SVEUCILITE U ZAGREBU

FILOZOFSKI FAKULTET
Odsjek za arheologiju
Ivana Luia 3

Petra Niki

KARIN SAMOGRAD

Seminarski rad

Zagreb, 2006.

Sadraj

1. Uvod... 3
2. Stariji horizont cetinske kulture.. 4
3. Srednji horizont cetinske kulture 5
4. Mlai horizont cetinske kulture.. 6
5. Zakljuak 7
6. Literatura. 7

1. Uvod

Cetinska kultura, preteno ranobronanodobna kultura iji su ostaci najbrojniji u

dalmatinskom zaleu te oko gornjeg toka rijeke Cetine, jo je uvijek, kao i cijelo
podruje njenog rasprostiranja, nedovoljno istraena. Ipak, 1950-ih godina zapoela su
sustavna istraivanja grobova u kamenim gomilama i prvih naseobina cetinske kulture.
(ovi, B., Marovi, I. 1983., str. 191)
karin samograd, najbogatije istraeno naselje cetinske kulture, peinski je lokalitet
u Miriloviu, zapadno od Uneia (srednjejadransko zalee), koji je iskopavao Ivan
Marovi. Materijal s tog iskopavanja uva se u Arheolokom muzeju u Splitu i nije bio
objavljivan. (ovi, Marovi, 1983, str. 191) Prostrana peina u blizini velikog polja u
kru (Govedarica, 1989, str. 115, Sl. 14) mogla je primiti velik broj ljudi, ali i stoke. U
peini su naene brojne ivotinjske kosti koje nisu analizirane, ali vjerojatno upuuju
na injenicu da su se nositelji cetinske kulture veinom bavili stoarstvom. Nema
izravnih dokaza da su stanovnici tog podruja znali samostalno izraivati bronane
predmete, a u drugim naseljima sloj cetinske kulture je mnogo tanji te se smatra da su
ona bila samo sezonska boravita to ide u prilog teoriji o stoarstvu kao glavnoj grani
gospodarstva. (ovi, Marovi, 1983, str. 216-218)
Za razliku od tih naselja, karin samograd pokazuje dugotrajniji boravak nositelja
cetinske kulture u toj peini. U vie horizonata naeno je nekoliko jednostavnih
ognjita bez posebne konstrukcije s debelim slojem pepela (ovi, Marovi, 1983, str.
202), a u okviru stratigrafije od nekoliko metara, od starijeg neolitika nadalje, sloj
cetinske kulture debeo je 1,30 m i dijeli se na tri horizonta prema stratigrafskim
odnosima i tipologiji keramikog materijala. Ta tri horizonta odreuju i cijelu
periodizaciju cetinske kulture.

2. Stariji horizont cetinske kulture

Stariji horizont sloja cetinske kulture u karinom samogradu odreuje 1. stupanj u

periodizaciji te kulture koji pripada kraju eneolitika i prijelazu u rano bromano doba
to odgovara dijelu Reineckeova A1 stupnja. Prisutni su brojni kasnoeneolitiki
elementi, ukrasi koji su tipini za jadranski tip ljubljanske kulture kao i oni na kojima se
vidi izravan utjecaj kulture zvonastih pehara. Gruba keramika jednaka je u kasnom
eneolitiku i ranom bronanom dobu, no u ovom horizontu pojavljuju se prvi tipino
cetinski oblici koji su ostavljeni neukraeni ili se ukraavaju jednostavnim grubim
ukrasima. (ovi, Marovi, 1983, str. 196-197; T. XXVIII; Sl. 14: 1-5)
Gruba keramika 1. stupnja dijeli se na duboke terine sline loncima s kratkim,
izdvojenim vratom eneolitikog oblika, lonce s visokim vratom i prstenastim ojaanjem
i lonce sline vrevima s istaknutim ramenom i kratkim vratom s tunelastom ili manjom
trakastom rukom. Ukraena je utiskivanjem prsta u nizu, apliciranjem plastinih traka,
a na nekoliko ulomaka primjeena je barbotinska tehnika. (ovi, Marovi, 1983, str.
209-211, T. XXVIII: 3, 4, 6)
Finija keramika 1. stupnja preteno se sastoji od terina i pehara. Terine su razliitih
profila, a neke su imaju prstenasto ojaanje s vanjske strane usta. Pehari veinom imaju
ovalni trbuh i cilindrini vrat s iksoidnom trakastom rukom (ovi, Marovi, 1983, T.
XXVIII: 8). Fina keramika ima vie razliitih tipova ukrasa. Jednostavne udubljene
linije oznaavaju poetak tipinog cetinskog naina ukraavanja keramike (ovi,
Marovi, 1983, T. XXVIII: 5), a jedna dobro uglaana, kuglasta posuda sa zonalnim
cik-cak ukrasom poetak ukraavanja fino nazubljenim kotaiem (ovi, Marovi,
1983, T. XXVIII: 7). Naen je i jedan glineni poklopac s nizom igosanih trokuta, koji
neki autori smatraju pintaderom (Govedarica, 1989, str. 120; T. XXV: 4), te ukrasi
jadranskog tipa ljubljanske kulture kao to su plastini nizovi cik-cak ornamenata ili
nizovi plastinih ukrasa u obliku meandra odijeljeni tankom prugom. (ovi, Marovi,
1983, str. 209-211)

Od orua i oruja u starijem horizontu naeno je nekoliko kremenih noia (ovi,

Marovi, 1983, T. XXVIII: 1), vie ulomaka poluobraene kosti i roine, jedna lijepo
uglaana alatka od roine koja ima oblik bodea (ovi, Marovi, 1983, T. XXVIII:
2), te uobiajene alatke u obliku nepravilne kugle ili prizme sa zaobljenim uglovima od
gabra ili nekog slinog kamena. (ovi, Marovi, 1983, str. 205)

3. Srednji horizont cetinske kulture

Srednji horizont sloja cetinske kulture u karinom samogradu najizraeniji je po

debljini i najbogatiji raznovrsnim keramikim i ostalim nalazima, te odreuje 2. stupanj
u periodizaciji te kulture, koji zauzima najvei dio ranog bronanog doba prema
Reineckeovim stupnjevima A1 i A2. Eneolitiki elementi nestaju, a dominiraju tipini
elementi cetinske kulture. Pojavljuje se gruba keramika koja je po oblicima i ukrasima
karakteristina za jadransko-zapadnobalkansku regiju. Taj dugotrajni stupanj pokazuje
bogatstvo oblika i ukrasa keramike. (ovi, Marovi, 1983, str. 197-198; T. XXIX:
1-11; Sl. 14: 6-10)
Gruba keramika pripada starijoj keramici, a od oblika treba izdvojiti grube posude s
prstenastim zadebljanjem na vanjskoj strani oboda, jajaste ili bikonino zaobljene lonce
s malim vratom ili bez njega i grube vreve s cilindrinim vratom i malim trakastim
drkama. Ta je keramika ukraavana nizovima otisaka prstiju po obodu i jednako
obraenim jednostrukim ili viestrukim plastinim trakama (ovi, Marovi, 1983, T.
XXIX: 1). Ruke na takvoj keramici su grube, trakaste, jeziaste, potkoviaste, a na
jednom trbuastom loncu pojavljuje se i koljeniasta ruka. (ovi, Marovi, 1983, str.
211-213)
Meu finom keramikom prevladavaju terine s proirenim obodom razliite
profilacije, neukraen ili ukraene tipinim cetinskim oranamentima, zatim specifine
cetinske terine sa stopom, klasini cetinski pehari (ovi, Marovi, 1983, T. XXIX: 5,
7) i posude tipa Kotorac. Pronaen je i jajasti lonac s tri roia na obodu iznad drke
(ovi, Marovi, 1983, T. XXIX: 11). Povrina posuda je sjajno uglaana, gotovo
5

polirana, a redovito se primjenjuje bijela inkrustacija. Od ostalih ukrase prisutan je

ljestviasti motiv, te mali roasti, zaobljeni ili sjekirasti produeci na obodu iznad
drke. (ovi, Marovi, 1983, str. 211-213)
Kod ostalih nalaza, orua i oruja, nema neke bitne razlike s obzirom na prethodni
stupanj, no smanjuje se broj kremenih noia to moda upuuje na sve ee
koritenje bronanih sjeiva. Pronaeni su brojni predmeti od kosti i roine kao to su
"ekii" od jelenje roine s otvorom za drku, glaala od goveih rebara te jedan dobro
izraeni i uglaani bode koji oblikom podsjea na bronani trijangularni bode.
(ovi, Marovi, 1983, str. 206)

4. Mlai horizont cetinske kulture

Mlai horizont sloja cetinske kulture u karinom samogradu mnogo je tanji od

prethodnog sloja. Prisutstvo tipinih oblika cetinske keramike naglo se smanjuje,
posebno ukraenih, a sve brojniji su oblici i ukrasi kultura s podruja Hercegovine i
sredinje Bosne. Ne moe se sa sigurnou govoriti o kulturnom sloju koji se nalazi
iznad cetinskog pa je teko odrediti duljinu trajanja zadnjeg, odnosno 3. stupnja cetinske
kulture koji odreuje mlai horizont. Taj je stupanj vjerojatno prisutan tijekom prijelaza
iz ranog u srednje bronano doba, odnosno tijekom kraja A2 stupnja i B1 stupnja po
Reineckeu. (ovi, Marovi, 1983, str. 198-200; T. XXIX: 12-17; Sl. 14: 11)
Gruba keramika je jednaka onoj iz prethodnog stupnja, a kod fine keramike nestaju
posude tipa Kotorac i klasine terine i pehari. Terine prelaze u zdjele i plitice s
proirenjem oboda na unutarnjoj strani posude irokim do 5 cm. Javljaju se i
jednostavni, srednje glaani pehari s kratkim vratom i polukrunim, roastim ili veim
sjekirastim produecima na obodu iznad trakaste drke (ovi, Marovi, 1983, T.
XXIX: 13, 16). Bikonini ili trbuasti pehari i alice, fino glaane povrine, po
profilaciji su drugaiji od klasinih cetinskih pehara i alica. Vei dio klasinih
cetinskih ukrasa se gubi, a prevladava ljestviasti motiv, urezane, popreno rafirane

trake (ovi, Marovi, 1983, T. XXIX: 15). Ponekad su trake ispunjene nizom sitnih
uboda ili crtica, a dvostruke i trostruke trake kosim zarezima, to se povezuje s motivom
riblje kosti (ovi, Marovi, 1983, T. XXIX: 14). Jo neki od ukrasa su visei, koso
rafirani trokuti, a prisutna je i dobro uglaana, kanelirana keramika (ovi, Marovi,
1983, T. XXIX: 17), ponekad s okruglim, odnosno izduenim ispupenjima. (ovi,
Marovi, 1983, str. 214-215)
U mlaem horizontu nisu naeni drugi predmeti osim keramike, a orua i oruja
nema ili zbog premale debljine sloja ili sluajno nedostaju. (ovi, Marovi, 1983, str.
207)

5. Zakljuak

Lokalitet karin samograd iznimno je bitan zbog dugotrajne naseljenosti ondje i

bogatstva keramikog materijala to je omoguilo stvaranje unutarnje periodizacije i
relativne kronologije te kulture. Zbog stratigrafskih odnosa i obilja keramike strunjaci
su mogli izdvojiti tri stupnja koje ne vrijede samo za taj lokalitet, ve i za cijelu
cetinsku kulturu. Iako cijelo podruje nije znaajnije istraeno, sloj cetinske kulture u
peini karin samograd pokazuje povezanost s razdobljima i kulturama prije i poslije
nje.

6. Literatura

ovi, B., Marovi, I. 1983. Cetinska kultura. U: Praistorija jugoslavenskih zemalja,

vol. IV (ur. M. Vuki), str. 191-231. Sarajevo: Svjetlost, OOUR izdavaka djelatnost i
Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine
Govedarica, B. 1989. Rano bronzano doba na podruju istonog Jadrana. Sarajevo:
Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine