FRANSISCONUN PARA HAKKINDAK KONUMASI

YAZAN: AYN RAND

Aadaki metin Ayn Randn Atlas Silkindi adl kitabndan alnmtr.
Rearden, Bertram Scuddern biraz ileride, diliyle damanda ck ck sesleri karan
bir kza syledii sz de duydu; Sizi rahatsz etmesine izin vermeyin. Biliyorsunuz, para
her ktln kaynadr... O da, parann tipik bir rn.
Rearden, Francisconun bu sz duyabileceini sanmamt, ama gen adamn cidd ve
nazik bir glmsemeyle oraya dndn grd. Demek parann her ktln kayna
olduunu dnyorsunuz, dedi Francisco dAnconia. Peki, parann kknn ne olduunu
hi sorguladnz m? Para bir mbadele aracdr. Ortada dei toku edilecek rnler, onlar
retecek insanlar olmazsa, para da var olamaz. Para aslnda, birbiriyle i yapmak isteyen
insanlarn, deere kar deer verme ilkesinin madd biimidir. rnnz gzyalar
karlnda isteyen mzmzlarn, ya da onu elinizden zorla alan yamaclarn arac deildir
para. Onu ancak retebilen insanlar mmkn klmtr. Bunu mu kt buluyorsunuz?
abalarnza karlk para kabul ettiinizde, bakalarnn abalarndan domu
rnler karlnda onu elden karacanza dair bir taahhtte bulunmusunuz demektir.
Paraya deer katanlar, mzmzlarla yamaclar deildir. Okyanuslar dolusu gzya olsa,
dnyadaki tm silahlarn toplam olsa, yine de czdannzdaki ktlar ekmee dntrp
yarn sa kalmanz salayamaz. O kt paralar... aslnda altn olmas gerekirdi ya... sizin
onurunuzun simgesidir. reten insanlarn enerjisinden paynza dendir. Czdannz,
evrenizde parann kkeni olan ahlak ilkeler konusunda temerrde dmeyecek insanlar
bulunduunun kantdr. Sizin kt bulduunuz ey bu mu?
Hi retimin kkenini aradnz m? Bir elektrik jeneratrne gz atn, bakalm
kendinize onu yaratanlarn aklsz kabadaylar olduunu syleyebilecek misiniz? Tarm ilk
kefedenlerden size miras kalan bilgiler olmakszn bir tek tohumdan buday karn da
grelim. Yiyeceinizi yalnzca fiziksel hareketlerle bulmaya bir aln hele. O zaman
grrsnz ki tm retilen mallarn, dnyada olumu tm servetlerin kkeni insan zihnidir.
Ama siz diyorsunuz ki, para gller tarafndan, zayflarn aleyhine yaratlmtr!
Hangi gten sz ediyorsunuz? Silah gc ya da kas gc deil o. Servet, insann dnme
kapasitesinin rndr. Bu durumda para, bir motoru icat eden kii tarafndan, o motoru icat
etmeyenlerin aleyhine mi yaratlmtr? Para zekiler tarafndan, yoksullarn aleyhine mi
kazanlmaktadr? Yetenekliler tarafndan, beceriksizler aleyhine mi yaratlmtr? Yoksa
hrsllar tarafndan, tembellerin aleyhine mi? Para nce yaratlr, ancak ondan sonra
yamalanr ya da szdrlr. lk nce drst insanlarn abalaryla yaratlmas gerekir, buna da
herkes kendi yetenei orannda katkda bulunur. Drst bir insan, rettiinden fazlasn
tketemeyeceini bilen insandr.
Parayla alveri yapmak, iyi niyetli insanlarn kuraldr. Parann dayal olduu kural,
her insann kendi zihnine ve kendi abasna sahip olmas kuraldr. Para, asla sizin
abalarnzn deerini, karlnda kendi abasnn deerini vermeye raz olmayan birine
aktarmaz. Para size, mallarnzn ve emeklerinizin karlnda, bunlara ihtiya duyan
insanlarn atfettii deeri getirir, ama daha fazlasn getirmez. Para, ticarete girienlerin
zorlamasz kararyla, her iki taraf iin de yararl olan anlamalardan baka trlsne izin
vermez. Para sizden, insanlarn kendi yararlar iin altklarn, kendi zararlar iin
almadklarn kabul etmenizi bekler, kendilerinin sizin sefaletinizi tasn diye domu yk
hayvan olmadn kabul etmenizi, onlara vereceiniz eyin deerler olmasn, yaralar
olmamasn bekler, insanlar arasndaki ortak ban strap dei tokuu deil, mallar dei
tokuu olmasn salar. Para sizden, zaaflarnz insanlarn aptallna satmanz deil,
istidatlarnz insanlarn aklna satmanz ister, sunulanlarn en berbatlarn deil, parayla
1

alnabilecein en iyisini almanz salar. Ve insanlar ticaretle yaamaya balaynca ve niha

karar mercii kuvvet deil, mantk olunca, kazanan hep en iyi rn, en iyi performans,
insanolunun en iyi kararlar ve en stn yetenekleri olur; esasen insann verimliliinin
derecesi de, ald dln derecesini belirler. Arac ve simgesi para olan var oluun kural
budur. Siz buna m ktlk diyorsunuz?
Ama para yalnzca bir alettir. Sizi istediiniz yere gtrr, ama srcl sizden
devralamaz. Size arzularnz tatmin etme olana verir, ama size yeni arzular kazandramaz.
Para, sebep-sonu kanununu ters yz etmek isteyen, zihnin rnlerine el koyarak zihni silmek
isteyen insanlarn kbusudur.
Para, ne istediini bilmeyen insana mutluluk satn alamaz; deer bilmeyene bir
deerler kodu veremeyecei gibi, ne arayacana karar vermekten hep kanm birine de bir
ama sunamaz. Para budalalara akl satn alamayaca gibi, korkaklara alk, beceriksize sayg
da salayamaz. Yarglarnn yerine parasn kullanarak kendinden stn olanlarn beyinlerini
satn almaya kalkan insan, kendinden altta olanlarn kurban durumuna der. Akll insanlar
onun yanndan kaar, evresine yalnz hilekrlarla sahtekrlar toplanr, bunu salayan da, o
kiinin henz kefetmedii bir kanun olur... O kanun, hi kimsenin kendi parasndan daha
kk olamayaca kanunudur. Siz bu nedenden tr m buna kt diyorsunuz?
Paray miras olarak devralmaya layk insan, ancak o paraya ihtiyac olmayan
insandr. Nereden balarsa balasn, naslsa kendi servetini kazanabilecek olan insandr. Eer
miras, o paraya denkse, para ona iyi hizmet eder; deilse, para onu mahveder. Ama siz bu
durumu seyreder, para onun ahlakn bozdu, dersiniz. Yoksa o mu parann ahlakn
bozmutur? Deersiz mirasyediye asla imrenmeyin. Onun paras sizin deildir, zaten o paray
siz de daha iyi kullanamazdnz. O para bize paylatrlmal, bir parazit yerine dnyada elli
parazit olmal, diye de dnmeyin. Bu da o servetin altnda yatan lm iyilikleri geri
getiremez. Para, kklerinden koparlnca len bir canl gtr. Kendine denk olamayan bir
akla hizmet etmez. Bunun iin mi ona kt diyorsunuz?
Para sizin sa kalma aracnzdr. Yaam kaynanz hakknda vereceiniz hkm,
kendi hayatnz hakknda vereceiniz hkmdr. Eer kaynak kt ve yozlamsa, kendi
hayatnz lanetlemisiniz demektir. Paray sahtekrlkla m kazandnz? nsanlarn
gnahlarna, aptallklarna hizmet ederek mi kazandnz? Budalalara hizmet sunmakla, kendi
yeteneinizin hak ettiinden fazlasn elde etmeyi mi umdunuz? Bu uurda standartlarnz m
drdnz? Hor grdnz mteriler iin, tiksindiiniz ileri mi yaptnz? Eer yle
yaptnzsa, o zaman paranz size bir anlk, bir kuruluk sevin bile getiremez. O zaman satn
aldnz tm eyler, bir takdir deil, bir sitem haline gelir, bir baary deil, bir ayb
hatrlatr. O zaman avaznz kt kadar, para ktdr diye barmaya balarsnz. Size
zsaygnz geri getiremedii iin mi ktdr? Yozluunuzun zevkini karmanza izin
vermedii iin mi? Paradan nefret etmenizin kk orada m yatyor yoksa?
Para her zaman bir etki olarak kalacak, sebep haline gelip sizin yerinizi hibir zaman
almayacaktr. Para iyiliklerin rndr, ama sizi iyi klamaz, gnahlarnz telafi edemez. Para
sizin, hak etmediiniz madd ve manev deerleri elde etmenize yol aamaz. Paradan nefret
etmenizin nedeni bu mu acaba?
Yoksa siz, her ktln ba, paraya duyulan aktr m demek istemitiniz? Bir eyi
sevmek demek, onun doasn bilmek ve sevmek demektir. Paray sevmek de, iinizdeki en
iyi gleri yaratann o olduunu, kendi abanz, insanlar arasndaki en parlak kiilerin
abalaryla deitirmenizin anahtarnn da o olduunu bilmek ve bunu sevmektir. Paradan
nefret ettiini en yksek sesle haykran kii, kendi ruhunu be kurua satmaya en tene olan
kiidir, o zaman nefret duymakta da hakl saylr. Paray sevenler onun uruna almaya
isteklidir. Onu hak edebilecek yetenekleri olduunu bilirler.
sterseniz size insanlarn karakterlerine dair bir ipucu vereyim: Paray lanetleyen
insan, onu erefsizce elde etmitir; ona sayg duyan insan, hak ederek kazanmtr.

Biri size parann kt olduunu sylyorsa, o insandan cannz kurtarrcasna kan.

O sz, yaklaan bir yamacnn ayak sesidir. nsanlar yeryznde bir arada yaadka ve
ihtiya da birbirleriyle i yapma ynnde olduka... eer paray terk ederlerse tek alternatifleri
bir silahn namlusu olur.
Ama eer para kazanmak ya da onu muhafaza etmek istiyorsanz, bu i sizden en
yksek deerleri bekler. Cesareti, gururu ya da z saygs olmayan insanlar, paralarn hak
ettiklerine inanc olmayan, onu can gibi korumaya niyeti olmayan insanlar, zengin olduklar
iin zr dilemeye kalkanlar... uzun sre zengin kalmayacaklardr. Yzyllardr kaya
oyuklarna saklanan yamac takmnn doal yemleridir onlar. Servet sahibi olduu iin
sululuk duyan, zr dilemeye kalkan adamn kokusunu aldklar anda deliklerinden kmaya
balarlar. abucak onu bu sululuk duygusundan kurtarmaya alrlar... Sonunda cann da
alrlar... O da, bunu hak etmitir.
Bir de ifte standartl insanlarn ykseliini greceksiniz. Bunlar kuvvete dayanarak
yaarlar, ama yamalayacaklar servetin yaratlmas iin de ticaretle yaayanlara ihtiyalar
vardr. Bunlar iyiliklerin asalaklardr. Ahlakl bir toplumda bunlar sulu saylr, sizi onlara
kar korumak iin yasalar, ynetmelikler karlr. Ama bir toplum, hakl sulular, yasal
yamaclar yaratmaya balarsa, savunmasz kurbanlarn servetini alan bu kiilere kar bir
nlem almazsa, o zaman para, kendini yaratann intikam arac haline gelir. Bu yamaclar,
savunmasz insanlar soymann bir tehlikesi olmadn sanrlar, nk o kiilerin savunma
mekanizmalarn yok edecek yasalar karmlardr. Ama ele geirdikleri servet de, daha
baka yamaclar iin mknats ilevi grmeye balar, yeni gelenler de serveti, ilk alanlarn
elinden, ayn yolla alarlar. Bylece yar kazanan, retimde en yetenekli olan deil,
gaddarlkta en acmasz olandr. Kuvvetin standart haline geldii yerde, katil her zaman
yankesiciyi yenecektir. Ondan sonra da medeniyetin kendisi ortadan kalkar, yerini harabelere
ve katliamlara brakr.
O gnn yaklap yaklamadn bilmek mi istiyorsunuz? Paraya bakn. Para,
toplumsal deerin barometresidir. Ticaretin, iki tarafn rzasyla deil de, zorlamayla
yapldn grrseniz, retebilmek iin hibir ey retmeyen insanlardan izin almanz
gerektiini grrseniz, parann mal alp satanlara deil de, ikramlar, iltimaslar alp verenlere
doru aktn grrseniz, insanlarn almayla deil de, nfuzla zenginletiini
gzlemlerseniz ve yasalarnz da sizi btn bunlardan korumuyorsa, tam tersine, o insanlar
size kar koruyorsa, yolsuzluun dllendirildiini, drstln kendini feda etme anlamna
geldiini anlarsanz, toplumunuzun yazgsnn yok olmak olduunu anlarsnz. Para yle
soylu bir aratr ki, silahla rekabet etmez, gaddarlkla anlamaz. Bir lkenin, yar hak, yar
yama ortamnda yaamn srdrmesine izin vermez.
nsanlar arasnda yokediciler belirdiinde, onlarn ilk yaptklar ey paray yok
etmektir, nk para, insanlarn koruyucusu ve ahlak dzenin temelidir. Yokediciler altnlar
yakalar, sahibine kalp bir kt yn brakrlar. Bu btn nesnel standartlar ldrr, insanlar
rasgele kriterler koyanlarn kaypak gcne teslim eder. Altn nesnel bir deerdi, retilen
servetin dengiydi. Kt, var olmayan bir servetin zerine konmu ipotektir, silah da o serveti
yaratmas beklenen kiilere evirir. Kt, yasal yamaclarn, kendilerine ait olmayan bir
hesaptan kestii ektir ve kurbanlarn deerleriyle denecektir. O ekin karlksz kt,
zerinde hesapta para yok damgasyla geri dnd gnden kann. Ktl var olmann
arac haline getirdiinizde, insanlarn iyi insanlar olarak kalmasn sakn beklemeyin.
Ahlakszlarn yemi haline gelmek zere hayatlarn feda etmelerini beklemeyin. retim
cezalandrlr, yamalar dllendirilirken, onlarn retim yapmasn bekleyemezsiniz.
Dnyay kim mahvediyor? diye de sormayn. Siz mahvediyorsunuz.
Dnyann en retken uygarlnn en byk baarlar arasnda durmu, bu uygarlk
niin kyor diye merak ediyorsunuz, oysa siz onu besleyen kan, yani paray
lanetlemektesiniz. Gemite vahiler paraya ne gzle baktysa, siz de o gzle bakyorsunuz,

ondan sonra da balta gitmemi ormanlar neden stmze stmze geliyor, kentlerimizi
yutmaya kalkyor, diye merak ediyorsunuz. nsanlk tarihi boyunca para, her zaman u ya da
bu isim altnda ortaya kan yamaclar tarafndan alnd. Bunlarn adlar deise de,
yntemleri hep ayn kald. Serveti kuvvet kullanarak kaptlar ve retenleri kskvrak,
horlanan, erefsizletirilmi kurbanlar durumuna soktular. Parann kt olduuna dair,
kendinizi hakl gre gre sarf edip durduunuz o cmle, aslnda kle altrarak servet
edinilen alardan kalm. O kleler, bir zamanlar biri tarafndan kefedilmi hareketleri
tekrar tekrar yapadurmu, yzyllar boyunca hibir ey bir adm bile ilerlememi: retim g
kullanarak ynetiliyorsa ve servet fetihle ediniliyorsa, o zaman fethedilmeye deer pek fazla
ey yok demektir. Bununla birlikte, durgunlukla, alkla geen yzyllar boyunca insanlar hep
yamaclar, kllarn aristokratlarn, doutan aristokratlar, mevki aristokratlar olarak ba
tac etmi, asl retenleri de kle diye, tacir diye, dkknc diye... ve sanayici diye horlam
durmulardr.
Eer bana Amerikallarn en fazla gurur duymalar gereken eyin ne olduunu
sorarsanz, bunun, para yapmak szn icat etmeleri olduunu sylerim, nk bu, dier her
eyi de ieriyor. Daha nce dnyann hibir ulusu ya da dili, bu sz kullanmamtr. nsanlar
serveti her zaman statik bir varlk olarak dnm, ya ona el konur, ya dilenilir, ya miras
kalr, ya paylalr, ya yamalanr ya da ikram olarak verilir, demilerdir. Servetin nce
yaratlmas gerektiini ilk anlayanlar Amerikallar olmutur. Para yapmak sz, insanlk
ahlaknn temelini yanstmaktadr.
Ama yine de, yamac ktalarda yaayan rm kltrler, Amerikallar bu sz
yznden knamlardr. imdi de yamac kesimi, en gurur verici baarnz bir utan olarak,
zenginliinizi bir su olarak, byk sanayicilerinizi kapka olarak, harika fabrikalarnz kas
gcnn eseri olarak, Msr Piramitleri gibi krba altnda inleyen kleler tarafndan yaplm
gibi grmenizi istemektedir. Size dolarn gcyle krbacn gc arasnda hibir fark
grmediini syleyen hain, bu fark kendi knda hissederek tanmaldr..., ki kanmca
tanmas da yakndr.
Parann tm iyi eylerin kayna olduunu kefedeceiniz gne kadar, kendi
mahvoluunuzu davet ediyorsunuz demektir. Para insanlarn birbiriyle i yapma arac
olmaktan kt gn, insanlar parann arac haline gelir. Ya kan, krba, silah... ya da dolar.
Kendiniz sein. Bunlarn dnda bir seenek yok, zamannz da tkeniyor.