16

Nhit v s truyn nhit

Biu nhit theo mu. Mt

loi phim c bit c
dng th hin phn mt
nhit t cc cu trc ny

16.1 Cc m t vi m v v m
16.2 Cn bng nhit v nguyn l s khng ca nhit ng hc
16.3 Nhit biu v thang nhit kh l tng
16.4 Cc thang nhit khc
16.5 S n nhit
16.6 S truyn nhit

Gi s ta ly mt cc nc hnh khi lp phng t t lnh v t n trn mt

chic bn phng. Trong chc lt, phn ng ca vt vi mi trng xung quanh c
th c m t bng cc phng php c hc. N trng thi cn bng tnh v hp
lc tc dng ln cc nc bng khng. Tri t tc dng ln n lc hp dn
hng xung di v c cn bng bi lc php tuyn hng ln trn do mt bn
tc dng (cng vi mt lc y kh nh ca kh quyn). Tuy nhin, chng my
chc phin bt u chy v cui cng chng ta nhn thy mt vng nc nh
trn bn.
Chng ta khng th m t hay hiu c qu trnh chy ny, nu ch da trn c
hc. Mt vi quan nim mi c lp vi c hc, phi c pht trin bn lun v
cc hin tng loi ny. Trong bn chng di y, chng ta s xem xt mt s
tng c xem l trng tm ca mn nhit ng hc v c hc thng k.
chng ny chng ta s gii thiu cc khi nim v nhit v s truyn nhit .
16.1 Cc m t vi m v v m
Gi s c mt lng kh xc nh, 5g xy chng hn, cha trong mt bnh. M t vi
m ca h ny s bt u bng vic tha nhn rng cht kh bao gm cc phn t.
M t vi m l Liu c hp l khi ta c xc nh chuyn ng ca mi phn t bng cch p dng
mc phn t cc nh lut Newton? Vi mt my tnh ln, tc cao, mt h rt nh bao gm
vi ngn phn t c th c m phng c c mt thng tin hu ch. Trong
cc cch m phng ny, chuyn ng ca mi phn t c theo di ti tng chi
tit. Mi tnh cht ca h ph thuc vo v tr v vn tc ca cc phn t u c th
c tnh ton. Cch tip cn ny c gi l ng lc hc phn t.
Tuy nhin, s cc phn t trong 5g oxy c 1023, mt con s qu ln c th xem
xt bng ng lc hc phn t. Ni ch vic lit k cc gi tr tc thi ca v tr v
vn tc tng phn t c th cng l mt vic khng th lm ni. Mt khi lng
thng tin nh th l qu s c th m phng v do chng c gi tr l
bao trong vic m t h ny cng tng tc ca n vi mi trng xung quanh.

Thay vo , s hu ch hn nhiu nu xem xt cc gi tr trung bnh. Cch tip cn

ng lc hc phn t cng c lng cc i lng ko theo vic ly trung bnh
trn cc chuyn ng phn t. Cc phng php ca c hc thng k xc lp mi
lin h gia vic ly trung bnh cc tnh cht phn t vi cc i lng nh nhit
v p sut l cc i lng to nn phn trong th gii thng nht ca chng ta.
Chng ta s thy cc mi lin h loi ny chng 18 .
Nhit ng lc
hc
l s
m
t
than
g
bc
ln
hn
hay
l s
m
t v
m

M t v m ng chm ti cc tnh cht thang bc ln hn thang bc phn

t. Trong thang bc ln hn ny ngi ta khng xem xt trc tip v cc tnh
cht phn t ca h. M t v m tng tc ca h vi mi trng xung quanh
c gi l nhit ng lc hc. Mc d nhit ng lc hc khng ph thuc
vo hiu bit ca chng ta v cu trc phn t ca vt cht, nhng bng cch
din gii cch m t nhit ng lc hc qua cc gi tr trung bnh phn t
cng gip ta hnh dung c nhng g ang din ra .

Cc bin trng thi

Mt s i lng c dng trong nhit ng lc hc cng c tho lun
trn. Mt trong cc i lng ny l p sut ca cht kh (Mc 15-1). p
sut p l lc m cht kh tc dng ln mt n v din tch b mt.
p = F/A
Mt i lng khc l th tch V b chim bi cht kh p sut p v th tch V
l nhng th d v cc bin trng thi.
Cc bin trng thi c trng cho trng thi hay iu kin ca h.

S Avogadro

Mt bin trng thi na c trng cho h l lng cht c trong h, hay s

mol to thnh h. i lng h ny c biu din bng k hiu n v vit tt
l mol. Mt mol cht l mt lng cht cha mt s phn t bng s
Avogadrro. S Avogadro bng:
NA = 6,022 .1023 phn t/mol
Nh vy s mol trong mt mu cht no l s phn t N cha trong mu
cht chia cho s Avogadro.
n = N/NA

Cc bin
trng thi bao
gm p, V, n, T,

Cc bin trng thi khc s c nh ngha sau bao gm nhit T, ni

nng U v entropi S.

U, v S
Khi lng mol
Khi lng mol M0 ca mt cht tinh khit l khi lng ca mt s phn t
bng s Avogadro. Nh vy, khi lng m ca mt mu cht bng tch s mol
n c trong mu v khi lng mol ca cht:
m = n M0
Thng ngi ta cho cc khi lng mol bng gam hn l kilogam, khi
n v o M0 l g/mol. i vi cht n nguyn t, nh hli (He) chng hn,
khi lng mol cng chnh l khi lng nguyn t (cng cn gi l trng
lng nguyn t). (Xem ph lc P i vi cc khi lng nguyn t ). V khi
lng nguyn t ca He l 4,0 g/mol, nn khi lng mol ca He l Mo = 4,0
g/mol. i vi cc cht m cc phn t ca n cha nhiu hn mt nguyn t,
nh cacbon ixit chng hn (CO2), khi lng mol bng tng khi lng
nguyn t ca cc nguyn t trong mi phn t . Khi lng nguyn t ca
cacbon (C) l 12,0 g/mol ,v khi lng nguyn t ca xy (O) l 16 g/mol,
nn khi lng ca CO2 l
M0 = [12,0 g/mol + 2 (16 g/mol)] = 44 g/mol .
V d 16-1
S mol v s phn t trong mt mu cht. Nc (H2O) c hai nguyn t
hydro v mt nguyn t xy trong mi phn t. Hy xc nh (a) s mol v
(b) s phn t trong mu nc 0,14 kg .
Gii: T ph lc P khi lng nguyn t ca hyr l 1,0 g/mol, nn khi
lng mol ca H2O l
M0 = 2 (1,0 g/mol) + 16 g/mol = 18,0 g/mol
(a) S mol trong mu nc ny l :
n = m/M0 = (0,14 kg) (1000 g/Kg) / 18,0 g/ mol = 7,8 mol .
(b) S phn t trong mu nc ny l :
N = nNA = (7,8 mol) (6,022 ( 1023 phn t/mol) = 4,7 ( 1024 phn t
Bi t kim tra 16-1. Di cc iu kin bnh thng, xy l lng nguyn
t (mt phn t c hai nguyn t ). Hy xc nh khi lng ca mu c cha
2,82 ( 1023 phn t xy. p s : 15,0 g
V d 16-2. Cht kh trong mt hnh tr. Mt cht kh c cha trong mt
bnh hnh tr vi tit din trn, bn knh R = 0,22 m v chiu cao L = 0,35 m.
p sut ca cht kh l 2,00 atm, hay 2,02 ( 105 Pa. Hy xc nh (a) Th tch
tnh ra lt (l) m cht kh chim v (b) lc m cht kh tc dng ln mt trong
cc mt trn ca khi tr .
Gii: (a) Th tch ca khi tr l tch ca chiu cao L v din tch tit din
(R2 ca n : V 1,0 l = 0,001 m3 (s chnh xc ), nn :
V = R2L = 0,053 m3
= 0,053 m3

1,0 L
= 57 l
0,001m 3

(b) Lc tc dng ln din tch A = (R2 l :

F = pA = (202 kPa) (0,15 m2) = 31 kN

Bi t kim tra 16-2. Mt cht kh l hn hp gm hai thnh phn: 2,2 mol
kh He v 1,8 mol kh non (Ne).Khi lng cht kh bng bao nhiu?
p s: 26,8 g .
16-2 Cn bng nhit v nh lut th khng ca nhit ng lc hc
Nu mt gi tr n l ca mt bin trng thi l c trng cho h, th bin
trng thi phi nhn gi tr n l ny khp ni trong ton h v n phi
gi nguyn gi tr ny. Khi iu xy ra, h trng thi cn bng .
nh ngha trng thi
cn bng

Hnh 16.1 Hai h

tch ring (a) Bng
vch on nhit
dng v (b) bng
vch thu nhit
dng, cho php
chng tng tc vi
nhau

Mt h trng thi cn bng khi cc bin trng thi ca n l

khng i theo thi gian v c gi tr nh nhau khp ni trong
h .
Cn bng nhit
Quan nim v cn bng nhit c th c minh ho bng vic xt hai h m
mi u chng c tch ring bng mt loi ro chn sau bng mt loi
ro chn khc. Nu hai h c tch ring bng mt vch ngn c gi l
vch on nhit, th khi hai h b cch ly vi nhau. Chng l cc h c lp
v nhit (Hnh 16-1a). Khi chng ta thay i cc bin trng thi ca mt trong
hai h, cc bin trng thi ca h kia vn khng b nh hng. Mt khc, nu
cc h c tch ring bng vch ngn thu nhit, khi hai h s tng tc
vi nhau. ngha l khi cc bin trng thi ca mt h thay i, th cc bin
trng thi ca h kia cng thay i theo (Hnh 16-1b). Cc h ny c tip xc
nhit vi nhau. Trong thc t, vch ngn on nhit c th c ly gn ng
l mt lp mng cht cch nhit, nh Styrofam chng hn ; cn vch ngn
thu nhit c th c lm bng mt lp ng mng chng hn .
Gi thit c hai h A v B c cho tng tc vi nhau qua vch ngn thu
nhit nh c thy hnh 16-2. Lp v on nhit bao quanh ngn cn mi
tip xc nhit vi cc h ngoi lp v bc. Do tng tc gia A v B, mt
vi bin ca mi h s thay i. Song cui cng, cc bin ny ri cng dt n
cc gi tr khng i, v mi h u s t ti trng thi cn bng. Khi
ngi ta ni rng hai h A v B trng thi cn bng nhit .
Hai h l cn bng nhit nu khi cho chng tip xc vi nhau qua
mt vch ngn thu nhit, cc bin trng thi ca chng u khng
thay i

Hnh 16-2 Hai h

tng tc thng qua
vch ngn thu
nhit. V bc on
nhit cch ly A v B
vi bn ngoi

nh lut s khng
Hai h c th l cn bng nhit ngay c khi chng khng tip xc trc tip vi
nhau. Hnh 16-3 cho thy mt vch ngn on nhit tch ring h A v B, mc
d mi h u tip xc vi mt h th ba C thng qua mt vch ngn thu
nhit. Sau mt thi gian lu, cc bin ca mi h u tr nn khng i.
Do cc h A v C l cn bng nhit, v cc h B v C cng l cn bng
nhit. Th nghim cho thy rng cc h A v B cng cn bng nhit. Kt qu
ny nm trong cch pht biu nh lut s khng ca nhit ng lc hc sau
y:
Hai h cng cn bng nhit vi mt h th ba th cn bng nhit vi
nhau

Cch pht biu ny c v nh l hin nhin nhng n khng phi l mt tt

yu v mt lgic cng nh trong chuyn tnh tay ba: Heathcliff yu Shirley v
Garfield yu Shirley, song Heathcliff v Garfield li khng yu nhau. S cn
thit ca nh lut th khng ch c tha nhn sau khi c tn gi nh
lut th nht ca nhit ng lc hc. Do thut ng khng bnh thng th
khng c dng ch ra rng nh lut ny ng trc nh lut th nht
Hnh 16-3. Vch ngn ca nhit ng lc hc .
on nhit tch ring
A v B. Mi h tng mc sau, ta s nh ngha nhit bng cch ch r cch o n. Tuy nhin,
tc vi C thng qua s rt c ch nu ta ngh nhit ca mt h nh l mt i lng lin quan
vch ngn thu nhit
n chuyn ng hn n ca cc phn t ca h. Mi quan h ny s c i
su chng 18. Cn by gi, ta hy ch gn s tng nhit ca mt h vi
s tng tc trung bnh v ng nng trung bnh ca phn t .
Nhit v cn bng
nhit
Quan nim v nhit gn lin vi trng thi cn bng ca hai h. Hai h cn
bng nhit th c cng nhit . Nu hai h c t tip xc vi nhau v cc
bin ca chng thay i, khi chng khng c cng nhit , song chng s
tin n ch c cng nhit khi t ti s cn bng nhit . Gi nh rng mt
trong hai h ny l mt nhit biu c dng o nhit . Sau khi nhit
biu t c trng thi cn bng nhit vi mt h khc, nhit biu c cng
nhit vi h ny. Thc t l ta o c nhit ca nhit biu. Cn h em
o c cng nhit v n trng thi cn bng nhit vi nhit biu .
16-3 Nhit biu v thang nhit kh l tng
Nhit c miu t mt cch ch quan bng cc t nh nng, m,
v lnh. Ngha l nng th ng vi nhit cao hn lnh. Cc t ny
khng c mt ngha khch quan thch hp. Chng hn, v nh bn c mi
mt bt sp nng v mt cc nc lnh. Sau khi chng c t ln bn mt
lc, bn vn phn nn l bt sp th ngui cn cc nc th m. Ngay c c
nh vy th nhit biu vn cho thy rng bt sp c nhit cao hn cc
nc. Nhit c biu th mt cch nh lng nh vic dng mt thang
c thit lp mt cch tu sau khi nh r phng php o nhit ,

ni ngn gn hn, bng cch nh r nhit biu no c dng o .

Cc nhit biu
Nhit biu l mt thit b hay mt h thng no c
Mt vi tnh cht dng xc lp mi lin h gia gi tr ca mt trong cc
cn c ca nhit bin ca n vi nhit . Nhit biu phi c mt s tnh cht
biu
cn thit. N phi c mt thuc tnh, nh di, p sut hay
in tr, thay i theo nhit v d dng o c. Cc s
c ca n phi lp li c. Cu to ca n phi d dng
c sao y nguyn cc nhit biu ging nhau c th c
dng khp mi ni. N phi c kh nng c c cc
nhit trong mt di rng. Cc nhit biu thc c cc c
im ny nhng mc khc nhau .
Nhit biu thu ngn
Mt v d quen thuc v nhit biu l nhit biu thy ngn v thu tinh,
di ca ct thy ngn trong ng mao dn thu tinh cho bit nhit .
Nhit c c phi t l thun vi chiu di ca ct thy ngn. Cc
chia c ghi cc khong c di bng nhau trn v thy tinh cho bit
cc gi tr ca nhit gia hai im c nh. im nng chy v im si
chun ca nc chng hn c th c chn lm im c nh. (Tnh t
chun ngm hiu l h ang p sut kh quyn chun l 101 kPa).
Nhit biu cp nhit in
Cp nhit in l mt loi nhit biu khc. N gm hai mi ni ca hai dy
kim loi khc nhau. Nu mt mi ni c gi mt nhit ly lm mc
(nh trong mt bn nc lng v nc chng hn) v mi ni th hai
c gi gia nhit khc, khi mt hiu in th, hay mt th hiu
(s c tho lun chng 22) s tn ti hai mi ni. Hiu in th ny
dng o nhit . Mt loi nhit biu khc l nhit biu in tr .
Nhit biu in tr
in tr ca nhit biu thay i theo nhit v c dng cho bit nhit
.
Ba loi nhit biu ph bin. Nhit biu thy ngn v thy tinh s dng n
khc nhau gia thy ngn v thy tinh. Cp nhit in s dng hiu in th
gia hai mi ni ca hai loi dy kim loi khc nhau. Nhit biu in tr s
dng s ph thuc nhit ca in tr
Nhit t l thun
vi p sut trong
nhit biu kh c th
tch khng i

Nhit biu kh c th tch khng i c cho trn hnh 16-4. N gm mt

bu cha kh vi c cu m bo sao cho phn th tch b cht kh chim
lun c gi khng i - do n c tn l nhit biu kh c th tch
khng i . p sut ca kh c o v c dng xc nh nhit
bng cch chn nhit sao cho t l vi p sut ca cht kh .
Gi s rng cc nhit biu ni trn y c chia cho cc s c
ging nhau ti mt vi im c nh, ri sau chng c dng o nhit
ca mt vi h khc. C kh nng l mi nhit biu s cho mt s c
khc nhau cht t. Trong trng hp , gi tr ca nhit o c ph
thuc vo nhit nhit biu c dng o v l mt kt qu khng tho

ng. chng 19 chng ta s nh ngha mt nhit c gi l nhit

nhit ng hc, n khng ph thuc vo cc tnh cht ca vt liu. Trong khi
ch ti , chng ta s lm vic vi nhit c o bng nhit biu kh c
th tch khng i. Nh chng ta s thy, dng loi nhit biu ny s dn ti
php o nhit gn nh khng ph thuc vo loi kh c dng trong cc
nhit biu ny .
Nhit biu kh c th tch khng i. Gi s chng ta so snh nhit ca
hai h A v B bng nhit biu kh c th tch khng i. Trc tin ta cho
nhit biu tip xc vi h A, cho n t ti cn bng nhit vi h A. H A
v kh trong nhit biu khi c cng nhit m ta gi l TA. p sut ca
kh trong bu cha kh ca nhit biu c o v k hiu l pA.

Hnh 16-4 Nhit biu kh c th tch khng i. Mt cch cu to nhit biu lo

l ni kt vi mt p k thu ngn. Bu cha kh c t tip xc nhit vi h
o nhit chng cng i ti trng thi cn bng nhit. Mc thu ngn
iu chnh m bo sao cho kh chim cng th tch trong mi php o
sut c xc nh t hiu cc mc thy ngn mi nhnh ng thy ngn ca

Thang nhit Kelvin c

t tn tng nh nh Vt
l Hun tc Kelvin (18241907). Tn khai sinh ca ng
l William Thomson. ng
sinh ra Belfast, Ireland.
ng c ng gp to ln cho
nhit ng hc v in t
hc. ng c cu ni ni ting
l Ti thng ni rng khi
bn c th o c nhng g
bn ang ni ti v din t
n bng con s, bn s hiu
c mt ci g v n,
cn khi bn khng th din
t n bng con s th s hiu
bit ca bn vn l hi ht v
cha th tho mn c

Sau ta cho nhit biu t ti trng thi cn bng nhit vi h B.

Nhit TB ng vi p sut pB ca kh trong nhit biu. V nhit
c chn l t l vi p sut ca kh trong nhit biu nn ta c :
TB
p
B
TA
pA
Chng hn, nu t s p sut l pB/pA = 2,1, khi nhit ca h B
bng 2,1 ln nhit ca h A. Tuy nhin, cn lu rng chng ta
vn cha c gi tr cho nhit ca c hai h. Thang nhit vn
cn cha c thit lp .
thit lp thang nhit , gi tr bng s ca nhit phi c
quy cho mt im c nh no , mt trng thi xc nh ca mt h
no . Theo quy c, im ba ca nc c chn lm im c
nh ny. Tt c chng ta u bit r v h bao gm nc v nc
lng. Hai pha, rn v lng, c th cng tn ti trong trng thi cn
bng nhit c gi l im nng chy. Tng t nh vy, cc
pha lng v hi (hi nc) cng cn bng im si. im thng
hoa ng vi cc pha rn v hi trng thi cn bng. Nhit ca
cc im ny ph thuc vo p sut ca cc pha lng v hi, nh
thy hnh 16-5 ; y nhit c cho trong thang nhit
Celsius. V d khi p sut h xung th nhit ca im si cng h
xung. C mt nhit duy nht cho h nc c ba pha cng
trng thi cn bng. trng thi ny, c ba im nng chy, im si
v im thng hoa trng nhau. Trng thi ny c gi l im ba
ca nc. N xut hin p sut 610 Pa v nhit 0,010 C .

Cc pha rn, lng v

hi cng trng thi
cn bng ti im ba

Hnh 16-5 Mt phn gin pha

i vi nc. Cc t xch khng
phi l tuyn tnh. Ti im ba cc
pha rn, lng, hi cng trng
thi cn bng

Thang nhit thu c t nhit biu kh c th tch khng i ng vi cch

la chn tu nhng thun tin ca nhit im ba. Nhit ca im ba
T3 c chn bng :
Nhit im ba
T3 = 273,16 K
(16-1)
tn n v vit tt K ch Kelvin, n v nhit trong h o lng
quc t SI. S thun tin ca gi tr bng s c bit ny, T3 = 273,16 K l
Kelvin (K) v ch khong cch nhit ca 1 K tng ng vi mt vch chia, mt ,
Celsius c cng mt trong thang nhit Celsius. Nh vy mt Celsius v mt Kelvin c
ln
cng ln. im nng chy ca nc trong thang Kelvin l 273,15 K
(0,000 C ) v im si cao hn 100 K ti 373,15 K (100,000C)
nh c cho nhit biu kh c th tch khng i ti im ba ca nc,
ta cho nhit biu ti trng thi cn bng nhit vi nc im ba. p sut p3
ca kh trong nhit biu c o nhit T3 ny. o nhit ca mt
h no , ta cho nhit biu ti cn bng nhit vi h ny. K hiu T l nhit
ca h ny v p l p sut ca kh trong nhit biu ti nhit T, t
phng trnh (16-1) ta c :
p
T

T3
p3

hay
T = (273,16 K)

p
p3

(16-2)

Mt khi p sut ca kh c xc nh khi n trng thi cn bng nhit vi

h nc ti im ba, nhit ca mt h khc no s c xc nh t
phng trnh (16-2) bng cch o p sut ca kh khi n trng thi cn
bng nhit vi h ny .
V d 16-3. o im si ca Nit. Khi cn bng nhit ti im ba ca
nc, p sut ca He trong nhit biu kh c th tch khng i l 1020 Pa.
p sut ca He l 288 Pa khi nhit biu cn bng nhit vi nit lng im
si chun ca n. Dng nhit biu ny o th im si chun ca nit
bng bao nhiu ?
Gii: t cc gi tr p sut vo phng trnh (16-2) ta c ;
T = ( 273,16 K )

288
= 77,1 K .
1020

Bi t kim tra 16-3. Trong v d trn, nhit biu kh c th tch khng i

c dng o nhit ca dung dch chng ng c cho b tn nhit
trn t. p sut ca kh He trong nhit biu bng bao nhiu nu nhit ca
cht chng ng c l 248 K (- 250 C )? p s : 926 Pa .

Nhit kh l tng
khng tuyt i p sut thp hn ca kh trong nhit biu kh c th tch khng i ng vi
l nhit thp nht nhit thp hn. Phng trnh (16-2) cho thy rng khi p tin dn ti
khng, nhit cng tin n khng, khng tuyt i ca nhit .
Cc kh thc u nhit thp nht ny, p sut ca kh c l cng tr nn bng khng. Tuy
bin i pha trn nhin c mt thc t l, mi kh thc u hoc ho lng hoc ho rn trc
khng tuyt i
khi t n im ny. Do tnh cht ny ca cc kh thc, m nhit biu kh c
th tch khng i khng th c dng o cc nhit di c 1 K .
Cn mt vn na vi nhit biu kh c th tch khng i : cc nhit biu
c cu to ging nhau li cho cc s c nhit khc nhau nu dng cc
kh khc nhau hay dng cc lng khc nhau ca cng mt cht kh. Cc sai
bit ny trong cc s c nhit thng l rt nh. n nh mt gi tr
n l ca nhit , ngi ta dng k thut ngoi suy. Gi nh rng cc
php o c thc hin bng mt b cc nhit biu kh c th tch khng i
cha cc lng kh ngy cng t. Lng kh nh hn ng vi gi tr nh hn
ca p sut p3 ca kh ti im ba. Cc kt qu o nhit bng b nhit
biu kh ny c cho bng th trn hnh 16-6. Cc nhit biu khc nhau
loi kh v lng kh c ch bi gi tr ca p3. Nu cc php o i vi
mt kh cho trc c ngoi suy xung ti gi tr khng ca p3, th cc
php ngoi suy ny cho cng mt gi tr nhit khng ph thuc vo loi
kh. Trong gii hn kh long v hn (p3 ( 0), nhit c o bng nhit
biu kh c th tch khng i l ging nhau i vi tt c cc cht kh. Nh
vy, phng trnh (16-2) c sa i bao hm c c kt qu ny.
Nhit kh l tng c xc nh bng cng thc :
p
T = plim
(273,16 K)
3 0 p
3

Nhit kh l tng

(16-3)

Hnh 16-6. Nhit im si chun ca

nc c o bng mt b nhit biu kh c
th tch khng i. Cc nhit biu cha cc
kh khc nhau hay cc lng khc nhau ca
mt cht kh cho trc. Mi nhit biu c
c trng bng p sut kh p3 ca n im
ba. Bng cch ngoi suy v p3 = 0, nhit
tm c l 373,15 K
php ly gii hn c tin hnh bng cch thc hin qu trnh
ngoi suy m t trn y. Trn sut di nhit m nhit biu kh c
dng, nhit kh l tng khng ph thuc vo bt k loi kh c bit no
v ng nht vi nhit nhit ng lc hc m ta s tho lun di y.
Kh l tng. Trong gii hn pha long ny, cc kh thc chim cng th tch
s c cng s ph thuc ca nhit vo p sut. T v p t l vi nhau vi

i vi kh l tng cng mt h s t l i vi tt c cc kh c th tch khng i. S rt b ch

th tch khng i, nu xt mt cht kh tng tng m nhit ca n t l vi p sut khng
T t l vi p
ch trng hp long m mi p sut. Kh l tng l tn gi dnh cho
cht kh tng tng ny. Chng ta s hiu bit thm nhiu v kh l tng
ba chng tip theo. Cn by gi ta lu rng cc tnh cht ca n c
xem gn ging nh tnh cht ca cc kh long v thang nhit da trn cc
tnh cht chung ca cc kh long u c tn l thang nhit kh l tng .
16-4 cc thang nhit khc
V mt lch s, thang nhit Celsius da trn cc tnh cht ca nc.
Nhit ca im nng chy chun ng vi 00C, cn nhit si chun ng
vi 1000C. Ngy nay thang nhit ny c nh ngha l :
Nhit Celsius

tC = T - 273,15 K

(16-4)

nhit Celsius c k hiu l tC. T phng trnh (16-4) lu

rng cc thang nhit Celsius v Kelvin ch khc nhau im khng ca
chng. khng tuyt i (T =0 K) nm tC = - 273,15 K. im nng chy
chun ca nc (tc = 0,000C) s nhit T = 273,15 K. V ln ca mt
ging nhau trong hai thang nhit nn cc hiu nhit c cng gi tr
bng s. Thang nhit Rankine c cng im khng nh thang Kelvin song
ln ca mt th nh hn. Ta dng TR ch nhit trong thang
Rankine, n lin h vi nhit Kelvin qua h thc
Nhit Rankine

tR =

9
T
5

(16 - 5)

Chng hn, im si chun ca nc trong thang Rankine l TR = (

9
)
5

(373 K) = 6710 R
Cc thang nhit Rankine v Fahrenheit vn ang c s dng ti Hoa
K v Anh quc. Thang Fahrenheit c cng ln ca mt nh thang
Rankine nhng c im khng khc. Thng ngi ta dng cc cng thc
bin i cc s c nhit Fahrenheit sang nhit Celsius v ngc li
sau y :
tF =
Nhit Fahrenheit

9
tC + 320 F
5

(16-6)
5
tC =
( tF - 320 F )
9

Cc im nng chy v im si chun ca nc l 32 v 2120 F trong

thang Fahrenheit. Bn thang nhit c din t trn hnh 16-7, c
cho nhit ca vi im c nh .
Hnh 16-7
So snh mt vi gi
tr nhit trong bn
thang nhit

16-5 S n nhit
Hu ht cc cht u n nhit khi nhit tng v co li khi nhit
gim. S n nhit ny thng rt nh, song n c th gy hiu ng quan
trng. Gi s di ca mt thanh vt rn mt nhit quy chiu T0 no
l L0. Nu nhit thay i mt lng (T = T -T0, khi chiu di ca
thanh thay i mt lng (L = L - L0. Th nghim cho thy rng trong cc
iu kin thng thng mc thay i di t l vi mc thay i nhit ,
t ra l i vi mc thay i nh ca nhit . Chng ta mong i rng mc
thay i di s t l vi di quy chiu L0. Ngha l, nu mc thay i
di ca mt thanh di 2 m l 0,4 mm th mc thay i di
ca mt thanh di 1 m s l 0,2 mm. Mc thay i di cng
ph thuc vo loi vt liu. V nh, cc thanh ng v st c
cng di mt nhit s c di khc nhau cc nhit
khc.
Cc c im c th c th hin di dng phng trnh
bng cch a vo mt h s c trng cho vt liu. H s n
di trung bnh c k hiu l (. Mc thay i di (L i
vi lng thay i nhit (T c cho bi ng thc :
L = L0 T
(16-7)
Mc du ( ph thuc vo khong nhit (T v nhit quy
ng ray xe la n di n mc chiu T0, song s ph thuc ny thng nh c th b qua i
b un cong trong nhng ngy vi nhng thay i nhit khng ln. H s ( ph thuc vo
nng nng
di L0. Th nguyn ca ( l nghch o ca nhit , v n
v c dng ph bin l nghch o ca Celsius (0C-1 ).
Lu rng n v ny cng chnh l n v trong h n v
quc t - nghch o ca Kelvin (K-1), v chng ta ang ni
v cc thay i nhit i vi cc cht thng gp
Chng ta ang tho lun v s n nhit da trn s thay i
di ca mt thanh rn, song phng trnh (16-7) p dng c
cho mi kch thc di, nh bn knh ca hnh tr hay ngay c
bn knh ca mt l trn trn mt bn phng. Bn c th ngh
Hnh 16-8. Th nng tng tc
v s n nhit ging nh s phng nh, mi c trng di
ca hai nguyn t nm cnh nhau
ca mt cht ng hng u thay i theo t l. (Cht ng
l bt i xng quanh cc tiu
hng c cng cc tnh cht theo mi phng)
r0. Khong cch trung bnh l r1
khi nng lng dao ng l E1.
Khong cch trung bnh tng n
gi tr r2 nu nng lng dao
ng tng n gi tr E2 v nhit
tng ln
(nh tri ) Di lng kim un cong khi nhit ca n tng. Di l ghp
ca hai di kim loi khc nhau c ni cht vi nhau. Ti sao n un cong
ln ? ( nh phi ) Chng minh s n nhit ca vin bi v ci vng. Vin bi
va vn kht vi ci vng khi c hai cng nhit phng. Nu ch nhit
ca vin bi tng ln n khng cn va kht vi vng na. Nu nhit

ca c vin bi v ci vng cng tng, vin bi li va kht vi vng. iu ny

chng t rng khi ci vng n ra, kch thc ca l trn cng tng ln .
Chng ta c th hiu c ti sao, mc vi m, mt vt rn li n ra
khi nhit tng ln. Trong vt rn cc nguyn t nm cnh nhau tc dng
ln nhau cc lc ging nh lc l xo v chu cc chuyn ng dao ng.
mt nhit cho trc, mt phn t in hnh dao ng quanh v tr trung
bnh ca n nh c cho di dng s trn hnh 16-8. Hm th nng
hiu dng ca hai nguyn t cnh nhau v cch nhau mt khong r c
cho trn hnh v. Hm ny bt i xng i vi im cc tiu v khong
cch trung bnh ph thuc vo nng lng ca phn t. Chng ta hy gn
tng nhit vi tng ca nng lng phn t trung bnh. Khi nng
lng tng ln, khong cch trung bnh ca cc phn t tng
ln. Hiu ng ny, khi p dng cho cc nguyn t trong vt rn, lm cho
s n nhit tng ln .
Vi cc cht lng, cng nh i vi cc vt rn, s rt tin li nu kho
st cc thay i th tch ng vi cc thay i nhit . Nu V0 l th tch
ca cht nhit quy chiu T0, khi lng thay i th tch (V do
lng thay i nhit (T gy ra c cho bi
V = V0 T

(16-8)

, ( l h s n khi trung bnh. Gi tr ca n l c trng cho mi

cht. Gi tr ca ( i vi mt vi cht lng c cho bng 16-1
H s n khi (

Bng 16-1 Mt vi gi tr ca h s n
N di
Cht
(rn )
, 10-5 0 C -1
Nhm
2,4
ng
1,8
Thp
1,1
Thy tinh
0,1 - 1,3
B tng
0,7 - 1,4

N khi
Cht
(lng)
, 10-5 0C-1
Methanol
113
Glycerin
49
Thy ngn
18
Du thng
90
Acetone
132

V tch ba kch thc di cho ta th tch nn chng c g phi ngc nhin

v mi lin h gia s n di v n khi. Kt qu ca bi ton 2 cho thy rng
( = 3( i vi cht ng hng. iu ng lu l trong Bng 16-1 khng c

Hnh 16-9. S ph
thuc ca th tch
1000 kg nc theo
nhit . th v
lng cho min thy
gn 40C c mt
nc l cc i

cc gi tr i vi nc lng. Cc gi tr dng ca ( v ( i vi cc cht cho

bng trn cho thy rng chng n ra khi nhit tng. Nc cng n ra
(nhng khng tuyn tnh) khi nhit tng trong di nhit t khong 4 n
1000C. Tuy nhin, gia 00C v gn 40C, nc b co li khi nhit tng.
Din bin c ch r trn hnh 16-9, th tch ca1 kg nc c v theo
nhit . th v lng cho thy min c th tch nh nht (mt ln nht)
quanh 40C. S bin i ny ca th tch v mt theo nhit gy ra s
ng thnh lp i khi xy ra cc khi ln nc ngt. S n nhit d thng
ca nc rt cuc l do tng tc ca cc phn t nc c hnh th bt
thng.
v d 16-4
S n ca b tng. Mt phin b tng di 12 m -50C vo mt ngy ma
ng. di ca n thay i bao nhiu t ma ng sang ma h khi nhit
l 350C ?
Gii : T Bng 16-1 ta thy h s n di ca b tng l c 1 ( 10-5 0C-1.
Dng phng trnh (16-7), ta c
L = L0 T
= (1 10-5 0C-1) (12 m) (400C) = 5 mm .
Cc phin b tng cnh nhau trn cc ng quc l v trn va h thng
c t tch nhau bng cc ming m mm phng loi n di ny .
Bi t kim tra 16-4. Mt thanh ng di thm 5 mm khi nhit ca n
tng 40 0C. Tm di ban u ca thanh ? p s : 7 m .
v d 16-5
S n khi ca qu cu. Mt qu cu nhm c bn knh R l 3,0 mm
1000C. Tm th tch ca n 00C ?
Gii : Th tch ca qu cu (R3) 100 0C l V = 113,1 mm3. T Bng
16-1 ta c ( = 2,4 ( 10-5 0C-1 v ( = 3( = 7,2 ( 10-5 0C-1. p dng phng
trnh (16-8) ta c
V = (7,2 10-5 0C-1) (113,1 mm3) (-1000 C) = - 0,81 mm3
Th tch 00C l 113,1 mm3 - 0,8 m3 = 112,3 mm3 .
Mt cch gi khc l tnh gi tr bn knh qu cu (kch thc di) 00C
v tnh th tch t cng thc V = 4(R3/3. ( bi tp 21, bn s phi chng
minh rng bng cch ny bn cng c c cng mt p s ) .
Bi t kim tra 16-5. Nhit phi thay i bao nhiu lm cho th tch
thy ngn thay i 0,1 % ? p s : 6 K
16-6 S truyn nhit
Gi s chng ta mun tng nhit ca mt bnh nc. Theo ngn ng
hng ngy, phng cch s l un nng n ln . Ta c th, chng hn, p
mt ngn la vo bnh hoc ta c th th mt vt nng vo nc. Trong c hai
trng hp u c s truyn nng lng cho nc, v qu trnh truyn nng

nh ngha nhit

lng din ra v c chnh lch nhit gia nc v mt b phn no ca

mi trng xung quanh n. S quan trc ny l c s cho nh ngha ca
chng ta v thut ng nhit .
Nhit l nng lng c truyn gia mt h v mi trng xung
quanh ca n ch do c chnh lch nhit gia h ny v mt phn
no ca mi trng quanh n
Vic nhc ti chnh lch nhit l phn ct yu trong nh ngha v nhit
v nng lng cn c th c truyn bng cc cch khc (s c miu t
chng sau ). c xem l nhit th phn nng lng thm vo hay ly bt
i t mt h phi c truyn trc tip v ch do s chnh lch nhit gia
h v mi trng quanh n.
Nng lng ny c truyn nh th no mc phn t? Trong qu trnh
dn nhit, s c m t y hn di y, nng lng c truyn trong
cc va chm ca cc phn t chuyn ng hn lon ca cht. Hy xt mt
thanh c chnh lch nhit gia hai u ca n. Ly trung bnh theo rt
nhiu va chm m cc phn t sut dc theo thanh u tham gia, ta thy c s
truyn nng lng - nhit - do chnh lch nhit gy ra .
Dng ng cch th thut ng nhit l ch lng nng lng truyn
cho hay ly i khi h. N khng phi l phn nng lng cn lu tr trong
h hay thuc v h nh th nng. Cho nn s khng chnh xc khi ni nhit
trong h hay nhit ca h . ng hn ta nn ni nhit thm cho h hay
nhit ly bt ca h. Ta dng k hiu Q ch lng nhit. Vi chc nng
l truyn nng lng, nhit c th nguyn ca nng lng. n v trong h
n v quc t (SI) ca nhit l Jun (J). Cc n v khc ca nhit cng vn
thng c dng, cho nn chng ta s cp ti chng khi cn thit .
Nhit c truyn nh th no gia mt h v mi trng xung quanh
ca n, hay cho n gin ta ni, gia hai h ? Cc qu trnh qua
nhit c truyn ti c chia thnh ba loi: s dn, s i lu, v s
bc x. Trong mt s tnh hung, ch mt trong cc c ch ny mi c
th em li kt qu thc s. Song thng hai hoc c ba qu trnh u c
phn ng gp ng k. Chng ta s tho lun ring tng c ch truyn
nhit v bt u bng s dn nhit .

Hnh 16-10 Thanh

ng u dn nhit t
nhit cao hn T2
sang nhit thp hn
T1. Mt bn ca thanh
l cch nhit

S dn nhit
Trong qu trnh dn nhit, nhit c truyn gia hai h thng qua
mi trng ni kt. Chng ta gi s rng khng c phn no ca mi
trng ni kt chuyn ng. Nh vy mi trng ni kt phi l mt vt
rn cng hoc nu l cht lng ,n phi khng c cc dng tun hon. Hy
xt tnh hung cho bng s trn hnh 16-10. Mt thanh ng u c
din tch tit din ngang A, chiu di L l mi trng phn cch hai h
c gi cc nhit T1 v T2. Nhit c truyn qua mi trng ni
kt t nhit cao l T2 sang nhit thp. Vch on nhit lm cho mt
bn ca thanh khng cho bt k mt dng nhit no i t b mt ny ra
ngoi .
Chng ta c th mong i rng nhit ch bin thin dc theo chiu di

thanh. Nhit s l T2 u bn tri ca thanh (x = 0 ) v T1 u kia

(x = L). Ti im nm gia hai u, , c to x, nhit s c gi tr gia
T1 v T2 v ni chung bin i theo thi gian. Mt vi phn b nhit c
v phc trn hnh 16-11. Th nghim cho thy rng sau khi t c cc iu
kin ca trng thi n nh (nhit mi im cho trc khng cn bin i
na ), nhit s thay i tuyn tnh dc theo chiu di ca thanh nu T1 v
T2 khng khc nhau qu ln.
i vi dng nhit trng thi n nh trong thanh, lng nhit Q chy
qua tit din ngang ca thanh trong khong thi gia (T l ging nhau trn sut
chiu di thanh. Nh vy, trong cc iu kin ca trng thi n nh, nng
lng c truyn qua mi trng v khg c phn no ca mi trng c
nhn hay b mt nng lng. Chng ta gi dng nhit H l phn nhit chy
qua tit din ngang trong n v thi gian .
Dng nhit

H=

Q
t

Hnh 16-11. Cc phn b nhit

ti cc thi gian khc nhau i vi
thanh v trn hnh 16-10, nhit
thanh mi u l u v bng T1.
Phn b (i) l ngay sau khi qu trnh
dn nhit bt u cn phn b (ii)
thi im chm hn mt cht. Sau
mt thi gian lu, s t ti phn
b trng thi n nh
Dng nhit trng thi n nh H c cng gi tr mi ni dc theo chiu
di ca thanh ng nht. T th nghim ta thy rng dng nhit trng thi n
nh H trong thanh th (i) t l thun vi hiu nhit T2 - T1, (ii) t l vi
din tch tit din thanh A, (iii) t l ngc vi di L ca thanh v (iv) ph
thuc vo vt liu lm thanh. Cc tnh cht ny c tng kt bi biu thc :
T T1
H = kA 2
(16-9)
L
k l dn nhit c trng cho vt liu (ch khng phi kch thc
hay hnh dng) ca thanh. S ph thuc vo nhit ca dn nhit ca
phn ln cc cht l rt yu. n v ca dng nhit trong h SI l ot (W) v
n v ca dn nhit trong h SI l W.m-1K-1. Bng 16-2 lit k gi tr ca
dn nhit ca mt s cht thng dng .

dn nhit

Bng 16-2 Mt vi gi tr ca dn nhit v mt vi gi tr R

Cht
Nhm
ng

k
W. m-1K-1
237
401

Vt liu c
dy cho trc
Nha ng cui
Va trt tngins

Gi tr R
F. f t2.h.B t u-1
0,44
0,45

B tng
G
Tm si thy tinh
Khng kh
Styrofoam
Vt dn nhit tt c
dn nhit ln, vt
cch nhit tt c
dn nhit b .

0,9 - 1,3
0,05 - 0,36
0,04
0,02
0,01

G dnins
Lp p gch
Tm Styrofoamins
Cun si thy tinh 3,5 ins

0,95
0,6 - 1,3
6,3
11

T phng trnh (16-9) chng ta thy rng dng nhit c th ln i vi

vt liu c gi tr dn nhit ln .Mt cht nh vy c gi l vt dn nhit
tt v c th c dng gn ging nh mt vch thu nhit. Cc kim loi
in hnh l cc vt dn nhit tt, m ng l mt trong cc vt dn tt nht.
Ngc li, mt cht c gi tr dn nhit nh l mt vt dn nhit ti v l
mt cht cch nhit tt. Mt lp cch nhit dy gn ging nh mt vch on
nhit. Styrofoam l vt cch nhit rt tt (d nhin nhit di im nng
chy ca n ) .
Phng trnh (16-9) c th c suy rng m t s dn nhit trong cc
iu kin khng phi trng thi n nh v trong cc hnh hc khc nhau.
Ti im trong mi trng ni kt c c trng bng dn nhit k, gi H
l dng nhit tc thi i qua yu t din tch nh A. Nu x l to vung
gc vi mt cha din tch ny v nhit thay i theo to x, th khi
dT/dx l grain nhit ti v tr . Cc i lng ny lin h vi nhau
bng

Grain nhit
Phng
nhit

trnh

dn

H = - kA

dT
dx

(16-10)

Du tr phng trnh (16-10) ng vi vic nhit chy t nhit cao

hn xung nhit thp hn. Nh vy, nu nhit gim theo hng tng
ca x, khi -l dng v nhit chy theo hng dng ca trc x .
v d 16-6
Dng nhit trong vch ngn t lnh. Hy nh gi dng nhit trong cht
cch nhit Styrofoam cc vch ngn mt t lnh gia nh. Dng nhit chy
qua cc vch ngn ny trong mt gi bng bao nhiu ?
Gii : Din tch vch ngn tng cng ca mt t lnh vo c 4 m2, v
chnh lch nhit gia bn trong v bn ngoi t lnh vo khong 250C 50C = 200C. Ta c tnh b dy ca lp Styrofoam l 30 mm. Dng gi tr
dn nhit ca Styrofoam ly t Bng 16-2, t phng trnh (16-9) ta c
H =

(0,01)W .m 1 .K 1 )(4m 2 )(20 0 C )

0,03m

= 30 W
Trong 1 gi lng nhit s l
Q = H t = (30 W) (3600 s) = 100 kJ
Bi t kim tra 16-6. Gi s chic t lnh v d trn dng mt lp cch
nhit bng si thy tinh dy 30 mm thay v cho cht Styrofoam. Dng nhit

trong t lnh s l bao nhiu ? p s : 100 W

v d 16-7
Grain nhit . Hy nh gi grain nhit trong lp cch nhit
Styrofoam trong v d 16-6
Gii : Chn chiu dng trc x l vung gc vi mt trong cc vch ngn
cch nhit v hng t ngoi t lnh vo bn trong. Phn b nhit i vi
dng nhit trng thi n nh c minh ho bng ng (iii) trn hnh
16-11. Grain nhit l dc ca ng thng trn hnh v ny :
dT
20 0 C
=
= - 7000C. m-1
0,03m
dx

V dT/dx < 0, dng nhit l theo hng x dng, hay l hng i vo t

lnh .
Bi t kim tra 16-7. Nhit khng kh trong mt phng ng kn thay
i tuyn tnh t 240C sn nh ti 290C trn nh, trn nh cch sn nh
2,5 m. (a) Cho trc x hng ln trn, hy xc nh grain nhit . (b) Dng
nhit dn i theo ng no ? p s : (a) 20C/m ; (b) xung di .
Gi tr R Trong ngnh cng nghip xy dng nh , gi tr cch nhit ca
cc vt liu trong cc iu kin dn nhit trng thi n nh c biu th
bng gi tr R, hay ni gi hn bng R. Ta p dng phng trnh (16-9) cho
mt tm phng c b dy (x = L vi mt chnh lch nhit (dng) (T = T2
- T1 i qua n :
H=

kAT
x

Ta hy biu th hiu nhit (T theo dng nhit tnh trn mt n v din

tch H/A
T =

H x
A k

Gi tr R c nh ngha l t s v phng trnh trn tr thnh :

Gi tr R
n v nhit Anh
quc

Gi tr R i vi
phc hp bng tng
cc gi tr R ca cc

T =

H
R
A

(16-11)

Trong h n v c dng trong ngnh cng gnhip xy dng Hoa K,

n v nhit l n v nhit Anh quc ( Btu - British thermal unit) v 1 Btu =
1055 J ; n v in tch l fut vung (ft2), n v thi gian l gi (h) ; n v
chiu di (o b dy) l ins v chnh lch nhit c biu th bng
Fahrenheit (0F). n v o gi tr R, d c biu th mt cch r rng hay
ngm hiu, l 0F.ft2.h.Btu-1. Chng hn, nu mt cun si thy tnh cch
nhit c dn tem R 11 trn n, th gi tr R ca n s l 110F.ft2.h.Btu-1.
Chng ta s thng theo qui c l b khng ghi n v kh cng knh ny
khi trch dn gi tr R - Gi tr R i vi mt s vt liu xy dng c lit k
Bng 16-2.
Phng trnh (16-11) v gi tr R rt hu ch trong vic xc nh s dn
nhit qua cc cu trc kiu bn mng ghp nh cc bc tng hay lt sn.
Trong cc iu kin trng thi n nh, dng nhit tnh trn n v din tch l

lp

ging nhau dc theo sut b dy (ti sao ?), hiu nhit qua cu trc ghp l
tng cc chnh lch nhit qua cc lp ring bit, v gi tr R hiu dng ca
h ghp n gin ch l tng cc gi tr R ca cc lp .
v d 16-8
Phn b nhit trong mt lp tng nhiu lp. Mt bc tng gm
ins thch cao tm, ins cht cch nhit si thy tinh v ins g dn. (a)
Xc nh gi tr R hiu dng ca bc tng . Nu nhit bn trong l 70
0F v nhit bn ngoi l 100F, hy nh gi (b) dng nhit trn n v
din tch trong bc tng v (c) phn b nhit trong bc tng .
Gii : Mt ct ngang ca bc tng ghp c cho trn hnh 16-12a,
c cho k hiu nhit cc mt phn cch gia cc lp. p dng phng
trnh (16-11) ln lt cho mi lp, ta c :
H
Rc
A
H
T3 - T2 =
Rb
A
H
T4 - T3 =
Ra
A

T2 - T1 =

Dng nhit trn n v din tch (H/A) l nh nhau tt c cc lp trong

iu kin trng thi n nh v trong mi lp khng c hin tng nhn c
hay mt nng lng. Tng ca ba phng trnh ny l :
H
(Ra + Rb + Rc)
A
H
=
Reff
A

T4 - T1 =

Nh vy gi tr R hiu dng l tng cc gi tr R c th. T Bng 16-12, ta

thu c :
Reff = 0,45 + 11 + 0,95 = 12,40F.ft2.h.Btu-1
(b) Dng gi tr ny, ta c th nh gi c dng nhit trn n v din
tch :
T4 T1
H
=
= 4,8 Btu.h-1.ft-2
R
A
eff

(c) Cc gi tr nhit T2 v T3 by gi c th c xc nh t hai

phung trnh u trn :
T2 = T1 +

H
Rc
A

= 100F + (4,8) (0,950 F) = 150F

Mt cch tng t, T3 c th c xc nh bng 68 0F. Phn b nhit
c cho trn hnh 16 - 12b. Lu rng phn gim nhit ln nht l khi i
qua lp cch nhit si thy tinh, thnh phn c gi tr R ln nht .
Hnh 16-12. V d
16-8
(a) Mt ct ngang

Bi t kim tra 16-8. Lp g p trong v d trn c thay bngins

Styrofoam tm. i vi bc tng ny trong cng cc iu kin trn y, hy
xc nh (a) gi tr R hiu dng v (b) dng nhit trn n v din tch.
p s : (a) 17,70F.ft2.h.Btu-1 ; (b) 3,4 Btu.h-1.ft-2

bc tng ghp gm
3 lp : ins thch
cao tm, ins cht
cch nhit si thy
tinh v ins g p.
(b) Phn b nhit
i vi bc tng.
Phn gim hit
ln nht l khi i qa
lp cch nhit si
thy tinh

i lu v bc x nhit :
Trong hin tng i lu, nng lng c truyn bng chuyn ng v
m ca vt cht di dng i lu. Cc dng nh th c th xy ra mt cch
t pht trong cc cht lu m mt ca n thay i theo nhit . Trong
khng kh, chng hn, do trng hp dn ca tri t m cc dng i lu
c thit lp v lp khng kh c nhit cao hn (mt thp hn) dng
ln cn lp khng kh c nhit thp hn (mt cao hn ) chm xung. C
th to ra s i lu cng bc bng cch dng cc my qut gi. Cc tnh
ton dng nhit trong qu trnh i lu kh phc tp nn s khng c xem
xt y.

Cc dng i lu
Vt th pht nng
lng t b mt ca
n

nh lut Stefan Boltzmann

Hng s Stefan Boltzmann

Hnh 16-13. Vt th
cch ly nhit T2
c bao quanh
bng cc thnh

S bc x, c ch truyn nhit th ba, c th l c ch truyn nhit

quan trng nht trong mt s tnh hung. Tt c cc vt th u pht nng
lng t b mt ca chng. Mt phn nng lng bc x ny c th d dng
thy c nu b mt ca vt th c nhit cao ( mt mu than rc chy
chng hn). Ngay c khi nhit thp hn nhiu, b mt vt th vn pht
nng lng, mc du vi mt s lng nh vn c th thy c. Bn c th
cm thy bc x pht ra t mt bp l cn m chng hn .
Mt b mt nhit T (trong thang Kelvin) s pht mt nng lng bc
x vi tc t l vi din tch b mt A v t l vi nhit lu tha bc
bn. Biu thc cho cng sut bc x P c gi l nh lut Stefan Boltzmann
P = e a T4
(16-12)
e l bc x, c trng cho cc tnh cht pht x ca mt b mt c
bit (0 ( e ( 1), v ( l hng s Stefa - Boltzmann, ( = 5,67 x 108 W.m2.K-4 l
chung cho mi vt th.
Cc b mt va hp th va pht ra bc x. Hy xt mt vt th nhit
T2 c bao quanh bng cc thnh nhit T1 nh ta thy trn hnh 1613. Th nghim cho thy rng cc nhit s tr nn bng nhau. Khi b
mt ca vt th c bao quanh v b mt ca thnh bao quanh vt, u pht
x v hp th nng lng vi cng tc nhit ny duy tr trng thi
cn bng nhit. Ngha l, nhit T b mt ca vt th c bao quanh phi
pht x v hp th nng lng vi cng tc .
Nh vy b mt hp th tt cng l b mt pht x tt (e ( 1) v b mt hp
th ti (nhng phn x tt) cng l b mt pht x km (e (0) .
Gi s mt vt th c bao quanh v duy tr mt nhit cao hn ti
mt mc no so vi cc thnh bao xung quanh, T2 > T1. Khi tc
pht nng lng cao hn tc hp th ca n v tc truyn nhit thc s
(hay dng nhit ) H c cho bi :
H = e A (T24 - T14)
(16-13)

nhit T1. C b
mt ca vt th v
thnh u hp th v
pht x nng lng

V cc ng gp cho tc truyn nhit ph thuc vo ly tha bc bn

ca nhit nn hiu ng truyn nhit s ln nhit cao cng nh khi c
chnh lch nhit ln .
v d 16-9
Truyn nhit bng bc x. Hy nh gi tc truyn nhit gia u
trn ca mt ngi n ng hi ( 370C ) v xung quanh (a) 200C v (b) 400C.
Gii : Hy tm coi u ngi n ng ny l mt qu cu bn knh a =
120 mm v bc x e = 1. V 0 ( e ( 1, chng ta gi thit rng lp da ngi
l mt vt pht x v hp th nhit cc tt. Din tch b mt u l A = 4(a2 =
0,2 m2. Nhit phi c biu th theo thang Kelvin. Phng trnh
(16-13) cho ta
H = (1) (5,67 10-8 W.m2.K-4) (0,2 m2) [(310 K)4 - T14 )]
(a) Vi T1 = 293 K ta c
H = 20 W
(b) i vi T1 = 233 K, php tnh tng t cho ta
H = 70 W
Bi t kim tra 16-9. Vo mt m sng tri, mt t nhit khong
300 K bc x nhit vo bu tri m nhit 3 K. Hy nh gi dng nhit
trn n v din tch theo n v Ot trn mt vung m mt t gi vo bu
tri. p s : 500W/m2
tm tt :
Mc 16-1 Cc m t vi m v v m :
M t v m mt h th dng cc bin trng thi nhit ng lc hc nh p
sut, th tch v nhit .
Mc 16-2. Cn bng nhit v nh lut th khng ca nhit ng lc
hc .
Hai h tip xc trng thi cn bng nhit nu cc tnh cht ca chng
khng cn thay i na. nh lut th khng ca nhit ng hc ni rng hai
h cn bng nhit vi h th ba cng cn bng nhit vi nhau. Nu hai h
l cn bng nhit chng phi c cng nhit .
Mc 16-3. Nhit biu v thang nhit kh l tng
Nhit kh l tng c xc nh bng qu trnh ly gii hn khi dng
cc kh thc long trong cc nhit biu c th tch khng i. Thang nhit
c thit lp bng cch gn cho im ba ca nc nhit 273,16 K .
Mc 16-4. Cc thang nhit khc .
Nhit c th c biu th cc thang nhit khc nhau. Lin h gia
thang Celsius v thang Kelvin nh sau:
tc = T - 273,15 K
(16-4)
Mc 16-5 S n nhit
di L0 ca mt vt th bin i theo mc thay i nhit (T mt
lng

L = L0 T
Cc thay i th tch c m t bng :
V = V0 T

(16-7)
(16-8)

Mc 16-6 S truyn nhit

Lng nhit Q c m t nh l phn nng lng c truyn gia h v
xung quanh ch do chnh lch nhit gia h v xung quanh n gy ra. S
dn nhit l mt trong cc c ch truyn nhit v c m t bng phng
trnh dn nhit
H = - kA

dT
dx

(16-10)

i lu l mt c ch truyn nhit c mt cc dng i lu v m.

i vi nhit c truyn bng bc x, cng sut bc x t b mt vt th
c cho bi nh lut Stefan - Boltzmann
P = e a t4
(16-12)
Cu hi :
1. Hy m t vi tnh hung trong mt gian bp in hnh khi m ngi
ta mun dng (a) mt vch ngn on nhit v (b) mt vch ngn thu nhit
.
2. Cht lng l mt cht lu, v kh cng l cht lu .Vy cc cht lng
v cc cht kh khc nhau nh th no ? Chng ging nhau ra sao ?
3. p sut c phi l mt bin trng thi ca cht lng ? Cn i vi cht
rn? Hy gii thch .
4. Khi lng ca 1 mol hyr lng nguyn t H2 bng bao nhiu ? C
bao nhiu phn t trong 1 mol ? C bao nhiu nguyn t trong 1 mol ?
Cng hi nh th i vi He v CO2 .
5. Trong mt nhit biu kh c th tch khng i, p sut tng khi nhit
tng. Th tch thay i nh th no theo nhit trong mt nhit biu kh
c p sut khng i ?
6. Nu c hai cht thy tnh v thy ngn u n ra khi tng nhit , th
nhit biu thu ngn trong v thu tinh hot ng ra sao ?
7. Nhng kh khn g s gp phi khi o cc nhit rt thp bng mt
nhit biu kh c th tch khng i ? Cn v cc nhit rt cao th sao ?
8. Gi s mt s trn xinh xn nh 300 chng hn c gn cho nhit
im ba. S c nhng thay i g din ra trong thang nhit kh l tng ?
Gii thch li th ca vic chn nhit im ba l 273,16 K .
9. Nu hai h l cn bng nhit, chng s c cng mt nhit . Nu ni
ngc li c ng khng ? Ngha l nu hai h c cng nhit th chng
c l cn bng nhit ? Bn c th ni g v hai h c cc nhit khc
nhau ?
10. Mt bnh nc liu c th va ng bng va si cng mt lc khng
? Gii thch .

11. ng knh ngoi ca mt qu cu nhm rng tng ln khi nhit

tng. iu g xy ra vi ng knh trong ? Gii thch .
12. M t s bin thin nhit theo chiu su ca nc trong mt h
nc (a) v ma h v (b) v ma ng .
13. p sut th tch v nhit l cc bin trng thi ca mt h nhit
ng. Nhit c l mt bin trng thi ? Gii thch .
14. C mt thc t l gia mt h v mt phn ca mi trng xung
quanh n lun lun c chnh lch nhit , tuy phn ny c xa. C lun
lun bt buc phi c mt hng nhit no b truyn i do c s chnh
lch nhit ny khng ? Gii thch .
15. Gi s c mt thanh g v mt thanh kim loi cng nhit phng.
Khi s vo, thanh no cho ta cm gic mt hn v v sao ?
16. Hy gii thch v sao mt m un nc ch bng ng thng c
lp vi mt tay cm bng g .
17. n v ca gi tr R trong h n v SI l g ?
18. C ch truyn nhit no l quan trng nht i vi mt ca knh
n ? Cn i vi ca knh hai lp ?
19. Thy tinh c dn nhit tng i cao. Hy gii thch cc tnh cht
cch nhit tt ca cc tm hay cc ng lm bng si thy tinh .
20. Phch nc l mt bnh c hai lp v, khng gian gia hai lp c
ht chn khng. Cu trc ny c li th g ?
21. Ti sao hai lp v ca phch nc li c trng bc, ngha l ti sao
khi chng c tnh phn x cao ?
22. Ti sao cc m sng tri thng lnh hn cc m tri c my trong
cng mt ma ?
23. Hy in vo cc trng trong bng di y :

K hiu
p
V
n
T
tc

Biu th
p sut

Loi

n v SI

v hng

H
k
R

Bi tp :
Mc 16-1. Cc m t vi m v v m
1. Gi s rng cc gi tr tc thi ca v tr v tc ca mt phn t
trong mt h c th c xc nh t vic p dng cc nh lut Newton
cho h, v thi gian tnh cho mt phn t l 1 ns trn mt my tnh c tc
cao. Hy nh gi thi gian ra nm cn c tnh v tr v tc cho tt c
cc phn t (1023) ca h ny .
2. Nu 2,4 mol kh He chim mt th tch 82 l (1l = 10-3 m3), th (a) khi
lng ca kh l bao nhiu ? (b) Trong h ny c bao nhiu phn t. (c)
nh gi khong cch trung bnh gia cc phn t v so snh n vi kch
thc ca nguyn t hli (c 50 pm) .
3. Mt mol kh nhit v p sut chun (nhit v p sut chun
ng vi T = 273 K v p = 101 kPa) chim mt th tch 22,4 l. Gi s bnh
cha c dng mt khi lp phng. (a) Xc nh chiu di cnh khi lp
phng. (b) Cht kh tc ng ln mi mt bnh mt lc bao nhiu ?
Mc 16-3 Nhit biu v thang nhit kh l tng
4. Gi s rng cht kh Bi tp 3 cn bng nhit vi nc im si
chun ca n. Nu th tch c c nh l 2,5 l, th (a) p sut ca kh l
bao nhiu v (b) lc m cht kh tc dng ln mi mt ca bnh l bao
nhiu ?
5. Kh hli trong nhit biu kh c th tch khng i v p sut 1439 pa
khi n cn bng nhit vi nc im ba ca n. (a) p sut ca kh ny l
bao nhiu khi n cn bng nhit vi km ti im nng chy chun ca n
(693 K) ? (b) p sut ca kh l 406 Pa khi n cn bng nhit vi mt cht
lng nhit si chun ca n. Nhit si chun ny bng bao nhiu ?
6. Bn nhit biu khi c th tch khng i c dng o nhit
nng chy chun ca km. Mi nhit biu cha mt lng khc nhau ca
cng mt cht kh v cc kh ny c cc p sut p3 khc nhau ti im ba
ca nc, nh c cho bng di y. Cc s c p sut p cng c
cho trong bng khi n cn bng nhit vi km im nng chy ca n. T
cc s liu ny hy v th ging nh hnh 16-5 v thc hin php ngoi
suy xc nh nhit kh l tng ca im nng chy chun ca km .
Nhit biu

p3, kPa

217,12

123,01

84,09

49,83

p, kPa

551,01

312,08

213,31

126,39

7. p sut ca nhit biu kh c th tch khng i l 24,5 mm Hg khi

cn bng nhit vi nc ti im si chun ca n. p sut s l bao nhiu
(mm Hg) khi cht kh cn bng nhit vi nc ti (a) im ba ca n, (b) ti
im nng chy chun, (c) ti 370C ?
8. Nhit c th c xc nh nh dng mt nhit biu in tr,
ngi ta tin hnh o in tr. Gi s nhit ca nhit biu t l vi in
tr ca n. [n v o in tr l ohm (() c nh ngha chng 24 ].
Nhit biu c nh chun bng cch o in tr v thy bng 100.000 ( ti
im ba ca nc v 104,783 ( ti im si chun ca nc. Nhit ca
nhit biu in tr l bao nhiu nu in tr l (a) 102,445 ( ? (b) 98,729 (?
(c) in tr l bao nhiu ti im nng chy chun ca nc ?
9. Chiu di ca ct thy ngn trong ng mao dn thy tinh l 43 mm khi
nm cn bng nhit vi mt di li ca mt ngi kho mnh (370C) vi
mt ngi st 2 (390C), chiu di ny l 67 mm. Nhit ca mt
bn tm m m l bao nhiu khi y ct thy ngn ch 16 mm ? Hy nu
cc gi thit m bn dng .
Mc 16-4 Cc thang nhit khc
10. Hy biu th nhit 370C ca mt c th bnh thng theo (a) thang
Fahrenheit, (b) thang Kelvin, (c) thang Rankine.
11. nhit no (nu c) cc s c l nh nhau trong (a) cc thang
Celsius v Fahrenheit. (b) Cc thang Kelvin v Fahrenheit. (c) Cc thang
Kelvin v Rankine, (d) cc thang Kelvin v Celsius ?
12. im si chun ca hli l 4,2 K ; nhit phng d chu l 295 K ;
ti b mt mt tri khong 6000 K, trong li cc ngi sao c 10 MK. Hy
biu th cc nhit ny trong (a) thang Celsius, (b) thang Fahrenheit, (c)
thang Rankine .
Mc 16-5 S n nhit
13. Mt thc bng thp c nh chun 220C so vi mt thc
chun sao cho khong cch gia cc vch chia nh s l 10,00 mm. (a)
Khong cch gia cc vch chia ny l bao nhiu khi thc nhit
-50C ? (b) Nu di chun 1 m c o bng thc nhit thp ny
(tc -50C), s mc sai s l bao nhiu phn trm ? (c) Sai s tuyt i l
bao nhiu i vi mt chiu di 100 m ?
14. Mt tm ng 00C c b dy 5 mm trn c mt l trn bn knh
75,0 mm. Nhit ca tm tng ln n 2200C. Hy xc nh cc gi tr
nhit ny ca (a) b dy ca tm. (b) Bn knh l trn. (c) Chu vi ng
bin ca l trn. (d) din tch ca l trn tm ng.
15. Mt trc thp c ng knh 42,51 mm 280C. N phi c lp vo
mt rng rc c l trn ng knh 42,50 mm nhit trn. (a) Phi h
nhit ca trc thp xung bao nhiu c th lp kht n vo l ca rng
rc ? (b) Gi s nhit ca c cu kin b h xung -50C sau khi trc thp
c lp vo l rng rc. Liu trc thp c b lng khng ? Gii thch.

16. Lm li Bi tp 15 khi thay trc thp bng mt trc nhm .

17. Mt con lc n gm mt qu nng c gn vo mt dy thp mnh
sao cho chiu di con lc l 0,2482 m 270C. (a) Chu k ca con lc (Xem
Mc 14-4) thay i bao nhiu khi nhit ca n gim xung ti - 50C. (b)
Nu con lc c dng lm ng h chy chnh xc 270C, ng h ny s
chy nhanh ln hay chm i bao nhiu giy trong mt ngy do c s thay
i nhit ny ?
18. Mt nhm l 2692 kg/m3 200C (a) Qu cu nhm (V = 4(R3/3)
vi bn knh R nhit ny l 25 mm c khi lng bao nhiu ? (b) Tm
khi lng ca khi nhm 1000C ? (c) Mt ca nhm 1000C l
bao nhiu ? Cng hi nh cc phn (b) v (c) nu khi nhm c dng mt
hnh lp phng ?
19. Mt bu thy tinh (( = 2,2 ( 10-5 0C-1) c y hon ton bng
176,2 ml thy ngn (( = 18 ( 10-5 0C-1) 00C. Bu ny c ni kht vi
mt ng thy tinh c ng knh trong l 2,5 mm 0,00C nh v trn
hnh 16-14. Thy ngn s dng cao trong ng bao nhiu nu nhit ca h
c a ln ti 500C ? S thay i ng knh ca ng thy tinh c th b
qua. Ti sao ?
Hnh 16-14 Bi tp 19
20. Gi s bu thy tinh Bi tp 19 c y du c th tch
176,12ml 0,00C. Ti 8,00C du dng trong ng thy tinh n cao 190
mm. Hy nh gi h s n khi ca cht lng ny .
21. Hy lm tip V d 16-5 nh c gi bng cch xc nh
bn knh ca qa cu nhm 00C v tnh th tch ca n nhit ny .
22. Mt loi cht do no c ( = 2 ( 10-7 0C-1 c gi bt ng ri
c th ra khi hon ton c nhng chm trong nc 60C. iu g s
xy ra vi cht do nu n c th khi hon ton c nhng chm
trong nc (a) 80C, (b) 40C, (c) 10C ? Xem hnh 16-9 .
Mc 16-6 S truyn nhit
23. Mt bnh nhm ng nc lun c gi trng thi si (1000C).
Mt di ca bnh c b dy 12 mm v din tch 1,5 ( 104 mm2 c gi
nhit 1020C nh mt b hm nng bng in. Phn cn li ca mt bnh
c cch nhit tt vi xung quanh. Hy nh gi dng nhit i vo nc
qua mt di ca bnh.
24. Hy xc nh cc n v ca gi tr R trong h SI v dng chng
biu th gi tr R ca mt ng cch nhit bng si thy tinh c b dy 3,5
ins (90mm) .
25. Mt mu g c dng bn mng 350 mm ( 350 mm, dy 15 mm, dn
nhit qua b dy ny trong cc iu kin trng thi n nh. Dng nhit
trong bn g o c l 14,3 W khi duy tr mt chnh lch nhit 250C

gia hai mt ca bn. (a) nh gi grain nhit trong bn. (b) Xc nh

dn nhit ca mu g. (c) vt liu ny c xp loi l cht dn nhit tt
hay cch nhit tt .
26. Gn ng khng gian ti mt c x l mt khi hp c kch
thc trn v sn nh 40 fut ( 40 fut (fut : n v o di Anh bng 0,3048
m - ND) v chiu cao tng l 8 fut. Gi s bn trong c gi nhit
700F, trong khi mt ngoi cc bc tng v trn nh c nhit n nh
100F cn mt ngoi ca sn c gi 400F. Cu trc tng c gi tr - R
hiu dng Reff = 10, trn nh c Rc = 15 v sn c Rf = 8 tt c u c
cho theo cc n v cng nghip xy dng. Hy nh gi dng nhit trong
(a) Trn nh, (b) Cc tng, (c) Sn nh. (d) Gi s cc iu kin ny c
gi trong thi gian 24 gi. Phn nhit mt ra bn ngoi trong thi gian ny
l bao nhiu ? (e) Nhit bn trong khi hp c duy tr nh tiu th mt
loi nhin liu vi gi 0,05 la cho 1000 Btu. Tin si m ch ny
trong 24 gi l bao nhiu ?
27. Gi tr R ca vt liu xy dng c xc nh bng thc nghim bng
cch to mt hnh hp bng vt liu ny v o cng sut in a vo thit
b si bn trong hnh hp gi cho bn trong hp lun c nhit cho
trc. Gi s ngi ta to mt hnh hp c din tch tng cng 96 fut2 lm
t cc tm vn ghp c b dy

3
ins v cng sut 1100 W c a vo
4

gi chh lch nhit 300F gia bn trong v bn ngoi. (a) Dng

nhit ton phn trong cc bc vch tnh ra n v Btu. h -1 l bao nhiu ? (b)
Tnh gi tr - R ca lp vn ghp ny. (c) dn nhit ca lp vn bng bao
nhiu trong h n v SI ?
28. Hai thanh vi gi tr - R l R1 v R2 c cng din tch v c ghp
ni tip vi nhau nh trn hnh 16-15a. Cc mt bn c cch nhit cn
cc u i din c gi cc nhit khc nhau. Trong iu kin dn
nhit trng thi n inh (a) Chng minh rng trong cch ghp thanh ni tip
gi tr - R hiu dng Reff c cho bi cng thc
Reff = R1 + R2
(b) Gi s R1 < R2 ; thanh no s c mc st nhit ln hn dc theo chiu
di ca n

Hnh 16-15. Bi tp 28 v 29
29. Gi s hai thanh ni bi tp trc c ghp song song vi nhau,
nh trn hnh 16-15b. Trong iu kin dn nhit trng thi n nh, chng
minh rng cch ghp song song cc thanh c gi tr - R hiu dng Reff cho

bi
2 R1 R 2
2
1
1
=
+
hay
R
eff =
R eff
R1
R2
R1 R 2

Ch l dng nhit t hp H = H1 + H2
30. Mt bc tng gm hai lp : lp va trt c gi tr R l Rp = 0,45 v
lp p gch c gi tr R l Rb = 1,2. Nu chnh lch nhit gia hai mt
tng l 500F, hy xc nh (a) dng nhit trn n v din tch mt tng
v (b) nhit mt cch lp va v lp p gch nu nhit pha trong
tng l 700F cn nhit pha ngoi tng 200F .
31. Mt ng g di 250 mm (k = 0,19 W.m-1.K-1) c tit din trn vi
bn knh trong a = 10 mm v bn knh ngoi b = 20 mm. Lng kht vo li
ng g l mt thanh nhm trn c cng chiu di. Chnh lch nhit gia
hai u thanh phc hp ny c duy tr l 1500C v phn mt nhit ti mt
bn l khng ng k. Di cc iu kin trng thi n nh (a) dng nhit
ton phn trong thanh phc hp l bao nhiu v (b) lng nng lng c
truyn qua thanh phc hp trong mt gi l bao nhiu ?
32. Mt qu cu kim loi bn knh 150 mm m pht x ca b mt l
0,40. (a) Tc pht nng lng ca n l bao nhiu nu n c gi
nhit 9000C ? (b) Gi s qu cu 9000C nm trong mt v kn rt
chn khng m cc vch ngn ca n c gi nhit 5000C. Tnh tc
cung cp nng lng cn c cho qu cu trong cc iu kin trng thi n
nh .
33. Hy so snh cng sut bc x trn mt nv din tch c pht ra
bi b mt ca (a) mt tri 6000 K. (b) Tri t 300 K, (c) pha ti ca
mt trng 200K. (d) Sao ntron 3 K. cho n gin ta ly bc x
ca mi loi b mt l 1 .
34. Xt mt vt th c pht x e nhit T2 v c bao quanh
bng mt vch ngn nhit T1. Gi s hiu nhit (T = T2 - T1 nh
so vi T1. Chng minh rng T24 - T14 ( 4T13(T v dng nhit ton phn H
l
H = 4eAT13T
Bi tp b sung :
35. C mt mu kh gm 1,2 mol kh He v 0,8 mol kh Ne. Hy xc nh
(a) Khi lng ca mu kh v (b) s phn t tng cng c trong mu .
36. (a) Nhit no trong s 3 nhit cho di y l thp nht 2340F, - 1650C, 85K ? (b) Nhit no cao nht ?
37. Mt cy cu st bc qua mt di tng cng 40 m. Hy nh gi
di cn thit cho php s n v co ca cu nu cu trong di nhit t
-200C n +400C.
38. Mt cp nhit in ng - hp kim constantan trong mt mi ni

nhit 0,0 0C, cn mi ni th hai nhit cn xc nh. Nu mi ni

ny nhit 100,0 0C, vn k ch 28 mV. Nhit ca mi ni ny l bao
nhiu nu th hiu o c l 1,9 mV ? Gi s c s ph thuc tuyn tnh
ca nhit vo th hiu ca cp nhit in.
39. 0,00C c mt thanh thp di 1,0041 m v mt thanh nhm di
1,0038m (a) nhit no hai thanh s c cng chiu di ? (b) Chiu di
hai thanh lc l bao nhiu ?
40. p sut ca kh hli trong mt nhit biu kh c th tch khng i l
12560 Pa khi nhit biu nm cn bng nhit vi nc im si chun ca
n. p sut ca kh s l bao nhiu khi nhit biu tip xc vi xy im si
chun ca n (90,2 K) ?
41. Mt bn nhm hnh ch nht c kch thc 364 mm ( 448 mm
0,00C. (a) Xc nh din tch ca bn 0,00C. Xc nh (b) chiu di cc
cnh v (c) din tch ca bn 1500C .
42. 0,00C mt bn ng hnh vung c cnh 240 mm v tm ca n
c mt l trn bn knh 80 mm. Hy xc nh chiu di cnh v bn knh l
trn ca bn ng nu bn c a ln 1000C .
43. Hy nh gi nng lng ton phn do mt tri bc x trong mt
giy. Bn knh mt tri c 7 ( 108 m v nhit b mt ca n khong 6000
K.
44. Mt ca s knh hai lp gm hai tm knh dy 3mm, c ngn cch
nhau bng mt lp khng kh dy 1,2 mm. Hy xc nh dng nhit trn
n v din tch mt ca ca s ny nu chnh lch nhit gia trong v
ngoi l 200C. dn nhit tng ng l ktt = 1 W.m-1.K-1, kkk = 0,02
W.m-1.K-1
(tt : thu tinh, kk : khng kh ). Cho rng dng nhit trng
thi n nh l do s dn nhit gy ra cn qu trnh i lu c b qua .
45. Xc nh ln ca grain nhit trong hai lp knh v trong lp
khng kh ca ca s ni Bi tp 44 .

cc bi ton
1. S n din tch. Hy xt mt bn ch nht di L0 rng W0 mt nhit
quy chiu T0 no . Din tch ca bn nhit ny l A0 = L0 W0.
Khi nhit thay i mt lng (T mi kch thc di u thay i mt
lng c xc nh bng h s n di (. Chng minh rng thay i v
din tch (A c cho bi cng thc
A = 2A0T
y yu t din tch b (L(W c b qua .
2. Quan h gia s n di v s n khi. Mt khi ch nht nhit
T0 c cc kch thc L0, W0 v H0 v th tch V0. Chng minh rng h s

n khi ( = 3(. Ta dng cc php gn ng no ? Gia cc h s ( v

( i vi mt khi cu c mi lin h no ?
3. S dn nhit c i xng tr. Hy p dng phng trnh dn nhit
(16-10) cho dng nhit xuyn tm trng thi n nh ng vi s i xng
tr, nh v trn hnh 16-16a. Gi s hnh tr di bn trong bn knh a
c gi nhit Ta. Bao quanh hnh tr trong l mi trng hnh tr c
dn nhit k v bn knh ngoi b. Mt ngoi c gi nhit Tb thp
hn. To r l khong cch vung gc t trc ti mt mt tr v ta xt mt
di L ca hnh tr . Din tch A m nhit truyn qua l 2(rL. (a) Bng
cch i hi nng lng l bo ton, chng minh rng dng nhit H c cng
gi tr qua cc mt tr ng tm c cc bn knh r1 v r2 (Xem hnh 16-16b)
(b) Chng minh rng grain nhit ti khong cch r tnh t trc c
cho bi cng thc :
dT
H
=
dr
2rLk

(c) Ly tch phn ca phng trnh ny thu c phn b nhit

T(r) = - ) ln r + hng s
(d) Hng s tch phn v gi tr dng nhit c xc nh t cc gi tr nhit
ti cc bin. Chng minh rng :
H=

2kL(Ta Tb )
ln(b / a )

T(r) = Ta +

(Tb Ta ) ln(r / a)
ln(b / a )

Hnh 16-16. Bi ton 3

4. S dn nhit c i xng cu. Hy xt mi trng gia hai mt cu
ng tm c bn knh a nhit Ta v bn knh b nhit Tb. Dng bi
ton trn nh mt dn hng (nhng by gi r l khong cch tnh t tm
hnh cu ), chng minh rng
H
dT
=
dr
2r 2 k

H=

4abk (Ta Tb )
ba

T=

ab(Ta Tb )
bTb aTa
+
(b a )r
ba

5. ng cch nhit. Mt ng kim loi hnh tr c bn knh ngoi 12mm

mang hi nc p sut cao nhit 1400C. N c cho tip xc v c

bao quanh bng mt v cch nhit hnh tr c bn knh ngoi 28 mm v c

dn nhit k = 0,11 W.m-1.K-1. Mt ngoi nhit c nh 350C. i
vi mi mt chiu di, hy xc nh (a) dng nhit v (b) phn b nhit
trong v cch nhit. (c) Hy v th ca T theo r cho thy phn b nhit
. (d) nh gi grain nhit im cch trc 20 mm. (Gi : Xem
Bi ton 3) .
6. Cch nhit mt hnh cu. Mt qu cu phng x bn knh 25 mm c
cch ly vi mi trng xung quanh n 250C bng cch bc mt lp cht
Styrofoam hnh cu c bn knh trong 25 mm v dy 15 mm. Nu dng
nhit i vo xung quanh l 600 mW (bng cng sut c cung cp bi tnh
phng x ca qu cu ), hy xc nh (a) nhit ca qu cu ng v (b)
phn b nhit trong cht cch nhit Styrofoam. (c) V th phn b
nhit ; (d) Gii thch ti sao mi ni trong qu cu ng c th c
xem l c cng mt nhit . (Gi : xem Bi ton 4) .
7. Di lng kim loi. Mt di lng kim loi gm hai di kim loi c h
s n nhit di (1 v (2 khc nhau. C hai di u c b dy d v chiu di
L0 nhit T0. Chng c lin kt vi nhau v khi nhit thay i mt
lng (T chng cong ln thnh mt cung trn nh thy hnh 16-17. Chng
minh rng bn knh cong R c cho gn ng bng
R=

d
( 2 1 ) T

(Gi : Gi R1 = R -d v R2 = R +d l bn knh trung bnh ca hai di v

cho cc gc trng bi mi di l bng nhau) .
Hnh 16-17. Bi ton 7
8. S dn v bc x nhit. Mt ng si thy tinh cch nhit c b dy
90 mm ngn cch hai mt tng m nhit ca chng l 290 v 270 K.
(a) Xc nh dng nhit trn n v din tch (theo cc n v h SI) (b) So
snh vi dng nhit ton phn trn n v din tch c truyn gia hai mt
ny bng bc x nu khong khng gia hai bc tng c rt ht kh.
Ly bc x ca mi bc tng l 0,5. (c) Hy lp li cc tnh ton trn
sau khi ly nhit hai mt l 490 v 470 K. (d) Lp li nh trn i vi cc
nhit mt l 90 v 70 K. Gi thit rng dn nhit v bc x l
khng ph thuc vo nhit .
9. Phng trnh Laplace. i vi s dn nhit mt chiu trng thi n
nh, phn b nhit l nghim ca phng trnh Laplace i vi mi
trng khng cha ngun nhit .
d 2t
=0
dx 2

Phng trnh ny c gii [ bng cch ly tch phn xc nh T(x) ]

vi nhit trn cc bin c ch r. x = 0, nhit l T2, x = L, nhit

 l T1. Hy gii phng trnh Laplace vi tnh hung c minh ho

Hnh 16-1a .
10. Phng trnh Laplace cho i xng tr. i vi cc bi ton c i
xng tr, phng trnh Laplace (Xem Bi ton 9) l
d
dT
(r
)=0
dr
dr

Gii phng trnh ny vi cc iu kin bin sau y

T = Ta r = a
T = Tb r = b
Hy so snh nghim ny vi li gii ca Bi ton 3 .
11. Phng trnh Laplace cho i xng cu. Phng trnh Laplace (Xem
hai bi ton trn y) i vi cc bi ton c i xng cu c dng
d 2 dT
(r
)=0
dr
dr

Chng minh rng phn b nhit tm c cho Bi ton 4 l nghim ca

phng trnh Laplace ny .
12. Cng sut bc x t mt tri. Bn knh mt tri l 7 ( 108 m, nhit
b mt ca n l 6000 K vi bc x hu nh l bng 1. (a) Tnh cng
sut bc x t b mt mt tri. (b) Gi s rng nng lng bc x truyn ra
ngoi ng u theo tt c cc hng v cng cc lng nhit nh nhau i
qua cc mt cu ng tm c bn knh khc nhau trong cc khong thi gian
bng nhau. Hy nh gi cng sut bc x trn n v din tch v tr tri
t cch mt tri mt khong 1,5 ( 1011 m .
13. nh gi nhit ca tri t. C th nh gi c nhit trung
bnh b mt tri t bng cch cho cn bng phn nng lng m n nhn
c t mt tri v phn nng lng m n bc x ngc t tri t ra bn
ngoi. khong cch ca tri t i vi mt tri, nng lng i ti trn
mt n v din tch trong mt n v thi gian l khong 1400 W/m2, trong
s phn phn x tr li chim mt t phn A ( 0,36. Tri t bc x mt
nng lng t b mt ca n vi tc tnh trn mt n v din tch tng
ng vi nhit trung bnh Te v pht x e = 1- A. Hy nh gi Te v so
snh n vi nhit b mt trung bnh l 285 K .
14. Phn b nhit trong trng hp hai chiu. i vi mt dng nhit
trng thi n nh, bin thin nhit theo v tr c th c xc nh
bng cch gii phng trnh Laplace. cc Bi ton 9, 10 v 11 ch mt
bin khng gian c xem xt. Trong bi ton hai chiu, phng trnh
Laplace c th c gii gn ng bng cch dng k thut lp, mt k
thut ph hp mt cch l tng vi vic tnh ton bng bng tnh in t,
k thut ny da trn tng l nhit mt im cho trc bng gi tr
trung bnh ca nhit cc im xung quanh. Hy xt mt min ch nht
c v trn hnh 16-18. Bin trn c gi 1000C, cn ba bin khc

c gi 0,00C. Nu min ny c chia thnh cc nh, khi mi

nh c th cho ng vi mt trong bng tnh v con s gn cho ny l
nhit tm ca . Trong bng tnh, cc hng trn cng cha gi tr
100, trong khi cc nm hng di cng v cc ct cn tri v cn
phi c gn gi tr 0 nh thy Bng 16-3. nm trong ( ngha l
khng phi cc nm ti 4 cnh ca bng - ND ) cha cng thc ly trung
bnh gi tr ca 4 xung quanh, chng hn B2 cha cng thc
(B1 + A2 + B3 + C2) / 4
Bng 16-3 Mt phn ca bng tnh in t cho phng trnh Laplace hai
chiu
1
2
3
.
.
.
9
10

A
100
0
0
.
.
.
0
0

B
100

C
100

D
100

E
100

F
100

G
100

H
100

Cc cng thc

I
100
0
0
.
.
.
0
0

Hnh 16-18. Bi ton 14

Php lp c thc hin bng cch tnh li nhiu ln bng tnh in t. (Mt
bng tnh in t ph bin s dng phm chc nng F9 tnh li). Sau mt
s php lp, cc gi tr phn trong c sp xp cho ra mt phn b
nhit gn ng. Th php tnh trn i vi nhiu ln la chn s hng v
s ct. Bn c th cho hin th phn b nhit bng cch lp cc ng
vin nhit bng nhau .
15. Cc dng nhit hai chiu. Hy sa bng tnh in t m t trong bi
ton trc cho ph hp vi mt min ch nht vi cc bin cc cao v cc
tri 1000C v cc bin cc thp v cc phi 0,00C. Bn c th hnh
dung dng nhit bng cch v cc ng t cc nhit cao n cc nhit
thp hn v vung gc vi cc ng vin nhit bng nhau. Cc
ng dng nhit ny, c phc ho trn hnh 16-19, rt ging cc ng
dng i vi lung cht lng trong chng 15 .

Hnh 16-19. Bi ton 15

16. Tm ghp. Hai tm c cng kch thc nhng c lm t cc vt
liu khc nhau c ghp vi nhau nh c thy trn hnh 16-20a. Cc
mt i din c din tch 0,25m2 c gi cc nhit 1200C v 200C.
Phn b nhit c v trn hnh 16-20b. Nu dn nhit k1 = 4,8 W.m1.K-1, hy xc nh (a) gi tr ca k2 v (b) dng nhit trong tm ghp .

Hnh 16-20. Bi ton 16

17. Nhit ca bng n. Din tch pht x hiu dng ca dy tc
tungsten (vonfam) trong mt bng n c 1 ( 10-5 m2. Hy nh gi nhit
khi ang hot ng ca dy tc trong mt n 100W. So snh nhit
ny vi im nng chy ca tungsten l 3650K .
18. Thm lp cch nhit vo trn nh. Mt ngi nh cha c cch
nhit trn nh chu mt dng nhit trn n v din tch l 400 W/m2 khi
chnh lch nhit gia hai bn trong v bn ngoi l 250C. (a) Cn mt
lp cch nhit si thy tinh dy bao nhiu gim dng nhit trn n v
din tch xung 40 W/m2 ? (b) Nu gi lp cch nhit c lp vo l 10
la /m2 cn gi nng lng si l 30 la / giga jun (GJ), hi trong cc
iu kin cn vn hnh lp cch nhit trong bao nhiu gi hon tin
mua lp cch nhit ny ?
19. Lp v kin to. dn nhit ca lp to thnh lp v cng ca
tri t v lp bao ngoi phn tm c 2 W.m-1.K-1. C mt dng nhit i t
trong ra pha mt tri t, v dng nhit trn n v din tch gn b mt l
c 20mW/m2. (a) Hy nh gi nhit su 1,10 v 100 km. Gi s
nhit b mt l 300 K. (b) Hy nh gi chiu su ti nhit l
16000C. nhit ny, lp bao ngoi phn tm tri t tr nn mm, v
lm cho lp nm trn n chuyn ng (chm) .
20. Gi m. Cc qu trnh chuyn ho cht trong c th con ngi gi
cho nhit b mt khong 300 K nu dng nhit ti b mt c th vo c
100 W. Hy nh gi b dy lp lng xp cn mang thm gip c th chng
tr d chu vi nhit xung quanh l 270 K. dn nhit ca lp lng xp
c 3 mW.m-1.K-1 .