genel belirtiler
16704
11,3
Psikolojik belirtiler
10881
7,4
Sindirim sistemi belirtileri
10817
7,3
Deri belirtileri
7857
5,3
Sinir sistemi belirtileri
5875
4,0
Kalp-Dolam sistemi belirtileri
529
0,4
Toplam
147284 100,0
19
II.10.Bir saatten uzun sren belirtiler

Farkl zamanlarda gazla karlama sonras bir saatten uzun sren belirtiler aadaki grafikte sunulmutur. Formu yantlayanlar, 1 saatten
fazla sren toplam 46 binden fazla belirti bildirmilerdir. Belirtiler sistemlere gre kmelendiinde belirti says toplamlar asndan aadaki sonular dikkat ekmektedir.
II.11.Tekrarlayan belirtiler
Maruz kalma sresine gre tekrarlayan belirtiler aadaki grafikte izlenmektedir. Maruz kalma sresinin art birok belirtiyi tetiklemekte
ve uzun sre devam etmesine yol amaktadr.
TABLO: 3 Bir saatten uzun sren belirtiler
Belirti kmesi
Belirti says
Gz belirtileri
11762
25,4
Kulak Burun Boaz belirtileri
9373
20,2
Genel belirtiler
7227
15,6
Psikolojik belirtiler
5027
10,8
Solunum sistemi belirtileri
4388
9,5
Sindirim sistemi belirtileri
3519
7,6
Deri belirtileri
3095
6,7
Sinir sistemi belirtileri
1794
3,9
Kalp-Dolam sistemi belirtileri
199
0,4
Toplam
46384 100,00
20
II.12. Gaz fiei yaralanmas

Formu yantlayanlar arasnda gaz fiei nedeniyle toplam yaralanma
says 788 (%7) olarak tespit edilmitir. Yaralanma blgeleri aadaki
grafikte sunulmutur. Bu veriler gaz bombalarnn insanlar hedef alarak atelendiini dndrmektedir.
II.13. Yaralanma iddeti
Yaralanma iddetine ilikin belirtilenler arasnda syrklar ve kzarklk
ilk sralarda gelmektedir. Toplam 191 ak yara ve 31 krk bildirilmitir.
II.14.Salk yardm alma durumu
Verilen yantlar toplamna gre yantlarn %92si salk yardm almam ya da evresindeki gnlllerden almtr. Hastaneye bavurma
ya da gtrlme yzdesi %5 dzeyindedir.
II.15. Devam eden belirtiler
Gaza maruz kalma sonras oluan ve forma yant verildii srada devam eden baz belirtiler sorgulandnda son maruz kalma sonras
bu belirtilerin devam ettiini belirten 4315 yant vardr ve toplam
yantlarn %39unu oluturmaktadr. Toplam maruz kalma zerinden
deerlendirildiinde ise bu oran %42ye ykselmektedir. Formun
yantland srada devam eden belirtiler arasnda sivilce benzeri
dkntler ve el ayaklarda kas gszl ve yrrken ve hareket
ederken dengesizlik dikkat ekmektedir.
III. Deerlendirme
stanbul Taksim Gezi Parkna ilikin meru ve barl eylemlere iddetli polis mdahalesiyle lke geneline yaylan toplumsal olaylara
emniyet glerinin yaygn ve ar bir biimde kimyasal silah kategorisinde olan kimyasal gsteri kontrol ajanlaryla mdahalesi birok
olumsuz salk sorununu, lm ve yaralanmalar gndeme getirmitir. Kullanlan kimyasal maddeler ciddi salk etkileri oluturabilmek-
21
TABLO: 4 Yant verenlerin halen (forma yant verdikleri sre ierisinde)

devam eden belirtileri
Belirtiler
Say % %*
Sivilce benzeri dknt
1575
33,2
14,1
El ve ayaklarda kas gszl
1247
26,3
11,2
Yrrken ve hareket ederken dengesizlik 1156
24,4
10,4
Ayak ve el parmaklarnda karncalanma
389
8,2
3,5
Ayak ve el parmaklarnda uyuma
374
7,9
3,4
Toplam
4741
100,00
42,5
* Toplam yantlar iindeki yzdesi
tedir. ileri Bakanl aklamalarna gre, 79 ilde yaklak 2,5 milyon

kii gsterilere katlmtr. Gstericilere yaplan mdahaleler ve kullanlan yntemler dnldnde, eitli biimlerde olumsuz salk
sonular yaratacak etkilenimlerin ok geni bir nfus kesiminde ortaya kabilecei grlmektedir. Bu raporda ortaya konan bulgular
bu nedenle etkilenen kiilerin belirli bir ksmn ortaya koymaktadr.
TTB Kimyasal Silah / Gsteri Kontrol Ajanlarna Maruz Kalma Deerlendirme Formuna verilen 11.155 yant incelendiinde gen ya
grubun ve kadnlarn daha n planda olduu, baz belirtilerin uzun
srd, bu bir saatten uzun sren belirtilerin arasnda gz belirtileri,
kulak-burun-boaz belirtileri, genel belirtiler ve psikolojik belirtilerin
olarak n planda olduu, astm ve hipertansiyon ata, nefes darl
gibi ciddi belirtilerin de ortaya kt grlmtr. Gaza maruz kalma ile ok sayda belirti ortaya kmtr ve tanmlanan toplam belirti
says 147 bindir. Bu belirtilerin azmsanmayacak bir ksm bir saatten
daha uzun srmtr. Yantlardan formun yantland sre ierisinde
devam eden baz yaknmalar olduu anlalmaktadr. Formu yantla-
22
yanlar arasnda gaz fiei nedeniyle yaralanma oran %7 olarak belirlenmitir. En sk yaralanma bacaklar, ayaklar, kollar ve dizde ortaya
kmtr. Buna karlk yz, gs, ba blgesi gibi kritik blgelerden
de yaralanma vardr. 191 ak yara ve 31 krk bildirilmitir. Ortaya kan belirtiler incelendiinde gaza maruz kalanlarn, zellikle
yakn mesafeden youn olarak ve uzun sre maruz kalanlarn
salk etkileri asndan izlenmesi ve deerlendirilmesi gerektiini ortaya koymaktadr.
Trk Tabipleri Birlii konuyu gndeminde tutmakta, yakndan izlemektedir. Bu amala Gsteri Kontrol Ajanlar Bilimsel Danma Kurulu
oluturulmutur. Trk Tabipleri Birlii ileri Bakanlna ve Emniyet
Genel Mdrlne yaz yazarak kullanlan gazlarn niteliini ve
eitlerini sormutur. Farkl gazlarn kullanm nedeniyle kamuoyunun bu konuda aklkla bir bilgi paylamna gereksinimi vardr. Bu
rapordaki bulgular bu konudaki kukular gidermemitir. Olaylarda
kullanlan gaz ve dier kimyasal maddelerle temas edip daha nce
var olmayan ikayetleri balayan ve devam edenlerin salk kuruluuna bavurmas ve salk asndan uzun sreli bir izlem programnn balatlmas gerekmektedir.Bilindii gibi Avrupa nsan Haklar
Mahkemesinde Trkiye biber gaz ve gz yaartc gazlar nedeniyle
yarglanmtr. AHM kararlarnda da, biber gaznn kullanmnn solunum problemleri, mide bulants, kusma, nefes borusunda iritasyon,
gz kanallar ve gzlerde iritasyon, spazm, gs ars, deride yanma ve alerji gibi etkiler dourabildii belirtilmektedir. Ayrca yksek
miktarlarda solunum ya da sindirim yollarndaki dokularn lmesi,
akcierde dem veya i kanamaya (bbrek st bezinde kanama)
yol aabilecei belirtilmitir. Avrupa kencenin ve nsanlkd veya
Onurkrc Ceza veya Muamelenin nlenmesi Komitesi (CPT), biber
gazn potansiyel olarak tehlikeli bir madde olarak deerlendirmi,
ak alanlarda kullanmna ilikin olarak da ekinceler dile getirmitir. CPT eer istisnai biimde kullanlmas gerekirse, aka tanmlanm
emniyet tedbirleri bulunmaldr. rnein, biber gazna maruz kalan kiilerin derhal doktora eriimi salanmal ve bu kiilere gerekli ila verilmelidir demektedir. Kullanlan kimyasallarn insan salna orta ve uzun
sreli etkilerinin deerlendirilmesi ok nemli/gereklidir. lkemizde
sz konusu kimyasal gaz kullanmna maruz kalmann laboratuar

almalarn da ieren, derinlemesine ve ileri aratrmalarla incelenmesi gerekmektedir. Trk Tabipleri Birlii bu srete sorumluluunu
yerine getirecektir. Salk Bakanl, konunun salk boyutu ile ilgili
kamuoyunu bilgilendirici aklamalar yapmal ve salk etkilerinin belirlenmesi ve izlemine ilikin bir alma balatmaldr. nsan sal
asndan sakncal, zararl olduu ak olan bu maddelerin
kullanm yasaklanmaldr.
23
25
SOLUNUM SSTEMNE ETKL

KMYASAL SAVA AJANLARI
zet
Kimyasal sava ajanlar iki byk emperyalist savan yaand 20.
yzyln bandan bu yana insanlar topluca katletmenin arac olarak
kullanlmaktadr. En yakn tarihte Suriyede kullanlan bu sava ajanlarnn dnyann birok blgesinde bundan sonrasnda da kullanlma ihtimali mevcut olup zellikle Ortadou corafyas bu adan
en riskli blgelerin banda gelmektedir. Bu nedenle her trl salk
organizasyonunun bu ajanlarn kullanmna ynelik hazrlkl olmas
gerekmektedir. Bu derlemede, sinir ajanlar, yakc ajanlar ve akcier
irritanlar olarak grupta snflandrlan solunum sistemine etkili
olan kimyasal sava ajanlarnn fizyolojik etkileri, maruziyet halinde
ilkyardm ve sonrasnda antidot veya dier tbbi mdahale yntemlerine deinilmitir.
Anahtar Kelimeler: Kimyasal silah, salk
Tarihe
Avrupada 18. Yzylda modern kimyann geliimine paralel olarak
Almanya bata olmak zere birok lkede sentetik kimyasal madde
retiminde art meydana gelmi ve modern kimyasal silahlar bu geliimin sonrasnda ortaya kmtr (1). 1. Dnya Savanda Almanya
klorin dolu kutular esen rzgara doru aarak yaylmasn salam
< Cokun Canvar
26
ve basit bir kimyasal silah kullanma yolu bulmutur (2). Bylece 22

Nisan 1915 tarihi, modern kimyasal savan balangc olarak kabul
edilir. Almanlarn ilk kez hardal gazn 1917 ylnda kullanmalarnn
ardndan, ayn ajan 1936 ylnda Etiyopyada talya tarafndan, 1930
ylnda inde Japonya tarafndan, 1980 ylnda ran-Irak savanda
Irak tarafndan kullanlmtr (3). Tabun ilk kez kullanlan sinir ajan
olup, Majnoon adasnda ubat 1984te kullanlmtr. Binlerce kiinin
etkilendii saldrda 300 den fazla insann hayatn kaybettii bilinmektedir. Sonrasnda 1997 ve 1998 de bir baka sinir ajan olan sarin,
Halabjahda kullanlmtr. 1994 ve 1995 ylnda Japonyada sarin ile
yaplan iki ayr saldrda 6100 kii etkilenmi ve 18 kii hayatn kaybetmitir (4). Son olarak Suriyede yaanan i savata 21 austos 2013
tarihinde kullanlan sarin gazna bal binin zerinde insann hayatn
kaybettii bilinmektedir.
Tanm ve Maruziyet Biimleri
Fizyolojik etkileri nedeni ile insanlar ve dier canllar ldrmek, ar
yaralama ile saf d brakmak, fonksiyonlarn bozarak etkisiz hale
getirmek gibi temel zelliklere sahip, toksisite potansiyeli yksek, d
faktrlere dayankl ve retimi ekonomik olan toksik kimyasal maddeler genel olarak kimyasal silah veya kimyasal sava ajan olarak tanmlanrlar (5). Kimyasal sava ajanlar; buhar, gaz ve aerosol halinde
ise solunum yoluyla, kat ve sv partikller halinde ise deri yoluyla,
gda maddelerine bulam ise sindirim yoluyla vcuda alnr. Ajanlar,
hedef blgeye pskrtc alet ya da sprey tankla sv veya aerosol
eklinde, top, roket veya torpido mermileri iinde, mayn, fze, uak
bombalar vb. ile ulatrlabilir (6). Bu derlemede sinir ajanlar, yakc
ajanlar ve akcier irritanlar gruplarndaki solunum sistemine etkili
kimyasal ajanlar ele alnacaktr.
Snflama
1-) Sinir Ajanlar (Tabun, Sarin, Soman, Siklosarin, Vx, VR-55, Goman)
2-) Yakc Ajanlar (perit -kkrtl hardal, Azotlu hardal, Levisitler)
3-) Akcier rritanlar (Fosgen, Difosgen, Klorpikrin, Klor gaz)
1-) Sinir Ajanlar

Sinir ajanlar sv veya gaz halinde bulunur, renksiz ve kokusuzdur.
Deri ve mukozay tahri etmedikleri iin duyularla alglanmas ok
gtr. Solunum, sindirim ve deri yoluyla vcuda girerler (6). Asetilkolin esteraz enzimini inhibe ederek kiinin sinir sistemini dorudan
etkiler ve hayati fonksiyonlar felce uratrlar. zellikle baskn eklinde kayp verdirmek ve huzursuzluk yaratmak amacyla kullanlrlar (7).
Sinir ajanlar G ve V alt gruplarna ayrlmaktadr.
Sinir ajan eitleri;
- Uucu sinir ajanlar(G); Tabun (GA), Sarin (GB), Soman (GD), Siklosarin (GF).
- Kalc sinir ajanlar(V); VX, VR55, Goman.
G ajanlarnn kalcl V ajanlarna gre daha azdr. Yksek toksisiteleri nedeni ile yksek scaklklarda veya aerosol formunda ortama
verildiklerinde ciddi bir inhalasyon tehlikesi olutururlar. Bu grupta
Sarin en uucu olandr. Cilt temasnda toksisiteleri daha fazladr. Vx,
kullanmndan sonra haftalarca veya daha uzun bir sre kalabilen
yal bir likittir. Bu nedenle kalc sinir ajan olarak adlandrlr. Vx, cilt
yoluyla iyi absorbe edilir, normal artlar altnda ok yksek dzeylerde inhalasyon tehlikesi gstermez. Ancak 38 Cden fazla olan ortam
scaklnda inhalasyon toksisitesi gsterir. Sinir ajanlarnn buharlar
havadan 4-6 kez daha ardr ve yere yakn birikme eilimindedir.
Yeni nesil GV ajanlar ise her iki grubun da zelliklerini bnyesinde
barndrr ve ok daha toksiktirler (1). Gzlere bulama durumunda,
zellikle sv buharlamalarda lm, ok ksa srede meydana gelebilir. Ar miktardaki sv ajan, normal kumatan kolaylkla geer. Boya,
plastik, kauuk ve tahta gibi materyallere kolaylkla iler. Daha sonra
serbestleip buhar halinde ortam ve kiiyi kontamine etmeye devam
eder (6). Sinir ajanlarna maruziyette kesin tan, plazmada ve/veya
idrarda sinir ajannn ve/veya metabolitlerinin GC-MS ya da LC-MSMS kullanlarak kantitatif lm ile konur. Ancak halen maruziyetin hangi sinir ajan ile olutuunu kesin olarak belirtecek bir tarama
27
28
testi mevcut deildir. Ancak, Japonyada meydana gelen Matsumoto

saldrsndan sonra ajana maruz kalan yarallarda kreatin kinaz enzim
aktivitesinde art, hipokalemi ve lkositoz gibi nonspesifik deiiklikler tespit edilmitir (1). Yakn zamanda Novichok (Rusada yenigelen anlamnda) adnda sinir ajanlar retilmitir. Novichok ajanlarnn
toksisitesi Vx ajanlarndan ok daha fazladr. Etki mekanizmalar ayn
olmasna ramen antidotlar etkisiz olabilir. Literatrde bu ajanlarla
ilgili detaylar bulunmamaktadr (4).
Sinir Ajan Maruziyetinde lkyardm ve Tedavi;
lk yardm kimyasal ajann atld alan scak blge ya da krmz alan
olarak da adlandrlan yerde balar. Sinir ajanlarna maruz kalm bir
yaralnn tedavisinde ventilasyon, dekontaminasyon, antidot tedavisi
ve destek tedavisini ieren bir protokol uygulanr.
Ventilasyon: Yarallarda balangta solunum kaslarnda kaslmaya
bal bronkokonstrksiyona ve ar salivasyona bal artm olan havayolu direnci gzlenir ve bu nedenle ventilasyon gtr. Salglarn
aspire edilmesi ve reseptr dzeyinde etkili bir antidot olan atropinin
uygulanmasndan sonra diren azalmaktadr (1).
Dekontaminasyon: Kimyasal ajann tehlike oluturmasn engellemek zere uzaklatrlmas, temas ettii vcut alannda miktarnn
azaltlmas ilemidir. Sinir ajanna maruz kalan yarallar ortamdan
uzaklatrlmal, elbiseleri kartlmal ve mmknse fiziksel temizleme veya kimyasal ntralizasyon ilemleri uygulanmaldr (5). Dier
kimyasal sava ajanlarna maruz kalanlarda olduu gibi, kiilerin ilk
dekontaminasyonlar kimyasal ajann atld blgede yaplmaldr.
Eer bu olanak salanamamsa, hastanelerin acil girilerinde oluturulan ve dularn bulunduu dekontaminasyon birimlerinde yaplmaldr.
Antidot ve Destek Tedavisi: Kimyasal ajanlarn ani etkileri nedeniyle acil tbbi yardm ve tedavi ok hzl yaplmaldr. Hayatta kalmak
iin ok hzl nlem alnmas gerekir. Hastaya acil yardm uygulanmasnn yan sra, sinir gazna maruz kald takdirde, salk personeli
kendi kendine de acil yardm uygular (6). Sinir ajan zehirlenmesinde

antidot olarak atropin ve oksimler (obidoksim, pralidoksim, metoksim, HI-6, HLO-7, HGG-12, 2-PM, TMB4, BI-6, K oksimler) kullanlr (3-4).
Konvlsiyonlarn olup olmamasna bal olarak, uzun sren nbet
aktivitesinin beyin hasarna neden olmamas iin, antikonvlzan tedavi olarak diazepam kullanlr. Sinir gazna maruz kalnaca nceden biliniyorsa proflaktik olarak 8 saatte bir pridostigmin tablet alnr.
Sinir gazna maruz kalnca tablet alm kesilir ve atropin uygulamasna geilir (6).
Atropin: Muskarinik reseptrde asetilkolini antagonize ederek etki
gsterir. Bronkodilatasyon geliir ve broniyal sekresyon miktar azalr
(5). Nikotinik blgeye etkileri az olduundan, iskelet kaslarnda fasiklasyonlar devam eder, miyozis geri dndrlemez.
Oksimler: Organofosfat-enzim ban krar ve inhibe olan asetilkolinesterazn aktivitesini normale dndrr. Enzim aktivitesinin dzelmesi, nikotinik reseptrleri olan organlarda belirginleir. Anormal
iskelet kas hareketleri azalr ve normal glerine dnerler. Oksim trevlerinden Pralidoxim Mesilat ngilterede kullanlrken, dier Avrupa
lkelerinde obidoksim (Toxogonine), srailde ise TMB4 enzim reaktivatr kullanlmaktadr. Birka dekat nce Avrupada bulunup daha
etkin olduu kantlanan HI-6 ise Kanada ve baz Avrupa lkelerinde
kullanlmaktadr (3).
2-) Yakc Ajanlar
Letal etkilidirler. Solunum yolu epitelini tahrip ederek akut akcier
demi ve asfiksi nedeniyle lme yol aarlar. Vezikan veya blister
ajanlar olarak da adlandrlmalar andrc etkileri ile dokularda yaptklar hasar nedeniyledir. Sitotoksik alkilleyici maddelerdir. DNAya
oturarak radyasyonun yapt hasara benzer ekilde hcre blnmesini durdururken hcre solunumunu azaltarak hcre lmne
neden olurlar (3).
Yakc ajanlar; iperit (kkrtl hardal), azotlu hardal ve levisitlerdir.
29
30
peritin (bis 2-kloretil slfit) simgesi H dr ve ok pis kokulu (sarmsak,

kf ve balk) eitleri vardr. Renksiz vizkoz sv (saf ) ve sar-kahverengi
vizkoz sv (kirli) formlar vardr.
Yakc Ajan Etkilerinde lkyardm ve Tedavi:
Yakc ajanlara kar belirli bir panzehir yoktur. Dimerkaprol (British
Anti-Levisit,BAL) merhem olarak cilde ve gze topikal uygulanabilir. Dimercaprol parenteral uygulandnda ok iddetli yan etkiler
oluturmaktadr (hipertansiyon, taikardi, bulant, kusma, ba ars,
gste skma hissi, konjunktivit, lakrimasyon, rinore, ar terleme ve anksiyete). Bu nedenle sistemik kullanma uygun yeni elatr
ajanlar gelitirilmitir: DMSA (meso-dimercaptosuccinic acid), DMPS
(2,3-dimercapto-1-propanesulfonic acid) ve DMPA (N-(2,3-dimercaptopropyl)-phthalamidic acid) (8).
3-)Akcier rritanlar (Boucu Gazlar)
Boucu gazlar, solunum yoluyla vcuda girip solunum yollar ve akcierleri tahrip ederek etki gsterir. Akcier demine yol aarak oksijen yetersizliine bal lme neden olur.
Fosgen, difosgen, klorpikrin ve klor gaz akcier irritanlardr. ok
uucu olan bu gazlar genellikle renksizdir (6).
Klor gaz: Toksik dozda gaza maruz kalan kiilerde ncelikle irritasyona bal bir bronkospazm ve elik eden iddetli ksrk izlenir.
Daha sonra st hava yollarnda ve akcier parankiminde dem geliir. demi takiben pulmoner konjesyon ve hemoraji izlenir. Tabloya
son dnemde sekonder bakteriyel enfeksiyon eklenir. Kronik olarak
klor gazna maruz kalanlarda ise genellikle broniyolit, amfizem ve
kalc akcier hasarna bal solunum problemleri grlmektedir. Etkin bir antidotu bulunmad iin tedavi semptomatiktir. ksrk iin
dekonjestanlar ve antitssifler kullanlr. Solunum skntsn azaltmak
iin nemlendirilmi oksijen verilir. Bronkospazm inhalasyon yolu ile
verilen sempatomimetikler veya aminofilin ile tedavi edilir (5).
Fosgen gaz: Renksiz bir gazdr. Yeni kesilmi ot kokusundadr. 30 dakikadan 48 saate uzanan latent devresi vardr. Burun, farinks, larinks,
trakea ve bronlarda irritasyona neden olur (3). Fosgen toksisitesinin hedef organ akcierlerdir ve bu organlarda oluturduu hasar
pulmoner dem ile karakterizedir. Tipik olarak 46 saat sonra dispne
geliebilir. Bu nedenle fosgene maruz kalan hasta asemptomatik de
olsa en az 4 saat gzlem altnda tutulmaldr. Fosgen genellikle mukozay irrite eder ama ne irritasyonu ne de fosgenin kendi kokusu
ortamdaki varlna dair bir uyar oluturmaz. Bu nedenle ilk saatlerde
asemptomatik olan yarallarda ileri saatlerde akut akcier hasar ortaya kabilir (5). Latent evrede ekilecek gs filmi, klinik belirtiler
kmadan akcier bulgularn gsterir ve erken tan konulmasn salar. Pulmoner dem tedavisine hemen balamak ok nemlidir. 15
dakika iinde steroid tedavisine balamak gerekir nk dem olutuktan sonra tedavi etkisiz kalmaktadr (3). Sv alm kstlanmaldr.
Dispne veya pulmoner dem varl kt prognoz gstergesidir ve
bu durum youn bakm artlarnda tedaviyi gerektirmektedir. zellikle pulmoner demin tedavisine ynelik bir protokol izlenmelidir.
Yarallar yar oturur vaziyette yatmal, istirahat etmeli ve scak tutulmaldr. Gerekli durumlarda sedatif kullanlmaldr. Stridoru olan veya
bilinci kapal olan hastalara endotrakeal entbasyon uygulanmaldr.
Bronkospazm iin bronkodilatatr, ciddi havayolu mukozal hasar
varsa steroid kullanlmaldr. Akut akcier hasarnda destek tedavisi uygulanmal, solunum iin ekspiryum sonu pozitif basn (PEEP)
veren maskeler kullanlmaldr. Pulmoner demin tedavisine ynelik
deksametazon veya betametazon inhalasyonu maruziyetten sonraki
15 dakika iinde uygulanmaldr (5). Fosgen gaz inhalasyonu sonras pulmoner dem tablosu gelien hastalarda yksek doz sistemik
steroid (1gr metilprednizolon) neren kaynaklar bulunmaktadr (8).
Sonu
Kimyasal sava ajanlarnn kullanm her ne gerekeyle olursa olsun
ortaya kan sonular asndan deerlendirildiinde aka bir insanlk suudur. nsan, dier canllar ve doay vahice katletmenin
en acmasz aralarndan biri olarak insanln yakn tarihinde yer bul-
31
32
mutur. Kullanld esnada maruz kalanlara ynelik hayat kurtarc

tbbi bilgi birikiminin oluturulmas, salk organizasyonlarnn gelitirilmesi olduka nemlidir. Ancak daha nemlisi insanln yzkaras bu uygulamalarn tarihten silinmesi iin mevcut kitlesel ldrme
rezervlerinin tmnn imhas ve tekrar kullanlmamas iin verilecek
blgesel ve enternasyonal toplumsal politik mcadele sreleridir.
Kaynaklar
1-) Yaren H, Kenar L, Karaylanolu T, nemli Bir Kimyasal Silah Grubu: Sinir Ajanlar, TSK
Koruyucu Hekimlik Blteni 2007 6 (6): 491-500
2-) zgr S, Souk Sava Sonras Dnemde Kitle mha Silahlar ve Silahszlanma abalarYksek Lisans Tezi, Isparta 2006
3-) zyurt G. Kimyasal Sava Ajanlar ve Korunma, Trk Anest Rean Der Dergisi 2005; 33:
288-297
4-) Advances in toxicology and medical treatment of chemical warfare nerve agent Moshiri er al. DARU Journal of Pharmaceutical Sciences 2012,20:81
5-) Sezigen S, Karaylanolu T, Kimyasal Sava Ajanlarnn Solunum Sistemine Etkileri ve
Tedavi Yaklamlar, Trk Hij Den Biyol Derg 2006 Cilt:63 No:1,2,3 S:129-134
6-) Kimyasal Biyolojik Radyasyon ve Nkleer Tehlikelerde (KBRN) Acil Yardm- Acil Salk Hizmetleri T.C. Milli Eitim Bakanl, Ankara, 2011; 25-30
7-) Kimyasal ve Biyolojik Sava Ajanlarna Kar Korunma ve Tedavi Yntemleri T.C. Salk
Bakanl Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrl Salk Personeli Rehberi Ocak 1991
Ankara
8-) Kimyasal ve Biyolojik Tehditlere Yaklam Algoritmas, T.C Salk Bakanl
33
Resim 1:
Blent Kln objektifinden Taksim 2013 .Amerikan Ulusal Basn Fotoraflar Birlii, 3.lk dl.
OLGU ELNDE GSTER KONTROL AJANLARI:

GZ YAARTAN GAZLAR
zet: Dnyada biber gaz olarak bilinen Oleoresincapsicum (OC) ve
dier gz yaartan gaz chlorobenzylidenemalononitrile (CS) kullanm yaygndr. OC ve CS cilt ve solunum sistemi olmak zere tm
sistemleri etkileyen toksik gazlardr. lkemizin de dahil olduu eitli
lkelerde ortaya kan toplumsal olaylarda biber gaz ve CS kullanlmtr . Elli yanda kadn hastann 3 kez toksik gaz inhalasyonuna maruz kald renildi. Hastann solunum fonksiyon testinde obstrktif
tipte solunum fonksiyon bozukluu ve toraks tomografisinde akcierin iki tarafl yamal infiltrasyonlar mevcuttu. Hastann daha nce
ekilen grafilerinde lezyonun olmamas, maruziyet kesildikten sonra
yaknmalarnda ve solunum fonksiyon testinde dzelme ve parankim lezyonlarnda gerileme olmas CS gaz maruziyetine baland.
Bu olgu zellikle hastalardan ayrntl ve sorgulayc anamnez almann
nemini, evresel ve sosyal ortamlarn insan sal zerine olumsuz
etkisini ve kullanlan gazlarn yanstld kadar masum olmadn
vurgulamak iin sunulmutur.
Anahtar Kelimeler: Gsteri Kontrol Ajanlar, akcier hasar
Giri
Yaygn olarak gaz bombas ya da gz yaartc bomba olarak bilinen
gsteri kontrol ajanlar nn 15in zerinde tr vardr. Bunlarn iinde
en yaygn olanlar; chlorobenzylidenemalononitrile (CS), chloroacetophenone (CN), chlorodihydrophenarsazine (DM) ve oleoresincapsicum (OC)dur. Amerika ve Avrupada yaygn olarak kullanlan formu CS, CN ve OCdir. Dnyada gsteri kontrol ajanlar- gz yaartc
< Nilfer Ayka

Kongar
35
36
gazlar olarak en sk kullanlanlarn Oleoresincapsicum (OS) ve chlorobenzylidenemalononitrile (CS) olduu bilinmektedir. CS ve OC

bata cilt ve solunum sistemi olmak zere tm sistemleri etkileyen
toksik gazlardr. Trkiyede Gezi olaylar sresince zellikle stanbul
Taksimde (Resim 1) en sk CS kullanlmtr ( Resim 2).
Biber gaz engelleyici ve genel irritan zellii olan aerosol formunda
tm dnyada polisler ya da askeri gler tarafndan yaygn olarak kullanlmaktadr. Kimyasal ajanlarn saldr amal olarak kullanm tarihte
ok eski dnemlerden beri grlse de, gz yaartc ajan olarak CS
(2-chlorobenzylidene malononitrile) ilk kez 1928 ylnda iki Amerikal
kimyac tarafndan retilmi ve bu ikisinin ba harfleri ile isimlendirilmitir. Gazlar vcuda solunum, cilt ve sindirim yolu ile alnmaktadrlar
Gz yaartc gazlarn en sk gzlenen etkileri deri, mukoza ve solunum yolu zerinedir. Solunum yollarnda burun aknts, haprma,
ksrk, nefes darl, bronkokonstriksiyon ve akcier demi yapabilir. Kimyasal ajanlarn klinik ve olas komplikasyonlar Tablo 1 de
zetlenmitir1.
Olgu
Elli yanda kadn hasta 3 haftadr ksrk, balgam ve eforla artan
dispne yaknmalar ile bavurdu. ksrn nce kuru vasfl ve nbetler halinde olduunu, sonrasnda az miktarda balgamn elik ettiini ve efor kapasitesinin azaldn ifade ediyordu. zgemiinde
2011 ylnda invaziv duktal karsinom nedeniyle sol parsiyel mastektomi ve lenf nodu disseksiyonu yks vard. Hi sigara imemi hastann, meme operasyonu sonrasnda kemoterapi ve 14 gn radyoterapi grd renildi. Meme kanseri asndan stabil olan hastann
herhangi bir ila kullanm yks yoktu.
Daha nce solunumsal herhangi bir yaknmas olmayan hasta bavurudan 14,13 ve 11 gn nce toplam kez CS gazna maruziyet tanmlyordu ve sonrasnda ani balangl nefes almakta zorluk,
hrltl solunum yaknmalar vard. Hastann vital bulgular stabil,
TA:120/80 mmHg, Nabz says: 86 /dak, SaO2: %98 idi. Solunum sistemi muayenesinde yaygn hltl solunum, ekspiryum uzunluu ve
37
TABLO: 1 Kimyasallarn klinik ve olas etkileri
Klinik durum
Potansiyel
Komplikasyon
Potansiyel
sekel
Gz
Gz yaarmas; yanma
hissi; ar; blefarospazm;
fotofobi; korneal dem
(OC)
Keratitis (CN); kornealerosion; lserasyon (OC);

intraocular kanama
Katarakt;
glokom
Solunum yollar
Ciddi burun aknts (CS);

haprma; ksrk; dispne
(CS); faranjit; trakeal
bronit
Bronkospazm; hipoksi
(CN); pulmoner dem
(CS); astm ata balatma
Reaktif havayolu diskfonksiyon sendromu;

Astm
Kardiyo Vaskler
Sistem
Hipertansiyon (CS)
Kalp yetmezlii; serebral

kanama
Tanmlanmam
Deri
Hiperemi, eritem; dem;

yanma hissi; bl (CS)
rritan/kontakt dermatit
(CN); fasial dem (CN);
dermatitlerin agreve
olmas
Allerjik dermatit (CN)
Gastro ntestinel
Sistem
Dudakta irritasyon; tkrk

artm (CS); arl yutkunma; yutkunma gl;
karn ars; diyare; bulant
kusma (DM)
Karacier toksisitesi (CS)
Tanmlanmam
Santral Sinir Sistemi
Titreme (DM) Ajitasyon;

Anksiyete
Histerik reaksiyon; Panik

atak
Tanmlanmam
Genotoksik etki
yaygn sibilan ronksleri vard ve mastektomiye bal skar dnda

fizik muayenede baka bir zellik yoktu. Laboratuvar bulgularnda
hemogram, eozinofil says, CRP ve rutin biyokimyas normaldi.
Hastann posteroanterior (PA) akcier grafisinde sada 2-3. interkostal aralkta yaklak 2-3 cm apnda dank infiltrasyon ve sol apekste
infiltrasyon izlendi (ekil 1).
Bavuru srasnda ekilen bilgisayarl toraks tomografisinde ( BT) sa
Klastojenik; Mutojenik;
Karsinojenik
38
< Resim 2:
Biber Gaz Kapsl
akcier anterior segmentte ve sol akcier alt lobta superior ve posteriobazal segmentlerde dzensiz snrl buzlu cam grnmleri saptanmtr (ekil 2).
Solunum fonksiyon testinde: FEV1: 1.62 ( %61), FVC 2.27.(%73), FEV1/
FVC %70, PEF:%56 deerleri orta dzeyde obstrktif fonksiyon bozukluunu gsteriyordu.
Hastaya hipersensitivite pnmonisi, toksik inhalasyon sendromu,
broniolitis obliterans organize pnmoni, pnmoni n tanlaryla
makrolid grubu antibiyotik, budesonid inhaler 200gr 2x1 ve salbutamol inhaler 100 gr 4x1 baland. CS gaz yan etkileri konusunda
ayrntl bilgi verildi. Maruziyet sonlanmt. Hastann 1 hafta sonrasnda ekilen PA grafide sadaki lezyon dzelmiti (ekil 3).
Hastann solunumsal yaknmas kalmam ve fizik muayenesi normaldi. Bir ay sonra dk radyasyon dozunda ekilen kontrol toraks
BT de lezyonlar tamamen dzelmiti. ay sonraki solunum fonksiyon testleri normal olarak deerlendirildi. Hasta toksik gaz inhalasyonuna bal toksik inhalasyon sendromu ve ift tarafl parankimal
infiltrasyonlarla pnmonitis olarak deerlendirildi.
Tartma
Hastada CS gaz maruziyetinden11-14 gn sonra ortaya kan havayolu spazm bulgular ve buna ek olarak grafilerinde akcier paran-
39
kiminde izlenen infiltratif grntler, gaz maruziyeti ile ilikilendirilmitir. Hastann sigara yksnn yokluu ya da bu tr bulgulara yol
aabilecek meslek, hobi, ila kullanm ve astm yksnn olmamas ortaya kan klinik tablonun CS gaz maruziyeti ile ilgili olabileceini akla getirmektedir.
CS gazna maruziyetin akut dneminde ortaya kan solunumsal
olaylar; boazda yanma hissi, ksrk, hrltl solunum, nefes darl, laringospazm olarak grlr ve lm nedeni
genellikle asfiksi ve dolam yetersizliidir2. CS kullanm temelde mkz membranlar stnde irritasyon etki yaratmaktadr. Deney hayvanlar zerinde
yaplan almalar yksek dzeyde CS maruziyetine bal olarak kimyasal pnmonitis ve lmcl
pulmoner dem oluabileceini gstermektedir3.
Bronkokonstrksiyona neden olduu iin kronik
obsrktif akcier hastal veya astm olanlarda
akut solunum yetmezliine yol aabilir4. Bulunduu yere 2-3 metre uzaklkta gaz kapsl patlayan
bir olguda rritanla ndklenen Astm raporlanmtr5. Maymunlarda ok yksek doz CS uygulanmas
akcierlerde akut konjesyon, dem, havayollarnda
ve interstisyumda inflamatuar lezyonlar gelimesine yol aar. Ortam havalanmasnn kstl tutulduu
deney koullarnda, yksek doz maruziyet tavanlarda ve kobaylarda doza baml olarak 12-48 saat ierisinde lme
yol amaktadr. Hayvan deneylerinde uzam maruziyetler sonucu
temel lm nedeni akcier hasardr6.
Ayrca, gz yaartc gazlarn dorudan kendilerinin yannda ieriklerinde bulunan zclerin potansiyel toksik etkileri de ayrca nemlidir7. Diklorometan (DCM, metilen klorr) CSnin kullanma hazr hale
getirilmesinde zc olarak kullanlmaktadr. Bu nedenle gz yaartc ajan olarak CSnin neden olaca toksik etkiler yannda DCMn
toksik katks da nemlidir. Farelerde kronik maruz kalmann karacier ve akcier kanserine neden olduu; sanlarda ise benign meme
ekil 1:
PA Grafi sa 2.
inter kostal aralkta
parankimal infiltrasyon.
40
bezi tmrleri oluturduu bildirilmitir. DCM, otorite

kurulular tarafndan Muhtemel nsan Karsinojeni ya
da nsanda Etkisi Belirsiz olan Kantlanm Hayvan Karsinojeni olarak snflandrlmaktadr8, 9.
Sonu olarak, deneysel almalarda ajanlara maruziyet ile doza bal olarak akcier hasar ve lm bildirilmesinden yola karak bu ajanlarn sanld-yanstld kadar masum ajanlar olmad aktr. Bu olgu,
zellikle hastadan ayrntl ve sorgulayc anamnez
almann nemini evresel ve sosyal hayatn insan
sal zerine olumsuz etkisini ve kullanlan gazlarn
yanstld kadar masum olmadn vurgulamak iin
sunulmutur.
Kitle kontrol amac ile kullanlan ajanlarn insan salna yaratt orta ve uzun sreli etkiler asndan
daha kapsaml deerlendirmeye ihtiya vardr.
Teekkr
ekil 2:
Toraks CT; Sa st
lob anterior ve sol
alt lob superior
segmentte buzlu
cam grnmnde parankimal
infiltrasyon.
Srece bilimsel ve toplumsal katklarndan dolay

Trk Tabipleri Birlii, Trk Toraks Dernei,Trkiye Mimar Mhendisler i Odas ve Ali erkezoluna, olguya
katklarndan dolay, Peri Arbak, Haluk alr ve Kaan
Kongara teekkr ederim.
Kaynaklar
1) Kimyasal Silahlar Gsteri Kontrol Ajanlar Birinci Bask, Austos 2011,
Ankara Trk Tabipleri Birlii Yaynlar
2) Olajos EJ., lakosk MJ: Pharmacology/Toxicology of CS, CR, CN, Formulations, Degradation Products, Carriers/Solvents, and Propellants,
in Olajos E.J. , Stopford W.(eds): Riot Control Agents: Issues in Toxico-
41
logy, Safety & Health, Newyork, CRC Press ,2004, pp: 79-123.
3) Elspeth Worthington, Patrick A Nee CS exposure-clinical effects and
management. J Accid Emerg Med 1999 16: 168-170
4) Busker & van Helden,Toxicologic evaluation of pepper spray as a
possible weapon for the Dutch police force: risk assessment and Am J
Forensic Med Pathol efficacy 1998;19:309-16.
5) HuH, FineJ, EpsteinP and Tear Gas Harassing Agent or Toxic Chemical Weapon? Jamam 1989;262:660-63
6) John C. Danforth by Prof. Dr. Uwe Heinrich Possible lethal effects of
CS tear gas on Branch Davidians during the FBI raid on the Mount Carmel compound near Waco, Texas April 19, 1993
7) H Orhan Gz Yaartc Gazlar ve Toksik Etkileri, www.turktox.org.tr,
Ocak 2013,
8) International Agency for the Research on Cancer (IARC). 2010.
http://monographs.iarc.fr/ENG/ Classification/crthgr02b. php.
9) American Conference of Governmental Industrial Hygienists (ACGIH). Threshold limit values for chemical substances and physical
agents & biological exposure indices, 2010
ekil 3:
Toraks CT; Lezyonlar tama yakn
gerilemi.
43
GZ YAARTICI KMYASALLAR VE
DER BULGULARI
zet
Gz yaartc gazlar uzun bir sreden beri tm dnyada polisler ve
askeri gler tarafndan, kitlesel ayaklanmalar ya da gsterileri kontrol altna almak amacyla yaygn olarak kullanlmaktadr. Deriye temas
ettiinde yanma, tahri hissi, kzarklk gibi akut etkiler oluturduu
gibi ok yksek dozlarla temas sz konusu olduunda ikinci-nc derece cilt yan dahi ortaya karabilmektedir. Deri bulgularnn
hzl geriliyor olmas bu durumu nemsiz klsa da tbbi literatrde bildirilmi daha uzun ve ar seyirli vakalar da mevcuttur. Bu derlemede
en sk kullanlan gz yaartc gazlarla olumu deri bulgular literatr
eliinde tartlacaktr.
Anahtar kelimeler: Gz yaartc gazlar, deri
lk olarak 1871 ylnda retilen gz yaartc gazlar uzun bir sreden
beri kitle kontrol ajanlar olarak tm dnyada polisler ya da askeri
gler tarafndan, kitlesel ayaklanmalar ya da gsterileri kontrol altna almak amacyla yaygn olarak kullanlmaktadr. Gz yaartc gazlarn kullanm trleri arasnda gaz bombas ve sprey vardr (1). Aslnda
bir gaz deil zc ierisinde deiik konsantrasyonlarda bulunan
toz veya tanecik eklindeki toksik kimyasal tahri edicilerdir. 1950lerden bu yana, esas olarak Birleik Krallk, Fransa, Almanya, svire dahil
olmak zere, pek ok Avrupa lkesinde kargaa kontrol amal olarak kullanlmtr (2). Gz yaartc gazlar arasnda en ok kullanlan
ajanlar 2-klorobenziliden malononitril (CS), oleoresinkapsikum (OC)
ve kloroasetofenon (CN)dur (1).
< Dr. Mualla Polat
44
Deri bulgular
Solunum sistemi ve gz bulgularnn yan sra deri ve mukozalar da
gz yaartc gazlardan olduka fazla etkilenirler. Maruziyet sonrasnda akut etkileri arasnda ciltte yanma ya da tahri hissi, kzarklk
olumas beklenirken ok yksek dozlarda maruziyet sz konusu olduunda ikinci hatta nc derece cilt yan dahi grlmektedir.
Hzl geriliyor olmas bu yan etkilerini nemsiz klsa da tbbi literatrde bildirilmi daha uzun ve ar seyirli vakalar da mevcuttur. Literatrde dermatolojik yan etkiler asndan bakldnda CS ile olumu
deri bulgularnn daha sk sunulduu gzlenmektedir.
Biber gaz
Biber gaz, ili biberi adl krmzbiberden ya da ac Arnavut biberinden elde edilen bir yadr. Alkol, eter ve kloroform gibi organik zclerde znr ancak suda znmez. zcler uurulduktan
sonra kalan madde Kapsaisindir. Oleoresin terimi de, ekstrakte edilen bitkiye zg esansiyel yalar ve reineyi tanmlar ki krmzbiber
kapsaisinin ana aktif bileen olduu ac biber ekstrelerinin bir karmdr. Bu karm ierisinde konsantrasyon %1-15 arasnda deiir.
Pelargonik asit vanilamide ise oleoresin kapsikumun svire, Avusturya ve Almanya bata olmak zere birok lkede kullanlan yeni bir
standart sentetik eididir (2,3).
Biber gaz kargaa kontrol ajanlar arasnda yer ald gibi bireysel savunma amacyla da sprey olarak kullanlmaktadr. Sprey iindeki kapsaisinoidler, TRPV1 reseptrn aktive eder ki bu reseptr periferal
duyu sinirlerinde-C ve A delta- kalsiyum geirgen katyon kanalnda
ayrca tm vcutta nronal ve non-nronal hcre tiplerinde bulunur.
TRPV1 aktivasyonu, maruz kalnan alanlarda youn yanma ve ar
hissine neden olan biyokimyasal srecin balamasna neden olur.
Bu biyokimyasal sre, eitli organlara spesifik toksisite ortaya karr; gz (lakrimasyon-blefarospazm); akcier (bronkokonstrksyon,
kontrol edilemeyen ksrk, nefes darl, dem ve inflamasyon),
burun (aknt) ve deri (eritem ve lokalize inflamasyon) etkilenir. Bu
semptomlar geicidir, kiinin hassasiyetine, doza ve dekontaminas-
yona bal olarak yaklak 1 saat iinde gerilemesi beklenir (4). Kapsaisinoid maruziyeti deride nrojenik inflamasyona neden olur, termal
hiperaljezi, yanma, batma, eritem ve afferent nronlarda artm ar
duyarllna neden olurlar (5). Nrojenik inflamasyon stimle edilmi
periferal duysal sinirlerden substans P salnmyla indklenir ve eriteme neden olan vazodilatasyona katkda bulunur (6).
Kapsaisinoidlerin toksikolojik ve farmakolojik yan etkilerinin aratrld bir almada konsantrasyonu farkl 5 ticari biber gaz deerlendirilmitir. almada deri kan akmndaki deiim, deriden su kayb,
deri rengindeki deiim ve s llerek aradaki farklar deerlendirilmi. alma Asyal ve Kafkas kkenli gnlllerde n kola ve 10 dakikalk maruziyet eklinde yaplm. Sonu da kapsaisinoidlerin artan
konsantrasyonunun deride lokalize s artna, doku pHsnda lokalize
azalmaya ki bu deri bariyerini bozar, yanma ve batmaya, kzarkla,
ve deriden su kaybna neden olduklar gzlenmitir (7).
Biber gaz kargaa kontrol arac olarak daha ok gaz bombas eklinde veya sprey olarak uygulanmaktadr. Ancak Bat eriadaki ayrm
duvarnn inaasn protesto eden Filistin ve srailli sivillere srail ordusu tarafndan, sama eklinde de biber gaz kullanmlar bildirilmektedir. Bu yeni mhimmat bir sama eklinde atelenmektedir. Arl
3 gramdan biraz fazla olup ince salam bir klf (17.2 mm apnda)
ierir ve ierisinde beyaz bir toz vardr. Bu samann ieriinin basnl olduu ve darbe annda deride yrtlmalara yol aarak ve ieriin dar kmas ile etkisini gsterdii bildiriliyor. Toz iki ayr laboratuarda
analiz edilmi ve tozun diklorometana ayrtrlmas sonrasnda yaplan kzl tesi spektral analiz sonucunda kapsaisin bileiinin varl
gsterilmitir (8). Kapsaisinin eriteme neden olduu bilinmektedir
fakat bu almada ciddi cilt yaralanmalar saptanmtr. Bu maddeye
maruz kalan 3 Filistinlinin imzal beyan ile sunduklar vakalar (8):
Vaka 1: Maruziyetten birka saat sonra beline yakn blgedeki yaral
blgede ime balam. Yaralanan blgenin enfekte olduunu ve
bir skar dokusu olmadan iyiletiini ancak yaklak 1 ay sonra tekrar
olutuunu ve 15 gn sonra siyah- koyu mavi lekeler ortaya ktn
sylemi.
45
46
Vaka 2: 4 sama tarafndan vurulduunu ve balangta ac hissettiini sylemi. Bir sre bilincini kaybettiini, kendine geldiinde cildinde krmz siyah renkte yaralar olutuunu ve arnn birka gn
iinde giderek azaldn sylemi.
Vaka 3: Plastik toplardan birini eve gtrdn, evde patladn, ailesinin bu esnada farkl odalarda uyumakta olduunu sylemi. Tm
ailenin koku nedeniyle midelerinin bulandn ve 2 saat boyunca
tm evi havalandrmak zorunda kaldklarn ve evdekilerin yzlerini
1 saat veya daha fazla sre ile su ile silerek rahatlamaya altklarn
belirtmi.
Biber toplar nispeten yeni bir teknoloji olmakla birlikte zellikle Birleik Devletlerde polis gleri tarafndan i karklklar bastrmak
amal kullanlmaktadr (8). Biber topunun reticisi olan biber topu
teknolojileri adl irketin szcs bir basn aklamasnda biber topu
rnnn dnya apnda 3000den fazla kanun uygulayc g tarafndan kullanldn sylemektedir. Biber topunun da dahil olduu
bu rnler, lmcle yakn bir kinetik g ortaya kararak, potent
kapsaisin-2 sperirritan maddesinin salnmna neden olmaktadr.
irket tarafndan aklanan mevcut teknoloji ile bu kimyasal ajann
oluturduu bulut kalabalklarn kontrol altna alnmas, barikatlarn
krlmas ve gvenli blgelerden yetkisiz kiilerin uzaklatrlmas gibi
amalara hizmet etmektedir (8).
2-klorobenziliden malononitril (CS)
Kargaa kontrol ajanlar ierisinde ilk kez 1928de Carson ve Stoughton tarafndan sentezlenmi olan CS en sk kullanlan ajan olup,
deri bulgularnn yer ald bildirilere de daha sk rastlanmaktadr
(9,10,11). Beklenen klinik yan etkiler ierisinde deri bulgular ekzema,
kzarklk ve deride hafif soyulma bulunmaktadr. Ancak daha iddetli
vakalar da bildirilmitir.
Agrawal ve arkadalar (ngiltere) yznn sol yarsndan CSe maruz
kalm 39 yanda bir erkek hasta bildirmilerdir. lk yardm olarak su
ve souk uygulamas yaplan hastada ertesi sabah ar, yzde, bo-
yunda, gs st tarafnda kzarklk, kabarma, grmede ve iitmede azalma ortaya km. Deride yank benzeri ii su dolu kabarcklar
olumu. kinci gnn sabahnda vcut alannn % 4nde kzarklk
ve kabarck olumas nedeniyle yank nitesinde tedaviye balanm.
Tam iyileme yerinde hafif iz brakarak 4 haftada gereklemitir (11).
Varma ve arkadalar (ngiltere) acil servisten kendilerine konslte
edilen 30 yanda bir erkek hasta bildirmilerdir. Hasta ofr koltuunda otururken yznn sol yanna CS sprey skldktan 6-8 saat
sonra yznde ar, ime ve gz evresinde grmeyi engelleyecek
dzeyde ilik olutuunu belirtmekteymi. Yaplan dermatolojik
muayenede yzn sol yarsnda daha belirgin olan ancak tm yzde izlenen iddetli kzarklk ve ilik tespit edildii bildirilmektedir.
Tedavisinde antibiyotik ve kortikosteroid kullanlan hastann ancak 5.
gnnde ikayetlerinin gerilemeye balad tedavisinin uzun srd belirtilmektedir (12).
Wu ve arkadalar (ngiltere) 37 yanda erkek hastada CS maruziyeti
sonrasnda gelien akut generalize ekzantmatz pstlozis vakas bildirmilerdir. Hastaya 12 gn nce CS sprey maruziyeti olduu,
nce kzarklk ve ii su dolu kabarck olutuu, lezyonlar geriledikten 1 hafta sonra tekrar generalize pstler lezyonlarn ortaya kt
belirtilmektedir. Alnan biyopsi ve klinik bulgular eliinde hastaya
akut generalize ekzanematz pstloz tans konulduu ve etkenin
CS gaz olduu bildirilmektedir (13).
Watson ve Rycroft (ngiltere) tarafndan sunulan almada CS maruziyetine uram 7 polis memuruna yaplan yama testi sonular
bildirilmektedir. Hastalarn 5inde kontakt dermatit gelitii, 1 hastada yzne CS temas ile daha nce var olan Rozasea hastalnda
iddetlenme, 1 hastada ise CSe bal gelien kimyasal yann deride
renk almas ile iyiletii ve ayn hastann seboreik dermatitinde iddetlenme ortaya kt belirtilmektedir (14).
Kloroasetofenon (CN)
CN polis ve siviller tarafndan gz yaartc gaz olarak yaygn olarak
47
48
kullanlmaktadr. Hem irritan hem de alerjik kontakt dermatit vakalar

tarif edilmitir.
Maucher ve arkadalar (Almanya) CN maruziyeti ile youn ekzamatz deri reaksiyonu gelien hastalarn sunmulardr (15).
Treudler ve arkadalar (Almanya) kaza sonucu CN temas olan
polis memurunda ortaya kan alerjik ve irritan kontakt dermatit tans koyduklar vakalarn CN maruziyeti ile gelien mesleki kontakt
dermatit bal altnda sunmular ve CN kullanm srasnda ciddi
gvenlik nlemleri alnmas gerektiine dikkat ekmilerdir (16).
Sonu
Gz yaartc gazlar, kitle kontrol veya kargaa kontrol ajanlar olarak
tarif edilen bu maddeler gz ve solunum sisteminde ortaya kard
ciddi yan etkilerden dolay daha ok bilinmekle birlikte deride de iddetli alerjik reaksiyonlar, kalc izler ve mevcut dermatolojik hastalkta
alevlenmeye neden olabilmektedir. Ayrca zerinde hibir literatr
bilgisine sahip olmadmz nemli bir konu ise bu gazlarn deri gibi
geni yzey alanndan emilimlerinin dier sistemler zerindeki etkileri nasl deitirdiidir.
Kaynaklar
1- Arbak P, Baer I, Kumbasar O, lger F, Klaslan Z, Evyapan F. Long term effects of tear
gases on respiratory system: analysis of 93 cases. ScientificWorldJournal 2014;2014:963638.
2- Carron PN, Yersin B. Management of the effects of exposure to tear gas. BMJ 2009 Jun
19;338:b2283.
3- Smith J, Greaves I. The use of chemical incapacitant sprays: a review. J Trauma
2002;52:595-600.
4- Olajos EJ, Salem H. Riot control agents: Pharmacology, toxicology, biochemistry and
chemistry. J Appl Toxicol 2001;21: 35591.
5- Saade NE, Massaad CA, Ochoa-Chaar CI, Jabbur SJ, Safieh-Garabedian B, Atweh SF. Up-
regulation of proinflammatory cytokines and nerve growth factor by intraplantar injection

of capsaicin in rats. J Physiol 2002;545: 24153.
6- Stucker M, Struk PA, Hoffmann K, Schulze L, Rochling A, Lubbers DW. The transepidermal
oxygen flux from the environment is in balance with the capillary oxygen supply. J Invest
Dermatol 2000;114:53340.
7- Pershing LK, Reilly CA, Corlett JL, Crouch DJ. Assessment of pepper spray product potency
in Asian and Caucasian forearm skin using transepidermal water loss, skin temperature
and reflectance colorimetry. J Appl Toxicol 2006;26(1):88-97.
8- Hay A, Giacaman R, Sansur R, Rose S. Skin injuries caused by new riot control agent used
against civilians on the West Bank. Med Confl Surviv 2006;22(4):283-91.
9- Carson BB, Stoughton RW. Reactions of alpha, betaunsaturated dinitriles. J Am Chem
Soc 1928;50:2835.
10- Wheeler H, MacLehose R, Euripidou F, Murray V. Surveillance into crowd-control agents.
Lancet 1998;352:9912.
11- Agrawal Y, Thornton D, Phipps A. CS gas--completely safe? A burn case report and literature review. Burns 2009;35(6):895-7.
12- Varma S, Holt PJ. Severe cutaneous reaction to CS gas. Clin Exp Dermatol 2001;26(3):24850.
13- Wu K, Husain A, Barry R. Acute generalized exanthematous pustulosis induced by a
topical agent: 2-chlorobenzylidene malonitrile (CS) gas. Br J Dermatol 2011;164(1):227-8.
14- Watson K, Rycroft R. Unintended cutaneous reactions to CS spray. Contact Dermatitis
2005;53(1):9-13.
15- Maucher OM, Stengel R, Schpf E. Chloroacetophenone allergy. Hautarzt
1986;37(7):397-401.
16- Treudler R, Tebbe B, Blume-Peytavi U, Krasagakis K, Orfanos CE. Occupational contact
dermatitis due to 2-chloracetophenone tear gas. Br J Dermatol 1999;140:531-4.
49
51
BBER GAZI YARALANMALARINDA ACL MDAHALE

VE LK YARDIM UYGULAMALARI
zet
lkemizde son yllarda yaanan toplumsal olaylara mdahalelerde iki
eit gazn ne ktn gryoruz. Bunlar OC ve CS gazlardr. OC
gaz (pepper spray) Sprey halinde, bazen de TOMA suyu ve plastik
mermilerin iinde tketiciye teslim ediliyor. Sadece pskrtlerek
kullanlr.
OC gazna maruziyetten sonra gzlerde yaarma, yanma, batma,
sulanma, burunda ve genizde yanma, haprma, soluk borusunda
yanma, nefes almakta glk, tkrk miktarnda art, burun aknts
geliiyor. Ciltte yanklara da neden oluyor. Alnacak nlemler;
a) Mdahalede alan gvenliinin salanmas, gereinde rzgar arkaya almak nemlidir. Kiisel korunmaya (eldiven, nlk, maske kullanm dahil) dikkat edilmelidir.
b) Gze kamas durumunda bolca suyla 2-3 dakika ovuturmadan
ykayn.
c) Akar souk suyun altnda vcudu ovuturmadan du alp ve sonra
sabunlu suyla / bebek ampuanyla ykanmak cilde yapp kalan gaz
temizler. Yal krem uygulanmaz.
d) Hafif asidik zeltiler etkisini azaltmak iin kullanlabilir: limon, st
gibi.
< zgr Karcolu
52
e) Etkisi 30 dakika kadar srd iin olgularn byk ksm temiz

havada bir sre soluduunda rahatlayp normale dnecektir.
CS gaz sprey, kanister (gaz kapsl) veya el bombas eklinde kullanlabilmektedir.
Biber gazndan farkl olarak CS gaz aslnda ok ince, pudrams toz
partikllerinden olumaktadr. Biber gaz (OC) yada znyorken
CS gaz suda znr. Alkali ortamlarda etkisi azalr. Ciltteki yanmay
azaltmak iin antiasit maddeler ve bikarbonat zeltilerinin kullanlabilir;
a) Bikarbonat zeltisi: 2-3 tatl ka (yaklak 20 -30 gr) bikarbonat
500 ml su iinde kartrlr.
b) Antiasit zelti: %50-%50 oranlarda antiasit ve su zeltisi eklinde
hazrlanr
c) Bir baka yntem ise nce ayiek veya zeytinya ile cildin silinip
sonra alkolle bu yan ciltten uzaklatrlmasdr.
Durumu iyi olmayan ve tbbi destee ihtiyac olan kiiler iin, kiiyi
gvenli bir ortama tayp yardm arn. Acil Serviste Mdahale; ncelikle ciddi bulgular olan hastalara mdahale edilmelidir. Tedavide
ana maddeler:
1. Oksijen
2. Hzl etkili Beta agonistler: Salbutamol: 2.55 mg 20 dakikada bir 3
kez ardndan gereinde veya 10-15 mg/saat srekli inhalasyon.
3. Antikolinerjikler: ipratropium bromr
4. Sistemik Steroidler: 1 mg/kg Prednizolon
5. Adrenalin:
Anahtar Kelimeler: Gz yaartan gazlar, acil yardm
Olgu: 28 yanda S. P. toplumsal bir olay srasnda polisin kapal ortamda uygulad gaz 2-3 dakika solumak zorunda kalm, bu maruziyet sonrasnda fenalamtr. evredeki salklar tarafndan gvenli bir ortama alnmtr. Erkek arkada S.P.nn ocukluunda astm
benzeri krizleri olduunu ve ksa bir sre tedavi aldn, ama uzun
sredir herhangi bir kriz durumu olmadn belirtiyor. Daha nce
byle youn gaz solumam.
Soru: Ne yapacaz?
Ama: Odaklanm hzl deerlendirme ile hastann temel sorunu
ve bunu dntrebilecek ek etmenleri belirleyelim, olas en ksa
zamanda olgunun yaamsal riskini ortadan kaldrp rahatlatacak bir
tedavi uygulayalm.
A. Hastane d deerlendirme ve mdahale
1. Acil deerlendirme (fizik bak): Hastane-d ortamlarda tbbi
ara-gerele mdahale olanamz olmadndan solunum says, cilt
rengi ve bilin durumuna bakarak hzl triaj ve deerlendirme yaparz.
Dakikada 20nin zerinde solunum says (15 saniyede 5in zerinde
olmasna bakmak acil koullarda pratik yol olabilir) solunum zorluu
anlamna gelecektir.
Dudak ve parmak ularnda morluk/siyanoz olmas da nemli bir
bulgudur.
Uzun cmleler halinde deil ksa kelimelerle konuabilmesi de solunumun zor olduunu gsterir.
Cilt renginin beyaz-kl rengi olmas kan kayb-ok durumunu gsterir.
Bilin deerlendirmesi iin basit komutlara uymas (r. emirle kolunu kaldrmas) yeterlidir.
53
54
2. lk yaklam: Temel sorunun biber gaz maruziyetine ikincil st ve

alt solunum yollar tahrii, olas astmatik kriz dnlmektedir. ncelikle hastann ek yaralanmadan korunarak gvenli bir ortama, temiz
havaya karlmas gereklidir. Ortamda biber gaz dnda solunum
hasarna yol aacak etkenler (yangn, karbonmonoksit hasar, travma,
kan kayb, eker dmesi vb.) dnlerek ayrt edilmelidir.
3. la tedavisi: lk yaklamdaki uygulama hastay birka dakika
iinde rahatlatmaz, yaknma ve bulgular devam ederse (dardan
duyulabilir wheezing, yardmc solunum kaslar kullanm vb. varsa)
salbutamol spray uygulamas gerekebilir. Eitim gerektiren bir uygulama olduundan zorlukla karlalabilmektedir. Derin nefes alma
annda ekilmesi uygundur, ancak iddetli kriz annda derin nefes
alnamadndan ilacn etkinlii de dmektedir. Hava odac (aerochamber, Figr 1) kullanm etkinlii artrr, ancak d ortam ve toplumsal olay koullarnda pratiklii dktr. Uygulama yaplabiliyorsa
2 kez st ste (2 puff ) uygulanp birka dakika hasta dinlendirilerek
etkisi beklenmelidir. Gerektii miktarda hastaya gre doz tekrarna
gidilmelidir.
4. zlem: Hasta ila etkisi, yaknmalarn ve bulgularn iyilemesini izlemek yaamsaldr. Solunum saysnn yetikinde 20nin altna inmesi,
kalp atmnn yetikinde 60 ila 100/dak olmas, bilincin her zamanki
durumuna dnmesi iyilemeyi gsterir. Her hastaya uygun standart
ila dozu yoktur, hasta zelinde deerlendirilmelidir. Bulgular uzayan hastalar hastaneye gtrlmelidir.
B. Hastanede Mdahale:
Hastalar ilk deerlendirmede birka gruba ayrlabilir:
1. nceden astma benzeri akcier hastal veya atopik yaps olmayan, gen sorunsuz bireyler
2. Gen fakat astma yks olan veya atopik vb olup yksek risk grubunda olan bireyler
3. Yal veya multipl komorbiditesi olan bireyler (yat dnlmeli)

Biber gaz ve ilikili bileikler:
OC (oleoresin capsicum) gerek biber gaz
CS (2-chlorobenzalmalononitrile)
CN (1-chloroacetophenone)
CR (dibenz(b,f ) (1,4)oxazepine)
PS (chloropicrin)
DM (diphenylaminearsine)
lkemizde son yllarda yaanan eylemlere kar mdahalelerde iki
eit gazn ne ktn gryoruz. Bunlar OC ve CS gazlardr.
OC gaz (pepper spray)
Kendisi yal bir bileik olmakla birlikte farkl konsantrasyonlarda ya
bazl veya su bazl retilebilmektedir. Sprey halinde, bazen de TOMA
suyu ve plastik mermilerin iinde tketiciye teslim ediliyor. OC gaz
yal olduundan alev alabilir, bu nedenle sadece pskrtlerek kullanlr, fiek veya el bombas eklinde atlan ve yksek scaklkla dalan gazlar OC gaz deildir.
OC gazna maruziyetten sonra saniyeler iinde gzlerde yaarma,
yanma, batma, sulanma, burunda ve genizde yanma, haprma, soluk borusunda yanma, nefes almakta glk, tkrk miktarnda art,
burun aknts geliiyor. Ellere bulaan bu yal madde el srme yoluyla farkl yerlere de bulaacaktr.
Uzun sre maruz kalndnda ve suyla birletiinde ciltte yanklara
neden oluyor. Temizlenmedii takdirde kyafetler zerinde gnlerce
kalabiliyor ve etkisi devam ediyor.
55
56
Mdahalede alan gvenliinin salanmas, gereinde rzgar arkaya almak nemlidir. Kiisel korunmaya (eldiven, nlk, maske kullanm dahil) dikkat edilmelidir.
Yada znd iin OC gazndan suyla kurtulmak zor ve uzun
sryor. Gze kamas durumunda bolca suyla 2-3 dakika ovuturmadan ykayn.
Akar souk suyun altnda vcudu ovuturmadan du alp ve sonra
sabunlu suyla veya bebek ampuanyla ykanmak cilde yapp kalan
gaz temizler. Yal krem uygulanmasndan kanlmaldr.
Hafif asidik zeltiler etkisini azaltmak iin kullanlabilir: limon, st,
soan koklamak gibi.
Kyafetler de souk suyla deterjanla ykanmaldr.
Etkisi 30 dakika kadar srd iin olgularn byk ksm temiz havada bir sre soluduunda rahatlayp normale dnecektir.
CS gaz
CS gaz sprey, kanister (gaz kapsl) veya el bombas eklinde kullanlabilmektedir. Farkl lke retimleri ve farkl ambalajlar kullanlmas
nedeniyle ou kiide farkl bir madde kullanld algsn yaratsa da
aslnda tek fark ieriindeki kimyasal bileiin konsantrasyonu ve kullanlan balayc maddelerin farkl olmasdr.
Biber gazndan farkl olarak CS gaz aslnda ok ince, pudrams toz
partikllerinden olumaktadr. Yani aslnda gaz deildir. Dolaysyla
yerekiminden etkilenir. Biber gaz (OC) yada znyorken CS gaz
suda znr. Ayrca asitli deil alkali ortamlarda etkisi azalr. Biber
gaznda kullanlan limon veya st gibi zayf asitli zeltilerin bu gaz
iin kullanldnda yanma etkisinin artmas bu yzdendir. CS gazna
maruziyette ciltteki yanmay azaltmak iin genel nerilerin yan sra
antiasit maddeler ve bikarbonat zeltilerinin kullanlmas nerilmektedir. Toz eklinde olduundan yzn maske veya bir bez para-
syla korunmas da bu partikllerin az ve burundan giriini ksmen

engeller.
Akan su (musluk) bulunmayan ortamlarda kuru souk hava olduka
ie yaramakta. Bunun yan sra yanma etkisini azaltmak iin baz zeltiler kullanlabilir:
Bikarbonat zeltisi: 2-3 tatl ka (yaklak 20 -30 gr) bikarbonat
500 ml su iinde kartrlarak hazrlanabilir.
Antiasit zelti: %50-%50 oranlarda antiasit ve su zeltisi eklinde
hazrlanr
Bir baka yntem ise nce ayiek veya zeytinya ile cildin silinip
sonra alkolle bu yan ciltten uzaklatrlmasdr.
Scakta gazn etkisi artacaktr. Temizlikte asla scak su kullanmayn.
Cilt ve mukoza epiteli zerine kimyasal etkiler: bu etkiler deri, gzler,
solunum yollar, mide ve barsaklar kaplayan deri rtsnde deme
neden olur. Bylece gzlerde ar batma yanma, gzya salgsnda
art, geici krlk, nadiren korneada anma, az ve burunda yanma grlr. Maruz kalan deride yanma, batma, kzarklk ve eriteme
neden olur. Maruz kalm uzun srerse ciltte su kabarcklar geliebilir.
Gazn solunmasna bal burun aknts, haprma, boulma hissi, nefes almada zorluk, hassas havayolu hastalklarnda (astm, KOAH gibi)
bronlarda daralma olur. Tkrkle karan gazn yutulmas sonucu,
bulant, kusma, kramplar ve ishal grlebilir.
kincil etkiler: Eer maruz kalan kiinin altta yatan bir kalp, akcier
veya epilepsi hastal varsa veya kii ok uzun sre maruz kaldysa,
ar korku ve adrenalin, oksijensiz kalma, vcutta karbondioksit ve
karbonmonoksit seviyesinin ykselmesine bal kalp ritim bozukluklar, astm krizi, kalp krizi, sara krizi gibi lmcl problemler geliebilir.
ocuklar, yallar ve hamileler bu etkilere ok daha hassastr. Salkl
kiilerde dahi uzun ve youn solunduunda soluk alamama, soluun durmas, nabzn yavalamas, kan basncnda oynamalar, akcierlerde dem, tansiyonun ar dmesi grlebilir.
57
58
Dekontaminasyon (vcuttan uzaklatrma):

Su. Eer imkannz varsa scak olmamak artyla en az birka dakika
boyunca yaplacak du ve sonrasnda sabun veya bebek ampuan
ile temizlenmek gerekiyor. Ancak az miktarlarda su hem gaz temizlemiyor, hem de daha znr hale gelmesini salayarak etkisini arttryor.
Akar su bulamyorsanz souk hava akm hem nemi kurutuyor, hem
gaz partikllerinin bir ksmn uup gitmesini salyor. Bir vantilatr
kullann.
Gzler iin de souk hava fleyebilen bir kurutma makinasnn acy
sudan daha abuk kestii gsterilmi.
Bulam olabilecek kyafetleri kartn. Bu zellikle korunakl bir
alana (ev gibi) girmeden nce yaplmaldr. Bulam kyafet ve materyalleri plastik bir torbada az kapal tutun. Ykayacanz zaman
makinede dier amarlarla kartrmadan souk suyla ykayn.
Durumu iyi olmayan ve tbbi destee ihtiyac olan kiiler iin, kiiyi
gvenli bir ortama tayp yardm arn.
Acil Serviste Mdahale: ncelikle ciddi bulgular olan hastalara
mdahale edilmelidir.
Ciddi Astm Belirtileri
Uzun cmleler eklinde konuamama, muayenede sessiz akcier
Beklenen FEV1<%40 ya da beklenen PEFin<%40 (hayat tehdit
eden astmada <%25)
O2 saturasyonu (SpO2) < %90-92, PaO2<60 mmHg, PaCO2>45
mmHg
Yardmc solunum kaslarnn kullanm (interkostal, supraklavikular
ekilme, burun kanatlar)
Pulsus paradoksus
Hastann uzun sre supin yatamamas
Siyanoz ve souk terleme, bilin bulankl, ajitasyon ya da konfzyon
Hipotansiyon ya da bradikardi
Tedavide ana maddeler:
1. Oksijen
2. Hzl etkili Beta agonistler: Salbutamol: 2.55 mg 20 dakikada bir 3
kez ardndan gereinde veya 10-15 mg/saat srekli inhalasyon.
3. Antikolinerjikler: ipratropium bromr
4. Sistemik Steroidler: 1 mg/kg Prednizolon
Ek tedaviler:
IV Magnezyum slfat: Ar ve yantsz vakada (FEV1 <%25-30) dnlebilir. 2 gr. magnezyum 250 ml %0.9luk salin solsyonu iinde,
120 dakikadan uzun srede infzyon eklinde uygulanr.
Heliox: 80/20 orannda helyum ve oksijen karmndan ibarettir. Yantsz astm ataklarnda bir seenektir.
IV Teofilin: Yarar gsterilememitir.
Kurtarc tedavi- ressitasyon:
Adrenalin:
Tedaviye cevap vermeyen astm atanda kurtarc tedavi olarak kullanlabilir.
59
60
< Figr 1:
Hava odac (aerochamber, spacer)
Neblize ve IV infzyon eklinde kullanlr.

zellikle hipotansiyon da varsa IV kullanlmal
Balang olarak yetikinde 0.3 mg IV uygulanabilir. Bir ka dakika
sonra klinik iyileme yok ve anstabil durum devam ediyorsa doz tekrar yaplr, doz snr yoktur. Ressitasyon- CPR-defibrilasyon yapmak
zere hazrlkl olunmaldr.
Kaynaklar
Camargo, CA, Rachelefsky G, Schatz M. Managing Asthma Exacerbations in the Emergency Department. Summary of the National Asthma Education and Prevention Program Expert Panel Report 3 Guidelines for the Management of Asthma Exacerbations. Proceedings
of the American Thoracic Society, 6, 4 (2009), pp. 357-366.
Kimyasal Silahlar, Gsteri Kontrol Ajanlar Birinci Bask, Trk Tabipleri Birlii Yaynlar. Austos 2011, Ankara URL: www.ttb.org.tr/kutuphane/bibergazi.pdf
Barry JD, Hennessy R, McManus JG. A Randomized Controlled Trial Comparing Treatment
Regimens for Acute Pain for Topical Oleoresin Capsaicin (Pepper Spray) Exposure in Adult
Volunteers. Prehosp Emerg Care 2008, 12, 4 , p.432-437.
61
63
TOPLUMSAL OLAYLARDA GRLEN

ORTOPEDK SORUNLAR ve GEZ DENEYM
Toplumsal olaylarda polisin olaylar kontrol altna almak amacyla
uygulad yntemlerin banda biber gaz ve basnl su uygulamas gelmektedir. Esas ama olaylar kontrol altna almak olsa da
ounlukla orantsz g kullanlarak olaylarn bastrld ska karlatmz bir durumdur.Orantsz g kullanm genellikle eylemi
gerekletirenlerde kullanlan yntem ya da yntemlere bal olarak
yaralanmalara neden olmaktadr.
Emniyet mdrlnn verdii rakamlara gre haziran 2013 de yaanan Gezi Olaylarnda 2,5 milyon kii protestolara katlmtr. Bu eylemlerde polis youn olarak biber gaz, basnl su ve plastik mermi
kullanm ve TTB kaylarna gre de kamu hastanelerine, zel hastane
ve tp merkezlerine ve atmalarn yaand alanlarda kurulan revirlere toplam 8163 kii yaral olarak bavurmutur.
TTB ve THV kaynaklar ortopedik ynden de incelendiinde, basit
yumuak doku travmalarndan ak krklara kadar deien yaralanmalarla karlamaktayz.
Bu yaralanmalarn nemli bir ksm biber gaznn yaratt panik ve
gz yaarmas ile oluan travmalar iken,biber gaznn kapslnn,basnl suyun ve plastik mermilerin direk etkisi ile oluan daha byk
yaralanmalardr.Bunun yannda kaba dayak ve cop ya da tahtalarla
vurularak da deiik ortopedik patolojilere yol almtr.
Biber gaz ile yaralanma
Biber gaznn toplumsal olaylarda kullanm ortopedik ynden yukarda belirtildii gibi kiilerde oluturduu geici grme kayb,gz ya-
< Fatih Srenkk
64
armas ve panik nedeniyle oluan dmeler ve ezilmeler nedeniyle

ekstremite yaralanmalarna yol aarken,dier taraftan yakn mesafeden ve direk hedef gzetilerek yaplan atlarda ak krklara dahi yol
aacak ciddi yaralanmalarla karlalmtr.
27 Mays 2013 tarihinden itibaren sk sk kullanlan gaz bombasnn
(Brezilya yapm Condor CL-202) zerinde u uyarlar bulunmaktadr:
-Direkt olarak insanlarn zerine at yapmaynz. -Olas yangn tehlikesi yaratlabilir. -Sadece iyi eitimli personel tarafndan kullanlmaldr. -Yalnz ak alanlarda kullanlr. -En uzak mesafeye atabilmek iin
45 derecelik a ile at yaplr -Son kullanma tarihinden sonra kullanlmas tehlikelidir. -Gaza maruz kalnan durumlarda etkili alandan
uzaklap gzlerinizi bol su ile ykaynz. -Gaza maruz kalnan blgelerde kesinlikle merhem ya da losyon uygulamaynz.
Yenisinde alt uzuv maddesi eklendi. Polislere ynelik talimatta Yakn mesafede hedeflerin alt uzuvlarna dorultarak at yapabilirsiniz
denildi.
Yukardaki uyarlardan da anlalaca zere bir emniyet grevlisi yakn mesafeden protesto yapan kiinin alt uzvuna yakn mesafeden
direk hedef gstererek at yapabilir.Yani kiinin uyluk ve crurisinde
yumuak doku yaralanmalarndn ak kra neden olabilir.
THVin 4 temsilciliine bavuran 297 kiide gz yaartc kimyasal
ajanlara maruz kalma dnda eitli travmatik yaralanmalar da tespit
edilmitir. 234 kiinin en az bir travmatik yaralanmas mevcutken; 63
olguda ise hibir travmatik yaralanma mevcut deildi, bu olgular sadece kimyasal gaza maruziyet nedeniyle bavurmutu.
127 olguda (% 42,8) gaz fiei arpmasna bal,31 olguda (% 10,4)
plastik mermi arpmasna bal arpmann iddetine, mesafeye, vcuttaki lokalizasyona bal olarak deien yaralar) saptanmtr.
TTB yapt incelemede gaz fiei nedeniyle yaralanma oran %7 olarak belirlenmitir. En sk yaralanma bacaklar, ayaklar,kollar ve dizde
ortaya kmtr. Buna karlk yz, gs, ba blgesi gibi kritik blgelerden de yaralanma vardr. 191 ak yara ve 31 krk bildirilmitir.
Tazyikli su kullanmna bal yaralanmalar

TOMAdan atlan basnl suya maruz kalan olgularda suyun direkt
basn etkisiyle yumuak doku yaralanmalar ya da basncn etkisiyle
havalanp bir yere arparak, savrularak, dmeler ve srklenmeler
sonucu meydana gelen yaralanmalar tespit edildi.
Tespit edilen yaralanmalarn hemen hepsi knt travmatik nitelikte
yaralanmalard (ister gaz fiei, plastik mermi, kaba dayak ister dier
knt travmalarla olusun). THV bavuran 297 kiinin 30 unda(% 10,1)
basnl su ile (basncn iddeti,mesafeye, maruziyet skl ve sresine
gre ve/veya basn etkisiyle arpma, dme, srklenmeye bal)
meydana gelen yaralanmalar tespit edildi.
Plastik mermiler
Polisin zaman zaman kulland plastik mermiler de at mesafesine
bal olarak yumuak doku travmasndan ak kra kadar uzanan bir
yelpaze de yaralanmalara yol amaktadr.
Kaba dayak ve cop
Kaba dayak ve cop ile vurma sonucunda bata ulna kr olmak zere alt ve st ekstremitelerde yumuak doku zedelenmeleri ve krklar
saptanmtr.
Gezi olaylarnda yaanan dier bir olayda yaralananlarn devlete olan
gven duygusunun olmaydr.zellikle yaralananlarn kimlik bilgilerinin gvenlik glerine verilmesi ya da dorudan hastaneden gzaltna alnmalar sonucu bu duygu olumutur.
THV verilerine gre Gezi olaylar srasnda etkilenenlerin %92si salk yardm almam ya da evresindeki gnlllerden almtr. Hastaneye bavurma ya da gtrlme yzdesi %5 dzeyindedir.
Sonu olarak toplumsal olaylarda zellikle biber gaznn kullanm
geni bir kitleyi ortopedik ynden de etkilemekte,kalc ya da geici
sakatlklara yol amaktadr.
65
67
GZ YAARTICI KMYASALLAR VE
DER ZOR KULLANIM ARALARI LE LNTL
GELEBLECEK RUHSAL ETKLER
zet
Sosyal hak araylar ve eitli toplumsal tepkilere ynelik youn devlet iddeti artk gndelik hayatn allm ve bildik bir paras haline gelmitir. Muhakkak ki gz yaartc kimyasal kullanm da dahil
olmak zere bu zor kullanm gsterilere katlan ve devlet iddetine
maruz kalanlar zerinde ksa ve uzun vadeli eitli ruhsal etkilere
neden olmaktadr; ancak iddetin sadece gstericiler zerinde deil, gsterilere katlmayanlar, gzleyenler hatta gsterilere kar olan,
devletin zor kullanmn destekleyen ve iddetin dorudan uygulayclar olanlar zerinde dahi eitli dzeylerde ak ve rtk etkileri
olmas kanlmazdr. Bu alma salk alanlarna ynelik hazrlandndan, ksmen psikiyatrik ve semptomatik adan daha tanmlayc
bir yaklam n planda tutulmutur. Ama genel olarak toplumsal hareketlerle ilintili ruhsal durumlar sz konusu olduunda temel duyuun patoloji diline indirgenmi, bozukluk, bozulma, hastalk vb. gibi
kavramsallatrmalara skm bir baktan te; etki, etkileim gibi
kavramlarn n planda tutulduu, bireysel dzeyde olas farkl ruhsal
ilemlemelerin dikkate alnd kiilere zel bir yaklamn gelitirilmesine ynelik olmas gerektii unutulmamaldr.
Anahtar Kelimeler: Gz yaartan kimyasallar, ruhsal durum
< lker zyldrm
68
Hak araylar ve eitli toplumsal tepkilere ynelik youn devlet

iddeti bu topraklarda gndelik hayatn allm ve bildik bir paras
haline gelmitir. Bireylerin ve gruplarn doal hakk olan protestolar,
gsteriler, eylemler ve basn aklamalar yapldnda; devlet gleri
de farazi gvenlik gerekeleri ile gstericilere gazla, copla, silahla saldrmakta, birok kii fiziksel ve ruhsal olarak hrpalanmakta, yaralanmakta ve zaman zaman can kayb yaanmaktadr. Her gn lkenin
eitli yerlerinde yinelenen bu iddet artk kanksanma noktasna varmtr. Muhakkak ki bu zor kullanmnn arl gsterilere katlan ve
devlet iddetine maruz kalanlar zerinde ksa ve uzun vadeli eitli
etkilere neden olmaktadr. Ama unutulmamaldr ki iddetin; sadece gstericiler zerinde deil, gsterilere katlmayanlar, gzleyenler
hatta gsterilere kar olan, devletin zor kullanmn destekleyen ve
iddetin dorudan uygulayclar olanlar zerinde dahi eitli dzeylerde ak ve rtk etkileri olmas kanlmazdr.
Gvenlik glerinin farkl zor kullanm aralarn e zamanl kulland iin pratikte farkl aralarn olas etkilerini birbirinden ayrtrmak
gereki/mmkn olmasa da, biz yine de son dnemlerde daha ok
gndemde olan gzyaartc kimyasal ajanlarn etkilerine zihnimizde grece ncelik tanyacak ve almamz bu dzlemde aktarmaya
alacaz.
Bu alma salk alanlarna ynelik hazrlandndan, psikiyatrik
ve semptomatik adan daha tanmlayc bir yaklam n planda
tutulmutur. Ama genel olarak toplumsal hareketlerle ilintili ruhsal
durumlar sz konusu olduunda temel duyuumuzun patoloji diline indirgenmi, bozukluk, bozulma, hastalk vb. gibi kavramsallatrmalara skm bir baktan te; etki, etkileim gibi kavramlarn n
planda tutulduu, bireysel dzeyde olas farkl ruhsal ilemlemelerin
dikkate alnd kiilere zel bir yaklamn gelitirilmesine ynelik olduu belirtilmelidir.
Gz yaartc kimyasallara maruz kalmann lme dek varabilen ciddi fiziksel salk sorunlar yaratabildii daha yaygn olarak bilinirken
(bakn; gz yaartc kimyasallar blm), psikiyatrik etkileri daha az
bilinmektedir. Bu psikiyatrik etkilerden bazlar gazlarn dorudan

fizyolojik etkileri ile bantl olarak ortaya kabilmektedir. Deliryum,
organik bir etkenin beyni akut olarak etkilemesi sonucu ortaya kan;
bilin deiiklikleri, ynelim bozukluu ve baka bilisel bozukluklarla kendini gsteren bir akut serebral yetmezlik durumudur. Kimyasal
gazlardan OCnin ksa sren deliryum tablolar yaratma riski olduu
aklda tutulmaldr. Ayrca gz yaartc gazlara maruz kalmdan sonra
bata akut solunumsal belirtiler olmak zere bedensel yaknmalarn
n planda olmas dikkati dorudan fiziksel belirtilere yneltebilir ve
bu durum bilisel belirtilerin hekim tarafndan fark edilmesini gletirebilir. Deliryum tablosu bazen fiziksel duruma ynelik tbbi mdahaleler sonucu ciddi riskler yaratmadan takip srecinde tespit edil(e)
meden kaybolabilir; bazense bu fark edilmeme halinin eitli ciddi
sonular dourabilecei unutulmamaldr. zellikle kapal mekanlarda uzun sreli maruziyetin deliryum riskini artraca aklda tutulmaldr. Bu ajanlara maruz kalan kiilerin psikiyatrik deerlendirmesinde
karlalan ilk anda temel bilisel muayenenin yaplmasna; bilin
deiiklii, ynelim bozukluu, iliki kurma (kooperasyon), dikkat ve
alg bozukluklarnn deerlendirilmesine ncelik verilmelidir.
Kimyasal gazlar merkezi sinir sistemi zerindeki dorudan etkilerinin
yannda ciddi ruhsal sorunlarn ortaya kmasna da yol aabilmektedirler. Toplumsal gsterilerde gz yaartc gazlar bata olmak zere
eitli zor kullanm aralaryla karlaan bireylerde, yaadklar travmatik olaylarn etkisi ile bantl olduu dnlen, kayg, sknt ve
huzursuzluk hissi; tedirginlik ve gerginlik hali; isteksizlik ve hayattan
keyif alamama; yaad travmatik deneyimler ve sonular ile ilintili
istemsiz, youn rahatsz edici zihin meguliyeti; derealizasyon (kiinin evresinde olup bitenleri farkl bir ekilde alglamas, d gereklik
algsnn deimesi); depersonalizasyon (bedeninin deitii hissi);
disosiyatif amnezi (olaylarn nemli bir ksmn anmsayamama); yaanlan travmatik deneyimle ilgili tekrarlayc grntler, dnceler,
geriye dnk flashback benzeri yaantlar (olaylar yeniden yaar gibi
olma); belirgin kanma davranlar (rn. olaylar anmsatan dnce,
duygu, yer ve insanlardan uzak durmaya almak); uykuya dalmakta ve srdrmekte zorlanma, uyku dzensizlii, kabuslarla uyanma;
69
70
sersemlik, dikkat dankl ve konsantrasyon gl; yorgunluk ve

halsizlik durumu; zaman zaman arpnt, nefes darl, terleme, titreme gibi somatik anksiyete belirtileri; kas gerginlii ve tetikte olma
duygusu; eitli vcut blgelerinde uyuma ve arlar ile maruz kalnan iddet, hakszlk ve adaletsizlik karsnda tepki ve fke duyma
benzeri eitli ruhsal ve zihinsel belirtilerin grlebildii bildirilmitir.
Bu belirtilerden bir ksm baz kiilerde grece hafif dzeyde etkiler
ile ksa zamanda snmlenebilecei gibi baz kiilerde de tedavi gerektirecek dzeyde ciddi psikiyatrik bozukluklara dnebilmektedir.
Bu belirtilerin sonucunda kiilerin ruhsal saln belirgin olarak bozabilen Akut Stres Bozukluu, Travma Sonras Stres Bozukluu, Major
Depresif Bozukluk bata olmak zere Duygudurum Bozukluklar, Panik Bozukluu..vb birok psikiyatrik sendrom geliebilmektedir.
Kimyasal gazlarn kullanmnn, maruz kalanlar zerinde baz imgelere balanarak kendine zel dolayl temsiller kazanabilecei de
gzlemlenmitir. rnein Gezi Park sreci bavurularmzdan bazlar parkta polisin gazl saldrs srasnda baz sokak hayvanlarnn
her yere yaylan gaz iinde, nereye kaacaklarn arm, panik halinde, ldrm gibi koturmalarnn kendilerini nasl etkilediini, bu
imgenin youn bir duygusal skmlk ve kszlk hissi yarattn,
sanki kendi durumlarna dair ok derinlerindeki bir duyumu gzlerinin nne serdiini bildirmilerdir. Gezinin doa ve dier canllara
ynelik vicdani bir hassasiyetin harekete gemesi olduu da dnldnde, gstericilerin her yana yaylan zehirli gazdan kurtulmak
iin aresizce nereye kaacaklarn bilemeyen hayvanlarla kendilerini
zdeletirdikleri ve yaanlan iddete anlam verememezlik duygularn farknda olarak ya da olmayarak onlara yansttklarn dnmek
olasdr. Grmelerde benzeri ykl imgelerin paylalmas, sze dklmesi ve ufak gndermeler araclyla kiinin derin duyumlar ile
bantl anlamlandrlmasnn hem yaanlanlarn etkilerini anlamakta hem de ruhsal olarak bu etkileri ilemlemekte ne derece nemli
olabilecei tartlmazdr.
Yaanlan travmatik deneyimlerin kiilerin gnlk yaamnda bazen
ok dolayl etkileri olabilmektedir; bu etkileri basit semptom odakl
deerlendirmelerle fark edebilmek bazen mmkn olmayabilir. rnein eitli eylemler iinde yer alm ve devletin gazl iddetine maruz kalm bir bavurumuz gsteriler sonrasnda kendini dorudan
tehdit altnda hissetmemekle birlikte yaanlanlarn dolayl etkileri
ilikilerine yansmtr. Bavurumuz eve ge kaldnda merak edip
aramayan, okula gitmediinde hasta myd diye sormayan arkadalarndan normalde olmad kadar alnganlk gstererek uzaklam;
olaylar ncesinde de kendinden holandn bildii ama o kadar rahatsz olmad bir erkein olaylar sonrasndaki devam eden ilgisini
ve baklarn ok katastrofik deneyimlemeye balamtr; bylece
gittike ie kapanm ve oluan birbirini karlkl besleyen dngyle ilikileri gittike daha da bozulmutur. Buna benzer dolayl etkileri fark edebilmek iin semptom odakl deerlendirmelerin tesine
geilmesi; kiilere kendilerini rahata ifade edebilmeleri iin yeterli
zamann verilmesi ve uzun soluklu konuma alanlarnn yaratlmas
nemlidir.
Sonu olarak toplumsal gsterilerde kolluk glerinin gz yaartc
kimyasallar ve baka aralarla zor kullanm ve ilikili tm rseleyici
olaylar, yalnzca tek tek bireylerin deil, tm toplumun ruh saln etkilemektedir. Bu etki ksa ve uzun sreli olabilmektedir. Toplum
tm bu travmatik srelere dorudan ya da medya araclyla tanklk ederek, byle bir olayn bilgisine sahip olarak ya da olaylardan etkilenmi kiilere yardm ederek ikincil travmatik strese maruz kalmaktadr. Bu kimyasallarn zgrlklere ve haklara ynelik bir saldr nitelii
tamalar yannda beden ve ruh sal zerinde yaratabilecekleri
sonular nedeniyle de kullanmlarna izin verilmemelidir. Unutulmamaldr ki yaanlanlar sonrasnda ortaya kan fiziksel belirtiler byk
oranda iyileebilir. Ancak insanlarn maruz kaldklar rselenmenin ve
toplumun ruhsal yapsnda yaratlan tahribatn iyilemesi hem ok
daha zor olacak, hem de ok daha uzun zaman alacaktr.
71
GZ YAARTICI KMYASALLARIN SALIK ZERNE

ETKLERNN BELGELENMES VE ADL RAPORLAMA
zet
Gz yaartc kimyasal ajanlarn neden olduu salk sorunlarnda da
fiziksel, ruhsal delillerin; detayl bir yk ile birlikte deerlendirilerek
belgelenmesi hekimlerin belgeleme ve ikencenin nlenmesindeki
sorumluluklarndan biridir. Rapor yazmnda standart adli rapor formlarnn kullanmnn yan sra, mutlaka lezyonlar fotoraflanmal ve vcut diyagramlarna iaretlenmelidir. Belgeleme sreci detayl bir yk
ve fiziksel ruhsal muayeneden sonra; tbbi yk, fizik muayene bulgular, konsltasyon ve tansal test sonular, ruhsal deerlendirme,
yorum ve sonu blmlerini iermelidir. yk; gz yaarc kimyasal
maruziyetinin sresini, skln, nasl maruz kalndnn detaylarn
iermeli, maruziyet sonras ve muayene srasnda halen devam eden
yaknmalar alnmal, yaknma ve bulgular gz yaartc kimyasallarn
neden olduu salk sorunlar asndan literatr bulgular nda
yorumlanmaldr.
Anahtar kelimeler: Adli rapor, gz yaartan gaz
Gz yaartc kimyasallar tm dnyada uzun yllardan beri toplumsal
gsterilerin kontrolnde ya da sava kimyasal olarak kullanlmtr.
Hzla mukozalarda enflamatuar bir yant sonucu irritasyonla baz
semptomlar meydana gelmesine neden olurlar. Sadece gzde deil ayn zamanda deri, az, burun ve solunum sistemi mukozasnda
reaksiyona neden olmalarna ramen literatrde bu kimyasallar tear
gas chemicals gz yaartc kimyasallar olarak adlandrlmtr
(1,2).
< mit nvar
73
74
Dnyada gz yaartc olarak kullanlan 15in zerinde kimyasaldan

en yaygn kullanlanlar; CS-2- chlorobenzylidene-malononitrile, CN-1chloroacetophenone, CR- dibenzoxazepine, DM- diphenylaminochloroarsine ve OC- oleoresin capsicumdur (3-5). Yaplan almalarda
doru kullanmnda zararl etkilerinin geici olduu ve sonularnn
uzun srmedii iddia edilmektedir, ancak yarattklar klinik tablo ve
komplikasyonlar nedeniyle gvenlikleri sorgulanmaktadr. Bugn ne
yazk ki uzun dnem kronik etkileri ile ilgili yeterli bilgi yoktur (6-8).
Birinci Dnya Savanda kullanmndan dolay Cenevre Protokollerinde savata kullanmnn yasaklanmas iin onaylanmtr. Ancak
lkeler halen stoklama ve retimine devam etmektedir. 1997de Kimyasal Silahlar Szlemesi (Chemical Weapons Convention) biyolojik ve
kimyasal silahlarn savata kullanmn yasaklam, fakat gzyaartc
kimyasallar bu snflama iine dahil edilmemitir. Szlemede ldrc olmayan kimyasallar (non-lethal chemicals) snfnda yer alsa da
aslnda non-lethal olmad birok kaynakta bildirilmektedir (1,9-11).
Gsteri kontrollerinde kullanm, kullanm klavuzlarnda ve kolluun
grev tanmlarnda belirlenmi olmasna ramen Trkiyede ve dnyada ahit olunan kullanmlarnda insan sal zerinde ciddi sonulara neden olacak kullanm ekilleriyle karlalmtr. Hem kullanlan
maddenin toksik etkisi hem de beraberinde kullanlan zclerin
meydana getirdii salk sorunlar lmle sonulanabilmektedir.
Gz yaartc olarak kullanlan maddelerin toksik etkilerini belirleyen
faktrler arasnda, yukarda bahsedilen zc olarak kullanlan maddeler ve konsantrasyonlarnn yan sra (12,13);
- Doz/aktif madde konsantrasyonu,
- Sre,
- Aeresol veya sprey eklinde kullanm,
- Uyguland ortam (kapal, ak, s, nem..),
- zc maddenin fizikokimyasal zellikleri,
- tici gazn zellikleri ve pskrtc gc,

- Bireysel faktrler (solunum says, ek hastalk..) rol oynamaktadr.
Dolaysyla burada kullanm ekli, miktar, sre ve kullanlan alan
nem kazanmaktadr. Kimyasal Silahlar Szlemesi Genel Amalar
Kriterlerine (14) gre; gz yaartc kimyasal ajanlar kimyasal silahlar
olarak kabul edilmemektedir. Ancak Szleme; bu ajanlarn kontrolsz ya da ktye kullanmnda (yakn mesafeden, kapal alanda kullanm ya da miktar asndan) kimyasal silah olarak kabul edileceini
ilan etmektedir.
lkemizde u ana kadar tp insanlar tarafndan yaplan eitli aklamalar dnda bu konuda tans konmu, tutarl ve bilimsel bir istatistik bulunmamaktadr. Ancak dnyada bu kimyasallarn toksik
etkisiyle meydana gelmi lm olaylar bildirilmitir. American Civil
Liberties Union of Southern California ACLUnun (Gney Kaliforniya
Sivil zgrlkler Birlii) hazrlad bir raporda 1993- 1995 yllar arasnda, biber gazna maruziyet sonucu 26 lm olgusu kaydedilmitir.
Bu kimyasallarn toksik etkileri zerine birok alma yaplm ve halen yaplmaya devam ederken, yaynlanan birok bilimsel makalede
de lme neden olduu bildirilmitir (15-18).
Gz yaartc kimyasallarn meydana getirdii salk sorunlar ise organ ve sistemlere gre yle zetlenebilir:
Gzde; ar, batma, yanma, gzya salgsnda artma, blefarospazm,
geici krlk, k hassasiyeti, kornea hasar (2,4,5,19-21,22,23)
Deride; eritem, yanma, tahri hissi, alerjik dermatit, vezikl, bl, yksek dozlarda maruziyette ikinci /nc derece cilt yank; (24-26).
Solunum sisteminde; az, burunda yanma, geici duyma kayb,
boazda yanma hissi, ksrk, haprma, tkrk salgsnda art, burun aknts, haprma, boulma hissi, nefes almada zorluk, bronkokonstrksiyon/spazm, zellikle astm hastalarnda solunum yetmezlii riski, ksa soluma sendromu, akut pulmoner dem, asidoz olarak
bildirilmitir. (25, 27-30).
75
76
Dier sistem etkileri; midede irritasyon ile bulant kusma, diare, hipertansiyon ata, kan basncnda ani ini klar, asidoz, hipotermi,
kalp yetmezlii/karacier hasar, kardiak ve solunum semptomlarnn
yaratt anksiyete ve panik atak, motor kontrol kayb ve Santral Sinir
Sisteminde de hasarlar bildirilmitir (2,4-6, 30-33).
Bu noktada salk alanlar olarak bu kimyasallarn meydana getirdii salk sorunlarnn tespiti ve belgelenmesi hekim sorumluluu
olarak karmza kmaktadr.
Kaynak gsterilen web
sayfalarna gitmek iin
QR kodu akll telefonunuza okutunuz
http://www.ttb.org.tr/
index.php/Haberler/
veriler-3842.html >
http://www.ttb.org.tr/
index.php/Haberler/
rapor-3904.html >
Bu makalede bundan sonraki sre salk sorunlarnn tespiti, belgelenmesi ve adli rapor dzenlenmesi zerine olacak ve geni bir
kesimin etkilenmesi nedeniyle 2013 yl Haziran aynda yaanan Gezi
Park sreci olgularnn verilerinden yararlanlacaktr.
Hatrlanaca gibi 2013 Mays aynn sonunda Gezi Parknda aalarn
sklmesi ve yerine AVM yaplaca iddialar zerine grece az sayda
kiinin katlmyla balayan toplumsal gsteriler kolluk kuvvetlerinin
katlmclara ynelik uygulad youn iddet nedeniyle; temel hak
ve zgrlklerin talep edildii, ncelikle stanbul ve ardndan dier
kentlerde gittike genileyen protestolara dnt, younlukla Haziran, Temmuz aylarnda, ksmen Austos aynda devam etti.
Aslnda bu srete kolluk kuvvetlerinin uygulad youn iddet eitli kurumlarca defalarca belgelendi. 31 Maysta TTB tarafndan yarallarn saysnn artmasyla revirler kurulmaya balad, TTB 12 Haziran
2013de web sitesi zerinden yarallara ilikin ilk verilerini yaynlad;
yaplan aklamaya gre; 12 Haziran itibari ile olaylar esnasnda tazyikli su, ksa mesafeli biber gaz atlar ve plastik mermilerden dolay
7.478 kii yaralanmtr. Ayrca 91 kafa travmasna urayan, 10 gzn
kaybeden ve 1 de dala alnan vaka mevcuttur.
6 Haziranda yine web sitesi zerinden hazrlanan biber gazna maruz
kalanlarn salk durumlarn deerlendirme formlar ile anket almas balad. Eyll 2013de TTB kimyasal gsteri kontrol aralarna temas edenlerin salk sorunlarn deerlendirme raporunu yaynlad.
77
Gazdan etkilenenlere ynelik yaplan almaya 11.155 kii katlmtr.

Etkilenenlerin byk ounluunun (% 65i) 20-29 ya grubunda, 41
farkl ilde dalmtr, stanbul % 64,5 ile ilk srada yer almaktadr. %68,5
orannda gazdan ok youn etkilenme bildirilmitir. Etkilenenlerin
%30u kimyasal gaza 1 metreden az bir mesafeden, %38i de 1-5 metre
arasnda bir mesafeden maruz kalndn, %33 gaza en yakn olduu
mesafede, gazla be dakikadan daha fazla sreyle temas ettiklerini belirtmitir. Etkilenenlerin %53 ise farkl zamanlarda toplam 1-8 saat arasnda kimyasallara maruz kaldn belirtmektedir. %11i ise 20-24 saat
maruz kaldn belirtmektedir. Kimyasallara maruz kalma sonras gz
ve burun, boaz ve solunum yolu belirtilerinin n planda olduu, farkl
zamanlarda ortaya kan belirtilerin toplam says 147.284, bu belirtilerin
46 binden fazlas 1 saatten fazla srmtr. Belirtiler arasnda astm ve
hipertansiyon ataklar, ciddi nefes darl, nrolojik ve psikolojik belirtiler
bulunmaktadr. Etkilenenlerin %92si salk yardm almam ya da evresindeki gnlllerden alm, hastaneye bavurma ya da gtrlme
yzdesi %5 dzeyindedir.
Ekim 2013de Uluslararas Af rgt gezi raporunu yaynlad.
< http://www.ttb.org.
tr/index.php/Haberler/
rapor-4045.html
Aralk 2013de Trkiye nsan Haklar Vakf (THV) gezi park olaylar
srecinde gzyaartc kimyasala maruz kalan ve/veya dier gsteri
kontrol aralarna maruz kalarak yaralanan 297 bavurunun verilerini
yaynlad. http://tihv.org.tr/gezi-parki-sureci-kapsaminda-turkiye-insan-haklari-vakfi-olgularinin-tibbi-degerlendirilmesi-raporu-yayinlandi/. THV Gezi raporuna gre;
297 bavurunun; 175i (% 58,9) erkek, 121i (% 40,7) kadnd, bir olgu (%
0,3) trans bireydi. 217 olgu (%73) ile en fazla bavuru stanbul temsilciliine oldu. Ya ortalamas 33,85 (11,42), ya aral 15-71 arasnda
deimekteydi. Bavurularda 26-45 ya aralklarnda younlama ile
niversite rencisi ve niversite mezunlarnn ounluu grlmektedir. Bavurularn 269u (% 90,6) gz yaartc kimyasal ajanlara maruz
kaldn bildirmitir. Bunlarn arasnda 63 olgu (% 23,4) sadece kimyasal ajanlara maruz kalmt herhangi bir travmatik yaralanmas yoktu.
Dierlerinin en az bir travmaik yaralanmas mevcuttu. Gz yaartc
< http://tihv.org.tr/
gezi-parki-sureci-kapsaminda-turkiye-insan-haklari-vakfi-olgularinin-tibbi-degerlendirilmesi-raporu-yayinlandi/
78
kimyasal ajanlara maruz kalanlarn 247si (% 91,8) kimyasal maruziyete

bal tbbi yaknmalar tarif etmitir. Bavurularn % 50si maruz kalnan
tarihten itibaren ilk 7 gn iinde bavurmulard. Bavurular birden fazla, ardk ve youn miktarlarda gz yaartc kimyasal ajanlara maruz
kaldn bildirmitir. Bildirilen yaknmalar; gzde kzarklk, ar, batma
hissi, kant, grme bulankl, geici grme kayb, geici iitme kayb,
burunda yanma, aknt, kanama, haprk, boazda yanma, geici ses
kskl, geici iitme kayb, nefes darl, ksrk, astm krizi balamas, solunum durmas, terleme, tkrk salgsnda artma, bulant, rt, kusma, karn ars, kramplar, yutkunma gl, ishal, baylma,
ylma, gszlk, bilin bulankl/kayb, halsizlik, konsantrasyon
bozukluu, sersemlik hissi, denge bozukluu, uyuma hissi, kaslarda kaslmalar, ba ars, arpnt, bunalt, sknt, sinirlenme, panikleme, lm
korkusu, deride yank, yanma hissi, kzarklk, kant, deride dkntler,
deride su toplamas.
Tespit edilen bulgular ise; gzde konjunktival hiperemi, kimyasal konjunktivit, kulak zarnda hiperemi, farenkste hiperemi, devam eden ses
kskl, solunum seslerinde kabalama, wheezing, ekspiriumda uzama,
astm krizi, ya gzetmeksizin tansiyon ykseklii, deride dkntler, vezikller, alerjik reaksiyonlar, dilde anjiyo-dem, devam eden anksiyete
bulgular olmutu. Psikiyatri konsltasyonu yaplan 117 olgunun % 43
Akut stres bozukluu tans ald.
Aslnda sre ierisinde kurumsal bazda belgeleme yapld grlmektedir.
Benzer ekilde hekimlerin de zellikle toplumsal gsterilerde polisin
zor kullanm aralar ile olan yaralanmalar ve kimyasal gazlara maruziyeti belgelemek ve adli rapor dzenlemek sorumluluu bulunmaktadr.
Birinci basamak hekimlik uygulamalarnda adli hekimlik hizmetleri;
adli olguyla ilk karlama, maduru tanlayabilme ve tedavi edebilme asndan bir koruyucu salk hizmeti grevi olarak tanmlanmaktadr (34). Gerekten de yaknmalarn dile getiremeyen birok
travma, iddet maduru bavuranla birinci basamak salk hizmetle-
rinde ilk karlama; madurlarn tannmas ve ihtiyalar olan salk

hizmetinin sunumu ve ardndan travmann belgelenmesine de olanak salayacak ilk admdr.
Zor kullanmnn neden olduu salk sorunlarnda da fiziksel, ruhsal
delillerin; detayl bir yk ile birlikte deerlendirilerek belgelenmesi
hekimlerin belgeleme ve ikencenin nlenmesindeki sorumluluklarndan biridir.
Rapor yazmnda standart adli rapor formlarnn kullanmnn yan
sra, mutlaka lezyonlar fotoraflanmal ve vcut diyagramlarna iaretlenmelidir. Belgeleme sreci detayl bir yk ve fiziksel ruhsal muayeneden sonra unlar iermelidir (35);
- Tbbi yk
- Fizik muayene
- Konsltasyonlar
- Ruhsal deerlendirme
- Tansal testler
- Yorum & Sonu.
Hastalara kesin tan konulmadan adli rapor sonu blm dzenlenmemeli ve adli tbbi yorumda bulunulmamaldr.
Genel adli muayene raporunun sonu blmnde; hastann yks, ile ruhsal ve fiziksel yaknmalar, fizik bulgular ve ruhsal durum
muayenesi (psikolojik bulgular), fotoraflar, konsltasyon, inceleme
ve tansal test sonularnn uyumlu olduu / olmad belirtilmelidir.
Yorum yaplrken geen sre, kiisel zellikler ve iddia edilen travmann nitelikleri bir arada bir btnlk iinde deerlendirilir. Fiziksel
ve ruhsal bulgu tespit edilmemesinin mmkn olduu gz nnde
bulundurulmaldr.
Hastalarn fiziksel lezyonlarnn ve ruhsal bulgularnn arlk derecesi
belirlenirken Trk Ceza Kanununa uygun ekilde ayrca basit tbbi
mdahale ile giderilebilecek nitelikte olduu/olmad ve yaamn
79
80
tehlikeye sokan bir duruma yol ap amad ve vcutta kemik krklarna neden olup olmad konularnda da gr verilmesi gereklidir. Bu srete Adli Travmatoloji ile ilgili olarak hazrlanm yaralanmalarn skorlama sistemini ieren rehber kullanlmal, lezyonlarn/
bulgularn arlk derecesi bu rehberden yararlanlarak belirlenmelidir.
Hekim daha sonra belirlenebileceini dnd bulgular iin hastasn yeniden kontrol muayenesine arabilir, tetkiklerini tamamlama, konsltasyon isteme ve kontrol muayenesi ihtiyac konusunda
kendisini zgr hissetmelidir.
zellikle gz yaartc kimyasal ajanlara maruz kalm olgularn muayenesinde; kiilerin hangi mesafeden, ne kadar sre, ne
sklkta, ne kadar miktara maruz kaldnn yantlar mmkn olduunca aranmaldr. Maruziyet srasnda maske gibi koruyucu aralarn kullanlp kullanlmad not edilmelidir. Kimyasala maruz kalnd
andaki yaknmalar muhakkak sorgulanmal ve yaknmalar blmne
maruziyet anndaki yaknmalar olarak kayt edilmelidir. Kiilerin maruziyetten ne kadar sre sonra muayeneye geldii ve halen devam
eden yaknmalar kayt edilmelidir. Maruziyet sonras baz yaknmalar
devam edebilecei gibi tm yaknmalarn gemi olabilecei aklda
tutulmaldr.
Deerlendirme blmnde;
Kiinin maruziyet sonras bildirdii yaknmalar (rnein; nefes darl,
ksrk, rt, gs ars, gz, boaz yanmas, ciltte yanma, kzarklk, kant, ishal, ses kskl, tedirginlik, korku, lm korkusu, terleme,
panikleme vb.) ve halen devam eden yaknma ve muayene bulgular
(rnein; ses kskl, farenks ve kulak zarnda hiperemi, ciltte alerjik reaksiyonlar, solunum problemleri, gz problemleri vb) literatrde bildirilen
gz yaartc kimyasal ajanlarn neden olduu erken dnem salk
sorunlar ile rtmekte olduu bildirilmelidir.
Buna gre sonu blmnde yk ile yaknma ve bulgularn uyumluluu bildirilmelidir. rnein;
3 gn nce 15 dakika sre ile ak/kapal ortamda maruz kaldn bil-
dirdii biber gaz (gzyaartc kimyasallar) sonucu meydana gelen

yaknma ve bulgularn gz yaartc gaz maruziyeti ile uyumlu olduu
eklinde bildirilmelidir.
Benzer ekilde ruhsal durum muayenesi yaplmal, gerekli olan her
olgu iin muhakkak psikiyatri konsltasyonu istenmelidir. Bu sadece
tan amal deil kiilerin rehabilitasyon srelerini balatma ve tedavi ihtiyalarnn karlanmas iin de bir gerekliliktir.
rnek ruhsal durum rapor sonucu;
Kii gz yaartc kimyasal maruziyetinden sonra; ciddi kayg, aresizlik,
dehet duygusu ve lm korkusu yaam; sonrasnda travmay (bazen
kendiliinden, bazense eitli tetikleyici uyaranlarn etkisi ile) istemsiz
olarak yeniden yaantlamak durumunda kalm, zorlayc etkilerinden
korunmak amac ile eitli kanma tepkileri vermi, bu ise sosyal hayatn birok alanda snrlam, sonras dnemde kaygl, gergin ve keyifsiz bir
ruh hali iine dmtr.
Btn bu bulgular bir arada ele alndnda bavuranda fiziksel ve ruhsal
travmatik yaantlar ile ilintili olduu dnlen; kiinin sosyal, ilikisel
ve ruhsal ilevselliini olumsuz etkileyen; Ruhsal Bozukluklar Tansal ve
Saysal El Kitab (DSM-IV) tan ltlerine gre Akut Stres Bozukluu
tansn karlayan ruhsal durumun bulunduu kanaatine ulalmtr.
Sonu olarak; tm ruhsal ve fiziksel muayene bulgular, travmatik
yk, konslasyon ve tetkik sonular, kiinin travmatik srece maruz
kald ortam koullar, gz yaartc kimyasallarn kullanm ekli ve
younluu, travmatik yaralanmalarn zellikleri birlikte deerlendirilmelidir.
Btn bu parametreler gz nne alnarak yaplan deerlendirme
sonucunda THV Gezi raporunda verileri sunulan olgularn; Dnya
Salk rgtnn Uluslararas Hastalk Snflandrmas, ICD 10 kapsamnda Y07.3 kodu ile de belirtilen ikence ve dier zalimane, insanlk d ya da aalayc muamele kapsam iinde deerlendirilmesi
gerei bildirilmitir.
81
82
Kaynaklar
1. PHR. Weaponizing Tear Gas:Bahrains Unprecedented Use ofToxic Chemical Agents
Against Civilians. Physicians for Human Rights, August 2012, Cambridge, USA.
2. Salem et al. Chapter 13 Riot Control Agents. Medical aspects of Chemical Warfare, Testbooks of Military Medicine, 2008, Washington.
3. Olajos EJ, Salem H. Riot control agents: pharmacology, toxicology, biochemistry and
chemistry. J Appl Toxicol 2001; 21(5):355-91.
4. Hu H, Fine J, Epstein P et al. Tear Gas: Harassing Agent or Toxic Chemical Weapon? JAMA
1989; 262(5):660-663.
5. Karagama YG. Short-term and long-term physical effects of exposure to CS spray. J R Soc
Med 2003;96:172174.
6. Danto BL. Medical problems and criteria regarding the use of tear gas by police. Am J
Forensic Med Pathol 1987,8:317-322.
7. Weir E. The health impact of crowd-control agents. CMAJ 2001;164(13); 1889-90.
8. Krolikowshi JF: Oleo Capsicum (O.C.): The need for careful evaluation. Am J Forensic Med
Pathol 1994; 15:267.
9. Kastan B. The Chemical Weapons Convention and Riot Control Agents: Advantages of a
methods approach to arms control. Duke J Comparative Internal Law 2012;22:267-290.
10. Shutherland RG. Chemical and Biochemical Non-Lethal Weapons. Political and Thecnical aspects. Sipri, Policy paper 23, Npvember, 2008. Stockholm.
11. Pearson GS. The Importance of Implementation of the General Purpose Criterion of the
Chemical Weapons Convention. Kem. Ind. 2006; 55 (10): 413422.
12. Interim, Acute exposure guideline levels (aegls) for tear gas (cas reg. no. 2698-41-1)
interim, Interim September 2009. http://www.epa.gov/oppt/aegl/pubs/tear_gas_interim_sept_09_v1.pdf
13. Trk Tabipler Birlii. Kimyasal Silahlar Gsteri Kontrol Ajanlar. Ankara: Trk Tabipler Birlii Yaynlar. Birinci Bask Austos 2011.
14. Pearson GS. The importance of implementation of the general purpose criterion of the
chemical weapons convention. Kem Ind. 2006;55(10):413-422.
15. Steffee CH, Lantz PE, Flannagan LM, et al. Oleoresin capsicum (pepper) spray and in
custody deaths. Am J Forensic Med Pathol.1995;16:185-192.
16. Busker RW, Van Helden HPM. Toxicologic evaluation of pepper spray as a possible weapon for the Dutch police forces. Risk assessment and efficacy. Am J Forensic Med Pathol.
1998;19(4):309-316.
17. Niemcunowicz-Janica A, Ptaszycska-Sarosiek I, Wardaszka Z. Sudden death caused by
an oleoresin capsicum spray [article in Polish]. Arch Med Sadowej Kryminol. 2009;59(3):252254. (Abstract).
18. Toth B, Rogan E, Walker B. Tumorigenicity and mutagenicity studies with capsaicin of
hot peppers. Anticancer Res. 1984;4(3):117-119.
19. Leopold IH, Lieberman TW. Chemical injuries of the cornea. Fed Proc. 1971;30(1):92-5.
20. Brown L, Takeuchi D, Challoner K. Corneal Abrasions Associated With Pepper Spray
Exposure. Am J Emergency Med 2000; 18(3): 271-72.
21. Vesaluoma M, Muller L, Gallar J et all. Effects of Oleoresin Capsicum Pepper Spray on
Human Corneal Morphology and Sensitivity. Invest Ophthalmo Visual Sci 2000;41: 213847.
22. Zollman TM, Bragg RM, Harrison DA. Clinical effects of oleoresin capsicum (pepper
spray) on the human cornea and conjunctiva. Ophthalmology 2000;107(12):2186-89.
23. Holopainen J M, Moilanen JA.O, Hack T et al. Toxic carriers in pepper sprays may cause
corneal erosion. Toxicology and Applied Pharmacology 2003; 186:155162.
24. Green, BG, Shaffer GS. The sensory response to capsaicin during repeated topical exposures: Differential effects on sensations of itching and pungency. Pain. 1993;53(3):323-34.
25. Hill AR, Silverberg NB, Mayorga D, Baldwin HE. Medical hazards of the tear gas CS case
of persistent, multisystem, hypersensitivity reaction and review of the literature. Medicine
(Baltimore). 2000;79(4):234-40.
26. Raccagni AA, Bardazzi F, Baldari U, Righini MG. Erythema-mulitforme-like contact dermatitis due to capsicum. Contact Dermat 1995;33:3534.
27. Delamanche S, Desforges P, Morio S, Fuche C, Calvet JH. Effect of oleoresin capsicum
(OC) and ortho-chlorobenzylidene malononitrile (CS) on ciliary beat frequency. Toxicology, 2001; 28;165( 23): 79-85.
28. Fuller RW, Dixon CMS, Barnes PJ. Bronchoconstrictor response to inhaled capsaicin in
humans. J Appl Physiol 1985; 58(4):1080-4.
29. Porszasz R, Szolesanyi J. Circulatory and respiratory effects of capsaicin and resiniferatoxin on guinea pigs. Acta Biochim Biophys Hung 1991-1992; 26(1-4):131-8.
30. Lilly CM, Besson, G, Israel E, Rodger IW, Drazen JM. Capsaicin-induced airway obstruction in tracheally perfused guinea pig lungs. Am J Respir Crit Care Med 1994; 149(5):1175-9.
31. Recer GM, Johnson TB, Gleason AK. An Evaluation of the Relative Potential Public Health
Concern for the Self-Defense Spray Active Ingredients Oleoresin Capsicum, o-Chlorobenzylidene Malononitrile, and 2-Chloroacetophenone. Regul Toxicol Pharmacol. 2002; 36(1):111.
32. Govindarajan VS, Sathyanarayana, MN. Capsicum Production, technology, chemistry, and quality. Part V. Impact on physiology, pharmacology, nutrition, and metabolism; structure, pungency, pain, and desensitization sequences. Crit Rev Food Sci Nutr.
1991;29(6):435-74.
33. Watson WA, Stremel KR, Westdorp EJ. Oleoresin capsicum (cap-stun) toxicity from aerosol exposure. Ann Pharmacother 1996;30(7-8):733-5.
34. Feldman R. Primary health care for refugees and asylum seekers: a review of the literature and a framework for services. Public Health. 2006 Sep;120(9):809-16. Epub 2006
Jul 28.
35. stanbul Protokol. kence ve Dier Zalimane, nsanlk D, Aalayc Muamele veya
Cezalarn Etkili Biimde Soruturulmas ve Belgelendirilmesi iin Klavuz. Birlemi Milletler
yaynlar, Eitim Seri No:8. Cenevre, 2001:1.
83
85
AN DOAL LM VE KMYASAL GAZ ETKSNN

DEERLENDRLMES; BR OLGU SUNUMU
zet
Kolluk kuvvetlerinin gsteri kontrolnde kimyasal kullanm giderek artan bir sklkta grlmektedir. Uygulamann, salkl bireylerde
gvenli olduu iddia edilmekteyse de zellikle kronik hastal olanlarda ciddi sonulara yol aabilir. Sunulan olgu, olaylarn getii bir
blgede alan, gaza maruz kalnarak ld iddia edilen bir olgudur. Otopsisinde koroner arterlerinde darlk, midesinde biber gaz
etken maddesi capsaicin ve dihidrokapsaicin bulunmutur. Dosya
incelemesi sonucunda, mevcut bilgilerle lmn kimyasal gaz kullanmna balanamayaca kanaati bildirilmitir. lm sebebine karar
verilirken otopsi bulgular, kiinin salna dair bilgiler, olay yerine
ve olayn geliimine dair dair bilgilerin tm gz nnde bulundurulmaldr.
Anahtar Kelimeler: Ani lm, kimyasal gaz
Gz yaartc gaz, biber gaz, Gsteri Kontrol Ajanlar gibi isimlerle
anlan Oleoresin Capsicum (IOC) ve benzeri gazlarn, dk toksik
etkileri olduu iddia edilmekte ve insanlar zerinde caydrc olarak
kullanlmaktadr. Oysa, salk durumu bozuk olan dezavantajl kiilerde bu gazlarn lmcl sonular olabileceini dndren olgu
sunumlar her geen yl artmaktadr. Bu yazda, incelenen gerek bir
olgu verilmi, bu erevede varlan karara temel alnan parametreler
gzden geirilmitir.
<

M. Taner Gren
mit Bier
Tunalp Demir
Gkhan Ersoy
mit nvar
86
Olgu
Akam saatlerinde alt katl bir binada yerlemi i yerine gelen 47
yandaki erkek, ieri girerken i yeri nndeki meydanda bulunan
kalabala polis mdahalesi yaplmtr. Kurban, yaknnn iddiasna
gre bu esnada biber gazna maruz kalmtr. Kamera kaytlarnn
zmlenmesinde kiinin bundan sonraki saatlerde i yerinde srekli aktif durumda olduu, bulunduu ve zaman zaman i yeri nne
kt yaklak 5 saatlik bir sre sonunda lmtr. lm yanndaki
arkada varken gereklemi ve ambulans arlmtr. Salk ekiplerince olay yerinde yaplan mdahale sonu vermemitir. Olay yeri
incelemesinde kii yerde srt st pozisyonda bulunmutur. Kolunun
evresinde salk ekiplerinin mdahalesine bal pikr izi ve bir miktar kanama bulunmaktadr.
Einin ve kardeinin ifadelerinde bilinen nemli bir rahatszl olmamakla birlikte olaydan gn nce gs ars ve skmas tarifledii belirtilmitir. Baka bir kurumca yaplan otopsisinde sa akcier
706 gr, sol akcier 705 gr, kalp 435 gr arlnda tartlmtr. Sol inen
koroner arter lmeninde trombsle uyumlu olabilecek grnm,
miyokard kesitlerinde interventrikler septum arka yznde 5x3 cm
ebadnda koyu arabi renkte alan, karacierde yalanma tariflenmitir. Histopatolojik incelemede i organlarda konjesyon, alveollerde
kanama ve dem, karacierde yalanma, kalpte hafif iddette perivakler fibrozis tanmlanm; koroner arter kesitlerinde %95-98
orannda lmeni tkayan, yer yer kalsifiye aterom pla saptanmtr.
Miyokard makroskopik incelemesinde tanmlanan arabi renk deiimi ve koroner arterdeki trombs benzeri grnm histopatolojik
incelemede dorulanamamtr. Toksikolojik incelemede midede biber gaz etken maddesi capsaicin ve dihidrokapsaicin bulunmakla
birlikte bu maddeler kanda bulunamam, bunun dnda da toksik
bir madde tespit edilememitir. lm sebebi, ilgili kurum tarafndan
iskemik kalp hastal olarak rapor edilmitir. lmn biber gaz maruziyetine bal olup olmad sorusuyla olgu tarafmza gnderilmitir.
Deerlendirme
Gzyaartc kimyasallarn solunum ve dolam sistemi zerine etkilerini alan birok almada; zellikle astm, kronik obstruktif akcier
hastal (KOAH), kalp hastal gibi kronik problemli hastalarda ciddi
salk sorunlarna neden olduu bildirilmektedir. Salk sorunlarnn
ciddiyeti; maruz kalnan miktar ve sreye, ortam koullar gibi ok
eitli faktrlere bal olarak deiebilmektedir. Maruz kalan kiilerde akcierlerde bronkokonstrksiyon, reaktif havayolu deiiklikleri,
dem geliebilmekte; asidoz ve hipoksemi tablosu ortaya kabilmektedir. Bu hipoksik sre kalpte miyokard hipoksisi ve infarktse
neden olabilmektedir.
Otopsi bulgular ve olayn gerekleme ekline ait bilgiler iskemik
kalp hastalna bal bir lm dndrmektedir. Kiinin makroskopide tromboz phesi veren bir lezyonu, mikroskopide koroner
arterlerde tama yakn aterosklerotik daralmas ve kronik hipoksik
deiiklikleri mevcuttur. Bu kiide solunum yollarnda daralma ile gidecek bir durumun myokard infarktsn tetiklemesi beklenebilir;
dolaysyla kimyasala (biber gaz) maruz kalmann da lme yol aabilecei dnlebilirdi.
te yandan, kiinin gaza bu patolojik geliime yol aacak lde maruz kaldna dair yeterli veri yoktur. Video kaytlarna gre kii meydandan koarak ieri girmi, oturduu odadan sklkla dar km;
hatta binadan dar kt zamanlar olmutur. Bu aktif durumunu
saatlerce korumu, lm yaklak be saat sonra gereklemitir. Bu
arada solunum sknts yaadna, rahatsz edici miktarda gaz maruziyeti olduuna dair bir grnt yoktur. Kiinin midesinde bulunan biber gaz etken maddeleri kanda bulunamamtr. Gz yaartc kimyasallarn solunan havadaki konsantrasyonu uucu nitelikleri
nedeniyle deikenlik gsterebilir. Vcudun ald doz ve kan konsantrasyonu da analiz iin geen sre ierisinde daha da azalarak,
laboratuvarn tetkik limitlerinin altna da debilir. Kiinin maruziyetinin ekline gre, az ieriini (tkrn ve gaz bulan) yutma
yoluyla midede belli bir birikim olurken, fazlaca solumad ve/veya
87
88
gazn yksek hacimli bir ortama (rneimizdeki gibi ak hava) dald zamanlarda kanda nispi konsantrasyonu dk olabilir. Ayrca
biber gaz etken maddesi olan kapsaisin ve dihidrokapsaisin, alnm
olan bir takm gdalarda da bulunabilmektedir. Bu durumda, kan ve
dier svlarda madde tespit edilemezken, midede bir miktar tespit
edilebilir.
Maruziyetin bir baka saptanma usul olan elbise incelemeleri de
yaplmamtr. Kald ki yaplsa dahi tespit, maruz kalnan dozu gstermeyecektir.
lm sebebi hakknda iskemik kalp hastalna bal olduu yorumu yaplm, maruziyete ve olas maruziyet olsa bile lme kadar geen be saatlik srede solunum - dolam sknts yaandna dair bir
ifade ve grnt bulunmad gz nne alnm; mevcut durumda
lme yol aan kalp damar hastalnn biber gaz maruziyetiyle tetiklendiina dair iddia kabul edilmemitir.
Sonu olarak; Gz yaartc kimyasallarn solunum ve dolam sistemi
zerine etkilerinin aratrld bilimsel almalarda; zellikle astm,
kronik obstruktif akcier hastal (KOAH), kalp hastal gibi kronik
problemli hastalarda ciddi salk sorunlarna neden olduu bildirilmitir. Bu tr olgularda maruziyet, maruziyet sonras salk durumu
ve lmn gerekleme tarz, kimi zaman toksikolojik analizden de
nemli olmaktadr.
leri Okuma
Sheppard M, Davies MJ, Myocardial ischemia and infarction. Practical cardiovascular pathology. Arnold, 1st Ed, London, 1998.
Edston E. Evaluation of agonal artifacts in the myocardium using a combination of histological stains and immunohistochemistry. Am J For Med Pathol 1997;18(2):163-7 .
Kajstura J, Cheng W, Reiss K, Clark WA et al. Apoptotic and necrotic myocyte cell deaths are
independent contributing variables of infarct size in rats.Lab Invest. 1996 Jan;74(1):86-107.
Anversa P, Cheng W, Liu Y, Leri A, Redaelli G, Kajstura J. Apoptosis and myocardial infarction.
Basic Res Cardiol. 1998;93(3):8-12.

Leor J, Kloner RA: The January 17, 1994 los Angeles earthquake as a trigger for acute myocardial infarction. J Am Coll Cardiol. 1995; 25: 105
Leor J, Poole WK, Kloner RA. Sudden cardiac death triggered by an earthquake. N Eng J
Med. 1996;334:413-9
il H et al. Is the pepper spray a triggering factor in myocardial infarction? A case report.
Trk Kardiyol Dern Arv, 2010, PP-003.
Almog C, Grushka A. Acute myocardial infarction after exposure to tear gas, Harefuah
1974, 87(10):459-61).
Olajos EJ, Salem H. Riot control agents: pharmacology, toxicology, biochemistry and chemistry. J Appl Toxicol 2001;21:355-91
Karaman E, Ertuna S et al. Acute laryngeal and bronchial obstruction after Cs (o-chlorobenylidenemalononirtile) gas inhalation. Case report. Eur Arch Otorhinolaryngol
2009;266:301-4.
Reyes-Escogido et al. Chemical and Pharmocological aspects of Capsaicin. Molecules
2011; 16: 1253-76.
Reilly CA et al. Determination of Capsaicin, Nonivamide, and Dihydrocapsaicin in blood
and tissue by Liquid Chromatography-Tandem Mass Spectrometry. J Analytic Toxicol 2002;
26: 313-18.
Pollanen MS, Chiasson DA, Cairns JT, Young JG. Unexpected death related to restraint for
excited delirium: a retrospective study of deaths in police custody and in the community.
CMAJ. 1998 Jun 16;158(12):1603-7.
Steffee CH, Lantz PE, Flannagan LM, Thompson RL, Jason DR. Oleoresin capsicum (pepper)
spray and in-custody deaths. Am J Forensic Med Pathol. 1995 Sep;16(3):185-92.
Busker RW, van Helden HP. Toxicologic evaluation of pepper spray as possible weapon
for the Dutch police force: risk assessment andefficacy. Am J Forensic Med Pathol. 1998;
19(4):309-16.
Niemcunowicz-Janica A, Ptaszyska-Sarosiek I, Wardaszka Z. [Sudden death caused by an
oleoresin capsicum spray]. Arch Med Sadowej Kryminol. 2009 Jul-Sep;59(3):252-4.Kimyasal
Silahlar; Gsteri Kontrol Ajanlar, TTB yaynlar, 1. Bask, 2011, Ankara.
89
TRK TABPLER BRL

HOPA RAPORU
< Taner Gren
zet
Hopada 31.05.2011 tarihinde meydana gelen olaylar srasnda hayatn kaybeden emekli retmen Metin Lokumcuyla ilgili olarak lmn polisin kulland biber gazna bal olduu iddia edilmi, Adli
Tp Kurumu Trabzon Adli Tp Grup Bakanl Morg htisas Dairesinin
20.06.2011 tarihli raporunda ise; kiinin lmnn kendisinde
mevcut kalpte enfarkts ve intraalveoler taze kanamaya bal kalp ve akcier hastal ile meydana gelmi olduu sonucuna varlmt.
Bu rapor sonrasnda aile adna 342 avukat tarafndan Trk Tabipleri
Birliine bavurularak; sz konusu raporun, Mteveffada mevcut
olduu belirtilen akcier ve kalp hastalklarn tetikleyen etkenin ne
olduu vb sorulara yant vermedii belirtilmi; Metin Lokumcunun
lm ile kullanlan kimyasal gaz arasnda nedensellik ba
olup-olmad hususunda bilimsel gr talep edilmitir.
Konuyla ilgili olarak TTB Merkez Konseyi tarafndan Prof. Dr. zdemir Aktan (Genel Cerrahi uzman, Marmara TF, Genel Cerrahi AD),
Prof. Dr. ebnem Korur Fincanc (Adli Tp uzman, stanbul n. stanbul TF Adli Tp AD), Prof. Dr. Tunalp Demir (Gs Hastalklar
uzman, stanbul Cerrahpaa TF, Gs Hastalklar AD), Do. Dr.
Murat Sezer (Kardiyoloji uzman, stanbul stanbul TF Kardiyoloji
AD), Uz. Dr. mit nvardan (Patoloji ve Adli Tp uzman, TTB) oluan bir Bilimsel Aratrma Kurulu oluturulmu ve dosyada mevcut
belgeler incelenerek hazrlanan rapor ailenin avukatlarna iletilmitir.
91
92
Deerlendirme raporu sonucu

1956 doumlu Metin Lokumcunun; 31.05.2011 tarihli hastane evrak, ifadeler, Hopa C. Savcl soruturma dosyas ve 01.06.2011 gn
Trabzon Adli Tp Grup Bakanl Morg htisas Dairesinde yaplan
otopsisi bulgular bir arada ve bir btnlk iinde deerlendirildiinde;
Bilimsel olarak en muhtemel lm mekanizmasnn; kimyasaln n
planda solunum sistemi zerindeki etkisi ile oluturduu akcier hasar, asfiksi, solunum yetersizlii, asidoz ve daha kk bir olaslkla
sebep olabilecei ani hipertansif krizle birlikte gelien akcier demi
ve tm bu saylan mekanizmalarn tetikleyebilecei ventrikler fibrilasyon olduu,
lm ile kimyasal gaza maruz kalma arasnda nedensellik
ilikisi olduu kanaatini bildirir deerlendirme raporudur.
Anahtar kelimeler: Metin Lokumcu, kimyasal gaz, lm
Babakan Recep Tayyip Erdoann 31 Mays 2011 gn Hopadaki seim mitingi srasnda kan olaylarda hayatn kaybeden emekli retmen Metin Lokumcuyla ilgili olarak lmn polisin kulland biber
gazna bal olduu iddia edilmi, Adli Tp Kurumu Trabzon Adli Tp
Grup Bakanl Morg htisas Dairesinin 20.06.2011 tarihli raporunda
ise; kiinin lmnn kendisinde mevcut kalpte enfarkts ve
intraalveoler taze kanamaya bal kalp ve akcier hastal
ile meydana gelmi olduu sonucuna varlmt.
Bu rapor sonrasnda aile adna 342 avukat tarafndan Trk Tabipleri
Birliine bavurularak;
Mteveffada mevcut olduu belirtilen akcier ve kalp hastalklarn tetikleyen etkenin ne olduu, youn kimyasal madde kullanm ile
kalp krizi arasnda nedensellik ba olup-olmad
sorularak, bilimsel gr ve deerlendirme talebinde bulunulmutu.
Konuyla ilgili olarak TTB Merkez Konseyi tarafndan Prof. Dr. zdemir Aktan (Genel Cerrahi uzman, Marmara TF, Genel Cerrahi AD),
Prof. Dr. ebnem Korur Fincanc (Adli Tp uzman, stanbul n. stanbul TF Adli Tp AD), Prof. Dr. Tunalp Demir (Gs Hastalklar
uzman, stanbul Cerrahpaa TF, Gs Hastalklar AD), Do. Dr.
Murat Sezer (Kardiyoloji uzman, stanbul stanbul TF Kardiyoloji
AD), Uz. Dr. mit nvardan (Patoloji ve Adli Tp uzman, TTB) oluan bir Bilimsel Aratrma Kurulu oluturulmu ve dosyada mevcut
belgeler incelenerek hazrlanan rapor ailenin avukatlarna iletilmitir.
Deerlendirme Raporu
Trk Tabipleri Birlii Merkez Konseyinin 16.01.2012 tarih/097-2012
sayl bilimsel aratrma kurulunda grevlendirme yazs zerine yaplan deerlendirmedir.
Konu: Av. Oya Meri Eybolu tarafndan TTB Merkez Konseyine
yaplan bavuruda Hopada 31.05.2011 tarihinde meydana gelen
olaylar srasnda hayatn kaybeden emekli retmen Metin Lokumcunun emniyet gleri tarafndan kullanlan youn ve lsz
gaz nedeniyle hayatn kaybettii iddia edilmitir. Adli Tp Kurumu
Trabzon Grup Bakanl Morg htisas Dairesinin 20.06.2011 tarih/
2011/1413/387/322 sayl otopsi raporunun;
Metin Lokumcunun kalp krizi geirmesinin nedeni nedir? Mevcut
olduu bildirilen akcier ve kalp hastalklarn tetikleyen etken nedir?
Youn kimyasal madde kullanm ile kalp krizi arasnda nedensellik
ba nedir? Otopsi esnasnda analizi yaplan maddeler arasnda gaz
bulunmakta mdr? Hopada kullanlan gazn etken maddesi bilinmekte midir? Hangi kimyasal madde kullanld bilinmeden lm
nedeni nasl tespit edilmitir? sorularna yant vermedii, bu nedenle
oluturulan bilimsel kuruldan Metin Lokumcunun lm ile kullanlan kimyasal gaz arasnda nedensellik ba olup olmad
hususunda bilimsel gr talep edilmitir.
Mevcut Belgeler: Hopa C. Basavclnn 2011/886 Sor. nolu dosyas ierisinde;
93
94
1. Hopa le Emniyet Mdrlnn 31.05.2011 tarih, 15.00 sralar

kaytl olay yeri inceleme raporu, krokiler ve delil fotoraflar fotokopileri;
2. Hopa C. Basavclnn 31.05.2011 tarih, saat 18.15 kaytl tank ifadelerini ieren adli muayene ve otopsi tutana;
3. Adli Tp Kurumu Trabzon Adli Tp Grup Bakanl Morg htisas Dairesinin 31.05.2011 tarihli otopsi tutana;
4. Adli Tp Kurumu Trabzon Adli Tp Grup Bakanl Morg htisas
Dairesinin 20.06.2011 tarih ve 2011/1413/ 387/332 sayl; Dr. smail
Birinciolu ve Dr. Gkhan Cingz imzal; 1956, Hopa Artvin doumlu
Metin Lokumcunun otopsi raporu;
5. Tank ifadeleri;
6. Halkevleri Dernei Hopa ubesinin 08.06.2011 tarihli C. Basavclna sunduu ikayet dilekesi, farkl kii ve tarihli 31.05.2011 tarihinde Hopada yaanan olaylarla ilgili C. Basavclna sunulmu ikayet
dilekeleri, THV-TTB-HD-KESK adna Hopada inceleme yapan heyetin 07.06.2011 tarihli n inceleme raporu, Hopa Sivil Toplum Kurulularnn 31.05.2011 tarihinde Hopada yaanan olaylarla ilgili basn
aklamas, eitli gazete haberleri, zgrlk ve Dayanma Partisi
Hopa le rgtnn 07.06.2011 tarihli Hopa C.Savclna su duyurusu dilekesi fotokopileri.
7. ileri Bakanl Emniyet Genel Mdrlnn 04.02.2011 tarih
B.05.1.EGM. 0.12.2329/80/945/34517 sayl, TTB Merkez Konseyine
yazd Gz Yaartc Gazlar konulu yazs.
nceleme;
1) Hopa C. Basavclnn 31.05.2011 tarih, saat 18.15 kaytl tank
ifadeleri ieren adli muayene ve otopsi tutananda;
Tank Nurkan Yce; Hopa Devlet hastanesinde dahiliye uzman;
bugn poliklinikte alyordum, youn hasta gelmesi nedeniyle

iim bitince acile geldim ve arkadalara yardm ettim, saat 12.3013.00 sralarnda len ahs acilde sedye zerinde duruyordu, hasta
siyanoze olmaya balamt, gsnde herhangi bir kzarklk grmedim, ahsa mdahale ettim, hasta ilk olarak gs ars tarif ediyordu, daha nce iki kez kalp krizi geirdiini syledi, EKG istedim,
EKG iin hazrlanrken fenalat, ventrikler fibrilasyonda olan hastay
defibrile ederek sins ritmine evirdik, daha sonra tekrar fenalat,
gerekli tm mdahaleleri yapmamza ramen eks oldu, hastaya 1
saatten fazla sren mdahale yaptk
Tank Glseren nar; Artvin 1 nolu Acil Salk Hizmetleri ve KKK
Merkezinde ATT grevinde; 112 de grevliyim, hasta olduu zerine ardlar, hastann olduu yere gittiimizde hasta araca yryerek geldi. Bize gs ars ve nefes darl olduunu syledi, dumana maruz kalmas nedeniyle gzleri kzarmt, sorulara mantkl
yant veriyordu, bize daha nce 2 kez enfarkts geirdiini syledi,
hemen mdahale ettik, damar yolu atk, oksijen baladk ve pozisyon vererek hastaneye getirdik. ahs bize kendisine birinin vurduu ynnde bir beyanda bulunmad, genel durumu nedeniyle gaz
bombasna maruz kalmas nedeniyle kalp krizi geirmekte olduunu
dndk
Tank Necdet Altunkaya; bugn olay yerinde Metin ile birlikte
yan yanaydk. Polisler ellerinde kalkanlarla mdahale iin geliyordu,
Metin ve ben polislere yapmayn arkadalar diye nlerini kestik ancak
3-4 polis ellerindeki kalkanla Metini itekleyince Metin yere dt,
Metin bana bir ey oldu dedi, gaz sktklar iin Metini kimin kaldrdn ve sonrasn grmedim
Doktor bilirkii Zeynep Gonca Murat; Hopa 1 nolu Aile Sal
Merkezinde aile hekimi eliinde l muayene tutananda;l
katlnn olutuu, bunun dnda ceset zerinde kesici delici ateli
atesiz silah yaralanmas, as telem izine rastlanlmad, kesin lm
nedeni iin Adli Tp Kurumuna sevkinin gerektii
2) Adli Tp Kurumu Trabzon Adli Tp Grup Bakanl Morg htisas
95
96
Dairesinin 31.05.2011 tarihli otopsi tutananda; lm nedeni; tetkik

olduu,
3) Adli Tp Kurumu Trabzon Adli Tp Grup Bakanl Morg htisas Dairesinin 20.06.2011 tarih ve 2011/1413/ 387/332 sayl; Dr smail Birinciolu ve Dr. Gkhan Cingz imzal; 1956, Hopa Artvin doumlu
Metin Lokumcunun otopsi raporunda;
Hopa Devlet Hastanesinin 10.06.2011 tarihli hastane evraknn tetkikinde; ahsn 31.05.2011 tarihinde gs ars ikayeti ile bavurduu, akut miyokard enfarkts tans konulduu, damar yolu ald,
tbbi tedavi uyguland, gste 2 adet yuvarlak apl 6 cmlik kzarklk olduu, yryerek pansuman odasna getirilen hastann orada
ylp kald, tansiyonu 110/70, arrest olan hastada bilin kayb yaand, elektrook ve kalp masaj sonras hasta tm mdahalelere
ramen kurtarlamayarak hayatn kaybetmi olduu kaytldr.
Sonu: 31.05.2011 tarihinde fenalaarak hastanede ld bildirilen
Niyazi ve Saadet olu, 1956 doumlu, Metin Lokumcunun cesedi
zerinde 01.06.2011 gn Trabzon Adli Tp Grup Bakanl Morg htisas Dairesinde yaplan otopsisinden, otopsi esnasnda alnan kan,
aha ve idrarn kimyasal ve i organ paralarnn histopatolojik tetkikinden elde edilerek yukarda kaydedilen bulgulara gre:
Kimyasal incelemede toksik ve ldrc dzeyde kimyasal madde
saptanmad, histopatolojik incelemede; fokal subepikardial nedbe
alan ve hipertrofik kas lifleri ieren konjesyone kalp kas, lmeni % 40
orannda daraltan kalsifiye aterom pla ieren koroner arter, intraalveoler taze kanama ve hemosiderinli makrofajlar ile akut ime alanlar ieren konjesyone, antrokotik akcier saptandna gre; kiinin
lmnn kendisinde mevcut kalpte enfarkts ve intraalveoler taze kanamaya bal kalp ve akcier hastal ile meydana
gelmi olduu kanaati belirtilmitir.
4) Tank ifadeleri;
Cumhuriyet Savclna verilen dier tank ifadelerinde zetle; ortam-
da youn biber gaz kullanld, dkkan ileri, hastane ve okul nne

kadar gaz bombas atld, gvenlik glerinin dakikalarca bilinsiz
ekilde havaya ate atklar ve bir arbede yaand kaytldr.
5. ileri Bakanl Emniyet Genel Mdrlnn B.05.1.E
GM.0.12.2329/80/945/34517 sayl TTB merkez Konseyine yazd
Gz Yaartc Gazlar konulu yazsnda; ...Tekilatmzda OC (Oleoresin of Capsicum C18H27NO3) ve CS (Orthochlorobenzylidenemalononitrile C6H4CHC(CN)2Cl) gaz olmak zere iki eit gz yaartc gaz mhimmat kullanld... bildirilmitir.
Deerlendirme
Kiinin sabah saatlerinde olay yerinde olduu, kimyasal maddeye maruz kalma ve gvenlik glerinin mdahaleleri ile fenalat
(ilk belirti), ardndan 112 acil servis ile tanarak hastaneye ulatrld ve lm saati gz nne alndnda; son 5 saat iinde lmn
gerekletii, ilk belirtiden sonra geen srenin en fazla 5 saat, en az
20-30 dakika olduu sylenebilir. Hastanede EKG ekilmesine karar
verilmesine ramen ventrikler fibrilasyona girmi, defibrile edilmi
ve 45 dakika-1 saat canlandrma giriiminde bulunulmutur. Hastann acil servise bavurusunda EKG ekilememi olmas bir eksiklik
olarak deerlendirilmektedir.
Otopsi bulgular (kalp)
Makroskopik:
Kapaklarda fibrotik deiiklikler, aort kapanda kalsifikasyonlar
Mitral kordalarn papiler adaleye balant noktalarnda kalsifikasyonlar
Sol ventrikul hipertrofikseptumda 1.3 cm kalnlnda
Aort lmeninde aterosklerotik plaklar
97
98
Koroner arterlerde lumeni % 40-50 daraltan ateromlar trombs

yok
Miyokard kesitlerinde sol ventrikulde subepikardiyal 0.4 cmlik bir
alanda beyaz renkli deiim dnda makroskopik patolojik deiim
yok.
Mikroskopik:
Fokal subepikadiyal nedbe alan ve hipetrofik kas lifleri ieren konjesyone kalp kas
Lmeni % 40 daraltan kalsifiye aterom pla ieren koroner arter
Bu hasta iin otopsi bulgularna gre koroner arterlerde trombs
veya atlam plak grlmediine gre ancak tetiklenmi olabilecek bir koroner vazospazmn sebep olduu miyokard infarkts
dnlebilir. Olayn balangc ile kiinin kayb arasnda 12 saatten
az zaman olmas ve koronerlerin otopside tamamen ak bulunmas
dikkate alndnda (trombs ile tkal deil) miyokardda klasik anlamda bir infarkts varlndan bahsedilemez.
En muhtemel olaslk; biber gaznn sebep olabilecei hipertansif kriz sonrasnda meydana gelen akut akcier demi tablosu
ile hastann kaybedilmi olma olasldr ki otopsi bulgular hastann
kalbinin kronik hipertansiyona maruz kalm olabileceini gstermektedir(sol ventrikl hipertrofisi). Literatrde OC ile ilikilendirilmi
akut koroner sendrom olarak sadece 2 olgu sunumu mevcuttur.
Otopsi bulgular (akcier)
Makroskopik:
Sa akcier 818 gr
Sol akcier 405 gr
Sa akcier yzeyi parlak, gergin, kesitlerinden bol kpkl sv geldii
Her iki akcier antrakoze grnmde

Mikroskopik:
ntraalveoler youn taze kanama
Hemosiderinli makrofajlar
Akut ime alanlar
Konjesyone, antrakotik akcier
Otopsi bulgularna gre sa akcierde akut dem meydana geldii
anlalmaktadr. ..Bu esnada gelien ventrikler fibrilasyonun en olas sebebi solunum yetersizliine bal gelimi olabilecek asidozdur. OC ve CSnin etkilerinin n planda
solunum sistemi zerine olduu, youn maruz kalmlarda akcier
hasarna, asfiksi ve sonuta sirkulatuar kollapsa yol aabilecei noktasndan hareketle hastann kaybna giden srete tespit edilen ventrikler fibrilasyonun en olas sebebi de solunumsal asidozdur.
Sonu
1956 doumlu Metin Lokumcunun; 31.05.2011 tarihli hastane evrak, ifadeler, Hopa C. Savcl soruturma dosyas ve 01.06.2011 gn
Trabzon Adli Tp Grup Bakanl Morg htisas Dairesinde yaplan
otopsisi bulgular bir arada ve bir btnlk iinde deerlendirildiinde;
1. Kiinin lmne neden olacak dzeyde bir kalp hastal ya da
KOAH dzeyinde bir akcier hastal olmad, otopsi rapor sonucunda bildirildii gibi kendisinde mevcut bir hastalk sonucu lmedii,
2. Emosyonel olarak stresli bir ortamda kimyasal gaza (OC ve CS) maruz kald,
3. Bilimsel olarak en muhtemel lm mekanizmasnn; kimyasaln n
planda solunum sistemi zerindeki etkisi ile oluturduu akcier ha-
99
100
sar, asfiksi, solunum yetersizlii, asidoz ve daha kk bir olaslkla

sebep olabilecei ani hipertansif krizle birlikte gelien akcier demi
ve tm bu saylan mekanizmalarn tetikleyebilecei ventrikler fibrilasyon olduu,
4. lm ile kimyasal gaza maruz kalma arasnda nedensellik ilikisi
olduu kanaatini bildirir deerlendirme raporudur.
Prof. Dr. zdemir Aktan
Genel Cerrahi uzman, Marmara TF, Genel Cerrahi AD
Prof. Dr. ebnem Korur Fincanc

Adli Tp uzman, stanbul stanbul TF Adli Tp AD
Prof. Dr. Tunalp Demir

Gs Hastalklar uzman, stanbul Cerrahpaa TF Gs Hastalklar AD
Do. Dr. Murat Sezer

Kardiyoloji uzman, stanbul stanbul TF Kardiyoloji AD
Uz. Dr. mit nvar

Patoloji ve Adli Tp uzman, TTB
Kaynaklar
1. Sheppard M, Davies MJ, Myocardial ischemia and infarction. Practical cardiovascular
pathology. Arnold, 1st Ed, London, 1998.
2. Edston E. Evaluation of agonal artifacts in the myocardium using a combination of histological stains and immunohistochemistry. Am J For Med Pathol 1997;18(2):163-7.
3. Kajstura J, Cheng W, Reiss K, Clark WA et al. Apoptotic and necrotic myocyte cell deaths
are independent contributing variables of infarct size in rats.Lab Invest. 1996 Jan;74(1):86107.
4. Anversa P, Cheng W, Liu Y, Leri A, Redaelli G, Kajstura J. Apoptosis and myocardial infarction.Basic Res Cardiol. 1998;93(3):8-12.
5. Leor J, Kloner RA: The January 17, 1994 los Angeles earthquake as a trigger for acute
myocardial infarction. J Am Coll Cardiol. 1995; 25: 105
6. Leor J, Poole WK, Kloner RA. Sudden cardiac death triggered by an earthquake. N Eng J
Med. 1996;334:413-9
7. il H et al. Is the pepper spray a triggering factor in myocardial infarction? A case report.
Trk Kardiyol Dern Arv, 2010, PP-003.
8. Almog C, Grushka A. Acute myocardial infarction after exposure to tear gas, Harefuah
1974, 87(10):459-61).
9. Olajos EJ, Salem H. Riot control agents: pharmacology, toxicology, biochemistry and
chemistry. J Appl Toxicol 2001;21:355-91
10. Karaman E, Ertuna S et al. Acute laryngeal and bronchial obstruction after Cs (o-chlorobenylidenemalononirtile) gas inhalation. Case report. Eur Arch Otorhinolaryngol
2009;266:301-4.
11. Kimyasal Silahlar; Gsteri Kontrol Ajanlar, TTB yaynlar, 1. Bask, 2011, Ankara.
101
103
BBER GAZI LMLER

VE ADL TIP
zet
Adli Tp, biber gazna bal olduu dnlen lmlerde gerein
ortaya karlmasnda nemli rol oynar. Adli Tp bu tip lmlerde iki
farkl otopsi protokol izleyebilir; Minnesota protokol ve the European Harmonization of Medico-legal Autopsy Rules. u ana dek
yaplm almalarda ve otopsilerde biber gaznn eitli llerde
lm nedeni olduu gsterilmitir. Biber gaz ile ilgili lmlerde, kiinin olay ncesi salk durumu, madde kullanm olup olmad, eksite deliryum ve benzeri bir psikiyatrik sorunu olup olmad ve kolluk
kuvvetleri tarafndan uygulanan kelepeleme teknii nemlidir.
Anahtar kelimeler: Biber gaz, otopsi, Adli tp yaklam
Biber gazna bal olduu dnlen lmlerde adli tp nemli bir
rol oynar. nk otopsi ilemi ve lm nedeninin belirlenmesi adli
tbbn grevleri arasndadr. Bu noktada adli tp ve ilevinden sz etmek yerinde olacaktr.
1- Adli tbbn temel amac ve tanm nedir?
Adli tp, gnn bilimsel ve teknik olanaklarndan faydalanarak, yarglama srecinde ihtiya duyulan tbbi bilirkiilik hizmetini vermeyi
amalamaktadr. Bu durumda adli tbbn en nemli arac o gnk
bilimsel bilginin dzeyidir.
2- Adli tbbn insan haklar konusundaki grevleri ve katklar
nelerdir?
< Sadk Toprak
104
Adli tp, gnmzde insan haklar ihlallerinin nlenmesi bakmndan

nemli grev stlenmitir. nk birok durumda bir insan haklar
ihlali olup olmad, rnein bir kimseye ikence yaplp yaplmad,
bir lmn insan hakk ihlali nitelii tayp tamad, adli tp uzmanlarnn yapaca almayla ortaya kacaktr (1).
Birlemi Milletler adli bilimler ve ilgili uzmanlk dallarnn insan haklar ihlallerinin aratrlmas konusundaki rolnn nemi zerinde
durmutur (2).
3- Biber gazna bal olduu dnlen lmlerde adli tbbn
karsndaki gerek soru nedir?
Biber gaznn bir lme neden olup olamayaca ya da bir lmde
katks olup olamayaca ynnde ciddi tartma vardr. Bir grup bilim adam biber gaznn lmn tek nedeni ya da yardmc faktr
olamayacan ifade etmektedirler. rnein Dimaio and Dimaio biber gaz nedeni ld iddia edilen vakalara yaptklar otopsilerde
bireylerin neredeyse hepsinin biber gazna maruz kalnmas srasnda
eksite deliryum durumu iinde olduklarn ileri srmlerdir. Ayrca
toksikolojik analizinde her zaman kokain veya metamfetamin varln gsterdiini belirtmilerdir (3). Buradan anlalaca gibi eksite
deliryum ve biber gaz spreyine maruz kalma arasndaki iliki ile ilgili
bir tartma devam etmektedir.
Bu noktada eksite deliryumu aklamak gerekir. Eksite deliryum ilk
olarak 1800lerde Dr. Luthel Bell tarafndan hastanede yatmakta olan
psikiyatrik hastalarda tanmlanmtr. Ancak standart bir vaka tanm henz gelitirilmemitir. The American College of Emergency
Physicians Exited Deliryum Task Force 2009 ylnda Eksite deliryum
sendromunun lm ncesi durumda ortaya kan kendine zg
bir grup klinik ve davransal zelliklerin varl ile tespit edilebilen
bir sendrom olduu sonucuna varmtr. Eksite deliryum sendromu
potansiyel olarak lmcl iken, baz durumlarda ila tedavisi yaam
kurtarc olabilmektedir (4). Eksite deliryum madurlar agresif, ajite,
sklkla akut ila intoksikasyonlarndan rahatsz olup (zellikle kokain
ve metamfetamin gibi uyarclardan) ve sklkla paranoya olarak ser-
105
gilenen bir akl hastal ykleri vardr. Madur kolluk kuvvetleri tarafndan kstlandnda daha mcadeleci ve direnli hale gelir. Kolluk
kuvvetleri ile mcadele srasnda, fiziksel veya kimyasal kontrol tedbirleri uygulamalar bazen ani ve beklenmedik lmle sonulanabilir.
Bu gibi vakalarda otopsi lmn kesin nedenini bulmakta baarsz
olur (4,5,6).
Biber gazna maruz kalanlarda meydana gelen lmlerde rol oynad varsaylan dier bir durum ise nceden var olan solunum sistemi
hastalklardr. Ancak bu konudaki verilerde karar verdirici dzeyde
EKL Yzst kelepeleme teknii (Prone maximal restraint position) (11)
deildir. rnein baz almalar capsaicin rnlerinin astm ve kronik

obstrktif akcier hastal iin risk olabileceini gsterirken (7,8), inhale kapsaisine maruz kalan salkl ve hafif astml olgular deerlendiren bir deneysel almada gruplar arasnda ksrk, FEV1 deerleri ve bronkokonstriksiyon (9) asndan fark gsterilememitir. Ancak,
d ortamda ve laboratuar ortamnda gsteri kontrol ajanna maruz
kalmak arasnda byk bir fark vardr. Laboratuar koullarnda olgular
genellikle sakin, salkl, ou durumda gzleri ve ciltleri korunmakta
olan gen yetikinlerdir. Bunun aksine, protesto madurlar genellik-
106
le duygusal ve fiziksel olarak ajite olmulardr, birden fazla kez gsteri

kontrol ajanna maruz kalm olabilirler, bazen nceden var olan tbbi
durumlarnda iddetlenme ve yenidoandan yallara kadar geni bir
ya aralndadrlar. Acil Servis bavurularn deerlendiren almalar
bu nedenle farkl sonular ortaya karmtr. Biber gaz kaynakl Acil
Servis bavurularn deerlendiren bir almada astml hastalarda
daha fazla solunum yolu ikayeti olduu gsterilmitir (10).
Biber gaz lmlerinde rol oynad dnlen bir dier etken ise
kolluk kuvvetlerinin kulland yzst kelepeleme teknikleridir.
Yzst kelepeleme teknii uygulamas srasnda diyafram inhibe
olur, bylece gs boluunun genilemesi ve oksijenasyona izin
vermesi mmkn olmaz. Bu nedenle panik, artan oksijen talebi ve
sonunda kardiyak ve respiratuar yetmezlie neden olabilir (12). Bir
deneysel almada yzst kelepeleme tekniinin hipoksemi, hiperkapni veya hipoventilasyon ile sonulanmad ancak laboratuar koullar altnda salkl deneklerde bile istatistiksel olarak FVC ve
FEV1 deerlerinde nemli dlere yol at bulunmutur (13). Bir
baka benzer deneysel almada yzst pozisyonda uygulanan
arln etkileri deerlendirilmi ve maksimal istemli ventilasyon
azalm olmasna ramen deerlerin normal snrlarda kald grlmtr (14).
Biber gaz lmlerinde rol oynad iddia edilen bir dier faktr ise
madde kullanmdr. zellikle kokain gibi uyarclar ile biber gaz arasnda iliki olduu gsterilmitir. Bu ilikinin sempatik aktivasyon sonucu meydana geldii dnlmektedir (15).
4- Biber gaz gerekten bir lme neden olabilir mi?
Biber gaznn lme neden olabilecei, vaka almalarnda gsterilmitir. Dier bir deyile, dnyann eitli yerlerinde adli tp uzmanlar
tarafndan az sayda da olsa lm nedeninin biber gaz olduu vakalar bildirilmitir (16,17). Bu vakalarda biber gaz sklkla lme yardmc olan faktr olarak tanmlanmtr.
Gsteri kontrol ajanlarnn neden olduu 10 lm vakasn inceleyen

bir almada; 3 vakada gsteri kontrol ajanlarnn lmn ana nedeni olduu, 3 vakada lmn ikincil nedeni olduu, kalan 4 vakada ise yardmc faktr (contributory factor) olduu gsterilmitir. Bu
almada incelenen 10 lmn 3nde Chloroacetophenone (CN),
Chlorobenzylidene malononitrile (CS) ve Oleoresin capsicum (OC)
rol oynam, kalan 7 vakada ise Oleoresin capsicum (OC) tek bana
maruz kalnan ajan olarak belirlenmitir (18).
5- Adli tp biber gazna bal lmlerde nasl bir otopsi protokol izlemeli?
Elimizde biber gazna bal olduu dnlen lmleri aratrmak
iin iki adet seenek var. Minnesota protokol ve the European Harmonization of Medico-legal Autopsy Rules. Minnesota protokol, ya
da tam adyla Hukuk d, keyfi ve yargsz infazlarn hukuki adan
soruturulmasna ilikin model protokol Birlemi Milletler Ekonomik
ve Sosyal konsl tarafndan 1989 ylnda kabul edilmitir (19). Minnesota protokol adli vakalar ve iskelet kalntlar zerine yaplacak
otopsi ilemi iin uluslararas ve ayrntl bir klavuzdur. Dier bir uluslararas standart ise the European Harmonization of Medico-Legal
Autopsy Rules olarak adlandrlan ve Avrupa Birliine ye lkelerin
kullanmna sunulmu olan otopsi protokoldr (20).
5- Bu otopsi protokolleri dnda biber gazna bal olduu dnlen lmlerde hangi yntemler uygulanmal?
Bu iki protokol dnda biber gazna zel aratrmalar yaplabilir. rnein kyafetlerin izolasyonu ve olay hakknda otopsi ncesi doru bilgi
alnmas nem tamaktadr. zellikle otopsi ncesi polis kaytlarnn
incelenmesi bu vakalarda sklkla ihmal edilen ancak kritik dzeyde
bir bilgidir.
Sonu
Biber gazna bal lm olabilecei konusunda kart grler olsa
da, literatrde gerek vakalarda biber gaznn lme neden olduu
107
108
gsterilmitir. Ancak biber gaznn lmde rol oynad karar dier

nedenlerin dikkatli bir ekilde incelenmesine de dayanr. Bu nedenle
pheli vakalarda ayrntl ve yaplandrlm bir otopsi protokol uygulanmaldr.
Adli tp u ana kadar yapt gibi, insan haklar ihlallerinin nlenmesi konusunda nemli bir ara olduunu biber gaz lmlerinde de
gsterecektir.
Kaynaklar
1. Cantrk G. Adli Tp ve nsan Haklar. STED 2004; 13(10): 381-385.
2. Human rights and Forensic Science, C.H.R. res. 1998/36, ESCOR Supp. (No. 3) at 130, U.N.
Doc. E/CN.4/1998/36 (1998).
3. Di Maio DJ, Di Maio VJM. Forensic pathology. 2nd ed. Boca Raton: CRC Press; 2001.
4. American College of Emergency Physicians Excited Delirium Task Force. White Paper Report on Excited Delirium Syndrome, Task Force. Report to the Council and Board of Directors on Excited Delirium at the Direction of Amended Resolution. 2009; 21(08).
5. Mash DC, Duque L, Pablo J, Qin Y, Adi N, Hearn WL, Hyma BA, Karch SB, Druid H, Wetli
CV. Brain biomarkers for identifying excited delirium as a cause of sudden death. Forensic
Sci Int 2009; 190(1-3): 13-9.
6. Ruttenber AJ, Lawler-Heavner J, Yin M, Wetli CV, Hearn WL, Mash DC. Fatal excited delirium following cocaine use: epidemiologic findings provide new evidence for mechanisms
of cocaine toxicity. J Forensic Sci 1997; 42(1): 25-31.
7. Doherty MJ, Mister R, Pearson MG, Calverley PM. Capsaicin responsiveness and cough in
asthma and chronic obstructive pulmonary disease. Thorax. 2000; 55(8), 643-649.
8. Geppetti P, Materazzi S, Nicoletti P. The transient receptor potential vanilloid 1: role in
airway inflammation and disease. Eur J Pharmacol 2006; 533(1), 207-214.
9. Collier JG, Fuller RW. Capsaicin inhalation in man and the effects of sodium cromoglyca-
te. Br J Pharmac 1984; 81:113-7

10. Watson WA, Stremel KR, Westdorp EJ. Oleoresin capsicum (cap-stun) toxicity from aerosol exposure. Ann Pharmacother 1996; 30: 733-735.
11. Chan TC, Vilke GM, Neuman T, Clausen JL. Restraint position and positional asphyxia.
Ann Emerg Med November 1997; 30: 578-586.
12. Robison D, Hunt S. Sudden in-custody death syndrome. Top Emerg Med 2005; 27(1):
36-43.
13. Chan TC, Vilke GM, Clausen J, Clark RF, Schmidt P, Snowden T, Neuman T. The effect of
oleoresin capsicum pepper spray inhalation on respiratory function. J Forensic Sci 2002;
47(2): 299-304.
14. Michalewicz BA, Chan TC, Vilke GM, Levy SS, Neuman TS, Kolkhorst FW. Ventilatory and
metabolic demands during aggressive physical restraint in healthy adults. J Forensic Sci
2007; 52(1): 171-175.
15. Mendelson JE, Tolliver BK, Delucchi KL, Baggott MJ, Flower K, Haris CW, Galloway GP,
Berger P. Capsaicin, an active ingredient in pepper sprays, increases the lethality of cocaine.
Forensic Toxicol 2010; 28: 3337.
16. Petty, C.S. (2004), Deaths in Police Confrontations When Oleoresin Capsicum is Used.
Unpublished report prepared for the US Department of Justice; 2004 Feb. Document No:
204029, Award No: 2001-M7-56.
17. Steffee CH, Lantz PE, Flannagan LM, Thompson RL, Jason DR. Oleoresin capsicum
(pepper) spray and in-custody deaths. Am J Forensic
Med Pathol 1995; 16(3):
185-92.
18. Toprak S, Ersoy G, Hart J, Clevestig P. The Pathology of Lethal Exposure to the Riot Control Agents: Towards a Forensics-based Methodology for Determining Misuse. J For and Leg
Med. DOI: 10.1016/j.jflm.2014.11.006. Article in Press.
19. United Nations (1991). Manual on the effective prevention and investigation of extra-legal, arbitrary and summary executions. n report by Departmant of nternational Economic and Social Affairs and Centre for Social Development and Humanitarian Affairs. New
York: United Nations Publications.
20. Brinkmann B. Harmonization of medico-legal autopsy rules. Committee of Ministers.
Council of Europe. Int J Legal Med 1999; 113: 114.
109
111
HUKUKUN GAZ NOKTASI:

MUTLAK SIFIR
gerek u ki devletin elindeki iddet aralaryla
halkn eline geirebildikleri-bira ielerinden
molotof kokteylleri ve silahlara kadar- arasndaki
uurum (modern zamanlarda) daima ylesine
muazzam olmutur ki, teknik gelimeler pek de farkl;
bir durum yaratmamtr1 .
zet
Trkiyede kolluk kuvvetleri tarafndan yaygn, kitlesel ve srekli kimyasal ajan kullanmnn ar hak ihlallerine sebep olduu, kiilerin
salklarna zarar verdii bilinmektedir. Bu almada, kimyasal ajan
kullanm biiminin yasa ile uyumlu olduu iddiasna kar uluslararas ve blgesel insan haklar hukuku ve uluslararas insancl hukukun
kullanm yasaklad standartlar tartmaya alacaktr.
Anahtar Kelimeler: Kimyasal ajanlar, hukuk
Devlet aygtnn fiziksel yahut simgesel g kullanm hukuksal bir
form erevesinde gereklemektedir. Bu nedenle devletin g kullanm arac olan gz yaartc kimyasal n hukukiletirilerek kavranmaya allmas ok temel bir elikiye de gndermede bulunur. G
kullanm ile Yasa arasnda kurulan zel bir meruiyet ilikisinin varl2 g kullanmnn eriebilecei snr da ve dolaysyla gayr meru
g kullanmn da beraberinde tamak durumundadr. Devletlerin
kimyasal ajan kullanmasnn veya bunlar kullanacana ynelik rutin tehdidinin ortadan kaldrlmasn hedefleyen bir momentte, ne
koullarda g kullanlacana ynelen bir anlatdan ziyade gcn
< Senem Doanolu

Avukat
112
kullanlmayaca koullar bahis konusu etmek sosyal olan her eye

baml olan hukukiletirmenin zel halini temsil etmektedir.
Kolluk kuvvetlerinin g kullanm aralar uluslararas hukuk asndan eitli snflandrmalara tabi tutulmaktadr. Bir eit iddet repertuarnn yasal inas olan bu alanda bir snflandrma kullanlan
mekanizmay esas almakta ve akustik, biyolojik, kimyasal, elektrik,
elektromanyetik, kinetik, optik, mekanik teknolojilerle harekete geen,
lmcl olmayan aralar olarak tanmlamaktadr3. Kimyasal ajan kullanarak kiiyi hedef alan g kullanm aralarna sprey ve aerosoller,
gaz bombas/kanisteri rnek olarak verilmektedir4. Bir baka yaygn
kullanm, zellikle gz yaartc kimyasallara odaklanan gsteri kontrol ajanlar ya da kalabalk kontrol aralar olarak grlmektedir. inde kullanld sosyal balama en ak gndermeyi yapan bu tanm,
girite szn ettiimiz gayr meru g kullanmnn da simgesel
bir sunumudur. Kukusuz bu snflandrmalar sadece hukuki formlar
tanmlamak iin deil; etik, tbbi yaklamlar asndan da nem tamaktadr. Her hlkrda yaplacak tbbi ve hukuki deerlendirmede,
g kullanmnn yasalar dizgesi ile ilikisinin deerler sistemimiz ile
kuatlmas kanlmazdr.
ncelikle uluslararas insancl hukuk sistemi iinde; Cenevre Protokol5, Konvansiyonel Silahlar Szlemesi6, Biyolojik Silah Szlemesi7 ve
Kimyasal Silah Szlemesinin8 temel Birlemi Milletler (BM) szlemeleri olarak g ve silah- kullanlmayacak snrlar izmektedir. Konumuz asndan ise Kimyasal Silah Szlemesinin kimyasal silahlarn
gelitirilmesini, retimini, stoklanmasn ve kullanmn yasakladnn
altn izmek gerekmektedir. Szleme, zehirli kimyasal maddeleri;
insanlar ve hayvanlarda lme, daimi hasara ya da geici olarak etkisiz hale gelmelerine neden olacak herhangi bir kimyasal madde olarak
tanmlamaktadr. Szleme gerei, i ayaklanma olarak tarif edilen
durumlarda kullanlan kontrol ajanlar da, maruz kaldktan ksa bir
sre sonra ortadan kaybolan, duyusal tahribat veya gsz klc fiziksel
etkileri sratle meydana getirebilen herhangi bir kimyasal madde olarak tanmlanmaktadr. Szlemenin 2/9-d maddesinde; kimyasal silah snfnda grlen baz kimyasallarn yerel gsterilerin kontrol de
dhil olmak zere, yasann uygulanmas amacyla kullanlabilecei
dzenlenmekte ancak gsteri kontrol ajanlarnn sava halinde dahi

kullanm yasaklanmaktadr9. Bu hkme atfla Trkiye de dhil olmak
zere devletlerin gz yaartc kimyasal kullanmnn Szlemeye uygun olduu iddia edilmektedir. Peki, yle midir?
Her eyden nce, g kullanmnn yasa ile ilikisindeki meruiyet
alanlarna baktmzda silahszlanma amacyla batlanan, silahlarn kontrolne ilikin tm Szlemeler iin de geerli olmak zere;
kullanmn arkasnda yatan niyetin deil, g kullanmnn- kimyasal
silahn- etkisinin esas alnacak ilke olaca aktr10. Bunun gibi, Szlemenin 2/1 maddesinde ortaya konduu zere, zehirli kimyasallarn tanmnn snrn ayn zamanda nitel ve nicel halleri izdiinden
kendiliinden Szlemeye uyum hali dorulanabilir olmaktan kmaktadr11. Aksi ekilde yaplacak bir yorum, sava halinde etkisi daha
zayf olan kimyasal ajanlarn ve yasann uygulamas amacna dayal
daha gl kimyasal silahlarn silahl atmada kullanlamayaca
dzenlendiinden; bir devletin kendi yurttalarna, egemenlik alan
dndaki glere kar kullanaca kimyasal silahlardan daha gl
kimyasal silahlar kullanabilecei anlamnda bir kabul zorunlu klar
ki bu durum Devletlerin g kullanmndaki genel elikiden bile
akndr. Tersinden bir anlam da, yasa uygulamasna dayal olmak
istisnasnn askeri operasyonlarda, gsteri kontrol dndaki eylemlerde gl kimyasal silahlarn kullanlmas olarak deerlendirmesine
imkan verir12 ki bu da Szlemenin ina ettii o zel meruiyet ilikisinin baka bir akn halidir. Yan sra, yasa uygulamasna dayal bir
kullanm olduunun kabul iin de kimyasal silahn genel tanm gerei, insanlar ve hayvanlarda lme, daimi hasara ya da geici olarak
etkisiz hale gelmelerine neden olmak eklindeki yasaklamann szyle
iliki iinde olmaldr.
Avrupa nsan Haklar Szlemesi (AHS) gerei kararlarnda g kullanm aralarn tanmlayan Avrupa nsan Haklar Mahkemesi (AHM);
biber gaz ve gz yaartc kimyasallar, kolluk kuvvetinin g kullanm
arac olarak deerlendirmektedir. Bu aralar, kullanmnn etkilerini13
ve potansiyel salk risklerini14 temel alnarak gcn kullanlmayaca
koullara iaret etmektedir. Kiinin gz yaartc gaza maruz kald
koullar da Mahkeme tarafndan kriter olarak tanmlanmakta ve gz
113
114
yaartc gaz kullanmna ilikin ak, yeterli dzenleme olup olmad; varsa bu dzenlemeye kolluk glerinin uyup uymad da ihlale
karar verirken esas alnmaktadr15. Bunun gibi, Mahkeme gz yaartc
kimyasallarn kapsllerini ve gaz bombalarn da g kullanm arac
olarak deerlendirmekte ve yaralanmann meydana geldii koullar
ve oluan yarann ciddiyetini16 dikkate alarak ihlal karar vermektedir.
AHM, gsteri yrylerinin datlmasnda biber gaz kullanlmasnn solunum sorunlar, bulant, kusma, gs ars, gzlerde ve
deride rahatszlklara yol aabileceine iaret ettikten sonra ikence
yasa ihlali oluturabileceinin ilke olarak kabul edileceine hkmetmitir17. Yine AHM, aka gaz skma eyleminin, bavurucuda
youn fiziksel ve ruhsal acya yol at ve bavurucuyu kk drecek ve alaltacak korku, elem ve aalanma duygularna neden olduu gerekesiyle AHSnin 3. maddesinin (ikence yasa)
ihlal edildii sonucuna ulamtr18. Barl nitelii polis mdahalesi
nedeniyle sona eren, polisler tarafndan tekmelenen ve biber gazna maruz kalan bavurucularn, 3. madde anlamnda hem esastan
kt muamele hem de etkin soruturma yrtlmemesi ynnden
ikence yasann ihlal edildiine karar verilmitir19. Barl nitelikte
olmayan, yasaya uygun olarak dzenlenmeyen gsteride, gaz kapslnn gstericileri hedef alarak frlatlmasnn ikence yasa kapsamnda olaca deerlendirilmitir20. Yine, barl nitelii polis mdahalesi nedeniyle sona eren protestoda dvlen ve biber gazna
maruz kalan bavurucunun Szlemenin 3. maddesi anlamnda kt
muamele yasa ihlaline maruz kaldna ve etkin soruturma yrtlmediine karar verilmitir21.
Anayasann 90. maddesi gerei yukarda anlan dzenlemeler ve
AHM kararlar ulusal alandaki dzenlemeye iaret etmek durumundaysa da Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu (PVSK) ulusal mahkemelerin ounlukla g kullanm aralarn tartmak iin yasal zemini
ina ettii Yasay oluturduundan 16. maddesine deinilmelidir. Bu
maddeye gre g kullanma eitleri saylrken; basnl su, gz yaartc gazlar veya tozlar polisin direnen kiilere kar veya eya zerinde
uygulad maddi gc temsil etmektedir. G kullanma esnasnda,
PVSK durumsal bir yaklam sergilemi, olayn niteliine ve mahiye-
tine gre kullanlacak ara ve gereci polisin takdirine brakmtr22.

Yargtay, PVSKda yer alan g kullanmnn bir zgl rnei olarak
kimyasal kullanmn imgesinden ayrabilmek konusunda hner gstermektedir. Biber gaznn 5237 sayl TCKnin 6. maddesi uyarnca
silah niteliinde olduuna hkmetmi olan Yargtayn23 bir baka
kararda da kimyasallarn durumsal yaklam gerei ldrc g
kullanm olabileceinin altn izdii bilinmektedir24. Bunun dnda
Yargtay, zellikle kolluk kuvvetleriyle karlamalar esnasnda kiiler
hakknda direnme suu ile ilikisine gre biber gaz kullanm deerlendirmitir. Bu kararlarda dikkat ekici olan husus, kolluk kuvvetlerinin kulland biber gaznn direnme suunun oluumuna etkisinden
ziyade kiiler hakknda haksz tahrik olarak deerlendirilip deerlendirilmeyeceinin esas alnm olmasdr25. Devletlerin g kullanmnn hukukiletirilmesinin temel elikisi burada da nmze kmaktadr. Nitekim, hakszln ilan ettii g kullanmna ynelik tahriki
devletin yurtta ile ilikisindeki meru zeminde grmekte ancak g
kullanmnn yasa ile kurduu o sosyal balamdan taviz vermemektedir.
Aklanmaya alld zere gcn kullanlmayaca koullar asndan, Devletin yasa koruyucu iddeti26 kimyasallarn kullanm sz
konusu olduunda adeta kendi nesneletirmesi iinde dolap evirmek yoluyla devam ettirdii bir meruiyet halini ifade etmektedir.
Termodinamik, mutlak sfr noktasna ulaan gazn i enerjisinin de
sfr olmasn kabul eder. Trkiyenin kimyasallarla imtihan hukuk
dzleminde de mutlak sfr noktasna erimitir.
Dipnotlar
Arendt, Hanna: iddet zerine, ev. Blent Peker, letiim Yayaynlar, 2012, s. 58
Akal, Cemal Bali: ktidar ve Hukukilik, Dou Bat, Yl: 17, Say 69, 2014, s. 109, 110
Fidler, David P: The International Legal Implications of Non-Lethal Weapons, Faculty

Publications. Paper 699., 1999, s.60-61 http://www.repository.law.indiana.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1698&context=facpub(Eriim tarihi:20 Nisan 2014)
3
Dymond, Abi; Farha, Joe:The Trade in Torture Technologies, A world of Torture, ACAT 2013
115
116
Report, s.244-245,http://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2009_2014/documents/droi/
dv/143_elecacatworldtour_/143_elecacatworldtour_en.pdf (Eriim tarihi: 10 Ocak 2014)
http://www.un.org/disarmament/WMD/Bio/pdf/Status_Protocol.pdf
http://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-2&chapter=26&lang=en
http://disarmament.un.org/treaties/t/bwc/text
http://www.opcw.org/chemical-weapons-convention/articles/
Kimyasal Silah Szlemesinin Uygun Bulunmasna dair 4238 sayl Kanununda ifade u
ekilde evrilmitir: Bu szlemeyle yasaklanmam amalar deyimi aadaki amalarda
kullanlacaktr: () i ayaklanmalarn bastrlmas da dahil olmak zere, asayi salanmas amac.
10
Fidler, age.,s. 88
Crowley, Michael: Regulation Of Riot Control Agents And Incapacitants Under the Chemical Weapons Convention (2011) http://www.omegaresearchfoundation.org/assets/
downloads/publications/02.pdf (Eriim tarihi:10 Ocak 2014)
11
12
Fidler, age., s.74-75
05 Aralk 2006 tarihli, 74552/01 bavuru sayl Oya Ataman - Trkiye karar; 10 Nisan 2012
tarihli, 9829/07 bavuru sayl Ali Gne- Trkiye karar, 09 Temmuz 2013 tarihli, 201209/07
bavuru sayl, Suba ve oban - Trkiye karar
13
14
Ali Gne- Trkiye karar
15
23 Temmuz 2013 tarihli, 42606/05 bavuru sayl, zci-Trkiye karar
16
16 Temmuz 2013 tarihli, 44827/08 bavuru sayl, Abdullah Yaa ve Dierleri-Trkiye karar
17
Oya Ataman-Trkiye karar
18
Ali Gne-Trkiye karar
19
Suba ve oban-Trkiye karar
20
Abdullah Yaa ve Dierleri-Trkiye karar
zci-Trkiye karar
21
Akdoan, Hseyin; Kse, Yasin: Trk ve ABD Polis Tekilatlarnn Zor Kullanma Politikalarnn Karlatrmal Olarak ncelenmesi, nsan Haklar Yll, Cilt. 29, 2011, http://yayin.
todaie.gov.tr/goster.php?Dosya=MDUwMDQ4MDQ5MDU1MDUw. (Eriim tarihi:22 Austos 2014)
22
23
Yargtay 3. Ceza Dairesi, E. 2011/38244, K. 2013/6627, T. 20.2.2013
Yargtay 5. Ceza Dairesi ubat 2014te ayan Birben dosyas ile ilgili grev uyumazl
sorununu kasten yaralama sonucu lme sebebiyet verme olduundan bahisle ar cezay yetkili grerek zmtr. http://www.radikal.com.tr/turkiye/yargitay_cayan_birbenin_oldurulmesi_agir_cezalik_suctur-1178736 (Eriim tarihi: 20 Kasm 2014)
24
25
Baz kararlar burada sunulmaktadr: Sann grevlilere ynelik cebir ve tehdit eylemi
olmad halde etkisiz hale getirmek iin dorudan biber gaz kullanlmas ve sann
burnunun kanad; sann kanama zerine syledii szlerin ne ekilde suu oluturacann tartlmas gerei, haksz tahrik hkmlerinin uygulanp uygulanmayacann
deerlendirilmediinden kararn bozulmasna (Yargtay 4. Ceza Dairesi, E. 2010/24149, K.
2012/18904, T. 27.9.2012); Sann, polis memurlarnn kendisine biber gazi skarak polis
aracna bindirmek istemeleri nedeniyle ayaklarna vurmu olabileceine ilikin savunmas,
olay tutananda yer olan araca binmekte zorluk karan sana biber gaz sklp kelepe
takld biimindeki aklama ile olaya mdahale eden polis memurlarnda yaralanma
bulgusu saptayan herhangi bir hekim raporu bulunmamas karsnda, polis memurlarnn, sana biber gaz skma eylemlerinin, sann grevlilere direnmesinden nce gerekletirildiinin belirlenmesi durumunda, PVSKnn 5681 sayl Yasa ile deiik 16. maddesinde
ngrlen zor kullanma yetkisinin snrlarn aar nitelikte olup olmad ve sank hakknda
grevi yaptrmamak iin direnme suu asndan, 5237 sayl TCY.nn 29. maddesinin uygulanmasn gerektirip gerektirmediinin tartlmas gerektii(Yargtay 4. Ceza Dairesi, E.
2008/8446, K. 2008/17394,T. 24.9.2008); sanklarn grevli polislerin kendilerine vurduklarn ve biber gaz sktklarn iddia ettii, adli raporlarda bulgu tespit edildii bu nedenle
haksz tahrik hkmlerinin uygulanma olanann tartlaca (Yargtay 4. Ceza Dairesi,
E. 2010/30942, K. 2012/19871,T. 8.10.2012); kendilerini minibse vuran ve zorluk karan,
kendi kendilerine zarar vermemeleri iin biber gaz kullanlarak etkisiz hale getirilen sanklarca, tutanak imzacs kolluk grevlilerine grevlerini yerine getirmelerine engel olmak
iin dorudan yneltilen cebir veya tehdidin ne ekilde gerekletii aklanp, buna ilikin
kantlar gsterilmeden 5237 sayl Yasann 265/1. maddesindeki grevi yaptrmamak iin
direnme suundan hkm kurulmas bozmay gerektirmektedir (Yargtay 6. Ceza Dairesi,
E. 2006/12957, K. 2007/6270, T. 22.5.2007); tank olan muhtar S. G.n, mtekilerin kapy
zorladktan sonra almamas zerine biber gaz sktklarn, mahkeme karar kapsamndaki aramaya da katlmayp darda beklediini beyan ettii ve arama tutananda da
kendisinin isim ve imzasnn bulunmadnn anlalmas, sanklarn, mtekilerin iddet ve
hakaretlerine maruz kaldklarn savunmalar, bu hususun tanklar tarafndan dorulanmas ve adli rapor ieriklerinde de olay sebebiyle tespit edilen bulgularn yer almas karsnda; arama kararnn uygulanmas aamasnda, CMKnn 119, 120 ve 121. maddeleri ile,
ilgili ynetmelikte belirtilen usullere riayet edilip edilmedii de irdelenmek suretiyle, sanklar
hakknda TCKnn 29 ve 129. maddelerinin uygulanma olanann tartlmamas bozmay
gerektirmektedir. Yargtay 4. Ceza Dairesi, E. 2010/24713, K. 2012/19338, T. 3.10.2012; olay
srasnda sankla birlikte olan tanklarn beyanlarnda sann mtekilere ynelik araca
binmeden nce tehdit, hakaret ve cebir ieren eyleminden bahsetmemeleri ve sann ekip
otosunda mtekilerin kendisine hakaret ettiini ve aratan indirerek tekme ve yumrukla
dvdkleri, kendisine biber gaz sktklar ynnde aamalardaki savunmalaryla adli rapor ieriine gre de sann vcudunda knt cisimle meydana getirilmi yaralanmalarn
tespit edilmi olmas karsnda; olayn balangc ve geliimi irdelenerek tm bu hususlar
zerinde durulup, hangi beyan ve delile neden stnlk tannp itibar edildii gerekeleriyle tartlp denetime olanak salayacak ekilde aklanmadan yetersiz gerekeyle yazl
ekilde hkm kurulmas ve olayda kolluk glerinin grev ve yetki snrlarn aacak ekilde
orantsz g kullanp kullanmadklar deerlendirilerek, sank lehine her iki su ynnden
de haksz tahrik hkmlerinin uygulanp uygulanmayacann tartlmas gerektiinin gzetilmemesi bozmay gerektirmektedir(Yargtay 5. Ceza Dairesi, E. 2012/12701, K.
2013/8320, T. 9.9.2013)
26
EN, Gney; ZCAN, Ahmet: Politik iddetin Kavranna Dair Bir Soruturma, Gezi
Olaylar Weberin Devletin Meru iddet Tekeli Tezinin Tahrifatndan Gayr ncelenebilir
mi?, Gezi ve Sosyoloji iinde, Ayrnt Yaynlar, 2014, s.157
117
BLDR
ZETLER
TRKYEDE GZ YAARTAN GAZLARIN

SALIK SSTEMNDEK ETKLER HAKKINDA YAPILAN
BLMSEL ALIMALAR STNE KISA NOTLAR
ZET
lkemizde Gz Yaartan Gazlarn kullanlmasna bal olarak gelien
salk sorunlar basnda sk olarak yer bulsa da konuya ilikin bilimsel yayn says snrldr. Son yllarda artan gaz kullanmyla balantl
olarak olgu sunumlar ve kesitsel ve tanmlayc almalar artmtr.
Derleme almalar sunmay amalamaktadr.
Anahtar kelimeler: Gz Yaartan Gazlar, yayn
Bu ksa derlemeyi lkemizde Gz Yaartan Gazlarn kullanlmasna
balanmasyla bilim dnyasnn konuyla ilgilenmesi arasndaki balanty tartmaya amak zere sunuyoruz.
lkemizde 1995 ylndan sonra kitle eylemlerini datmak zere yaygn ve kuralsz olarak kullanmna balanan gaz bombalar ilk lml
sonucunu Hayata Dn Operasyonlar olarak bilinen ve 19 Aralk
2000 ylndaki cezaevleri basknlarnda vermitir. Bu olaylarda 32 birey ldrlmtr. lm nedenleri farkl da olsa, ilerinde ldrc
dozda gaz kullanm da vardr. Daha sonra 2007 1 Mays olaylarnda
brahim Sevindikin gaz kullanm sonucunda lm gndeme geldi.
< Peri Arbak
121
122
LK OLGU CS (O-CHLOROBENZYLDENEMALONONTRLE)
SPREYNE BALI LARNGEAL VE BRONYAL OBSTRKSYON
Resim 1:
CS sonras trakea ve
bronlarda gelien yaygn kabuklanma
Karaman ve ark. 6x6 m2lik kapal alanda CS gazna 10 saniye maruz

kalan kadn hastay sundular. Onalt yandaki hasta gaza maruz kald anda gz yaarmas, ksrk, konjonktivit yaknmalar yaam
ve sonra bulgularn dzeldiini belirtmitir. Ancak maruziyetten 18
gn sonra ani nefes darl ile Acil servise getirildiinde larinks, trakea
ve bronlarnda yaygn dem ve
kabuklanma gzlenmitir (Resim
1). Hasta uygun tedaviyle sekel
kalmadan dzelmitir (E. Karaman S. Erturan C. Duman M.
Yaman G. Unal Duman. Acute
laryngeal and bronchial obstruction after CS (o-chlorobenzylidenemalononitrile) gas inhalation. Eur Arch Otorhinolaryngol
(2009) 266:301304).
zleyen srete 2011 ylnda
Metin Lokumcunun ve Hatice
dinin lmleriyle ve artk kitle
eylemlerinde gazlarn pervaszca
kullanmyla Trk Tabipleri Birlii
(TTB) konuyla ilgili ilk derlemeyi
ilgili uzmanlk kurulularndan
yazarlara yazdrmtr.
TTB 2011 YILINDA KMYASAL SLAHLAR GSTER KONTROL
AJANLARI KTAPIINI YAYIMLADI
Kimyasal Silahlar Gsteri Kontrol Ajanlar kitap Adli Tp Uzmanlar
Dernei, Kulak Burun Boaz ve Ba Boyun Cerrahisi Dernei, Trkiye
Psikiyatri Dernei, Trk Farmakoloji Dernei, Trk Oftalmoloji Dernei, Trk Kulak Burun Boaz ve Ba Boyun Cerrahisi Dernei, Trk Toraks Derneinin katlmyla hazrland. Kitapk gz yaartan gazlar
tbbi, teknik ynleriyle ve kullanmlarnn hukuki boyutlarn ve sonularn da ierecek ekilde aklamaktayd (Kimyasal Silahlar Gsteri Kontrol Ajanlar, Birinci Bask, Austos 2011, Ankara, Trk Tabipleri
Birlii Yaynlar).
RATLARDA YAPILAN ALIMANIN SONUCU; BBER GAZI GSTERCLERDE ASTIM VEYA KOAH YOKSA GVENL BR KONTROL ARACIDIR
Jandarma Kriminal Daire Bakanl aratrmacsnn Van Yznc Yl
niversitesi Veteriner Fakltesi ile ortaklaa gerekletirdii bir almann sonular da 2012 ylnda yaymland. Aslnda yzlerce benzeri
almann yapld ve sonularn zaten bilindii bir alanda tekrarlanan bir hayvan almasnn sonucu Biber gaz uygulamasnn ratlarda solunumsal asidoz ve hiperkapniye yol amas idi. Farkl doz
ve srelerde biber gaz uygulanan ratlarda gz kzarmas, solunum
gl ve solunumsal asidoz gzlenmesi, ancak lm gzlenmemesi aratrmaclar biber gaz gvenilir bir kontrol aracdr karmna
ulatrd (Seyhan E, Mert N, Mert H. The Effect of Pepper Gas (OC) on
Some Biochemical Parameters in Rats. Kafkas Univ Vet Fak Derg 18
(2): 259-266, 2012).
Ama insanlar gz yaartan gazlarn uygulanmas sonucu (kapsl yaralanmalar darda tutularak) lmeye devam ettiler. Hseyin Demir
(2006, stanbul), shak Kalvo (2009, stanbul), Kazm eker (2011, Bismil), ayan Birben (2013, Yalova), Mehmet stif (2014, Mersin) ve daha
bu listeye girebilecek onlarcas
GZ YAARTAN GAZLAR UZUN DNEMDE KK HAVAYOLLARINDA OBSTRKSYONA YOL AIYORLAR
Arbak ve arkadalarnn Trk Toraks Dernei projesi olarak yaptklar
kesitsel bir almada son 5 ylda gz yaartan gazlara sk olarak maruz kalan 93 DSK ve KESK yesi ile 55 gaza maruz kalmayan kontrol
bireyin solunum salklar karlatrld. Sonular;
- Gz yaartan gazlara maruz kalan bireylerde sigara kullansalar da
kullanmasalar da kk ve orta boy havayollarnn akmn gsteren
123
124
MMFRnin (Maksimal Midekspiratuar Akm Hz) deeri anlaml dzeyde azalmt,

- Sigara kullanan ve gaza maruz kalan bireylerde FEV1/FVC oran dkt,
- statistiksel olarak anlaml olmasa da gaza maruz kalan bireylerde
kronik bronit hz artmt,
- Gaza maruziyetle hemen tm st ve alt solunum yolu yaknmalar,
gz ve cilt bulgular artmt (Arbak P, Baer I, Kumbasar OO, Ulger F,
Klaslan Z, Evyapan F. Long Term Effects of Tear Gases on Respiratory System:
Analysis of 93 Cases. The Scientific World Journal, Volume 2014, Article ID 963638, 5 pages, http://dx.doi.org/10.1155/2014/963638).
Gz yaartan gaz uygulamalar yaygn kamuoyu tepkisine karn hzn kesmedi.
GZ YAARTICI GAZ NHALASYONU SONRASI GELEN PULMONER RESTRKSYON OLGUSU
Safi ve ark. 38 yanda erkek olguda gz yaartan gaz uygulamas
sonucunda restriksiyon gelien olguyu sundular (Safi SB, Arbak PM,
Balbay EG. Gz Yaartc Gaz nhalasyonu Sonras Gelien Pulmoner
Restriksiyon Olgusu. Respiratory Case Reports Kabul). Hastada maruziyetten hemen sonra gzlerde yanma , nefes darl, ksrk, sar
renkli balgam, 3-5 dakika sonra balayan burun aknts ikayetleri
TABLO: 1 Gz yaartan gaz sonras restriksiyon gelien hasta
Tarih
FEV1
FVC
FEV1 / FVC
MMF
27.02.2012 (Maruziyet ncesi)
4070 (%101)
5090 (%102)
80%
4280 (%109)
10.10.2012 (Maruziyetten 1 gn sonra)
4000 (%101)
4380 (%88)
91%
5950 (%154)
17.10.2012 (Maruziyetten 1 hafta sonra)
4050 (%93)
4620 (%93)
88%
5440 (%132)
olmutu. Nefes darl ataklar 10 dakika sren epizotlar eklinde 4

kez tekrarlamt. Temas eden blgeleri suyla ykamasnn ardndan
yanma ikayeti artarken stle ykamasnn ardndan ikayetleri gerilemiti. Ancak ertesi sabah gzlerde ar ve genizde yanma devam
etmiti. Solunum fonksiyonlar Tablo 1de grlmektedir.
Kamuoyunda Gezi Direnii olarak bilinen ve 2013 ylnn haziran ayn dolduran eylemlilik srecinde Trk Toraks Dernei aratrmaclar
olaylarn gerekletii ilk haftada stanbulda ve Ankarada ve olaylarn stnden 2-3 hafta sonra stanbulda gerekletirdikleri gzlemsel
almalarla bildiriler yazmlardr.
GZ YAARTAN GAZLARLA KARILAMADA AKUT DNEMDE
RESTRKTF (KISITLAYICI) SOLUNUM FONKSYON BOZUKLUU %10 ORANINDA GZLEND
Uslu ve ark, 2013 ylnda stanbulda yaptklar almada Gezi Direnii
srasnda 355 aktivisyeni ieren grupta aadaki sonular buldular;
- Gazla kapal alanda karlamak nefessizlik yaknmalarn ve cilt bulgularn anlaml olarak artrmt,
- Gazla karlaan bireylerin yaklak olarak %10unda restriktif solunum fonksiyon bozukluu gzlenmiti,
- Gazla karlaan bireylerin yaklak olarak %10unda kk ve orta
boy havayollar obstrksiyonu gzlenmiti.
(Dagli E, Uslu E, Ozkan G, Onaran H, Uzunmehmetoglu CP, Akbay MO,
Ayar G, Torlak F, Arbak PM. Immediate Effects Of Tear Gas On Lung
Functions. http://www.atsjournals.org/doi/abs/10.1164/ajrccm conference.2014.189.1_MeetingAbstracts.A5775)
GZ YAARTAN GAZLARLA KARILAMADA SOLUNUMSAL
YAKINMALAR 2-15 GN DEVAM ETMEKTEDR
Uslu ve ark, Gezi Direnii eylemliliklerinde gazla karlaan 546 bireyin
yaknmalar olanlarda;
125
126
- Solunumsal gl yaknmasnn %69.8 orannda gzlendii ve

bu grubun %11.9unda yaknmann 2 gn ,
- ksrk yaknmasnn %80 orannda gzlendii ve bu grubun
%17.2sinde yaknmann 15 gn,
- Balgam yaknmasnn %45.4 orannda gzlendii ve bu grubun
%14.1inde yaknmann 14 gn,
- Gs arsnn %43.4 orannda gzlendii ve bu grubun %9.7sinde yaknmann 15 gn,
- Burun akntsnn %71.6 orannda gzlendii ve bu grubun
%9.3nde yaknmann 13 gn,
- Gz kzarmasnn %81 orannda gzlendii ve bu grubun %4nde
yaknmann 14 gn ve,
- Cilt yaknmalarnn %43.6 orannda gzlendii ve bu grubun
%6.8inde yaknmann 15 gn srdn bildirmilerdir.
(Dal E, Uslu E, zkan G, Kk F, Onaran H, Uzunmehmetolu
P, Ilgaz A, Ayar G, Akbay M, Frat H, ifti TU, Akpnar S, ifti B,
Gven SF, Bilekli S, Mezzinolu A, Torlak F, Arbak P. Respratory Effects Of Tear Gas Exposure. www.atsjournals.org/.../ajrccm-conference.2014.189.1_MeetingAbstracts. A3142)
GZ YAARTAN GAZLARIN YOUN OLARAK KULLANILDII
BLGEDE YAAYANLARDA SOLUNUM SSTEM SORUNLARI
GZLENMTR
Uslu ve ark, Gezi Direnii srasnda Cihangir blgesinde yaayan 105
gnll stnde yaptklar almada;
- Otuz bir olgu (%30,4) ak mekanda 1mden yakn alanda gaza maruz kalrken 32sinde ak alanda 1mden uzakta (%31,4), 39 kii ise
(%38,2) kapal mekanda gazla karlamt,
- Nefes darl olgularn %76snda, ksrk %89,2sinde, balgam

%44,2sinde, hemoptizi %4nde, gs ars %41,4nde, burun aknts %75,5inde, gz kzarmas %83,7sinde, cilt bulgusu
%46,4nde gzlendi,
- ksrk ikayeti kapal mekanda bulunanlarda %94,6 orannda
gzlenirken, ak mekanda 1mden uzakta karlaanlarda %74,2ydi
(p=0,007).
- Balgam kapal mekanda gazla karlaanlarn %50sinde gzlenirken ak alanda 1mden uzakta karlaanlarn %18,8inde gzlendi
(p=0,002).
(Uslu E, Ozkan G, Torlak F, Arbak P, Dagli E. Effects of passive tear gas
exposure. Thematic Poster Session: Environmental respiratory diseases in children, teenagers and adults. ERS, Munich, 2014)
KADINLARIN GAZLA KAPALI MEKANDA DAHA SIK KARILAMALARI SOLUNUM YAKINMALARININ DAHA SIK OLMASINA
YOL AMI OLABLR Mi?
Uslu ve ark, Gezi Direnii srasnda etkilenen 546 bireyin cinsiyetlerine
gre etkilenmelerini aratrdklarnda;
- Kadnlar gazla erkeklerden daha yksek oranda kapal mekanda karlamlard (%31.5a kar %20.4, p=0.015),
- Kadnlarda nefes darl (%79.4e %66.3, p=0.001), ksrk (%87.3e
%77.8, p=0.003), gs ars (%51.7ye %41.8), burun aknts
(%78.8e %70.3, p=0.016) ve cilt bulgular (%54.2ye %40.8, p=0.002)
erkeklerden anlaml olarak fazlayd,
- Kadnlarda kk ve orta boy hava yollarnn akm hzn gsteren
%MMFR deeri erkeklerinkinden anlaml olarak dkt (89.8e 97.4,
p=0.005).
(Uslu E, Ozkan G, Kucuk CU, Onaran H, Uzunmehmetoglu CP, Ilgaz A,
127
128
Resim 2a:
Gazla karlaan bireyde bilateral infiltrat
Resim 2b:
1 ay sonra dzelmi BT
Nilfer Ayka Kongar,

Airway Obstruction
and Patched Bilateral
Paranchimal Infiltrations Related To Tear
Gas Exposure, Hong
Kong Medical Journal
dergisine gnderildi
Ayar G, Akbay MO, Firat H, Ciftci TU, Akpinar S, Ciftci B, Guven SF, Bilekli S, Muezzinoglu A, Torlak F, Arbak P, Dagli E. Tear gas causes small
airway obstruction in women. Poster Discussion: Chronic and acute
environmental exposure effect during childhood and in the elderly.
ERS, Munich, 2014)
GEZ EYLEMLLKLER SIRASINDA GAZ BOMBASI LE KARILAMA SONRASINDA K TARAFLI AKCER NFLTRATI GELEN BREYN YKS
Kongar tarafndan yaymlanan 50 yandaki kadn olgu youn gazla
bavurudan 14, 13 ve 11 gn nce karlamt. Karlamadan hemen sonra hltl solunum ve nefes darl olumutu. Son 10 gndr eforla dispne, kuru ksrk olduunu belirtmiti.
Sonuta; Gz Yaartan Gazlarla karlama sonucunda gelien salk yan etkilerinin dkmante edilmesi, tp ortamnda tartlmas bu
kimyasal silah edeeri gazlarn kullanmn tmyle ortadan kaldrmak iin kk de olsa bir katkda bulunacaktr. Hekim hem tbbi,
hem de insani bak asyla Gz Yaartan Gazlara, Kimyasal Silahlara
ve en genel deyile savaa ve iddete kar durandr.
129
131
BBER GAZI UYGULANAN BREYLERDE

VAS ARI SKORU VE 55o C ISI
UYGULAMASINA DAYANMA SRELER
ZERNDE SNNAMALDEHT,
HDROTALST, SRKE, ST VE LMON
SUYUNUN ETKLER
Giri
Geici reseptr potansiyeli (transient receptor potential - TRP) kanallar non-selektif kalsiyum geirgen katyon kanallardr ve scaklk algsyla ilikilendirilmektedir. TRP-V1 ve TRP-A1 bu reseptr ailesinin iki
yesidir. Biber gaznn (Oleoresin capsicum - OC) ana maddesi olan
kapsaisin TRP-V1 reseptrlerinin agonistidir ve topikal uygulandnda yanma ve ar oluturmaktadr. Tarnda bulunan sinnamaldehit
ise TRP-A1 reseptrnn agonistidir ve yanma ile scaktan kaynaklanan acya kar duyarl artrmaktadr.
Ama
Bu almada, biber gaznn ar ve yanma hissi ile 55o Clik s uygulamasna dayanma sreleri zerindeki etkilerinin, TRP-A1 agonisti
sinnamaldehit ve halk arasnda bu etkileri azalttna inanlan hidrotalsit, limon, st ve sirke gibi maddelerle deiip deimediinin
gsterilmesi amalanmtr.
< Atila Karaalp

Simge Yavuz
Mehmet Mert Baykara
Ceylan kk
ar Orkun Kl
Batuhan Tozakolu
Marmara niversitesi Tp
Fakltesi Tbbi Farmakoloji
Anabilim Dal
132
Gere ve Yntem
Marmara niversitesi Tp Fakltesi Klinik Aratrmalar Etik Kurulundan
izin alndktan sonra 18-42 ya aralnda 52 salkl gnll anabilim
dal laboratuvarmza davet edilmi ve sa ile sol n kol i ksmlarnda ikier adet, 3X3cmlik 4 blge iaretlenip numaralandrlmtr.
nce 3 ve 4. blgelere sinnamaldehit uygulanm, 10 dk. beklenip 1.
ve 3. blgelere OC uygulanmtr. OC uygulamasndan 30 dk. sonra
55C scaklnda 3x3 cmlik metal plaka, bu blgelere dokundurularak deneklerin dayanma sreleri llm, ardndan grsel analog
cetvel (Visual Analog Scale - VAS) araclyla ar iddetleri sorgulanmtr. Ardndan, 1. alana limon, hidrotalsit, st, sirke maddelerinden
biri uygulanarak, 10 dk sonra 55oClik metal plaka uygulanm ve VAS
tekrar doldurtulmutur. Elde edilen tm VAS ve dayanma sreleri, denein ya, cinsiyet bilgisiyle kaydedilmi ve SPSS 20.0 programnda
analiz edilmitir.
Bulgular
Gnlllerin %53,8i kadn, %46,2si erkektir. Gnlllerin ya ortalamas 24,96,4tr. Srasyla 1, 2, 3, 4 numaral blgeler iin dayanma
sreleri ortalamas 1,68; 2,48; 1,60; 2,11 saniye ve VAS ortalamalar 4,71; 3,72; 5,18; 4,16 cm. olarak llmtr. OC uygulanmasnn
ardndan farkl bireylere uygulanan st, hidrotalsit, sirke, limon dayanma sreleri ortalamalar srasyla 1,60; 1,66; 1,70; 1,80 sn. ve VAS
ortalamalar srasyla 3,71; 3,70; 4,71; 4,02 cmdir.
Tartma
Hibir madde uygulanmayan blgedeki dayanma sreleri ortalamalar ile, OC uygulanan (p<0,001); OC+sinnamaldehit uygulanan
(p<0,001); sadece sinnamaldehit uygulanan (p<0,05) alanlardan elde
edilen sonular kyaslandnda istatistiksel olarak anlamldr. Madde
uygulanmayan blgeden elde edilen VAS ortalamas, OC uygulanan
(p<0,001); OC+sinnamaldehit uygulanan (p<0,001); sinnamaldehit uygulanan (p<0,05) alanlardan elde edilen sonularla kyaslandnda istatistiksel olarak anlamldr. Ayca OC uygulanan alan ile
OC+sinnamaldehit uygulanan alandan elde edilen VAS ortalamalar

arasndaki fark anlamldr (p<0,05). OCden sonra uygulanan st ve
hidrotalsit, VAS deerlerini anlaml derecede azaltmtr (p<0,05); limon ve sirke uygulamas anlaml fark oluturmamtr. Sinnamaldehit
n-uygulamas OCye verilen VAS yantlarnda anlaml art (p<0,05)
oluturmaktadr.
Sonu: Biber gaz uygulamasyla oluan yanma ve ar sinnamaldehit
uygulamasyla artm, sirke ve limon suyuyla deimemiken, hidrotalcit ve st uygulamasyla anlaml derecede azalmtr.
Anahtar kelimeler: Biber gaz, VAS skoru, hidrotalsid, st
133
135
BBER BBER GAZI VE TOPLUMDAK ETKLER

zet
Biber gaz, Krmz ili Biberinin yapsnda bulunan kapsaisin maddesi kullanlarak retilen, toplumsal olaylarn kontrolunde kullanlan
bir maddedir. Son yllarda yaygn kullanlmas sonucu biber gaznn
salkl kiilerde ve astml hastalarda lme kadar varabilen bir ok
tbbi komplikasyonlar olduu gzlenmitir. Bildirimizde de gsterici
olmadan biber gazna evresel olarak maruz kalan ve ev iinde kuru
ac biber retirken astm olumsuz etkilenen olgu sunulmutur.
Anahtar Kelimeler: Ac biber, biber gaz, astm
Giri
Biber gaz Krmz ili Biberi ya da Arnavut Biberi olarak bilinen biberin yapsnda bulunan kapsaisin adl maddeden retilen ve gzlerde
kontrolsz yaarma ve geici krlk, ciltte ve mukozalarda yanma
ve ac hissi oluturan, nefes darl ve ksrk yapabilen bir maddedir.1,2,3 lkemizde retilmemekte olup ithal edilmektedir. 3 Kaynaklarda biber gaznn ilk kullanmnn 1991 yllarnda Amerikada olduu ifade edilmitir. O tarihten itibaren biber gaz kullanmna bal
bildirilen sporadik lm vakalar olmutur.4 Gazn maruziyeti sonras
etkisi 30 dakika iinde dzelse de solunum yollarndaki dzelme haftalar, aylar iinde olmaktadr.5
< E.Karabiber
E. zdemir
G. Karakaya
A. F.Kalyoncu
Hacettepe niversitesi
Tp Fakltesi Hastanesi,
Erikin Allerji ve
mmnoloji Bilim Dal
136
Olgu 1.
Altm drt yanda, 5 ocuklu, evhanm olan hasta Batman ilinden
bavurmakta idi. Yaklak 20 yl akn sre nce balayan astm nedeniyle Batmanda takip olan ve sonra Ankarada yaayan bir ocuu
araclyla kliniimize bavuran, yllar boyu orta derecede persistan
astm ve rinosinzit tanlaryla izlenen hastann astm, yllar iinde
kontrole girerek, tedricen azalmt. Hasta ihtiyacnn kalmadn dnerek yaklak 5 yldr ilalarn kesmiti. Komorbid hastal olarak
sadece hipertansiyonu olan hasta, dzenli olarak amlodipin 5 mg/
gn almakta idi.
Hasta be yl aradan sonra tekrar astm ile ilgili ikayetlerinin gndeme gelmesi nedeniyle kliniimize bavurdu. Son 4 aydr ksrk,
hrlt ve nefes darl nksetmiti, geceleri de ksrkten uyuyamyordu. Hastann astmn agreve edecek tm risk faktrleri gzden
geirildi; infeksiyon, refl, stres, ila yan etkisi, kalp yetmezlii, evde
hayvan besleme, hobi, evin snmas vs. gibi konular ayrntl sorguland. Ancak hi bir anormallik saptanmad. ocuklar annelerine
rahat etmesi iin, yaklak 6 ay nce ehir merkezinde, ikinci katta
meydan manzaral, gzel bir apartman dairesi almlard. Ancak her
eye ramen astm niye yeniden alevlenmiti?
Bu sorunun cevabn hastann olu verdi: Biz annemize bu evi almakla iyi bir ey yaptk zannetmitik ama iyilik yapmamz. Annemiz
bu eve gelince yine hastaland. Nedeni de her gn meydanda olan
gsterilerde kullanlan biber gaz. Ev artk srekli biber gaz kokuyor,
biz bile rahatsz oluyoruz, annemiz bu ortamda yine hastaland dedi.
Bunun zerine, ocuklarn zmek istemeyen hasta da, bu yorumun
doruluunu teyid etti. Hastaya tekrar dzenli astm ve rinosinzit
tedavisi baland. Evlerini deitirmeleri nerildi.
Olgu 2.
52 yanda erkek hasta Vandan bavurmakta idi. Hasta Van merkezde krtasiye dkkan iletiyordu. Son 10 yldr hafif persistan astm ve
persistan rinosinzit tansyla takip ediliyordu. Bize bavurmadan 50
gn nce nazal polipektomi ve septoplasti ameliyat olmutu. Ameliyattan fayda grm ve yaknmas yoktu.
Hipertansiyon nedeniyle ila kullanmakta idi. Astm iin inhale steroid ve montelukast kullanmakta idi.
Dkkan il merkezinde olduundan son yllarda biber gazndan ok
etkileniyormu. 1,5 yldr sesi atall kyormu; konuurken ve ark
sylerken de detone oluyormu. Biber gaz ile temas sonras ses kskl 2-3 hafta devam etmekte ve oral steroid kullanmadan dzelmemekteydi. Mzik ile ilgilenen ve Trk Sanat Mzii Derneinde
solist olan hasta artk sesi detone olup, atall kt iin bu durumdan ok rahatsz idi.
Olgu 3.
62 yanda, evli 2 ocuklu, kadn hasta Ankaradan bavurdu. Hasta
Samter Sendromu tansyla 2006 ylndan beri kliniimizde takip edilmekteydi. 27 yldr astm tans vard.
2008 kasm aynda astm ikayetlerinde ktleme olmas nedeniyle
bavurdu. Astmn ktleme sebebi aratrlrken bu dnemlerde
evde biber kuruttuu renildi fakat atak sebebi olarak dnlmedi. Hastaya ksa kr oral steroid tedavisi verildi, inhale steroid dozu
arttrld, montelukast eklendi. Ayn ekilde 2009 ylnn eyll aynda
astmnn alevlenmesi nedeniyle oral steroid kullanmas gerekti. 2013
ekimde yine nefes darl ve hrlt ikayetinde art oldu. nhaler steroid dozu arttrld ve ksa kr oral steroid tedavisi eklendi.
Eyll 2014te yine astmnn ktlemesi nedeniyle geldi. Hasta artk
astmnn ktleme sebebini kendisi bulmu ve evde biber kurutup
trken yaknmalarnn arttn anlamt. Ksa kr oral steroid tedavisi ile tam dzelme olmad iin uzun sre oral steroid kulllanmas gerekti. Hastay geriye dnk deerlendirdiimizde her sene
sonbaharda bu nedenle astm alevlenmesi yaad anlald. yksnde her sene sonbaharda evde Arnavut Biberi kurutup sonrasnda trken astmnn ktletii ve bu dnemlerde ksa kr oral
137
138
steroid kullanma ihtiyac olduu anlald. nlem olarak evde biber

kurutulup tlmemesi nerildi.
Tartma
Son yllarda lkemiz bata olmak zere toplumsal olaylar basklamak
amacyla biber gaz ska kullanlmaktadr. Biber gazna ak havada
maruziyetin salkl kiilerde, astm ve allerjik yaknmalar olan kiilerde, o blgelerde yaayp gaza kronik maruziyeti olan kiilerde farkl
etkileri olmaktadr. Vakalarmzda grld gibi evde biber hazrlamak bile baz duyarl kiilerde ciddi astm alevlenmesi ve yaam kalitesinde bozulma ile ilikilidir ki biber gaznda bu oran daha fazla olup;
hastann maruziyet sresi de daha uzundur. Arbak ve arkadalarnn
yapt almada ise sk biber gaz maruziyeti yaam olan grupta
ksrk, balgam, hrlt, burun aknts ikayetleri kontrol grubuna
gre daha yksek idi.6 Yine ac biber retimi fabrikasnda alan iilerde biber tozuna maruz kalanlarn % 59unda ksrk saptand,
yine bu almada bu iilerde nefes darl, gste skma, burun
aknts ikayetleri daha fazla idi.7 Bizim vakalarmzda da biber gazna evinde ve dkkannda maruz kald iin yaam kalitesi bozulan,
astm ktleen ve uzun sre ila kullanmak zorunda kalan insanlar
vard. almalar gstermitir ki biber ve ekstraktlarnn salkl kiilerde, astml ve allerjik bnyeli kiilerde eitli olumsuz etkileri vardr.
Kaynaklar
1. Bear Spray Vs. Dogs: How Effective Is It?. Tbotech.com. 2009-07-04. http://www.tbotech.
com/blog/index.php/2009/07/bear-spray-vs-dogs-how-effective-is-it/.
2. Pepper Spray. Llrmi.com. http://www.llrmi.com/articles/legal_update/pepperspray.shtml. Eriim tarihi: 2011-12-02.
3. http://tr.wikipedia.org/wiki/Biber_gaz%C4%B1.
4. C. H. Steffee, P. E. Lantz, L. M. Flannagan, R. L. Thompson, and D. R. Jason, Oleoresin capsicum (pepper) spray and in-custody deaths, The American Journal of Forensic Medicine
and Pathology, vol. 16, no. 3, pp. 185192, 1995.

5. Y. G. Karagama, J. R. Newton, and C. J. R. Newbegin, Short-term and long-term physical
effects of exposure to CS spray, Journal of the Royal Society of Medicine, vol. 96, no. 4, pp.
172174, 2003.
6. Arbak P, Baer I, Kumbasar O, lger F, Klaslan Z, Evyapan F.Long term effects of tear gases on respiratory system: analysis of 93 cases. ScientificWorldJournal. 2014;2014:963638.
7. P. Blanc, D. Liu, C. Juarez, and H. A. Boushey, Cough in hot pepper workers, Chest, vol. 99,
no. 1, pp. 2732, 1991.
139
141
BBER GAZI MARUZYET SONRASI GELEN,

HAYATI TEHDT EDC HAPIRIK
zet
Gz yaartc bal altnda geen baz gazlar, toplumsal olaylar
kontrol altna almak amacyla kullanlmaktadr ancak birok nazal ve
solunumsal ikayetlere neden olmaktadr. Sunulan hasta okul snfnda biber gazna maruz kalm, ardndan srekli hayat tehdit edici
boyuta varan haprk ataklar gelimitir. Mortalite ve eitli morbiditelere neden olduu bilinen bu gazlarn kullanmndan kesinlikle
kanlmas ve yasaklanmas gerektii dnlmtr.
Anahtar kelimeler: Biber gaz, Allerjik rinit, Omalizumab
Giri
Gz yaartc bal altnda geen baz gazlar, toplumsal olaylar
kontrol altna almak amacyla gvenlik gleri tarafndan uzun sredir dnyann birok yerinde kullanlmaktadr. Son yllarda kiisel
korunmaya ynelik, zellikle hanmlar iin sprey tarznda bulunmaktadr. Bu gazlarn en sk kullanlan ve biber gaz olarak adlandrlanlar
Chlorobenzylidenemalononitrile (CS), Chloroacetophenone (CN) ve
Oleoresincapsicum (OC)dur. Mermi olarak atlan gaz bombas veya
dorudan sprey olarak kullanlabilirler (1,2). En nemli etkileri, mukozal yzeylerde ciddi irritasyon yaratmaktr. Nazal irritasyon, rinore,
ksrk, nefes darl, hltl solunum, laringospazm, akcier demi,
reaktif havayolu disfonksiyonu gibi solunumsal semptomlara neden
olabilirler. Kapal ortamdaki temas, bu ajanlarn kt etkilerinin daha
da artmasna neden olmaktadr (3).
< E.Karabiber
E. zdemir
G. Karakaya
A. F.Kalyoncu
Hacettepe niversitesi
Tp Fakltesi Hastanesi,
Erikin Allerji ve
mmnoloji Bilim Dal
142
Olgu sunumu
Daha nce hibir ikayeti olmayan 22 yandaki hasta A.D., Nevehir niversitesinin bir yksek okulunda rencidir. Mart ba 2014
tarihinde, bir snf arkadann aka amacyla snfta skt biber gaz
spreyini solumas neticesi haprmaya balamtr. Bu olaydan bir buuk ay sonra kliniimize bavurduunda, bu sreyi her gn srekli
haprarak geirdii renildi. Haprma ataklar younlatnda kusuyor, fenalayor, enkontinans olabiliyormu. Defalarca Nevehir ve
Ankarada acil servislere bavurmu, iki kez KBB muayenesi olmutu. Nevehirde devlet hastanesi aciline.birka bavurusu esnasnda,
bunlardan birinde haprk ata ile kalbinin durduu ve resusitasyonla geri dndrldn ifade etti. Kendisinin bu bavurular
esnasnda tam kan saym, biyokimya, PA akcier grafisi, idrar tetkiki
gibi rutin tetkikleri normal bulunmutu. 16.4.2014te Hacettepe Hastanesi Erikin Acil Servisine yine ayn nedenle bavuran hasta, allerji
ve immnoloji polikliniine ynlendirilmiti.
yksnde; son iki yldr eftali ve kays yemekle oral allerji gelitii,
metal allerjik olduu renildi.
Hastann farkl d merkezlerde birka kez yaplan tam kan saym ve
biyokimya tetkikleri normaldi. Kliniimizde yaplan deri prick testinde sadece ev tozu akar duyarll saptand. Hastada allerjik rinit ve
son 2 yldr eftali ve kays yemekle oral allerji tariflemesi nedeniyle,
ayrca parapolen sendromudnld. Gda allerjisine ynelik baklan spesifik IgE panelinden; gda karm, Phleum pratense, imen ve
aa polenleri karm negatif olarak bulundu, total IgE 34 Ku/L idi.
Yorum ve izlem
Hastaya grld gnden itibaren biber gaz ile tetiklense de alerjik rinit ile i ie olduu dnlerek; 24 mg/gn oral steroid (bilahare azaltld ama 6 ay devam edildi), mometazon furoat nazal sprey,
desloratadin tablet, lzum halinde gnde alt adede kadar klemastin
tablet ile tedavi baland. Bu tedavi ile takip edilen hastann ikayeti zamanla azalmakla birlikte yine de tam kontrol altna alnamad.
Haprklarn kontrolsz olduu nisan-haziran aylarnda, hastaya olas

polen allerjisine de ynelik olarak, d ortama kmamas iin srekli
rapor verildi. Hasta gerekten de evde oturduunda, d ortama gre
daha az semptomatik idi.
Medikal tedaviye ramen kontrol altna alnamayan, gnlk hayat
kalitesini ar derecede bozan, d ortama kamamas nedeniyle
okul eitiminin aksamasna neden olan haprklar nedeniyle hastaya omalizumab tedavisi ve ardndan (ev tozu akar+ aa poleni
miks) ile immnoterapi tedavisi planland. Hastaya 3 kez, ayda bir 150
mg sc omalizumab tedavisi verildi. lk dozdan itibaren hasta ald
oral steroidi azaltabildi. Omalizumab sonras ilk 3 hafta boyunca neredeyse hi haprmad. Hastann maddi olanaklar, spesifik immunoterapi iin uygun deildi. Haprklar kontrol altna alnan hastann
tedavisi steroidli nazal sprey, antihistaminik tablet ve lkotrien reseptr antagonisti ile dzenlenerek polikliniimizde takibine devam
edilmektedir.
Tartma
Gz yaartc gazlar son yllarda tm dnyada yaygn olarak kullanlmaktadr. Acil serviste alan salk personeli, bu gazlarn maruziyeti
sonras ikayeti olan hastalar ile daha sk karlamaktadr. Bu ajanlarn klinik etkilerinin iyi anlalmas, hastalarn uygun tan ve tedavisi asndan ok nemlidir. Nitekim bizim hastamz srekli haprk
nedeniyle birok kez acil servise bavurmu ve bu bavurularnn
birinde, arrest dahi gelimitir. Bu ajanlara bal solunumsal semptomlar geici yapda olsa da solunum fonksiyonlarnn bozulmas ve
solunumsal ikayetler maruziyetin kesilmesinden aylar sonra bile grlebilmektedir(1). Bizim hastamzda da tek bir maruziyet sonras ilk
5 ay ok youn olmakla birlikte 8 aya kadar sren nazal ikayetler ve
nefes darl grlmtr. nsanlarn gz yaartc gazlara maruziyeti
her ne kadar geici ve ksa sreli olsa da uzun dnem sonular zorluk tekil eden problemlerdir (4). Biber gaznn, 2007den bu yana Trkiyede dorudan ya da dolayl olarak birok kiinin lmne sebep
olduu ulusal ve uluslar aras basnda yer almtr. Bu nedenle bu tr
143
144
gazlarn kullanmndan kesinlikle kanlmas ve yasaklanmas, allerji

polikliniinde alnan anamnezde rutin olarak hastann maruziyetinin
sorgulanmasnn (toplumsal, kiisel savunma, biber imalat veya evde
biber kurutulmas gibi maruziyetler) gerektii dnlmtr. Ayrca byle bir vaka literatrde ilk defa sunulmutur.
Kaynaklar
1. H. Hu, J. Fine, P. Epstein, K. Kelsey, P. Reynolds, and B.Walker, Tear gasharassing agent
or toxic chemical weapon? Journal of the American Medical Association, vol. 262, no. 5,
pp. 660 663, 1989.
2. C. G. Smith andW. Stopford, Health hazards of pepper spray, North Carolinamedical
journal, vol. 60,no. 5, pp. 268274, 1999.
3. H. Hu and D. Christiani, Reactive airways dysfunction after exposure to teargas, The
Lancet, vol. 339, no. 8808, p. 1535, 1992.
4. Arbak P, Baer I, Kumbasar O, lger F, Klaslan Z, Evyapan F. Long term effects of tear
gases on respiratory system: analysis of 93 cases. Scientific World Journal. 2014;2014:963638

Biber Gazu0131 Sempozyum Kitabu0131

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Biber Gazu0131 Sempozyum Kitabu0131

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BBER GAZI YASAKLANSIN

.. STANBUL TIP FAKLTES

STANBUL TABP ODASI

BBER GAZI YASAKLANSIN NSYATF

Biber Gaz Ksa Film Gsterimi- TTB

Kimyasal Silahlar - Cokun Canvar

12.30-13.30 len Aras

rfan Tuna Olgu Sunumu- Gkhan Ersoy

Dnyada biber gaz kullanm- Sadk Toprak

Sonu Bildirgesi ve Kapan

Gs Hastalklar Aratrma Grevlisi; stanbul niversitesi, stanbul Tp Fakltesi Gs Hastalklar AD

Olgu Eliinde Gsteri Kontrol Ajanlar: Gz Yaartan Gazlar ............................................................. 35

Gz Yaartc Kimyasallarn Salk zerine Etkilerinin Belgelenmesi Ve Adli Raporlama........... 73

Hacettepe niversitesi Tp Fakltesi Hastanesi, Erikin Allerji ve mmnoloji Bilim Dal

BBER GAZI YASAKLANSIN TIBB SEMPOZYUMU

retimi ve lokal kullanm eski yllara dayansa da dnyada yaygn

10 OCAK 2015 / STANBUL

sonular karmak hekimler iin ertelenemez bir sorumluluk olarak

Prof. Dr. Peri Arbak

Prof. Dr. Tunalp Demir

BBER GAZI YASAKLANSIN TIBB SEMPOZYUMU

10 OCAK 2015 / STANBUL

Dr. Bayazt lhan

Trk Tabipleri Birlii Bakan

10 OCAK 2015 / STANBUL

TRK TABPLER BRL KMYASAL GSTER

Raporun ksaltlm halidir,

BBER GAZI YASAKLANSIN TIBB SEMPOZYUMU

10 OCAK 2015 / STANBUL

BBER GAZI YASAKLANSIN TIBB SEMPOZYUMU

Mays 2013 gn stanbulda meru ve barl bir gsteriye polisin

10 OCAK 2015 / STANBUL

gazlardan etkilendii bilinmektedir.

BBER GAZI YASAKLANSIN TIBB SEMPOZYUMU

Kimyasal Gsteri Kontrol Ajanlarna Maruz Kalma Deerlendirme

Dolayl olarak etkilenenler

10 OCAK 2015 / STANBUL

yan etkilenmelerde kullanm ve kullanlan aralarn dalm aadaki grafiklerde izlenmektedir.

BBER GAZI YASAKLANSIN TIBB SEMPOZYUMU

srelerde toplamda saatlerce gazla karlatklarna iaret etmektedir.

Gazla karlama sonras ortaya kan belirtiler

Kulak Burun Boaz belirtileri

Solunum sistemi belirtileri

Sindirim sistemi belirtileri

Sinir sistemi belirtileri

Kalp-Dolam sistemi belirtileri

10 OCAK 2015 / STANBUL

II.10.Bir saatten uzun sren belirtiler

Kulak Burun Boaz belirtileri

Solunum sistemi belirtileri

Sindirim sistemi belirtileri

Sinir sistemi belirtileri

Kalp-Dolam sistemi belirtileri

BBER GAZI YASAKLANSIN TIBB SEMPOZYUMU

II.12. Gaz fiei yaralanmas

10 OCAK 2015 / STANBUL

TABLO: 4 Yant verenlerin halen (forma yant verdikleri sre ierisinde)

Sivilce benzeri dknt

El ve ayaklarda kas gszl

Yrrken ve hareket ederken dengesizlik 1156

Ayak ve el parmaklarnda karncalanma

Ayak ve el parmaklarnda uyuma

* Toplam yantlar iindeki yzdesi

tedir. ileri Bakanl aklamalarna gre, 79 ilde yaklak 2,5 milyon