Professional Documents
Culture Documents
Falih Rıfkı Atay - Atatürkçülük Nedir
Falih Rıfkı Atay - Atatürkçülük Nedir
Falih Rıfkı Atay - Atatürkçülük Nedir
LNCE UYANIRLAR
EMRE DORMAN
stanbul Yaynevi
ISBN: 978-605-88082-2-5
Genel Datm
stanbul Yaynevi
Caalolu Yokuu Evren Han No:17 Kat:1 Daire:33
SRKEC STANBUL
Tel: (0212) 519 62 72 Fax: (0212) 513 73 86
www.istanbulyayinevi.net
bilgi@istanbulyayinevi.net
NSANLAR UYURLAR
LNCE UYANIRLAR
EMRE DORMAN
Aziz htrana
NDEKLER
Yaama Balarken; Bir Su Damlacnn Hikyesi......................................... 9
Sorgulanmam Bir Hayat Yaanlmaya Deer Deildir............................ 19
Ltfen Bana lm Hatrlatmayn................................................................. 23
Herkes lme Eit Mesafededir........................................................................... 31
Mal Sahibi, Mlk Sahibi, Hani Bunun lk Sahibi?........................................ 37
Baka Sevdalar, Baka Ryalar............................................................................. 45
lmeden nce Yaplmas Gereken 101 ey..................................................... 53
Tketti Bizi, Tketim Zihniyeti........................................................................... 59
Olmazsa Olmazlarmz ve Sahip Olduumuz Gerek Deerler............. 71
Yaam Sigortas.......................................................................................................... 87
Biri Bizi Gzetliyor.................................................................................................... 93
Hayatmzdaki nceliklerimiz.............................................................................99
Hayatmzdaki Her ey Tpk Bizim Gibi Tanrsaldr................................105
Dnya Hayatnn Geicilii ve Zamann Kymeti....................................... 111
Neden Ben?.................................................................................................................137
Gnlden Arayan nsan in Allah Her An Ulalabilirdir...................... 141
Hl Yayorsan Bir Sebebi Var...........................................................................145
Safnz Belli Olsun...................................................................................................153
lm Korkusu ve lmden Sonra Dirili.....................................................157
Gzeldir Aslnda lm, Tpk Yaam Gibi.....................................................169
Ek: bn Sn ve Ruh Kasdesi...............................................................................177
Kaynaka.......................................................................................................181
7
Yaama Balarken;
Bir Su Damlacnn Hikyesi
lk yarmz
Kk bir su damlacym ben. Kimsenin nemsemedii, haberdar
dahi olmad. Oysa ne potansiyeller barndryorum iimde. Hele
bir kazansam u yar ite o zaman herkes grecek benim kim olduumu. Sabrszlanyorum. Sanki on be milyar yldr bu an bekliyorum. Daraldm, artk ortaya kmak istiyorum.
Heey diye haykrmak. Ben de varm. Buradaym. te bakn artk ben de dnyadaym! Hl bekliyorum. ok skldm. yle ok
bekledim ki kaar yok kesin ben kazanmalym yar. Milyonlarca
rakibimi geerek ve yzlerce kilometre yzerek birinci olmalym.
Ben bunu hak ediyorum
lk evimiz
ok yoruldum ama kazanacam. urada bir tabela var: Fallop
Tp. Galiba bu bir tnel. Buradan gidersem belki kestirme bir
yol bulurum kendime. Amma da uzun bir tnelmi. Nereye kyor
acaba? te orada bir tabela daha grdm! Rahme gider. ansm
denemeliyim. Bir ey kendine doru ekiyor beni
Of bam ok aryor. Ne oldu bana? Neredeyim ben. ok karanlk buras. ok sessiz. Arkadalarm nerede? Kimse yok mu?
9
Asl kaldm bu duvarda. ok sklyorum bir k yolu bulmalym. Hayalini kurduum dnya bu mu yoksa? Ben daha iyi bir yer
hayal etmitim oysa
Kendimde bir deiim hissediyorum bu aralar, ne oluyor bana?
Karmda yanp snen klar var sanki. Tam okuyamyorum ama
bir ey yazyor. Tamam, grdm sanrm. Preembriyonik aamaya
ho geldiniz yazyor. ki hafta boyunca sizi biz arlayacaz. Bu
srada hcreleriniz oalacak. Rahat ve huzurlu iki hafta geirmenizi dileriz. Of ne zaman biter bu iki hafta. Onca milyar yl bekledim ama o sre bile u iki hafta kadar uzun gelmemiti bana
Embriyonik aamaya ho geldiniz. Hcre tabakalarndan temel organlarn ortaya kmaya balayaca bu aamada alt hafta
boyunca birlikte olacaz. Alt hafta m? nanamyorum, bu ne ya.
ki hafta zor dayandm zaten imdi alt hafta nasl beklerim? Galiba hi bitmeyecek bu sre
Fetal aama devresindesiniz. Bu aamanzn sizin iin olduka
zevkli geeceine inanyoruz. Rahat bir ekilde arkanza yaslanp
gelimeleri gzlemleyebilirsiniz. Bu aamada yznz, elleriniz ve
ayaklarnz olumaya balayacak, d grnnzn belirginletiini hissedeceksiniz. Yaklak otuz iki hafta kadar misafirimizsiniz.
Bu sre zarfnda ak bfe mutfamz size hizmet verecek. Daha
nce tatmadnz lezzetler ile ikramlarda bulunacaktr. Yaasn ite
bu! Doru yerdeyim. nanamyorum. Ama ne, otuz iki hafta m?
Sadece otuz iki hafta yaamak iin mi bekledim bunca zamandr.
Btn mrm bu kadar m? Peki, sonra ne olacak bana? lmek
istemiyorum daha bu gen yamda. Daha doyamadm dnyaya
Geici evinize ho geldiniz
imde bir huzursuzluk bedenimde bir sanc var bu ara. Sona yaklatm ve yaknda lyorum galiba Dursana ne yapyorsun? e10
EMRE DORMAN
EMRE DORMAN
Eski ve skc bir yer. Bir sr eya almamz gerek. Ev aksesuarlar, avize ve perdeler
Akm ben de en gzeli olsun istiyorum ama bak bunlarn fiyat daha uygun bunu alsak olmaz m, hepsi ayn ii grmyor mu
en nihayetinde? Neden daha fazla para verelim yok yere? Kavga,
grlt, patrt. Evlendik en sonunda. Evimizdeyiz
Masraflarmz artt. Gelirimiz giderlerimizi karlamaz oldu.
Yeni bir i bulmam gerek. Maa daha dolgun. Defne diyor ki her
sene ayn tatili yapyoruz. Mete ile Esra geen seneki tatillerini
yurtdnda geirmiler, biz neden gitmiyoruz? Hakl galiba, daha
iyi bir i bulmam gerek. Daha iyi bir hayat yaamak iin daha ok
para kazanmalym. Ama nasl?
Annem diyor ki ok martyorsun bu kz. Hesabnz bilin biraz. Biz babanla kt kanaat geinip yetitirdik abinle seni. Samz
sprge ettik okutalm diye ikinizi. Ama anne devir deiti ihtiyalar artt diyemiyorum ki. Belki de annem hakldr. Ama bir ben mi
hakszm? Ne istiyor, ne bekliyorum ki u hayattan bir evim bir de
arabam olsa yeter, baka bir ey istemem.
Krka vardk nihayet
Geen cuma 40 yana bastm. yi bir iim, ounlukla mutlu giden
bir evliliim, bir evim ve bir de arabam var. Defne ile bir ocuumuz oldu. Ad Ali. ok sevimli kerata tpk benim kklm.
Oyunlar oynuyoruz onunla. yerindeki tm yorgunluumu unutturuyor bana. Defne kendisine de bir araba alma zamannn geldiini dnyor. ok zor oluyormu arabasz. Taksitleri de yeni
bitirmek zereyim. Ama belli ki yeni bir araba demesi daha balayacak. Ne yapalm gerekten ikinci bir araba art. deriz artk.
Ali byyor. Evimiz kk olduundan artk smamaya baladk. Bu koca binalarla sarlm ehir sokaklarnda oynamak mm14
EMRE DORMAN
kn deil. Yeni bir eve gememiz art. Defneye aldmz yeni arabann taksitleri daha bitmedi. Hele bir bitirelim yeni eve de geeriz.
Ali okula balyor. Defne tm arkadalarnn ocuklarn zel
okula verdiini ve kendi ocuunun da iyi bir eitim almas iin
zel bir okula gitmesinin gerektiini sylyor. Hani haksz da deil neticede, Ali bizim her eyimiz. Ve tm hayatmz ona adadk.
yi bir eitim almal. Ama okul parasn ilk duyduumda dudamn uukladn hi unutmuyorum. aka yapmyorum, gerekten uuklad dudam. Yeni bir yk biniyordu srtma ama ne yapalm. Hayat ite, insan hayattan ne bekleyebilir ki. oluk ocuu
rahat etsin. Mutlu olsun yeter.
Kouturmaca iinde geen hayatn sonunda
Merdiveni elliye dayadm saylr. Hayatn yorgunluu omuzlarmn
szsnda gizli. Sanki yllar daha m abuk geiyor ne! Tutamaz oldum zaman. Ellerimin arasndan kayp gidiyor. Yeni evimize tandk. Ali okuluna devam ediyor
Bugn ilk defa kalbim tekledi ve doktora gittim. ok yormu hayat sizi, artk dinlenmelisiniz, dedi doktor. Ama yeni evin taksitleri
var, dinlenme lksm yok henz. Emekli olunca dinleniriz artk
Kkken sanki dertlerim de kkt. Bydm de ne oldu demek geliyor iimden. Hayatmda hep bir eylerin eksikliini hissettim durdum ama ne olduunu bir trl bulamadm. Herhalde yanl
yerde aradm mutluluu. Eski gnlerim geldi bir anda aklma. ok
eski. Popoma ilk apla yemeden nceki gnlerim. Ekmek elden
su glden geinip gidiyordum ne gzel. Yediim nmde yemediim ardmda. Derdim de tasam da yoktu. ok skcym bu hayat. Bir dndm de galiba hayatmda en rahat ettiim yer o karanlk kck odaym. Scak, huzurlu ve rahat.
15
16
EMRE DORMAN
B
Yemin olsun ki, biz insan topraktan oluan bir zden yarattk.
Sonra onu ok dayanakl bir kararghta bir damlack yaptk.
Sonra o damlac bir embriyo halinde yarattk, sonra o embriyoyu
bir et paras halinde yarattk, sonra o et parasn bir kemik halinde
yarattk ve nihayet o kemie de bir et giydirdik. Sonra onu bir baka
yaratlta yeniden kurduk. Yaratclarn en gzeli Allahn kudret
ve sanat ne ycedir! Sonra siz btn bunlarn ardndan mutlaka
leceksiniz. Sonra siz kyamet gnnde yeniden diriltileceksiniz.
23 Mminun Suresi Ayet 12-16
17
Aslnda insan iin daha nemli bir soru yoktur hayatta. arabuk geecek olan dnya hayatyla ilgili sorularn ve cevaplarn hibir deeri bulunmamaktadr, sonsuz yaamn belirleyecek soru ve
cevaplarn yannda. Dnyevi tm soru ve cevaplar lmle birlikte
anlamszlaacak ve kiiye hibir fayda salamayacaktr. Hangi yatrmn daha krl olaca; dvizin mi yoksa altnn m ykselie geecei, bu senenin modasnn ya da popler renklerinin ne olduu,
derbi malarnn nasl sonulanaca ya da bu yl kimin ampiyon
olaca gibi pek ok soru anlamszlaacaktr.
nsanlarn yzde doksan yaamazlar, sadece vardrlar.
Oscar Wilde
Yunan filozofu Sokratesin dedii gibi esasen sorgulanmam
bir hayat yaanlmaya deer deildir. Ona gre insanlar baka insanlarn da bulunduu ve toplum deerlerinin hkim olduu bir
dnyaya sorgulamadan dhil olmulardr. Bu yzden insanlar toplumun ideallerini ve deerlerini olduu gibi benimserler. Neyin
doru veya yanl, neyin iyi ve kt ya da neyin ahlaki veya ahlak
d olduunu iinde bulunduklar sosyal atmosfer belirler. nsanlar evrelerinin beklentilerine uygun yaamaya alrlar. Pek ok
kii mesleini dahi toplum tarafndan yceltilen ya da nemsenen
alternatifler arasndan seer. Yine Sokratese gre insanlar sadece
maddi eylerin peinde koarlar. Zenginlik arar, haz ya da an eref elde etmeye abalar, varlklarnn bir de ruhsal boyutu olduunu unuturlar. Kiisel hedeflerinin gerekten deerli olup olmadn sorgulamadan herkes gibi bedeni arzularna srklenirler. Bu
yzden esasen hayatlar kendi ellerinde ya da kontrollerinde deildir. Seimleri d etkenler tarafndan belirlenir. Bu durumun kiiyi
20
EMRE DORMAN
21
22
trafmzdaki pek ok insann Allahn varln kabul ettii; ancak yaantsna bakldnda adeta Allah yokmu gibi davrand grlr. Yaantsyla ilgili ald kararlarn neredeyse hi birinde Allahn ondan nasl bir hayat yaamasn istedii ile ilgili bir
l ve deer yoktur. Ne zaman dini konular alsa ve dolaysyla
konuma lm gereine gelse, insanlarn bir ksm sanki hi lmeyecekmi gibi umursamaz davranrken, dier bir ksm ise konunun deimesini ister. Hatta, canm biraz da gzel eylerden konualm der ve brakn lm, lm hakknda konumay bile kt
olarak grr. Oysaki lm, zerine konuulmasa da dnlmese
de kalamayacak bir gerektir.
Baz kiiler Kuran ayetlerinde kyamet gn diriltilen insanlarn Kim uyandrd bizi uykumuzdan? (36 Yasin Suresi Ayet
52) demeleri gibi bu dnya hayatndaki gaflet uykumuzla bizi ba
baa brakn, uyandrmayn, hatrlatmayn, rahatsz etmeyin dercesine bu gerekten kamaya, lm unutmaya almaktadr. lm
dnmenin yaad an tatsz klacana inanmaktadr. Oy23
saki yaam bu denli deerli klan ey lmdr. Bununla birlikte siz lm unutsanz dahi lm sizi unutmaz. Vakti geldiinde gelir sizi almaya.
B
unu da syle: O kamakta olduunuz lm, ite o,
size mutlaka ulaacaktr. Sonra, grlmeyeni de grleni de
bilene dndrleceksiniz. O, size yapp etmi
olduklarnz haber verecektir.
62 Cuma Suresi Ayet 8
nsanlarn lm hatrlamak istemediklerini ve bunun iin kendilerine eitli bahaneler bulduklarn grrz. lm korkusunun
ok eitli sebepleri vardr. Bu sebepler genellikle insanlarn bu dnyada sahip olduklarndan, sevdiklerinden ve yaamaktan mahrum
kalmalar ya da yaantlarnn Allahn emirlerine uygun olmamasnn verdii vicdani huzursuzluktan kaynaklanmaktadr. Muhtemelen bu gibi sebeplerden dolay baz aratrmaclar dindar olmayan
insanlarn lmden daha fazla korktuklarn ortaya koymulardr.
lm korkusuyla ba etme noktasnda da farkl eilimlerin bulunduu grlmektedir. Konuya bilimsel adan baklacak olursa durumun u ekilde zetlenmesi mmkndr:
Dindar olmayan kiiler, lm hayatn tabii bir sonucu olarak grmekte ve tm dikkatlerini bu dnyadaki hayata, dnyevi zevk ve uralara yneltmektedirler. Bylece, lm gerei karsnda bir savunma tepkisi ortaya koymaktadrlar.
Bunun da balca iki ekli vardr: Birincisi, maskeleme
diye isimlendirilebilecek bir davran biimidir ki, bu durumda kii kendisini gnlk ilere btnyle kaptrmakta ve
24
EMRE DORMAN
Romal dnr Senecann ifadesiyle lm, zerine dnlmeye demeyecek nemsiz konular gibi deildir ve esasen bir insana
lm dn demek, onu hrriyeti dnmeye davet etmektir:
lm, iyi veya kt kesilmi bir sa kadar nemsiz deildir.
Bir ktlk deildir, ama kt bir grn vardr. Yaamak
arzusu ile zlp dalmak korkusu her insanda yerlemitir.
lmden korkumuzun sebeplerinden biri de bilgisizliktir. Bilinmeyen ey bizi rktmektedir. Ruhumuzu glendirmemiz
ve onu lme yaklaacak, lme korkmadan bakacak hale
getirmemiz gerekir. Kk ocuklar ve zihin yaplar zayf
olanlar lmden korkmuyorlar. Akl yrtmeden yoksun varlklarn sahip olduu bu gveni akl bize salamazsa ayptr.
Bir insana lm dn demek, onu hrriyeti dnmeye
davet etmektir. lm renen insan kle olmay unutur.2
Bu dnyadaki mutluluk ve baarya dair zl szleri beenip
asarken duvarna ii heyecan dolan biri, dnmyordu bir kez olsun aslnda lm kadar gerek ve kalc deildi bunlarn hibiri.
lmn insan ne ekilde, hangi haldeyken yakalayaca da belirsizdi. Bir harama girerken rnein ya da bir su ilerken lebilirdi
biri. Ya da sadece kendi lmyle kalmayp, ar alkoll bir ekilde
direksiyon bandayken hem kendi hem de bakasnn hayatna son
verebilirdi. Yakabilirdi baka canlar da. Madem lmn bizi ne
zaman ve ne ekilde yakalayaca belli deil, o halde herkes yaantsna dikkat etmeli!
Mutlaka leceimize gre, herkes ld srada bir eyler
yapyor olmal; tarla srerken, kazma sallarken, ticaret yaparken, bir konsle hizmet ederken, kabzlk ya da ishal sanclar ekerken lebiliriz. O halde lm sizi bulduu srada
2
26
EMRE DORMAN
ne yapyor olmay dilerdiniz? Kendi adma ben, insana yakr, faydal, insanlarn genel grlerine aykr olmayan
ve soylu bir davranta bulunurken lmeyi tercih ederdim.
Fakat ok yce eyler yaparken beni bulmayacaksa, en azndan yapmama izin verilmi ve hi kimsenin engel olamayaca bir ey yapyor olmay dilerdim; kendime eki dzen
vermek, grnleri kullanma yetimi gelitirmek, zihnimin
huzuru iin abalamak, ilikilerimi olmalar gerektii gibi
dzenlemek
lm beni bu eylerden biriyle urarken yakalayacak olursa,
ellerimi Tanrya ap unlar syleyebilmek benim iin yeterli
olurdu: Senin bana balam olduun hkmranl kavrama ve ona itaat edebilme yetilerimi ihmal etmedim. Davranlarmla senin onurunu inemedim; hislerimi ve genel
ilkelerimi nasl kullandma bak. Seni bir kere bile suladm oldu mu? Yaadm hibir olaydan ikyeti oldum
mu? Olan hibir eyin olmamasn diledim mi? Bu ilikilerimden bir tanesini bile inemeyi aklmdan geirdim mi?
Sen bana hayat verdin ve bu hayat iin sana teekkr ediyorum. Verdiin eyleri kullandm srece hep honut oldum; imdi onlar geri al ve nereye istiyorsan oraya brak.
nk hepsi sana aitti ve onlar bana sen vermitin. lrken bu dncelere sahip olmak yeterli deil midir? Hangi
hayat bu dncelerle len bir insann gznde bu lmden
daha iyi olabilir? Hangi son daha mutlu olabilir?3
Epiktetos
Bankaya borlandnz ve bu yzden evinize ipotek konulduunu hayal edin. Banka yetkililerinden yapmanz gereken demeler ile ilgili bildirimler alyorsunuz. Siz ise tm bu tebligatlar kulak
3
Epiktetos, Sylevler, ev. Birdal Akar, ule Yaynlar, stanbul 2010, (4,10).
27
B
Hi kimse, yarn ne kazanacan bilmez. Hi kimse, hangi yerde
leceini bilmez. Hi phesiz Allah bilendir, haberdardr.
31 Lokman Suresi Ayet 34
Bir gn leceinin farknda olmadan ve Allahn emirlerini dikkate almadan yaayarak hi lmek istemeyen kiiler hirette azaba
uratldklarnda ise lmek iin bir yol arayacaklardr.
B
onlarn syledikleri gibi deil. Onlar o kyamet saatini yalanladlar.
Ve biz, kyamet saatini yalanlayanlara alevli bir ate hazrlamzdr.
O, onlar uzak bir yerden grdnde, onlar onun kaynayan fkesini
ve uultusunu iitirler. Elleri boyunlarna bal olarak onun dar bir
yerine atldklarnda, orada haykrrlar: Nerdesin ey lm! Bugn
bir lm armayn, birok lm davet edin. De ki: Bu mu daha
iyi, yoksa korunanlara vaat edilen o sonsuzluk cenneti mi? O cennet,
korunanlarn dl ve dn yeridir.
25 Furkan Suresi Ayet 11-15
28
EMRE DORMAN
Bir gn leceinin farknda olanlar ise mezar yeri satn alyorlar kendilerine. ldkten sonra ortada kalmayalm, yerimiz belli
olsun diye. phesiz haklydlar. Ama yine bu dnyada yataca
yerin derdine dyor ve asl gerei unutuyor ou kii. Kendine
yer hazrlyor ama kendini o yere hazrlamyor ne yazk ki.
B
Her canl lm tadacaktr. Hak ettiiniz karlklar size, kyamet
gn, eksiksiz bir biimde verilecektir. Ateten uzaklatrlp cennete
sokulan kesinlikle kurtulmu olacaktr. reti-sefil hayat aldatc bir
yararlanmadan baka ey deildir.
3 Ali mran Suresi Ayet 185
29
nsanlarn byk ounluu farknda olmasa da lm bize sandmzdan ok daha yakn. Hi lmeyecekmi gibi sadece bu
dnya iin alp abalayan insanlarn brakn gelecee dnk olanlar, planladklar gnlk ilerini bile yapabilecekleri garanti deildir. Sabah evden ktmzda tekrar eve dnebileceimiz, eimizin ya da annemizin bizim iin yapt en sevdiimiz yemei bir
kez daha yiyebileceimiz veya sevdiklerimizi tekrar grebileceimiz garanti deildir. Uygun fiyatl olmas iin erkenden rezervasyon yaptrdmz yaz tatilimize kabileceimiz ya da bir an nce
gnlerin gemesini bekleyerek zlem duyduumuz bir eye kavuabilmemiz de. ok arzuladmz bir evde oturamayabilir, sevdiimiz spor arabaya binemeyebilir, zendiimiz zengin insanlar gibi
31
EMRE DORMAN
bahtszn hesaplamak hangimize gln gelmez? Ama sonsuzluun yannda, dalarn, nehirlerin, yldzlarn, aalarn, hatta baz hayvanlarn mr yannda bizim hayatmzn
uzunu, ksas da o kadar glntr.4
Montaigne
Gn boyu izlediiniz dizi ve filmlerde saysz insann ldn
grmeniz lm sizin gznzde nemsizletirebilir. Oysaki dizi
ve filmlerdeki gibi deildir gerek yaamdaki lm. Bir canlandrma deildir. Geri dn olmayan bir gerektir. Gazetelerin 3.
sayfalarndaki lm haberleri ile i sayfalarndaki lm ilanlarn
grdnzde len ben ya da bir yaknm deil diyerek bunu sradanlatrabilirsiniz. Ya da corafi adan size uzak olan dnyann
herhangi bir yerinde gerekleen tsunami, deprem ve sel gibi felaketler sonucu binlerce insann bir anda lmesi sizin iin ok da bir
ey ifade etmeyebilir. Veya srekli bir atma ve sava halindeki
blgelerde len insanlar sizin iin sadece bir son dakika haberinden ibaret olabilir. Ancak tm bu olaylar sonucu len insanlardan
bir olmamanz lmn size uzak olduu anlamna gelmez. nsan
varsa lm de vardr. Alnan her bir nefesin yars yaam, yars lm iin alnr. lm bize bu kadar yakndr.
Baz kiiler, srekli lm dnerek yaayamaz insan, ekilmez olur hayat bunalma girer gibi szler syleyebilir. Bu,
o kiinin lme nasl bakt ve yaantsnn ne ekilde olduu ile
alakaldr. ayet Allahn rzasn gzeterek yaamsa kul hayatn,
her gn lm dnmesi yemek imek gibi tabii bir ey gelecektir ona. Rahatszlk duymayacaktr. Aksine yaamn da lmn de
hayrlsn dileyecektir Rabbinden. Tebessm edecektir lme,
4
34
EMRE DORMAN
Kimisi uzun bir mr yaamak iin stresten uzak doal bir ortamda hayatn srdrebilir. mrn uzun klmak ve salkl yaamak iin dikkatli beslenip srekli spor yapabilir. phesiz akl
banda herkesin salna dikkat etmesi gerekir. Ama hayatn ne
ekilde yaarsa yaasn herkesin kanlmaz sonu lmle kesiir.
Ama uzun, ama ksa. lm yakn klar her sreyi insana. Siz hi
beklemediiniz, hi sanmadnz bir anda, bir de bakarsnz anszn kverir karnza. Bu yzden erken ya da ge deildir hibir
lm. Olmas gerektii zamandadr sadece. Vakti dolup da bittiinde kula verilen mr, insanlar onu gen ya da ihtiyar grr.
lm bir erbettir, her insan onu iecektir.
Kefen bir elbisedir, her insan onu giyecektir.
Tabut bir binektir, her insan ona binecektir.
Mezar bir kapdr, her insan o kapdan girecektir.
Anonim
36
B
yle yakar: Ey mlkn Maliki, sahibi olan Allahm! Sen mlk ve
saltanat dilediine verir, mlk ve saltanat dilediinden ekip alrsn.
Dilediini yceltir aziz edersin, dilediini alaltr zelil klarsn. mkn,
mal ve nimet senin elindedir. Sen hereye kadirsin.
3 Ali mran Suresi Ayet 26
38
EMRE DORMAN
maln ve mlknihtiya sahiplerine datlmasnaraz olaca phesizdir. Peki, sizce yaantmzn bu manzaradan ne fark var? Yani
acaba oturduumuz yerde, havada uarken olduumuzdan daha m
az kar karyayz lmle?
Evet, genelde bu ekilde dnmek doaldr. Ancak yiyip ierken bir anda boulup nefesimizin kesilmeyeceinin ya da kk
bir damar tkankl ile kalbimizin yetersiz kalmayacann garantisi nedir? Yani herkesin nefes alabiliyor olmas, nefes alma olayndaki mkemmellii azaltacak bir durum mudur? Bir an nefessiz kaldmz dnelim sizce bu durumdan kurtulup yine eskisi
gibi rahat nefes alp verebilmek iin sahip olduumuz her eyden
vazgemez miydik? Sadece uakta yere aklma korkusu yaadmz ya da denizin stnde azgn dalgalarla ba baa kaldmz zaman m Allaha snp, u dnya hayatnn geiciliini hatrlayacaz?
Byk Hkmdar Selahattin-i Eyybi dnyadan gme zamannn geldiini anlaynca eyh-l slm arr ve ona:
- Bir insan ld zaman ne kadar kefen gerekir?
- Alt arn hkmdarm.
Bir mzrak ve bir kefen getirilmesini ister. Bir asker arp:
Bu kefeni mzraa tak. Badat sokaklarnda dola ve yle
de: Ey ahali! lkeler, servetler sahibi Selahattin-i Eyybi yalanc dnyadan ebedi leme u kefenden baka servet gtremiyor, ibret aln!..
Saysz cenaze trenine katlmzdr. Musalla ta zerinde duran
tabutun iindeki merhum ya da merhumenin beraberinde kefenden
baka bir ey bulunduunu greniniz oldu mu? lm anndan itibaren len kiinin dnya hayatnda ardnda brakt makam, mevkii,
an ve hretinin kendisine herhangi bir faydas var m? len kii
kim olursa olsun ister bir devlet bakan, zengin bir i adam
40
EMRE DORMAN
lsndedir esasen kaplayaca alan. Binlerce hektar topraa sahip olsa da rnein bir insan, ldnde topran altnda igal
edecei yer de bedeni lsndedir. Kefeni ise boyu lsnde.
Srtnda birka deve yk hrs, tamah var iken, ecel yoluna nasl
gidebilirsin? Yklerini biraz hafiflet ki, mezara sabilesin.
Abdurrahman Cmi
Evet, cebi yoktur kefenin ve insann beraberinde gtrd tek
ey amel defteridir. Yapt iyilik ve hayrlardr artk yanna kr kalan varl. ayet dnyadayken Allahn emirlerine uygun bir kul
olarak yaamsa hayatn, dnyann btn servetine deimez o hayrlarn tek bir parasn. Pimanl dnyada yaayamad zevkler
deildir artk. Anlamtr gerekte neyin anlaml ve kazanlmaya
deer olduunu. Gnlden arzu eder yaarken daha fazla hayr yapmay, amel defterini iyilikler ile doldurmay, ktlklerden uzak
durmay. ldkten sonra tekrardan diriltilip, dnya hayatnda sahip olduu nimet ve imknlardan hesaba ekildiinde, geri dnp
de tm maln mlkn hayrl eyler uruna sarf etmeyi arzular,
o utan, korku ve pimanlk sebebiyle.
B
Sizden birine lm gelip de, Ey Rabbim, yakn bir sreye kadar beni
geciktirsen de itenliimi belgelemek iin bireyler vererek iyilik ve bar
sevenlerden olsam! demesinden nce, size rzk olarak verdiklerimizden
datn. Allah, sresi gelmi olan bir can geriye asla brakmaz! Ve Allah,
yapp etmekte olduklarnz ok iyi haber almaktadr.
63 Mnafkun Suresi Ayet 10-11
ldnde kefene sarlmas ok da yabanc deildi aslnda insana. ldmzde kefen giydiimiz gibi hemen hepimiz kun42
EMRE DORMAN
daklanp sarlmtk bir rtye doduumuzda. Belki de geldiimiz gibi gideceimizi ve ok kalc olmadmz anlatyordu bize
bu manzara. Balang ve son aynyd aslnda. Tek fark doduumuzda scack ana kucana koymulard bizi, ldmzdeyse
kara topran barna ve gnahsz geldiimiz dnyadan ayrlyorduk, gnahlarmzla.
lm bu, ne hkmdar tanr,
ne soytar; herkesi ayn itahla yutar.
Victor Hugo
Dnyada mal mlkyle ya da ben falancann oluyum, u benim amcam, bu daym diye vnr ou insan. Falancann olu,
yeeni olmaktr insan saygn klan ou zaman. Hi Ben Allahn
kuluyum. Allah benim Rabbim. Ben ona dayanr ona gvenirim
diyen biri grdnz m? Rabbimdir benim sahibim diyen. Daysyla deil de Rabbi ile vnen. Oysaki hirette kimin nesi olduunuza gre deil, Allaha ne oranda kulluk ettiinize gre muamele
greceksiniz. Kim olursanz olun, kurtulamazsnz ecelin elinden.
Dnya umruna meyleni verme
Sen de kurtulmazsn ecel elinden
Ben filanm diye gsn germe
Sen de kurtulmazsn ecel elinden
skender de geldi lemi gezdi
Zalolu Rustemin tahtn bozdu
Yunus balyla deryay yzd
O da kurtulmad ecel elinden
Syler dervi Yunus serveti saman
Tac taht ald gitti Sleyman
Lokmanlar derdine olmad derman
O da kurtulmad ecel elinden
Yunus Emre
43
aammz sorgulamyor, lm gereini dnmeden yayoruz. Peki, nasl oluyor da bu ekilde umursamaz ve rahat bir
yaam srebiliyoruz? Yani insan bu dnyadaki yaam ile ilgili her
trl detay; rnein nasl bir evde oturacan, mobilyasn, aksesuarlarn, duvar rengini, mutfak-banyo dolabn, fayansn, perde
ve avizelerini dikkatle, zenle seip, kendine dert edinip en iyisi
olsun isterken, hangi elbisenin hangi ayakkabyla ya da hangi rengin hangi renk ile uyum salayacan dnrken, tm bunlarn
yannda asl zen gsterilmesi gereken gerekleri nasl olurda dnmeden yaayabilmektedir? Bu kadar nemli midir kck ayrntlar? Yoksa Platonun dedii gibi: Kk eylere gereinden
fazla nem verenler, ellerinden byk iler gelmeyenler midir?
Bu kadar ucuz mudur insan hayat? Demeyecek geici eyler
uruna harcanacak kadar
45
B
Allah, diledii kimse iin rzk alabildiine aar da snrlayp ksar da.
reti dnya hayatyla sevinip mardlar. Oysaki dnya hayat, hirete
oranla sadece kk bir nimetlenmedir.
13 Rad Suresi Ayet 26
46
EMRE DORMAN
B
Hayr; siz arabuk gemekte olan (dnya hayat ve nimetini)
seviyorsunuz. Ve hiretten yz eviriyorsunuz.
75 Kyamet Suresi Ayet 20-21
B
Herkesin bir yn vardr, ona dner. O halde hayrlarda yarn.
Nerede olursanz olun Allah sizi bir araya getirecektir.
Allah hereye g yetirendir.
2 Bakara Suresi Ayet 148
47
B
Allah yolunda, mallaryla canlaryla didinmeyi tiksindirici bulup yle
dediler: Bu scakta seferber olmayn. De ki: Hararet bakmndan
cehennem daha zorludur. Bir anlayabilselerdi!
9 Tvbe Suresi Ayet 81
48
EMRE DORMAN
ok insann sahip olduunu ama u anda hibirinin hayatta olmadn hi dndnz m? Bir lkede babakanlk ya da bakanlk yapm, ok byk irketlerde yneticiliklerde bulunmu ya da
pek ok filmde oynayarak dnya apnda yldz olmu kiileri bir
dnn. Gerek devlet kurumlarnn, gerekse zel sektrn internet sayfalarnda tarihelerinin yannda kurucularmz, bakanlarmz ya da yneticilerimiz gibi balklar bulunur. Girip inceleyin
herhangi bir kurumu. Yllarca bu makam ve mevkileri doldurmu
insanlarn hepsi zaman geldiinde grevlerini bakalarna devretmilerdir. Tpk imdikilerin de zaman geldiinde devredecekleri
gibi. Krk yl nce insanlarn hayranlk duyarak yeni kan filmini
izlemek zere sinema nlerinde kuyruk bekledikleri nice aktrler
imdi ya huzur evlerinde ya da topran altndadrlar. Tpk imdikilerin de zamanlar geldiinde olacaklar gibi. nsan iin kanlmaz olan tek gerektir lm.
Btn dnya bir oyun sahnesidir. Kadn erkek btn insanlar da
sadece oyuncular. Her birinin giri ve k zamanlar vardr.
William Shakespeare
Hl onun ldne inanamyorum. O lm olamaz. lm
sana yakmad. Son akasn yapt ve ld. Gibi szler syleyerek lm alacak bir ey sanr kimi insan.
ok cenazeye ahit olmusunuzdur. Hi vefat etti, keke yaarken hireti iin daha fazla eyler yapsayd ve u gnahlardan kansayd diyeni duydunuz mu? Mutlaka bu yaklamda olanlar da
vardr ancak byk ounluun ortak gr vefat eden kii ka
yanda olursa olsun, hatta ok yal dahi olsa zamansz gittii, hayata doyamad, grmek istedii yerlerin bir ksmn gremedii,
kariyerinde yeterince ykselemedii, torununun snnetine yetie50
EMRE DORMAN
51
u aralar olduka moda oldu lmeden nce gezilmesi, grlmesi, yaanmas gereken meknlar, mutlaka izlenmesi gereken filmler, iine dalnmas gereken maceralar. Tm dnyada ok
satanlar listesine giriyor bu gibi almalar. ok kr insanlar ksa
sreli olsa da bazen kanlmaz olan bir gerein farkna varyorlar: lm. Ancak lmden sonras iin tedbir almak yerine nsan
bu dnyaya bir kere geliyor, olabildiince zevklenip elenmeye almal gibi ak bir gafletin tuzana dyorlar.
Hayatn iinde belki birer renk olabilecek bir takm i ve uralar, adeta hayatn amac haline getirilmi vaziyette. Yani insan oturup az da olsa dnp unu bir sormal kendine: Acaba gerekten
lmeden nce yapmam gereken eyler neler? Grlmesi gereken
101 yer mi? Yoksa izlenmesi gereken 1001 film mi? Acaba bu yerler
grlmese ya da bu filmler izlenmese insann kayb ne olur? Ya da
bu dnyadan sonra gittii yerde gezdiklerinden mi yoksa izlediklerinden mi sorguya ekilecek insan? Ya kendisine gezip grlmesi
gerekli yerlerden endie ederken, bunun yannda hiretteki durumun iin hi endie ettin mi diye sorulacak olursa cevab ne olacak?
53
EMRE DORMAN
Dnyadayken size ok cazip gelen ama yaplmas dinen haram olan bir ii yapmanz halinde ok zevk alacanz, ancak bu
ii yaptktan sonra sizi koca bir kazann iinde yanan atee atacaklarn hayal edin. Nefsinize olduka ekici gelen bu ii yapmak istemenize ramen, sonrasnda iinde ate olan bir kazana girmek
istemeyeceinizden buna cesaret edemeyeceksiniz. Peki, nasl oluyor da bu dnyadaki yaantnza dikkat etmiyor, ldkten sonra sresiz bir ekilde atein iinde kalmay gze alyor ve buna cesaret
ederek haramlara girebiliyorsunuz? zerine kumar oynadnz
eyin kendi hayatnz olduunun farknda msnz? stelik hayatnza son veren lmden, bunun rvann alma ansnz da
bulunmamaktadr.
Mehur Rus yazar Tolstoy dou kltrnde bilinen bir hikye
ile rnek vererek bu kadar ak olan lm gerei karsnda insanlarn dnya nimetlerinin derdine dp onlarla oyalanma gafletini ok anlaml bir ekilde ifadelendirir.
lde seyahat eden bir seyyah, yrtc bir hayvann errinden kurtulmak iin, kendini, yaknnda bulunan bir kuyuya
atar. Kuyunun iine derken can havliyle bir dala yapr.
Yukardaki yrtc hayvann dehetinden korkarak aa inmek ister ancak kuyunun dibinde bir ejderha azn am
avn beklemektedir. Yapaca bir ey olmad iin var gcyle allara yapmaktadr. Ancak bir de ne grsn, beyaz
ve siyah iki fare bu allar kemirmektedir. Bu acayip hl
iinde iken her naslsa allarn zerine bulam bal damlalarn yalayp bir ka dakikalk da olsa zevk almaya almakta, o korkun hali grmezden gelmektedir...
Allahn bizlere peinen vermi olduu nimet ve imknlar karsnda bamz secdeden kaldrmasak, ellerimizi duadan indirmesek
dahi, Allaha olan minnettarlmzn, ihtiya ve borcumuzun bit56
EMRE DORMAN
B
Nasiplendirildiiniz eyler u ireti hayatn yararndan ve ssnden
ibarettir. Allahn katndaki ise daha hayrl ve daha sreklidir.
Hl aklnz iletmeyecek misiniz?
28 Kasas Suresi Ayet 60
57
EMRE DORMAN
EMRE DORMAN
EMRE DORMAN
Kendimizi de Tkettik
Sevgi ve saygy da tkettik. Beklentisiz iyilik yapmaz olduk neredeyse. Bakasnda olana gz diktik hep. Paylama, yardmlama
duygularmz krelttik. Dert edinmedik kendimize bir bakasnn
derdini. Bizim iin de dert oluturana dek. Hep bakalarna ykledik sorumluluklar, duyarllklar. Herkesten anlay beklerken anlay fakiri olduk ou zaman.
Tketecek bir eyimiz kalmad sonunda, nk mrmz tkettik. stelik geri dnm kutusuna koyarak geri kazandrma ansmz da yoktu artk. En deerli eyimizin zaman olduunu unutup dizi stne dizi, yarma stne yarma ekleyip televizyon
banda, internet ortamnda yok yere saatlerimizi, gn ve gecelerimizi tkettik. Oysaki olmazsa olmazlarmz deildi tm bunlar.
Banka kartlarnn ok kullanmdavaat ettii ekstra puanlar insanlar daha fazla tketmeye ynlendirirken, Allah rzas iin yaplacak harcama ve kulluk vazifelerininberaberinde getirecei ekstra
puanlar ou insan daha hayrl iler yapmaya ynlendirmiyor.Her
eyi tketiyoruz da iyilik ve hayr yolunda kendimizi tketmiyoruz. Oysaki hayrl iler sonunda biriken puanlarnz size
sonsuz bir saadet olarak geri dnecektir.
Hasis sarraf, kendine bir baka kese diktir!
Mezarda geer aka neyse, onu biriktir!
Necip Fazl Ksakrek
te Tarafta Ayr Bir Dnya Daha Vard Oysaki
nsanlarn ekonomik adan geim durumlar ile ilgili yaplan aratrmalarda dnya nfusunun yarsna yaknnn, gnde 2 dolar veya
daha az bir parayla yaamaya alt aklanmt. Uluslararas alma rgtnden yaplan aklamada, 2 milyar insann gnde 2
66
EMRE DORMAN
EMRE DORMAN
lar dahi rnein bir aslan ya da kaplan, tabiatnn bir gerei olarak
biyolojik ihtiyalarn gidermek iin avlandktan sonra kendi kesine ekilmekte ve karn tekrar ackncaya kadar avlanmayp, etrafna saldrmamaktadr. Oysa insan ihtiyacndan ok daha fazlasn edinmek, ok daha fazlasn tketmek ister. Bunun iin gze
almayaca ey yoktur. Ama sze gelince biz doadaki hayvanlar vahi bilir insan medeni sayarz.
B
Yoksa sen bunlarn ounun iittiini, akledip dndn m
sanyorsun? Onlar hayvanlar gibidirler, hatta yolca,
hayvanlardan da akndrlar.
25 Furkan Suresi Ayet 44
lese herkesi zengin ya da fakir klabilirdi. Ama imtihan iinde insanlar maddi adan farkl nimetler ile nasiplendirmitir. Bu dnya
hayatnda ok zengin olduu iin ansl, ok fakir olduu iin de
anssz grlen kiilerin Allah katnda gerek manada ansl olup
olmadklar Allahn onlar yaratm olduu halin gereini yerine
getirip getirmemelerine gre belli olacaktr.
nsan olarak sorumluluk duymak, bilinli ve rnek bir kul olmak gerekir. nsanlarn iinde bulunduklar zorluk ve imknszlk
haline kar duyarsz ve umursamaz olan birinin, rzgrna kaplp
ltsna aldand dnya hayatnda sahip olduu nimetlerin hesabn vermesi daha da zor olacaktr. Tek bama ne yapabilirim ki?
Elimden bir ey gelmez demek doru deildir. Zira dnyay deitirenler bireylerdir. nsan olarak geici dnya hayatna kaplp bo
uralar ile mrmz tketmek yerine, insanln faydasna olan
hayrl iler iin urap abalamak gerek. nsanlk ve manevi duyarllk alev alm yanyor. Elinizden gelen bir su damlac dahi
olsa esirgemeyin. En azndan safnz belli olur.
70
Olmazsa Olmazlarmz ve
Sahip Olduumuz Gerek Deerler
man, ahlak, salk, huzur, mutluluk Bu kavramlarn hangisi satn alnabilir maddi bir deer ile? Ya da maddi eylerin hangisine gerek anlamda sahip olabiliriz? Maddenin bize salam
olduu geici zevk ve mutluluklar ne oranda ve ne zamana kadar
71
EMRE DORMAN
knda olmadan harika bir uyum iinde bir btn meydana getirmektedirler.
Sizce Dnyann Yedi Harikas Nedir?
Dnyann yedi harikasnn ne olduu sorulsa bize herhalde pek ok
kii tarafndan benimsenen harikalar saymaya balarz hemen. Msr Piramitleri, in Seddi, Tac Mahal Belki hibirini hayatmz
boyunca bir kez olsun yakndan grmemiizdir. Ama ok da fark
etmez aslnda grp grmememiz zira herkese benimsenen harikalardr bunlar. Biri kp Bence dnyann yedi harikas: Bedenimizin kontrol merkezi beynimiz, grebilen gzlerimiz, iitebilen
kulaklarmz, dokunabilen ellerimiz, hareket eden ayaklarmz,
konuabilmemizi ve tat almamz salayan dilimiz, vcudumuza
kan pompalayan kalbimiz. dese herhalde arrd ou kimse. Oysaki dnyann gerek harikalar ou zaman nemsizletirdiimiz
ama her biri birbirinden deerli mkemmelliklerimizdir.
Vcudumuzdaki en hareketli kaslarmzn gz kaslarmz olduunu ve bir gnde ortalama yz bin defa kasldklarn biliyor musunuz? inde bulunduumuz ruh halini byk oranda ifade edebilecek biimde yzmzn ne kadar fazla ekil alabildiini gryoruz.
Bu ifadeler iin ayn anda ka tane kasmzn hareket ettiini dndnz m hi? Ya sadece gz, ka, burun, az, kulak ve bir
ehreden olumasna ramen nasl olup da benzerlikler olsa da hi
kimsenin birbirinin ayns olmadn? Milyarlarca insan. Nasl bir
sanattr bu? Tpk yeryzne den her kar tanesinin insan hayran
brakan desen ve ekilleriyle birbirinden farkl yaratlmas gibi, insanlar da farkldr birbirlerinden. Ya birbirinin ayns olsayd pek
ok insan. Nasl ayrt ederdik birbirlerinden hi dndnz m?
Vcudumuzda yaklak olarak 206 adet kemik ve bunlarn birbiriyle olan ilikisinden ortaya kan 70ten fazla hareketli eklem
74
EMRE DORMAN
EMRE DORMAN
B
Allah odur ki; sizin iin iitme gc, gzler ve gnller oluturdu.
Ne kadar da az krediyorsunuz!
23 Mminun Suresi Ayet 78
B
De ki: Dnn bakalm; Allah, iitme gcnz,
gzlerinizi alsa, kalpleriniz zerine mhr bassa,
Allahtan baka hangi ilah onlar size geri verecek?
6 Enam Suresi Ayet 46
78
EMRE DORMAN
B
Bir sabah suyunuz ekiliverse,
kim getirecek fkrp akan bir su size?
67 Mlk Suresi Ayet 30
Ama ne de olsa hava da, su da bolca var ite dnyada. Bu yzden ou insan iin ok da fazla sorup sorgulamaya gerek yok bu
gibi eyleri. Oysaki te tarafta temiz su kaynaklarnn yetersizlii
sebebiyle milyonlarca insan ya hasta olmakta, ya da yaamn yitirmektedir. Birka on yl nce zellikle krsal kesimlerde evlerin
iinde su tesisat bulunmazd. nsanlar suyu ya bahelerinde bulunan kuyudan ya da ky emelerindeki uzun kuyruklarn ardndan
temin ederlerdi. Ykanmak iin ate yaklp kazanlarda sular kaynatlr, snrl imknlar altnda banyo yaplrd. Gnmzde pek ok
evin iine su ulam vaziyette. Kamz sabah kalkp elimizi yzmz ykamak iin musluu atmzda ya da banyoya girdiimizde akan su iin krediyoruz?
80
EMRE DORMAN
Kara hayvanlarnda da ayr bir estetik gze arpmaktadr. Gerek vcut yaplar, gerekse sahip olduklar renk ve desenleri ile tabiat sslemektedirler. Birbirinden ho koku, renk ve desenleri ile
ieklerin insanlar zerinde brakt olumlu etkiler de ayr bir gzellik olarak karmza kmaktadr. Tm bunlar dndmzde
esasen etrafmzdaki eylerin renkli var edilmek zorunda olmadklarn anlar ve sahip olduklar tm bu zelliklerin bir amaca ynelik oluturulduunu kavrarz. Her eyi en ince ayrntsna kadar,
son derece estetik yaratan yce Allahn var ettii eylere katt
gzellikler ile yaratltaki mkemmellii gzler nne serdiine
ahit oluruz.
nsann biyolojik varln devam ettirmesi iin zaruri olan eyler olduka azdr aslnda. Ama doaya baktmzda Allahn bizlere ihtiya duyacamzdan ok daha fazla ikramda bulunarak cmert davrandn grrz. Kara topraktan kan pek ok sebze ve
meyve yemekteyiz. Elinize bir avu toprak alsanz bunu yemek istemezsiniz. Oysaki yce Allah o topraktan eitli nimetler bitirerek
tm bunlar kullarna ikram etmektedir. Neden bu kadar ok eit
sebze ve meyve olduunu, neden her birinin birbirinden farkl besin deerleri ile tat ve kokular ihtiva ettiini hi dndnz m?
Yani rnein bir lahana ya da brokolinin olmamas yaammz etkileyebilecek bir ey midir? Ya da bir elma veya armudun varl?
Peki, daha da tesinde neden tat ve lezzet diye bir eyin olduunu
hi dndnz m?
Tm bu meyve ve sebzeler yine var olup, hibir tada sahip olmayabilirlerdi. Ama byle olmamtr. Bizim iin trl faydalar ihtiva eden bunca besini yerken ayn zamanda her birinden ayr tatlar
ve zevkler almaktayz. Baharatlarn varl da ayr bir gzellik olarak karmza kar. Birka sebzeyi, birka eit baharatla kartrdnzda, birbirinden lezzetli yemekler elde etmeniz mmkndr.
82
EMRE DORMAN
B
Andolsun, sizi yeryznde yerletirdik ve sizin iin orada,
geiminize yarayacak nimet ve imknlara vcut verdik. Ne de az
krediyorsunuz!
7 Araf Suresi Ayet 10
Caner Taslaman, Big Bang ve Tanr, stanbul Yaynevi, 3. Bask, stanbul 2008,
s. 133-140.
83
84
Baknz: Emre Dorman, Modern Bilim: Tanr Var, stanbul Yaynevi, stanbul, 2011.
EMRE DORMAN
B
O, biri dieriyle tam bir uyum iinde yedi gk yaratm olandr.
Rahmn olan Allahn yaratmasnda hibir eliki ve uygunsuzluk
gremezsin. te gzn evirip-gezdir; herhangi bir atlaklk,
bozukluk ve arpklk gryor musun? Sonra gzn iki kere daha
evirip-gezdir; o gz uyumsuzluk bulmaktan umudunu
kesmi bir halde bitkin olarak sana dnecektir.
67 Mlk Suresi Ayet 3-4
85
Yaam Sigortas
oal olarak herkes iyi bir yaam srmek ister. Hatta pek oumuz farknda olarak ya da olmayarak krk ylmz harcarz;
emekliliimizde rahat etmek uruna. Gelecek ile ilgili endieler duyarz hep. Aman sonum kt olmasn, kimseye muhta olmayaym
diye. zel sigorta polieleri yaparz. Her ay dzenli paralar deriz.
Ne iin? leride rahat yz grmek iin. Hep ileriye yatrm yaparz. Bir gn geleceini biliriz o ilerinin, ama biteceini unuturuz
her nedense. nsan yaarken hep bir ekilde gvenceye almak ister
kendini. Salk sigortalar, temeli salam bir ev, banka hesabnda
biriken para, krl bir yatrm, gvenli bir araba. Her ay denen dzenli taksitlerin toplu halde geri dnnn olaca dncesi, en
azndan ileriki yalarda rahat edilecei midiyle gvende hissettirir insana kendini. Zira insann kendini gvende hissetmesi kadar
onu rahat ettirecek baka bir ey yoktur ou zaman.
te taraftan esasen her ne kadar denen paralarn geri dn
mmknse de, insann bu geri dn grecek kadar yaayaca
87
garanti deildir. rnein hayat boyu deyip emekli olmadan lebilir insan. Yani bir nevi risktir aslnda tm bu denenler. Yaknlarna
miras olarak kalmas, dnyevi manada bir fayda salayamaz insana,
lm gibi bir durumda. ansa kalmtr insann ii. Sonunda rahat
edip etmeyeceinin ya da rnein yaamnn sonuna doru amansz bir hastaln penesinde tm bu dediklerini bir anda harcamak zorunda kalmayacann garantisi yoktur.
lrken ayn henk, sal sesinden szan:
Kulama doduum gnde okunan ezan.
Necip Fazl Ksakrek
Oysaki sahip olduu dnyevi tm kayg ve endielerden kurtarabilecek ayr bir sigorta poliesi daha vard insan iin. stelik
sadece dedii oranda geri alabilecei geici bir sigorta deildi bu.
hiret Bank tarafndan dzenlenen bu polielere yatrm yapanlarn sonunda zarar etmesi ya da sunduu imknlardan istifade edememesi sz konusu deildi. yle krl bir yatrmd ki 1e 10 veriyor ve yle geici birka yllk sre ile snrl olmayp, sonsuz bir
ekilde verdiklerini srekli klyordu.
B
Kim bir gzellikle gelirse ona, getirdiinin on kat var.
Ktlkle gelene ise yaptnn kadarndan fazla ceza verilmez.
Onlar, hakszla uratlmayacaklardr.
6 Enam Suresi Ayet 160
Durum ok akt aslnda. Her ne kadar Allahn emirlerine uymak ve iyiliklerde bulunmak insanlara bu dnyada da maddi ma88
EMRE DORMAN
B
Ey iman sahipleri! Dikkatlerinizi, sizi korkun bir azaptan kurtaracak
bir ticarete ekeyim mi: Allaha ve onun resulne inanr,
Allah yolunda mallarnz ve canlarnzla didinirsiniz. te bu,
sizin iin en hayrlsdr; eer bilirseniz.
61 Saff Suresi Ayet 10-11
Peki, byle basit bir hesabn insanlar tarafndan yaplamyor olmasnn sebebi ne olabilirdi? phesiz insann pein gelen eyleri
sevmesi ve kendisini ilk defa var eden yce Allah gereince takdir edemedii iin ldkten sonra onu yeniden yaratacana dair de
pheler duymasyd. Aslnda daha nce de ifade edildii gibi insan
farknda olmasa da kendisine peinen verilmi saysz nimete sahipti.
Tm bunlar hibir ey hak etmeden verilmiti ona ve verilmesinin sebebi de esasen sonsuz mutluluk ve yaam hak etmesiydi.
Bir ie girdiinizi ve patronunuzun size daha siz ie balamadan birka aylk maanz peinen dediini dnn. Bu gibi
bir durumda muhtemelen aknlk iinde kalacak ve patronunuza
kar derin bir minnet ve muhabbet duyacaksnz. Ama byk ihtimal bu duruma pek anlam veremeyecek ve sizin nasl alacanz, ne oranda verimli olacanz bilmemesine ramen patronunuzun size bu ekilde bir deme yapmasn garip karlayacaksnz.
Yce Allah zamann ve meknn da yaratcs olduundan, bizim
89
gibi zamana ve mekna baml deildir. Bu sebeple aslnda zaman st bilgisi ile kullarndan hangisinin emirlerine uyup, hangisinin yz evireceini bilmektedir. Ama buna ramen dnyevi
hibir maddi ey ile karlanamayacak kadar fazla nimeti peinen
vermektedir insana. Hayrl iler yapp yapmayacana bakmadan.
Patronundan alaca pein maaa aran insan ise bu duruma hi
armamakta ve ben ne yaptm da Allah bana bu nimetleri verdi
diye dnmemektedir.
Allah dileseydi kendisine inanmayanlar kr, inananlar ise grr
yapabilirdi. Ya da herkes dnyaya kr olarak gelebilir ve zamanla
sadece Allaha inananlarn gzleri alabilirdi. Ya da tm bunlarn
yannda baz gnlerde grp baz gnlerde kr de olabilirdi insan.
Veya baz sabahlar yryebiliyorken baz sabahlar uyandnda tuvalete gitmek iin bile karn zerinde srnmek zorunda kalabilirdi. Her sabah uyandmzda hafzamz tamamen silinebilirdi rnein. Brakn bir gn nce ne yaptmz kendimizi ve ailemizi
bile tanyamayabilirdik. akn akn saa sola baknp bir anlam
vermeye alabilirdik etrafmzdaki eylere, her sabah uyandmzda. Byle bir durumda yaamn ne kadar zorlaacan ve yaptmz plan ve programlarn ne kadar kesintiye urayacan bir
dnn. Ertesi sabah kalktmzda grp gremeyeceimizi bilemeyeceimizden veya kendimize dair herhangi bir ey hatrlamayacamzdan yapmay planladmz ilerimizi gerekletirme garantimiz de olmayacaktr.
Ne kadar zor geliyor kulaa deil mi? Aslnda bir sabah uyandmzda bir nceki gn olduu gibi grebilmemiz, yryebilmemiz ya da bir eyleri hatrlayabilmemiz iin herhangi bir neden bulunmamaktadr. Ama byle yapmamtr Allah ve imtihan gerei
istisnalar olmakla birlikte insanlarn hemen tamamn grebilecek,
yryebilecek ve hatrlayacak yetenekte yaratmtr. Bylelikle insanlara frsat ve imkn vermitir aslnda. Gerei grp, vermi ol90
EMRE DORMAN
duu nimetlere kretsinler ve inanan da inkr eden de kendi rzasyla inanp, inkr edebilsin diye. Peinen vermi olduu uzuvlar
hayrl ilerde kullanabilsin diye.
Oysaki insanlarn byk ounluu, iitip konuabilmesini,
grp hareket edebilmesini, dnp anlayabilmesini, yiyip iebilmesini ve yediklerini rahat bir ekilde dar atabilmesini Allahn
nimetleri sayesinde yapabildii gereini grememekte ve tek bir nefes solumay dahi hak etmeyecek ekilde yaamn srdrmektedir.
B
Kendisinden istediiniz her eyden size bir para verdi.
Allahn nimetini saymaya kalksanz, sayp bitiremezsiniz.
Dorusu u ki insan, gerekten ok zalim, ok nankrdr.
14 brahim Suresi Ayet 34
91
nyaya gelmemizden lmmze kadar biri tarafndan gzetlendiimizin ve yaptmz her eyin kayt altna alndnn
farknda msnz? Sarf ettiimiz her szn, ilediimiz her iyilik
ya da ktln bir kayd var Allah katnda. Fileniyoruz yani bir
anlamda. hirette sicil dosyamz knca karmza, yaptmz en
ufak bir eyin bile atlanmadn greceiz bir anda.
nkrc bir retmen, cebine eker doldurduktan sonra, kk rencilerine yle sylemi: Eer Allah varsa isteyin
bakalm size eker verebilecek mi? Ama ben, var olduum
iin isterseniz size eker verebilirim. Hem de hemen imdi.
retmenin niyetini anlayan rencilerden biri yle sylemi retmene: Bana eker dokunuyor retmenim. Onun
yerine ben bir elma rica edeyim
Bir ka yl nce Trkiyeye damgasn vuran, geni halk kitleleri tarafndan izlenen ve fanatikler douran bir program vard.
Biri Bizi Gzetliyor ismiyle yaynlanan bu programa gsterilen
byk ilginin en nemli sebebi bir eve topladklar insanlarn salonlarna, yatak odalarna ve hatta banyolarna kadar yerletirilen
kameralar ve bu kameralar aracl ile dileyen herkesin, bu evde
olan biten olaylar seyredebilmesiydi. Ardndan bu ekilde yaplan pek ok program daha kt ortaya. Programn ieriinden ok
bizi ilgilendiren ksm bu eve toplanan insanlarn davranlaryd.
Pek ok insan tarafndan izlenen ve bunun farknda olan bu kiiler
yarn balamasyla hem onlara oy verecek izleyenlere sevimli ve
insancl gzkmek, hem de yarma sonunda galip gelecek kiiye
vaat edilen dllere sahip olabilmek iin kyasya yartlar ve program yapmclar tarafndan belirlenen kurallara harfiyen uymak iin
aba sarf ettiler. Neden? Belki biraz hret, belki de biraz para iin.
Ancak az bir zaman sonra ayn evde yaayan birbirinden farkl bu
kiiler arasndaki kavga, ekime ve iftiralar gazete ve televizyon94
EMRE DORMAN
larda manetlere tand. Peki, ksa bir sre iinde deien neydi?
Neden balangta ok olgun ve duyarl intibalar brakan bu insanlar, bir anda deiiklie uradlar? te ksa bir zaman iinde tm
eve yerletirilmi kameralarn olduu ve halkn canl olarak onlar
izledii gerei unutularak insanlar d dnyadaki gerek hallerine
geri dndler. Maskeler dt. te insan gerei. Her an izlendiini, kurallara uyarak yarmay tamamlama ihtiyacn unutup, gzlerine ve zihnine gaflet perdesi ekilen insan. nsanlar farknda
olmasalar da biri her an bizi gzetlemekte ve tm amellerimiz
kayt altna alnmaktadr.
B
Sanda ve solunda oturmu iki grevli, kayt yapmaktadr. Bir sz
sarfetmeye dursun, yanndaki gzc hemen zaptediverir.
50 Kaf Suresi Ayet 17-18
B
Allahn nimetlerini saymaya kalkarsanz, onlarn sonunu
getiremezsiniz. Allah, gerekten Affedendir, Balayandr.
16 Nahl Suresi Ayet 18
95
Yine caddelere ya da iyerlerine yerletirilen kameralar bir dnelim. Bu sayede su oranlarnn kayda deer bir lde azaldn gryoruz. Su ilemeye meyilli kiiler etraflarndaki kameralardan ekinerek temkinli olmaya ya da buna cesaret edememeye
baladlar. Trafik iin dzenlenen kameralarn olduu yerlerde trafik asndan kusurlu hareketlerin de ciddi anlamda azald grlyor. Hatta pek ok src ayet bir kural ihlal edecekse nce
sada solda kamera var m yok mu diye etrafn gzlyor ve ona
gre davranyor. phesiz burada bir trafik kuralna uymann ya
da onu ihlal etmenin dini bir ey olduunu sylemiyoruz. Ancak
insanlarn bir ekilde gzlendiklerinin farknda olduklarnda hareketlerine daha fazla dikkat ettiklerini grmekteyiz.
Birka yl nce Amerikann California eyaletinde yaanan uzun
sreli bir elektrik kesintisinin sonucunda devre d kalan alarm sistemi ve gvenlik kameralarn frsat bilen yzlerce insan dkknlar
yamalam, maazalarn vitrinlerini krarak elbiseleri ve eyalar
alm, hem sosyal, hem de ekonomik adan nemli lde bir ykm ve tahribata yol amlard. Yani normalde ok medeni davranlar sergileyen insanlar ne oluyor da kameralar tarafndan izlenmediklerinin ya da alarm sistemlerinin devre d kaldnn farkna
varnca gz dnm ekilde yamaclk yapyorlar? Yetkililerin
insanlar gzlemesi, insanlarn Allah tarafndan gzleniyor olmasndan daha m caydrc ve etkili? Ya da ilediiniz bir sua
dair dnyevi olarak herhangi bir delil olmamas, Allah katnda sizi
bu sutan kurtarabilir mi? nsanlara kar utan duyulacak durumlara dmemeye ve ayplanmamaya zen gsterenlerin ka Allaha
kar mahcup olmamay dikkate almakta?
B
Gklerde ve yerde ne varsa Onundur. Din de srekli olarak yalnz
Onundur. Hl, Allahtan bakasndan m saknyorsunuz!
16 Nahl Suresi Ayet 52
96
EMRE DORMAN
B
Odur sizi yaratan! Sizin bir ksmnz kfre sapmtr, bir ksmnz iman
etmitir. Ve Allah, ileyip rettiklerinizi ok iyi grmektedir.
64 Teabn Suresi Ayet 2
B
Bir i ve oluta bulunsan, Kurandan bir ey okusan; herhangi bir i
yapsanz, siz ona dalp gitmiken biz stnzde mutlaka tanklarz.
Ne yerde ne gkte zerre arlnca bir ey, ondan daha k de
daha by de Rabbinden uzakta/gizli kalmaz;
tm apak bir kitaptadr.
10 Yunus Suresi Ayet 61
97
Hayatmzdaki nceliklerimiz
Aynen iimizdeki iyilik ve ktlklerde olduu gibi hangi ynmz daha iyi besleyip glendirirsek, artk zamanla o bizim deil, biz onun esiri haline gelmekteyiz. Allah hayatnn merkezine
koyarak emir ve yasaklarna en gzel ekilde uymaya alan insanlar, bu ynlerini gl klar ve hangi durumda olurlarsa olsunlar Allaha ve emirlerine olan ballklarndan en ufak bir taviz dahi
vermezler. Ama dnya tutkularn, gelip geici zevk ve mutluluklar
tercih edenler iin durum farkldr. Bu gibi kiilerin hayattaki nceliklerini nefisleri ve arzular belirler. Bu ynlerini glendirdike
farknda olmadan manevi ynlerini zayflatrlar. nsanlarn genel
zellik ve davranlarn ou zaman hayatlarndaki ncelikler belirlemektedir. Neye deer veriyorsa insan onun peine taklmtr
hep. Srklenip durmutur bir anlamda ama edindikleri urunda.
Durum byle olunca da dnyann bu denli deerli bir yer olarak
grlmesi ve uruna hayatlarn heba edilmesi de kendi iinde anlalabilir bir eydir phesiz. Nefsinin esiri olur insan. Adeta ilah
edinerek nefsini, teslim olur tutkularna.
B
Kendi istek ve tutkularn (hevasn) ilah edineni grdn m?
25 Furkan Suresi Ayet 43
EMRE DORMAN
EMRE DORMAN
Hayatmzdaki Herey
Tpk Bizim Gibi Tanrsaldr
B
Kukusuz, gklerde ve yerde, iman sahipleri iin saysz deliller vardr.
Ve sizin yaratlnzda, her yana yayd canllarda, kesinlii yakalayan
bir topluluk iin ibretler, iaretler vardr.
45 Casiye Suresi Ayet 3-4.
EMRE DORMAN
adan bir aklama yapmak mmkndr. Bir arabann nasl altn aklayabilirsiniz. Anahtar evirince motorun atelendiini
ve benzin vastasyla aracn hareket etmesini salayacak enerjinin
tekerlekleri evirdiini syleyebilirsiniz.
Ancak ne anahtardr arabay altran, ne motor, ne de benzin. Tm bunlarn ve en ince ayrntsna kadar detaylarn birbiri
ile uyum iinde var olabilmesini salayan kudrettir. Benzinin hammaddesi topran altndan kan kara bir su deil midir? Ya da bir
aracn kasasn oluturan metallerin, iinde insan tamaya msait
bir ekle sahip olabilmesi ok mu normal bir eydir? Tm bu nedenlerin bir araya gelerek bir grnty karmza karabilmesi
ya da bir aracn hareket edip saatlerce yryerek ancak tamamlayabileceimiz bir mesafeyi birka on dakikaya indirebilmesi iin
hibir neden yoktur aslnda. Allahn sz konusu nesneleri byle bir
ilevi yerine getirebilmeleri iin yaratmasnn dnda.
B
Ve arlklarnz yklenir, canlarnzn yarsn tketmeden
varamayacanz beldelere kadar tarlar
Hem binesiniz diye hem de bir ss olarak atlar, katrlar,
eekleri de yaratt. Ve bilemeyeceiniz daha neler yaratr O...
16 Nahl Suresi Ayet 8
EMRE DORMAN
B
Sizin iin gkten su indiren Odur; iilecek su ondandr. Hayvanlarnz
otlattnz bitkiler de onunla oluur. Allah, o suyla size ekin, zeytin,
hurmalklar, zmler ve her trl meyveyi bitirir. Elbette bunda,
dnen bir topluluk iin deliller vardr. O, geceyi, gndz, gnei
ve ay sizin emrinize verdi; yldzlar da Onun emriyle hizmetinize
hazr klnmtr. phesiz bunlarda, akln kullanabilen bir topluluk
iin deliller vardr. Yeryznde sizin iin eitli renk ve biimlerde
eyleri de retip-tretti (hizmetinize tahsis etti). phesiz bunda,
t alp dnen bir toplum iin pek ok deliller vardr. Denizi sizin
emrinize veren Odur, ondan taze et yemekte ve taknacanz ss
eyalarn ondan karmaktasnz. Gemilerin orada sular yara yara
akp gittiini grrsn. (Btn bunlar) Onun ltflarndan nasip
aramanz ve kretmeniz iindir. Sizi sarsmamas iin yeryznde
sarslmaz dalar yaratt, yolunuzu bulmanz iin rmaklar, yollar ve nice
iaretler yaratt; insanlar yldzlarla da yollarn bulabilirler. u halde
Yaratan, yaratamayan gibi olur mu? Artk dnmez misiniz? Eer
Allahn nimetlerini saymaya kalkacak olursanz, onlar bir genelleme
yaparak bile sayamazsnz. Gerekten Allah, ok balayandr, ok
esirgeyendir.
16 Nahl Suresi Ayet 10-18
109
EMRE DORMAN
Aynaya baktmzda krklklarn arttn grrz yzmzde, beyazlarn samzda. Yelkovann tkrts nlar adeta kulaklarmzda. Her bir tk bir eksilmedir artk bizim iin. Sonra bakarz bu dnceler mutsuz etmekte bizi. Madem lm var, vur
patlasn al oynasn yaparz, dibine kadar ineriz ielerin. Oysa gerek deimez. phesiz aykken de, sarhoken de akar zaman akmas gerektii gibi. Biliriz aslnda gelmesinde hi phe olmayan
o gnn geleceini. Ama etrafmzdaki pek ok insan gibi dnmeyiz bu gerei ya da mademki bu hayatn bir tekrar yok gnn gn et, zamann tadn kar veya an yaa gibi ssl
szlerin bysne kaplr, hakikaten mr geiyor doyasya yaamalyz hayat deriz.
Alelde bir insan, zamann nasl sarf edeceini dnr,
akll insan nasl tasarruf edeceini.
Arthur Schopenhauer
Biraz daha ilerleyince zaman, bakarz ki bu ilerden fayda yok
bize. Hep eksikliini duyduumuz duygular sarar drt bir yanmz.
Hayatmzda bir eyleri yanl yaptmz biliriz. Biraz da te taraf dnmeye balarz haliyle. Zira bak kemie dayanmtr artk. Riske atlamayacak kadar az bir zaman kalmtr. Bir kap ararz. Bizi buyur edecek. Gemiimizi yzmze vurmayacak. Bizi
gnahlarmzla kabul edecek. Zira gemimiz yksek dalgalara girecek gte deildir artk. Snacak bir liman ararz. Kabul de ediliriz eer gnlden piman olmusak. Ama yitirilen yllar kayp gitmitir bir kere avularmzdan. Ne yapsak geri getiremeyiz.
Genliini elenmekle geiren, ihtiyarln alamakla geirir.
Ali Fuat Bagil
113
Yllarca peinden kotuumuz geici ve anlk zevklerimizden bize yapm olmak kalr. Ne olduunu bile anlayamadmz. vnr durur kimileri gemilerindeki zevk, sefa ve elenceleriyle. Evet, pek ok ey yapmzdr, ama artk hepsinden
geriye kuru bir cmle kalmtr. Artk bir faydalar yoktur dnyamza da hiretimize de.
B
Hayr, siz, dnya hayatn tercih edip stn tutuyorsunuz.
hiret ise daha hayrl ve daha sreklidir.
87 Ala Suresi Ayet 16-17
EMRE DORMAN
dir aslnda. Hatalarn farkna vardrr ve lm hatrlatr insana. Tabi yalanacak kadar mr olana.
Torun, pamuk gibi bembeyaz sakall, nur yzl dedesine merakla sorar: Dedeciim! Bir insann mr ne kadar olur?
Dede tatl bir glckle: Ezanla namaz aras kadar yavrucuum. deyince torun: Nasl yani, mr bu kadar ksa m?
der. Dede: Evet yavrum. mr, namazsz ezanla, ezansz namaz aras kadardr. diye cevap verir. Torun yeniden sorar:
Namazsz ezan ve ezansz namaz szlerinden ne kastettiini
anlamadm dedeciim. Bu ne demek aklar msn? Dede
efkatle ellerinden tuttuu torununa: Bak yavrum, geenlerde komumuzun ocuu dodu. O ocuun kulana ezan
okundu deil mi? te o ezann namaz klnd m? Klnmad.
O ezan Namazsz ezand. nsan ld zaman klnan cenaze namaznn da ezan yoktur. O da Ezansz namazdr.
Aslnda o namazn ezan insan dounca okunmutu kulana. Bak ey insan! Dodun, ama leceksin, mr abuk
biter, hayatn iyi deerlendir. Boa vakit harcama! ikazn
yapyordu o ezan. te yavrum mr, ezanla namaz aras
kadardr. Sakn boa geirme.
Farknda Olmasak da Her Gece lrz Uykumuzda
nsann uykuya muhta olduunu ya da bir gn bile uyumayan
bir insann hareket ve reflekslerinin kstlandn, bir iki gn iindeyse fizyolojik olarak neredeyse iflas edecek vaziyete geldiini
biliyoruz. ou insan iin hi phesiz sadece dinlenmek iindir
uyumak. Gnlk yorgunluklarn ardndan arj olmak. Ama Allah
isteseydi insan uykuya muhta yaratmayarak, karncalar gibi ya115
atabilirdi. Bedensel ve zihinsel olarak dinlenmenin yannda esasnda lm hatrlatr uyku insana. Yaamnn sonunda kyamete
kadar dalaca derin uykuyu. Her uykusuyla bir lm hali tecrbe
eder insan farknda olmasa da. Bu yzden kimi filozoflar lmn
ikiz kardei saymlardr uykuyu.
lmn ikizi olan uyku sende var. Nasl stne geirdiin
elbise bedenini her gn sarp sarmalarsa
uyku da seni yle sarp sarmalar.
Cicero
nsan uykudayken ryasnda grd bir takm eylerin varlna
inanr. Uyandnda ise ryasnda grdklerinin asl olmadn
anlar. Dnya hayat da hirete gre bir uyku hali saylabilir.
yleyse iinde bulunduumuz hayat da bir ryadan baka bir
ey deildir. Muhtemel ki lnce uyanacaz.9
Gazzl
Uykuyu hafif bir lm, lm de ar bir uyku bil.
Muhammed kbal
Uyurken biyolojik olarak yaamaya devam etse de insan uykudayken maln, sevdiklerini, tutkularn, hrs, ac ve mutluluklarn
geride brakr. Kendinden geer ve dnya ile olan tm irtibat kesilir bir anda. Tekrar uyanncaya kadar farknda deildir hibir eyin.
Uyumak zere yasta ban koyduu her defasnda bu uykunun
son uykusu olabileceini dnmez bir defa. Ya da ne yaptn, nasl getiini bilmez zamann, sekiz saat sonra kalktnda. Gelip birisi lmden uyandn dese, garip gelir kendisine. Oysaki Allah her
9
116
EMRE DORMAN
B
O, odur ki, geceleyin sizi ldrr. Gn boyunca neler yapp neler
kazandnz bilir. Sonra, belirlenmi sre iletilip tamamlansn diye,
gn iinde sizi diriltir. Nihayet Onadr dnnz. Sonra, yapp
ettiklerinizi size haber verecektir.
6 Enam Suresi Ayet 60
B
Allah, canlar, lmleri srasnda alr, lmeyenleri de uykular
srasnda. Sonra, haklarnda lm hkm verdiklerini alkoyar;
tekileri, belirlenen bir sreye kadar salverir. Bunda, iyice dnen
bir toplum iin elbette ibretler vardr.
39 Zmer Suresi Ayet 42
Evet, akl edebileceimiz bir sre verilmiti bize. Ya da en azndan akl edebilecek kadar sre verilenlerden akl etmeleri bekleniyordu. Her yerde iaretleri vard Allahn, grmek isteyene. Yemin
ediyordu Kuran ayetleri zamana. Andolsun zamana, insan ziyandadr. Ancak hayra ve bara ynelik iler yapanlar mstesna diye
(Asr Suresi).
Hayata yeniden balasaydm, saniyelerin nabzn tutardm.
Dostoyevski
Bir irketiniz olduunu dnn. Dnemsel ve yllk faaliyetleriniz ile ilgili hazrlanan raporda yl iinde yaptnz ilerle ilgili detayl bir hesap dkm yer alr. Bu sayede gelir ve giderinizi grr,
hem dnemsel hem de yllk olarak kr ve zararnz hesap ederek
ylsonu hesabnz kapatrsnz. lm de tpk irket faaliyetlerinizin bilanosu gibi yaamnzn hesap kesimini temsil eder. Yaam
hesabnz ne ekilde kapatmak istersiniz?
Her yeni gn yaam bankamzdaki hesabmza bir gn daha
yatrlyor yce Mevla tarafndan. O yatryor biz hesapszca har118
EMRE DORMAN
cyoruz. O tekrar yatryor biz hesapszca harcamaya devam ediyoruz. Ama mr tkenip de hesap czdanmz elimize verildiinde sorulacak bize, sana verilen mr ne ekilde harcadn
hesap ver diye.
B
Yaklat insanlara hesaplar!
Ve onlar hl gaflet iinde yz evirip durmadalar.
21 Enbiya Suresi Ayet 1
Bunun kantnn ne olduunu merak edenler yaayanlara sorabilirler. 90nna merdiven dayam pek ok kiinin bile gemi yllarna dair anlataca eyler birka saat ya da bilemediniz bir gn
ile snrl kalacaktr. Koca bir mr birka saate sar m demeyin.
Aynen byledir. mrmz bir kum saatine benzetirsek eer, kum
taneciklerinin aa d gibi yaadmz yeryz de ayaklarmzn altndan eksilmekte. Vaktimiz dolduunda tpk kum saatinden dklp biten kum tanecikleri gibi bir bakacaz eksilmi,
ayaklarmzn altndan kayp gitmi bastmz toprak ve bedenimiz yerin iki metre altna konacak.
Hayat bir piyese benzer.
nemli olan uzunluu deil oynay tarzdr.
Seneca
Zira bir gz ap kapama ya da nefes alp verme misali geer
gider, siz daha ne olduunu anlayamadan bir de bakarsnz tkenip gitmitir koca bir mr. Dnyaya gznz amanzla tututurulmu bir kibrit gibidir hayat. ok deil birazdan bitip, er
p olacak. Tutmasn bilemediyseniz eer sonunda sizi yakacak.
B
lm sarholuu hak olarak geldi.
te bu, senin kap durduun eydir.
50 Kaf Suresi Ayet 19
B
Dnyann sonuna ilikin emirse bir gz ap yummak gibi,
hatta ondan da yakndr. Allah her eye kadirdir.
16 Nahl Suresi Ayet 77
120
EMRE DORMAN
B
Buyurur: Yeryznde yllar saysyla ne kadar kaldnz?
Derler: Bir gn yahut gnn bir ksm kadar; sayanlara sor.
Buyurdu: Sadece birazck kaldnz. Keke biliyor olsaydnz.
Sizi, bo yere yarattmz ve bize
dndrlmeyeceinizi mi sandnz?
23 Mminun Suresi Ayet 112-115
B
Kyamet gn iin adalet terazilerini kuracaz/adaleti terazilere
koyacaz. Hi kimseye zerre kadar zulm edilmeyecek. Hardal
tanesi kadar bir ey olsa onu ortaya getiririz.
Hesaplar olarak biz yeteriz!
21 Enbiya Suresi Ayet 47
B
Bilin ki, u ireti dnya hayat bir oyun ve elenceden, bir ssten,
aranzda bir vnmeden, mallarda ve evlatlarda oalma yarndan
baka ey deildir. Bir yamur misali ki, kard bitkiler iftilerin
houna gider. Ama biraz sonra o ot kurur, sapsar kesildiini
grrsn. Nihayet bir ot ufants haline gelir. hirette iddetli bir
azap var, Allahtan bir af ve honutluk da var. Dnya hayat bir
aldan/gurur aracndan baka ey deildir.
57 Hadid Suresi Ayet 20
122
EMRE DORMAN
EMRE DORMAN
Bir ksm ise ormann ilerine ok daldklar ve araziye daldklar iin kaptann sesini duymadlar.
Nihayet gemi kalkt ve bylece onlar vatanlarndan ayr derek bulunduklar yerde lmcl tehlikelerle ve mthi glklerle
kar karya kalverdiler. Onlardan kimini yrtc hayvanlar paralad, kimisi bataklklara gmld, bazs amurlarla belendi, bazsn da ylanlar soktu. Sonunda hepsi iren le haline geldi. Varmak istedikleri vatanlarndan ayr, organlar dalm ve iren
duruma dm olan bu kimseler, tanmayanlar iin rahmet, tanyp bilenler iin ibret oldular.
te yandan bir ksmnn toplayp yklenerek gemiye dndkleri o akllarn elen, hrriyetlerini ksan, rahatlarn karan ve
yerlerini daraltan iekler ok gemeden soldu ve talarn da rengi
matlat. nk iekleri ve renkleri canl klan rutubet artk yoktu.
O sedefler de bozulup fena halde kokutular. Bylece topladklar
eyler hem kendilerine yk hem de rahatsz edici bir evre oluturdular. Artk onlar denize atmaktan baka are kalmamt. nk
onlar, sahip olann hareketini engellemi, hayatn zehir etmi, bulunduu yere znt vermi ve hrriyetini kstlayan bir yk haline gelmiti. Onlar denize atnca da elleri bom bo kalmt. Onlar henz gidecekleri yere varmadan o kt kokularn kendilerini
etkilemesi ve yorgunluktan glerini kaybetmeleri yznden birok
hastala yakalandlar.
Yerin darl, sertlii ve verilen hizmetin ar oluunun da onlarn zarar grmelerinde pay vard. Bu yzden bir ksm gidecekleri
yere ulamadan ld; bir ksm da hasta ve bitkin olarak varabildiler. evreyi seyre dalp gzel kokular teneffs ederken gecikenler ise buncack meguliyet yznden geni ve rahat yer bulamam
oldular. htiyacn grmek iin darya ktnda gzne ilienden
baka herhangi bir eyle megul olmayanlara gelince, onlar oya125
EMRE DORMAN
ne de fazla. Minimal deiiklikler bile bir anda yatak dek serebilir onu. Hayatnn sonu olabilir.
Ykanmaya, temizlenmeye muhtatr ayn zamanda. Temizlenmezse ayet rm bir le gibi kokar mesela. Kanr durur maymunlar gibi. Allahn ltfudur esasen tm bunlar. Acizliini gsterir insana. elikten var edilseydi insan rnein ya da bir demirden.
Deil ufak bir mikrop kmesi vahi hayvanlar bile kar koyamasayd gcne. Etkilenmeseydi hibir darbeden, izikten. Masal kahramanlar gibi olsayd yani. ls bile yllarca bozulmadan kalsayd. iek bile bitemeseydi zerinde. ok zor olurdu anlamas,
ne kadar aciz olduunu.
nsan kinata hkim bir varlktr diyen felsefe retmenine,
rencilerden biri, u ekilde karlk vermi:
Tansiyonuna bile hkim olamayan insan,
kinata nasl hkim olur?
Film Karelerinde Kalr Bir mr
Fotoraf makineleri ve video kameralar dndrmtr beni hep.
Bebeklikten itibaren yaplan ekimler yllarca insan iin bir hatra
olur. ok byk bir ltuftur aslnda bu ve benzeri gereler insan
iin. Tabi grmesini bilene. ekilen binlerce resim karesi ve kayt altna alnan anlar insanlarn tm yaantlarnn da aynen bir
kamera kayd gibi kayt altna alndn ve zaman geldiinde arivden kartlp insana izletileceini hatrlatr bana. Ne byk bir
ey deil mi?
te taraftan ayr bir gzellii daha vardr bu kayt ve fotoraflarn. Yllar geince su misali arada bir duygulanr ve eski resimlere bakmak ister insan. Bebek tulumu iindeki resmine bakp na127
EMRE DORMAN
tuzana. Nasl olsa ileride yaparz demitir. lerisi ile ilgili garantisi varm gibi. Deerini bilmemitir kaybettii yllarn. Oysa brakn kaybettii yllar, az ncesini bile geri getirmesi mmkn deildir artk sarf etse de tm servetini, maln.
B
Hayr; siz arabuk gemekte olan (dnyay) seviyorsunuz.
Ve hireti terk edip-brakyorsunuz.
75 Kyamet Suresi Ayet 20-21
B
Bu dnya hayat, yalnzca bir oyun ve elence trnde tutkulu bir
oyalanmadr. hiret yurdu ise, asl hayat odur. Bir bilselerdi.
29 Ankebut Suresi Ayet 64
B
Sizi araca gn, Ona vgyle arsna uyacak ve
dnyada pek az bir sre kaldnz anlayacaksnz.
17 sra Suresi Ayet 52
EMRE DORMAN
B
Bizim bir kere daha dnyaya dnmz mmkn olsayd da
iman edenlerden olabilseydik.
26 uara Suresi Ayet 102
B
Sonunda onlardan birine lm geldiinde yle der:
Rabbim, beni geri dndr ki; geride braktm dnyada hayrl
amellerde bulunaym. Asla! gerekten bu, yalnzca bir szdr, bunu
da kendisi sylemektedir. Onlarn nlerinde, diriltilip kaldrlacaklar
gne kadar bir engel vardr.
23 Mminun Suresi Ayet 99-100
Bilmemitir, bilememitir insan, tutkuyla baland bu hayat ona peinen verenin, dilerse onu sonsuz bir hayat ile dllendirebileceini. lk defa hayat var edenin kudretindeydi oysa sonsuz bir hayat var edebilmek. Hi lmek istemezcesine yaarken
bu hayat, dnmedi bir an olsun neden byle bir duyguya sahibim, neden yaamak istiyorum diye. Yaamak, var olmak gzeldi
131
EMRE DORMAN
dr diye. Gzel ve yumuak sz syle, belki dnp ibret alr diyordu elisine bir baka yerde, zalimler zalimi firavunun yanna
gnderirken bile. (20 Taha Suresi Ayet 43-44)
Yaarken bamza gelen olumlu ya da olumsuz her eyden eitli dersler karmamz veya bakasnn lmnden ibret almamz
mmkn olabilir. Ama lm bizim bamza geldiinde kendi admza ondan ders karp bu konuda deneyim sahibi olmamz ve ibret almamz mmkn deildir artk. Size ayrlan srenin sonuna
geldiinizde lmn telafisi yoktur ve lm, her insann bana
sadece bir defa gelir.
Boa Tketilir mr, Glgelere Ok Atan Avc Misali
ekici geliyor dnya nimetleri, nasl kaplmayalm onlara diyordu
kimisi. Oysa bilmiyordu ekici olmalar imtihann bir gereiydi.
Sslenmiti dnya boydan boya trl nimet ve imknla. Ilts gz
kamatryordu, kr ediyordu adeta.
B
Kadnlara, oullara, kantar kantar ylm altn ve gme,
salma gzel atlara, hayvanlara ve ekinlere duyulan tutkulu
ehvet insanlara ssl ve ekici klnd. Bunlar, dnya hayatnn
metadr. Asl varlacak gzel yer Allah katndadr.
3 Ali mran Suresi Ayet 14
B
Siz dnya hayatnn geici yararn istiyorsunuz.
Allah ise hireti kazanmanz istiyor. Allah stn ve gldr.
Hkm ve Hikmet sahibidir.
8 Enfal Suresi Ayet 67
133
B
te bunlar, hireti verip dnya hayatn satn alanlardr.
2 Bakara Suresi Ayet 86
B
Eer yerdekilerin tamam ve beraberinde bir o kadar, zulmedenlerin
olsa, kyamet gn azabn ktlnden kurtulmak iin tmn
mutlaka fidye verirlerdi. nk hi hesaba katmadklar eyler,
Allah tarafndan karlarna karlmtr.
39 Zmer Suresi Ayet 47
134
EMRE DORMAN
Ku havadayken glgesi de yerde ku gibi uar grnr. Ahman biri o glgeyi avlamaya kalkm ve takati tkeninceye
kadar komu. nk o glgenin havadaki kuun glgesi olduundan, o glgenin asl ve sahibinin nerede bulunduundan haberi yokmu. O ahmak glgeye ok atar ve glgeye ok
ata ata okluu bombo kalrm. Okluk, onun mr imi ve
kendisi bunlar bo yere ata ata, mr okluunu glge av
peinde tketmi. Ve bylece bir mr yok yere tkenmi.11
Mevln
Neden Ben?
B
Size gelip atan her musibet ellerinizin kazand yzndendir.
Allah biroklarn da affediyor.
42 ura Suresi Ayet 30
137
Ancak her defasnda da hak etmesi gerekmiyordu insann. mtihan gerei vard nk. Allah kullarn eitli ekillerde imtihan
edeceini ve sabredenlerin mjdelenmesini sylyordu.
B
Hanginizin daha gzel i yapacan belirlemek iin sizi imtihana
ekmek zere lm ve hayat yaratan Odur.
Daima stn Olandr, Balayandr O.
67 Mlk Suresi Ayet 2
EMRE DORMAN
Bir renci ilkokula balamasyla birlikte kendisine verilen bilgilerden imtihan edilmeye balar. Belki de kendisinin farkna varmaya balad yllarnn tamam hep imtihanlar ile geer. Baarl
olmas iin derslerine almas gerektiini bilir. mtihanda baarsz olduunda eitli sorunlar ile karlaacan da. niversite
snavna hazrlanmak ise kbustur adeta pek ok kii iin. Yllar
harcanr. Binlerce soru zlr. Sonra saat iinde pek ok insan asndan adeta kaderi belirlenir. niversiteyi bitirir ama imtihanlar bitmez. e girer mlakat, kamu personellii iin yeniden
snavlar, i yerinde ykselmek iin raporlar, aratrmalar. Bitmez
bir trl insann hayatndaki snavlar. Hepsinde de baarl olmak
ve arzu ettii yerlere gelmek ister haliyle. Tm bu snav tela ve
kouturmaca iinde kendisini yaratan tarafndan da imtihan edildiini hatrlamaz bile. Ya da dnyadaki her imtihan anlayp hazrlk yapar da, Allahn neden insanlar imtihan ettiini bir trl
anlamaz. Zira ou insan iin Allahn imtihan yle girilmesi ya
da hazrlanlmas gereken bir ey deildir. niversiteye girmesine
ya da kamuda personel olmasna bir fayda salamaz rnein. Durum byle olunca da kariyerinde ykselmek en tepeye oynamak
isteyen insan, Allah katnda yksek bir mevki edinip iman ve
takvasnda zirveye kmay hedeflemez. Bunu kendine hedef
edinen insanlar da anlamaz.
B
Her canl, lm tadacaktr.
Biz bir imtihan olarak sizi er ile de hayr ile de deniyoruz.
Sonunda bize dndrleceksiniz.
21 Enbiya Suresi Ayet 35
140
lalmazdr ou kii iin kimi insan. Koca bir holdingin patronu rnein ya da bir babakan. yle her isteinizi iletemezsiniz. Her istediinizde gremezsiniz. Grebilir biriyseniz bile
gnlerce hatta haftalarca beklemeniz gerekebilir. Belki size hibir
ey vermemitir ama karsnda ezilip bzlrsnz. Allaha dua etmek ya da ondan bir dilekte bulunmak isteyip de srada beklediini
ya da dikkate alnmadn hatrlayan biri var m? Bugn git yarn
dua et cevabyla karlaan. Ya da Allah u an ok megul veya tatilde gibi bir sz ile. Her istendiinde ulalmyor mu Allaha? ayet gnlden yalvarmsa bir kul, cevap almyor mu duasna? Ya
da bilmiyor mu Rabbinin her an onu duyduunu. Halini bildiini.
Onu snayp, imtihan ettiini. Bir eyi nasip edecekse yeryzndeki tm insanlar bir araya gelse dahi buna engel olamayacakla141
rn. Bir eyi de nasip etmiyorsa ayet onu verebilecek baka kimsenin olmadn. Bu yzden bana gelen herhangi bir ktlk
iin Neden ben? diye sorma. Ya da sana kt grnen her
eyi kt sayma. Nedeni sensin zira.
B
Bu, kendi ellerinizin retip nden gnderdii yzndendir,
Allah, kullara asla zulmedici deildir.
3 Ali mran Suresi Ayet 182
B
Yemin olsun ki, insan biz yarattk. Nefsinin ona neler fsldadn da
biz biliriz. Biz ona, ah damarndan daha yaknz.
50 Kaf Suresi Ayet 16
142
EMRE DORMAN
nanan bir kul iin dua etmek ok nemlidir. nsan sadece zora
dt anlarda deil her an Allaha ynelip Ona dua etmelidir.
Dualar gnlden ve samimi bir biimde yapldnda Allah mutlaka en olumlu ve gzel bir biimde cevap verecektir. Dualarda
dnyevi maddi isteklerden ok hem bu dnya hayatnda hem de
hirette hayrl iman ve ihls sahibi kullardan olunmasnn dilenmesi ve Allahn bize sunmu olduu saysz nimet ve imkndan
dolay srekli olarak kredilmesi gerekir. stenilen mal-mlk kiiyi bu dnya hayatnda saptrarak azgnlk yapmasna sebep olabilir. Bu yzden istenilen her eyde hem dnya hem de hiretimiz
iin hayrl olan dilemeliyiz. Kula den Allaha gnlden balanarak dua etmektir. Neyin hayrl ya da nasip olaca sadece Allahn
bilgisindedir.
B
Kullarm, beni sana soracak olurlarsa, gerekten de ben pek yaknm.
Bana dua ettii zaman dua edenin arsna cevap veririm.
yleyse onlar da bana cevap versinler ve
bana inansnlar ki doruya erisinler.
2 Bakara Suresi Ayet 186
143
ou insann aksine kabristanlar ok severim ben. Pek ok diriden daha iyidir ller. Zarar vermedikleri gibi t verirler
insana. Diriler gibi bo konumazlar. Konuamazlar ama sonunda
varacam dura hatrlatrlar bana. Haykrrlar sanki ziyarete gelenlere: Ey yolcu bak da biraz ibret al, sonun bizimkinden farkszdr onu bil diye.
Hl yayorsan bir sebebi var
Bizden daha ansl hissetme kendini. Onu yalnz Allah bilir. Acyp
durma halimize, alama bizim iin. ayet bizi grmene ramen
hl boa geiyorsa gnlerin, sen de en az bizim kadar acnacak haldesin. Doduunda hayat otobsne bindin sen de bizim
gibi. stelik sen farknda olmasan da inmen iin ikaz dmene
basld bile. Yanp snyor n. Ha durdu ha duracak otobsn.
Son durak denilecek; alacak kaplar. neceksin ister istemez. te
o zaman soracaksn kendine neredeyim ben diye.
145
EMRE DORMAN
bo geldiimiz dnyadan eli dolu giden biri var m? Benim dediimiz eyleri yannda gtrebilen biri? Ya da lme karlk verilecek bir bedel var m? Esasen pek ok kii bu durumun apak
gerekliinin farkndadr. Ama her eye ramen gzler yumulur,
kulaklar tkanr. Deyim yerindeyse devekuu misali balar kuma
gmlr. Bu gerek ile yzlemek istemez insan. nk tabiatnn
bir yn aykrdr zaten dnyevi hrslara kaplmaya. Ama kreltir o
ynn. Kreltir nk arzularyla elitii iin rahatsz eder onu
bu durum. Kamak ister gerekten. Unutmak. Hatrlamamak. Oysa
unutmas ya da hatrlamamas, deitirmeyecektir bu gerei. Zaman gelmitir ve vakit ayrlk vaktidir artk. Nefesler tutulur. Ve
urunda nelerin feda edildii dnya hayatna veda edilerek bu kez
gzler gerek karsnda ister istemez yumulur.
lnn dili olsa diyecek sana,
Ben frsat kardm tvbe et gnahna
Necip Fazl Ksakrek
Hl yayorsan bir sebebi var
yerinde ya da evinde otururken bir anda en yaknlarnn yanna
geldiini ve tek bir sz bile etmeden hznl bir ekilde ellerinden
ve ayaklarndan havaya kaldrarak seni tamaya baladklarn hayal et. Sen durun ne yapyorsunuz indirin beni aaya demene
ramen seni iiten ya da haykrna tepki veren yok. Aldklar gibi
seni gasilhaneye gtryor ve elbiselerini kartp seni ykyorlar.
Sen anlamsz bir ekilde ne olduunu anlamaya alrken bir de
bakyorsun cenaze namazn klnyor. Ardndan tabutundan kartlp mezarna konuyorsun ve zerine toprak atlmaya balyor. Bir
anda uyanyorsun ve tm grdklerinin seni dehete dren bir
rya olduunu anlayp derin bir oh ekiyorsun. Ama nereye kadar
bu oh! Evet, belki hl hayattasn ve tm bu grdklerin bir rya.
148
EMRE DORMAN
Hani filmlerde grrz hastalarn raporlar birbirine karr. ksrk ikyetiyle gittiiniz hastaneden lmcl bir hastaln penesinde olduunuzu ve birka haftalk mrnzn kaldn sylerler size. Tm dnya banza yklr bir anda. Ne yapacanz
bilemezsiniz. Ylr kalrsnz bir kede aresizce. Sanki bir gn
leceinizi bilmiyormu gibi tam tarih verilince beyninizden vurulmua dnersiniz. mitsiz geen ve yaamnz boyunca yaptnz hatalardan pimanlk duyarak Allahtan af dilemeye baladnz
birka gnn sonunda bir telefon alrsnz doktordan. Beyefendi
bu durumu nasl aklayacamz bilemiyoruz ama raporlarnz
karm turp gibisiniz maallah hibir eyiniz yok. nanamazsnz nce. Sonra birden bire havalara zplarsnz. lmeyecekmiim!
lmeyecekmiim! diye. Sarlrsnz hayata ve hznle geen birka gnnzn acsn karmak istercesine dalarsnz elenceye.
Bundan farkszdr aslnda pek ok insann dald gaflet uykusu. Birka haftalk mrnz kald denildiinde normal yaantnza devam edemezsiniz. Yaptnz ileri yapp hayatnza dair
planlar gerekletirmeyi hedeflemezsiniz. Tutuur bir anda paalarnz. Telaa dersiniz. Peki, u an sizi telaa drmeyen nedir?
leceinizi bilmenize ramen bunun ne zaman olacan bilmemeniz mi? Oysa lme yaknlnz ile ilgili bir deiiklik yoktur. ki
hafta mr kaldn renen birinden oktur o iki hafta iinde, nereden baksan daha krk yl yaayacan dnp de len. Ama aldanr insan. Bu gerei gremez. nk anlayamamtr zaten
erken bulmutur kendisi iin lm. Sanki lmn ya varm gibi. Elbise sanarak lm, yaktramamtr bedenine.
B
Size hayat veren Odur. Sonra sizi ldryor; sonra diriltecektir sizi.
Gerek olan u ki, insan tam bir nankrdr.
22 Hac Suresi Ayet 66
150
EMRE DORMAN
B
Eer Allah, insanlar zulmlerine kar cezalandrsayd, yeryznde
debelenen tek bir canl bile brakmazd. Ama yle yapmyor, onlar
belirli bir sreye kadar erteliyor. Sreleri geldiinde ise ne bir saat
geri kalrlar ne de ne geebilirler.
16 Nahl Suresi Ayet 61
151
EMRE DORMAN
155
nsanlarn ou kaybetmekten
korktuu iin sevmekten korkuyor.
Dnmekten korkuyor, sorumluluk getirecei iin.
Konumaktan korkuyor, eletirilmekten korktuu iin.
Yalanmaktan korkuyor, genliin kymetini bilmedii iin.
Unutulmaktan korkuyor,
dnyada kalc bir eser brakmad iin.
Ve lmekten korkuyor, lme hi hazrl olmad iin.
Shakespeare
nne karnndayken farknda olsaydk olan bitenin; doup bydmz ve bir gn leceimiz yerde olduumuzu dnrdk belki de. Bizim iin balang ve son sayardk anne karnndaki hayatmz. Oysaki parmamz emmek iin yaratlmamt
ellerimiz. Arada bir annemizi tekmelemek iin deildi ayaklarmz.
Annemizin kalp atlarn dinlemek iin yaratlmamt kulaklarmz. Ya da i organlarn grmek iin var edilmemiti gzlerimiz.
Yani bizim iin bir balang olsa da son deildi anne karnndaki
gnlerimiz. Tpk bu hayata geliimiz ve bu hayattan gidiimiz gibi.
Ne anne karn ne de bu dnyayd gerek evimiz.
157
B
Kendi yaratln unutmu da bize rnek veriyor. Ve bir de yle
diyor: u rm kemiklere kim hayat verecek? De ki: Onlara
hayat verecek olan, onlar ilk kez yaratandr. O, btn yaratlmlar/
her trl yaratmay ok iyi bilmektedir.
36 Yasin Suresi Ayet 78-79
Anne karnnda yaamak iin var olmadmz gibi bu dnyadaki 60-70 senelik mr sresini tamamlayp yok olmak iin de
var olmadk. Varlmzn asl amac, bu dnyann sonsuz yaama
giden yoldaki geilmesi gereken bir snav olmas. Her snavn baarl ve baarszlar olduu gibi bu snavdan da hakk ile geen
ya da tembellii sebebiyle kalanlar olacaktr. stelik an erisi gibi
158
EMRE DORMAN
B
Ey insanlar, lmden sonra dirilme konusunda kuku iindeyseniz,
gerek u ki, biz sizi topraktan yarattk, sonra bir damla sudan, sonra
bir alaktan (embriyo), sonra yaratl biimi belli belirsiz bir inem
159
EMRE DORMAN
bir daha ahit olamayacamz gibi sevdiimiz eyleri tekrar yapmamz da mmkn deildir artk. Her trl ktlk, zulm, adaletsizlik, sefalet ve rezilliklerine ramen yine de yaamak istediimiz bu dnyann sz konusu olumsuzluklardan arndrlm bir
formuna ulamamz mmkn olmayacaktr. Neden bu dnyada ktlk var diye sorarken kendimize, hi ktln olmad bir dnyada yaamamz da.
lm ve ac engellenemez; ancak onlardan duyulan korku ve
endie engellenebilir. Bu yzden u szleri syleyen air vgy
hak ediyor: Kt olan lm deil, utan verici bir lmdr.
Epiktetos
Yokluk deildir lm; aksine gerek olana geitir. Kulun Rabbine kavuaca bir gei. Bu dnya hayatnda yaanlan ne kadar gzellik varsa her birinin misli ile yaanaca bir hayata gei.
Geici olann son bulduu, kalc olann hkm srecei bir gei.
Bir yz aydnldr inanan iin. Gerek ile yaam ve iman ile
len iin. Sevin gndr. Hak edene hakknn verilecei, ncekilerin ve sonrakilerin bir araya toplanaca, zalim ve mazlumlarn
yzletirilecei, hesap defterlerinin ortaya getirilecei bir gn. Sadece mlkn gerek sahibinin hkm srd gn. zin verilmeden kimsenin sz edemedii gn. Bir ksm yzlerin nurlanaca
bir ksmnn ise kararp, zillete bulaaca gn. man edip hayra ve
bara ynelik deerler retenlerin hak ettikleri cennetlere girecekleri gn. Arzu ettikleri her trl nimetin kendilerine ikram edilecei gerek yaam ve gerek yurda kavuacaklar gn.
Dnya aslan av ve rzk arar. Tanr aslan ise hrlk ve lm,
nk lmle yzlerce hayat grr de varln pervane
gibi yakp yandrr.
Mevln
161
nl antik dnem filozoflar da felsefenin en temel konularndan biri olan lm hakknda eitli yaklamlarda bulunmular ve
genel itibariyle lmn korkulacak bir ey olmad, aksine ruhu
zgrlne kavuturan yeni bir balang olduunu sylemilerdir. rnein Sokratese gre ruhun bedenden ayrlmas olan lm
insan iin ok byk bir nimettir. Bu yzden lm korkusu da
akl kuvvetiyle stesinden gelinmesi gereken her hata gibi bir hatadr. Sokratesin rencisi Platon da bu konuda hocasyla benzer
grleri paylar ve hayat lm iin bir raklk evresi olarak deerlendirir. Hayatn amacnn kefedilebilmesini ise lm zerine
dnmekte bulur. Platon hayat, nasl bir hapishane olduunu bilemediimiz bedenlerimizin bal olduu bir mahkmiyete, lm
ise bu hapishaneden kap kurtulmaya benzetir.
Yine kimi filozoflara gre insan farknda olmasa da zaten her
gn bir ekilde lm yaamaktadr. yle syler Seneca:
Vaktiyle, u konuyu ilemitin anmsyorum; biz lmn kucana birdenbire dvermiyoruz, kucana doru yava
yava yryoruz, diyordun. lmekteyiz her gn. Her gn
yaammzn bir paras kopup gidiyor bizden. Biz bymekteyken bile, geriliyor yaammz. Bebekliimizi yitirdik,
ocukluumuzu yitirdik, sonra da genliimizi. Bu gne dein nice zaman getiyse, yok oldu gitti hepsi. Yaadmz bu
gn de lmle ortaklaa yayoruz. Nasl ki su saatini yok
eden son su damlas deil de, o son damlalardan akp geenlerdir; tpk yle, yaam braktmz o son saat de, tek
bana lm salamaz, tamamlar sadece yaammz. te
o zaman lme ularz, ama zaten ne zamandr ulamakta
deil miydik lme?13
13 Aktaran: Kaan H. kten, lm Kitab, Agora Kitapl, stanbul 2010, s. 120.
162
EMRE DORMAN
Mehur slm filozofu Kind ise lm insan tabiatnn tamamlanmas olan doal bir sre olarak grm ve yle sylemitir:
Biz kt olan eyden deil, sadece ktden nefret etmeliyiz.
Bu husus hafzamzda yer edecek olursa duyulardan kaynaklanan zntleri yenmemizde byk yarar salar. Buna
gre, sanlmasn ki lmden daha kt bir ey yoktur! Gerekte lm kt deil, kt olan lm korkusudur. lme
gelince, o sadece tabiatmzn tamamlanmasndan ibarettir.
yle ki, eer lm olmasayd kesinlikle insan da olmazd.
nk insan dnen, canl, lml varlktr diye tarif edilir. Tarif tabiat temel alarak yaplr. Demek istiyorum ki dnmek, canllk ve lml olmak insann temel yapsdr. O
halde lm yoksa insan da yoktur. Zira bir varlk lml deilse o insan olamaz. Buna gre olmamz gereken durumda
olmak kt deildir, kt olan olmamz gereken durumda
olmamaktr. yleyse kt olan lmn olmaydr. nk
lm yoksa insan da yoktur. O halde lm kt deildir.14
Bu sebeple lm kt deildir. lme hazr olmamak ve
hi lmeyecekmi gibi bu dnyaya balanmak ktdr. hireti
iin hazrlk yaparak yaam son bulan kii cennet nimetleri ile nasiplendirildiinde dnya hayatna geri dnmesi karlnda tm
dnya servetini kendisine vereceinizi syleseniz de dnyaya geri
dnmek istemez. Tpk anne karnndan km bir bebein bydnde tekrar anne karnna dnmek istemeyecei gibi. Kind, bu
konuda yle bir rnek verir:
14 Kind, znty Yenmenin areleri, tercme: Mahmut Kaya, slm Filozoflarndan Felsefe Metinleri, Klasik, stanbul 2003, s. 64.
163
ayet karacierde bulunan ve fakat baka hibir eyi tanmam olan bir besin maddesinin akl olsayd; sonra baka yere
nakledilmek istenseydi, gelimesi iin daha uygun bir bnyeye nakledilse bile, o bu durumdan znt duyard. Eer o
madde yumurtalara ulap sperme dnse, sonra yumurtalardan daha geni bir yer olan rahime nakledilmek istense,
elbette bu durum onu fazlasyla zerdi. Rahime yerletikten
sonra o maddeye, yumurtalara dneceksin dense rahimdeki durumuna nisbetle, yumurtalarn dar olduunu ve gelimi insan suretinden uzak bulunuunu hatrlad iin bu
sz onu ncekinden kat kat fazla zecektir. O maddenin rahimden bu geni leme kmas istendiinde, durum ayndr, bu da onu fazlasyla zecektir. ayet o, bu geni ve gzel leme ksa ve sonrada rahime dnmesi sylense, dnya
ve dnyadaki her ey onun mlk olsa rahime geri dnmemek iin derhal hepsini verirdi. te bunun gibi, dnya denilen, bu yerden ayrl da onu zecektir. ayet o madde, duyusal ve psikolojik aclar art arda douran duyusal varlk
ve aclarn bulunmad akl lemine intikal edecek olsa -ki
oradaki kazanmlara hibir el uzanamaz ve felaketler ulaamaz; sahip olann elinden onlar hibir ey asla alamaz- ve
ona: nceki bulunduun leme (dnyaya) dndrleceksin denilecek olsa o, bu geni dnyadan karanlk rahime
dndrleceksin denildii zamanki zntsnden kat kat
daha fazla zlecektir.15
nl slm filozofu Farabiye greyse lm karsnda dirayetli durabilen insan erdemli insandr. Zira bu kii lmn kendisine hibir ktlk getirmeyeceini bildii gibi yaarken edindii
iyiliklerin de lmle kendisinden ayrlmayacan bilir. Bu sebeple
15 Kind, a.g.e., s. 64-65.
164
EMRE DORMAN
erdemli kii her iki dnyasndaki mutluluunu arttracak iyi davranlar daha da arttrmak iin yaamay sever. lmden korkanlar
ise bilgisiz insanlardr. Cahil insanlar dnya hayatna dair zevklerden mahrum kalma endiesiyle lmden korkarlar. Bu kiiler mutluluun lmle birlikte kaybolacan dnr lmden sonraki
gerek mutluluk hakknda bir ey bilmezler.
Hayat doru yolda olunca lm korkusu yoktur. Bizi lmden
yldran tek ey, hayatn ktlk iinde gemesidir.
mer Hayyam
Peki, insanlar neden lmden korkarlar? te bu noktada ok eitli nedenler bulunsa da genel itibariyle insanlarn lmden korkma
nedenlerini dier bir nl slm filozofu bn Sn tarafndan yaplan tasnifi esas alarak gstermemiz yerinde olacaktr. Filozofumuz
lm korkusunun yedi snf insan zerinde etkili olduunu u ekilde ifade eder:
1. lmn gerekte ne olduunu bilmeyenler.
2. Ruhunun nereye intikal edeceini kestiremeyenler.
3. Kendisinin lp yok olacan, buna karlk lemin kendisinden sonra var olmaya devam edeceini dnenler.
4. lme sebep olan hastalklarn eleminden baka lm iin
ayrca bir elem olduuna inananlar.
5. lmden sonra kendisine bir ceza ve ikence edileceine
inananlar.
6. ldkten sonra nereye gidileceini bilmeyenler.
7. Ardnda brakaca mal ve mirasnn ldkten sonra dnyada kalmasndan znt duyanlar.16
16 bn Sn, lm Korkusundan Kurtulu Risalesi, ev. M. Hazmi Tura, Orhan
Mete Matbaas, stanbul 1959, s. 12-13.
165
Tm bunlar, sz konusu korkulara kaplan insanlarn bilgisizliklerinden ve sadece nefislerinin arzular dorultusunda yaamak
istemelerinden kaynaklanmaktadr. Oysaki lmden korkmak lm
gereini deitirmeyecei gibi korkulmasna ramen hazrlk yapmamak da kiinin akbetini deitirmeyecektir. Bu yzden lmden korkmak yerine sonsuz olan hiret hayatndaki lmszl
arzulamak gerekir.
lm gnmde tabutum yryp gitmeye balad m, bende
bu cihann gam var, dnyadan ayrldma tasalanyorum
sanma; bu eit pheye dme, bana alama, yazk yazk
deme. eytann tuzana dersem ite hayflanmann sras
o zamandr. Cenazemi grnce ayrlk ayrlk deme. O vakit
benim buluma ve grme zamanmdr. Beni kabre indirip
braknca, sakn elveda elveda deme; zira mezar cennetler
topluluunun perdesidir. Batmay grdn ya, domay da
seyret. Gnee ve aya batmadan ne ziyan geliyor ki? Sana
batmak grnr, ama o, domaktr. Mezar hapis gibi grnr, ama o, cann kurtuluudur. Hangi tohum yere ekildi
de bitmedi? Ne diye insan tohumundan phe ediyorsun?17
Mevln
Tolstoy da lmn korkulacak bir ey deil aksine insan iin
yeni bir balang olduunu ve lm ile birlikte insann gerek yurduna dneceini syler.
En kof ceviz bile krlmak ister. Olgun yemiler tutunamaz
aaca. yleyse kabuum krlacak diye hayflanmamaldr
insan. Topraa dmemek iin rpnmamaldr meyve. Dn! Bir eyin geldii yere dnmesi kadar sevindirici ne ola17 Mevln, Divan Kebir, ev. Abdlbaki Glpnarl, Remzi Kitabevi, stanbul
1959, s. 169.
166
EMRE DORMAN
B
Kitab sol eline verilen der ki:
Ah, ne olurdu, bana kitabm verilmeseydi!
Hesabmn ne olduunu hi bilmeseydim.
Keke lmm her eyin sonu olsayd.
Malm bana hi bir yarar salamad.
G ve kudretim yok olup gitti.
69 Hakka Suresi Ayet 25-29
18 Tolstoy, lm Manifestosu, ev. S. Neval imek-Serkan zburun, Kakns Yaynlar, stanbul 2007, Arka kapak.
167
Allahtan baka kim var edebilir insan? Kim tekrar hayat verebilir rm kemiklere? Kim kartabilir kabrinden insan?
Kim var edebilir sonsuz bir mutluluk ve yaam? Kim? phesiz
Allahtan baka hi kimse.
EMRE DORMAN
Gvenilirdir. Emanete sahip kar. Kendisinden emin olunandr. Kendisine ait deilse ayet bir kurutan fark yoktur onun iin
koca bir servetin. Gzn dikmez bakasnn sahip olduklarna.
Fedakrdr. Faydal iler yapmaya abalar. Frsatlar arar. Hayrl ileri dnyevi ilerinin nne geirir. alkandr, karnca gibi. Bu
dnyadaki rahatndan nce hiretteki rahatn dnr. Yorulmak
nedir bilmez. Hep daha iyi eyler yapmay hedef edinir kendine.
Hayrl ilerde yarr, Allaha yarar bir kul olmaya alr. Etrafna kar rnek biri olur. Rol yapmaz. Yalan ve riyaya sapmaz. Bir
kul olarak Rabbini temsil ettiini bilir. nsanlar aldatmaz.
Gybet etmez. nsanlar arkalarndan olur olmaz ekitirmez.
Emin olmadan bir konuda hkm vermez, yok yere ahkm kesmez. nsanlarn kusurlarn aratrmaz. Lakaplar takmaz. Kimseyi
kk grmez. Tevazu sahibidir. Byklenip kibre sapmaz. Zanda
bulunmaz, bulunsa da iyi zanda bulunur. Hata aramak yerine hatalar rtc olur. Bo ve lzumsuz sz ile davranlardan uzak durur. Gerektii yerde gerektii kadar konuur. Arlklara kamaz.
lldr. sraf etmez. Tutumludur. Zarafet sahibidir. Temizliinde
dikkatlidir. Gzel ve temiz giyinir. Gereksiz lksten kanr.
Kendi zararna dahi olsa doru olan semeye alr. Hakk ve
adaleti gzetir. ahitlikten kanmaz. Yalan yere ahitlik yapmaz.
Vicdan sahibidir, insafldr. Gzel sz konuur. Hayr, iyi ve gzel
olan tavsiye eder. Sadece insanlar deil tm canllar sever. nsanlar tarafndan sevilir, saylr. Kin gtmez. Dmanlk beslemez.
Affeder. Bar esas alr. Kendisine yaplan bir iyilie daha gzeli
ile ktle ise gerekiyorsa ayet aynsyla karlk verir. Ktlkler planlamaz. Allahn izin verdii lde mukavemette bulunur.
Gerektiinde cesur olur. Hibir eyden korkmaz. Zulmetmez. Arlklara gitmez.
Hogrldr. Anlayldr. zr kabul eder. Gerektiinde
zr diler. Gler yzldr. nsanlara ask suratla, kt szle mua172
EMRE DORMAN
mele etmez. Teekkr eder. Teekkr beklemez. Kendisi iin istedii bir hayr bakalar iin de ister. Sadktr. Dosttur. Gvenilirdir.
Vefakrdr. Kadir kymet bilir. nsanlara banka hesaplarna gre deil, Allaha olan teslimiyetlerine ve insani gzelliklerine gre deer verir. Aile ve akrabasn sever. Konu komusuyla iyi ilikiler
kurar. Kardelik iin ayn anne ve babadan domay zorunlu grmez. Gnlden inanan insanlar kardei bilir. Korur, kollar. Gzetir. yiliini ister.
Kendini gelitirir, yetitirir. nsanlk meselelerine kar duyarl
olur. Mslman kardeinin derdini kendine dert edinir. Sadece kendisi iin deil, tm insanlk iin faydal iler yapmaya alr. nsanlar hayra arr. Gerekleri onlara tebli eder. Karln yalnz Allahtan bekler.
Artk karar vermek gerek! Alacamz bir sonraki nefesimiz
garanti olmasa da, henz zaman varken. manmz kaybetmeden
imanmzn, salmz kaybetmeden salmzn ve mrmz
kaybetmeden bize emanet olarak verilen mrmzn kymetini bilelim. Nasl olsa ileride yaparm gafletine kaplmadan, yaantmza
ve kendimize eki dzen vermeye, artk kanlmaz gerekleri fark
etmeye abalayalm. Tabi zamanmz varsa.
Zor deildir aslnda; bu saylanlar yapmak ya da en azndan
yapabilmek iin aba harcamak. Gerek nem ve deeri bunlara
vermek. Bunlar yapp da ldkten sonra ardnda tatl bir tebessm
brakmak. Hayrlar ile anlp, dualar ile uurlanmak. lm muhabbetle karlamak, Rabbe kavuma saymak. Geici olmayan gerek
hayata ulamak. Sonsuz bir huzur ve mutluluk tatmak.
Sevdiklerimizden ksa sreliine uzaklamaktr lm. Allaha
iman edip hayrl iler yapanlarn bir daha hi ayrlmamak zere
cennette kavuacaklar, sonsuz bir huzur ve mutluluk yaayacaklar
173
B
man edip zrriyetleri de imanda kendilerine uyanlarn, soy-soplarn
da kendilerine katmzdr. Ve kendi amellerinden kendilerinin hibir
eyini eksiltmemiizdir. Her kii, kazand karlnda bir rehindir.
52 Tur Suresi Ayet 21
B
Adn cennetleri bunlar iindir. Atalarndan,
elerinden, zrriyetlerinden hayra ve bara
hizmet etmi olanlarla birlikte girerler oraya.
13 Rad Suresi Ayet 23
174
EMRE DORMAN
nsanlarn byk ounluu hi lmek istemez, sonsuzca var olmak ister. Masallardaki gibi bir lmszlk iksiri olsa rnein onu
elde etmek iin yapmayaca ey kalmaz. Her trl zorluu gze
alr. Elde etmek iin canla bala alr. Hatta yle ki hayatn bile
tehlikeye atabilir lmszlk iksirini edinmek uruna. Sonunda
elde edebilecei ya da bu iksirin gerekten onu lmsz klaca
garanti bile olmasa. Oysaki bilmez, Allah zaten buyruklarna uyan
herkese lmszlk vaat etmitir. Sonsuz ve mutlu bir yaam. Hem
de herkese. stelik onu kaf dann ardnda aramanza gerek yoktur. te hem bu dnyasna hem de hiretine ynelik hayrl iler yapan iin yokluk deil, aksine gzeldir aslnda lm, tpk
yaam gibi. Ona hazr olana. Bu gerek ile yaam ve bu geree gre hazrlk yapana
175
Ek:
bn Sn ve Ruh Kasdesi19
tk ondan ayrlmak istememitir. Bu yzden lmle birlikte bedenden ayrlmak ruha ok ac gelecektir.
ndii hneyi zamanla tanr,
Alamaz nce, souk davranr.
Nihayet benimser ten kafesini
Ayrlrken bu kez alar kvranr.
Letfet mi gzel, madde mi iyi,
Ne arar kafeste, bilmem ki neyi.
zgrl tadan bu zavall ku,
Nasl sevdi hayret, bu virneyi!
stelik safln ve temizliini koruyacana dair Allaha verdii sz unutmu ve bedene girmesiyle ilahi ve manevi ynyle
deersiz bedenin istekleri arasnda skarak bocalamaya balamtr. Madde ile girdii bu iliki neticesinde safln yitirip kirlenmi, ancak Allaha verdii sz hatrladka utancndan alayp
gzya dkmtr.
nerken Allaha verdii sz,
Unutup kirlenmi tertemiz z.
Hatrlamaz olmu anayurdunu,
imdi mell mahzun, solgundur yz.
Bununla birlikte maddi varlklarn sahip olduklar ypranma
etkisiyle yalanan bedene de zlp alamtr. Artk ruhun konuk olduu bedenden ayrlp anayurduna dn zaman gelmitir. Nihayet lmle birlikte ruh bedenden ayrlm ve geride artk kimsenin deer vermedii, toprak olmak zere terk edilen
ceset kalmtr.
178
EMRE DORMAN
180
Kaynaka
10. Hugh Ross, The Creator and the Cosmos, Naupress Book,
Colorado 1993.
11. bn Sn, lm Korkusundan Kurtulu Risalesi, ev. M.
Hazmi Tura, Orhan Mete Matbaas, stanbul 1959.
12. Kaan H. kten, lm Kitab, Agora Kitapl, stanbul 2010.
13. Mahmut Kaya, slm Filozoflarndan Felsefe Metinleri,
Klasik Yaynlar, stanbul 2003.
14. Mevln, Mesnevi, I-IV, ev. Abdlbaki Glpnarl, M.E.B.
Yaynlar, Ankara.
15. Mevln, Divan Kebir, ev. Abdlbaki Glpnarl, Remzi
Kitabevi, stanbul 1959.
16. Montaigne, Denemeler, ev. Sabahattin Eybolu, Trkiye
Bankas Yaynlar, stanbul 2009.
17. Mfit Selim Saruhan, slam Filozof ve Dnrlerinde lm
Korkusu ve Tedavisi, A...F.D., Cilt 47, Say:1, s. 87-105.
18. Necip Fazl Ksakrek, ile (Btn iirleri), Byk Dou
Yaynlar, stanbul 2001.
19. Osman Ersu Belikrk, Varolu ve tesi, Sorulara Cevap
Ararken, Furkan Kitapl, stanbul 2005.
20. Pascal, Dnceler, ev. Metin Karabaolu, Kakns Yaynlar, stanbul 2003.
21. Tolstoy, Hayat zerine Dnceler, ev. Ahmed Midhat
Rfatof, Furkan Basn Yayn, stanbul 1994.
22. Tolstoy, lm Manifestosu, ev. S. Neval imek-Serkan
zburun, Kakns Yaynlar, stanbul 2007.
182
B
Onlara bir strap gelip attnda yle derler:
Biz Allah iiniz ve sonunda Ona dnp gideceiz.
2 Bakara Suresi Ayet 156
yilik olarak yaptnz Allah bilir. Azk edinin.
Hi kukusuz azn en gzeli takvadr.
Ey akl ve gnl sahipleri, benden saknn!
2 Bakara Suresi Ayet 197
Kim gzel davranlar sergileyerek yzn
Allaha teslim ederse, Rabbi katnda dl vardr onun.
Korku yoktur byleleri iin; tasalanmayacaklardr onlar...
2 Bakara Suresi Ayet 112
Rabbinizden bir balanmaya ve eni gklerle
yer kadar olan cennete doru yarr gibi kouun.
O, takva sahipleri iin hazrlanmtr.
3 Ali mran Suresi Ayet 133
Nerede olursanz olun lm sizi yakalayacaktr.
Titizlikle korunan muhteem kulelerde olsanz bile.
4 Nisa Suresi Ayet 78
man edip hayra ve bara ynelik iler yaparak
Rablerine iten bir ballkla boyun eenlere gelince,
onlar cennet halkdrlar. Srekli kalacaklardr orada.
11 Hud Suresi Ayet 23
Hanginizin daha gzel i yapacan belirlemek
iin sizi imtihana ekmek zere lm ve hayat yaratan Odur.
Daima stn Olandr, Balayandr O.
67 Mlk Suresi Ayet 2
183