OG MOTORLARINDA ENERJ TASARRUFU AMALI FREKANS

KONVERTR KULLANIMI VE UYGULAMALARI

Attila YAPAR
attilayapar@kontekotomasyon.com.tr
ZET
Toplam elektrik enerjisinin yaklak %40n tketen elektrik motorlarnda enerji verimlilii konusu, mhendislik
almalarnda her zaman gncelliini koruyan en nemli konulardan biridir. Artan nfusla ve buna paralel
tketimle birlikte ime suyu, atk su ve zirai (sulama) amal altyap sistemlerinde kullanlan motorlarn
glerinin bymesinden ve imalat retim kapasitelerinin artmasndan dolay prosesteki motor glerinin
artmas; saylar standart alak gerilim motorlarna gre ok az olmakla birlikte, tkettikleri enerji asndan
toplam motorlarn tkettii enerjinin %23 n tketen orta gerilim motorlar, enerji tasarrufu almalarnda
dikkate alnmas gereken ana unsurlardandr. Bu bildiri de orta gerilim motorlarnda frekans konvertr
kullanlarak yaplabilecek enerji tasarrufu konusu, daha ok pratik rneklemelerle ele alnmaya allmtr.

GR:
Elektrik motorlarnn dnyadaki toplam
elektrik tketiminde pay, yaklak % 4346 arasndadr. Motorlarn ihtiyac olan
enerjinin retimi srasnda atmosfere
yaklak 6.040Mt CO2 (karbondioksit)
salnm yaplmaktadr. 2030 ylna kadar,
etkili ve kapsaml enerji politikalar
izlenmezse, elektrik motorlarnn enerji

tketimi ylda 13.360 TWh ve bu enerjinin

retilmesi iinde ylda 8.570Mt CO2
salnm olaca ngrlmektedir.
Elektrik motorlarnn tkettii enerjinin u
an son kullanclara maliyeti, ylda 565
milyar US$ olup, bu rakamn 2030 ylnda
900 milyar US$ olmas beklenmektedir.

Tablo1 :Sektrlere gre, EDMS* elektrik tketimleri

Sektr

Elektrik Tketimi

% Tm EMDS elektrik
tketimi

% Sektr elektrik
tketim oranlar

Endstri

4488 TWh/yl

%64

%69

Ticari

1412 TWh/yl

%20

%38

Ev , iyeri ve binalar

948 TWh/yl

%13

%22

Nakliye ve tarm

260 TWh/yl

%3

%39

Kaynak: IEA istatistik, 2006 (national electricty demand); A+B International, 2009 (motor calculations)
* EMDS : Elektik motor-driven system (Elektrik motorlar ile tahrik edilen sistemler)

2030 ylna kadar, dnyadaki tm lkelerin

minimum enerji performans standartlarna
(MEPS)
uymas
durumunda
ylda
endstriyel elektrik motorlarnn enerji
tketimlerinde 322TWh tasarruf ve bunun
yannda 206 Mt CO2 salnmnda
engellenebilecei tahmin edilmektedir.
Elektrik
motorlar
snflandrlrsa,

sektrlere

gre

kametgahlar
:
Soutma
(klima,
buzdolab), fanlar, yemek piirme cihazlar
(frnlar, davlumbazlar, frn fanlar) kk

ev aletler (mikserler ), amar makinalar,

sa kurutma makinalar, hard disk ve
fanlar, bahede kullanlan cihazlar,
otomatik kap gei sistemleri
Ticari binalar: Motorlar genellikle stma,
soutma sistemleri (HVAC), asansr, bro
makinalarnda (hard disk, fanlar)kullanlr.
Tarm : Pompa ve konveyr sistemleri.
Tama: Elektrik trenler, arabalar,
motorsikletler.
Endstri: Pompalar, fanlar, konveyrler,
vinler, kompresrler. Avrupa birlii
lkelerinde endstride kullanlan elektriin
%70 ini elektrik motorlar tketmektedir.

Motorlarn sektrlerdeki paylar :

Endstri
:68.9%
Ticari
: 38.3% (arlkl
HVAC)
Tarm
: 20% - 25% (pompa
,fan)
kematgah
: 20% - 25%
(soutucu , dondurucu ve HVAC)
Ulam
: 60% elektrikli
tam a sistemleri
Kaynak (UIC, 2008).

Byk gl motorlar: Byk gl

motorlar dendiinde; gc 375 kW,
gerilim seviyesi 1kV zerindeki motorlar
anlalmaktadr. Adet olarak saylar az
olmakla birlikte, toplam motorlarn
tkettii
enerjideki
paylar
%23
civarndadr. Uygulama alanlar, altyap
uygulamalarnda (atksu, ime suyu ve
sulama amal pompalar) ve endstriyel
tesislerde fan, pompa, konveyr ,vin
uygulamalar.

Tablo2 : Elektrik motorlarnn tipleri, enerji tketimleri ve adetleri

Minimum Size 1kW

Kk motorlar
10W-750 W
Pompa ,fan

Tm Elektrik Motor Tipleri

Orta byklkte genel kullanm
amal motorlar
0,75kW -375kW

Maksimum 100.000kW
Byk Motorlar

Pompa, fan,
kompresr,konveyr,endstriyel tama
ve kaldrma sistemleri

Endstri ve altyap
uygulamalar

ok fazl

ok fazl

Alak gerilim 200V-1000V

1kV-20kV gerilim
seviyesinde

375kW -10.000kW

Tek fazl
<240V
ndksiyon, nt sarg,
vb.

Asenkron
Senkron Asenkron ,
AC indksiyon motorlar
zel dizayn
2-4-6-8 kutuplu
Sahada montaj

Mteriye zel imalat

%9 enerji
2 milyar adet

Standart boyutlar (IEC), stoktan ya da

ksa srede teslim
zel motorlar;
Teknoloji: DC, kalc mknatsl,
relktans motor, step motor,servomotor
vb
evresel artlar: ex-proff, yksek
scaklk, vb.
%68 enerji
230 milyon adet

Kaynak : A+B International ,2009

%23 enerji
0,6 milyon adet

Tablo3 : Sektr ve son kullanc baznda global enerji tketimleri (TWh) 2006

Sektr

Tm

Endstri
Ulam
kametgah
Ticari ve servis
Tarm, orman ve
balklk
Diger

Aydnlatma Elektronik Elektroliz Istma

Standby Motor

6500
300
4300
3700
400

500
100
900
1300
0

200
0
700
500
100

500
0
0
0
0

800
0
1600
300
200

100
0
200
200
0

4400
200
900
1500
100

500

100

100

200

200

Kaynak: A+B International, 2009

ekil 1 :Sektr ve son kullanc baznda global enerji tketimleri (TWh) 2006

zetle, yukardaki saysal veriler bize,

tketilen elektrik enerjisini iinde elektrik
motorlarnn paynn hangi seviyelerde
olduunu;
elektrik
motorlarnn
boyutlandrlmasnda, seilmesinde ve
iletme aamasnda efektif kullanldnda
yapabileceimiz enerji tasarrufunu ve bu
sayede atmosfere atlacak CO2 emisyonunu
hangi
boyutlarda
azaltlabileceimi
gstermesi asndan ok nemlidir.
Burada, byk gl motorlarn frekans
konvertr uygulamalar ile, nasl enerji

tasarrufu
yaplabilecei
allacaktr.

aklanmaya

ncelikle orta gerilim motorlarnn yol

vermesinde
kullanlan
frekans
konvertrleri ve eitlerinin neler olduuna
baklacak olursa;
Orta Gerilim Frekans Konvertr
Tipleri
Orta Gerilim frekans konvertrleri, yk
tipine (karesel yk, sabit moment, sabit
g) motor gcne, motor yapsna (ksa

devre asenkron motor, bilezikli asenkron

motor, senkron motor, kalc mknatsl
motor) ve imalatlarn gelitirdikleri
teknolojilere gre farkllklar gsterir.
Uygulamalarda karlalan balca tip
frekans konvertrleri unlardr;
1.

Gerilim Kontroll Inverterler

(Voltage Source Inverter,VSI )

noktas birletirilmi DC bara motor

yklenebilirliini arttrr.
Baz imalatlar opsiyon olarak evirici
knda k sins filtresi kullanr.
Bunun
amac
evirici
kndaki
gerilimdeki pikleri elimine etmek ve
motora tam sinsoidal gerilim vermektir.
Bu
sayede
evirici
devredeki
anahtarlamadan kaynakl motor sarglarna
uygulanacak
du/dt
pik
gerilimleri
engellenerek motor sarglarnda oluacak
izolasyon skntlar alm olur, ayrca da
frekans konvertr ile motor aras kablo
mesafesi kstlamas ortadan kalkarak
kablo boyu istenildii kadar uzatlabilir.
1.1 ok Katl Gerilim Kontroll
Inverterler (Multi Level Voltage- Source
Inverter,VSI)

ekil 2 : Gerilim kaynakl OG frekans konvertr

Sistem, DC barada sabit gerilim tutmak

iin gerilim kontroll inverterden oluur.
Giri harmonik seviyesini drmek iin,
giri dorultucu devresi (rectifier) 12 veya
24 pulse olarak seilir. AC gerilim,
dorultucu devresinden DC gerilime
dnm olarak kar. DC baradaki
kondansatrler, dorultucu kndaki DC
gerilimi dzeltmek, depolamak ve motorun
ihtiyac olan reaktif enerjiyi salamak iin
kullanlr.
DC
gerilim,
GTO
(GateTurn-Off
Thyristor), yksek gerilim IGBT (Insulated
Gate Bipolar Thyristor) ya da IGCT
(Integrated Gate-Commutated Thyristor)
gibi
g
elektronii
anahtarlama
elemanlar kullanlarak ntr noktas
birletirilmi iki ya da 3 katl evirici
(inverter) devresinde istenen gerilimde ve
frekansta alternatif gerilime dnr. Ntr

ekil3: ok katl gerilim kontroll OG frekans

konvertr

Bu tip frekans konvertrleri gerilim

kontroll invertrlerinin en yaygn
kullanlan tipidir. Giri besleme tarafnda
ok sargl faz kaydrmal zel bir
transformatr
kullanlr.
Kullanlan
transformatr sayesinde dorultma devresi
24-36 pulse arasnda olabilir.

Kullanlan modllerde (low voltage

module) dorultma, DC bara ve evirici
devreleri birlikte bulunur. 2 veya 3 katl
evirici teknii kullanlr.
Bu tip frekans konvertrlerinde, k
filtleri kullanlmasna ihtiya yoktur. 36
pulse kadar kullanlabilen giri dorultucu
devresi
sayesinde
harmonik
akm
seviyeleri standartlarda tanmlanan IEEE519 (1992) deerleri olduka altndadr.

Uygulamalar: Fan, pompa, kompresr,

extruder, yksek dinamik hz hassasiyeti
istenen yerler
Teknik Datalar
G
Gerilim
k Frekans
Konverter verimi
Hz kontrol aral
2.

Tam ykte g faktr 0,95 civarndadr.

Toplam frekans konvertr verimi tam
ykte transformatr dahil yaklak
%97dir.
k gerilimin sinsoidal olmasndan
dolay zellikle eski sistemlerin frekans
konvertr ile yenilenmesi durumlarnda
zel bir kablo ya da k filtre
kullanlmasna
ihtiya
yoktur.

: 8000 kWa kadar

: 2,3 6,9 kV
: 0 200 Hz.
: %97-98
: 0-100%

Akm Kontroll Inverterler

(Current Source Inverter ,CSI)

Sistem DC baral akm kaynakl

inverterden
oluur.
Giri
tarafnda
kontroll dorultucu ve reaktrl DC bara
bulunur. Kendinden kontroll inverter
devresi DC akm ayarlanabilir frekansta 3
faz akma dntrr. Motor akmnn
genlii dorultucu devresi ile, motorun hz
ise inverter devresinden kontrol edilir.

ekil4. Alak gerilim modl

Avantajlar:
ok dk hzlarda tam tork
verebilme
Giri g faktr 1e yakn
Motor sarglarnda ekstra stres
olumaz
Kablo boyu istenildii kadar
olabilir.
Kk boyutlar
Yksek verimlilik
Yksek dinamik performans

ekil 5. Akm kontroll inverter

Avantajlar: 4 Blge alma imkan

Ekonomik bir zm.
Dezavantajlar: Dk hzlar iin uygun
deil.
Dk hzlarda g faktr dk.

DC barada reaktr kullanm ilave

kayplar ve maliyet getirir.

4 blge alabilir.
Geni hz ayar sahas ve g aral

Uygulamalar : Pompa, Fan, Blower

Dezavantajlar:
Standart ksa devre asenkron motor
iin uygun deil.
Basit ve ekonomik bir zm
deil.
Standart frekans konvertrne gre
hacmi byk .

Teknik Datalar
G
Gerilim
k Frekans
Konverter verimi
Hz kontrol aral

3.

: 8000kW kadar
: 2,3 6,9kV
: 0 - 75Hz.
: %97
:2-100%

Yk anahtarlamal Inverter (Load

Commutated Inverter LCI )

AC akmdan kontroll dorultucu ile DC

akm elde edilir. DC barada reaktr
kullanlr. Yk anahtarlamal inverter DC
akm anahtarlayarak motora deiken
frekans ve gerilim uygular. nverter statik
komutatr gibi davranr. Bu uygulamada
senkron makine ayn DC makine gibi
kontrol edilir.

Uygulamalar;
Haddehane
Denizcilik
imento Deirmeni
Maden vin kaldrma
Tnel fanlar
Teknik Datalar
G
Maksimum hz
Konverter verimi
Hz kontrol aral

: 1-80 MW a kadar
: 7500 rpm
: >%99
(0)-10-100%

4. Cycloconverter
Her bir motor faznn paralel olmayan 6
pulse kendi inverteri bulunur.3 fazl akm
kaynakl konvertr gibi davranr.

ekil6. Akm anahtarlamal inverter

Avantajlar: Orta ve yksek gl

motorlarda kullanlabilir.
Frasz ve bilezikli Senkron
makineler iin uygundur.

ekil7. Akm anahtarlamal inverter

Cycloconverter herhangi bir DC ara devre

olmadan ebeke frekans ve gerilimini yk
frekansnda deiken gerilime evirir. Yk
frekans ebeke frekansnn %40 ile
snrldr. Frekans ayar sahasnn zerinde
konvertrn maksimum performans stator
ve uyarma akmmn statik ve dinamik
olarak kontrol edilerek salanr.

ebekeye baslr. Motorun hz DC akm

kontrol edilerek salanr.

Avantajlar:
4 blge alma
Motor g faktr 1 yaplabilir.
Yksek stall ve tutma torku
Dk hzlarda mkemmel kontrol
Yksek dinamik hassasiyette ar yk
kapasitesi
Alan zayflatma blgesi: 1:3
Dezavantajlar:
Maksimum k frekansnda limitli
G faktr hz ayar blgesi zerinde sabit
deil.
Uygun ekonomik bir zm olmayabilir.
Standart drive a gre fazla alan kaplar
Uygulamalar:
Hadde
Gemi uygulamalar
Maden vin uygulamalar
Tunel fanlar
Teknik Datalar
G
: Alak Gerilim 1,5-15 MW
a kadar
Yksek Gerilim 5-30MW
Maksimum hz: 600/720 rpm 50 Hz
sistemde
Hz aral
: 0-100 Hz
Motor frekans: 20-24 Hz.
Kaskat / Kramer / slip enerji geri
kazanm Inverter
(Cascade/Kramer/ Slip Energy
Recovery (SER) )
Rotor gerilim ve frekans 3 fazl diyot ya
da tristr kpr dorultucu devresi ile
reaktrl DC baraya oradan da AC olarak
5.

ekil8.Kaskat inverter

Avantajlar:
Rotor devresinin enerjisini ebekeye
verecei iin ekonomik bir zmdr.
Yksek toplam verim
Motora konvertrden bamsz olarak yol
verilir ve sabit hzda alr. Doasndan
by-pasl bir sistem.
Mevcut bilezikli motorlarn revizyonu iin
uygun zm
Dezavantajlar ;
Standart ksa devre motorlarda kullanlmaz
G faktr hz ayar sahas dnda sabit
deil.
Uygulamalar:
Fan, pompa
Bizekli asenkron motor revizyonlarnda
Krc ve deirmen
Kompresr ve blower
Aa soyma makinalar

ENERJ TASARRUFU
Giri blmnde de ksaca zetlendi gibi,
toplam enerji tketiminin byk blm
(yaklak %40) elektrik motorlar
tarafndan
yaplmakta.
Elektrik
motorlarnn alt krlmlar yapldnda fan
ve pompalarn tketimdeki pay % 38,
kompresrlerin pay ise %32. (Kaynak DE
Almeida
et
al.
2008b;
A+B
International,2009.) Yk karakteristiinden
dolay, frekans konvertr uygulamalar ile
enerji tasarrufu yaplabilecek en iyi
uygulamalar fan ve pompalardr. Bu
bildiride, frekans konvertr ile enerji
tasarrufu
almalar
hem
yk
karakteristii asndan, hem de motor
uygulamalarnn byk bir blmn
kapsamas asndan ncelikle fan ve
pompa uygulamalar sonrasnda ise
kompresr
uygulamalar
zerinden
incelenmitir.
Frekans
konvertr
ile
motor
uygulamasnda tasarruf edebilmenin tek

art, prosesin bize hz azaltma imkan

verebiliyor
olmasdr.
u
asla
unutulmamaldr ki bir fann, pompann,
blowern ya da kompresr motorunun
nominal devrinde almas gereken bir
yerde frekans konvertr ile enerji
tasarrufu yapmak sz konusu olamaz.
Burada u da yanl anlalmasn, frekans
konvertr enerji tasarrufu yapmasa bile
yumuak kalk-duru zellii bile sistemin
mekanik mrn ve bakm sresini ciddi
anlamda uzatmakta dolayl olarak yine de
bize ekonomik fayda salayabilmektedir.
Frekans konvertr ile enerji tasarrufu
nasl yaplabiliri anlamak iin ncelikle
yk tiplerini incelemek gerekir.
a. Deiken Momentli Ykle;
Fan ve pompa ykleri karakteristik olarak
deiken momentli yklerdir. Deiken
momentli yklerde moment hz ile karesel
orantl deiir. Bu nedenle bu tip yklere
karesel momentli yklerde denir.

ekil 9 : Deiken momentli ykler ve devire gre akm, tork, g ilikileri

Deiken momentli yklerde tasarrufun

nasl edilebileceini aadaki basit
denklemler aklamaktadr.

Debi Hz likisi Q1 / Q2 = n1 / n2
Basn Hz likisi H1 / H2 = (n1 /
n2)2
G Hz likisi P1 / P2 = (n1 / n2)3

Q1
Q2
H1
H2
P1
P2

: n1 hzndaki debi
: n2 hzndaki debi
: n1 hzndaki basn
: n2 hzndaki basn
: n1 hzndaki g
: n2 hzndaki g

alma art: 1. %70 debi

giri damper ile motor
nominal hznda

Buradan kan sonular ;

1. Hz ile debi doru orantldr
2. Hz ile basn karesel orantldr
3. Hz ile g kpsel orantldr.
Kk bir rnek verecek olursak motorun
devri %10 yavalatldnda, ebekeden
ekilen g;
n2 = 0,9 n1
P1 / P2 = (n1 /0,9 n1)3
P1 / P2 = (n1 /0,9 n1)3

P2 = 0,729 P1

Yukardaki denklemden de grld gibi

hzn %10 azalmas durumda ekilen g
ilk gce oranla %27 azalmtr. Burada
frekans konvertrnn verimini de %96-97
aras aldmzda giri gc;
P2 =( 0,729 / 0,96) P1 = 0,76 P1 olacaktr.
Yaklak %24 tasarruf.
Pompa ya da fann debi kontrol mekanik
olarak yaplyorsa; yani sistemde vana ya
da klepe kullanlyorsa elbette vana ya da
klepenin kslmas durunda da ebekeden
ekilen akm ve g nominal deerlerin
altnda olacaktr. Fakat frekans konvertr
ile karlatrldnda olduka dk
oranlarda kald grlr.
Aada bir blowerda frekans konvertr
kullanlarak yaplan enerji tasarrufu
uygulamas rnei verilmitir.
Motor etiket deerleri: 500kW, 3300V, 6
kutup (1000rpm), motor verimi %95

ekil 10 : Blower motoru enerji tketimi

2. %70 debi frekans konvertr ile

Giri damperi ile ebekeden g tketimi
500kW x 0,9 x 0,68 / 0,95 =322kW
0,68 a noktasnda giri damperi ile %70
debideki g tketimi
0,95 motor verimi
Frekans konvertr ile;
500x0,9x(0,7)3 = 154kW
Motor giri gc :
154kW / 0,95 = 162,4kW
ebekeden ekilen g ;
162,4 / 0,97 = 167kW 0,97: frekans
konvertrnn verimi
Tasarruf edilen enerji : 322-167 = 155kW

P = %91 x 1000kW =910kW

Bu motorun ylda 6000saat altn
dnrsek yllk enerji tasarrufu:
155kW x 6000* saat = 930.000kWh
*6000 saat alma yaklak 8.3 ay 24 saat
alma.
Not: 0,9 arpan motorun nominal gc ile
mekanik
g
arasndaki
orandan
gelmektedir.
imdide pompa uygulamasnda
tasarrufunu inceleyelim.

enerji

%60 akta,
P = %76 x 1000kW =760kW
Yllk enerji tketimi;
(910kW x 2000h)+ (760kW x 2000h)
=3.340.000kWh
Frekans konvertr ile;
%85 akta,
P = (%85)3 x 1000kW =614kW
%60 akta,
P = (%60)3 x 1000kW =216kW
Yllk enerji tketimi;
(614kW
x
2000h)+
2000h)=1.660.000kWh

(216kW

3.340.000kWh
1.660.000kWh
1.680.000kWh yaklak %50 tasarruf

Yllk enerji tasarrufu :

CO2 Karbondioksit salnmndaki azalma

ise 635.040kg

ekil 11 : Sv ak ve g karakteristii.

alma artlar:
Motor: 1000kW toplam alma saati 4000
saat
%85 ak alma zamann yarsnda
%60 ak alma zamann dier yarsnda
Vana kontrol ile alma;
%85 akta,

imento fabrikasnda yaplan gerek bir

uygulama rnei;
Uygulama : imento fabrikas (Kuzey
Vietnemda)
Hedef : 3 fan motoruna enerji tasarrufu
amal frekans konvertr uygulamas .
Mevcut durum: Fan motorlarnn debisi
damper kontrol ile kontrol edilmekte.

1. Farin Deirmen Fan

ekil12: imento fabrikasndaki 3 motora frekans konvertr uygulamas

Nominal G: 800kW
Nominal Gerilim: 6000V
Nominal Akm: 94,9 A

%100 ykte ebekeden ekilen g:

Mil gc / motor verimi =766kW

Giri gc (%)
670kW / 766kW =%87,5
eriden ak oran: %83,8 bulunur.
1. Klepe kontrol ile enerji tketimi :
670kW
2. Frekans konvertr kullanldnda;
Hz deiimi : %83,8
Mil gc (kW) = Nominal Mil
gc (kW) x (Ortalama hz % )3
= 720kW x 0,8383 = 424kW
ekil 13: Fann giri g karakteristii

G faktr
Devir

: 0,86
: 1450 rpm

alma Rejimi: Ortalama ekilen akm

75A , ylda toplam 7500 saat alma
Fann yk erisi bulunamadndan
yandaki
genel
fan
karakteristii
kullanlmtr.
Mevcut durumdaki g tketimi;
P =3 x 6000V x 75A x 0,86
P =670kW

Giri gc = mil gc / motor

verimi / FC verimi
= 470kW
3. Enerji Tasarrufu : 670kW - 470kW
=200kW
Yllk enerji tasarrufu : 200kW x
7500saat = 1.500.000 kWh
Yllk enerji tasarruf tutar :
1.500.000 kWh x 1.095 =
1.642.500.000 VDN

2. n Istc Fan
Nominal g
Gerilim
Akm
G faktr
Devir

: 800kW
: 6000V
: 95,7A
: 0,85
:1450 rpm

Hz oran: %94,7
Mil gc (kW) = Nominal Mil
gc (kW) x (Ortalama hz % )3
= 720kW x 0,9473 = 612kW
Giri gc = mil gc / motor
verimi / fc verimi
= 678kW
3. Enerji Tasarrufu : 733kW - 678kW
=55kW
Yllk enerji tasarrufu : 55kW x
8000saat = 440.000 kWh
Yllk enerji tasarruf tutar :
440.000 kWh x 1.095 =
481.800.000 VDN
3. Deirmen Hava fan

ekil 14: Fann giri g karakteristii

alma rejimi: ortalama ekilen akm

83A, ylda toplam 8000 saat.
Fann yk erisi bulunamadndan
yandaki
genel
fan
karakteristii
kullanlmtr.
Mevcut durumdaki g tketimi;
P 3 x 6000V x 83A x 0,85
P =733kW
%100 ykte ebekeden ekilen g:
Nominal mil gc / motor verimi =766kW
Giri gc (%)
733kW / 766kW =%95,7
eriden ak oran: %94,7 bulunur.

1. Klepe kontrol ile enerji tketimi :

733kW
2. Frekans konvertr kullanldnda;

ekil 15: Fann giri g karakteristii

Nominal g : 400kW
Nominal gerilim : 600kW
Nominal Akm: 48A
G faktr : 0,85
Devir
:980 rpm
alma rejimi: ortalama ekilen akm
40A, ylda toplam 6000 saat alma.
Fann yk erisi bulunamadndan
yandaki
genel
fan
karakteristii
kullanlmtr.

Mevcut durumdaki g tketimi;

P 3 x 6000V x 40A x 0,85
P =353kW

Mil gc (kW) = Nominal Mil

gc (kW) x (Ortalama hz % )3
= 360kW x 0,9023 = 264kW

%100 ykte ebekeden ekilen g:

Nominal mil gc / motor verimi =383kW

Giri gc = mil gc / motor

verimi / fc verimi
= 293kW

Giri gc (%)
353kW / 383kW =%92,2
eriden ak oran: %90,2 bulunur.

1. Klepe kontrol ile enerji tketimi :

353kW
2. Frekans konvertr kullanldnda;
Hz oran: %90,2

3. Enerji Tasarrufu : 353kW - 293kW

=60KW
Yllk enerji tasarrufu : 60kW x
6000saat = 360.000 kWh
Yllk enerji tasarruf tutar :
360.000 kWh x 1.095 =
394.200.000 VDN

Tablo 5 : Uygulama Sonucu

Motor Gc
Enerji Tketimi
Enerji
Tasarrufu
alma Saati
Enerji
Tasarrufu
CO2 azalmas*
Tasarruf
Tutar**

n Istc
Fan
800
733
55 (-8%)

Deirmen
Hava Fan
400
353
60 (-17%)

Toplam

kW
kW
kW

Farin Deirmen
Fan
800
670
200 (-%30)

saat/yl
MWh/yl

7.500
1.500

8.000
440

6.000
360

---2.300

t CO2/ yl
US$/ yl

900
82.500,-$

264
24.200,-$

216
19.800,-$

1.380
126.500,-$

* 0,6t-CO2 / MWh
** 1,095 VDN / kWh = 0,055 US$ /kWh

2000
1.756
315 (-18%)

b. Sabit Momentli Ykler ;

ekil 16: Sabit momentli ykler ve devire gre akm, tork, g ilikileri

Sabit momentli ykler grubuna asansr,

vin, kompresr, konveyr ykleri girer.
Yukardaki ekilden de grlecei motor
akm, motor devri ile deimez, tm hz
aralnda motor akm dolays ile motor
torku sabittir. Motor gc ise devirle doru

orantl deiir. Motor devri hangi oranda

deiirse, motorun ebekeden ektii gte
o oranda deiir. Aada santrifj tip bir
gaz kompresrnde enerji tasarrufu
almas rnei bulunmaktadr.

Tablo 6 : Kompresr ve motor teknik bilgileri

Kompresr Modeli
retici

4V-2S
inde kimyasal
gazlar reten bir
fabrika
Ortam
Kark Gaz (CO,H2)
G
323 kW
Nominal hz
14029 rpm
Nominal ak
20190 m3/h
Giri Basnc
1.35 MPa
k Basnc
1.85 MPa
Acceleration rate
1:4.7
Butonal ve oktanol gaz karm ve eten
gaz sentez reaksiyon tankna girer.
Propanaln gaz faz katalizrn etkisi ile
oluur ve soutmadan sonra kaba propanal
elde edilir. Hava kompresr aracl ile

Motor modeli
retici

YB450M1-2
Nanyang Motor Plant

Nominal g Pdn
Nominal hz n0
Nominal gerilim U0
Nominal akm I0
Nominal g faktr

450kW
2980 rpm
6kV
52.1A
0.88

dndrlr. Sv proponal rectifying

tankna girer, propanol rn olarak dar
alnr.
Sistemin
ematik
gsterimi
aadadr.

ekil 17: Prosesin ematik gsterimi

Kompresr motoruna direk olarak yol

verilmesi, motorun her defasnda ar
kalk yk ile kar karya gelmesine
neden olur. Ayrca sistemin grlts ok
fazladr. Yksek kalk akmlar ve ek
olarak yksek titreimden dolay motor ok

nadir tam ykte alabilmektedir. Ayrca

vana kontrolnden dolay sistem gereksiz
yere fazla enerji tketmektedir. Bu
sebeplerden dolay frekans konvertr
taklmasna karar verilmitir.

Tablo 7 : Karlatrma Tablosu

Motor Hz
Giri Akm
G Faktr
Vana aklk oran (FV1001)
Giri Basnc
k Basnc
Basn Fark
k ak

Direk alma
2980rpm
47A
0,47
%35-40
1,35Mpa
1,85Mpa
0.5MPa
20190m3/h

Enerji tasarruf hesab :

Ylk alma sresi : 360 gn
Elektrik birim fiyat 0.65yuan / kWh
Direk alma durumunda :
Giri Gerilimi Ud
:6kV
Ortalama Giri Akm : 47 A
G
Hesab
Pd
==3
UIcos=1.7326470.47=230kW,
Yllk
Enerji
Tketimi
Cd=
TPd=(360x24) 230=1.987.200kWh
Yllk
Enerji
Maliyeti
=1.987.2000.65=1.291.680,-yuan

Frekans konvertr
1200rpm
7A
0,85
%100
1,35Mpa
1,43Mpa
0.08MPa
8455m3/h
Frekans Konvertr ile :
Giri Gerilim Ud
:6kV
Ortalama Giri Akm Ib
:7A
G
Hesab
Pd
==3
UIcos=1.732670.85=62kW,
Yllk
Enerji
Tketimi
Cb=
TPd=(360x24) 62=535.680kWh
Yllk
Enerji
Maliyeti
=535.6800.65=348.819 ,-yuan
Enerji Tarasrufu :
C= CdCb, enerji
=(C/Cd)100%,

tasarruf

oran

Yllk enerji tasarrufu :C=CdCb =

1.987.200-535.680=1.451.520kWh
Enerji Tasarruf oran :(C/Cd)100%
=1.451.520/1.987.200=73.0%,
Tasarruf
Tutar
M=1.291.6803.48.192=943.488yuan (USD 138.748,-)

yn anlatlmaya allm olup, elektrik

sayacna yansmayan, ama dolayl olarak
kullancya en az fatura kadar fayda
salayan mekanik sistem zerindeki
faydalarnn da gz ard edilmemesi
gerekiyor.

Elektrik tasarrufunun
kazanmlar;

KAYNAKLAR

yannda

dier

1. Yumuak kalk sayesinde, motor kalk

akm nominal akmndan ok daha azdr.
Dk
kalk
akmlar
ebeke
zorlanmalarn ve gerilim dmn
engeller
2. Basn farknn azalmasndan dolay 120
dB olan grlt 75dB lere inmitir.
Mekanik ekipman zerindeki ekstra yk
ortadan kaldndan, ekipman mrleri
artt ve bakm periyodlar uzamtr .
3. G faktr 0,47 den 0,85e
ykselmitir.
SONU:
Elektrik enerjisin byk bir ksmn
tketen elektrik motorlarnda, etkin bir
enerji tasarrufu yapmann uygulanabilir en
basit yntemlerinden olan, zellikle 1kV
un altndaki alak gerilim motorlarnda
youn
olarak
kullanlan
frekans
konvertrleri, orta gerilim uygulamalarnda
da
g
elektronii
anahtarlama
elemanlarndaki teknolojik gelimeler ve
pazara olduka rekabeti fiyatlarla girmeye
alan yeni oyunculardan dolay, den
maliyetler sayesinde yakn zamanda ok
daha hzl bir ekilde gndemimizde olacak
grlyor.
Enerji tasarrufu yaplacak potansiyel
uygulamalarda kesinlikle iyi bir n ett ve
aratrma
yaplmaldr.
Yaplacak
aratrmann sonunda, seilecek frekans
konvertrnn
teknik
zelliklerini
uygulamann
ihtiyalarn
karlyor
olmasna bilhassa dikkat edilmelidir.
Bildiri
de
orta
gerilim
frekans
konvertrlerinin sadece enerji tasarrufu

1. International Energy Agency 2011

Energy
Efficiency,
Policy
Opportunities for Electrical MotorDriven Systems .
2. Fuji Electric Medium Voltage
IGBT Inverters product catalogue.
3. A Guide to Medium Voltage
Variable Speed Drive (ABB).
4. Report on Energy Saving Survey
by medium voltage inverter for
cement factory- A case of cement
factory in North Vietnam- 2011