Ljiljana Peikan-Ljutanovi

Zmaj Despot Vuk - mit, istorija, pesma

Zmaj Despot Vuk - mit, istorija, pesma (Rezime doktorske
disertacije)
Ekspoze na odbrani doktorske disertacije "Zmaj Despot Vuk
mit, istorija, pesma"

Zmaj Despot Vuk - mit, istorija, pesma

(Rezime doktorske disertacije)
Osnovni predmet ispitivanja u ovom radu bile su usmene pesme, pre svega
srpske, ali i junoslovenske (cele ili sa uvane u fragmentima), u kojima je
opevan junak oblikovan prema istorijskom prototipu - Vuku Grgurevi u
Brankovi u (ro en oko 1439, preminuo 1485), potomku srpske vladala ke
porodice Brankovi a. Posle pada Despotovine pod tursku vlast, Vuk
Grgurevi Brankovi bio je istaknuti antiturski borac, vojskovo a i vazal
ugarskog kralja Matije Korvina, a od 1464. godine Vuk je nosio i titulu
srpskog despota. Pesme o despotu Vuku pore ene su u ovom radu sa irim
krugom junoslovenskih pesama o porodici Brankovi a i s onim pesmama
koje, opet na junoslovenskom prostoru, opevaju zmaja i njemu srodna
demonska bi a.
U devet poglavlja rad ispituje odnos izme u onoga to znamo o konkretnoj
istorijskoj li nosti i onoga to pesma pripisuje svom junaku. Poto je ovaj
odnos izme u istorijskog i poetskog ivotopisa bitno uslovljen mitskim
predstavama o junaku kao nadljudskom bi u i, kada je o despotu Vuku re ,
verovanjem, oblikovanim u pesmama i predanju, po kome je on bio zmaj,
odnosno zmajevi , sin zmaja - bitan aspekt ovog rada predstavljalo je
ispitivanje koliko je i kako je na oblikovanje poetskog lika Zmaj Despota
Vuka uticao domen mita. Jednako vaan predmet ispitivanja bilo je i
utvr ivanje koliko su istorijsko pam enje i istrajavanje mitske pri e, kada je
o pesmama re , uslovljeni poetskom gramatikom usmenog pesnitva.
Osnovni metod istraivanja uslovljen je pokuajem da se osvetli i
dijahronijska dimenzija usmene pesme (elementi razli ite starosti i razli itog
vremena nastanka koji se u njoj naslojavaju), ali, istovremeno, i sinhrono
delovanje svih ovih elemenata u okviru pesme kao celine. Za ispitivanje
dijahrone dimenzije dela najprimerenijom se inila uporedno-istorijska
analiza, koja ukazuje na razli ite slojeve zna enja, tragove i odjeke razli itih
istorijskih zbivanja ili razli itih verovanja koji se javljaju u pesmi, a za
ispitivanje teksta kao poetske celine strukturalni prilaz (ili prilaz blizak
strukturnom). Ovo je trebalo da omogu i uzajamno dopunjavanje
sinhronijskog i dijahronijskog opisivanja, uvid u pretpostavljenu
polistadijalnost pesme, ali, isto tako, i uvid u to kako se ti razli iti slojevi
saimaju u poetski tekst (shva en kao pravilima regulisano nizanje ili
kombinovanje jedinica nekog znakovnog sistema u vremenu ili prostoru).

Rad je otpo et utvr ivanjem osnovnih metodolokih polazita i ispitivanjem

koje pesme ulaze u ciklus pesama o despotu Vuku. Poto se u razli itim
pesmama junak razli ito imenuje, ovo je zahtevalo i razmatranje razli itih
oblika nominacije. Ovako izdvojen krug pesama podeljen je, potom, prema
vremenu beleenja na pesme starijeg, srednjeg i novijeg sloja (I. Uvod).
U drugom i tre em poglavlju (II. Poreklo i identitet Vuka Grgurevi a u
istoriji i pesmi; III. Porodica Vuka Grgurevi a u istoriji i pesmi)
upore ivano je ono to se zna o poreklu i roditeljima i irem porodi nom
krugu istorijskog Vuka Grgurevi a s onim to pesma pripisuje svom junaku,
pri emu je razmatrano preoblikovanje istorijskih injenica u epsku pri u i
elementi mitskih predstava, predanja i verovanja koji su bitno obeleili
pesni ki lik (obeleja zmajevitosti i njihova funkcija; ispoljavanje i
otkrivanje junakove nadljudske prirode; tabu zmajevitih belega i junakova
smrt zbog naruavanja tog tabua).
etvrto poglavlje poredi pomaga e, saborce i prijatelje junaka pesme s onim
to se zna o istorijskoj li nosti, a, istovremeno, ispituje i junakove
natprirodne, demonske pomaga e koji ukazuju na njegovu nadljudsku
prirodu (IV. Pomaga i, saborci i prijatelji despota Vuka u pesmi i istoriji).
U petom i estom poglavlju razmatraju se vazalni odnosi u koje stupa
srednjovekovna srpska drava prema Ugarskoj i Turskoj i oni u koje stupa
Vuk Grgurevi Brankovi prema ugarskom kralju. Ovi istorijski odnosi
porede se potom sa svojim refleksima i preoblikovanjem u pesmi. Pored
pitanja ta pesma "pamti" od konkretne istorije, ovde se pokazuje tipologija
odnosa pesme i istorije, kako se istorijska zbivanja, ono to se odista
dogodilo, preoblikuju u pesmu, u ono to se po zakonima verovatnost i
nunosti moglo dogoditi (V. Vazali i sizereni istorija i pesma; VI. Dobri
vazal Vuk Grgurevi - istorija i pesma).
Predmet ispitivanja u sedmom poglavlju rada (VII. Vukovi neprijatelji u
pesmi i istoriji) bili su u istoriji zasvedo eni (ili pseudoistorijski) neprijatelji
Vuka Grgurevi a i njihova transpozicija u pesmu, kao i opevanje sukoba
junaka pesme s demonima i natprirodnim bi ima (ala, adaja, zmaj), koje
dalje svedo i da i sam junak nije obi no ljudsko bi e. Preko ovog domena
ispitivanja uspostavljena je veza izme u onoga to epska pesma pripisuje
svom junaku, opevanom kao dimorfno bi e ( ovek i zmaj) i jednog od
temeljnih indoevropskih mitova o sukobu gromovnika (koji se nalazi na

vrhu drveta sveta) i zmaja (koji boravi u njegovom korenu), ime je otvoren
uvid u odnos pesme i mitske pri e.
U osmom poglavlju rada (VIII. Zmaj despot Vuk izme u istorijskog i
mitskog prostora) razmatra se odnos imenovanih i neimenovanih lokaliteta u
koje pesma smeta svog junaka i onoga to se zna o stanitu i kretanju
istorijske li nosti. Istovremeno, porede se prostori oblikovani u pesmi s
onim to se zna o prostorima koji su u srpskoj i junoslovenskoj usmenoj
pesmi i predanju primereni zmaju i njemu srodnim demonskim bi ima. Tako
se i sa stanovita prostora pokazuje sutinska ambivalentnost junakovog lika,
specifi na meavina ljudskog i nadljudskog u njegovom oblikovanju.
Deveto poglavlje rada (IX. Zaklju ak) saima i ponavlja osnovne tipove
odnosa mita, istorije i pesme do kojih se dolo u sprovedenom ispitivanju.
Prilozi koji slede osnovnom tekstu rada sadre informacije o upotrebljenoj
literaturi (Literatura; Zbirke i izvori), popis pesama o despotu Vuku (Pesme
o despotu Vuku: vreme beleenja, teme pesama i junakova funkcija u njima)
i rezime rada na engleskom jeziku.

Ljiljana Peikan-Ljutanovi
Ekspoze na odbrani doktorske disertacije "Zmaj Despot Vuk mit,
istorija, pesma"
Primarni predmet mog rada bile su objavljene usmene pesme (celovite i u
fragmentima), u kojima su opevani razli ito imenovani likovi zasnovani na
istom istorijskom prototipu Vuku Grgurevi u Brankovi u, praunuku Vuka
Brankovi a, unuku despota ur a i vanbra nom sinu slepog Grgura, koji je,
verovatno, ro en negde izme u 1435 i 1445. godine. Ovaj Brankovi ,
zapam en u Ruvar evom letopisu kao "vojin zelo velik", nosio je titulu
despota Rake kao velika i vojskovo a kralja Matije Korvina, i preminuo je
16. aprila 1485. godine, u Ugarskoj.
Poto poezija uglavnom ta no pamti poreklo Zmaj Despota Vuka, logi no je
bilo da se u razmatranje uklju i i iri krug pesama o Brankovi ima, a,
tako e, poto je re o zmajevitom junaku, i jedan broj pesama o zmaju i
njemu srodnim bi ima, zmiji, ribi, ali, adaji (sabranih na junoslovenskom
prostoru). To su, prevashodno, bile epske, ali i lirsko-epske, pa i lirske
pesme koje opevaju razmatrane teme ili junake, poto se polo od
pretpostavke da je opevanje zmaja anrovski sinkreti no.
Rad je podeljen u devet poglavlja. U prvom (I. Uvod)utvr ena su osnovna
metodoloka polazita i ustanovljen je krug pesama koje ulaze u ciklus
pesama o despotu Vuku. Poto se u razli itim pesmama junak razli ito
imenuje, ovo je zahtevalo i razmatranje razli itih oblika nominacije. Ovako
izdvojen krug pesama podeljen je, potom, prema vremenu beleenja, na
pesme starijeg, srednjeg i novijeg sloja.
U drugom i tre em poglavlju (II. Poreklo i identitet Vuka Grgurevi a u
istoriji i pesmi; III. Porodica Vuka Grgurevi a u istoriji i pesmi) upore eno
je ono to se zna o poreklu i roditeljima i irem porodi nom krugu
istorijskog Vuka Grgurevi a s onim to pesma pripisuje svom junaku, pri
emu je razmatrano preoblikovanje istorijskih injenica u epsku pri u i
elementi mitskih predstava, predanja i verovanja koji su bitno obeleili
pesni ki lik (obeleja zmajevitosti i njihova funkcija; ispoljavanje i
otkrivanje junakove nadljudske prirode; tabu zmajevitih belega i junakova
smrt zbog naruavanja tog tabua).
etvrto poglavlje poredi pomaga e, saborce i prijatelje junaka pesme s onim
to se zna o istorijskoj li nosti, a, istovremeno, ispituje i junakove
5

natprirodne, demonske pomaga e koji ukazuju na njegovu nadljudsku

prirodu (IV. Pomaga i, saborci i prijatelji despota Vuka u pesmi i istoriji).
U petom i estom poglavlju razmatraju se vazalni odnosi u koje stupa
srednjovekovna srpska drava prema Ugarskoj i Turskoj i oni u koje stupa
Vuk Grgurevi Brankovi prema ugarskom kralju. Ovi istorijski odnosi
porede se potom sa svojim refleksima i preoblikovanjem u pesmi. Pored
pitanja ta pesma "pamti" od konkretne istorije, ovde se pokazuje tipologija
odnosa pesme i istorije, kako se istorijska zbivanja, ono to se odista
dogodilo, preoblikuju u pesmu, u ono to se po zakonima verovatnost i
nunosti moglo dogoditi (V. Vazali i sizereni istorija i pesma; VI. Dobri
vazal Vuk Grgurevi istorija i pesma).
Predmet ispitivanja u sedmom poglavlju rada (VII. Vukovi neprijatelji u
pesmi i istoriji) bili su u istoriji zasvedo eni (ili pseudoistorijski) neprijatelji
Vuka Grgurevi a i njihova transpozicija u pesmu, kao i opevanje sukoba
junaka pesme s demonima i natprirodnim bi ima (ala, adaja, zmaj), koje, uz
to, svedo i da i sam junak nije obi no ljudsko bi e. Preko ovog domena
ispitivanja uspostavljena je veza izme u onoga to epska pesma pripisuje
svom junaku, opevanom kao dimorfno bi e ( ovek i zmaj) i jednog od
temeljnih indoevropskih mitova o sukobu Gromovnika (koji se nalazi na
vrhu drveta sveta) i zmaja (koji boravi u njegovom korenu), ime je otvoren
uvid u odnos pesme i mitske pri e.
U osmom poglavlju rada (VIII. Zmaj despot Vuk izme u istorijskog i
mitskog prostora) razmatra se odnos imenovanih i neimenovanih lokaliteta u
koje pesma smeta svog junaka i onoga to se zna o stanitu i kretanju
istorijske li nosti. Istovremeno, porede se prostori oblikovani u pesmi s
onim to se zna o prostorima koji su u srpskoj i junoslovenskoj usmenoj
pesmi i predanju primereni zmaju i njemu srodnim demonskim bi ima. Tako
se i sa stanovita prostora pokazuje sutinska ambivalentnost junakovog lika,
specifi na meavina ljudskog i nadljudskog u njegovom oblikovanju.
Deveto poglavlje rada (IX. Zaklju ak) saima i ponavlja osnovne tipove
odnosa mita, istorije i pesme do kojih se dolo u sprovedenom ispitivanju.
Prilozi koji slede osnovnom tekstu rada sadre informacije o upotrebljenoj
literaturi (Literatura; Zbirke i izvori), popis pesama o despotu Vuku (Pesme
o despotu Vuku: vreme beleenja, teme pesama i junakova funkcija u njima)
i Rezime rada na engleskom jeziku.

Jedno od osnovnih pitanja koje je moja tema nametala bilo je pitanje postoji
li, uopte, poetski, epski ivotopis despota Vuka, koji se oblikuje kao
dovoljno jedinstven u celini pevanja o njemu, ili e se zamiljeno
ciklizovanje pesama oko ovog lika pokazati kao nekakva mehani ka
aglomeracija. Na sre u, ispostavilo se da moemo govoriti o poetskoj
biografiji despota Vuka, koja prelazi granice pojedinih pesama.
U tom epskom ivotopisu stapaju se elementi se anja na konkretnu istorijsku
li nost i doba kojem je pripadao Vuk Grgurevi Brankovi , s tipi nom
pri om o zmajevitom junaku. Bitne segmente te pri e, na nivou ukupnog
pevanja o despotu Vuku, ine: natprirodno poreklo i udesno ro enje,
skrivanje deteta, ubrzano odrastanje, sticanje konja (oruja), prvo junatvo,
osveta za zlo naneto ocu i stricu ili hranitelju, enidba skop ana sa
svladavanjem prepreka ili prelaskom granice ovog i onog sveta, pobeda nad
demonskim neprijateljem, te smrt zbog naruavanja tabua zmajevskih belega
ili njihovog unitavanja.
U pojedinim pesmama ovi segmenti oblikuju se kao tipski siei, na koje
bitno uti u mitske predstave i modeli miljenja. Treba naglasiti i to da se, sa
stanovita razmatrane gra e, pokazalo da se ove mitske predstave u pesme
ne unose kao puka posledica zaboravljanja istorijskih injenica, ve je, u
svim ispitivanim pesmama, bez obzira na ve e ili manje prisustvo
istorijskog, jasno uo ljivo nerazlu ivo preplitanje mitske i istorijske (ili
pseudoistorijske) pri e.
Ovo, pre svega, proizlazi iz specifi ne prirode epske pesme, koja odstupa od
faktografske preciznosti kojoj tei istorija kao nauka. Zato, iako ispitivane
pesme o despotu Vuku opevaju istorijska ili pseudoistorijska zbivanja ili
junake, pretenduju i pri tom na verodostojnost pri e (po tome su one
analogne predanju) priroda te istinitosti sasvim je osobena. Zbivanja,
likovi i predstave oblikovani u njima jesu, pre svega, uzoriti, oni u
konkretnoj pri i ili sudbini utelovljuju tenje, nade, strahove, unutranje
konflikte, sukobe s drugima, bitna iskustva kolektiva i strategije kojima se ta
iskustva tuma e, preoblikuju, pamte, preta u u pri u, pa time i savladavaju,
prevazilaze i osmiljavaju.
U opevanju despota Vuka mogu se zato, relativno jasno, prepoznati neki
tipski obrasci, zajedni ki modeli prema kojima se konkretna istorijska
zbivanja preoblikuju u pesmu. Tako se istorijski sukobi teritorijalnih,
ekonomskih i politi kih interesa u pesmi uglavnom uobli avaju ili kao li ni,

afektivni sukobi predstavnika suprotstavljenih grupa ili kao konfesionalnoetni ki ili me udravni sukob, sagledan u duhu opozicije svoje (dobro)
tu e (zlo). Ovako shva en sukob moe dalje dobiti kosmi ke razmere, u
kojima na poraz zna i nastupanje "poljednjeg vremena", apokalipti nu
propast sveta, periodi ni povratak haosa, a pobeda ponovno uspostavljanje
kosmi ke harmonije, vra anje sveta "u arke".
Konflikti koji su u sagledavanju istoriografije sloeni, nametnuti i uslovljeni
nizom razli itih okolnosti u pesmi, po pravilu, prerastaju u li nu odluku,
junakov izbor da se suprotstavi neprijatelju. A taj sukob, ak i kada se o
njemu peva kao o sukobu vojski, u pesmu naj e e ulazi kao niz
pojedina nih borbi, dvoboja konkretnih junaka, ili bar juna kih poduhvata
pojedinih vojnih komandanata. Po toj zaokupljenosti sudbinom svog junaka,
koji je, iako nesumnjivo oli ava sistem vrednosti kolektiva, opevan kao
jedinka, ili po prelamanju zbivanja presudnih za kolektiv kroz sudbinu
odre enog broja pojedinaca, pesma se odvaja od istorije i njenog
sagledavanja zna aja jedinke. Unekoliko pojednostavljeno, moglo bi se re i
da istorija, shva ena kao nauka, uklapa istaknute pojedince u opte tokove,
ispituju i njihovu uslovljenost ekonomskim, socijalnim, politi kim,
kulturnim i drugim gibanjima, a da pesma "proputa" opta zbivanja kroz
svog junaka, njegova svojstva, delanje, sudbinu. Pesma tako ono to se ti e
"kakvih vanih i opte poznatih doga aja" predstavlja, pre svega, kao
delanje istaknutih pojedinaca.
U sutini, "istorijsko pam enje" usmene epike umnogome se svodi na
pam enje imena pojedinaca i pam enje zbivanja svedenih na osnovne crte,
pojednostavljenih i jasno vrednovanih sa stanovita peva a i njegovog
kolektiva. Tako, nasuprot istoriografskim opisima zbivanja, koja esto imaju
protivre ne ili "nereene" ishode, zbivanja u pesmi imaju jasan, "sre an" ili
"nesre an" rasplet. Na sli an na in, istorijska logika socijalnih, ekonomskih,
klasnih udruivanja, kad je re o gra enju i motivaciji likova, biva u
pesmama potisnuta dominacijom krvnih srodni kih veza ili veza koje se
zasnivaju na razli itim oblicima srodstva po izboru, te na potovanju
starijeg, odnosno zatiti mla eg, pa se, recimo, odnos vazala i sizerena opeva
kao odnos mla eg i starijeg srodnika, posinka i poo ima, hranjenika i
hranitelja. Ovo uvaavanje srodstva i stareinstva nesumnjivo spada u
temeljne patrijarhalne socijalne i moralne norme, ali, istovremeno moe (kao
i ove norme, uostalom) predstavljati trag arhai ne mitske predstave o
kosmosu ro enom iz hijerogamije i bra nim i srodni kim vezama kao
osnovnom vidu ure enja socijalnog kosmosa.
8

I odnos prema neprijatelju u pesmi se oblikuje prema izvesnim tipskim

modelima. Budu i tu , on moe postati demonsko bi e, nosilac i izaziva
socijalnog i kosmi kog haosa, zadravaju i pri tom manje ili vie uoptene
istorijske crte pripadnika druge zajednice, naroda, vere. Ukoliko se, pak,
junak sukobljava sa svojima (sizarenom, saborcima, srodnicima), ovaj odnos
se moe razli ito razreiti. Poreme eni odnosi mogu se harmonizovati i
obnavljati (recimo, bra nim, kumovskim, pobratimskim vezama) ili se
borbom utvr uje ko je bolji junak, i tako uspostavlja naruena hijerarhija, a s
njom i socijalni red. to se ti e srodnika koji je, sticajem okolnosti, preao
me u tu ince, on i sam postaje odrod, tu in i neprijatelj. Protivre ni
istorijski odnosi, smenjivanje perioda direktnih sukoba s povremenim
primirjima i privremenim savezima (to, recimo, karakterie odnose despota
Vuka prema turskoj vlasti i njenim predstavnicima), u pesmi se mogu
preoblikovati u odnos s nevernim pobratimom, kumom ili deverom, koji,
budu i tu in, kri elementarne norme bratstva, kumstva i deverstva.
U odnosu na istoriju pesma se jasno izdvaja i specifi nim saimanjem,
kondenzovanjem istorijskog vremena, jasno uo ljivim upravo u domenu
odnosa u koje pesma stavlja svoje junake. Li nosti koje su pripadale
razli itim vremenima i prostorima vezuju se u svetu pesme srodni kim i
prijateljskim ili neprijateljskim odnosima. Bilo da je re o sabiranju "sile i
gospodstva" u svadbenim povorkama, o koncentrisanju junaka oko
odre enih doga aja, li nosti ili prostora zna ajnih za nacionalnu istoriju,
bilo o suprotstavljanju dostojnih protivnika ovo zgunjavanje ljudi i
zbivanja doprinosi uzoritosti epske pri e, ini da se prolost vlastite
zajednice dovede u smislen, paradigmati an poredak, koji moe posluiti
kao osnov budu im delanjima.
S druge strane, u pesme kao bitan konstitutivni element ulaze verovanja
kolektiva, temeljne predstave o ustrojstvu i smislu sveta i ovekovoj poziciji
u njemu. Pokazalo se tako da su izvesni elementi istorijske sudbine Vuka
Grgurevi a (verovatno nezakonito poreklo, o evo oslepljenje, sukobi u
porodici, prelazak iz turske u ugarsku slubu, vojni ka slava i li na hrabrost,
mogu e pripadanje vitezovima reda zmaja) mogli uticati na "aktiviranje"
mitske matrice o zmajevitom junaku zatitniku roda. Ova predstava o naem
zmaju moe se dovoditi u vezu s junoslovenskim, balkanskim, slovenskim,
ali i indoevropskim, pa i globalnim predstavama o zmaju lete oj zmiji,
gospodaru voda, uvaru mrtvih, koji, prevashodno daju i ili uskra uju i
kiu, uti e na plodnost zemlje i ljudi. Tako se u sukobu zmaja i cara u naim
pesmama moe otkriti preoblikovanje drevne mitske pri e o Gromovniku i
9

zmaju. Predstava o zmajevi u je, potom, bitno modelovala istorijsko

pam enje, "biraju i" i zadravaju i u svesti kolektiva one segmente koji se s
njom poklapaju (recimo, usamljenost, podvojenost izme u ljudske i
demonske prirode, vezanost za granicu opevanu kao granica tu eg grada,
grani na reka, krajina i sposobnost da se ta granica uva i prelazi). Tako se
pojedinci i zbivanja koje pesma opeva biraju i oblikuju prema specifi nim
uzusima. ak i onda kada je re o zbivanjima poznatim istoriji i ljudima koji
su odista iveli, opevani doga aji i delanje junaka u pesmi grade se pod
snanim uplivom mitskih predstava i modela.
Dakle, paradigmati nost likova i zbivanja koji su predmet epske pesme ne
zasniva se samo na istorijskom iskustvu i pam enju (istorija je ovde
shva ena kao racionalno, logi ko miljenje), ve , u istoj meri, na
revitalizaciji mitske matrice, koja lei u osnovi shvatanja zbivanja i odnosa
iz prolosti. Tako u apliciranju etiolokih i eshatolokih mitova na konkretna
istorijska zbivanja, u cikli nom shvatanju vremena, u oblikovanju i
zna enjima prostora i u likovima junaka specifi nom "polutanstvu"
njihove ljudske i nadljudske prirode u ove pesme ulazi jasno uo ljiva
mitska podloga.
Istovremeno, po tome to se oslanja na istorijska predanja i slui "njihovim
'jezikom' za pripovedanje doga aja", i po tome to se razvila "u uslovima
jasne konsolidacije naroda nosilaca epske tradicije" (Meletinski, 280), ova
poezija se odvaja od svoje mitske osnove "demitologizuje se". Junaci,
zbivanja i predstave iji se izvor moe traiti u domenu mita i mitskog
miljenja "istorizuju se" i "racionalizuju". Ono to su u jeziku mitske pri e
bila sutinska svojstva bi a ili zbivanja postaje metafora (recimo,
zmajevi ev "bi kose vu ije" moe postati "kapa od tri vuka", "gujinje kolo
pod pazuhom" zmija prepletena na bal aku ma a, a oganj koji sipa iz zuba
mogu zameniti iskre koje se sasipaju s oklopa). Elementarnost i
jednostavnost mita u pesmi ili pri i biva zamenjena sloenom naracijom,
ostvarenom u razli itim kodovima, koja uva, ali i resemantizuje primarna
zna enja. To, pre svega, vai za samog junaka. Da bi postao nose i lik
pesme, on se olju uje, njegova demonska priroda svodi se na belege i
nagovetaje, koji, prevashodno, postaju osnov oneobi avanja, izvor
unutranjeg raskola i poetski produktivne viezna nosti, slojevitosti i
ambivalencije.
Me utim, ovaj proces istorizacije mitske pri e ne moe se, kad je o pesmi
re , posmatrati kao ireverzibilan, poto se u okviru usmene poetske tradicije

10

neprestano susre emo i sa specifi nom "mitizacijom" istorijskog iskustva.

Autenti na biografija istaknute osobe tako vremenom "postaje arhetip"
(Elijade I, 258), a sli no biva i s vanim zbivanjima u prolosti zajednice.
Ovo se neposredno potvr uje i u opevanju despota Vuka, ija se poetska
biografija oblikuje od istorijskih
injenica i drevnih verovanja,
naslojavanjem arhai nih predstava o junaku kao dimorfnom, ljudskom i
demonskom bi u, zatitniku roda i zajednice i prepoznatljivih refleksa
feudalnih odnosa, ivota konkretne istorijske li nosti i zbivanja u kojima je
ona u estvovala, manje ili vie patrijarhalizovanih. I ovde se, dakle, na
konkretnoj gra i pokazuje zasnovanost onog semioti kog modela po kome
"i u sinhroni nom i u dijahroni nom pogledu poetsko miljenje zauzima
neku srednju zonu" izme u mitskog i logi ko-nau nog (Lotman Uspenski,
382). Istovremeno, odnos izme u istorijskog pam enja i mita, sa stanovita
pesme, pokazuje se kao preplitanje, me usobno uslovljavanje i, pre svega,
kao preoblikovanje i jednog i drugog domena u skladu s poetskom
gramatikom usmenog pesnitva.
Skra enice
Elijade I Mir a Elijade, Istorija verovanja i religijskih ideja. Od
kamenog doba do eleuzinskih misterija, knj. I, prevela Biljana Luki ,
Prosveta, Beograd 1991, str. 411
Lotman Uspenski Jurij M. Lotman Boris A. Uspenski, Mit-imekultura, preveo Novica Petkovi , "Tre i program", leto 1979, str. 361362.
Meletinski E. M. Meletinski, Poetika mita, preveo Jovan Jani ijevi ,
Nolit, Beograd b.g., str. 397

11